مثنوي معنوي - sufism.ir - تصوف ايران · web viewهو 121 مثنوي معنوي...

105
هو121 مثنوي معنوي بلخين مولوي الديلنا ج مو چهارم دفتر ، توسطله خاور کيح از نسخه تايپ و تصح" " کردُ حسينوسط سايت صفحه بندي تwww.sufism.ir هيد. گزارش د به سايت زيرفتيد آنرا ياشتباهي اگر اً > لطفا کنيد:ر کپيز سايت زي را ميتوانيد ا اصليلهاي فايwww.guidinglights.org

Upload: vuongdat

Post on 17-May-2018

266 views

Category:

Documents


37 download

TRANSCRIPT

Page 1: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

هو121

مثنوي معنويموالنا جالل الدين مولوي بلخي

دفتر چهارم

، توسط کالله خاور "تايپ و تصحيح از نسخه حسين کرد "www.sufism.irصفحه بندي توسط سايت

لطفا اگر اشتباهي يافتيد آنرا به سايت زير گزارش دهيد.فايلهاي اصلي را ميتوانيد از سايت زير کپي کنيد:

www.guidinglights.org

Page 2: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

دفتر چهارم مثنوي11............................................................................................................... مقدمه دفتر چهارم1 . تمامي حكايت آن عاشق كه از عسس گريخت در باغي مجهول خود معشوق را در باغ يافت و عسس را از شادي2

رهوا شيئا و هو خير لكم 12...................................................دعاي خير مي كرد و مي گفت كه: عسي أنر تكر

14................................ حكايت آن واعظ كه هر آغاز تذكير دعاي ظالمان و سخت دالن و بي اعتقادان كردي3

15.......................................... سؤال كردن از عيسي عليه السالم كه در وجود از همۀ صعبها صعب تر چيست؟4

15.................................................................... قصد خيانت كردن عاشق و بانگ بر زدن معشوق بر وي5

16..................................................................................... قصۀ آن صوفي كه زن را با بيگانه بگرفت6

17....................................................................... در بيان آنكه حق تعالي بنده را به گناه اول رسوا نكند7

17.................................... معشوق را زير چادر پنهان كردن جهت تلبيس و بهانه گفتن زن كه إن كيدكن عظيم8

18............... گفتن زن كه او در بند جهاز نيست مراد او ستر و صالح است و جواب گفتن صوفي اين را سر پوشيده9

19......................................................................................... غرض از سميع و بصير گفتن خدا را10

19................................................................................... مثال دنيا چون گلخن و تقوي چون حمام11

20.......................................... قصۀ آن دباغ كه در بازار عطاران از بوي عطر و مشك بي هوش و رنجور شد12

21................................................................. معالجه كردن برادر دباغ، دباغ را به خفيه، به بوي سرگين13

22......................... عذر خواستن آن عاشق از گناه خويش به تلبيس و روي پوش و فهم كردن معشوق آن را نيز14

23......................................................... رد كردن معشوق عذر عاشق را و تلبيس او را در روي او ماليدن15 . گفتن جهودي علي عليه السالم را كه اگر اعتماد داري بر حافظي خدا، از سر اين كوشك خود را در انداز، و جواب16

24...................................................................................................................آن حضرت او را

25............ قصۀ مسجد اقصي و خروب و عزم كردن داود عليه السالم پيش از سليمان عليه السالم بر بناي آن مسجد17وة و العلماء كنفس واحده، خاصه اتحاد داود و سليمان و ساير انبياء عليهم السالم كه اگر يكي18 ما المؤمنون إخر . شرح إن

از ايشان را منكر شوي ايمان به هيچ نبي درست نباشد و اين عالمت اتحاد است كه يك خانه از آن هزار خانه ويرانق بين أحد منهم و العاقل يكفيه االشاره، اين خود از اشارت كني، آن همه ويران شود و يك ديوار قايم نماند كه ال نفر

26.............................................................................................................................گذشت . مثل آوردن در بيان اتحاد جانهاي انبيا و اولياء و دوستان خدايتعالي بنوز آفتات كه تمامت خانها و سرايها و بيابانها و19

كوهها و درياها را بتابش خود روشن كند و در هر خانه و سراي و هر دشت و صحرا روشنائي ديگر دهد و همه يكنور و روشني باشد و اختالف جانهاي مردم ديگر بنور ماه و ستارگان و نور چراغ كه هر كدام نور ديگر است و چون آفتاب

طلوع كند اين انوار نمانند چنانكه روز حشر چون خورشيد جمال و جالل حق از مشرق ازل طالع شود انوار عاريتي محو27................................................................................................................................گردد

28.................................................................. بقيۀ قصۀ بناي مسجد اقصي در دست سليمان عليه السالم20

29........................ قصۀ آغاز خالفت عثمان و خطبۀ وي در بيان آنكه ناصح فعال به فعل به از ناصح قوال به قول21 . در بيان آن كه حكما گويند: آدمي عالم صغري است و حكماي الهي گويند: آدمي عالم كبري است زيرا كه آن22

31.........................علم حكما بر صورت آدمي مقصور بود و علم اين حكما در حقيقت حقيقت آدمي موصول بود

31........................... تفسير اين حديث كه مثل امتي كمثل سفينۀ نوح من تمسك بها نجا و من تخلف عنها غرق23

2

Page 3: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

32.......................................................... قصۀ هديه فرستادن بلقيس از شهر سبا سوي سليمان عليه السالم24

33............................................................................... كرامات و نور شيخ عبد اهلل مغربي قدس سره25 . باز گردانيدن سليمان عليه السالم رسوالن بلقيس را با آن هديه ها كه آورده بودند سوي بلقيس و دعوت كردن26

34................................................................................سليمان بلقيس را به ايمان و ترك آفتاب پرستي . قصۀ عطاري كه سنگ ترازوي او گل سر شوي بود و دزديدن مشتري گلخوار، از آن گل هنگام سنجيدن شكر و27

34................................................................................................ديدن عطار و ناديده كردن مر ورا . دل داري كردن و نواختن سليمان عليه السالم مر آن رسوالن را و دفع وحشت و آزار از دل ايشان و عذر قبول28

35................................................................................................ناكردن هديه شرح كردن با ايشان . ديدن درويشي جماعت مشايخ را در خواب و در خواست كردن روزي حالل، بي مشغول شدن به كسب و از عبادت29

