اسلام او طب 1

دمهمقاسالم او طب

الرجیم طانالشي من بالله ذاعوم�ن الله بسم الرحیم الرح

ب� لله الح�د اا العال�ین، ر هه یوافي ح�د م� هه مزیده، هئهیکاف و ن*ع هد ن0 في *ح� برا بس برا0، ال ب1 بلیل في و موال ب4هار، و ال الفقر في و الم4ی، ن0 في و والغ ن:، البلا ن; في و والعافی ن:، ال�ر بح ص> هه وال هد اائدا *ح� اا، و م هه أابد هد فل هم الح� ب?ا ه0 و ال ب@4ا هB الج�یل، ال ملو ب> هم وال بسلا ملی وال ند*ا ع صی مسـدد مد صحبه، و آاله و مح� مد مبلی من مع صل لم من عدد و علیه ص نH عدد و علیه، هی> بل?ی صلوا نلیت ا ملی علیه هص صر ع نم م أJیا نر ال والس4ین. والدهوبمابعد: ا

پوري ملکو امریکايي او اروپايي تر آاسیا پر سربېره م1امین سوي *شر او سوي ثبت طرفه له زما چي دی ځای شکر او ح�د ډیر د مسایلو په ژو*د د ورځي *ن د دوی د چي غواړي او *یسي اړيکي تلفو*ي سره زما وروڼه مهاجر او مسل�ان څخه ځایو هغه د او ورسېدل هم زموږ *>ارا او یهود ځي4ي کي اروپا په دل?ه چي بیا*اوه داسي مشکل خپل ورور یوه څخه ج�لې هغې د چي ږغېږم، و کي مشکلاتو او

خ4زیر د بولی؟ روا ودو*ه څلور ولي مسل�ا*ان تاسي چي کیږي هم پوښ?4ي داسي کي موضوعاتو په بحث د او کوي بح@و*ه سره مسل�ا*ا*و ګټور او مفید هغه *واهیو او اوامرو اسلامي ځي4و د کي بحث دغه په به زه خو موضوعاH، *ور قسم پر دغه د او بولی؟ حرامي ولی غوښي کړي یدئتا او رسولي اثباH په ګټي هغه سای4س او طب تللي مخ پر ورځي *ن د خو معلومیږي، *ه اسرار هغه ته هرچا و چي کړم بیان اسرار چي کوو څخه دې بېله م?ابعت احکامو اسلامي د او کول ع�لي هغو د م4و دلیله بېله احکام اسلامي مسل�ا*ان موږ هم څه که دي، چي دی راغلی راته طرفه له چا هغه د او حق دین زموږ چي پوهیږو موږ او دی دین زموږ دا ځکه سي، رامعلومي یې فایدې او ګټي طبي یې یقین پوره او روښا*ه فکرو*ه مسل�ا*ا*و د چي دی سوی ترتیب دپاره دې د فقط بحث دغه خو یو، کړي پیدا او کړي خلق یې موږ

ق4اعت هم ته ا*سا*ا*و م4حرف او م?ابعی4و و ادیا*و *ورو د بلکه سي حاصل په ق4اعت او یقین مسل�ا*ا*و زموږ چي *ه دا یواځي سي، حاصل کولو ژو*د ښه او خوشبخ?ۍ د بله څخه دین اسلامي دغه بېله دپاره بشر د او دی لJیق او وړ م?ابعت د او حق دین زموږ چي سو ورکولJی

*س?ه. لJر په ما او وګرځي وړ ق4اعت او فایدې د مسل�ا*ا*و عامو د څېړ*ه او بحث دغه زما چي کوم غوښ?4ه او خواست دا څخه الله د

کړي. *ه هېر کي دعاوو خپلو چي ذاH هغه چي ځکه دا دی، دین ډک څخه آاسا*یو او رح�?ه حک�?ه، د دین زموږ دی، دین عظیم دین خو*دو! زموږ او وروڼو

مقرره دین د چي کله وي، عظیم هم دي دین دغه چي ده *ه عجبه دا *و دی عظیم دی ګرځولی شریعت او قا*ون دپاره زموږ یې دین دغه *ه عجبه دا *و وي رحیم ایښوو*کی دین د چي کله وي، پروH حک�ت دي کي دین دغه په چي ده *ه عجبه دا *و وي حکیم کوو*کی

وي. پروH رح�ت کي دین په چي ده[ 14]ال�لک: ﴾ فرمايي: ﴿ الله

آایا نلم اسرارو پټو په الله هغه هم او دی معلوم ور شی هر بلکه پوهیږي؟ *ه دي کړي پیدا یې څه هر چي الله هغه ژباړه: په او دی عادی. درلودو*کی خبر موجوداتو ظاهرو

2 اسلام او طب

کي دین په زمــوږ وي، معلومه او موجــوده ح>ه یــوه صــفاتو او نعلم د الله د به کي *هیو هــرو او امر هر قــا*ون، هر په دین دغه د او ب4ــدګا*و، پر رح�?ه بېله دی *ه شی بل دا سـ?ه جـوړول آاسـا*ي خلکو پر او س?ه کول دفعه مشقت د س?ه، کول ایس?ه تکلیف د کوم چيــان د رح�ت دغه راغلی؟ کومه له رح�ت دغه ــ ــوږ چي راغلی طرفه له ذاH هغه د راغلی، طرفه له الله رحیم او رح� ــ ډک رح�?ه له یې م

وایو: او یادوو سره تکرار په کي ل�4ځو فرضي رکعاته لس اووه په کي ورځ هره په *ومو*ه﴿

﴾ دې د کــوه، مه کــار ســي: دا ویل و درته او سي وګرځــول حــرام شی یو تا پر طرفه له دین ډک رح�?ه د دغه د چي وخت کــوم *و

*ه قــا*ون یو سـبب په خـواهش او هـوا د فقط الله ځکه وي، سـبب په حک�ت لـوی یـوه د ټـول دغه پرېـږده، کـار دا سـه، لیري څخه کارهایږدي:

﴿ ﴾ [43سرا0: إال] حک�ت د قــوا*ین ټــول الله د بلکه ایږدي، *ه قا*ون س?م او ظلم د الله ه�دار*ګه ایږدي، *ه قا*ون مه�ل او عبث الله ه�دار*ګه

دي. سبب په﴿ ﴾ :[ 8]ال?ین) الحکمين) خير هو بلی

آایا دی. حاکم لوی او ښه کوو*کو حکم ټولو تر بلکه حاک�ا*و؟ ټولو تر حاکم لوی ښه الله دی *ه ژباړه: لــیري څخه کــارو دغو د ب4ــدګا*و فرمــايي: زما و یا کــوی، دغسي ب4ــدګا*و فرمــايي: زما و ر� چي وخت ســوه: کــوم معلومه دا *و

هبدد، د الله کوی، یې مه او اوسی په حک�ت یـوه د *ـواهي او اوامر ټـول دغه بلکه کـوي امر *ه کـارو دغو په مـوږ سبب په عبث یا ظلم تشدی. ورمعلوم ته الله حک�ت هغه چي دي سبب

او وګرځــوي دربا*ــدي دقت ښه په سټاتســکو� ده د هغه او باسي پــرې چــپرکټ پر دي هغه او ورځې ته ډاک?ر یوه ته ډول پر م@ال د ورته سې *ه ته درکــړي، ګـولۍ ژړي او سـرې برابر او مطــابق سـره *سـخې د خاو*د درمل?ـون د ورسې ته درمل?ـون چی ته ولیکي، در *سـخه بیا

ده *ه غوښـ?4ي او خـواهش د لهئمسـ دغه ځکه ولي؟ راکـړه، ګـولۍ زرغـو*ۍ او تـوري یا راکـړه ګـولۍ سـپی4ي او شـ4ۍ ته وروره! ما چي ویلای د معامله *و دي، ګــولۍ ژړي او ســـرې دغه دوا م4اســـبه او وړ دپـــاره ســـ?ا چي پوهــیږي طـــبیب ځکه ده، علاج او حک�ت د لهئمســـ بلکه

درکــوي دوا ترخه طــبیب ســره، غوښــ?4ي د ســ?ا *ه وي م4اسبه سره مر; د س?ا چي درکوي دوا0 هغه طبیب بلکه سوه *ه غوښ?4ي او خواهش کارو*ه ټــول دغه طــبیب د فرمايي، در شیان ترخه کوي م4عه څخه شیا*و غوړو او خوږو د دي طبیب غواړي، شیان خواږه زړه س?ا هم څه کهدي. سبب په علاج د س?ا یا حک�ت یوه د

آایا کــوي، امر دي سره شي بل په او کوي م4عه دي څخه شي یوه د مباحوي، درته شی بل او حراموي درته شی یو الله چي دا *و وي؟ خالي څخه حک�ت د دی کار دغه چي کوې هګ�ان ته

الله کــړی، پیــدا دی *ه حک�?ه بې او عبث یې شی هیڅ او کــړی تشــریع دی *ه حک�?ه بې او عبث قــا*ون هیڅ للــه! الله حاشا

فرمايي:

اسلام او طب 3

﴿

﴾ [116،115]ال�ؤم4ون:

آایا ته مــوږ بیرته دپــاره ک?ا� او حسا� د چي کوی هګ�ان داسي او یاست؟ کړي پیدا عبث تاسي موږ چي کوی هګ�ان تاسي ژباړه: کېږی؟ راوس?ل *ه

خپلي د فقط مـــوږ دی یا کـــړي حـــرام عبث شی یو دي مـــوږ پر چی دی پـــاک څخه دې د ر� زمـــوږ دی، ذاH لـــوړ ډیر الله کـوم دي، ســبب په فایــدې د زمــوږ او حک�ت خــاص یـوه د *ـواهي او اوامر ټـول ده د بلکه کـړي، امر ســره شي یـوه په سبب په غوښ?4ي

الله *و کـوي م4عه دي څخه شي بل د او کـوي امر شي یـوه په سـبب په حک�ت یوه د دي طبیب چي سوه رامعلومه دا ته موږ چی وخت

په دي بیا او کــوي م4عه دي څخه غلا او ظلم ق?ــل، د کــوي، م4عه څخه ربا او ســود د تا چي وخت کــوم دی ر� الحــاک�ین أاحکم چيدي. دپاره حک�ت جلیل او عظیم یوه د بلکه دي *ه بیهوده او عبث ټول دا کوي امر سره زکاH او روژه حج، ل�ا*ځه،

سـ?ا چي سه م?وجه ښه ته دي، ب4ا حک�ت خـاص یـوه پر *ـواهي او اوامر ټـول دین د چي سو پوه باید *و سوه رامعلومه دا چي اوسدي: پراته او موجود ترازوګان قس�ه څو کي بدن او جسم په

کیږي، کښ?ه *ه لوړیږي *ه دی درجې37 حرارH بدن د س?ا کي دوبي او ژمي په ترازو، ساتلو د حرارH ددي. ا*دازه یوه پر ه�ېشه بهېدل، یا فشار وی4ي د س?ادی. ډول یو ه�ېشه کیږي *رۍ *ه او کیږي ګاټه *ه چي والی، *رم وی4ي د س?اکیږي. ساتل قسم یو ه�ېشه ا*دازه خوږوالي یا بورې د کي وی4ه په س?اوي. ډول یو ه�ېشه کیږي ویل ورته کلسټرول چي ا*دازه غوړزګۍ د کي وی4ه په س?ا

اا که او کیږي ساتل وي موافقه سره صحت د س?ا چي هغه ا*دازه خاصه یوه په چی س?ه شیان ډیر *ور داسي کي مواز*ه دغه په فرضسې. *اروغه او مریض ته واسطه په تغیر دغه د پیداسي تغیر لږ

هغه او دي ایښي ترازوګــان او ا*?ظـام م4ظم او مـوزون غسي د کي بـدن په سـ?ا یې دپـاره عـافیت او صحت د س?ا چي ذاH هغه *وHاو اوبه ورځ، او شپه بارا*و*ه، او بادو*ه سپوږمۍ، او ل�ر دی، کړی پیدا او مخلق سره ا*?ظام مرتب او دقیق دغه په یې کون ټول دغه چي ذا

ف>ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــله څلـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــور کـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــال د ه�دار*ګه خـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــواړه بر *و راسي تبـدیل او تغــیر لږ کي ا*?ظـام دغه په کـون د که وکـړه فکر ته اوږدیـږي، بحث زمـوږ یې سـره بیا*ولو په چي شیان یر ډ *ور داسي او

راسي. وجود په حالHJ بد او طوفا*و*ه سي، پیښي خرابۍ او بادۍصبر او حکیم دغه *و مد به دا آایا صــادروي، *ـواهي او اوامر ایــږدي، شــریعت او قــوا*ین دپــاره ژو*د اج?�ــاعی او فــردي د س?ا چي ذاH هم

هدد، یا ظلم تفریــط، یا افراط دي کي هغو په چي وي م�ک4ه دا خو ده، *ه م�ک4ه دا والله للــه! یا حاشا وي؟ موجــود بېهــودګی او عبث تشــ په دی مــوږ چی ده *ه هم لJزمه دا او ده ک�بــودي او *قص بشري زموږ دا پوهیږو *ه م4فعت او م>لحت په *واهیو او اوامرو ځی4و د موږ چي جــوړولJی، سي *ه قا*ون دپاره ځان د مخلوق هیڅ او یو مخلوق موږ ځکه راسي، راته *ظام برابر سره غوښ?4ي او عقل د زموږ دي یا سو، پوه قــا*ون د کی حقیقت په وي، *ــاوړه او تــاوا*ی کم، خامخا به قــا*ون هغه کــړي جــوړ قــا*ون دپــاره ځــان خپل د بشر خپله په چــیري بیا که او

مخلوق. د *ه دی کار خالق د جوړول

4 اسلام او طب

اا: هره کښیږدو م@ال یو دپاره جوړولو قا*ون دغه د موږ چي راسی تاسي *و دی، *ه څخه م�4وعاتو د م@ال چي کارخا*ه یا ک�پ4ۍ م@ل اســ?ع�ال د مشــین هغه د کی ک?لاک هغه په چي کــیږي ایښــوول ک?لاک یو ســره مشــین هغه د طرفه له ک�پــ4ۍ هغې د جــوړوي مشــین یو

د مشـین هغه *ه او سي بیـا*ولJی *ه او جوړولJی *ه طریقه اس?ع�الولو د دپاره ځان خپل د مشین هغه خپله په *ه که وي، سوې ښوول طریقه دغه ا*ســان د ه�دار*ګه وي طریقه مخ>وصه او معی4ه دغه پر اســ?ع�ال زما به ولي چي سي پوهېــدلJی اســرارو او حک�ت په ک?لاک هغه

ک?ــابو آاسـ�ا*ي د طرفه له خـالق د ده د طریقه کولو ع�ل او کولو ژو*د د ده د خـود *و دی پیـدا او مخلوق الله د چي ا*سان دی، حالتآان ک?ــا� وروس?4ی او آاخري ټولو تر کي ک?ابو آاس�ا*ي په چي ده، سوې ورښوول واسطه په سـالم او خوشـبخ?ۍ د ا*سـان د *و دی، مجید قـر

د سره خوښه خپله په چي پوهیږي څه په او دی څوک ا*سان *ه که وي، برابر او موافق سره ک?ا� آاس�ا*ي دغه د باید ژو*د ده د دپاره ژو*دکړي. جوړ قا*ون دپاره ځان خپل

په هرکال سبب په *ی�ګرتیا او غلطیا د قا*ون دغه د جوړوي قوا*ین دپاره ځا*و خپلو د خوښه خپله په چي مل?و*ه هغه ګوری *ه تاسي قــا*ون د یې ع�ر ټـول چي جوړیږي طرفه له کسا*و هغو او پوها*و قا*ون د قا*ون دغه هم څه که راولي، *ق>ان او زیاتو� کي قا*ون خپل هغه

د ا*ســان د قــا*ون دغه چي ځکه دا زیــاتوي، پر مــاده بله کله او کــوي ایســ?ه ځ4ي ماده یوه کله هم بیا خو وي کړی تېر کی علم په جوړولوراغلی. دی *ه طرفه له خالق

سـوې رالـېږل ورسـره طرفه له جـوړوو*کي د مشین د چي کومه څخه طریقې هغي د مشین هغه راسی: که ته م@ال مشین د هغه بیرته خرابېــدل واســطه په اســ?ع�ال غلط د یا خلل مشین د دغه خو کیږي، پیدا خرابي او خلل کي مشین دغه په سي کړل اس?ع�ال مخالف دهکیږي. وېشل ته قس�ه څو و

وي. قابل جوړېدلو او اصلاح د چي دا یا وي، *ه یې امکان جوړېدلو او اصلاح د ووزي کاره د سره ډول هکلي په مشین چي دا یا ده د سـک4اH، او حرکـاH ټـول ده د څخه ورځي هغې د دی سـوی پیدا او سوی مخلق څخه ورځي کومي له چي ا*سان ه�دار*ګه

تګ دي دغه او یې ســوی پیــدا دپــاره دغه د ته چي دي ســوي ښــوول ور طرفه له جــوړوو*کی او خالق د ا*سان د اع�ال او لJره تګ ژو*د دده. لJره

نط هغه خپل او لJري تګ سوي راښوول هغه د ا*سا*ان موږ که په وکړو مخالفت دی راښوولی ته موږ و خالق زموږ چي څخه سیر خ او کــار د ســره ډول هکلي په به یا چي وي قسم پر خــرابۍ او خلل د مشــین هغه د هم مو به خــرابي او کــیږي پیــدا خــرابي او خلل کي مــوږ

وي. موجود امکا*اH جوړېدلو او کېدلو اصلاح د مو به یا وزو څخه ا*سا*یتاا اا واچاوه ور ته برق220 و تا او دی110 برق مشین د ده، برق د لهئمس اوله دپاره اس?ع�ال د مشین د م@ل ډی�4و مشین د فور

چــوې، وا*ه ور ډی�4و *ــوی چي څو تر *ســ?ه امکا*ــاH جوړولو او اصــلاح د هغو تر یې بیا او کــیږي ســوځل کــیږي بلل زړه مشــین د چي په یې شـرک او کفر لـري *ه و عقیـده سـال�ه او صـحي ا*سـان یو که ده، لهئمس عقیدې د لهئمس اساسي او اوله دپاره ا*سان د ه�دار*ګه

کـړي، *ه سـال�ه او صـحي عقیـده خپله چي *س?ه امید اصلاح د یې هغو تر او دي ضایع او عبث اع�ال ټول ا*سان هغه د وي ګډ عقیدهــوره رســالت پر الله رســول د او وحــدا*یت پر الله د مخه د څه هر تر باید ا*ســان *و ــان کامل او یقین پ ــري، ای� څخه شــرک او کفر د ول

صــحي د عبــارH بل په یا جوړېــدلو او اصــلاح د ا*ســان *و بیا ســوه موجــوده عقیــده دغه چي وخت کــوم لــري، و عقیــده ســال�ه او خلاصهــدی لJیق او وړ اســ?ع�ال ــاره ښــوو*ی لJر د ا*ســا*ا*و دغو د او وګرځې آان ته مح�د رســول خپل و الله دپ ــر ــازل مجید ق دغه په چي کــړی *دي. موجودي ښوو*ي لJر اس?ع�ال صحي او ښه یا اصلاح او خیر د دپاره بشر ټول د کي ک?ا� آاس�ا*ي

اسلام او طب 5

آان د دغه موږ سو. وېشلای ته قس�و درو یا ډوله درې و *واهي او اوامر مجید قراا پوهــیږي، ا*ســا*ان ټــول خــاص او عــام م>لحت او ګټه په هغو د چي دي قسم هغه *واهي او اوامر اول: ځي4ي د کــوه، مه غلا م@ل

دی. معلوم م>لحت کارو ټولو دغو د کوه، ژو*د خوشاله اخلاص او نصدق په سره خلکو د کوه، مه وژ*ه او ق?ل کوه، کومک سره غریبا*و عل�ي کي بـاره هغه په چي سي پوهېــدلJی کســان هغه م>ــلحت او ګټه په هغو د چي دي *ـواهی او اوامر داسي بیا دوهم: ځيــ4ي

Hی، سي *ه فایــده او ګټه یې ته خلکو عامو خو ولري، معلوماJد چي کــول، *ه ج�ــاع ســره ښــځي ضېئحا د یا *یــول روژه لکه معلومېــدل ورمعلومیږي. ته پوها*و و طب د یواځي ضرر یا ګټه طبي *هي او امر دغه

آان درېیم: په پوهېــدلJی خلک عــام *ه ضــرر او ګټه په حک�?ــو، او اسرارو په هغو د چي س?ه هم *واهیو او اوامرو داسي کي مجید قر یو مخلــوق مــوږ ځکه ســو، پــوه ضرر او ګټه په یا حک�ت او نسر په م4عي هري او امر هر د دي موږ چي ده *ه هم لJزمه دا او خاص *ه سي

ــوق او ــالق خپل د باید مخل ــول خ ــرطه او قید بېله م4عي او امرو*ه ټ ــره ډول مک�ل په ش ــار دغه په او کــړي ځــای پر او ع�لي س چي کي کدی. پروH سعادH هاخروي او د*یوي بشر د وکړي اطاعت رازق او خالق خپل د مخلوق

وېشل ته ح>و هع�ـده دوو و اسـاس په نخلقت خپل د وایم: ا*سـان و به *و کـړم ور تف>ـیل پـوره ته موضــوع دپـاره پوهېدلو ښه د کهآان ک?ــا� خپل په الله دی، جسد یا جسم یې ح>ه بله او روح یې ح>ه یــوه چي کیږي ښه او اصــلاح ح>و دواړو دغو د کي مجید قــر

وایم و دومــره کي بــاره په روح د به *و ده *ه موضــوع بحث اوس4ي دغه د روح چي څر*ګه دي، راښوولي سره ډول کامل او پوره په اس?ع�ال ته را توصـیه ســره اذکـارو او افکـارو عقیــده، ســال�ه رســالت، توحیــد، ای�ـان، په دپاره پاکۍ او سکون اصلاح، اس?ع�ال، ښه د روح د چي

دي. دپاره اصلاح د جسم د *واهي او اوامر ټول *ور پاته او ده سوې او لـري اړه پـوري سـلام?یا او صـحت په جسم د خپله په چي ده اصـلاح هغه یې اوله چي ده قس�ه دوه پر بیا اصلاح جسم د خو

د چي څر*ګه خو ده، دپـــاره والي ښه د ژو*د اج?�ـــاعي یا ټول4ـــیزه او معاشـــرې د کي م4ځ په ا*ســـا*ا*و د چي ده اصـــلاح هغه یې دوه�ه او ټول4ــیز ورکــړي، راکــړه د چي وایم دومــره فقط کي بــاره په هغه د *و ده *ه موضــوع بحث اوســ4ي د زمــوږ اصلاح ژو*د اج?�اعی او معاشرې

سـره کولو ع�لي په هغو د طرفه له خـالق او ر� خپل د موږ چي کومي سي کېدلJی سره لJرښوو*و اسلامي هغه په اصلاح ژو*د اج?�اعیملهي هغه هغه چي یو سوي کړل مکلف نصدق دي، سوي ښوول را واسطه په الله رسول د چی دي قوا*ین ا اا: او اخلاص صــداقت، او م@ل

*ــور داسي او ه�ســای?و� ښه او احــ?رام م?قابله کومــک، او ه�ــدردي ورورګلــوي، او دوســ?ي دیــا*ت، او خــدمت شــفقت، او رحم امــا*ت، بـاره په شـیا*و هغو لـږو ځی4و د کي سلسـله اوسـ4ۍ دغه په زه خو لـري، بحث خـاص ته ځـان خپل یو هر اخلاق دغه چي اخلاق اج?�اعی

یې *ه چي غــواړي بحث دومــره بیا*ول *واهیو او اوامرو تولو د ځکه لري، تعلق پوري صحت په بدن او جسم د ا*سان د چي کوم بحث کي پر پــوهي *اق>ي او بشري خپلي د کي بحث اوس4ي دغه په به اوس *و لری، وخت اورېدلو د تاسي یې *ه او لرم طاقت او وخت بیا*ولو د زه

ال?وفیق( الله من س?ه. )و ورته ضرروH چي څومره وکړم اشاره دومره ته ضررو او ګټو و *واهیو او اوامرو ځی4و د ا*دازه

6 اسلام او طب

آان مجید دسای4س ک?ا� *ه دی مګر د سای4س څخه آان مجید د تاریخ ک?ا� *ه دی خو بیا هم پوره تاریخ پکښي موجود دی، قر قر�آان مجید د طب ک?ا آان مجید د فلسفې ک?ا� *ه دی خو د هر چا د اس?عداده سره برابره فلسفه پکښي موجوده ده، قر خالي *ه دی، قر

*ه دی خو د طب لوی او ع�ده قوا*ین پکښي موجود دي، په مخ?>ر ډول سره به و وایم چي هیڅ داسي علم *س?ه چي د هغه علمآان مجید کي موجود *ه وي خو د هغو علومو را ایس?ل د ا*سا*ا*و په پوهه پوري اړه او تعلق لري. شاعر کلیاH دي په اج�الي ډول سره په قر

وايي:

هع نم ج�ی نن في العل آا مرملکن القر هم ع4ها تقاص صرجال افها ال

آان په علوم یع4ي: ټول عاجزه او قاصر څخه فه�ه او ادراک د علومو هغو د فکرو*ه او عقلو*ه خلکو د خو دي موجود کي مجید قردي.