36..........................ماندن، و ارشاد ايشان او را به ميوه هاي تلخ و ترش كوهي بر وي شيرين شدن به داد آن مشايخ . نيت كردن او، كه اين زر بدهم بدان هيزم كش چون من روزي يافتم به كرامات مشايخ و رنجيدن آن هيزم كش از30

37.....................................................................................................................ضمير و نيت او

38.......................................................... تحريض سليمان مر رسوالن را بتعجيل بهجرت بلقيس بهر ايمان31

38.......................................................................... سبب هجرت ابراهيم ادهم و ترك ملك خراسان32 . حكايت آن مرد تشنه كه از سر جوز بن جوز در جوي آب ميريخت كه در گو بود و به آب نمي رسيد تا به افتادن33

39...........................................جوز بانگ آب بشنود و او را چون سماع خوش بانگ آب اندر طرب مي آورد

40............................ تهديد فرستادن سليمان عليه السالم پيش بلقيس كه اصرار مينديش بر شرك و تاخير مكن34 . ظاهر گردانيدن سليمان كه مرا خالصا المر اهلل جهد است در ايمان تو، يك ذره غرضي نيست مرا نه در نفس تو و نه35

41...................................................در حسن تو و نه در ملك تو، خود بيني چون چشم جان باز شود بنور اهلل

42......................................................................................... باقي قصۀ ابراهيم ادهم قدس اهلل سره36 . بقيۀ قصۀ اهل سبا و نصيحت و ارشاد سليمان عليه السالم آل بلقيس را هر يكي را اندر خود و مشكالت دين و دل او37

42...................................................و صيد كردن هر جنس مرغ ضميري را به صفير آن جنس مرغ و طعمۀ او . آزاد شدن بلقيس از ملك، و مست شدن او از شوق ايمان و التفات همت او از همه ملك منقطع شدن وقت هجرت،38

43.........................................................................................................................اال از تخت

45............................................................ چاره كردن سليمان عليه السالم در احضار تخت بلقيس از سبا39 . قصۀ ياري خواستن حليمه از بتان چون عقيب فطام مصطفي عليه السالم گم كرد و لرزيدن و سجدة بتان و گواهي40

45................................................................دادن ايشان بر عظمت كار مصطفي صلي اهلل عليه و آله و سلم

46........................................................... حكايت آن پير عرب كه داللت كرد حليمه را به استعانت بتان41 . خبر يافتن جد مصطفي عبد المطلب از گم كردن حليمه مصطفي عليه السالم را و طالب شدن او گرد شهر و ناليدن بر42

47..................................................................در كعبه و از حق درخواستن و يافتن او محمد عليه السالم را. نشان خواستن عبد المطلب از موضع محمد عليه السالم كه كجاش يابم، و جواب از اندرون كعبه آمدن و نشان يافتن434949............................................................................................ بقيۀ قصۀ دعوت سليمان بلقيس را44 . مثل قانع شدن آدمي به دنيا و حرص او در طلب و غفلت او از دولت روحانيان كه ابناي جنس وي اند و نعره زنان كه45

لمون 50...............................................................................................................يا ليت قومي يعر

51..................................................................... بقيۀ دعوت سليمان بلقيس را كه فرصت غنيمت است46

3

Page 4: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. بقيۀ قصۀ عمارت كردن سليمان عليه السالم مسجد اقصي را، به تعليم و وحي خدا جهت حكمتها كه او داند و4752...................................................................................معاونت مالئكه و ديو و پري و آدمي آشكارا

54.................................................... قصۀ شاعر و صله دادن شاه و مضاعف كردن آن وزير بو الحسن نام48 . باز آمدن آن شاعر بعد چند سال به اميد همان صله و هزار دينار فرمودن شاه بر قاعدة خويش و گفتن وزير نو، هم49

حسن نام، شاه را كه: اين سخت بسيار است و ما را خرجهاست و خزينه خالي است و من او را به ده يك اين زر خشنود54..................................................................................................................................كنم

55............................................................................... بردن شاعر شعر را سوي شاه و خسارت وزير50

57............... مانستن بد رائي اين وزير دون در افساد مروت شاه به وزير فرعون يعني هامان در افساد قابليت فرعون51 . نشستن ديو بر مقام سليمان عليه السالم و تشبه كردن او به كارهاي سليمان عليه السالم و فرق ظاهر ميان هر دو سليمان52

57.....................................................................................و ديو خويشتن را سليمان بن داود نام كردن . در آمدن سليمان عليه السالم هر روز در مسجد اقصي بعد از تمام شدن جهت عبادت و ارشاد عابدان و معتكفان و53

58............................................................................................................رستن عقاقير در مسجد

59.................................. آموختن پيشۀ گوركني قابيل از زاغ پيش از آنكه در عالم حرفه گوركني و گور بود54 . قصۀ صوفي كه در ميان گلستان سر بر زانو مراقب بود. يارانش گفتند: سر بر آور تفرج كن بر گلستان و رياحين و55

61...................................................................مرغان و آثار رحمه اهلل تعالي كه فانظروا الي آثار رحمۀ اهلل . قصۀ رستن خروب در گوشۀ مسجد اقصي و غمگين شدن سليمان عليه السالم از آن چون به سخن آمد با او، و56

61.........................................................................................................خاصيت و نام خود بگفت

63...... بيان آنكه حصول علم و مال و جاه مر بد گوهر را فضيحت اوست و چون شمشير است افتاده به دست راه زن57

مل58 64.......................................................................................... بيان تفسير آيه شريفه يا أيها المز، شرح اين هر دو در اين قصه است59 جواب االحمق سكوت ". در بيان آنكه ترك الجواب جواب مقرر اين سخن كه "

65...................................................................................................................كه گفته مي آيدان اهلل تعالي خلق المالئكۀ و ركب فيهم العقل و خلق البهائم و ركب فيها60 ". در تفسير اين حديث نبوي )ص( كه

الشهوة و خلق بني آدم و ركب فيهم العقل و الشهوة فمن غلب عقله شهوته فهو اعلي من المالئكۀ و من غلب شهوته عقله66.............................................................................................................."فهو ادني من البهائم

ساو قوله يضل به كثيرا و يهدي به كثيرا 61 ذين في قلوبهمر مرض فزادتهم رجاس و أما ال ". در تفسير اين آيه كه ".........67 . چاليش عقل با نفس، همچون تنازع مجنون با ناقه، ميل مجنون سوي حره ميل ناقه سوي كره، چنان كه مجنون گفته:62

67.......................................................................هوي ناقتي خلفي و قدامي الهوي و اني و اياها لمختلفان

68.............. نبشتن آن غالم قصۀ شكايت نقصان اجري سوي پادشاه )جذبۀ من جذبات الحق خير من عبادة الثقلين(63

.. حكايت آن فقيه با دستار بزرگ و آنكه دستارش بربود. بانگ مي زد كه: باز كن و ببين كه چه ميبري آنگاه ببر64 .69

69............................ نصيحت دنيا اهل دنيا را به زبان حال و بي وفايي خود را نمودن به وفا طمع دارندگان از او65ابيت عند ربي يطعمني و يسقيني و قوله صلي اهلل عليه و آله الجوع66 ". بيان آنكه عارف را غذائي است از نور حق كه

71.............................................................."طعام اهلل يحيي به ابدان الصديقين اي يصل طعام اهلل في الجوع

71............................................................................... خطاب با مغروران دنيا و گرفتاران نفس اماره67

ك أنرت األعلي68 جس في نفسه خيفۀ موسي قلرنا ال تخف إن 72................................................. تفسير آيه فأور

73.............................................................. زجر مدعي از دعوي و امر كردن او را به متابعت انبيا و اوليا69

74......................................................................... بقيۀ قصۀ نوشتن آن غالم رقعه به طلب اجري خود70

4

Page 5: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. حكايت آن مداح كه از جهت ناموس شكر ممدوح ميكرد و بوي اندوه و غم اندرون او و خالقت دلق ظاهر او7175.......................................................................................مينمود كه آن شكرها الف است و دروغ

. دريافتن طبيبان الهي امراض دين و دل را در سيماي مريد و بيگانه و لحن گفتار او و رنگ و چشم او و بي اين همه7277..................................................................نيز از راه دل، كه انهم جواسيس القلوب فجالسوهم بالصدق

. مژده دادن بايزيد از زادن ابو الحسن خرقاني قدس اهلل روحها پيش از سالها و نشان صورت و سيرت او يك به يك و7377..........................................................................................نوشتن تاريخ نويسان آن را جهت رصد

78........................................ قول رسول صلي اهلل عليه و آله و سلم كه اني الجد نفس الرحمن من قبل اليمن74

79................................................................. زآدن ابوالحسن خرقاني بعد از وفات بايزيد قدس اهلل سره75

79.......................................................................... نقصان اجراي دل و جان صوفي از طعام اهلل تعالي76

79........................... بازگشتن به حكايت غالم كه رقعه نوشت سوي شاه جهت كمي اجري او و بي التفاتي شاه77

80.................................................................... آشفتن آن غالم از نارسيدن جواب رقعه از قبل پادشاه78

80....................................................................... كژ وزيدن باد بر سليمان عليه السالم به سبب زلت او79

81.................................................. شنيدن شيخ ابو الحسن خرقاني خبر دادن بايزيد را از بود او و احوال او80

82.................................................... رقعۀ ديگر نوشتن آن غالم پيش شاه چون جواب آن رقعۀ اول نيافت81

82.................................................................... ستودن پيغمبر عليه السالم عاقل را و نكوهيدن احمق را82

83...................... قصۀ آن كسي كه با يكي مشورت مي كرد، گفتش: مشورت با ديگري كن كه من عدوي توام83

84.............. امير گردانيدن رسول عليه و آله جوان هذيلي را بر سريه اي كه در آن پيران و جنگ آزمودگان بودند84

85........................................ اعتراض كردن معترضي بر رسول عليه الصالة و السالم بر امير كردن آن هذيلي85

87................................................................. جواب گفتن پيغمبر صلي اهلل عليه و آله اعتراض كننده را86 . قصۀ سبحاني ما اعظم شاني گفتن ابا يزيد و اعتراض مريدان و جواب او مر ايشان را نه بطريق گفت زبان بلكه از راه87

88.................................................................................................................................عيان

90......................................................... بيان سبب فصاحت و بسيار گوئي آن فضول به خدمت رسول اهلل88 . بيان كردن رسول صلي اهلل عليه و آله سبب تفضيل و اختيار كردن او آن هذيلي را به اميري و سر لشكري بر پيران و89

90......................................................................................................................كار ديده گان

91.................................... عالمت عاقل تمام، و نيم عاقل، و مرد تمام، و نيم مرد، و عالمت شقي مغرور الشي90 . قصۀ آبگير و صيادان و آن سه ماهي يكي عاقل و يكي نيم عاقل و آن ديگر مغرور و ابله مغفل الشي و عاقبت آن هر91

92............................................................................................................................سه ماهي

92....................................................................................... سر خواندن وضو كننده اوراد وضو را92 . شخصي به وقت استنجا مي گفت: اللهم ارحني رايحه الجنۀ، بجاي اللهم اجعلني من التوابين و اجعلني من المتطهرين93

92...................كه ورد استنجاست، و ورد استنجا را به وقت استنشاق مي گفت. عزيزي بشنيد و اين را طاقت نداشت

93. قصۀ آن مرغ گرفته كه وصيت كرد كه بر گذشته پشيماني مخور تدارك وقت انديش، و روزگار مبر در پشيماني94

94................................................................. چاره انديشيدن آن ماهي نيم عاقل، و خود را مرده كردن95همر لكاذبون،96 وا لعادوا لما نهوا عنه و إن . بيان آنكه عهد كردن احمق وقت گرفتاري و ندم هيچ وفايي ندارد كه و لو رد

95.......................................................................................................چون صبح كاذب وفا ندارد

5

Page 6: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

95.................................................. در بيان آنكه وهم قلب عقل است، و ستيزة اوست، بدو ماند و او نيست97

96....................................... مجاوبات موسي عليه السالم كه صاحب عقل بود با فرعون كه صاحب وهم بود98 . بيان آنكه عمارت در ويرانيست و جمعيت در پراكندگي و درستي در شكستگيست و مراد در بيمرادي و وجود در99

97..........................................................................................عدم و علي هذا بقيه االضداد و االزواج

97.................................................................................. جواب دادن موسي عليه السالم فرعون را100

98.......................................................................... نفي كردن موسي عليه السالم جادوئي را از خود101 . بيان آنكه هر حس مدرك را از آدمي نيز مدركاتي ديگر است كه از مدركات آن حس ديگر بي خبر است.102