آان د به کي بحث اوس4ي دغه وروڼو! په دغه په و*یسو، لJ*دي بحث او غور تر اړخ طبي یواځي *واهیو او اوامرو ځی4و د مجید قر په او لري اثر خاص ژو*د پر زموږ یا لري تعلق سره بدن او جسم د زموږ چي شیان هغه ټول چي دی *ه دا مق>د او هدف زما کی بحثآان مادې عل�ي او قوا*ین طبي داسي کي اسلام مبین دین په چي ده توجه یوه فقط بحث دغه بلکه کړم بیان درته دی موجود کي مجید قر

آان د به ه�ېشه او دي کړي مقرره یې دپاره سات4ی د بشریت او والي پوره د ا*سا*یت د چی دي موجودي د معجزې عل�ي *وري مجید قر څخه س?رګو د ا*سا*ا*و غافله د چي پردې هغه ا*دازه هغه پر ځي ته مخ علوم بشري چي څومره کیږي، ښکاره واسطه په تګ پرمخ د علومو

آا*ي دغه یې آان په علوم مق>د د خپل به ا*سا*ان ټول *ړۍ د چی وی4و و به ورځ داسي او کیږي ایس?ه پټاوه *ور قر او پلټي کی مجید قرآان د خزا*ې ف4و*و او علومو د چي کوي به کوښښ راباسي. څخه بحر د معا*یو او کل�اتو د مجید قر

فرمايي: الله چي څر*ګه لکه﴿

﴾ :ب>لت [53]ف و چي ا*ــدازې داسي تر وښــیو، ور کي *فسو په دوی د او آافــاق په دلJیل قــدرH خپل د ته م4کرا*و دغو و به مــوږ چی ده یعــ4ي: ژر

آان دغه بېشکه چي سي ښکاره ور دا ته م4کرا*و دغو دی. حق قر تـدریج، په *و کېــدلJی ښـکاره سي *ه ته خلکو وار یـوه په حقـایق ټـول ځـا*و خپلو د زمـوږ او آافاق د *اتو،ئکا او کون د چي څر*ګه

اا او کراره کراره اا وق? فرمایــل: ﴿ و الله ځکه *و کــوي، کشــفیاH هغو د علــوم بشــري او کــیږي ایس?ه پردې څخه هغو د فوق? ﴾ علومو بشري د سره تدریج په دغه چي Hد ا*کشافا ﴿﴾ م4ی ده. ترج�ه او مع

جسم د سـره ا*ـدازه هغه په کـوي پال4ه او اه?�ـام سلام?یا د وجدان او روح د چي څومره لکه دی دین یواځ4ی هغه اسلام مبین دین او *ظــافت د روح ا*ســا*ي چي دي کــړي مهیا او کــړي برابر اســبا� هغه ټــول اســلام مــبین دین کــوي، هم پال4ه او اه?�ام سلام?یا د بدن او

ورسوي. ته درجې لوړي و پاکۍ

اسلام او طب 7

جسم ځــای *یولو قــرار او اوســېدلو د روح د کي ژو*د د*یــوي په چي وه ورمعلومه دا ته الله مقــرروو*کي دین اســلامي د چي څر*ګه چي کـړه ایجــاد قــوا*ین داسي هم یې دپــاره بـدن او جسم د پرېښاوه، *ه قا*و*ه بېله کیږي بلل کور روح د چي بدن او جسم یې خود *و دی

د چي پرېښــاوه *ه شی داسي دین دوی د چي ده *یک�رغي او خوشبخ?ي مسل�ا*ا*و د دا او وساتي، څخه م>یب?و او دردو امراضو، د جسم کــړی، وي *ه بیان شامل او کامل یې دي کي باره په شي هغه د مګر رسوي، ور فایده او ورساتي وجود دوی د یا لري اړه سره وجود د دویوښوول. ور ته بشر سره بیان شامل او پوره په شیان تاوا*ي او ګټور ټول دپاره جسم د بشر د اسلام مبین دین یع4ي

کــړي ځــای پر واجبــاH هغه ا*ســا*ي خپل چي ورتلای سي *ه لJس په موقع *یک�رغه هغه ته ا*ســان *اروغه او مــریض ځکه ولي؟ دا هغه ا*ســـان د مـــر; *و دی موجـــود ارتبـــاط ټی4ګ ډیر کي م4ځ په جسد او روح د چي څر*ګه دي، کـــړي لJزم ده پر دین ده د چي کـــوم

Hد *ـاروغي لـري، تـاثیر مسـ?قیم مشـین یا جهـاز پر اع>ـابو د *ـاروغي سي، امان په دي څخه خواهشاتو خبی@و د *فس د چي لږوي ور قدر بد*ي او جس�ي دپاره اچولو تاثیر م4في دغه د او اچوي، تاثیر م4في کارو او احساس پر ا*سان د *اروغي لري، تاثیر ادراک او تفکر پر ا*سان دین خپل د ا*سان *اروغه لري، *ه قدرH الله سبیل في جهاد د ا*سان *اروغه دي، فرقه بې او شی یو سره *اروغي ع>بي او عقلي یا *اروغي

مب?ی څخه وطن او آادا0 د حج د ا*ســان *ــاروغي کــوي، م4عه کولو پیــدا او طلبولو د رزق د ا*سان *اروغي کولJی، سي *ه دفاع ځان خپل د ح فعاله یــوه ټولــ4ي خپلي د ا*ســان *اروغه کــولJی، آادا0 سي *ه واجبــاH ا*ســا*ي خپل ا*ســان *اروغه کــوي، م4عه څخه *یولو د روژې د او کولو

مب?ی کېدلJی، سي *ه ع1وه *ی�ګرتیــاوو ټولو دغو د لــري، *ه هم قــدرH کولو سجدې او رکوع ولJړي، د کي ل�ا*ځه خپل په ا*سان *اروغه حمب?ی لـري، *ه عـزم قـوي وي پرېشـا*ه او پاشـلي یې افکـار وي، هم رادهإال ضـعیف ا*سـان *اروغه سـره سـره هغه څخه ا*سـان *اروغه د ټول4ه حاخلي. یې څخه ا*سا*ا*و قوي او جوړ د چي کومه اخس?لای سي *ه فایده

مسی د ژبه پر لور د شعیب الله *بي د الله چي وی4ې ته فرمايي: او دی کړی صفت قوH د بدن د یا بدن قوي د مو﴿ ﴾

[ 26]الق>ص:

مسی دغه پلاره ویــل: اې و ته پلار خپل و لــور شــعیب یعــ4ي: د هغه *وکرا*و د ښه ځکه کــړه، *ــوکر یا اجــیر دپــاره هپسو خپلو د مووي. کاره اما*ت او قوي چي دی څوک

بللي صـف?و*ه ښه هغه یې صـف?ه دوه دغه او دي کـړي ځـای یو سـره پاکوالی روح د او سلام?یا بدن د کي آایاH مکرم دغه په اللهدي. ضروري او لJزم درلودل هغو د دپاره ا*سان د چي کوم دي

فرمايي: الله کوي رجوع ته ر� خپل کي باره په *اروغۍ خپلي د چي وګوره ته ایو� الله *بي و بیا او﴿

﴾ :0بیا*Jأ [83]ال

ملهي کړه ږغ ور ته ر� خپل ایو� چي وخت یع4ي: کوم هم ته او دی رسېدلی ضرر ته ما ویل: ا براح�ین أارح یې. الــو! که ــو� وروڼ ــره *اروغیه دغي د ای ــادH ر� خپل د س ــوره په عب ــره ډول کامل او پ ــولJی س ــوای ک ر*ځ خپل د یې به هیڅکله س

څــوک داسي څخه کوو*کو عبــادH د آایا ســي، جــوړ دي څخه *ــاروغۍ دغي د چي کــړې وای *ه یې به دعا0 دغه او کړی وای *ه شکایت هغه طــالوH لکه وګــرځي داسي چي څو تر ورکړي؟ بدن جوړ او روح سالم دي ته ده و چي کوي *ه غوښ?4ه دا دي څخه الله د چي س?هفرمايي: ته یلوئاسرا ب4ي و الله کي باره په هغه د چي

8 اسلام او طب

﴿

﴾ :[247]البقره ویــل: څر*ګه و یلوئســراإ بــ4ي دی، کړی مقرره پاچا س?اسي طالوH دپاره س?اسي ویل: الله و ته دوی و *بي یلوئسراإ ب4ي یع4ي: د

بـ4ي د دی، ئسړ غــریب لري *ه مال ئد چي دا بل او یو حقداره او مس?حق پاچهۍ د ده تر موږ چي دا حال وي؟ پاچا موږ پر ئد به او پــراخي کي جسم او علم په یې ته ده او دی کــړی بهــ?ر او کــړی غــوره تاسي تر طــالوH دغه الله چي ویل: بېشــکه و ورته *بي یلوئسراإ

Hدي. کړي ور والی زیاــــــدن او روح د ﴾ ﴿ دغه *و ــــــوره د ـب دواړو دوی د او ده ک4ایه څخه والي ـپم4ی او مق>د خــبري دغي د زما وی4ــو، ســات4ه جسم د او طب پــوره کي اســلام مــبین دین په مــوږ ځکه *و ده، اشاره ته وسلام?یا دي *ه دا مع

آان چي آان بلکه دی ک?ــا� طب د مجید قــر آان په مګر وي، موجــود پکښي طب دي یــواځي چي دی لــوړ ډیر دې تر مجید قــر کي مجید قــر او وي ضــروري او مهم دپــاره صــحت د بشر د چي وي کړې اشاره یې دي ته شیا*و وهغو علم دغه د چي س?ه اشارې صریحي ډیري داسي

دی. ایښی پرې میدان او مجال څېړ*ي او بحث د کي موضوعاتو طبي *ورو په ته خلکو *و یې *ورفرمايي: چي وګوری ته شریف حدیث هغه و الله رسول د تاسي

داء يضع لم وجل عز الله فإ�ن » تداووا �ال داء غير دواء له وضع إد ]رواه: ابوداود[ «. الهرم واح�

پیدا یا ایښی علاج یې دپاره مر; هغه د مګر کړی پیدا دی *ه مر; داسي هیڅ الله ځکه کوی، علاج *اروغیو د یع4ي: تاسيده. ږیرتیا سپین هغه چي مری1یه یوې بېله دی کړی

فرمايي: الله رسول ه�دار*ګه داء الله أنزل » ما �ال ماجه[ ]رواه: ابن «. دواء له أنزل إ

ده. کړې *ازله دوا0 یې دپاره هغه د مګر کړی *ازل دی *ه مر; او درد هیڅ یع4ي: الله فرمايي: الله رسول ه�دار*ګه

ملی[ ابي ]مس4د .«دواء داء لكل» یع

س?ه. دوا0 دپاره مر; هر یع4ي: د دی؟ څه مق>د څخه فرمایلو د احادی@و دغو د چي پوهېږی تاسي

دي، معجزې *بوH د احادیث دغه

خو ســ?ه علاج دپــاره *ــاروغۍ او مر; هر د وکړی کوښښ بلکه کښی4ی مه امیده *ا تاسي چي کړو امر موږ چي الله رسول لکه داکړی. یې پیدا باید چي لري تعلق پوري کوښښ په س?اسي

مـوږ کـیږي پیـدا علاج او دوا0 دپـاره مر; هر د که ورځ *ن کړی، ثابت وجود دوا0 د دپاره *اروغۍ هري د الله رسول چي دا بل اوــدا علاج هغه د ته ــدل پی ــابت کي دین خپل په کې ــوه کــار دا چي وایو او دي ث وجــود علاج دغه د الله رســول بلکه ده *ه اخــ?راع *ــوې ی

Jدی. ورکړی تړون یا ربط یې پوري کوښښ په زموږ او دی کړی ثابت پخوال

اسلام او طب 9

پاکي: او *ظافت

آان د چي راسی اوس وګورو: ته *ظافت او پاکۍ *ظره له مجید قرــرو په الله ــدن د او کــول هغسل کي وخ?و ډی ــاکول ب ــا*و پر پ ــاره ل�ا*ځه هر د یې بیا او دي کــړي لJزم موم4 پښو او لJسو مخ، د دپ

بحث مف>ل وروســ?ه به کي بــاره په ســاتلو پــاک د اوبو د چي یو کړي امر سره ساتلو پاک په اوبو د ر� ه�دار*ګه دي، کړي لJزم پرېوللوکړو.

یو. کړي امر سره *ظافت په کالو او لباس د الله ه�دار*ګهفرمايي: الله

﴿ ﴾ :[4]ال�دثر وساته. پاک لباس یا کالي *ي: خپليع

او ح?�ي پــاکي بــدن او جسم د دمخه لباس تر چي ده خبره معلومه دا *و یو کړي امر سره ساتلو پاک په لباس د ر� چي څر*ګهیو. کړي امر سره کولو اس?4جا0 په موږ څخه حاجت ق1ا0 او بولو پسله ر� زموږ ر*ګه ه�دا ده، ضروري

ولـري، ژو*د سـالم او صـحي مسل�ا*ان چي دي راغلي دپاره دې د مګر راغلي دي *ه اوامر ټول دغه ته مسل�ا*ا*و و طرفه له الله د پسي دوی په خلک ټـول *ـور او وي غو*ــدي م@ال او *�و*ه یوه دپاره م?ابعی4و د ادیا*و *ورو د مسل�ا*ان او وي پاک څخه مری1یو او *اروغیو د

وکړي. اق?دا0فرمايي: الله﴿

﴾ [6ده:ئ]ال�ا لــري اراده دا الله بلکه راولي، ســخ?ي او زح�ت تاسي پر چي لــري *ه اراده دا ســره اوامـرو په پـاکۍ او *ظــافت د دغه یعــ4ي: الله

تاسي چي دې د دپــاره کــړي، پــوره تاسي پر احســان او *ع�ت خپل چي دپــاره دې د او کــړي پــاک څخه مرداریو او *جاســ?و د تاسي چيسی. کوو*کي آادا0 شکر

فرمايي: کي آایاH *�بر222 په البقره سورB د ر� هم بیا﴿ ﴾ :[222]البقره

څخه *جاســ?و د چي خوښـوي څـوک هغه باسـي( او تـوبې څخه ګ4هو د چي )هغه خوښـوي کوو*کي توبه الله چي یع4ي: بېشکهساتي. او پاکوي ځا*و*ه

طب: وقایوي

دي. طب معالجوي بل او دي طب وقایوي یو دي، قس�ه دوه پر طب چي ده معلومه ته تاسيکیږي. ساتل په ځان څخه *اروغیو د دمخه پېښېدلو تر *اروغۍ د چي دي هغه طب وقایوي

10 اسلام او طب

طب معــالجوي تر طب وقـایوي چي ده خــبره معلومه دا او کیږي، علاج یې بیا او سي پېښه *اروغي چي دي هغه طب معالجوي اواا ا*ســا*ا*و د الله *و ســاتي، څخه کېــدلو اخ?ه د *ــاروغۍ او مــر; د تا طب وقــایوي چي ځکه دي، بهــ?ر او ښه ډیر د مســل�ا*ا*و د خاصــ?

آان ک?ا� خپل په دپاره م>لحت فرمايي: او دی ایښی قا*ون طب وقایوي د کي مجید قر﴿ ﴾ :[195]البقره

اچوی. مه کي هلاک په لJسو خپلو په ځا*و*ه یع4ي: خپلفرمايي: او دي کړي حرام وژ*ه ځان یا ا*?حار الله ه�دار*ګه

﴿ ﴾ :0[29]ال4سا

مهربا*ه ډیر تاسي پر الله چي وي( بېشــکه ســبب هلاک د س?اسي چي کــوی مه کارو*ه )هغه وژ*ی مه ځا*و*ه خپل یعـــ4ي: تاسيدی.

د چي شــیا*و هغو *ــورو او غوښه حیــوان مــړه د غوښــه، خــ4زیر د وی4ه، لکه شیا*و لړلو میکرو� په او خبی@و *جسو، د الله ر*ګه دغه د یې مـوږ او دي کـړي م4عه چښل اقسـامو ټولو د شـرابو د یې ه�دار*ګه دي، کـړي حـرام خـوړل ګـرځي سـبب *ـاروغیو او خرابېـدلو د بدن

�یو. کړي امر سره اس?4جا0وهلو په څخه هبراز او بولو د یې ځکه *و یو، کړي امر سره پاکوالي په څخه جراثی�و او میکرو پر بلکه دی *ه سـبب په فسـاد او ضـررو اج?�ـاعي د یـواځي حرامـوالی کـارو دغو د دي، کـړي حـرام لـواطت او ز*ا الله ه�دار*ګه

لــواطت او ز*ا د هم مخــ4یوی *اروغیو دغو د چي ګرځي سبب *اروغیو ج4سي او مخلقي جس�ي، ډیرو د لواطت او ز*ا سربېره فساد اج?�اعيکیږو. ساتل څخه *اغیو ډیرو د وساتو ځا*و*ه څخه کارو دغو د موږ که یع4ي سي، کېدلJی بلل سبب لوی دپاره حراموالي د

ښــځي ضېئحا د هم یو دي کــړي م4عه ســبب په ســات4ي د زمــوږ او ډول پر طب وقایوي د اسلام مبین دین چي څخه شیا*و هغو د د چـیري که او پیښــیږي مرضـو*ه او *ـاروغۍ ډیـري هم ښـځي و بلکه *ه ته *اری4ه و یـواځي سـبب په کـار دغه د ځکه دي، کول ج�اع سرهولري. ک�بودتیاوي ډیري کي صحت په جسم د او نخلقت په اع1اوو د به کوچ4ی هغه راسي وجود په کوچ4ی څخه ج�اع دغه

خــالي څخه طب وقــایوي د هم کــار دغه ښايي یو کړي امر سره تلوار او تعجیل په موږ کي ښخولو په مړو د اسلام مبین دین داچي د میکروبو او *ــاروغیو د کي م4ځ په خلکو جــوړو د او ژو*ــدو د کــیږي بویه بد یا م?عفن ژر ډیر جسد ا*ســان ســوي مــړه د چي ځکه وي، *ه

معلومه دا او سي وســپارل ته خــاورو و ژر ډیر مــړی باید ســبب په مخــ4یوي د *شــرېدلو د میکروبو او *ــاروغیو دغو د *و ګرځي، سبب *شرېدلو قــول هغه د الله د خــبره دغه ځکه دي، کــړي فــر; بشر پر ځــای یو سره پیداکېدلو یا نخلقت د ا*سان د ښخول مړو د الله چي ده خبرهفرمايي: کي ق>ه په آادم د چي کومه ده روښا*ه او واضحه څخه

﴿

﴾ [31،30ده: ئ]ال�ا

و هابیل ورور خپل دغه یې بیا او وګرځــول خــوښ او ښه *ومېــدی هابیل چي وژل ورور د ده د *فس ده د ته قابیل زوی آادم یع4ي: د ورور ســوي وژل د دغه چي ؤ کي حیرH په قابیل *و وژی و ورور یې چي اوس سو، څخه تاوا*یا*و د کي آاخرH او د*یا په قابیل دغه *و واژه،

مځکه په چي راولــېږی کارګه یو الله *و ؤ، کړی ق?ل چا *ه او ؤ سوی مړ څوک خپله په *ه دمخه واقعې دغي تر ځکه وکړي؟ څه جسد په وسو دپــاره دې د کــار دا کــړی، پټ کي غــار هغه په جسد کارګه مــړه بل یــوه د یې بیا او وک4دی غار *وکا*و په پښو د او مشوکه په یې کي

اسلام او طب 11م?یویــل: و قابیل *و بیا وښيي، ور پټول جسد د ورور خپل د ته قابیل چي سم دي ســره م@ل په کارګه دغه د چي وم عــاجزه دې تر زه آایا ميويل

د اســـلام مـــبین دین د چي دی څـــوک هغه اول هابیل زوی ســـوی وژل دغه آادم د او کـــړم؟ پټ کي خـــاورو په جسد ورور خپل دغه د اوسو. کړل ښخ موافق سره لJرښوو*و

ته ا*سان و خوړل ډیر ځکه دي، کول *ه اسراف کي چښلو او خوړلو په څخه اسبابو د سات4ي او وقایې د څخه *اروغیو د ه�دار*ګهفرمايي: چي کوم دی م>داق قول هغه د الله د خبره دغه او پېښوي، *اروغۍ او ضررو*ه

﴿ ﴾ :عرافJأ ]ال

31]

خوښوي. *ه کوو*کي اسراف الله چي بېشکه ،كوي مه اسراف خو ئچښ او ئیع4ي: خورــاره چښــلو او خوړلو د الله چي شــیان هغه یعــ4ي: هر ب?ع څخه هغو د دي درکــړي دپ اســراف چي شــرط دې په واخلی فایــده او ت�

م4ی اســراف د کړی، *ه و پکښي قســ�ه څو پر تجــاوز او تـیری دغه خو وسي تجــاوز او تـېری ا*ــدازې او حد تر کي کـار یـوه په چي ده دا معدی:

سي. بلل و حرام حلال چي داواخلي. ګټه هم څخه حرامو د سي تېر ور حلالو تر یا سـره اشـ?هايي بې په یې یا سـي، وخـوړل زیـاH ا*ـدازې تر سـي، واخس?ل کار څخه پروايي بې او حرص د کي چښلو او خوړلو په یاوخوري. وخ?ه بې یې یا وخوري،

او سي کـړل اسـ?ع�ال شـیان تـاوا*ي دپـاره صـحت د یا وي، *ه کـافي دپـاره قـوH او صحت د جسم د چي سي وخوړل لږ دومره یا*ور. داسي

م4ی لفظ د اسراف د کارو*ه مخالف ټول دغه م4ی کــاملي دغي د *و دی، شــامل ته کــارو ټولو دغو و اســراف ســي، کېــدلJی مع په معدي. کړي ځای یو او کړي ج�عه کي آایاH *یم دغه په طب ټول وايي: الله کرام عل�ا0 لحاظ

ــایې د ه�دار*ګه ــاره ســات4ي د څخه یخ او ګــرمۍ د څخه اســبابو د ســات4ي او وق ــاس م4اسب دپ لکه دي، اســ?ع�الول او اغوســ?ل لبفرمايي: الله چي څر*ګه

﴿ ﴾ [5]ال4حل:

س?ه. اسبا� تودولو او ساتلو ځان د کي هغو په چي دي کړي پیدا چارپایان دپاره س?اسي یع4ي: اللهاا ــاتو ځی4و د م@ل *ــور او کوسی کراســ?ي، خې�ې، هټکــران، شــړۍ، توســان، جــرابي، ک�بلي، فرشــو*ه، څخه ورېښــ?ا*و او وړیو د حیوا*

ملهي دغه د *و کیږي، ساتل په ا*سا*ان څخه ګرمۍ او یخ د چي جوړیږي شیان داسي او څخه وړیو د پسو او اوښــا*و د ســبب په لJرښــوو*ي اجوړیږي. دپاره سات4ي د څخه ګرمۍ او یخ د کږدۍ او خې�ې کالي، څخه ورېښ?ا*و د بزو د

ملهي ه�دار*ګه الله چي څر*ګه لکه سي وخــوړل خواړه او*ظیف پاک باید چي دی ایښی قا*ون عام یو دپاره خوړلو او غذا0 د دین ا

فرمايي:﴿ ﴾ :[ 172]البقره

12 اسلام او طب

خوری. شیان حلال او پاک دي درکړي ته تاسي موږ چي څخه شیا*و هغو موم4ا*و! د یع4ي: اېفرمايي: ر� هم بیا﴿

﴾ :[168]البقره

پــیروي او م?ــابعت شــیطان د او دي حلال او پاک کي مځکه په چي کوی خوړل څخه شیا*و هغو ځي4و د خلکو! تاسي یع4ي: اېدی. دښ�ن ښکاره دپاره س?اسي شیطان چي بېشکه کوی مه

آان ک?ا� مبارک خپل په الله ه�دار*ګه اش?ها0 چي مرغا*و هغو د او چارپایا*و پاکو د م@ال غذا0 صالحي او سال�ي د کي مجید قر او ســبزیجاتو یا ســابه ګټــورو او تــازه په م@الو*ه ډیر *ــور دپــاره غــذا0 د بشر د یې بیا او دی کــړی ذکر ســره غوښو په ماهیــا*و د او کــیږي ورته

غـوړي، زی?ـون، کـوچي، لکه دی، کـړی احسـان مـوږ پر یې سـره هغو په چي دي کړي ذکر شیان هغه یې بیا او دي کړي ذکر سره حبوباتوشیان. ګټور او پاک مفید، داسي *ور او عسل شیدې،

آان ک?ــا� خپل د الله ه�دار*ګه ډيــري دپــاره بـدن او جسم د چي دي کـړي ذکر مېــوې ر*ګار*ګ هغه کي ځــایو ډیــرو په مجید قــر یې مـــوږ او دي کـــړي حـــرام مـــوږ پر خـــواړه تـــاوا*ي او خـــبیث الله کي مقابل په شـــیا*و ګټـــورو ټولو دغو د او دي ګټـــوري او م4اســـبي

یو. کړی م4عه څخه اس?ع�الولوفرمايي: الله

﴿

﴾ :[114]ال4حل آادا0 یې شــکر او پـیژ*ی و احسـا*و*ه الله د او خــوری شــیان پاک او حلال دي درکړي ته تاسي الله چي څخه شیان هغو یع4ي: د

م4ی. یې امر او کوی عباد Hده د خاص تاسي چيري که کړی،

ورزش یا سپورټ

راسو: ته اع�الو ورزشي او سپورټي به اوس پر م@ــال د کـړې، وي *ه توجه خاصه یې دي ته هغه چي ایښی پـرې دی *ه هم سـپورټ بـد*ي او جس�ي دین ح4یف او پاک زموږ

موجود قسم پر حرکاتو او اع�الو سپورټي د ورځي او شپې د ډول پسې پرله او م4ظم په کي ل�ا*ځه په چي کوم کړم یاد حرک?و*ه هغه به قسمسي. کولJی آادا0 تکلیفه او س?ړیا بېله یې ا*سان هر او دي