چنانكه هر پيشه ور استاد اعجمي كار آن استاد ديگر پيشه ور است و بي خبري او از آنكه وظيفۀ او نيست دليل نكند كه98.....آن مدركات نيست، اگر چه به حكم حال منكر بود آنرا اما از منكري او اينجا جز بيخبري نميخواهيم در اين مقام

. حمله بردن اين جهانيان بر آن جهانيان و تاخت بردن تا سينور ذر و نسل كه سر حد غيب است و غفلت ايشان از103101..........................................................................كمين كه چون غازي به غزا نرود كافر تاختن آورد

. بيان آنكه تن خاكي آدمي، همچون آهن نيكو جوهر، قابل آيينه شدن است، تا در او، هم در دنيا، بهشت و دوزخ و104102................................................................................قيامت و غير آن معاينه بنمايد نه بر طريق خيال

... باز گفتن موسي عليه السالم، اسرار فرعون را، و واقعات او را ظهر الغيب، تا به خبيري حق ايمان آورد يا گمان برد105102103............................................................................................... بيان آنكه: در توبه باز است106

103.................... گفتن موسي عليه السالم فرعون را كه: از من يك پند قبول كن و چهار فضيلت، عوض بستان107

104...................................... شرح كردن موسي عليه السالم آن چهار فضيلت را جهت پايمزد ايمان فرعون108

105............................................................................. تفسير كنت كنزا مخفيا فاحببت ان اعرف109

ه شدن آدمي به ذكاوت و تصويرات طبع خويش و طلب ناكردن علم غيب كه علم انبيا عليهم السالم است110 105. غر

كلموا الناس، علي قدر عقولهم، ال علي قدر عقولكم، حتي ال يكذب اهلل و رسوله111 ". بيان اين خبر كه "...........106

من بشرني بخروج الصفر، بشرته بالجنۀ112 ". قوله عليه السالم "...........................................................106

107................................................. مشورت كردن فرعون با آسيه در ايمان آوردن به موسي عليه السالم113

108................................................................................................ قصۀ باز پادشاه و كمپير زن114

109..................... قصۀ آن زن كه طفل آن بر سر ناودان خزيد و خطر افتادن بود و از علي مرتضي چاره جست115

جريا مؤمن فان نورك اطفا ناري از زبان دوزخ116 ". در بيان حديث "...................................................111

112....................................... مشورت كردن فرعون با وزيرش هامان در ايمان آوردن به موسي عليه السالم117

112......................................................................................................... تزييف سخن هامان118

113............................... نوميد شدن موسي عليه السالم از ايمان فرعون و جا يافتن سخن هامان در دل فرعون119 . منازعت كردن اميران عرب با رسول خدا عليه السالم كه ملك را مقاسمه كن تا نزاعي نباشد و جواب مصطفي120

114..................................................صلي اهلل عليه و آله كه من مأمورم در اين امارت و بحث ايشان از طرفين

115.............................................................. تمامي حديث موسي عليه السالم و تقريع و توبيخ فرعون121

115.............................. در بيان آنكه شناساي قدرت حقتعالي نپرسد كه: بهشت كجاست و دوزخ كجاست؟122

116........................................................ جواب دهري كه منكر الوهيت است و عالم را قديم مي گويد123

6

Page 7: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ض و ما بينهما إال بالرحق نيافريدمشان بهر همين كه شما مي بينيد124 رر موات و األر نا الس ما خلقر ". تفسير آيه كريمه كه " 118.......................................................................بلكه بهر معني و حكمت باقيه كه شما نمي بينيد آن را

119..................... وحي كردن حقتعالي به موسي عليه السالم كه: اي موسي، من كه خالقم تو را دوست ميدارم125 . خشم كردن پادشاه بر نديم و شفاعت كردن شفيع آن مغضوب عليه را و از پادشاه درخواستن، و پادشاه شفاعت او126

120.............................................................قبول كردن، و رنجيدن نديم از شفيع كه: چرا شفاعت كردي؟

اما اليك فال127 هل لك حاجۀ؟ جوابش داد كه ". گفتن جبرئيل عليهما السالم مر خليل عليه السالم را كه " " "... .121لم خلقت خلقا و اهلكتهم؟ و جواب آمدن از حضرت128 ". مطالبه كردن موسي عليه السالم از حضرت عزت كه "

122..............................................................................................................................عزت . بيان آنكه روح حيواني و عقل جزوي و وهم و خيال بر مثال دوغند و روح وحيي كه باقي است در اين دوغ همچو129

123................................................................................................................روغن پنهان است

124................................................................................................ مثال ديگر هم در اين معني130م يفر الرمرء منر أخيه و أمه و أبيه نقد وقت او شد،131 . حكايت آن پادشاه زاده كه پادشاهي حقيقي به وي روي نمود، يور

پادشاهي اين خاك تودة كودك طبعان كه قلعه گيري نام كنند، آن كودك كه چيره آيد بر سر خاك توده بر آيد و الف زند كه قلعه مراست كودكان ديگر بر وي رشك برند كه التراب ربيع الصبيان، آن پادشاه زاده چو از قيد رنگها

برست گفت: من اين خاكهاي رنگين را همان خاك دون ميگويم زر و اطلس و اكسون نمي گويم. من از اين اكسونم صبيا ارشاد حق را مرور سالها حاجت نيست در قدرت كنر فيكون هيچ كس رستم و به يك سون جستم، و آتيناه الحكر

125..............................................................................................................سخن قابليت نگويد

126............................................................. عروس آوردن پادشاه فرزند خود را از خوف انقطاع نسل132 . اختيار كردن پادشاه دختر درويش زاهدي را از جهت پسر و اعتراض كردن اهل پرده و ننگ داشتن ايشان از133

127..................................................................................................................پيوندي درويش

128..................................................... مستجاب شدن دعاي پادشاه در خالص پسرش از جادوي كابلي134 . در بيان آنكه شهزاده، آدمي بچه است و خليفۀ خداست پدرش، آدم صفي خليفۀ حق مسجود ماليك، و آن كمپير135

129........................كابلي دنياست كه آدمي بچه را از پدر ببريد به سحر، و انبيا و اوليا آن طبيب تدارك كننده اند . حكايت آن زاهد كه در سال قحط خندان و شاد بود با مفلسي و بسياري عيال و خلق مي مردند از گرسنگي136