*اسـ?ه سـجده، رکوع، ولJړه، کي هغه په چي کول آادا0 ل�ا*ځه د سره ا*?ظام عجیب دغه په او دقت دغه په کي اع�الو اسلامي پهــود تلاوH او ــور داسي دا دي موج ــوږ چي دي حرک?و*ه راوړو*کي صــحت او ګټ ــولJی م ــد*ي واقعي د ته حرک?و دغو و چي سو ک ســپورټ ب

وایو. و اساس او اصول د چي دی راغلی ســره قسم داسي په ځکه *و دی ســوی کــړه فــر; بشر پر چي دی دین الهي هغه اســلام مــبین دین چي څر*ګه

د څخه کوچــ4یوالي د مسل�ان چي څر*ګه دي، آاسا*ه ته فرد هر و کول آادا0 فری1ې د ل�ا*ځه د او دی م4اسب سره ځای هر او زما*ې هري ســپورټ داسي ل�و*ځ دی، کوو*کی قوي اوم4اسب ښه هغه دپاره تقویې د بدن د هغه د ل�و*ځ دغه *و *یسي عادH سره کولو آادا0 د ل�ا*ځه

اسلام او طب 13 ع1ـلاH ټـول هیکل ا*سـا*ي د کي حرکـاتو په ل�ا*ځه د دی، م4اسب او وړ دپـاره هـډوکو او ب4ـدو یا مفاصلو ع1لاتو، د ا*سان د چي دی

مب?ی کوي، حرک?و*ه خلاصېدلو او ټولېدلو د یع4ي ا*بساطي او ا*قباضي حــرکت کــیږي ښورول په زامي چي ع1لاH هغه او ع1لاH مخ د حبیین خــاتم د چي *جلۍ کومه او هلک کــوم *ســ?ه شک هیڅ کي دې په او کوي او *ظــام هغه په ل�ــو*ځ او سي لــوی موافق شــریعت پر ال4ــب تــاوا*ی او بېځایه د ولـــري قیافه ښایســ?ه او شــکل صــحي به *جلۍ او هلک دغه *و دی ښــوولی را الله چی کــوم کــړي آادا0 ســره طریقه

وي. ملګری ورسره عافیت او صحت به کي ژو*د ټول په او وي خلاص به څخه چاغښت الله د *و دی ســپورټ صحي مق>د او هدف یو څخه اغراضو او اهدافو ډیرو د ل�ا*ځه د چي سي یقین ښه س?ا چي دې د دپاره

او لیري څخه مق>د دغه د چي کوي آادا0 سره طریقه داسي په ل�و*ځ چي دی کي باره په کسا*و هغو د چي کوم سه م?وجه ته قول هغه وفرمايي: الله وي، مخالف

﴿ ﴾ :[ 54]ال?وبه

وي. کهاله او سست دوی چي کي حال داسي په مګر ته ل�ا*ځه و دوی راځي *ه ژباړه: اولري. *ه علاقه زړه د او اخلاص سره ل�ا*ځه د یع4ي

ســ?ړی *ه کولو، *اغه بېله ورځ هره چي دی سپورټ هغه سپورټ به?رین او ښه هغه *ظره له طب د چي *س?ه شک هیڅ کي دې په په بیا مخــه، د خ?لو ل�ر تر ورځ هــره چي ل�ــو*ځ *و وي، ســوی وېشل وخ?و پر ورځي او شــپې د سي، کېدلJی کي ځای هر په او کوو*کی

ع�ل ښه څــومره وي ســوی تــازه ورســره هم اودس پــاک ښه سربېره دې پر کیږي، آادا0 شپې د او وروس?ه او دمخه لوېدلو ل�ر تر بیا کي، غرمهدی. ګټور ښه څومره ته جسم او

م4ی دا څخه بحث دغه د زما چي کوی وروڼو! پام او خو*دو والله! یا دی، سپورټ فقط ل�و*ځ وایم زه چي وا*خلی مق>د او معدی. عبادH او طاعت ل�و*ځ بلکه

دی. یاد الله د او ذکر ل�و*ځآان د ل�و*ځ دی. تلاوH مجید قر

دی. م4اجاH سره ر� خپل د ل�و*ځدي. کول عاجزي او خشوع ته العزH ر� او درېدل کي ح1ور په الله د ل�و*ځدي. کول ځای پر امر د ر� خپل د ل�و*ځده. سات4ه اخلاقو ښو د ل�و*ځده. پاکي او تزکیه روح د څخه اع�الو بدو او مفاسدو د ل�و*ځ

سي. کېدلJی بلل هم سپورټ او سبب سات4ي د عافیت او صحت د ل�و*ځ څ4ګ تر شیا*و ټولو دغو د خوملهي د خود *و څېړو اړخ م>لحت او ګټو د ټول4ي د او طبي یواځي احکامو اسلامي د موږ کي بحث دغه په چي څر*ګه او اوامرو ا

بیا*یږي. فایدې او ګټي طبي هغه یواځي څخه *واهیو کــړی مقــرره دپــاره زمــوږ سپورټ بد*ي ورځ4ی دغه څ4ګ تر ګټو هاخروي او د*یوي *ورو د ل�ا*ځه د دین پاک زموږ چي وخت کوم *و

اا اع1ــاوو داخلي و جسم د زموږ سپورټ هغه چي دی کړی فر; رابا*دي هم سپورټ بل یو څخه قس�ه بله د یې هل?ه دی جهــاز و خاصــ? لـږه تر لږ کي کـال هر په او ده روژه سـپورټ هغه چي رسـوي، فایـده او ګټه ته جسم داخلي *ـور او غــدودو اع>ابو، دموي، جهاز ه�1ي،

14 اسلام او طب

او صــحت عام د روژه چي سي بیان کیفیت هغه سره ډول مف>ل په چي ځاییږي *ه دا کي بحث دغه په زموږ خو کیږي، *یول میاشت یوه شا0 ان سي لیکل و بحث خاص بل به کي باره په ګټو نصحي او طبي د روژې د وه باقي صحت او ژو*د که لري، تعلق څومره سره عافیت

ملی. الله تعا او مشــقاH ســیاحت او سفر د چي هغه دپاره جسم جوړ او روغ د هم حج چي دی کړی فر; حج مسل�ا*ا*و پر الله ر*ګه ه�دا

سي. کېدلJی بلل ورزش او سپورټ قسم یو سي زغ�لای تکالیف *ــېزو او غشو په ســپرتیا، آاســا*و د لکه یــو، بللي ته ورزشو او ســپورټو قسم قسم *ورو و موږ دین زموږ څ4ګ تر عبادتو سوو ذکر دغو د

ټـول دغه چي دی، ت�ــرین او کـړه زده اع�ــالو عســکري ټولو د او دي، څخه ســپورټو مه�و بـد*ي د ټـول دغه چي کول، ښکار ویش?ل، سرهفرمايي: چی دي شامل کي قول هغه په الله د کارو*ه

﴿

﴾ :فال*Jأ [60]ال ســاتل *یســی، آامــادګي او تیــاري ســره ســامان او اســبا� په دپــاره ج4ګ د کفارو د وي پوره وسه په مو چي څومره موم4ا*و یع4ي: اې

بېروی. و دښ�4ان خپل او دښ�4ان الله د تاسي تیاري او قوH دغه په چي کوی، آاماده دپاره جهاد د آاسان سوي روزل او سويم4ی توکل او اع?�ــاد د الله پر چي ده فــر; دا مســل�ا*ا*و پر ځکه ســي، پرېښــوول دي اســبا� مشــروع او ضــروري چي ده *ه دا مع

آالJتو ج4ګي ټولو د ورځي *ن د څخه ج�لې هغې د چي تیـاروي، دي لـوازم او سـامان جهـاد د لـري و قـدرH او وي پـوره وسه په یې څومرهملهي دغه د او دي، درلودل جسم قوي او صحي د ه�دار*ګه دي، کول زده او درلودل وعــده په الله د کي *?یجه په کولو ع�لي د اوامــرو ا

سي. کولJی مقابله او ج4ګ سره دښ�4ا*و سوو دوو د دوی د موم4ان *فره شل سره ج4ګ د وي ســپاره پر قهرما*ــان ج4ګي اســلامي چي یــادوي قسم سره آاسا*و هغو په چي سه م?وجه ته قول هغه و الله د ه�دار*ګه

فرمايي: الله داخلیږي، ور ته میدان و معرکې او﴿

﴾ ]Hالعادیا[

آاس عبــاس ابن) کــیږي پورته را آاواز یې څخه ســی4و د او ځغلي چي یــادوي قسم ســره آاســا*و هغو په مجاهــدی4و د الله چي وايي: راوزي، اورو*ه یې څخه ســوو د چي یــادوي قسم آاســا*و هغو په اوکــيږي( ويل مضبح ته آاواز دغه او کــيږي، اورېدل ځ4ي آاواز هاح هاح د ځغلي

هغو په مجاهــدی4و د او غورځــوي، بڅــرکي کي شــپه په *و مښــلي تيزي ډيره په سره ډبرو سوې) *علو*ه( د آاسا*و دغو د چي وخت يع4ي: کم د کي وخت په ځغسـ?ا د چي یـادوي قسم ســره آاســا*و هغو په او کـوي ح�له دښــ�4ا*و پر کي وخت په سهار د چي یادوي قسم سره آاسا*و

د چي دی قسم آاســا*و هغو په مجاهــدی4و د یا مجاهــدی4و هغو په هم بیا او کــوي پورته دوړي ســبب په تــېزۍ ډیــري د خــوا و شا پر دښــ�4ا*و*4وزي. ور م4ځ په لښکر د دښ�4ا*و

بذ� سـره هغه په مسـل�ان *اری4ه چي هغه وه، کـړي وضـعه دپـاره عافیت او صحت بد*ي د الله چي وه م@الو*ه هغه ټول دغه او مهــسي. کېدلJی قوي

ایښی پــرې میــدان پراخه ډیر دپاره ورزش او سپورټ د اسلام مبین دین چي سوه رامعلومه دا ته موږ وروس?ه بیا*ولو تر م@الو ډیرو دغه د کي د*یا په به هم چي وکــړي غــواړي دوی چي څـومره عبادتو*ه مخ?لف دغه ر� خپل د چي سي کـولJی مسـل�ا*ان او دی کـړی جـوړ او

اسلام او طب 15

او وخت عین په چي سو پـوه هم دې په چي ده لJزمه دا مګر وي، کـړي ګـټي دپـاره آاخـرH د یې به هم او سي ورکــړل عــافیت او صـحت خپل هغه د مو ع�لو*ه عبادتي دغه چي ولو *ه را تکلیف او زح�ت دومره ځا*و خپلو پر چي یو کړي مکلف دې په موږ دین زموږ کي حال

فرمايي: الله ووزي، څخه مق>د او هدف اساسي﴿ ﴾ :[286]البقره

ا*دازه. پر طاقت او قدرH د هغه د مګر مکلفوي *ه هیڅوک کوي، *ه تکلیف *فس هیڅ پر یع4ي: الله قــدرH *یولو روژې د چي څو تر *یســي، *ه و روژه میاش?ي د روژې د چي ده ورکړې اجازه دا ته مسافر او مریض و دین زموږ ځکه *و

حج د یا پیښــیږي ور تکلیف جســ�ا*ي ډیر سبب په کولو حج د چي دی کړی ساقط حج څخه مریض هغه د الله ر*ګه ه�دا کوي، پیدا زخ�ي او مـریض هغه یې ر*ګه دغه دي، کـړي معــاف څخه جهــاد د مـریض او ګوډ ړو*د، الله ه�دار*ګه لري، *ه و طاقت او قدرH کولو به کي عــو; په اوداسه او هغسل د چي دي کــړي معاف څخه کولو تازه اودس او کولو هغسل د رسوي ور تاوان او ضرر اس?ع�ال اوبو د چي معــاف څخه ل�ا*ځه د شــپې د یا اللیل قیــام هغه د یې مســل�ا*ان عــام چي وکــړه فکر ته مهربــا*ۍ او نرفق و الله د ته ه�دار*ګه وهي، تی�م لــري، *ه طــاقت او تــوان یې دوی چي دي کــړي م4عه څخه م?ابعت هغه د الله رسول د یې دوی او اللیل قیام الله رسول د لکه دي کړي او طلب رزق د بیا او ل�ــو*ځ شــپې د دي یا کــړي ځــای یو ســره دواړه جهــاد او ل�ــو*ځ شــپې د چي کــولJی سي *ه دا مســل�ا*ان عــام ځکه

وکړي. سفرو*ه درېی�ه شــپې د یا شــپه *ی�ه پوره هم به ل�و*ځ هغه چي ؤ فر; ل�و*ځ شپې د کي شروع په اسلام د چي ده معلومه ته تاسي خو دا

ذکر ســره تف>ــیل پوره په کي آایاH *�بر20 په ال�زمل سورB د موضوع دغه چي کړی معاف ل�و*ځ اوږد او ډیر دغه الله بیا او کېدی ح>هده. سوې

فرمايي: کي آایاH *�بر28 په ال4سا0 سورB د الله ه�دار*ګه﴿ ﴾ :0[28]ال4سا

دی. سوی کړه پیدا ضعیفه ا*سان او کړي سپک بار څخه س?اسي یا تاسي پر چي لري اراده یع4ي: الله

�سات4ه: ځان څخه هغه د او میکرو

ــو! څر*ګه ــوږ چي دی دا مق>د څخه لیکلو د بحث دغه د چي وروڼ ــوږ مســل�ا*ان م او حک�ت په احکــامو د هغه د او دین د زم م1ــ�ون او بحث هر بلکه وي، کي بــاره په موضوع خاصي یوې د دي بحث زموږ چي ده *ه لJزمه دا *و سو خبر او پوه څه *ا څه عظ�ت

*قلوم. را رسوي ته هدف او مق>د دغه و موږ چیمز*دا*ي عبدال�جید الشیخ ف1یل: د به اوس *و معلومه ته تاسي هم دي دا او کــړم *قل را موضــوع یــوه څخه څــېړ*و د برکاته الله أادام ال

آان د ورځ *ن چي وي ــاریکیو او اعجــاز د څخه مطهــره احــادیث او مجید قــر ــ?لو را په ب ــاریکۍ )هغه کي ایس او طب د ورځي *ن د چي بمز*ــدا*ي عبدال�جید شــیخ مکــرم او فاضل د زمــوږ لري( هیڅــوک مطابقت سره سای4س *ن د کي علم دغه په او کــولJی سي *ه ســیالي ســره الوايي: الز*دا*ي الشیخ ف1یل: اس?اد مح?رم زموږ *و دي، مح?اجه او اړ ته ده و وي هم څوک هر که عل�ا0 ټول ورځي

سي *ه یې غوږو*ه حســیږي، *ه لJسو په لیـــدلJی، سي *ه یې ســـ?رګي چي عـــالم داسي ســـ?ه، عـــالم لـــوی بل یو وخـــوا شا پر زمـــوږاا هم څه که دی، کي درجه په غیب عالم د ته حواسو عادي و زموږ چي عالم هغه بویولJی، سي *ه یې پزه او اورېدلJی ــ دی *ه غیب مطلق

16 اسلام او طب

اا خو دا چي کـیږي لیــدل *ه ســ?رګو په چي دی عالم *اتوئکا دقیقو هغه د عالم هغه چي سو، ویلای ته ور غیب عالم ته حواسو و زموږ *سب? مـوږ چي *ـاHئکا هغه ده، ډکه په هوا خوا و شا پر س?اسي او زموږ اوس دغه چي *اHئکا هغه دی، عالم میکروباتو او ویروساتو جراثی�و، د

هغه لــري، علاقه پراخه ډیره سره لباس او چښلو خوړلو، د زموږ چي *اHئکا هغه *قلوو، سره ته بل او یو کي حالت په ل�س او ت4فس د یې د ښــايي پرورښت او *شــاط ویــروس یــوه د څخه اقســامو د ویروســاتو دغو د لــري، ارتبــاط زیاH ډیر سره مر; او صحت د زموږ چي *اHئکا

داسي یو یې ســبب هلاکــیږي په ا*سا*ان میلیو*و په چي کولرا او وبا طاعون، دغه وژ*ي، و ا*سا*ان میلیو*و په او وګرځي سبب مر; د طاعونــدلJی یې *ه چي دی نئکا ــولJی یې *ه ســو، حســولJی یې *ه ســو، لی مب?ی سو بوی وهي ئناتکا دغه کــولJی، سو *ه هم ادراک یې مــوږ ح

وي *ه ئد او خارجیږي څخه ا*سان یوه د *اHئکا دغه خبر، په وي *ه ئد چي داخلیږي ور یا کیږي *قل ور کي حال داسي په ته ا*سان دی؟ څه سبب دې د چي پوهیږي *ه ا*سان خو کیږي ښکاره علامې او آاثار مر; د *باتاتو او حیوا*ا*و پر ا*سا*ا*و، پر خبر، په

ن?یر هغه کـړی کشف یې ویـروس یا میکـرو� دغه چي څـوک هغه اول نزي بایسـ نر کشف کي قـرن اتلسم په میکروبو*ه دغه او دی، نرفـ څه لـري، دوام اک?شـافاH او څـېړ*ي کي عـالم *ـامعلوم او مجهـول دغه په ډول پسې پرله په پـوري ورځي *ن تر څخه هغه پسـله او سوه کړلم4ی کشــفیاتو *وو دغه د چي کړی، کشف مو جرثوم *وی ویروس، *وی میکرو�، *وی چي سي ویل و بیا م4ځ تر موده دغه پر چي داسـوه مع قــوH جهـازو*و یا مشـی4ا*و هغو د چي څـومره سي کېــدلJی پراخه او پراخـیږي ا*ـدازه هغه پر سـاحه پېژ*ـدګلوی او معــرفت د ا*سـان د *اتوئکا

حــالJتو د *ـاتوئکا دغه د کي ا*سـان په چي څومره یع4ي: )مایکروسکو�( او کیږي، لیدل لوی شیان کوچ4ي سره هغو په چي سي زیاتولJیزیاتیږي. قوH ملاحظې او څېړ*ي د

یـوه داسي دپـاره ا*سـان د چي غــواړي و عل�ـا0 طب د که عبــارH بل په یا وکــړو معامله سـره میکرو� دغه د چي وغواړو موږ که *و عل�ــاوو طب د کار دغه وکړي، ت>رف او ژ*د سره *اتوئکا مجهولو دغه د کي رڼا په طریقې هغې د چي کښیږدي طریقه مس?قی�ه او سال�ه

کولJی: سوای *ه څخه کارو څو راتلو*کو دغه بېلهکشفوي. میکرو� یا کائن دغه اول به - دوی1پیژ*ي. افرازوي یې میکرو� دغه چي مواد تاوا*ي او م1ر هغه به وروس?ه پیژ*دلو تر خواصو د هغه د او کشفولو تر میکرو� - د2سي. وژلJی جراثیم او میکرو� دغه چي پیژ*ي به مواد - هغه3ګرځي. سبب پرورښت یا *�ا *شو د جراثی�و او *اتوئکا دقیقو دغه د چي پیژ*ي به مواد - هغه4 یو چي پوهیږی تاسي سي، ایښوولJی طریقه او م4هج یو دپاره معاملې د سره میکرو� یا ویروس دغه د عل�ا0 طب د *و وخت دغه

نلم د مــوده، ژ*د د جرثــوم دغه د تــېروي، دپــاره پیژ*ــدلو پــوره د حــالJتو د جرثــوم دیــوه فقط څخه ج�لې د جراثیک�و دغو د ع�ر ټــول خپل عــاسي. وړلJی بی4ه د او وژلJی جرثوم دغه چي مواد هغه او ځای یا ف1ا0 پرورښت

نلم دغه *و وخت دغه بیــا*و وګرځي، څخه عل�اوو ځلېدو*و د طب د او بارزو مشهورو، هغه د سبب په پیژ*دلو د جرثوم یوه دغه د عاــاره صحت اج?�اعي د چي کیږي ځای یو دپاره دې د سره *ور ځي4و د ځي4ي معلوماH او معرفت کشفیاH، دغه عل�اوو مشهورو دغو د دپ خلکو و دپــاره ســات4ي د صحت د محېط د موافق سره قواعدو معی4و د عل�ا0 طب د بیا قوا*ین دغه چي کښیږدي، طریقه او قا*ون م4هج، یووښيي. ور ته

اسلام او طب 17

و میکروبــاH دغه چي کله یع4ي لري، ارتباط کشفول مشین یا جهاز بل یوه د کي بدن په ا*سان د سره کشفولو د میکروباتو دغو د خلق یې *ــاHئکا میکــروبي دغه چي الله هغه ځکه ســو، کــړل کشف هم مشــین بل یو کي بــدن او جسم په ا*ســان د هل?ه ســوه پیژ*ــدل

وه: معلوم ور او خبر جراثی�و دغو په دي کړي پیدا او کړي﴿ ﴾ :[14]ال�لک

آایا خبر پوره پوه، هرڅه په بلکه والله یا لري؟ پر *ه علم پوهیږي؟ *ه دي کړي پیدا ټول یې *اHئکا او کون دغه چي ذاH هغه ژباړه: دی. عالم پوره او داره

ــدخلو په میکروبو دغه د الله خبــــیر او لطیف دغه ــ ــان څخه لJرو هغو د دوی چي وې ورمعلــــومي لJري هغه یا ؤ عــــالم م ــ ته ا*س په او کوي پر تاثیر څ4ګه سي مسلط ا*سان پر میکرو� یو که وه معلومه دا ته الله ؤ، عالم آاثارو او ضرر په میکروبو د ه�دار*ګه داخليږي،

او دی ال�4اعه جهــاز *وم یې کي عربي په چي کړی پیدا او خلق شی یو داسي کي بدن په ا*سان د ر� زموږ *و وژ*ي، یې کي ساع?و څوصمیوimmunityکي) ا*ګلیسي په أا نټي( یا ( ) نزس ( )بوډيbody resistence) ن*ي یا قوه کوو*کې م4عه موږ خو وايي، نسي( ورته ټين نری

د قوH دفاعی دغه سي داخل ته بدن جراثیم یا میکرو� چي وخت ده: کوم دا وظیفه مشین یا جهاز دغه د سو، ویلای ورته طاقت دفاعيکوي. مقاومت او مقابله کیږي لیدل *ه س?رګو په چي سره میکروبو یا جراثی�و دغو

میکروبو دغو د کي بــدن په س?ا ر� رحیم او علیم حافظ، خالق، هغه ر� س?ا مګر وې، خبر په *ه او لیدل *ه میکروبو*ه دغه تا ســوو داخل دغه د کي بــدن په ســ?ا او ورکوي ت4بیه او خبر ته مقاوم?و داخلي بدن د س?ا چي دی ایښی جهاز حساس یو داسي دپاره وژلو د

ــاعي دغه کي بــدن په هل?ه او وهي ز*ګ خطر د کي مقابل په میکروبو ــاره مقــابلې د قوتو*ه دف ــار دپ دغه د *4وتلو پســله چي سي آامــاده او تیوساتي. څخه ضرر د هغو د بدن س?ا میکروبو، ضرر*اکو

دا تا پر کــړې مخــامخ ســره خطر دغه د ځــان خپل ته چي دې تر دمخه او *4ــوزي ته بدن س?ا میکرو� دغه چي دې تر دمخه مګر ولري، مراعت اصولو نصحي او نطبي د کي ژو*د خپل په باید ا*سان هر یع4ي کړې، اخ?یار دپاره ځان د لJره تګ صحي یوه ته چي وه لJزمه

خو وســاتي، لــیري څخه *4وتلو د میکــرو� د عبارH بل په یا کېدلو مخامخ د خطرو او ضررو دغو د بدن او جسد خپل چي دې د دپاره دا سي؟ کېدلJی علاج یې څ4ګه او پیښیږي؟ ولي او څ4ګه چي سوه پیژ*دل و أاسرار مرضو ډیرو د سره کشفولو په میکرو� د

مــوږ وي اصــلاح کــارو یا امورو د زموږ کي هغه په چي کار هغه هر الله رسول آایا چي دا هغه س?ه، پوښ?4ه مه�ه ډیره یوه دل?ه خو کــار هغه د او کــړي؟ م?وجه یو *ه مــوږ یې ته کــار هغه و آایا وي موجــود شر دپــاره زموږ کي هغه په چي کار هغه هر او ښوولی؟ را دی *ه ته

کړي؟ م4عه یو *ه موږ یې څخهملم، لوی میکروبو د دغه اوس *و خفیه په کــوي، اوبــازي کي اوبو په الوزي، هوا په دي، *امعلومه او پټي چي لښکري سرکښه دغه عا

د کي تعلی�ــاتو په الله رسـول د مـوږ آایا وګــرځي، سـبب هلاک د ا*سا*ا*و میلیو*و د ښايي چي لښکري هغه کوي، هجوم سره ډول سري او لJري سال�ي او نصحي داسي یوې او ولري؟ لیري څخه خطرو دغو د دي ا*سان چي سو کولJی پیدا لJرښوو*ه یوه داسي دپاره میکروبو دغهوي؟ ساتلې دي څخه ضررو د هغو د او میکروبو دغو د چي هڅوي و یې دي ته

دا کي ع>ر اوســ4ي په زمــوږ دپــاره کســا*و شک�4و *بوH پر هغه چي دی سوی ثابت داسي اوس *بو Hالله رسول د چي شکه بېله او حکیم د چي دپــاره مرسل *ـبي داسي یـوه د ځکه ســي، تـیر اوهــامو بـاطلو خپلو او تکــذیب خپل تر شــکو، خپلو هغه تر چي سوه م�ک4ه

18 اسلام او طب

موجوده پکښي اصلاح امورو د بشر د چي ورښيي کارو*ه هغه ته بشر او وي راغلی دپاره ښوو*ي لJر او هدایت د بشر د طرفه له خالق علیموي. بېخبره دي څخه *اتوئکا دقیقو دغه د او عالم خفي دغه د چي ده م�ک4ه غیر دا دپاره مرسل *بي دغسي د وي،