131...................................گفتندش: چه هنگام شادي است؟ كه هنگام صد تعزيت است. گفت: مرا باري نيست . بيان آنكه مجموع عالم صورت عقل كل است، چون با عقل كل به كژ روي جفا كردي و صورت عالم تو را غم137

فزايد اغلب احوال، چنانكه دل با پدر بد كردي صورت پدر تو را غم فزايد و نتواني رويش را ديدن اگر چه پيش از آن131..............................................................................................نور ديده بوده باشد و راحت جان

. قصۀ فرزندان عزير عليه السالم كه از پدر احوال پدر مي پرسيدند، گفت: آري از عقب من ميآيد. بعضي كه138132................................شناختندش بيهوش شدند بعضي نشناختند مي گفتند: خود مژده داد اين بيهوش چيست؟

اني الستغفر اهلل ربي في كل موي يوم سبعين مرة 139 ". تفسير اين حديث كه "...............................................133

133........................................... بيان آنكه عقل جزوي تا به گور بيش نبيند و در باقي مقلد انبيا و اولياست140

موا بين يدي اهلل و رسوله صلي اهلل عليه و آله141 ذين آمنوا، ال تقد يا أيها ال 135..........................". بيان آيه كريمه

135.....................................................چون نبي نيستي، ز امت باش چون كه سلطان نه اي، رعيت باش

135.....................................................پس رو خاموشان خامش باش و از خودي راي زحمتي متراش . قصۀ شكايت استر با شتر كه: من بسيار در رو مي افتم در راه رفتن و تو كم در روي مي آئي، حكمت اين چيست؟،142

136........................................................................................................و جواب گفتن شتر او را

7

Page 8: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. تصديق كردن استر جواب اشتر را، و اقرار آوردن به فضل او بر خود، و از او استعانت خواستن و بدو پناه گرفتن به143137.....................................................صدق، و نواختن شتر او را، و راه نمودن و ياري دادن پدرانه و شاهانه

. البه كردن قبطي سبطي را كه يك سبو به نيت خويش از نيل پر كن و بر لب من نه، تا بخورم به حق دوستي و144 برادري، سبوئي كه شما سبطيان بهر خود پر مي كنيد از نيل، آب صاف است و سبو كه ما قبطيان پر مي كنيم خون صاف

138...............................................................................................................................است . درخواستن قبطي دعاي خير و هدايت از سبطي و دعا كردن سبطي قبطي را به خير و مستجاب شدن آن دعا از اكرم145

140..........................................................................................................................االكرمين . حكايت آن زن پليد كار كه شوهر را گفت: آن خياالت از سر امرود بن مي نمايد تو را كه چنين نمايد چشم را از146

سر امرود بن، از سر درخت فرود آ تا آن خياالت برود، و اگر كسي گويد كه: آنچه آن مرد ميديد خيال نبود، جواب آن است كه اين مثال است نه مثل، در مثال همين قدر بس بود كه اگر بر سر امرود بن نرفتي هرگز آنها نديدي خواه خيال،

142..............................................................................................خواه حقيقت و همين كافي است

143............................................................................................... باقي قصۀ موسي عليه السالم147

143..................................................................... سخت شدن كار بر قبطيان و شفاعت كردن فرعون148

144....................................................................... دعا كردن موسي عليه السالم و سبز شدن كشت149

145....................................................................................... اطوار و منازل خلقت آدمي از ابتدا150 . در بيان آنكه خلق دوزخ گرسنگانند و ناالنند و از حق خواهان كه روزيهاي ما را فربه گردان و زود زاد به ما برسان151

146...............................................................................................................كه ما را صبر نماند . رفتن ذو القرنين به كوه قاف و درخواست كردن كه: اي كوه قاف از عظمت صفت حق تعالي ما را بگو، و گفتن152

كوه قاف كه: صفت عظمت حق به تقرير در نيايد كه پيش آن ادراكها فنا شود، و البه كردن ذو القرنين كه از صنايعش148.......................................................................كه در خاطر داري و بر تو گفتن آن آسانتر بود بگوي

. موري بر كاغذي مي رفت، نوشتن قلم ديد، قلم را ستودن گرفت، موري ديگر كه چشم تيزتر بود گفت: ستايش153 انگشتان را كن كه اين هنر از ايشان مي بينم، موري ديگر كه از هر دو چشم روشن تر بود گفت: ستايش بازو كن كه

148.................................................................................................انگشتان فرع وي اند، الي آخره

148....................................... باز التماس كردن ذوالقرنين از كوه قاف تا بيان صنعي از صنايع حقتعالي كند154 . نمودن جبرئيل عليه السالم خود را به مصطفي صلي اهلل عليه و آله و سلم بصورت خويش و از هفت صد پر او چون155

149...................................................يك پر ظاهر شد و افق را بگرفت، آفتاب محجوب شد با همه شعاعشپايان دفتر چهارم

8

Page 9: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

دفتر چهارم مثنوي، توسط کالله خاور "تايپ و تصحيح از نسخه حسين کرد "

www.sufism.irصفحه بندي توسط سايت لطفا اگر اشتباهي يافتيد آنرا به سايت زير گزارش دهيد.