کشف *ــاHئکا پټ دغه چي دې تر مخه د چي وی4و و شــیان داسي کي ښــوو*و لJر او تعلی�اتو په الله رسول د خامخا به موږ هوملم رقیق دغه په او کـوي دلJلت حـالJتو پر *ـاتوئکا میکـروبي دغه د چي مشـاهد حـیرا*وو*کي داسي ځي4ي ته خلکو سي لـري تعلق پـوري عـا

ملم خفي او پټ دغه د أاسرار احکامو او توجیهاتو بیا*اتو، هغه د چي بیا*وي، سوه. معلوم او ښکاره ته خلکو وروس?ه کشفولو تر عاآان الله کلام په آایا چي وګورو موږ به اول کوي؟ اشاره دي ته عالم خفي او پټ دغه و چي س?ه شی یو داسي کي مجید قروي؟ اشاره ته وجود و میکرو� یا نئکا پټ دغه د دي کي هغه په چي س?ه شی یو داسي کي اقوالو په الله رسول د بیا او

آان په هو، ــاH ټول الله د دا وی4و یې چي موږ دغه راکويچي خبر دا ته موږ هغه چي دی موجود آایاH عام یو کي مجید قر *ه مخلوقــور الله بلکه دي، ــاH عظیم ډیر * ــري مخلوق ــدل *ه چي ل ــوږ یا کــیږي لی ــدلJی، سو *ه یې م ــیر دغه د او لی ــاتوئکا يئمر غ او عظ�ت د *

دغه وی4و یې مــوږ چي دی یادکړی قسم سره شیا*و هغو په الله چي څر*ګه لکه دی، کړی یاد هم قسم سره هغو په الله سبب په اه�یتفرمايي: الله وی4و، *ه یې موږ چي یادوي قسم هم سره شیا*و هغو په ر*ګه

﴿ ﴾ :[39،38]الحاقه

وی4ی. *ه یې تاسي چي سره شیان هغو په او وی4ی یې تاسي چي سره شیا*و هغو په یادوم ژباړه: قسمیادوم. قسم سره هغو په زه او دي عظیم شیان هغه او وی4ی *ه یې تاسي چي س?ه شیان ډیر بلکه شی یو یع4ي: هل?ه

ملم دغه پر لJس زموږ الله رسول او او صــحت په زمــوږ یې عــالم پټ دغه چي اثــراH هغه او ایــږدي کــیږي لیدل *ه س?رګو په چي عا یــوه داسي په نسر هغه چي لڅــوي ته موږ نسر یو داسي څخه اسرارو د عالم خفي او پټ دغه د الله رسول راښيي، ته موږ پېښوي کي مر;

ســبب *قلولو د *ــاروغیو ډیــرو د ته ا*ســان و حیــوان دغه او لــري، تعلق او ت�ــاس اح?کــاک، ډیر ســره ا*ســان د چي دی موجــود کي حیــوانفرمايي: الله رسول ګرځي،

�ذا �ناء� ف�ى الذباب وقع » إ سه ، أحد�كم إ ، ليطرحه ثم ، كله فليغم�فاء جناحيه� أحد� ف�ى فإ�ن البخاري[ ]رواه« داء اآلخر� وف�ى ش�

ــلو یا خوړلو د چا یو د یعـــــ4ي: که ــ ــدی، مچ کي لوښي په چښـ ــ ــړي غوټه کي لوښي هغه په دي مچ دغه ولوېـ ــ و یې دی بیا او کـده. *اروغي یې کي بل په او ده شفا0 کي وزر یوه په مچ د ځکه غورځوي،

ــوره ته چښــلو یا وخوړلو شي دغه د څــوک یو چي دی وخت هغه حکم دغه چپه شی چښــلو د یا خــواړه دغه څــوک که وي، مجبراسه( ته ترج�ې شریف حدیث د ده. )بیرته خبره بله بیا دا کوي

*اروغي؟ کي وزر په مچ الله! د سبحان دی، مر; کي وزر یوه په مچ فرمايي: د الله رسول کي هغه په آایا وګـــوره ورته ښه و*یسه یې ته ل�ر او واخله وزر مچ د ته دی؟ لیـــدلی مـــر; کي وزر په مچ د چا یو څخه س?اسي آایا

رســول خو ســ?ه؟ *ــاHئکا *ــور کي هغه په آایا دي؟ چ4جیــان کي هغه په آایا دي؟ لړمــان او مــاران کي هغه په آایا وی4ې؟ یې ته او س?ه *اروغيوی4ې. *ه یې ته خو دواده یې کي وزر بل هغه په او وی4ې، *ه یې ته خو س?ه مر; کي هغه په هو، دی، مر; کي هغه فرمايي: په الله

اسلام او طب 19

ملم موجود یو میکروبو*ه دغه ملم میکروبو د دغه ګرځي خوا و شا پر زموږ چي مچ دغه دی، عا هغه الله رسول او وړي سره ځا*ه د عا په قــرن شــلم د او کــړی کشف کي قــرن19 په ا*ســان دی موجــود کي مچ په چي مــر; یا دا0 دغه ده، کــړې اشــاره ســره صــراحت په ته

وه. موجوده کي مچ دغه په چي کړه کشف دوا0 هغه ا*سان کي *ی�اييمز*دا*ي عبدال�جید الشیخ ف1یل: او وزر د مــر; د مچ د کي پوه4?ــون په عبدالعزیز ملک د باعشن *بیه ډاکټر چي تجربه وايي: هغه ال

وه: داسي تجربه هغه چي روایت، په چا بل د *ه ولیدل س?رګو په سر خپل د ما ورسول ته سر کي باره په وزر د دوا0 دبقم او *وي پاک، ډاکټر *وموړي دغه بق�ي پـاکي او راوړل سـوي( لوښي پـاک میکروبه د )یع4ي مع یې مچ واچــولې، پکښي یې اوبه مع

څخه اوبو دغه د ولوېــدی ور ته اوبو معق�و دغه اراده خپله په مچ چي څخه هغه پســله لويږي، و ور ته اوبو دغه خوښه خپله په چي پرېښاوه ځایو خاصو په لوښي کرلو د دغه یې بیا او واچولې یې کي لوښو لسو په کرلو یا پرورښت د میکروبو د او واخیس?ې جلا جلا *�و*ې لس یېوه. موجود امکا*اH ډیروالي او تربیې پرورښت، د میکروبو د هل?ه چي وساتل سره شکل داسي په کي

اوبو دغه د کــړی، غوټه وار یو ســره آاله معق�ه یــوه په مچ دپــاره وار بل د ؤ لوېدلی ور اخ?یار خپل په مچ چي کي اوبو دغه په یې بیا پرورښت د میکروبو د چي کي لوښو لسو داسي *ورو په اوبه دغه یې بیا او واخس?ې *�و*ې لس هم سو کړل غوټه پکښي یوار مچ چي څخهواچولې. وه دپاره

واخس?ې. ځ4ي دپاره پرورښت د میکرو� د یې *�و*ې او کړی غوټه کي اوبو دغه په مچ بیا یې وار دوهمواخس?ې. ځ4ي دپاره کرلو د میکرو� د یې *�و*ې *وري او کړی غوټه کي اوبو دغه په مچ بیا یې وار درېیمسوې. وساتل کي لوښو په پرورښت یا تربیې د میکرو� د هغه جلا جلا *�و*ې ټولي دغه کولو غوټه تر مچ د چي *�ــو*ې کــار: هغه عجیب ډیر یو ولیــده؟ شي څه مو *و راغلو ورته دپــاره لیــدلو د *ــ?یجې د مــوږ کي ســبا په

لښکري او مس?ع�رې واضحه او لوی ډیري میکروبو د کي هغو په ؤ ورلوېدلی اخ?یار خپل او خپله په مچ چي هغه وې، سوي اخس?ل دمخهوه. موجود

وې. کوچ4ۍ او لږ مس?ع�رې میکروبو د دغه کي هغو په وې سوي اخس?ل وروس?ه کولو غوټه وار یوه تر مچ د چي *�و*ې هغه واره درې مچ چي هغه ؤ،او لږ هم *ـور شـ�ېر میکـرو� د یا مسـ?ع�رې دغه هل?ه ؤ سوی غوټه پکښي واره دوه مچ چي اوبه هغه خو

موږ چي میکروبو*ه پاته چي: دغه دا هغه دی پاته شی یو *و ویل: اوس و ډاکټر *وموړي *و بیا وه، لږ ډیر میکروبو*ه هل?ه ؤ سوی غوټه پکښي یــوه د واســطه په پېچکــارۍ د میکروبو*ه دغه کــړم: که کشف دا چي غواړم ویل: زه *و دي، ضعیفه ډیر کړه ضعیفه سره کولو غوټه په مچ د

کړي؟ اجرا0 وظیفه واکسین د به که او کوي *اروغه ا*سان آایا *4وزي ور ته بدن ا*سان د خپله په یا سي ایس?ل *4ه ور ته بدن و ا*سان دغه د یا ضد پر میکــرو� دغه د چي کــړي ویښ او ت4بیه قــوH دفــاعي هغه کي جسم په ا*ســان د میکروبو*ه ضــعیفه دغه ښــايي

�کړي. تولید او جوړ مواد دپاره مقابلې د میکرواا دا اســ?ع�الیږي دپــاره مخــ4یوي د *ــاروغیو ځی4و د ورځ *ن چي کــوم واکســی4و*ه دغه چي ده معلومه ته تاسي آایا ــ *ــاروغۍ هغې د عی4

دفاعي بدن د بیا او درغلی، مر; چي کړي ت4بیه او خبر قوH دفاعي هغه کي بدن په چي ده دا یې وظیفه او دي؟ میکروبو*ه سوي ضعیفهHکړي. پیدا مقاومت کي مقابل په *اروغۍ دغه د بدن یا جسم ا*سا*ي او کړي تولید او جوړ مواد ضد پر *اروغۍ دغه د قو

ضــرورH ته معلومــاتو لJبراتــواري او طــبي څه دپــاره پوهېــدلو د بحث د او لــري اصــطلاحاH طــبي څه *ا څه بحث دغه وروڼــو! زمــوږس?ه.

20 اسلام او طب

پوره. پسي کړه *ه مو *وره ودرېده ځای دغه پر څېړ*ه او تجربه دغه وايي: زموږ الز*دا*ي عبدال�جید شیخ دمخه کاله ســوه څــوارلس وجــود میکــرو� د دغه الله رســول لJرښــوو*کي زمــوږ چي ســوه معلومه دا څخه معلومــاتو دغو د اوس *و

مـر; کـولرا د کي ه4د په کي کـال1932 په چي سو کامیابه وخت هغه ا*سـان کشــفولو پر *اتوئکا دغه د خو دی، کړی بیان او راښوولیملم ټـول د بلکه *ه مل?و ملګـرو د یواځي سو، *شر سره شدH په مـړه به ټـول سـوه فی>ـله او خ?م خلک ه4د د ویـل: چي و عل�ـاوو طـبي عـا

دغو د ډله طـبي یـوه *و دي، رهي طـرف پر جوړېـدو د خلک او ده لږېـدو پر مخ *ـاروغي کولرا د چي سوه ولیدل هف?و دوو پسله خو کیږي، وړي یې ســره ځــان د او لري کي ځان په میکروبو*ه کولرا د دغه چي مچان کوم ولیده یې هل?ه ولJړه، هل?ه دپاره معلومولو او څېړ*ي د حالJتو

هغه او دي موجــود مــواد وژو*کي او خــوړو*کي میکروبو دغه د کي څاهــا*و دغو په هل?ه چي کــیږي کښــ?ه ور ته څاهــا*و ځي4و و مچــان هغه ور دا ته ا*ســان څخه وخ?ه دغه د وړل، ســره ځــان د دواړه دوا0 او مــر; کي وخت یــوه په مچــا*و دغو *و وه، موجود هم مچا*و دغو پر مواد

لري. دوا0( دواړه او )دا0 بیوټک ا*ټي او *اروغي یا علاج او مر; کي ځان خپل په مچ چي سوه معلومهفرمايي: الله رسول چي دا هغه وڅېړو، کي موضوع بله یوه په عظ�ت او حک�ت دین اسلامي د چي راسی اوس په تاسي او سو پيښ طــاعون کي مځکه یــوه په که او ورځی مه ته ځــای هغه تاسي واورېــده مــر; د طــاعون د مځکه یــوه په مو که

راوزی. مه څخه ځایه هغه د *و واست کي ځای هغهدی: داسي لفظ شریف حدیث د چي بFFأرض وقع وإذا تFFدخلوها فال بFFأرض بالطFFاعون سمعتم إذا»وغیره[ البیهقي ]رواه« منها تخرجوا فال بها وأنتم

هغه )و *4ــوزی ور مه ته ځــای هغه تاسي واورېــده *شــرېدو د مر; د طاعون د کي مځکه یوه په مو وايي: که ده خبره عجبه د هل?ه تاسي *و *قلـیږي، ته بل څخه یـوه د دی مـر; سـاري مر; دغه ځکه ورځی، مه هل?ه تاسي خبره معلومه خو ورځی( دا مه ته ځایسی. *ه اخ?ه مر; دغه په تاسي چي ورځی مه دپاره دې

په به موضــوع پر *قلېــدلو د مـر; د دغه *و وايي، ته ور معدوه کي عــربي په چي ســوه یاده خبره کېدلو *قل یا سرایت د مر; د دل?هملی. الله شا0 نإ راسي بحث مف>ل کي وروس?ه تعا

ورځی، مه ته مځکي و وبا او مـر; سـاري هر بل یا طاعون د فرمايي: تاسي الله رسول چي راسه ته موضوع شریف حدیث د بیرته زه ولي؟ او څ4ګه دا وزی، را ځـ4ي مه واست کي مځکه په وبا یا طـاعون دغه د تاسي فرمـايي: که چي دا او سـوو، پـوه خو فایده په دې د

ته قــبر و سـبا خو دی روغ او جـوړ *ن مـري، پسي بل په یو چي وی4م سـ?رګو خپلو په ګاو*ــډیان او آاشـ4ایان أاقربا، *ور زوی، اکا د ورور، خپل وژ*ي ځــان او ا*?حــار د کي ښــار دغه په دل?ه وزم؟ *ه و څخه ښــار د مر; د دغه باید زه چي کوي امر څ4ګه ما الله رسول *و کیږي، وړل سم؟ پاته دپاره

*ورو د ع�ر ح1رH امیرال�ؤم4ین چي ؤ وخت هغه دا سو پيښ کي شام په طاعون شدید یو سره *امه په ع�واس د چي وخت کوم د چي بیا او وګــرځي؟ را بیرته که او کــړي پــوره پسي ســفر دغه آایا چي ســوه پاته کي حــیرH په *و وه رهي ته شــام ملګرتیا په کرامو صــحابۀ دی ســوی *شر پکښي طــاعون چي ته ښــار دغه آایا چي ســوه راټول سره دپاره مشورې او بحث د کي باره دغه په مشران ا*>ارو او مهاجری4و

د الله د ویل چا وه، روا*ه کي م4ځ په مشــرا*و د ا*>ارو او مهاجری4و د مشوره دغه سو؟ پاته لیري او دبا*دي څخه ښار دغه د که او ورسو؟مدر اخ?لاف دغه د چي څو تر واچــوو؟ کي هلاک او خطر په ولي او څ4ګه ځا*و*ه ویــل: خپل بیا چا او تښــ?و؟ چــیري او څ4ګه به څخه مق

اسلام او طب 21

مدر د الله د ویل چي وســوه ســره قــول هغه په ع�ر ح1ــرH ال�ؤمــ4ین امــیر د فی>له مدر و الله د څخه مق مدر الله د مــر; که ورځــو، ته مق مقمدر الله د هم صحت خو دی مدر هم دا دی، مق په هل?ه که ویل وایســ?ی ځان څخه تشویش د ع�ر ح1رH *و دی، مقدر هم هغه او دی مقمدر *ــاروغۍ د کي شــام مدر صــحت د دبا*ــدي شــام تر دل?ه خو ســ?ه مق او *فعي د دغه مــوږ خــود *و دی، ښه مــر; تر صــحت او ســ?ه هم مق

مدر صحت اخ?یاروو. مق ورسـره معامله څ4ګه باید چي وه موجـود ا*دېښـ4ه او تشـویش کي پوهېدلو په قا*ون د طاعون دغه د کي کرامو صحابۀ په هم بیا مګر

م�ن چي *فر یو څخه کرامو اصحا� د کي وخت دغه په یا؟ که ورسو وسي؟ د ســره زما کي باره دې په ویل او راغلی ؤ عوف بن عبدالرحفرمايي: چي س?ه حدیث الله رسول

بFFأرض وقع وإذا تFFدخلوها فال بFFأرض بالطFFاعون سمعتم إذا»غیره[ و البیهقي ]رواه «منها تخرجوا فال بها وأنتم

ــوه خو مق>د په دې د ورځی مه چي دا *و اوس دغه د به اوس ده؟ *ه وژ*ه ځــان او ا*?حــار دا آایا راوزی ځــ4ي مه چي دا او ســوو پواورو: جوا� پوښ?4ي

بز*دا*ي عبدال�جید الشیخ ف1یل: نلم ډ*�ارکي یوه د دمخه میاش?ي وايي: څلور ال مورد جـون ډاکـټریې) *ـوم چي سـره عا م4 یو ( ؤلJرســون مه ښــار یــوه پر ته ویــل: که و ته ډاکــټر دغه مي *و ؤ، م?خ>ص امراضو د هغو د او میکروبو جراثی�ــو، د ډاکــټر دغه چي سوم مخامخ او ځای کوې؟ څه ته سو *شر مر; طاعون د کي ښار دغه په او یې حاکم

ښــار دغه د او کــړم م4عه *4وتل خلکو د څخه دبا*ــدي د به ته ښــار دغه وګرځــوم را پــولیس خــوا و شا پر ښــار د به ویــل: زه و ډاکــټر مــر; دغه په خلک دبا*ــد*ي چي پوهــیږو مق>د په دې د کــوې م4عه *4وتل خلکو د ښــارته و ته چي دا ویل و ما کړم، م4عه وتل را به څخه تجربو او څـېړ*و عل�ي *ـوو ډیـرو کي وخ?و آاخر*یو دغه ویـل: په و ډاکـټر کـوې؟ م4عه ولي وتل خلکو د څخه ښـار دغه د مګر سـي، *ه اخ?هده: کړې معلومه او کړي راښکاره دا ته موږ

اخ?ه میکــرو� دغه په95 کي ســلو په خلک م4طقې یا ښــار دغه د *و سي *شر طــاعون کي م4طقه یا ښــار یــوه په چي وخت کــوماا یع4ي لري، سره ځان د میکرو� دغه کسان *یوي پ4ځه کي سل په عبارH بل په یا کیږي مګر ســي، ولړل میکرو� دغه په خلک ټول تقریبرسیږي. پوري دیرشو تر *های?ي شل یا لس کي سلو په هغه کیږي ښکاره آاثار مر; دغه د دوی پر چي کسان هغه

دغه د ولي هغه رســیږي ته اتیــاوو یا اویا کي ســلو په او ســوي ښــکاره پر دي *ه آاثــار مـر; د چي کـوم کســان پاته هغه ویــل: ښه ما دغه پر قــوH دفــاعي دوی د هغه مګر لــري میکرو� مر; دغه د کي بد*و خپلو په دوی ویل: ځکه و ډاکټر پرېږدې؟ *ه دبا*دي څخه ښاره

� د ځکه رســوي، ور *ه ضــرر ته دوی مګر ســ?ه میکــرو� کي جسم په دوی د چي سو داسي حــالت دوی د *و دی، ســوی غالبه میکــرو مــر; دغه د کي خلکو ځی4و په ښــار دغه د او دی، کړی جوړ ور ضد میکرو� دغه د ته ده و جسم ده د ده، کړې پیدا وقایه جسم دوی او کـړه زیاته پسي هم *ـور ډاکـټر کـیږي، ښـکاره شـکل پر زیاتوالي د حرارH د یا زکام د فقط کي درجه خفیفه او محدوده معی4ه، یوه په آاثار

ده په ځکه *سـ?ه، خطر کـوم ده پر سي پاته دی سـوی *شر پکښي طـاعون چي کي م4طقه خپله دغه په ئسړ جـوړ دغه که *و ویل: اوس مقابل په مــر; دغه د چي ئد لکه وهي پــوري مــر; دغه څخه ده د چي دی ســوی پیــدا مقــاومت یو داسي طرفه له قــوH دفاعي د کي او جرثـوم میکرو�، مر; دغه د چي وزي کي حال داسي په ئد *و ووزي څخه ښار دغه د ئسړ دغه که مګر وي، سوی واکسین کي

وګــرځي، سـبب هلاک د ا*سا*ا*و میلیو*و د وتل *فر یوه دغه د ښايي چي *قلوي ته ښار *وي بل یوه و مر; دغه ئد *و دي سره ور بک?یریا

22 اسلام او طب

ده د ځکه کیږي، بلل *ه هم وژ*ه ځان یا ا*?حار دپاره ده د او لري *ه خطر کوم ته ده کېدل پاته سړي دغه د کي ښار دغه په بال�قابل خودی. کړی پیدا مقاومت کي مقابل په مر; دغه د جسم

ویل: و ډاکټر وزي؟ ځ4ي به *ه وي پاته کي ښار دغه په خلک دغه به وخ?ه څه ویل: تر و ته ډاکټر دغه و ما وايي عبدال�جید شیخ دغه په ځکه *و رسـیږي، *ه ضـرر یې ته خلکو *ـورو او *قلـیږي *ه ته بل څخه یـوه د یعــ4ي ګـرځي سـاري غــیر میکـرو� دغه وخ?ه څه پسـله

یا ســرایت د هغه او آارامــیږي میکــرو� دغه چي څو تر دي بهــ?ر او ښه کېــده پاته خلکو د ښــار دغه د دپــاره مــودې څه د کي ښــار طاعو*يورکیږي. بیرته مر; دغه سره تدریج په او ورکوي، لJسه د ګرځېدی سبب وبا0 د چي کوم صفت او خاصیت *قلېدلو

او وتل دخلکو څخه ښــاره دغه د واســطه په پــولیس د چي سو دا علاج غــوره او ښه دپاره مر; د طاعون د ویل: *و و هم *ور ډاکټرسي. کړل م4عه *4وتل

او پوهــان ت�ــدن او علم تللي پرمخ د ع>ر اوس4ي د سي، درمعلوم عظ�ت او حک�ت دین د زموږ چي سی م?وجه الله! ښه سبحان دین د زمــوږ خو کــړه، کشف ســره دقت دغه په اوس تجربو او څــېړ*و ډیــرو پســله موضــوع دغه لJبراتــوارو او آالJتو حساسو خپلو په پروفیســران

فــاکول?ې، او درســو*ه طبي *ه وه لJبراتوارو*ه *ه علم، *ه ؤ ت�دن *ه چي کي صحرا0 او رېګ وچ هغه په دمخه کاله سوه څوارلس لJرښوو*کي ورځی مه ته ځــای هغه واورېــده *شرېدلو د طاعون د کي مځکه یوه په مو فرمايي: که او ده کړې بیان کي الفاظو ساده ډیرو په موضوع دغه

راوزی. ځ4ي مه واست کي مځکه هغه په که اوــبي دي هغه چي څخه دې بېله کېــدلJی ویل سي *ه طرفه له چا بل د کلام دغه والله په طرفه له چا هغه د ته وهغه او وي مرسل *

ملم ټول د چي کیږي ورښوول نلق *اتوئکا او عا دی. خا

*قلېدل: مر; د ته بل څخه یوه د یا سرایت

معدوه و ته ډاکټر *وموړي ما وايي الز*دا*ي عبدال�جید شیخ دی؟ شي څه هسرایت یا ویل: *قلېدل. مر; د ته جوړ و څخه مریض د ترج�ه: یع4ي لفظ د معدوه دکیږي. *قل ته بل و څخه *فر یوه د یع4ي دی ساري مر; وایو: فلا*ی موږ چي دا

الله رسول د او *ظریاH طب اوس4ي د عبارH بل په یا *ظر اسلام او نطب اوس4ي د کي باره په کېدلو *قل د مر; د دغه چي راسی واورو. اقوال

دي؟ څ4ګه او شي څه کېــدل *قل مـر; د یا معدوه چي کـوي پوښـ?4ه څخه ډاکـټر *ومـوړي د الز*ــدا*ي عبدال�جید الشیخ ف1یل: *و یا کلاســیکي یو سره زموږ دپاره الفاظو دغو د کي پخوا په هو دی، کړی تغیر سره زموږ مفهوم الفاظو د سرایت یا معدوه د ویل: اوس و ډاکټر

مفهــوم تقلیــدي دغه خو کــیږي، *قل مر; ته جوړ و څخه مریض یوه د چي ویل موږ به اساس پر مفهوم هغه د چي ؤ موجود مفهوم تقلیديؤ. هم م4اسب غیر بلکه ؤ *ه صحیح چي *ه دا یواځي

کیږي؟ *قل سره *ه مرضو*ه سره سرایت یا عدوه په کي م4ځ په خلکو د آایا ؤ؟ م4اسب غیر ویل: څ4ګه ما

خو برابــروي یا مساعدوي موقع دپاره مر; د فقط کښې4س?ل سره مریض د بلکه کیږي *قل *ه مرضو*ه سره عدوه په ویل: یا، و ډاکټرګرځي. *ه سبب مر; د

اسلام او طب 23

ــاره پېښــېدلو د مــر; د دا*و چي ســره ا*?قــال یا معدوه په مــر; چي ؤ هغه خو مفهــوم تقلیــدي پخــوا*ی ســو، مفهــوم طــبي *ــوی دپپیښیږي.