فايلهاي اصلي را ميتوانيد از سايت زير کپي کنيد:www.guidinglights.org

. مقدمه دفتر چهارم1اي ض�����ياء الح�����ق حس�����ام ال�����دين ت�����وئيهمت ع����������������الي ت����������������و اي مرتجاگ���������ردن اين مثن���������وي را بس���������ته ايمثن���������وي پوي���������ان، كش���������نده ناپديدمثن�����وي را چ�����ون ت�����و مب�����دأ ب�����وده ايچ���ون چ���نين خ���واهي، خ���دا خواه���د چ���نينك����������ان هلل ب����������وده اي در م����������ا مضيمثن������وي از ت������و ه������زاران ش������كر داشتدر لب و ك�����ف اش خ����دا ش�����كر ت����و ديدزآنك�����ه ش�����اكر را زي�����ادت وع�����ده استجدر و اق�������ترب، ي�������زدان ما گفت: و اس�������گ������ر زي������ادت ميش������ود، زين رو ب������ودب���ا ت���و م���ا، چ���ون رز، ب���ه تابس���تان خوش���يمخ����وش بكش اين ك����اروان را ت����ا ب����ه حجحج زي�������ارت ك�������ردن خان�������ه ب�������ودزآن ض������يا گفتم حس������ام ال������دين ت������و راك����اين حس����ام و، اين ض����يا، يكي س����ت هينن�������ور از آن م�������اه باش�������د، وين ض�������ياش����مس را ق����رآن ض����يا خوان����د اي پ����درش���مس چ���ون ع���الي ت���ر آم���د خ���ود ز م���اهه������ر كس ان������در ن������ور م������ه منهج نديدآفت�������اب، اع�������واض را كام�������ل نم�������ودت�����ا ك�����ه قلب و نق�����د ني�����ك آي�����د پديدت�����ا ك�����ه ن�����ورش كام�����ل آم�����د در زمينلي����ك ب����ر قالب مبغ����وض اس����ت س����ختپس ع�����دوي ج�����ان ص�����راف اس�����ت قلبانبي��������ا ب��������ا دش��������منان ب��������ر مي تنندك���اين چ���راغي را ك���ه هس���ت او ن���ور ك���اردزد و قالب اس������ت خص������م ن������ور و بسروش��������ني ب��������ر دف��������تر چ��������ارم بريزهين ز چ�������ارم، ن�������ور ده خورش�������يدواره�����ر كش افس�����انه بخوان�����د، افس�����انه استآب ني����ل اس����ت و ب����ه قبطي خ����ون نم����وددش�����������من اين ح�����������رف، اين دم در نظراي ض�����ياء الح�����ق ت�����و دي�����دي ح�����ال اودي�����دة غيبت چ�����و غيب اس�����ت اوس�����تاداين حك������ايت را ك������ه نق������د وقت ماستناكس������ان را ت������رك كن، به������ر كس������اناين حك�����ايت گ�����ر نش�����د آنج�����ا تم�����ام

ك����ه گذش����ت از م����ه ب����ه ن����ورت مثن����وي مي كش��������د اين را، خ��������دا دان��������د كجامي كش����ي آن س����وي ك����ه ت����و دانس����ته اي ناپدي�������د از ج�������اهلي كش نيس�������ت ديدگ����ر ف����زون گ����ردد ت����واش اف����زوده اي ميده���������������د ح���������������ق آرزوي متقين ت������ا ك������ه ك������ان اهلل ل������ه آم������د ج������زادر دع�����ا و ش�����كر كفه�����ا ب�����ر فراش�����ت فض������ل ك������رد و لط������ف فرم������ود و مزيدآنچن����ان ك����ه ق����رب م����زد س����جده اس����ت ق�����رب ج�����ان ش�����د، س�����جدة اب�����دان مان����ه از ب����راي پ����وش و ه����اي و ه����و ب����ودحكم داري، هين بكش ت���������ا ميكش���������يم اي ام�������ير ص�������بر و مفت�������اح الف�������رج ، مردان���������ه ب���������ود رب ال���������بيت "حج "ك�����ه ت�����و خورش�����يدي و اين دو وص�����فهاتي������غ خورش������يد از ض������يا باش������د يقين آن خورش�������يد، اين ف�������رو خ�������وان از نباو آن قم������ر را ن�������ور خوان�������د، اين را نگرپس ض����يا از ن����ور اف����زون دان ب����ه ج����اه چ����ون ب����ر آم����د آفت����اب، آن ش����د پديدالج����������رم بازاره����������ا در روز ب����������ودت���������ا ب���������ود از غبن و از حيل���������ه بعيدمۀ للع������������المين رحر "ت������������اجران را، "زآن ك���ز او ش���د كاس���د او را نق���د و رخت دش�����من درويش ك�����ه ب�����ود؟ غ�����ير كلب؟م ميزنند پس مالي�������������ك رب سل��������������از پ������������ف و دمه������������اي دزدان دور دارزين دو اي فري����������اد رس، فري����������اد رس كافت�����اب از چ�����رخ چ�����ارم ك�����رد خ�����يزت�������ا بتاب�������د ب�������ر بالد و ب�������ر دي�������اروآنك���ه دي���دش نق���د، خ���ود مردان���ه اس���ت ����د، آب ب����ود ق����وم موس����ي را ن����ه خ����ون بش�����د ممث�����ل س�����ر نگ�����ون ان�����در س�����قرح��������ق نم��������ودت پاس��������خ افع��������ال اوكم مب������ادا زين جه������ان، اين دي������د و دادگ����ر تم����امش ميك����ني اينج����ا، رواس����ت قص������ه را پاي������ان ب������ر و مخلص رس������ان چ�����ارمين جل�����د اس�����ت، آرش در نظ�����ام

9

Page 10: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. تمامي حكايت آن عاشق که از عسس گريخت در باغي مجهول خود معشوق را در باغ يافت2رهوا شيئا و هو خير لكم و عسس را از شادي دعاي خير مي کرد و مي گفت که: عسي أنر تكر

ان����در آن ب����وديم، ك����ان ش����خص از عسسب�����ود ان�����در ب�����اغ آن ص�����احب جم�����الس����������ايۀ او را نب����������ود امك����������ان ديدج���������ز يكي لقي���������ه ك���������ه اول از قضابع�����د از آن چن�����دان ك�����ه مي كوش�����يد اوني ب����ه الب����ه چ����اره ب����ودش، ني ب����ه م����العاش������ق ه������ر پيش������ه و ه������ر مطل������بيچ�����ون ب�����دآن آس�����يب در جس�����ت آمدندچ�������ون در افتادن�������د ان�������در جس�������تجوهم ب���������ر آن ب���������و مي تنن���������د و ميرونده������ر كس������ي را هس������ت اومي������د ب������ريب�����������از در بس�����������تندش و، آن در پرستچ��ون در آم��د خ��وش در آن ب��اغ، آن ج��وانم�����ر عس�����س را س�����اخته ي�����زدان س�����بببين�������د آن معش�������وقه را او ب�������ا چ�������راغپس ق����������رين ميك����������رد از ذوق آن نفسگ������ر زي������ان ك������ردم عس������س را از گريزاز ع��������������واني، م��������������ر ورا آزاد كنس�������عد دارش اين جه�������ان و آن جه�������انگ���ر چ���ه خ���وي آن ع���وان هس���ت، اي خ���دارمي نه����اد گ����ر خ����بر آي����د ك����ه ش����ه ج����ور خ�����بر آي�����د ك�����ه ش�����ه رحمت نم�����ودم���������اتمي در ج���������ان او افت���������د از آنص�������د چ�������نين ادباره�������ا دارد ع�������واناو ع���������وان را در دع���������ا در ميكش���������يدب�����ر هم�����ه زه�����ر و، ب�����ر او تري�����اق ب�����ودپس ب�������د مطل�������ق نباش�������د در جه�������اندر زمان��������ه هيچ زه��������ر و قن��������د نيستم�������ر يكي را پ�������ا، دگ�������ر را پ�������اي بندزه�����ر م�����ار، آن م�����ار را باش�����د حي�����اتخل������ق آبي را ب������ود دري������ا چ������و ب������اغهمچ�����نين ب�����ر مي ش�����مر، اي م�����رد ك�����ارزي�����د، ان�����در ح�����ق آن، ش�����يطان ب�����وداين بگوي�����د: زي�����د ص�����ديق و س�����ني استزي���د، ي���ك ذات اس���ت، ب���ر آن ي���ك جن���انگ���ر ت���و خ���واهي ك���او ت���و را باش���د ش���كرمنگ�����ر از چش�����م خ�����ودت آن خ�����وب راچش���م خ��ود ب���ر بن���د ز آن خ���وش چش���م، توبل������ك از او كن ع������اريت، چش������م و نظرت���������ا ش���������وي ايمن ز س���������يري و ماللچش�������م او من باش�������م و دس�������ت و دلشه���ر چ���ه مك���روه اس���ت، چ���ون او ش���د دليل

ران�����د ان�����در ب�����اغ، از خ�����وفي، ف�����رس ����د هش����ت س����ال ك����ز غمش اين در عن����ا بهمچ������و عنق������ا وص������ف او را مي ش������نيدب���������ر وي افت���������اد و ش���������د او را دل رباخ�����ود مج�����الش مي ن�����داد، آن تن�����د خوس����ير چش����م و بي طم����ع ب����ود آن نه����ال ح��������ق بي��������الود اول ك��������ابين ل��������بي پيش پاش���������ان مينه���������د ه���������ر روز بندبع�����د از آن در بس�����ت ك�����ابين جس�����ت اوه������������ر دمي راجي و آيس ميش������������وندك����������ه گش����������ادندش در آن روزي دري ب�����ر هم�����ان اومي�����د آتش پ�����ا شدس�����ت خ����ود ف����رو ش����د پ����ا ب����ه گنجش ناگه����ان ت����������ا ز بيم او دود در ب����������اغ ش����������ب ط������الب انگش������تري، در ج������وي ب������اغ ب�����ا ثن�����اي ح�����ق، دع�����اي آن عس�����س بيس�����ت چن�����دان س�����يم و زر، ب�����ر وي بريزآن چن�����ان ك�����ه ش�����ادم، او را ش�����اد كن از ع���������واني و س���������گي اش واره���������ان ك�������ه هم�������اره خل�������ق را خواه�������د بالب�������ر مس�������لمانان ش�������ود او زفت ش�������اداز مس������لمانان فكن������د آن را ب������ه ج������ودگ�������يردش ق�������ولنج از اين غم در زم�������انزين بال فري������������اد رس، اي مس������������تعان ك������ز ع�����وان او را چن������ان راحت رس������يدآن ع������وان، پيون������د آن مش������تاق ب������ودب����د ب����ه نس����بت باش����د، اين را هم ب����دان ك�����ه يكي را پ�����ا، دگ�����ر را بن�����د نيس�����ت م�����ر يكي را زه�����ر و، ديگ�����ر را چ�����و قندنس�������بتش ب�������ا آدمي آم�������د مم�������ات خل�����ق خ�����اكي را ب�����ود آن م�����رگ و داغ نس������بت اين، از يكي ت������ا ص������د ه������زاردر ح������ق آن ديگ������ري س������لطان ب������ودوآن بگوي���د: زي����د گ����بر و كش����تني اس���ت او ب������ر اين ديگ������ر هم������ه رنج و زي������ان پس و را از چش������������م عش������������اقش نگربين ب�������ه چش�������م طالب�������ان مطل�������وب راع���������اريت كن چش���������م از عش���������اق اوپس ز چش������������م او، ب������������ه روي او نگرگفت: ك����������ان اهلل ل����������ه، زآن ذو الجالل ت����������ا ره����������د از م����������دبريها مقبلش س����وي محب����وبت، ح����بيب اس����ت و خلي����ل

10

Page 11: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. حكايت آن واعظ که هر آغاز تذکير دعاي ظالمان و سخت دالن و بي اعتقادان کردي3آن يكي واع�����ظ چ�����و ب�����ر تخت آم�����ديدس����ت ب����ر مي داش����ت: ي����ا رب، رحم رانب�����ر هم�����ۀ تس�����خر كن�����ان اه�����ل خ�����يرمي نك��������ردي او دع��������ا ب��������ر اص��������فيام�����ر ورا گفتن�����د: ك�����اين معه�����ود نيستگفت: نيك���������وئي از اينه���������ا دي���������ده امخبث و ظلم و ج������ور چن������دان س������اختنده�����ر گهي ك�����ه رو ب�����ه دني�����ا ك�����ردميك��������ردمي از زخم، آن ج��������انب پن��������اهالح من ش�����دند چ�����ون س�����بب س�����از ص�����بن�����ده مي نال�����د ب�����ه ح�����ق از درد و نيشح����ق همي گوي����د: ك����ه آخ����ر رنج و درداين گل����������ه ز آن نعم����������تي كن كت زنددر حقيقت ه����������ر ع����������دو داروي توستك���������ه از او ان���������در گري���������زي در خالدر حقيقت دوس�������������تانت دش�������������منندهس����ت حي����واني ك����ه ن����امش اش����غر استت�����ا ك�����ه چ�����وبش م�����يزني، ب�����ه ميش�����ودنفس م���������ومن اش���������غري آم���������د يقينزين س��������بب ب��������ر انبي��������ا رنج و شكستت������ا ز جانه������ا، جانش������ان ش������د زفت ترپوس������������ت از دارو، بالكش ميش������������ودور ن���������ه تلخ و ت���������يز مالي���������دي در اوآدمي را ن�������يز چ�������ون آن پوس�������ت دانتلخ و ت����������يز و م����������الش بس����������يار دهور نمي ت��������اني، رض��������ا ده، اي عي��������ارك��������ه بالي دوس��������ت تطه��������ير شماستچ�����ون ص�����فا بين�����د بال ش�����يرين ش�����ود������رد بين������د خ������ويش را در عين م������ات باين ع������وان در ح������ق غ������يري س������ود شدرحم رب��������������اني، از او ببري��������������ده شدكارگ�������اه خش�������م گش�������ت و كين وري