اســلام په چي کوم لري بیان او بحث ښایس?ه ډیر کي باره دغه ( پهالله جزاه) البار علي مح�د وايي: ډاکټر عبدال�جید شیخ مح?رمآان العل�ي عجازإال في العال�ي مؤت�ر) د چي کړي تقدیم او وړا*دي کي ک4فرا*س هغه په یې کي آاباد ب4: للقر ســوی جــوړ ســره *امه ( پهوالســؤ.

*ه جوړ هغه خو کیږي *قل ته ا*سان جوړ و څخه مریض یوه د وخ?و*ه ځي4ي میکرو� مر; د یا وايي: مر; البار علي مح�د ډاکټرــ4ي: په کــړي، مــریض ا*ســان جــوړ بل هغه او سي *قل ته جــوړ بل و څخه جــوړ دغه د میکــرو� دغه خو مری1ــوي، کي *فر جــوړ اول یع� دوهم دغه سي ور*قل ته ا*سـان جـوړ دوهم و میکـرو� دغه څخه ا*سـان جـوړ دغه د دی، جـوړ سره میکروبه دغه د ئد خو س?ه میکرو

سي. مریض په جوړ په مــر; دغه د کي بــدن په ا*سان جوړ هغه د خو سي ور*قل میکرو� مر; د ته ا*سان جوړ و څخه ا*سان مریض د وخ?و*ه ځي4ي

دغه ته ا*سـان دغه ځکه کـړي، اجــرا0 وظیفه صــحه وزارH د سي واکســین دپاره هغه د یع4ي کړي، پیدا مقاومت او قوH دفاعي کي مقابل� ا*ــټي یا نضد د کي مقابل په میکــرو� دغه د قــوH دفــاعي هغه دبــدن ده د هل?ه ســي، داخل ور ســره شــکل ضعیفه او ا*دازه لږ په میکرو

وګرځي. سبب امان او صحت د ده د کار دغه *و وکي، شروع جوړولو په بیوټک *ه و تاثیر هم هغه پر کړي *قل ور ته ا*سان جوړ بل یوه و دی موجود کي بدن په ده د چي میکرو� دغه ا*سان جوړ یو بیا کله خو

خو سي *قل ور تــاثیره بې ته *هم او اتم پ4ځم، څلــرم، درېیم، دغسي کــړي، *ه و تــاثیر هم هغه پر کــړي *قل ور یې ته جــوړ دوهم و کــړي، یعــ4ي څخـه، *اروغه د *ه سي اخ?ه مـر; په څخه روغه د روغ *و دل?ه کـړي، مـریض هغه چي سي *قل ور سـره شکل داسي په ته *فر لسمڅخه. *اروغه د *ه سو *قل ور څخه جوړ د مر;

پر مـر; د چي کـړي پیــدا پکښي شی داسي بل یا ټـوخی یا تبه کي هغه په خو سي *قل ور ته چا بل څخه چا یو د مر; بیا کلهسي. جوړ مریض دغه سي ورک بیا او لږ اعرا; مری1ۍ د دغه او سي غالبه مر; دغه پر جسم بیرته مودې څه پسله او کوي دلJلت وجود

د وقـایې د سـرایت دغه وخ?و*ه ځي4ي بلکه پیښیږي *ه سره سبب په سرایت یا معدوې د مر; چي سوه معلومه دا څخه بحث دغه دوګرځي. سبب صحت د کي ا*سان په سبب په کولو پیدا

ځيــ4ي او کـړي پیــدا اثــراH ســپک *ـاروغۍ د بیا کله خو پېښ کي *ه هیڅ کـول ژو*د ګډ او ولJړه *اســ?ه ســره مریض د وخ?و*ه ځي4ي چي کــوي تهیه هفرصه دغه فقط عــدوه پيښــيږي، *ه ســبب په عــدوې د مــر; چي سوه ثاب?ه دا *و راوړي، وجود په مر; هغه خپله په وخ?و*ه*ور. *ه سي اخ?ه مر; هغه په دي ا*سان

داسي په خپله په کله سـي، *قل ور ته جـوړ و څخه مریض د کله سي، *قل ور ته جوړ بل و څخه جوړ د کله مری1ي خپله په مګرراسي. څخه هوا د بلکه څخه جوړ د *ه وي سوې *قل را څخه مریض د *ه چي سي پېښه سره شکل اب?دايي

د مــر; د ســرایت یا عــدوه چي ویل دا به خلکو *ــورو او عربو پــوري قر*ه *ولســ�ه تر وروســ?ه هغه تر بیا او کي زمــا*و پخوا*یو په مګرمب?ی دی سبب پېښېدلو مــر; کولو ګــذاره ګــډه یا ت�ــاس په ســره مــریض د چي ویل دا به خلکو خاصو او عــام وه مشهوره ډیره عقیده دغه ح *ه ســبب مــر; د خپله په خو برابــروي هفرصه دپــاره مــر; د وايي: عــدوه مفهــوم *ــوی او څېړ*ه *ــوې علومو طــبي د مګر پېښــیږي، او *قلــیږيګرځي.

24 اسلام او طب

هفرصه دپــاره مـر; د وایــو: عــدوه داسي به *و کـړو بیــان خلاصه معلومــاتو طــبي د کي بـاره په عــدوې دغه د چي وغــواړو مـوږ که *و عین په او وکــړو، پرهـیز او اج?4ــا� څخه اخ?لاط د مـریض د بلکه کـړو *ه و ژو*د ګډ سره مریض د چي ده لJزمه دا موږ پر ځکه *و برابروي

ج�لې د هغو د چي سـ?ه اسـبا� ډیر *ـور دپـاره پېښـېدلو د مـر; د بلکه پيښـیږي *ه سره سبب په عدوې د مر; چي وایو هم دا کي حالاا خپله په *اروغي کله کله څخه سي. *قل ور څخه مریض د کله او سي *قل ور ته چا و څخه ا*سان جوړ د کله او پيښيږي مس?قی�

پیــدا سو *ه کي احــادی@و په الله رســول د اشــکال *قلېــدلو د *ـاروغیو د او موضوعاH ټول دغه موږ آایا چي ئس م?وجه ښه *و اوساا او سو کولJی پیدا یې مرو هرو بلکه کولJی؟ او نضد دمخه معلومـاتو طـبي دغه تر ته احـادی@و دغه و چي دي، موجـود احـادیث دغسي عی4فرمايي: الله رسول ځکه کېده، ویل احادیث مشکل بلکه *قیض

عدوى » ال ط�يرة وال هامة وال ر ، صفر وال ن وف� كما المجذوم� م�ر ن تف� البخاري[ ]رواه « األسد� م�

وباسو. را ځ4ي مق>د خپل به بیا او کړو بیان ترج�ه شریف حدیث د به لومړی عقیــده دا یــوه څخه ج�لې د هغو د چي وه موجــود کارو*ه او عقیــدې بېځایه او بــاطلي ډیــري کي عربو په کي وخ?و په جــاهلیت د

خامخا هم حیـوان جـوړ او ا*سـان جوړ هغه ولري ت�اس او ژو*د ګډ سره حیوان *اروغه یا ا*سان *اروغه د حیوان جوړ یا ا*سان جوړ یو وه: کهمعدوی( کي عربي په ته کېدلو *قل و مر; د دغه چي کیږي، اخ?ه مر; هغه په وبلل. باطله عقیده دغه الله رسول او کیږي ویل)

ایله هــوا په مرغه یو قسم پر فــال د دمخه کولو ســفر تر یې به *و تله ســفر په دوی به چي وه: کله دا عقیــده باطله بله یــوه عربو د او دغه به که او وکــړه شــروع ســفر هغه په یې به *و باله خــیر او ښه دپــاره ځــان د ســفر دغه دوی ولJړی ته طــرف راس?ه مرغه دغه به که کړی،مره) کي عــربي په کارته دغه و دوی د چي پرېښــاوه، یې به ســفر هغه باله بد او شر یې ســفر دغه ولJړی ته طرف چپه مرغه می او کـیږي ( ویلنط

سو. م4عه هم کار دا مرغه یې څخه هډوکو دغه د سي خاوري یې هډوکي او سي مړ ا*سان چي ویل: کله به دوی چي وه دا عقیده باطله بله یوه عربو د

دی روح ا*سان سوي وژل هغه ( د)هامه چي وايي بیا ځي4ي خو ( باله،هامه) یې مرغه دغه چي ؤ *یولی فالي بد پر یې مرغه دغه او جوړيږيسوی. اخس?ل وي *ه یې بدل او ساری چي

تــېری بل پر یو او کــول ج4ګ کي میاشــ?و دغه په چي وې ګرځــولي حــرامي میاشــ?ي څلــور ؤ: الله دا کــار جهالت د بل یو عربو دهول او چــور کاروبــار او ژو*د عربو د چي څر*ګه وې، محــرم او ذوالحجه ذوالقعده، میاش?ي: رجب، څلور دغه چي ؤ، حرام او م4عه *و ؤ چپــا ســوای کــولJی دوی وه میاشت یــوه چي میاشت رجب د هم بیا خو کــولJی، ســوای *ه صبر څخه تجاوز او ج4ګ د کي میاش?و دغه په یې

هول، او چور چي چــور او ج4ګ د میاشــ?ي درې پوره ته دوی او وې پسې پرله سره میاش?ي درې *وري هغه مګر پریږدي تجاوزو*ه او ج4ګ چپا پکښي ټول چور او ج4ګ وګرځول، میاشت حلاله او صفره یې به میاشت محرم د کول؟ څه یې به *و وه، مشکل او ګران ساتل ځان څخه

کېده. ( ویلصفر) یې ته کار دغه و چي وګرځول حرامه میاشت صفري د یې به ځای پر میاش?ي د محرم د خو وه روا ته بل څخه یـوه د چي بلل *ـاروغي سـاري *ـاروغي دغه عربو چي ده هم *ـاروغي چ4جي د *س د یا یرقـان د بـاط4ي یـوهصـفر() خو

کړه. رد عقیده دغه الله رسول او کیږي *قل

اسلام او طب 25

او عقیــدې فاســدي دوی د دغه الله رســول چي درلــودل کارو*ه بېځایه او عقیــدې بــاطلي ډیري *وري داسي عربو بلکه *ه دا یواځي روای?ــوي یې بخــاري امــام چي کي شــریف حــدیث دغه په او دي کړي رد او بللي باطل کي وخ?و مخ?لفو او احادی@و مخ?لفو په کارو*ه *اوړه

فرمايي: الله رسول

عدوى » ال ط�يرة وال هامة وال ر ، صفر وال ن وف� كما المجذوم� م�ر ن تف� « األسد� م�

میره *ه س?ه، عدوه یع4ي: *ه س?ه. صفر *ه او س?ه هامه *ه س?ه، نطسوه( بیان درته ترج�ه یوه هر د )چيده. کي باره په عدوې د یوازي څېړ*ه او بحث زموږ کي شریف حدیث دغه په خو

فرمايي: کي آاخر په شریف حدیث دغه د خو *س?ه، *قلېده مر; د ته روغ و څخه *اروغه د فرمايي: چي الله رسولر» ن وف� ر كما المجذوم� م� ن تف� « األسد� م�

جــذام او وي اخ?ه مــر; په جــذام د چي دی څوک هغه )مجذوم تښ?ې چي څخه زمري د لکه تښ?ه داسي څخه مجذوم یع4ي: د( دی مر; ساري او توییږي غوښي ا*سان د چي دی مر; هغه

ــره مجــذوم د مو حــدیث د آاخر چي ده دا عجبه اوس وايي: حــدیث د اول او کــوي م4عه څخه اخ?لاطه او ژو*د ګډ د س » ال*س?ه. *قلېده مر; د یا سرایت او عدوه عدوى«

فرمايي: الله رسول چي س?ه هم شریف حدیث صحي بل یو هل?ه او د » ال ح على ممر�ض يور� مسلم[ ]رواه «. مص�

کوي. *ه ژو*د ګډ او اخ?لاط سره جوړ د دي مریض یع4ي د کي مځکه یــوه په مو فرمــايي: که الله رســول چي کــړی ذکر دمخه کي باره په طاعون د موږ چي شریف حدیث هغه ه�دار*ګه

ورځی. مه ته مځکي هغې و واورېدل مر; د طاعون او دقیق دپــاره قــا*ون د *قلېــدلو د *ــاروغۍ او مــر; د چي موافق یاست *ه ســره زما تاسي وروســ?ه اورېــدلو تر احــادی@و دغو د او اوس

صي د چي دی هغه وصف ع�یق بمي *ب مــر; د کي اخ?لاط دغه په ځکه کــوی، مه اخ?لاط ســره مــریض فرمايي: د او کیږي جاري ژبه پر هام4ی او مق>د دغه ده، *ه ســبب په عــدوې د *ــاروغي خپله په مګر کــیږي تهیه هفرصه دپاره شــریف حــدیث هغه په ســره ډول ښــکاره ډیر په معفرمایل: و الله رسول چي کوم معلومیږي کي

عدوى » ال ط�يرة وال هامة وال « صفر وال اوښــان هغه دی سبب څه او ولي الله! دا رسول ویل: یا او سو ولJړ عر� صحرايي یو *س?ه عدوه چي سره اورېدلو په حدیث دغه د

سي؟ پ�ن اوښان ټول سي ځای یو سره ور چي اوښ پ�ن یو خو اوسۍ کي ریګو په لکه وي داسي چي کړی؟ پ�ن چا اول فرمایل: هغه و الله رسول

یو چي وخت کــوم ځکه کــوي، څېړ*ه ســبب د پېښــېدلو مــر; د ډاکــټران او لــري قــا*ون بل ته ځــان پېښــېدل مــر; د او مــر; *و� هیڅ کله او سي وقایه دپــاره بــدن د چي کــړي اجــرا0 وظیفه واکســین د کله کــړي، پېښه *اروغي کله ومښلي پوري بدن په او راسي میکرو

پېښ. *ه هم

26 اسلام او طب

خو پوري اوسه تر دی؟ څه سبب دغه د سي پېښه ځ4ي *اروغي وخ?و*ه ځي4ي او سي داخل ته بدن میکرو� چي وخت یو دغه *و او عوامل زیــاH ډیر دپــاره پېښــېدلو د مــر; د ځکه دی، څخه لوئمسا پیچلو ډیر هغه د جــوا� پوښــ?4ي دغه وايي: د څېړ*ي عل�ي او طبي

�دي. *امعلوم او مجهول اوسه تر یې اسبا� ډیر چي س?ه اسبا مخفي او پټ دغه د سـوو، پـوه شـیا*و ډیـرو *ـورو په او قـا*ون په *قلېدلو د مر; د دغه سره ویلو یا اورېدلو په بحث دغه د موږ اوس

صي هغه الله الله! رسول سبحان مګر سوه، معلوم را حالHJ او نسر یادیږي سره *امه په میکرو� د چي عالم بمي *ب دمخه کاله سوه لس څوار ها ويلي راته یې حــالHJ کــیږي لیــدل *ه س?رګو په چي *اتوئکا هغو د او دي کړي بیان سره الفاظو ساده ډیر په اوصاف دغه *اروغۍ او مر; د

*ـاHئکا هغه دا ګـرځي، سـبب هغو د *ـاHئکا خفي او پټ دغه چي دي کـړي خبري سره تف>یل په یې کي باره په حالJتو هغو د او دي مــوږ پر میکروبو*ه دغه چي دا حــال وپیژ*ــدل، کي قــرن اتلسم په اوس دغه فقط سره آالJتو مشین ټولو خپلو او علم ټول خپل په بشر چي دي دي، تـاوا*ي او م1ر یې ځيـ4ي دي، موجــود کي چښـلو په دي، موجــود کي خـوړو په دي، موجــود کي هـوا په دي، راګرځېــدلي خـوا و شا

مښلي. پوري بد*و په زموږ یې ځي4ي او دي ګټور یې ځي4يمورد ډاکټر د وايي: ما عبدال�جید الشیخ ف1یل: م4 اا چي دي اع1ــا0 کـوم کي بـدن په ا*سان د چي وکړه پوښ?4ه څخه لJرسون مه غالبـ

ور*قلیږي؟ مر; ته ا*سان سره واسطه په اع1اوو هغو د

خپلو په ا*ســان څکه ور*قلــیږي، لJري د لJسو د ده د مرضــو*ه ډیر ته ا*سان چي ده کړې ثاب?ه دا ځېړ*و پسې پرله ویل: زموږ و ډاکټر او پــاک ده آاله ا*ســان د لJســو*ه ځکه *یســي، په شــیان قسم قسم مښلوي، یې سره ا*سا*ا*و *ورو د کوي، مسحه اجسام مخ?لف سره لJسو کـوي په م>ـافحه سـره *اروغا*و او روغا*و د اس?ع�الوي، یې کي حالJتو نقسم نقسم په او *یسي په شیان ککړ او *جس *یسي، په شیان طاهر

د میکــرو� د چي دي ځایو*ه خــالي یا جــروف لJ*ــدي هغو تر *وکــان ګوتو د لJسو د دغه او کــیږي، ســره لJسو په کارو*ه ډیر *ــور داسي او یې ځله څو څو او کــوي ټي4ګــار او تاکید ډير پرېوللو پر لJسو د ډاکــټران روغ?و*ــو*کي په ځکه *و دي، ځایو*ه م4اسب او وړ ډیر دپــاره پټېــدلو

او سي کــړل تعقیم باید خامخا او دی ضــروري او ح?�ي پاکول لJسو د *و هل?ه *4وزي ته کوټې و ع�لیاتو د ډاکټر بیا چي کله مګر پاکوي،ورسیږي. ته پای سره سلام?یا او امن په ع�لیاH چي دپاره دې د ټوله دا واغو*دي، لJسو په دسکلې

ــازه تر اوداسه د او کړو تازه اودس واره پ4ځه باید ورځ هره چي ده دا ښوو*ه لJر الله رسول د ته خو*دو! موږ او وروڼو مسل�ان کولو ت څخه لوښي د اوبو د واســطه په شي بل یــوه د اوبه باید اول یعــ4ي پرې�4ځــو، پــاک دبا*ــدي لوښي تر اوبو د واره درې لJسو*ه خپل باید دمخه

کړو. اس?ع�ال کي اخس?لو را په اوبو د څخه لوښي د لJسو*ه پاک دغه *و بیا او پرې�4ځو پاک دبا*دي لوښي تر لJسو*ه او راواخلو دی؟ ځای کوم لJر یا مدخل بل *4وتلو د میکرو� د دک?ور یا ویل: ښه ما

داخلوي. هوا څخه دبا*دي د ته جسم و چي اع1ا0 هغه یع4ي ت4فسي، ویل: جهاز و ډاکټردی؟ ځای کوم ویل: بیا ما

ســ?رګي ه�دار*ګه دی، ځــای م4اسب دپــاره پرورښت د میکروبو د هم او دی مــدخل دپاره *4وتلو د میکروبو د هم خوله ویل: خوله،اا چي لJسو*ه او پښې لکه دي، ښکاره او لڅ څخه بدن د ا*سان د چي ځایو*ه هغه ټول او غوږو*ه او دغه پټ، وي *ه کــالو یا لباس په عادت

سي. ور*قل ته ا*سان و میکرو� دي لJري د دوی د چي لري قابلیت دې د یا دي آاماده ته دې و ځایو*ه ټول یو چي يــ4ې و به ته او کــوم تــازه اودس ته ح1ــور و س?ا زه وکړه مهربا*ي اوس دک?ور! ته ویل: یا و ته ور ما *و وايي عبدال�جید شیخ

ولغړولې اوبه مي خوله په کړه، سوغ مي پزه لغړولې و اوبه مي پزه په پرېولل، لJسو*ه مي *و کوي، اجرا0 ع�ل څه واره پ4ځه ورځ هره مسل�ان

اسلام او طب 27 پښې مي بیا او وکــړه پر مســحه یواځي بلکه پرېولل *ه مي غوږو*ه او سر پرېولل، مي لJسو*ه پرېولی، مخ واره درې مي بیا کړه، پاکه مي خوله

پرېولې. جــراثیم څخه لJرو هغو د م�کن چي کومي پاکوي لJري او مدخلو*ه هغه ع�ل دغه چي *س?ه شک هیڅ کي دې ویل: په و ډاکټر

*4وزي. یا وي *4وتليمز*دا*ي عبدال�جید شیخ زموږ رســول پیشــوا زمــوږ ســره اس?ع�ال په هغه د چي کړه زیاH ور هم مسواک هغه ته اوداسه دغه وايي: و ال

أاراک د چي ده کــړې ثاب?ه دا نطب ورځي *ن د چي پوهــیږی تاسي یو، کړي امر موږ الله دپــاره مســواک د یې مســل�ا*ان چي لــرګی( هغه ) چي دی چ4ــده دوه قــوH یا مقــاومت هغه د یې قوH چي ده موجوده ماده یوه داسي دپاره وژلو د میکروبو د خولې د کي هغه په اس?ع�الوي

کي مســواک په واره دوه هغومره ده، موجوده کي کری�و په غاښو د چي ماده کومه ضد میکرو� د یع4ي دی، موجود کي کری�و په غاښو د او تــازه لــرګي د أارتــاک د سي پیــدا کي غاښو په دي چي ال?ها� داسي: هر هغه وکړې خپله په تجربه دغه چي سې کولJی ته ده، موجوده

وی4ې. و علاج قاطع دپاره میکرو� او ال?ها� دغه د به مسواک دغه کړه، اس?ع�ال مسواک هت4دمب?ی دي راښــوولي څه هر ته مـوږ الله رسـول لJرښـوو*کي الله! زموږ سبحان پر ا*سـان د چي نطب هغه نطب کامل او پـوره غاښو د ح

او ســات4ه څخه مرضو ډیــرو د اســ?ع�الول مســواک د او پرېولل خــولې د چي پوهــېږی تاسي دي، ښوولي را هم یې هغه لري تاثیر پوره صحتده. وژ*ه جراثی�و او میکروبو ضرر*اکو د خولې د او ده وقایه

آایا و مي ته ډاکــټر *ومــوړي و وايي الز*ــدا*ي عبدالجید محــ?رم *ه او کــیږي مســحه ولي غــوږو پر چي سې پوهــولJی مي دې په ویــل: کیږي؟ پرېولل

غــوږو د*4ه په دوی کـول اوبــازي یې کي اوبو په او ل�بېــدل ه�ېشه کوچــ4یوالي په چي کســان هغه ده ســوې معلومه ویــل: دا و ډاکټر ه�ېش د یې به بیا او برابریــږي موقع او هفرصه دپاره پرورښت او ه*�و د میکروبو د هل?ه ور*4وزي اوبه ته م4طقې دغي و که *و لري ال?هاباH کي مســحه یــواځي ځای پر پرېوللو د بلکه سي پرېولل *ه غوږو*ه چي ده دا طریقه ښه هغه ځکه *و وي، موجود ال?ها� او درد کي غوږو په دپارهیار�! سي. سبحا*ک کړل

ملم دغه څخه لJرو هغو د چي کـومي کـوو پا لJري لــويي هغه یا مدخلو*ه لوی هغه سره کولو تازه په اوداسه د وروڼو! موږ مسل�ان عــا دی، کــړی موږ پر یې سره واسطه په دین دغه د چي دی احسان او ف1ل هغه الله د دا چي داخلیږي، را ته بد*و زموږ وی4و *ه یې موږ چيمب?ی هغه اوداسه د دل?ه مــوږ خو ســ?ه حک�?و*ه زیاH ډیر هم *ور کي اوداسه په بلکه دي *ه حک�?و*ه اوداسه د ګټي سوي ذکر دغه یواځي ح

یادیږي. سره *امه په میکرو� یا جراثیم د او کیږي لیدل *ه س?رګو په چي لري تعلق پوري *اتوئکا دقیق هغه په چي بیا*وو حک�?و*ه لــرې اوبه دومــره فقط درســره وې *ه اوبه او وې مســافر ته وکــړه: که پوښــ?4ه څخه ډاکــټر *ومــوړي د مي وايي: بیا الز*دا*ي شیخ مح?رم

ح�لې بــدن او جسم پر زمــوږ چي ســ?ه کي ځای هر او وخت هر په میکروبو*ه دغه چي وايي ته او کوي پوره در ضرورH چښلو د س?ا چي د میکـرو� دغه مـوږ سـره هغه په چي سـ?ه طریقه داسي بله یـوه آایا *س?ه اوبه چي اوس *و وساتو، پاک ه�ېشه بد*و*ه خپل باید موږ او کويوساتو؟ پاک څخه جراثی�و کوو*کو ح�له دغه د بد*و*ه خپل موږ عبارH بل په یا کړو؟ لیرو څخه ځا*ه

صفا، او پاکي لږ موږ دا: که هغه کړم وړا*دي درته یې به اوس چي س?ه طریقه یوه سره زموږ چي ویل و ورته ما خو سو، چپ ډاکټر خــاورو دغو د فقط لــویږي و ځ4ي خاوري دغه چي وڅ4ډو داسي لJسو*ه بیا او وهو و لJسو*ه خاورو دغه پر بیا او واخلو را خاوري تازه او *قي

28 اسلام او طب

ســره ع�ل دغه په آایا کـوې؟ فکر څه ته کړو، مسحه لJسو*ه او مخ خپل سره لJسو دغو په بیا او سي پاته لJسو پر زموږ طبقه *ازکه یوه څخه*یولې؟ وي *ه مو به مخه پرورښت د هغو د او کړي؟ لږ وي *ه میکروبو*ه موجود هغه موږ به

د الله چي څر*ګه لکه خــاوري *قي او پــاکي چي ده څخه خــبرو ثــاب?و او معلومو د دا مســلک په ډاکټرا*و او طب ویل: د و ډاکټرفرمايي: کي آایاH په تی�امه

﴿ ﴾ وهی. و تی�م خاوره پاکه یع4ي: په

ــار چي خــاوري کوڅو یا ځــایو عــامو د هغه *ه ــدي درخ?و تر هغه یا وي ســوی ګډ په ا*ب *Jحــاجت ق1ــا0 خلک هل?ه چي خــاوري ل هغه خــاوره پاکه دغسي وي، لــیري څخه ا*بــارو او *جاســ?و د وي خــاوره *قي او تــازه پاکه، چي وهی و تی�م سره خاوره هغه په بلکه کوي،

ورکوي. *ه اجازه پرورښت د ته میکروبو او کوي ایس?ه جراثیم *اروغوو*کي په بـدن د چي ورکــوي *ه اجـازه ته میکروبو رسـوو*کو ضرر هغه *و ولويږي مخ پر طبقه *ازکه یوه څخه خاورو پاکو دغه د چي کله *و

وکړي. پرورښت دي کي ځایو حساسو دغه د هغه ل�بــیږي *ه چي حیوا*ـان او مرغـان هغه خو ل�بــیږي، دپـاره پـاکولو د ځـان خپل د حیوا*ـان او مرغـان ځي4ي چي وی4ی *ه تاسي

لري. تاثیراH ضد میکرو� د کي ځان خپل په خاوره پاکه ځکه لغړي، او کوي خاکۍ کي خاورو په دپاره پاکولو د ځان خپل

فایده: یا نسر حلالولو د حیوا*اتو د

او میکـرو� د دپـاره بـد*و د زمـوږ غوښي حیوا*اتو د یا حیوا*اH کي شیا*و خوراکي په چي څر*ګه راسو، ته موادو و خوړلو د به اوســاتو د خــود *و کــیږي بلل م4بع او م>در لوی جراثی�و ــره موضــوع حلالولو د حیوا* ــاره ده، لهئمســ او موضــوع ډکه اه�ی?ه د او مه�ه ډی د دپ

او وده جــراثیم او میکــرو� هل?ه چي ګـرځي و داسي خــوا و شا یا مـاحول زمــوږ او سي خــالي او پـاک څخه مـوادو ضــررم4و د حیوا*اH چيوايي: عبدال�جید شیخ *و کولJی، سي *ه پرورښت

په او وي سـوی مړ خپله په چي حیـوان هغه یع4ي لرې؟ *ظر او فکر څه کي حیوان سوي مړه دک?ور! په ویل: یا و ته ډاکټر هغه و مام?ه) کي عربي لرې؟ *ظر او فکر څه کي خوړلو په غوښو د هغه د کیږي ویل ( ورتهممی

مـودې ډیـري د قـا*ون اروپا د زمـوږ او دی، ګـدام مـوادو ضـرر*اکو د می?ه ده، خزا*ه میکروبو د حیـوان سـوی مړ یا ویـل: می?ه و ډاکټردي. کړي حرام او کړي م4عه خوړل غوښو د حیوان سوي مړه د راهیسي

صی?ې ویل: د و ورته ما صی?ه وخت هغه تاسي خو دي، م4عه راهیسي کلو سوو څلورو زر یو د خوړل غوښو د حیوان سوي مړه یا مم م4عه ممصي?ه مو وخت هغه او کـړل کشف مو جـراثیم او میکرو� چي کړه دین په زمـوږ مګر کـړی، کشف مو اثر میکروبــاتو دغه د چي کـړه حرامه ممصی?ه کي وه. حرامه دمخه کشفیاتو دغه تر مم

وی4ه: او کښــېږدم جلا جلا دواړه دغه او واخلم غوښه ګــرام یو او واخلم وی4ه ګــرام یو زه دک?ور! که ویل: یا و ورته مي بیا وايي شیخ مح?رم

لــرې؟ *ظر څه کي بـاره دغه په ته کـړم اس?ع�ال دپاره خوړلو د څخه غوښو دغه او وی4و دغه د یو هر چي غواړم و ساع?ه څلور درې پسله بیاوي؟ څومره او څ4ګه میکروباH به کي دوی په او

اسلام او طب 29

ور*قل واســطه په چـړې هغي د میکروبو*ه *ـاروغوو*کي کله کله خو ته ویـ4ي دی، خاصــیت هغې د او وی4ه چي څه ویل: هر و ډاکټر د او مځکي د حلالېــدو د دغه کله ګـډیږي، په میکــرو� څخه هـوا د بیا کله دی، ســوی حلال حیــوان دغه ســره هغې په چي کومه کیږياا کیږي ور*قل میکرو� څخه خوا و شا د هغې ــدل کي ژو*د صحرايي په ځکه وي، کي ژو*د صحرايي په حلالېدل دغه بیا که خاص? حلالې

ه1لاH حیوا*اتو *ورو د هل?ه چي کیږي کي ځایو داسي په ه�ېشه ســلاخا*و پېشــرف?ه په مګر وي، ملــوث او ککړ مــاحول هل?ه وي، موجود هف په یعــ4ي کــیږي، ور*قل میکــرو� څخه وی4و د حیوان سوي حلال دمخ4ي هغه د ته وی4و و ځله ډیر خو دي موجود تعقی�اH هم څه که کيسي. *ه ور*قل دي میکرو� چي خلاصېدلJی سی *ه څخه دې د وی4ه کي صورH هر

یــوه دغه په مــوږ که *و زېــږوي، میکــرو� بل یو کي ســاعت *یم په میکــرو� هر *و سي ور*قل ته وی4ي و میکرو� ش�ېر یو چي کله اوله په شــ�ېر میکــرو� هغه د وي موجــود میکــرو� چي کي شي یــوه په هم څه )که وبولو موجــود میکروبه زر څخه شــروع د کي وی4ه ګــرام وه، موجــود میکروبه زر کي وی4ه ګــرام یــوه دغه په چي وایو و مــوږ که کــړو( *و شــروع را څخه زرو د یې به مــوږ خو وي زرهاوو په کي مرحله پســله کــیږي، زره شــپاړس ساع?و دوو پسله کیږي، زره اته ساع?ه یو*یم پسله کیږي، زره څلور ساع?ه یوه پسله کیږي، زره دوه ساع?ه *یم پسله چي لـری اصـواH جـراثیم او سي موجــود جراثیم میلیو*و په کي وی4ه ګرام یوه دغه په ساع?و څو پسله یع4ي کیږي، زره دودیرش ساع?ه *یم دوه په وی4ه ټوله چي څو تر کــیږي کښــ?ه پسي *ــور وخــوري ســطحه ویــ4ي د جــراثیم دغه چي وخت کــوم کــوي، حــرکت ســره واســطه په هغو د

�اا سربېره جراثی�و دبا*د*ي دغه پر سي، ډکه میکرو زهري هغه کي وی4ه په خپله په ر*ګه دغه او دي موجود جراثیم خپله په کي وی4ه په اصله1لاH *ـور هغه او بولی4ا لکه وه، موجــود کي جسم په حیـوان دغه د چي کـوم دي موجود مواد دغه *و راوتـل، دبا*ـدي څخه جسم د چي هفرسوي. ضرر ته صحت و ا*سان د چي جوړوي شی داسي څخه وی4ي د چي دي اسبا� هغه او شیان هغه ټول

او ضــررو د ویــ4ي د هم څه )که ده ضــرر*اکه او تــاوا*ي دپاره صحت د ده د دا وخوري وی4ه یا وچښي وی4ه چي وغواړي ا*سان که *وتېرېږم( هغو تر *و سي اوږد ډیر بحث زموږ چي غواړم *ه زه خو س?ه بیا*اH مف>ل او اوږده ډیر کي باره په میکروبو

دا خو ســو، حــال یې دغه او ســوه ډکه میکروبو د کي ساع?و څو په چي سوه وی4ه خو دا ویل: ښه و مي ته ډاکټر وايي شیخ مح?رمپیښیږي؟ څه ته غوښي ټوټې یوې هغه چي وایه و راته هم

لJ*ــدي ســطحي تر خو کـوي خــوړل څخه ســطحي دغي د او لــویږي جــراثیم سطحه پر هغې د ده غوښه چي څه ویل: هر و ډاکټر ور چي پرېـږدي *ه اصـواH طبقه سـخ?ه دغه کـولJی، سي *ه حـرکت کي هغه په اصواتو خپلو په جراثیم چي ده طبقه کلکه او سخ?ه طبقه *ه میکــرو� *و مــري، ســره تــدریج په میکــرو� او ک�یږي پر غذا0 خو خوري څخه طبقې سخ?ي دغي د غذا0 خپله میکروبو*ه *و سي داخل دغه په چي کــیږي پرېولل غوښه دغه کي وخت په پخېــدلو د بیا او وکــړي ت4اسل او تکــاثر ســره ســرعت ســوي ذکر هغه په چي کــولJی سي

کیږي. وژل میکرو� پاته سره پخېدلو په بیا او ځي بی4ه د ح>ه ډیره میکرو� د سره پرېوللوغوښه: خ4زیر د

وایې؟ څه او لرې *ظر څه کي باره په غوښو د خ4زیر دک?ور! د ویل: یا و ته ډاکټر *وموړي و ما وايي عبدال�جید شیخ مح?رم

کي وطن خپل په ما اوس دغه لـرم مبــارزه او معرکه م?علق په خوړلو د غوښو د خـ4زیر د کي وطن خپل په زه اوس ویـل: دغه و ډاکـټر دغه و چي دی کـړی کشف جرثــوم *ـوی ډیر یو ما چي ځکه دا ســي، خوړل *ه و غوښي خ4زیر د باید چي ده کړې شروع معرکه داسي یوه

ډیـره په تـودوخي د جرثـوم دغه او کـیږي پیــدا *ه کي شي هیڅ بل په خـ4زیره بېله میکـرو� دغه او کـیږي )یارسـی4ا( ویل ته میکـرو� یا جرثوممب?ی یې، کوي او سي کولJی ژو*د هم کي درجه کښ?ه ډیره میکرو� دغه په او کوي پر *ه تاثیر هم لJ یخ درجې څلوېښت کښ?ه صفر تر ح

30 اسلام او طب

)یارســی4ا( دغه یې ســبب دي اخ?ه دردو او امراضو په مفاصــلو او فقــري ع�ــود د چي اروپایــان ډیر دي، اخ?ه او کــیږي اخ?ه اروپایــان ا*ــدازه�لرم. غاړه پر مشرتو� مبارزې د ضد پر خوړلو د غوښو د خ4زیر د زه اوس دغه او دی، کړی کشف ما چي دی میکرو

بیــان ورته هم ضــررو*ه *ــور هغه غوښو د خ4زیر د ما وروس?ه تشریحاتو سوو ذکر دغه تر ډاکټر *وموړي وايي: د عبدال�جید شیخ مح?رم خــ4زیر د بلکه دي، موجود چ4جیان خبیث او بد ډیر میکروبو پر سربېره کي خ4زیر په دی، ګدام میکروبو خبی@و او بدو ډیرو د خ4زیر چي کړه

لري. مواد ضرر*اکه ډیر دپاره ا*سان د کي ځان خپل په ترکیب جسم د بحث جلا دپـاره هغه د باید رسـوي یې ته ا*سـان چي کـړم بیـان ضـررو*ه *ور هغه خ4زیر د لحاظه د طب د چي وغواړم زه وروڼو! که

دغه کــیږي ویل )مارســی4ا( ورته چي میکــرو� دغه پر ســربېره کي خوړلو په غوښو د خــ4زیر د چي وایم دومــره سره اخ?>ار په خو سي، ولیکلدي: موجود هم مرضو*ه *ور

اول: تی4یاسولیم.اسبیرالز. دوهم: تریکی4اجراثیم. درېیم: م?عفن

څلورم: باراتیفورد.قولون. پ4ځم: بال4?یدیم

ســره ډول پــوره په کي ک?ــابو په طب د یې تف>ــیل چي دي سوي کشف کي خ4زیر په څخه پخوا د چي دي مرضو*ه هغه ځي4ي دا خــ4زیر د چي دي ســوي جوړي ټول4ي داسي ښاروکي اروپايي ځی4و په هل?ه اوس خو ځاييږي، *ه کي بحث اوس4ي دغه په زموږ او دی موجود

کوي. مبارزه او محاربه سره خوړلو د غوښو دن4قه هم4خــل: د و مي ته ډاکــټر *ومــوړي و وايي عبدال�جید شــیخ محــ?رم ــوان هغه وی وژل ســره خپه په چي وایې څه کي خوړلو په غوښو د حی

مقه״ ته هغه کي عربي په سي وژل و سره خپه په چي حیوان ولری: هغه یاد په خبره )دغه وي؟ سوی ن4 مخ وايي(. ״هم4دي. کړي حرام خوړل غوښو د حیوان دغه د اوس قا*ون اروپا د زموږ سي وژل و سره خپه په چي حیوان ویل: کوم و ډاکټر

ویل: ولي؟ ما امرا; حیوا*اتو دغو د کیږي راوړل څخه فارمو د بیا او وي سوي مړه سره خپه په چي حیوا*اH کوم کړه کشف موږ ویل: دا و ډاکټر

لري. علاقه سره صحت د ا*سان دڅ4ګه؟ ویل: دا ما

*ه دېــوال دغه وي ژو*ــدی حیــوان چي څو تر دی، موجــود جــدار یا دېــوال یو کي هکل�و غلیظو یا پ4ــډو په حیوا*ــاتو ویــل: د و ډاکــټر ور*قل ته جسم او ویـ4ي و حیـوان د میکروباH او جراثیم دي موجود مواد هف1له هل?ه چي کوم څخه غلیظه أامعا0 یا هکل�و پ4ډو د چي پرېږديسي.

یا دېوال دغه وي ژو*دی حیوان دغه چي څو تر دی ما*ع او حاجز یو کي حقیقت په دا وایو دېوال موږ چي کي هکل�و په دغه یع4يسي. ګډ دي جسم یا وی4ه په حیوان د او ووزي څخه هکل�و د دي میکرو� او جراثیم موادو هف1له د چي پرېږدي *ه دا حاجز

اسلام او طب 31

ــوږ ــا0 چي ده معلومه دا ته ټولو تاسي او مـ ــډي یا غلیظه امعـ ــرر*اکو د هکل�ې پ4ـ ــدام جراثی�و ضـ کي هکل�و دغه په الله خو دی، ګـ سي *قل ته بــدن او جسم و حیــوان د څخه هکل�و دغه د دي جــراثیم دغه چي پرېــږدي *ه چي دی کــړی پیــدا قوH ما*ع او حاجز یو داسي او دی دېـوال *ه قـدرH دغه هم څه که بولم، یې دېوال او یادوم سره دېواله په دپاره پوهېدلو د س?اسي کي بحث خپل په زه حاجز دغه چي

سي. ور*قل دي ته جسم حیوان د چي راګرځوي څخه دې د میکروبو*ه چي دی طاقت او قوH یو فقط کیږي، لیدل سره س?رګو په *هــوال بل یو الله ر*ګه دغه ــدا کي رګو په وی4و د دې ــوال هغه چي دی کــړی پی ــږدي *ه دا بیا دې و میکــرو� دي څخه وی4و د چي پرې

ــرګ ځ4ــډ*ي یا ئبط په حیــوان دغه سي خپه حیــوان چي کله *و ســي، *قل ته غوښو ــري ســره م شــروع څخه ځایه دغه د هم خطر او م *ــژدې هغه او وی4ي و دېواله تر غلیظه امعا0 د جراثیم ضرر*اکه هغه او ځي بی4ه د مقاومت دېواله د غلیظه امعا0 د کي مرګ ځ4ډ*ي په کیږي، د *و *قلــیږي، ته بــدن ټــول و ســره دوران د ویــ4ي د جــراثیم دغه *و ده کي جریــان په وی4ه او مړ دی *ه حیــوان چي څر*ګه ورتیریږي، ته غوښوسي. وېشل و او توزیع بدن ټول پر حیوان د څخه م4طقې د غلیظه امعا0 د جراثیم دغه واسطه په دوران د وی4ي

و څخه ویــ4ي د جــراثیم دغه *و سي ضــعیفه هم مقــاومت هغه د دی موجــود کي رګو په وی4و د چي حــاجز یا دېــوال هغه ه�دار*ګهــوان د کي صــورH دغه په چي ســي، *قل ور ته غوښو ــول حی ــوادو ضــرر*اکو د غوښه ټوله او جسم ټ ــاکو او م ــوی جراثی�و خطر* او ګــدام ل

م4ی مــرګ د حیوان د او سي مړ حیوان دغه *و بیا او کړي *ابود او ور*ېست صحت حیوان د وګرځي، مس?ودع په حیــوان دغه د چي ده دا معن4قه خو دی. )دا موجود خطر لوی ډیر کي جسم مخ وي( سوی وژل سره خپه په چي سو حیوان هغه یا هم4

هقوذه: ممو سي؟ وژل و وهلو په چي لرې *ظر څه کي باره په حیوان هغه د چي وکړه پوښ?4ه مي څخه ډاکټر *وموړي د وايي شیخ مح?رم

ــوان هغه و ــربي په سي وژل و وهلو په چي ته حیـ مذه) کي عـ هقو ــیږي، ( ویلممو ــ4ي کـ ــیږي وهل هغو تر یعـ په وهلو دغه د چي څو تر کـسي. مړ کي وهلو دغه په یا واسطه

هقوذه و ډاکـټر ممو ن4قه لکه هم ویـل: مخ و حیـوان هم4خ4قه د څه هر چي لJري له میکـرو� د او مـري سـره مـرګ تـدریجي یا ئبط په هم4 دغه د کــیږي واقع حیــوان دغه پر چي ضــربه کومه ســربېره هغه پر خو پيښــیږي، حالت هغه هم ته غوښو و حیوان مموقوذه د پېښېدل ته غوښو سي خلط او ګډ ســره تــرکیب د خلایاو د ترکیب وی4و د *و کیږي، کوټل خلایاوي جس�ي او رګو*ه وی4و د ( یااوعیې دموي) ځای سوي وهلن1ر او زهر*اکه کي حــالت دغه په چي هعلاH هم د پاړســو� یا تــورم دغه د وی4ــو، پاړســو� او تــورم ځــای پر وهلو د مــوږ ځکه *و پیښــیږي، تفــا

ن1رو دغه د ســبب پېښــېدلو هغه د ســ�وم دغه او جــوړیږي ځــ4ي مــواد زهر*اکه چي تفــاعلاH کې�یــايي هغه دی، وجــود تفــاعلاتو کې�یــايي همبلخ مس دل?ه *و ورکــړي اجــازه هجــوم او ح�لې د ته جراثی�و و دي کړي پیدا هشقوق کي جسم په حیوان د یې واسطه په وهلو د چي کوم سره تسي. ځای یو سره جراثیم

او سي *قل ته بـدن ټـول و جـراثیم *و ورکي لJسه د مقــاومت خپل هغه هکل�ې پ4ډي یا غلیظه امعا0 کي داخل په جسم د ه�دار*ګه د دی ســوی وژل وهلو په چي جسم حیــوان دغه د ســره ســببو دغه په *و پېښــېدی، ته هم4خ4قه و چي کــوم سي پېښ حــالت هغه ته حیــوان

وګرځي. ضرر او خطر دپاره صحت د ا*سان د خوړل غوښو د حیوان دغه د او وګرځي ګدام میکروبو خطر*اکه او ضرر*اکهبيه: ند مر م? هم

بيه) کي عربي په ند مر م? سي. مړ او ولویږي را څخه ځای یوه د چي کیږي ویل ته حیوان ( هغههمبیه د مي څخه ډاکټر *وموړي د وايي شیخ مح?رم زموږ *و ند مر م? وکړه. پوښ?4ه کي باره په هم

32 اسلام او طب

اا کي هم?ردیه ویــل: په و ډاکــټر او رالــويږي څخه ځــای یو د چي هغه یعــ4ي پېښــېدی، کي موقــوذه په چي کــوم پيښــیږي څه هغه عی4ــندیه دغه *و مري، مر م? مښلي ډبره یا مځکه پر کي لوېدلو په چي ځای کوم مري، سره واسطه په وهلو د یا کي وهلو په چي ده م@ل په هغه د هم

ســره مــرګ ئبط په هم بیا که مــري، ســره مرګ تدریجي او ئبط په هم حیوان دغه او پیښیږي ت�زیق هغه او کوټل هغه کي ځای هغه په وی4و مــوږ ځکه *و *شــریږي، جــراثیم کي جسم په حیوان دغه د ژر ډیر هم کي صورH دغه په سي مړ ځای یو سره لوېدلو د بلکه مړ سي *ه

ــوان دغسي د چي ــويي بد او تعفن ژر ډیر څخه جسم د حی ــیږي پورته ب ــوان دغه په چي ده علامه او دلیل دې د دا چي ک او ضــرر کي حیدی. موجود خطر

نطیحه: م*نطیحه( م* سي. مړ او سي وهل و ښکرو په طرفه له حیوان بل له چي کیږي ویل ته حیوان هغه)

وکړه. پوښ?4ه کي باره په *طیحه د مي څخه ډاکټر *وموړي د وايي شیخ مح?رم زموږ *واا ځکه دي، خطر*اکه وهلو *ورو هغه تر وهل دغه خو دي، وهل قسم یو هم ویل: دا و ډاکټر خپلو په کــوي وهل حیــوان یو چي غالب

اا او کــوي وهل ســره ښــکرو ســوي وهل د ښــکر لــړلی جراثی�و په *و وي، کي ح>ه کښــ?ه په بــدن د او هکل�و په *س، په یې وهل دغه غالبــ ککــړه میکــرو� په یا ملوثه دغه دمخه مــرګ تر حیــوان د خو سي، مړ کي *?یجه په وهلو دغه د حیوان سوی وهل بیا او *4وزي وی4ه په حیوان

مړسي. حیوان دغه بیا او سي وېشل و او توزیع کي بدن ټول په ده د وی4ه سي کــړل څــیري طرفه له حیوان څیرو*کي بل د چي حیوان ویل: هغه او وکړه پوښ?4ه څخه ډاکټر *وموړي هغه د بیا شیخ مح?رم زموږ

وایې؟ څه کي هغه په سي مړ بیا او *و وي، ډک جراثی�و په *ېښــو*ه او م4ګــولي حیوان در*ده یا څیرو*کي د ځکه *طیحه، لکه دی دغسي هم حیوان ویل: هغه و ډاکټر

حیــوان د میکرو� *ېښو یا م4ګلو د دغه *و باسي *4ه یا کړي ښخ کي جسم په حیوان بل دغه د *ېښو*ه یا م4ګولي خپلي حیوان یو چي کله و کي بــدن ټــول په واســطه په جریــان د ویــ4ي د یې جــراثیم او مــري ســره مــرګ تــدریجي او ئبط په هم حیــوان دغه او سي ګډ ســره وی4و د

وګرځي. ګدام میکروبو او جراثی�و د هم بدن ده د *و سي، وېشلاا سي پيښ حال یو څخه حالJتو دغو د ته حیوان کوم ویل: که و ته ډاکټر *وموړي و شیخ مح?رم د یا ســي، وهل و یا سي، خپه م@ل

مــرګ تر او سي کــړل څيري طرفه له حیوان څیرو*کي د یا سي، کړل زخ�ي سره ښکرو په طرفه له حیوان بل د یا ولویږي، را څخه ځایه لوړهده؟ څ4ګه غوښه یې بیا کړو حلال موږ یې دمخه

*یســي، مخه *قلېــدلو د میکــرو� د کي بدن او جسم په حیوان دغه د چي ده طریقه او لJر اساسي هغه حلالول ویل: دغه و ډاکټرــوان د چي هغه ځکه ــدن په حی ــاوه توزیع یا *قلاوه میکــرو� یې کي ب ــوم او وه وی4ه هغه ک ــوان چي وخت ک ــړل حلال حی دغه د *و سي ک *قلولو د جراثی�و د او درلــودی جریـان یې کي بـدن او جسم په حیـوان دغه د چي څخه ویـ4ي هغه د بـدن او جسم حیوان سوي کړل حلالسي. خلاص او پاک وه سبب

فرمايي: چي کوم کړی تلاوH ته ډاکټر قول هغه الله د مي آاخرکي په بحث دغه وايي: د الز*دا*ي عبدال�جید شیخ مح?رم﴿

﴾ [3ده: ئ]ال�ا

اسلام او طب 33

فرمايي: کړو.الله بیان ترج�ه شریف آایاH سوي تلاوH د به لومړی بېله چي حیــوان هغه هر د او غوښــي، د خ4زیر د او وی4ي، بهېدو*کي ( اوممی?هحیوان) سوي مړه د خوړل تاسي پر دي سوي کړه حرام

مړ او سي وهل و سـره شي بل یا لـرګي په چي حیـوان سـوي وهل د او حیـوان، سوي کړل خپه د او سي، کړل حلال *امه پر چا بل د الله وهل و ښــکر په طرفه له حیــوان بل د چي هغه حیوان سوي زخ�ي یا سوي څیري د او ولویږي، څخه ځای لوړ د چي حیوان هغه د او سي،کـړی، حلال یې دمخه مـرګ تر چي دي روا وخت هغه بیا خــوړل حیوا*ــاتو دغو د مګر وي، داړلی ج4ــاورا*و *ـورو چي حیــوان هغه او ســي،مقه، چي دی دپـــاره قســـ�و پ4ځو دغه د حکم والي حلال د )دغه ن4 مخ هم4 مذه، هغـــه: هقو بیه، ممو ند مر م? نطیحه هم داړلی حیوا*ـــاتو څـــیرو*کو چي هغه او م*

حلالیږي. ب?ا*و پر چي حیوان سوي حلال هغه د خوړل دي حرام وي( او ځيـ4ي او رسـوي ضـرر ته صـحت و ا*سـان د یې ځيـ4ي الب?ه چي کړه حرام خوړل شیا*و قس�و لسو د کي شریف آایاH دغه په الله

دي: شیه اته رسوي ضرر ته صحت و ا*سان د چي هغه رسوي، ضرر ته عقیدې اسلامي و یېسي. مړ خپله په حلالولو بېله چي حیوان هغه یع4ي ممی?ه،-1وی4ه.-2غوښي. خ4زیر د -3ن4قه، -4 مخ سي. مړ سره خپه په چي حیوان هغه یع4ي هم4هقوذه، -5 سي. مړ سره وهلو په شي بل یا سوټي د چي حیوان هغه یع4ي مموصدیه، -6 مر م? سي. مړ او راولویږي څخه ځای لوړ د چي حیوان هغه یع4ي هممحه، -7 نطي سي. مړ او سي وهل و ښکرو په طرفه له حیوان ښکرور بل د چي حیوان هغه یع4ي م*وي. سوی مړ بیا او سوی داړل طرفه له حیوا*اتو څیرو*کو *ورو له چي حیوان مړ هغه -8صی?ه، چي قس�ه درې اول هغه څخه حیوا*اتو یا شیا*و سوو حرام قس�ه اته دغه د اا ده غوښه خ4زیر د او وی4ه مم ــ د چي دي حــرام مطلق

دي. روا او حلال خوړل بیایې سي کړل حلال دمخه مرګ تر که حیوا*اH قس�ه پ4ځه وروس?4ي خو *س?ه، لJر هیڅ یې دپاره والي حلالــوړي او عبدال�جید شــیخ محــ?رم د بیا وار یو که ــوه به *و وایاست و جوابو*ه او پوښــ?4ي ډاکــټر *وم ــاH ســوي تلاوH د چي سی پ آای

ا*ـدازه ډیـره په ا*سـان چي ده خبره معلومه دا ځکه دی، سوی پکښي مراعت صحت د بشر د څومره او دی پروH علم څومره شا تر شریف ته صــحت زموږ چي کړو م4عه څخه خوړلو د غوښو د حیوا*اتو هغو د موږ الله ځکه *و حاصلوي څخه حیوا*اتو د خواړه او غذا0 خپله سرهدی. څه هدف او مق>د څخه م4عي دغه د چي سوه درمعلومه دا سره معلواتو دغو په او رسوي، ضرر

یو، م4عه دی موجود کي غوښه دغه په چي سبب په میکرو� هغه د څخه خوړلو د غوښو د حیوان مړه د موږ چي سوه درمعلومه دا دغه د هغه چي ســ?ه وی4ه قســ�ه دوه او ســ?ه ممی?ه قســ�ه دوه هل?ه خو یــو، م4عه ســبب میکــرو� دغه د هم څخه خوړلو د وی4و د ه�دار*ګه

م4ی څخه حکم فرمايي: الله رسول چي څر*ګه لکه دي، روا او زئجا خوړل یې دپاره زموږ دي، وتلي او مس?@لت ا ودمان� ميتتان� لنا »أح� ا والجFFراد فFFالحوت الميتتان� فأم وأم

ماجه[ ابن ]رواه والطحال«. فالكب�د الدمان�

صی?ې دوې ته موږ صی?ې دوې هغه دي، سوي حلالي وی4ي دوې او مم دي. توری او ای4ه وی4ي دوې هغه او دي ملخ او ماهی مم

34 اسلام او طب

ته حلالولو و هغو د چي دي حیوا*ـاH قسـ�ه دوه یعــ4ي دي، روا او حلال خـوړل وی4و قسـ�ه دوه او ممي?و قسـ�ه دوه د دپـاره زموږ *وHیې خوړل چي ده وی4ه قس�ه دوه ه�دار*ګه دي، ماهی او ملخ دوه دغه چي دي حلال یې خوړل سي مړه حلالولو بېله که او *س?ه ضرور دي. ری او ای4ه هغه چي دي حلال

د د*4ه کي ځــان خپل په ای4ه ټوله یعــ4ي دي، موجــود تجاویف زیاH ډیر کي ع1وه هغه په چي ده څخه هع1وي یوې د عبارH ای4ه دی وزن وی4و هغه د ح>ه ډیــره وزن د ایــ4ې د بهــیږي، ویــ4ي څخه هغې د یې کــوې پــرې او واخلې ای4ه ته چي ځکه *و لــري، کڅــوړي وی4و ده موجوده کي ای4ه په چي وی4ه هغه خو دي، زیاتي ډیري کڅوړي وی4ي د یا جیو� دموي کي ای4ه په او دي موجودي کي ای4ه دغه په چي

دی؟ څه سبب او نسر دې د ولي؟ دا ده، حرامه وی4ه بهېدو*کې *وره او ده حلالهــ?4ي دغي د ــ4ي د ای4ه چي څر*ګه وايي طب وايي، طب جــوا� پوښ ــوH دفــاعي د کي ای4ه په او ده فابریکه صــافولو د وی خــاص ق

وی4ه *و کــوي، ح�له صحت او جسم پر ا*سان د چي وژ*ي *اHئکا هغه او پاکوي څخه میکروبو او جراثی�و د وی4ه چي دي موجود مشی4ان څخه زهریــاتو دغه د وی4ه او ورکــوي تغــیر ته تــرکیب هغو د وي موجــود کي وی4و په چي مــواد زهــري یا ســ�وم هغه بلکه صــافیږي کي ای4ه په

نم د دا ده، وی4ه صافه او پاکه ده موجوده کي ای4ه په چي وی4ه کومه دا مق>د پاکوي، چي وی4ه هغه ه�دار*ګه ده، فی>ــله او حکم طب عل ده، حرامه وی4ه هغه او ده حلاله وی4ه دا ده، وی4ه دا او ده وی4ه ! هغهیـار� سـبحا*ک ده، وی4ه صـافه او پاکه دغسي ده موجوده کي توري په ولي؟ دا

بــدن د ا*ســان د یا م4اعه جهــاز چي کله ســوه، ښــکاره او کشف اســرار دغه چي څو تر معلــوم ور ؤ *ه ته چا جــوا� او نسر دې دملهي د ا*دازې یوې تر خلک *و سوه کشف میکروبو*ه پټ او *اHئکا دقیق دغه چي کله سو، کشف قوH دفاعي سوه. پوه نسر په احکامو ا

دی؟ حلال او پاک حلالولو بېله ولي دک?ور! ماهی یا ښه *ه ضـرر ته ا*سـان و جـراثیم اوبو هتروو د او کـیږي پیدا کي اوبو هتروو په چي مري سره میکروبو او جراثی�و هغه په ویل: ماهی و ډاکټر

هغه ځکه رســوي، ور *ه ضرر سي ور*قل ته ا*سان و میکروبو*ه دغه که مګر ګرځي سبب وژلو او هلاکولو د ماهي د جراثیم دغه هو رسوي،بین بېله هغه کیږي پیدا کي بحر په چي جراثیم صکز او همع مر کولJی. سي *ه ژو*د څخه ملوحیت یا تریووالي هم

درمعلــوم خو فشــار ســ�وزيإ دي، مح?اجه او اړ ته خاصــیت فشــار( و موزيإس) د هغه کــوي ژو*د بحــرکي په چي *اHئکا هغه کــوي، ژو*د کي ملوحیت ا*دازه معی4ه خپله هغه په چي س?ه ا*دازه معی4ه یوه تریووالي یا ملوحیت د لره نئکا هر *اتوئکا د چي دا هغه دی؟اا مري، نئکا هغه سي لږ یا زیاته ا*دازه ملوحیت د دغه یې که )وچیږي( مري درخ?ه هغه وې اوبه اوبو په دریا� د و*ه یوه باغ د س?ا که م@ل

سو. زیاH ا*دازې معی4ي خپلي تر یې تریووالی یا ملوحیت د ځکه هو، مري؟ اوبو په ده! و*ه *ه عجبه خپله په جــراثیم هغه محیط بـد*و د زمــوږ لکه سي *قل ته محیط داسي یـوه که کـوي ژو*د کي دریــابو په چي جراثیم هغه ر*ګه دغه

حیـوان بحــري هغه هر *و مـري، رسـیږي و*ه ور ملـوحیت ا*ـدازه هغه که لري ضرورH ته ترکیز معین یوه و ملوحیت د جراثیم هغه ځکه مري، په تغیر د محیط د ته نئکا ا*سا*ي او رسوي ضرر ته *اتوئکا بحري و چي دی سوی مړ سره جراثی�و داسي په هغه سي مړ کي بحر په چي

رسولJی. سی *ه ضرر واسطه وروڼه ځيـ4ي هل?ه هو کـړی، پیـدا دی *ه جـوا� طـبي اوسه تر مو دپـاره والي حلال د ملخ مړه د وايي: مګر عبدال�جید شیخ مح?رم

دغه د لحاظه د طب د چي سره چا هر د او دی؟ اس?@4ا0 څخه ممی?ې د ولي ملخ مړ چي کوي څېړ*ي او بحث کي باره په ملخ د چي س?ه

اسلام او طب 35هه و) و*یسي ت�ــاس ســره زمــوږ چي کــوو غوښــ?4ه دا څخه هغه د لــري څېړ*ه او بحث کي بــاره دغه په یا وي موجــود جوا� لېئمس الله جــزااا (خیر

چښل: اوبه څخه ځای ماH د لوښي یوه د

رب� عن� الله� رسول نهى» FFن الش دح� ثلمFFة� م� FFى ينفخ وأن الق�ف راب� داود[ ابو ]رواه.«الش

م4عه یې څخه دې له او څښي و اوبه څخه ځــای ماH د لوښي د دي څوک یو چي ده کړې م4عه څخه دې له الله یع4ي: رسولوکاږي. ساه یا کړي پوه دي کي شي په چښلو د دي څوک چي ده کړې

هغه چي وچښو اوبه څخه ځایه هغه له لوښي هر بل یا کټوري ګیلاس، کو*جۍ، د چي یو کړي م4عه څخه دې له موږ الله رسولــاH ځــای اا وي، م ــوه څ4ــډي د چي دی لوښی یو م@ل ــوږ الله رســول ده، ماته یې ح>ه ی ــړي م4عه م ــاH دغه پر چي یو ک خوله ځــای م

ولي؟ دا چښو، و اوبه او کښیږدو چي کــوي پرورښت او وده میکروبو*ه داسي کي ځــای سوي ماH په مګر پاکیږي، سره آاسا*ي په کیږي پرېولل چي لوښی روغ ځکه

سبحا*کچښې. ) هم میکروبو*ه دغه سره اوبو د ته *و کوې چښل څخه ځای ماH دغه د ته که *و وي، ضرر*اکه ډیر دپاره ا*سان د ښايي!�(یار

کښل ساه یا پوکل کي لوښي په خوړو د

ســاه یا کړو پوه کي لوښي په چښلو د چي یو کړي م4عه هم څخه دې له موږ الله رسول کي شریف حدیث سوي ذکر دمخ4ي پهوکاږو.

وايي: روای?وي څخه عباس بن عبدالله د یې ماجه ابن چي کي شریف حدیث هغه په ه�دار*ګهماجه[ ابن ]رواه اإل�ناء�«. ف�ى ينفخ أن الله� رسول »نهى

وکاږي. ساه کي لوښي په چښلو د دي څوک چي ده کړې م4عه څخه دې له الله یع4ي: رسول کښل ساه کي لوښي په دغه وکاږو، ساه کي لوښي یوه په چي یو سوي م4عه څخه دې له مسل�ا*ان موږ کي احادی@و سوو ویل په

لري: شکله دوه.سړوه مه یې سره پوکلو په وي موجود شی تود یو چښلو د یا خواړه تاوده سره س?ا که یع4ي کړو، پوه شي یوه پر چي دا یو

تر دي ساه خو وچښي دي اوبه وچښي اوبه چي غواړي څوک یو څخه زموږ که یع4ي وکاږې، ساه کي لوښي په چښلو د داچي بلوکاږي. دبا*دي لوښي تر دي ساه او وچښي اوبه بیا دي وار دوهم کاږي، دبا*دي لوښي

تـود چښـلو د یا خـواړه تـاوده یا وکــاږو، سـاه کي لوښي په چښـلو د چي یو کـړي م4عه څخه کارو دواړو دغو له موږ الله رسول *وکړو. سوړ سره پوکلو په شی

سبب؟ څه په او ولي داوايي: او ده کړې مطالعه څېړ*ه او بحث یو ډاکټرا*و م?خ>>و ځی4و د کي سوډان )البار( په عد*ان ډاکټر کي جوا� په دغه د

36 اسلام او طب

ــري عادH مشرو� خاص یوه د دپاره چښلو د خلک م4طقې دغه د چي ده م4طقه یوه کي سوډان په دغه چي ده خوښه یې دا او ل�سړوي. سره پوکلو په مشرو� دغه *و چښي، وې او کي سوړ شی دغه چي غواړي کسان ځي4ي کله کله خو چښي، و تود ډیر مشرو

ــټرا*و ــده ډاکـ ــاروغي نسل د هکل�و د کي م4طقه دغه په چي ولیـ ــوم ده، *شر *ـ ــټران چي وخت کـ ــاروغۍ دغه د ډاکـ ــبب په *ـ پسي سـ پوکلو په شی چښــلو د یا مشرو� دغه دوی چي دا هغه دی، مخالفت څخه امره له الله رسول د سبب نسل دغه د چي لیده وې وګرځېده

سړوي. سره ئسړ دغه چي کله مګر رســوي *ه ضــرر ته شــخص دغه و خو وي موجــود میکرو� نسل د کي سږي په خلکو ځی4و د چي څر*ګه

کي مقابل په حـرارH د میکرو� نسل د چي پوهېږی تاسي او ورسي، ته لوښي دغه لJري له پوکلو د میکرو� دغه *و کړي پوه کي لوښي په ایشــولو په میکــرو� دغه چي ا*دازې داسي تر وکړي، ژو*د کي درجه شل او سل یو په حرارH د چي سي کولJی او لري مقاومت زیاH ډیرمري. *ه وي ژو*دی کي اوبو هغو په میکرو� دغه او ایشي اوبه مري، *ه هم سره

هکل�و د خلک ډیر م4طقې دغي د ځکه *و ســـي، ولJړ ته هکل�و څخه لوښي د او ورسي ته لوښي لJري له پوکلو د میکـــرو� دغه *و پــوري ح>ه یخه په لوښي دغه د میکروبو*ه *ــور ځيــ4ي څخه ت4فس د ا*ســان د سي کړل پوه چي خواړه بلکه *ه دا یواځي دي، اخ?ه نسل په

یې یا وخــوري خــواړه دغه څــوک کــوم چي بیا سي ور*قل ته شي هغه و میکــرو� هغه سي یخ شی چښــلو د یا خــواړه چي کله او ومښــليسي. ور*قل ته ا*سان هغه و هم میکروبو*ه *ور دغه وچښي

کــوي م4عه مــوږ ولي او ســړوی؟ مه سره کلو پوه په شی چښلو د یا خواړه چي کوي م4عه موږ ولي الله رسول چي سواست پوه اوسچښه. اوبه بیا او کاږه دبا*دي ساه وار هر کي وخت په چښلو اوبو د کاږی، مه ساه کي لوښي په اوبو د چي

ملی الله شا0 ان یاست. پوهېدلي مق>د او حک�ت په م4عي دغه د به اوس تعااا وچښــو، اوبه څخه خــولې د لوښي د اوبو د یا م4ګي د چي یو کــړي م4عه څخه دې له مــوږ الله رســول هم بیا اوبو د *فر یو م@ل

بل بیا چښــي، اوبه او کوي پورته سر پر جیک یا م4ګی دغه *فر بل بیا چښي، اوبه ایږدي پر خوله یا کوي پورته سر پر جیک اوبو د یا م4ګیدي. م4عه چښل څخه لوښي یوه د سره ګډه په دغسي یع4ي *فر،

وچښل اوبه ســره ګډه په څخه خولې د لوښي د اوبو د وکړه: که پوښ?4ه څخه لJرسون جون ډاکټر د ما وايي عبدال�جید شیخ مح?رملري؟ ضرر څه او پیښیږي څه کوي پورته سر پر یې یا ایږدي پر خوله راځي یو هر دی لوښی اوبو د یع4ي پیښیږي؟ څه سي

کښـلو سـاه د او کـاږي سـاه کي لوښي دغه په کي وخت په چښـلو د وچښـي، اوبه څخه لوښي دغه د چي *فر ویـل: اول و ډاکټر چي راوزي هف1ــلاH هغه او *ــاړي څخه خولې د چښو*کي د بیا او کیږي ور*قل ته لوښي دغه و وه موجود سره ده د چي میکروبو*ه هغه سرهــ4ي کي هغه په ــاره چښــلو د *فر دوهم چي بیا کــیږي، پاته کي لوښي دغه په ف1ــلاH دغه او دي پاته خــواړه ځي دغسي هم هغه راسي دپ

کوي.اا ځکه کــولJی، سي *ه پرورښت یا وده جــراثیم کي اوبو په خپله په او *ســ?ه غــذا0 دپــاره میکروبو د کي اوبو په چي څر*ګه اوبه غالبــ

دغه چي زیــاتوي ور مــواد غــذايي ته اوبو دغه و ئد وچښي اوبه څخه خــولې د لوښي د اوبو د یا م4ګي د ا*ســان چي کله خو وي، پــاکي او ضــرر*اکه راځي وروســ?ه دپــاره چښــلو د اوبو د چي دپــاره چا هغه د اوبه دغه *و برابــروي، موقع دپــاره پرورښت او ودي د میکــرو� د مــواد

سي. مری1وو*کي

اسلام او طب 37

کول بولي کي اوبو ولJړو په

فرمايي: الله رسول روای?وي یې مسلم امام چي کي شریف حدیث هغه په ل ثم الدائ�م� الماء� ف�ى أحدكم يبولن » ال نه يغتس� «. م�

ل�بیږي. کي اوبو هغو په بیا چي کوي، *ه بولي بهیږي *ه چي هغه کي اوبو ولJړو په څوک څخه ي: س?اسييعن هم بـولي کي اوبو هغو په یې به کي وخت په ل�بېـدلو د او ل�بېـدل پکښي به ځوا*ـان چي حوضـو*ه وطن د س?اسي او زمـوږ لکه دا

ــولي څــوک دي کي اوبو ولJړو په چي کــوي م4عه څخه دې له مــوږ الله رســول خو کــولې، خلک چي وي اوبه داسي دي هغه او وکــړي بولي؟ ل�بیږي. دا پکښي

*ــاروغۍ د نبلهارســیا د او دی *یلســون پروفیسر یې *ــوم چي ډاکــټر لــوی یو څخه ډاکــټرا*و د برېطا*یې وايي: د عبدال�جید شیخ مح?رم وکړه، پوښ?4ه سبب د م4عي دغه د مي څخه هغه د دی م?خ>ص لوی

ملم ټــول په چي ده *ــاروغي هغه دا او یم م?خ>ص *ــاروغۍ د نبلهارســیا د ویل: ېه و ډاکټر د چي ده م�ک4ه دا خو دی، *شر کي عــا د خلکو د *ــاروغۍ دغه په او پېښــېدلو د *ــاروغۍ د بلهارســیا د ځکه وســاتو، ځا*و*ه م?ــابعت په ښــوو*ي لJر د الله رسول د څخه مر; دغه کي اوبو ولJړو دغه په څوک بل یا ئد بیا او وي ولJړي اوبه دغه چي وکړي بولي کي اوبو داسي په څوک یو چي دی دا سبب کېدلو اخ?هل�بیږي. و دي سوي پکښي بولي چي

دي: ح?�ي شرطه درې یا سببه درې دغه دپاره پېښېدلو د *اروغۍ د نبلهارسیا د *ووکړي. بولي کي اوبو په څوک یو چی دا اول

وي. ولJړي اوبه دغه چي دا دوهمول�بیږي. کي اوبو دغه په څوک بل یا ئد خپله په چي دا درېیم

شــریف حــدیث دغه په الله رسول د بیان مر; دغه د او پېژ*دل یا کشف مر; دغه د سات4ه، څخه مر; دغه ویل: د و ډاکټر *وفرمايي: چي دی موجود کي

ل ثم الدائ�م� الماء� ف�ى أحدكم يبولن » ال نه يغتس� ]رواه: مسلم[ «. م�

کســان ډیر هغه بخ?ا*ه بد خو ســوه وښــوول ســات4ه ځــان څخه هغه د او سو ښــکاره سبب او نسر مر; د کي شریف حدیث دغه په اد� په الله رسـول د کـړي، زده لJرښـوو*ي رسـول خپل د مسـل�ا*ان که دي، مسـل�ا*ان هغه کـیږي اخ?ه *ـاروغي په نبلهارسیا د دغه چيأادبه مــر; دغه د به دپــاره دوی د بلکه سی وســاتل به څخه *اروغۍ او مر; دغه د چي *ه دا یواځي وکړي ع�ل اوامرو په هغه د او سي م

وای. سات4ه ځان او وقایه ښه څخه *اروغیو *ورو او

لة د م4عه څخه چښلو شیدو او خوړلو غوښو د حیوان جال

لةوروڼو! ه1لاH او قاذوراH حیوا*اتو *ورو یا ا*سان د چي کیږي ویل ته حیوان هغه و جال کي عربي په ته حیوان دغسي خوري، هفلة شــریف حــدیث هغه په یــو، کــړي م4عه څخه چښــلو د شــیدو د او خوړلو د غوښو د حیــوان دغسي د موږ الله رسول او کیږي ویل جال

وايي: روای?وي ع�ر بن عبدالله د یې امامان احادی@و د *ور او داود ابو چي کي

38 اسلام او طب

]رواه .وألبان�ها الجاللة� أكل� عنالله� رسول نهى قال عمر ابن� عن�وال?رمذي[ داود ابو

ده. کړې م4عه څخه چښلو د شیدو د او خوړلو د غوښو د جلال: د الله یع4ي: رسول کي باره په سپي دک?ور! د ویل: یا و ورته ما کي م4اقشه او بحث لطیف یوه په سره *یلسون ډاکټر د وايي عبدال�جید شیخ مح?رم

Hراکړه. معلوما چي څخه *اروغیو هطفیلي د او *قلیږي ته بل و څخه یوه د چي لري *اروغۍ هغه یا امرا; ساري ډیر سره ځان د ویل: سپی و ډاکټر

اا کیږي ویل ورته هم امرا; پرازیټي هکز کي خوله په سپي د مرضو دغو د ډیر دي، ورسره مرضه پ4ځوس تقریب یې ډیر او لري قرار او ځای یا ت�ر د چي کوم ورسیږي دي ته درجې هغه و چي وی4م *ه ښوو*ه لJر یا تعلیم ځای پر او حکیم داسي هیڅ بل زه خو دي، موجود کي *اړو په

دي. راغلي کي ښوو*و لJر او تعلی�اتو په مح�د *ه تعلیم کامل او حکیم داسي کي تعلی�اتو او لJرښوو*و په هیچا د وايي: زه چي ده خبره ډاکټر کافر یوه د یاست! دا م?وجه تاسي

دی. راغلی کي احادی@و په مح�د د چي کوم ورسیږي دي ته درجې هغه و چي وی4م او راولو ته کورو سپي موږ لرو، ژو*د ګډ او اخ?لاط سره سپو د پوري ورځي *ن تر اروپایان ویل: موږ او کړه زیاته پسي هم *ور ډاکټر

را*قلوي. مرضو*ه وژو*کي او خطر*اکه ډیر ته موږ سپي دغه چي دا حال بیدیږو، ورسره چپرکټ یوه پر بلکه کوو ورسره ژو*د ګډ

یوولسو د شمېر سپیانو د کي فرانسه په چي سوه نشر کي مطبوعاتو په فرانسې د دمخه کاله شل )تقریبادی( کي خوا و شا په میلیونو

وېشه. و خلکو پر *و یې سپي! اوس میلیو*ه یوولس

وژني. سره پروايي بې څومره په انسانان او کوي تربیه سپي دی؟ تمدن او علم څنګه الله! دا سبحان د هغه راسي ته کور خپل څخه وظیفې د چي *اری4ه مؤظف یا ښځه مؤظفه وايي: یوه کوي ژو*د کي اروپا په چي وروڼه هغه ځي4ي

راسي. ورته سپی هغه او کړي *اري ور سره *امه په زوی خپل د ته سپي دغه ئد یا دا *و وي، ا*?ظار په دوی د سپی دې د یا ده کي شریف حدیث اوږده یوه په الله رسول د او وي اولJد دوی د چي سپی دغه لکه کوي ژو*د داسي سره سپي د اروپایان یع4ي

فرمايي: چي دي راغلي دی سوی روایت کي شافعي مس4د په چي هغه

شافعي[ ]مس4ده« ل ادلو يبر�ي أان نم هل ريخ بلك ورج لج�الر يبري و»

خپل ئد چي وي به?ر او ښه دې تر دپاره ده د به دا کوي، تربیه کوتری سپی د به دوی د یو چي راسي وخت داسي به خلکو پرکړي. تربیه زوی

جوړیږي. ځ4ي *فوس م�لکت یوه د چي کیږي تربیه سپي میلیو*ه یوولس کي فرا*سه په یواځي چي ولیده موږ دادی اوسوايې؟ څه کي باره په پشي دک?ور! د ویل: یا و ته ډاکټر *وموړي و ما وايي شیخ مح?رم مر; یو فقط خو جراثیم *ه س?ه ورسره میکرو� *ه چي دی حیوان پاک هغه حیوا*اتو ټولو تر پشي لحاظه د طب ویل: د و ډاکټر

*قلیږي. څخه پشي د او دی موجود ورسرهدی؟ شي څه مر; ویل: هغه ما

ړ*دیږي. سي اخ?ه په شخص یو که دی مر; داسي ویل: هغه و ډاکټر

اسلام او طب 39

پیښیږي؟ څ4ګه مر; دغه او دی کافي دپاره پشي د م>یبت دغه ویل: بس ما هغه د مر; دغه وخوري قاذوراH پشي دغه راسي حیوان بل یو که کیږي پیدا کي قاذوراتو په پشي د مر; ویل: دغه و ډاکټر

څخه غوښي د حیوان دغه د مر; دغه *و دل?ه وخورو یې غوښه او کړو حلال حیوان هغه ا*سا*ان موږ بیا که او *قلیږي ته جسم و حیوانکیږي. اخ?ه مر; دغه په ا*سان او *قلیږي ته جسم و ا*سان د دي خوړلي یې قاذوراH پشي د چي

دغه *و پټوي قاذوراH خپل چي دادی عادH او خوی پشي د ځکه ده، بري خو پشي دی؟ څوک م?هم دک?ور! دل?ه ویل: یا ما پټ کي خاوره په قاذوراH هغه بیا او نک4دي یا ش4ي خاوره دپاره قاذوراتو خپلو د پشي ځکه سو، ایس?ه څخه غاړي د پشي د ولیتئمس

حیوان خوړو*کي او پلټو*کي دغه یې، خوري او راباسي یې څخه خاورو د ګرځي پسي قاذوراتو دغه په چي دی حیوان هغه خو م?هم کړي،وچښو. شیدې یې یا وخورو غوښي حیوان دغه د چي یو کړي م4عه څخه دې له موږ الله رسول چي جلال: هغه کیږي، ویل جلال: ته

د ډاکټر دغه چي وکړه څخه ډاکټر بریطا*وي بل یوه د مي پوښ?4ه خوړلو *ه د شیدو او غوښو د جلال: د غه وايي: د شیخ مح?رمپېښیږي؟ مر; څ4ګه او ولي څخه شیدو او غوښو د جلال: ویل: د ومي ورته او ؤ م?خ>ص ه�1ي جهاز

دغو د چي قاذوراH کوم *و دی موجود مخزن او ګدام لوی ډیر میکروبو او جراثی�و د کي هکل�و پ4ډو په حیوان ویل: د و ډاکټر دغه حیوان جلال: دغه چي کله *و وي، لړلي میکروبو خطر*اکه ډیرو په او راباسي جراثیم ضرر*اکه ډیر سره ځا*ه خپله د راوزي څخه هکل�و

Hړ ته هکل�و و حیوان جلال: د جراثیم دغه وخوري قاذوراJاو غوښو و یې څخه وی4ي د او سي *قل ته وی4ي و یې څخه هکل�و د او سي ول سي. *قل ته شیدو

دي. موجود اح?یاطاH طبي او نصحي څومره نضد پر اقسامو ټولو د میکروبو او جراثی�و د کي احادی@و په الله رسول الله! د سبحان

روابط ج4سي یا ج�اع

جراثیم چي دي کړي پیدا مواد پاکوو*کي داسي کي رحم په ښځي د راسی: الله ته موضوع و علاقاتو ج4سي او ج�اع د اوسپاکوي. او ساتي څخه ضررو د ځای دغه او وژ*ي

دی. ر� حکیم او خالق عظیم خالق زموږ چي ځکه دا ولي؟ دا﴿ ﴾ :[14]ال�لک پوهیږي؟ *ه دي کړي پیدا یې موجوداH ټول چي ذاH هغه آایا

پوهیږي. څه هر په او دی ورمعلوم شی هر بلکه شــروع پرورښت او *�ا *شو په میکروبو*ه ســي، ضــعیفه قوتو*ه دفاعي هغه سي، ولJړ م4ځه د اح?یاطاH پیښیږي ز*ا بیا چي کله مګر

بوH وکي، هزهــري، څخــه: سـیلان، ج�لې د *ـاروغیو هغو د چي سي ښــکاره او *شر *ـاروغی قسم قسم ( و*ړیــږيimmunity) یا م4اعه قــبکاله، هقرحه برخوه هقرح: أا دي. *اروغۍ *وري او ال

هم *اری4ه یعــ4ي کـوي سـرایت هم پـوري *اری4ه تر او پیښیږي کي ښځه په سبب په ز*ا د چي دي مرضو*ه هغه امرا; سوي ذکر دغهــاروغیو دغو د ــاروغیو ســوو ذکر دغه د خلاصــېدلJی، سي *ه څخه اعراضو د * په ا*ســان د ســبب په دوی د چي ضــررو*ه هغه او قســ�و*ه *

دپـاره را*قلولو د تفاصـیلو هغه د بحث اوسـ4ی زمـوږ دغه چي دي سـوي لیکل سـره تف>ـیل پـوره په کي ک?ــابو طـبي په کیږي پیدا کي جسم د چي وکــړي رجــوع دي ته ک?ــا� هغه غــواړي تف>یل پوره *اروغیو دغو د څوک که دي، کافي یادول *ومو د امراضو د فقط دی *ه م4اسب

40 اسلام او طب

آان پر چي دی سـوی لیکل سـره ژبه عربي په ک?ا� *وموړی الب?ه دی، وصفي مح�د ډاکټر مؤلف ک?ا� د او یادیږي سره *امه په الطب و القر

( راوګرځو به ته بحث )خپلدي. پکښي م�1و*و*ه او مطالب ګټور ډیر هم *ور سربیره موضوع دغه زما*ې د راسي، وجود په *اروغۍ سوي ذکر او و*ړیږي قوH دفاعي جسم د سي، ولJړ م4ځه له اح?یاطاH پیښیږي ز*ا چي وخت کوم

سوه. ښکاره هم مرضو*ه *وي *ور سربېره *اروغیو سوو ذکر پر سره تېرېدلو په راغله؟ وجود په وخت څه مرضو*ه *وي دغه

ــره دومــره فحشــا0 وکــړی، تجــاوز او تــېری حد تر کي فحشــا0 او ز*ا په خلکو چي وخت هغه ســره اعلان او ښــکاره په چي ســوه ډی سـره درجې او سـویې د ابـاحت او اعلان د فحشـا0 د چي سو پورته ته مرتـبې لـوړي داسي او درجې *ـوي و هم مـر; *و سـوه، *شر فحاشي

وي. برابر ت�ــدن دغه په ؤ، کار فخر د دوی د ا*حرافاH ج4سي کاوه، فخر رواجولو او بللو روا په ز*ا د اروپایا*و او اروپا دمخه کاله دیرش شل

هم فخر یې سـره دې په او کېــدی تـړل سـره *اری4ه بل د عقد *کـاح د *اری4ه د کي ک4یسو ځی4و په چي ا*ـدازې داسي تر *ازېدل پرمخ?ګ او د ســربېره *ــاروغیو پخوا*یو پر طرفه له ډاکــټرا*و او طب د چي ســوې تــېره وه *ه موده څه مګر دي، ک4یسې تللي مخ پر ک4یسې دغه چي کاوهوسو. اعلان *اروغي *وې بلي

ویل: هربیز. دی؟ شي درغلی! ویل: څه مر; ویل: *ویویل: ایډز. دي؟ شي درغلی! ویل: څه مر; ویل: بل چي سوې تېره وه *ه لJ موده لږ

پیژ*ي. خلک پخوا*ي یې *ه او ؤ موجود کي خلکو اولو په *ه چي دی مر; *وی ویل: دا دی؟ شي څه بیا ویل: ایډز*س?ه. لJر یې ته ویل: علاج وکړی، یې ویل: علاج

ولي؟

میکـرو� وي، *ه میکـرو� پخــوا*ی هغه وي تللی ته مخ هم *ـور میکرو� *اڅاپه کړو پیدا ضد دپاره میکرو� دغه د چي موږ ځکه ورځي *ن د ؤ کــړی پیــدا دپــاره جرثــوم پــرو*ي د مــوږ چي علاج هغه وي، ســوي پیــدا صــف?و*ه وراثي *ــور کي هغه په کــوي تــرقي ځي ته مخ

� علاج دپــاره میکــرو� *4ــ4ي د موږ بیا چي کله کیږي، لJ*دي *ه تاثیر تر علاج هغه د دی جیل او *سل *وی میکرو� پرو*ي د چي میکرو پخوا*یو په *ه اخ?یـاروي، شـکل *ـوی *ـوی ورځ هـره چي دی مـر; داسي دا وي، کـړې یې تـرقي وي شی بل میکـرو� بیا سـبا کړو کشف ایــډز کــوي، پیــدا شــکلو*ه *وي *وي کي جیل یوه په ؤ، کي پلرو په دوی د چي وي قسم هغه پر کي زام4و په *ه او ؤ مر; دغه کي خلکو

دی. خطر دي خطر دی، لښکر جراثی�و او میکروبو د ده جبهه امراضو د بلکه دی مر; یو *ه او دی میکرو� یو *هفرمايي: چي دی صادقه الله رسول ال�>دوق الله! صادق سبحان

ة تظهFFر� لم» FFش�ى الفاح�وم فFFط قFFوا حتى قFFن�ها يعل�ب �ال ا إ FFفش م يه� ت تكن لم الت�ى واألوجاع الطاعون ف� FFى مض�م ف ه� الف� FFين أس�الذ ماجه[ ابن ]رواه .«مضوا

کــوي، سره علا*یه په دي فحشا0 دغه چي سي *ه ښکاره او *شر سره ا*دازه داسي )ز*ا( په فحشا0 کي قوم یوه په به یع4ي:هیڅکلهپیژ*دی؟ چا هم ایډزوه. *ه کی ګا*و *یکه او پلرو سوو تیرو په دوی د چي سي *شر مرضو*ه داسي او طاعون به کي قوم دغه په مګر

اسلام او طب 41

په ژو*د د مـوږ که دی، څخه طرفه له الله د خـبر دغه چي ده خـبره معلومه کـړی؟ خـبر چا حـال دغه په الله الله! رسول سبحان او ســات4ي د ا*ســان د هــدایاH او لJرښــوو*ي دغه چي وی4و به و و*یسو لJ*ــدي غور تر او مطالعه لJرښوو*ي او تعالیم اسلام د اړخوکي مخ?لفودي. دپاره وقایې

عسل او السودا0 حب:

ټولو د بلکه *ه مــر; یــوه د چي ده دا ( وظیفهimmunity) ال�4اعــه( یا )جهــاز قــوH دفــاعي د کي بــدن او جسم په ا*ســان د هغو د جسم ســ?ا وکــړي، مقابله ســره هغو د کوي ح�له بدن پر س?ا چي میکروبو*ه او جراثیم هغه ټول وکړي، مقاومت کي مقابل په *اروغیو

م@ی هغه او وساتي څخه اضرارو د د چي دوا0 هغه او لــرو ضــرورH اشد دپــاره تقــويې د م4اعه جهــاز یا قــوH دفــاعي د موږ ځکه *و کړي، خ4 چي دي دا*ې کوچـ4ۍ کوچـ4ۍ تـوري السـودا0 حب: ( ده،السـودا0 حب:) هغه چي ده ښوولې را ته موږ الله رسول زیاتوي ور قوH م4اعه جهاز پــوري73 تر72 کي ســلو په قــوH دفــاعي بــدن د ا*سان د السودا0 حب: دغه لري، *ومو*ه مخ?لف کي پښ?و په او کیږي ویل ورته هم شو*یز

لوړوي. هم *ور چي دې پر سـربېره عسل او دي عسل هغه چي لـري رول مهم دپـاره لوړولو د قـوH دفــاعي د هم هغه چي سـ?ه هم شی بل یو هل?ه

*و غــواړې دلیل خــبره دغه پر ته که دي، وژل جراثی�و او میکروباتو ټولو د هغه چي کوي اجرا0 هم وظیفه بله یوه ورکوي تقویه ته قوH دفاعي عســلو په ځکه کــوي، بــوی *ه او خرابیږي *ه ټوټه دغه کښېږده، کي عسلو په ساتې وې چي غواړې او وي خوښه س?ا چي ټوټه یوه غوښو د

دی. علاج سوی تجربه یو عسل *و کیږي، وژل ا*واع او اقسام ټول جراثی�و او میکروبو د کي جهــاز یا قــوH دفــاعي چي وښــوول را دوا0 هغه ته مــوږ الله ځکه *و وژ*ي اقســام ټــول میکروبو د عسل چي ســوه دا *?یجه خــبرو د

نل س4ت او الله ک?ا� په ذکر السودا0 حب: او عسلو د وژ*ي، جراثیم او ورکوي تقویه ته ال�4اعه په عســلو د راغلی، دی *ه عبث کي الله رســوفرمايي: الله کي باره

﴿ ﴾ :[69]ال4حل

س?ه. شفا0 دپاره خلکو د کي عسلو دغو ژباړه: پهفرمايي. الله رسول کي باره په السودا0 حب: د او

وداء� الحبة� ف�ى » إ�ن فاء الس ن ش� داء كل م� �ال ام إ ماجه[ ابن ]رواه «. الس

مرګه. بېله س?ه شفا0 څخه مر; هر د کي السودا0 حب: یع4ي: پهده. دوا دپاره مر; هر د *و بل راګرځولJی سي *ه څخه مرګ د ا*ساندی؟ علاج دپاره *اروغۍ هري او مر; هر د ولي السودا0 حب:

کي مقابل په مرضو ټولو د چي ده دا وظیفه ال�4اعه جهــاز د او کوي تقویه ال�4اعه جهاز یا قوH دفاعي بدن د السودا0 حب: ځکه(الله ذنإ�سوه. ) و*یول مخه *اروغیو ټولو د سو قوي ال�4اعه جهاز یا قوH دفاعي بدن د چي کله *و وکړي، مقابله او مقاومت

*سخه: مه�ه یوهملی الله شـا0 ان کړي زیاته پر هم اوږه څه او کړي ګډ سره عسل او السودا0 حب: ا*دازه معی4ه په څوک که قـوH ال�4اعه جهـاز د تعــا

سي. پورته پوري سوه درې او دوه تر کي سلو په یې به

42 اسلام او طب

امراضو او *ــاروغیو بلیــاتو، او آافاتو د موږ الله سره ښوو*و لJر او تعلی�اتو *بوي په چي سوه معلومه را دا ته موږ معلوماتو لږو دغه پسله حکی�ا*ه وقایې او سات4ي د څخه هغو د یې ته موږ او راوښوول *اHئکا *امعلوم او پټ دغه ته موږ الله رسول پیغ�بر زموږ او یو ساتلي څخه

دي. راښوولي چاري لJري او طریقې

طریقه: حلالولو د حیوا*ا*و د کي اسلام په

کفــارو د علم خو سـوه، جـوړه معرکه او شـخړه کي م4ځ په کفارو او مسل�ا*ا*و د طریقه پر حلالولو د حیوا*ا*و د کي برېطا*یا په هل?هوګرځېده. شاهد دپاره صحت د کړ*لاري یا ع�ل د مسل�ا*ا*و د شخړه دغه بال�قابل کړل تکذیب او رد ور دلJیل او دعوه

بـــولي، ســـره *امه ( پهبـــالحیوان نرفق ج�عیـــاH) د ځا*و*ه خپل چي ســـ?ه مؤسسې او ټولـــ4ي داسي کي اورپا په وه: هل?ه داسي ق>ه بــده طریقه حلالولو د مســل�ا*ا*و د ټول4و دغو دی، ایښی ټول4ي( *وم کوو*کي رحم حیوان )پر مؤسسو او ټول4و خپلو دغه پر کسا*و یع4ي: دغو

هغه د ګـوری ورته بیا او کـړی حلال حیـوان یاسـت، اح�قــان او معاشه بد خلـک، بد تاسي یاسـت، ظال�ـان او وحشیان تاسي ویل او وبلل تر دعـــوه دغه یې ضد پر مســـل�ا*ا*و د چي څو تر کـــوی، *ه رحم حیـــوان دغه پر تاسي خو اوړي پرله څخه تکلیفو او دردو د وي خرهـــاری

ورسول. پوري محک�و خپلو موضوع اصلي په چي دې تر دمخه دی م?خ>ص موضوعاتو دغسي د چي څخه لJرسون ډاکټر د وايي: ما عبدال�جید شیخ مح?رم

راوبهــیږي ښارګو دغه تر یې وی4ي او کړو پرې ور یې ښارګو*ه کړو حلال حیوان یو موږ دک?ور! که ویل: یا ومي ورته او وکړه پوښ?4ه کړم پوه یېتیریږي؟ دردو*ه حیوان دغه پر عبارH بل په یا نحسوي؟ دردو*ه حیوان دغه آایا

رسیږي. ته پای دردو*ه حیوان دغه د کي ثا*یو درو په بلکه ویل: یا، و ډاکټرس?ه؟ دلیل کوم *س?ه دردو*ه حیوان دغه پر چي دپاره دغه ویل: د و ما

دغه یې یا و*یسه ټی4ګ ګوتو په ښــارګو*ه یا رګو*ه غــاړي د *فر یــوه دی: د آاســا*ه او ســاده ډیر دلیل دپــاره خبري دغه ویل: د و ډاکټراا څوک دغه رسیږي و*ه وی4ه یې ته دماغ یع4ي سي ب4ده وی4ه یې څخه دماغ د چي کښېکاږه دومره ګوتو په رګو*ه درد بیا او کیږي بېهوښه فور

حسوي، *ه یا سي ب4ــده ځــ4ي وی4ه دپــاره ثــا*یو درو د که دی کي دمــاغ په لــوړ او کــوي احســاس درد د چي مرکز هغه ده کــړې کشف دا علم

ســره ډول پسې پرله په او ه�ېشه مرکز احســاس د دردو د پریــږدي، کار خپل کيږي معطله مرکز احساس د دغه رسیږي و*ه ور وی4ه ثا*یې درېولري. اکسیجن چي غواړي وی4ه داسي

پیښیږي؟ څه *و ورسېدل ور *ه سوه م4عه ځ4ي وی4ه دغه که ویل: ښه مامري. مرکز احساس د ویل: دغه و ډاکټر

دغه آایا سي کــړل خــوږ یا سي وهل و رســیږي و*ه وی4ه یې ته مرکز و احســاس د چي څخه هغه پســله حیــوان یو چــیري ویــل: که ماسوم؟ خوږ او سوم وهل و زه چي پوهیږي حیوان حسوي؟ خوږېدل او درد وهلو د یا وهل دغه حیوان

خـوږول او وهل کـیږي پاته شـعوره بې او احساسه بې حیـوان وروســ?ه رسـېدلو *ه تر ویـ4ي د نحسـوي *ه یې هیڅکله ویل: یـا، و ډاکټرلري. پر *ه تاثیر هیڅ

اسلام او طب 43

خوږېـدلو او درد د دا آایا اوړي؟ پرله او وهي لغــ?ي وي خرهـاری حیـوان د چي وی4و *ه مـوږ آایا لـري *ه تاثیر دک?ور! څ4ګه ویل: یا و مادی؟ *ه تاثیر

اوسه تر جهــاز ع>ــبي حیــوان دغه د چي دی دا ســبب حرکــاتو دغو د بلکه دی *ه تــاثیر دردو او خوږېــدلو د دا ویــل: یــا، و ډاکــټر ورکـړه لJسه د احسـاس او پوهه حیـوان هو سـوه، ورک احسـاس او پوهه حیـوان د فقط سـ?ه ژو*د پـوره تراوسه یې کي اع>ابو په دی ئژو*د جهــاز ع>ــبي په ســره پرېکولو په ښــارګو د یــواځي سي *ه پرې غاړه حیوان د چي څو تر دی، موجود ژو*د یې کي جهاز ع>بي ټول په مګر به ښــارګو*ه فقط مــاتوی یې به *ه او کــوی پــرې غــاړه *ه به کي حلالولو په چي دي راغلي دغسي هم کي مطهــره س4ت په او کیږي، *ه څهــره کېدل پاته سالم جهاز ع>بي د وروس?ه کېدلو پرې تر ښارګو د چي وي، پاته سالم جهاز ع>بي وي پاته غاړه چي ترڅو *و کوی، پرې ډی

دي. خلاصېده او پاکېده بدن د څخه وی4ي د هغه چي اجرا0کوي وظیفه مه�ه د بلکه دی پاته سالم دماغ حیوان د چي *ه دا یواځي سي پرې یې ښارګو*ه یواځي چي سي حلال داسي حیوان چي وخت کوم *و

ته دمــاغ او دي سوي پرې ښارګو*ه فقط دي سال�ي مخابرې او ات>الHJ ټول جسم د حیوان د دی، سالم او جوړ جهاز ع>بي ټول حیوان دمــاغ د ه�دار*ګه ولــېږه، را وی4ه رســیږي را *ه وی4ه زړه اې چي سي شــروع مخــابرې او اشــارې ته وزړه څخه دمــاغ د *و دل?ه رســیږي، *ه وی4ه

په دمـاغ ولـېږی وی4ه چي ورکي خـبر ته بـدن ټول او هکل�و ر*ګه دغه ورسوی، وی4ه ته زړه و ع1لاH یا چي سي ورکړل خبر ته ع1لاتو څخه ټــول ع1ــلاH داخلي او خــارجي هکل�ې، کــیږي، پېچل ســره کښــېکاږي ځــان ع1ــلاH حیــوان د *و دل?ه رســیږي، ور *ه وی4ه دی کي خطر

ــیږي کښېکښل ــوده پکښي چي وی4ه کومه کـ ــوري ور یې ته زړه او راباسي هغه ده موجـ ــاغ د وی4ه دغه او سي ډک وی4ه په زړه وهي، پـ پر دمـوزي. څخه ښارګو د لJري پر رسیږي *ه ته دماغ وی4ه هغه خو لیږي، ور طرف

د راټولــیږي وی4ه څخه بــدن د کــیږي پېچل ســره حیــوان ولــېږی، را وی4ه راولــېږی چي صادریږي امرو*ه پسې پرله طرفه له دماغ د هم بیا بــدن او جسم حیوان دغه د چي څو تر وزي دبا*دي جسم تر لJري له ښارګو د ډول پسې پرله په وی4ه هغه خو کیږي، لېږل ته طرف و دماغ

د میکروبو د چي کـــوم سي فارغه او خلاص څخه مـــوادو هغو د جسم حیـــوان د ســـره طریقه دغه په او سي خـــالي او پـــاک څخه وی4و در�! یا . سبحا*کوه عامل لوی وېشلو او *قلولو د میکرو� د کي جسم په حیوان د او وه م4اسب او وړ دپاره پرورښت

حلالوی؟ څ4ګه حیوان ویل: تاسي و ته ډاکټر مي *و وايي شیخ مح?رموژ*و. حیوان سره کر*ټ یا ضربه په برق د ویل: موږ و ډاکټر

لــږه تر لږ یا وظیفه خپله دی موجــود کي هکل�و پ4ــډو یا غلیظه امعــا0 په چي حــاجز یا دېــوال هغه خو کي صــورH دغه ویــل: په و ما د بیا او ګـډیږي وی4و په او تـیریږي دېواله مـا*ع یا حـاجز دغه تر بک?یریا او جـراثیم موجــود کي هکل�و په هغه *و ورکــوي، لJسه د مقــاومت خپل شــفقت او رحم حیــوان پر مــوږ چي کــوی هګ�ان او فکر دا سره ع�ل خپل دغه په تاسي کوي، سرایت ته بدن او جسم حیوان د څخه وی4يپېښوی. خطر ته ا*سان بال�قابل خو کوو

حلال ح1ــور په حیوان بل د حیوان یو کړو، *ه ورښکاره چاړه چي ده دا حیوان پر مهربا*ي او نرفق شفقت، او رحم کي حقیقت په ټوله چي پرېـږدو پـوري هغو تر یې بیا او کړي پري ښارګو*ه او پوست حیوان د سره آاسا*ي ډیره په او ژر چي وي تېره ښه باید مو چاړه کړو، *ه

داسي هم اوامر اســلامي کي وخت عین په چي دی م4هج ســالم او طریقه ښه ډیــره هغه طریقه دغه دپــاره حلالولو د حیــوان د وزي، یې وی4هدي.

44 اسلام او طب

ع�یق کي هغو په او و*یسی لJ*ـدي څـېړ*ي او بحث تر *ـواهي او اوامر ټـول اسـلامي بلکه احـادیث ټـول آایاتو*ه ټول تاسي وروڼو! که تللي مخ پر ورځي *ن د چي لري تفاصیل او دقایق اسرار، او حک�?و*ه څومره کي ځان خپل په *>وص دغه چي وی4ی وبه وکړی غور او فکر وروسـ?ه موږ تر چي هغه او خلک ع>ر د زموږ موږ، تګ مخ پر علم د دغه *و وښوول، را اسرار او حک�?و*ه هغه مشاهداتو لJبراتواري او علم

آان دغه چي خبروي او پوهوي سره دې په راځي طرفه له بشر د علم دغه چي دی راوړی علم داسي ســره ځــان د مطهــره احادیث او مجید قر احاطه شــیا*و ټولو پر علم هغه د او دی حکیم او خبیر علیم، چي دي څخه طرفه له ذاH هغه د معلوماH شیا*و دغو د بلکه دی، *ه څخه

کړېده. هغه دا ولیـــدل ســـ?رګو خپلو په مو کي ع>ر اوســـ4ي خپل په او ورســـېدل تحقیق په ته تا او ما حقـــایق عل�ي دغه چي وخت کـــوم

ورح *ن خو پېژ*ـدل یې سـره اورېـدلو په فقط وه *ه یې لیـدلي وه شیان اورېدلو د یواځي دپاره ا*سا*ا*و او مسل�ا*ا*و پخوا*یو د چي دي حقایقسوه. ځای یو هم لیدل سره اورېدلو هغه د *و سو لیدلJی هم یې س?رګو په چي سوه داسي دپاره س?ا او زما

ته او زه کــړو، مســ?عد او آاماده ځا*و*ه هم دپاره درېدلو د کي ح1ور په هغه د او لقا0 د الله د چي ده لJزمه دا تاسي او موږ پر *و زیـاH در هم لیـدل دي به ته اورېـدلو دغه و وی4ـو، و سـره مشاهده په یې به سبا او اورو سره اورېدلو په فقط خبري دوږخ او ج4ت د ورځ *ن

فرمايي: الله چي څر*ګه لکه م4ی، مو *ه او باله درواغ هغه تاسي چي دی اور هغه دا سي ویل و به ته کفارو او سي

اسلام او طب 45