قاطع���������������ان راه را داعي ش���������������دي ب�������ر ب�������دان و مفس�������دان و طاغي�������ان ب�������ر هم�������ۀ ك�������افر دالن و، اه�������ل ديرمي نگف���������تي ج���������ز خبيث���������ان را دعادع�����وت اه�����ل ض�����اللت ج�����ود نيس�����ت من دعاش�������ان زين س�������بب بگزي�������ده ام ك�����ه م�����را از ش�����ر، ب�����ه خ�����ير انداختندمن از ايش�����ان زخم و ض�����ربت خ�����وردمي ب�������از آوردن�������دمي گرگ�������ان ب�������ه راه پس دعاش����ان ب����ر من اس����ت، اي هوش����مندص�����د ش�����كايت ميكن�����د از رنج خ�����ويش م����ر ت����و را الب����ه كن����ان و راس����ت ك����رداز در م�������������ا دور و مط�������������رودت كندكيمي������اي ن������افع و دل ج������وي توس������ت اس�������تعانت ج�������ويي از لط�������ف خ�������داك������ه ز حض������رت دور و مش������غولت كننداو ب����ه زخم چ����وب، زفت و لم����تر اس����ت او ز زخم چ���������وب فرب���������ه ميش���������ودك����او ب����ه زخم رنج، زفت اس����ت و س����مين از هم�����ه خل�����ق جه�����ان افزون�����تر اس�����ت ك���������ه نديدن���������د آن بال ق���������ومي دگرچ������ون اديم ط������ائفي خ������وش ميش������ودگن�����ده گش�����تي، ن�����اخوش و، ناپ�����اك بواز رطوبته������ا ش������ده زش������ت و گ������ران ت�����ا ش������ود پ�����اك و لطي������ف و ب�����افره ك������ه خ������دا رنجت ده������د بي اختي������ارعلم او ب���������االي ت���������دبير شماس���������ت خ���وش ش���ود دارو چ���و ص���حت بين ش���ودپس بگوي�������د: اقتل�������وني ي�������ا ثق�������ات لي�����ك ان�����در ح�����ق خ�����ود م�����ردود شدكين ش��������يطاني، ب��������ر او پيچي��������ده شدكين������ه دان اص������ل ض������الل و ك������افري

. سؤال کردن از عيسي عليه السالم که در وجود از همۀ صعبها صعب تر چيست؟4گفت عيس������������ي را يكي هش������������يار سرگفتش: اي ج���ان، ص���عب ت���ر خش���م خ���داگفت: از اين خش�����م خ�����دا چب�����ود ام�����ان؟كظم غي����ظ اس����ت اي پس����ر خ����ط ام����انپس ع����وان ك����ه مع����دن اين خش����م گشتچ�����ه اميدس�����تش ب�����ه رحمت؟ ج�����ز مگرگ����ر چ����ه ع����الم را از ايش����ان چ����اره نيستچ��������اره نب��������ود هم جه��������ان را از چمين

چيس����ت در هس����تي ز جمل����ه ص����عب ت����ر؟ك�������ه از آن دوزخ همي ل�������رزد چ�������و ماگفت: ت���رك خش���م خ���ويش ان���در زم���ان خش�����م ح�����ق ي�����اد آور و، در كش عن�����انخش����م زش����تش از س����بع هم، در گذش����ت ب�����از گ�����ردد ز آن ص�����فت، آن بي ه�����نراين س�����خن ان�����در ض�����الل افكندنيس�����ت لي��������ك نب��������ود آن چمين م��������اء معين

11

Page 12: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. قصد خيانت کردن عاشق و بانگ بر زدن معشوق بر وي5ب���������ازگو اح���������وال آن خس���������ته جگرچونك����ه تنه����ايش بدي����د آن س����اده م����ردبان�����گ ب�����ر وي زد ب�����ه هيبت آن نگ�����ارگفت: آخ�����ر خل�����وت اس�����ت و خل�����ق نيكس نمي جنب���د در اين ج���ا، ج���ز ك���ه ب���ادگفت: اي ش������يدا، ت������و ابل������ه ب������وده ايب�����اد را دي�����دي ك�����ه مي جنب�����د، ب�����دانمروح�������ۀ تص�������ريف ص�������نع اي�������زدشج����زو ب����ادي، ك����ه ب����ه حكم م����ا در استجنبش اين ج�����زو ب�����اد، اي س�����اده م�����ردجنبش ب�����������اد نفس كان�����������در لب استگ������اه دم را، م������دح و پيغ������امي ك������نيپس ب����������دان اح����������وال ديگ����������ر بادهاب�������اد را ح�������ق، گ�������ه به�������اري ميكندب�������ر گ�������روه ع�������اد، صرص�������ر ميكندميكن������د ي������ك ب������اد را زه������ر س������مومب�������اد دم را در ت�������و بنه�������اد او اس�������اسدم نميگ�������ردد س�������خن بي لط�������ف و قهرمروح����������ه جنب����������ان پي انع����������ام كسمروح��������ۀ تق��������دير رب��������اني چ��������را؟چونك�������ه ج�������زو ب�������اد دم ي�������ا مروحهاين ش�������مال و، اين ص�������با و، اين دب�������وري�����ك ك�����ف گن�����دم ز انب�����اري ب�����بينك������ل ب������اد، از ب������رج ب������اد آس������مانب������ر س������ر خ������رمن ب������ه وقت انتق������ادت�������ا ج�������دا گ�������ردد ز گن�������دم كاههاچ�������ون بمان�������د دي�������ر آن ب�������اد وزانهمچ���������نين در طل���������ق آن ب���������اد والدگ��������ر نميدانن��������د كش رانن��������ده اوستاه�����ل كش�����تي همچ�����نين جوي�����اي ب�����ادهمچ���������نين در درد دن���������دانها ز ب���������اداز خ�������دا الب�������ه كن�������ان آن جن�������ديانرقع��������ۀ تعوي��������ذ ميخواهن��������د ن��������يزپس هم��������ه دانس��������ته ان��������د اين را يقينپس يقين در عق�������ل ه�������ر دانن�������ده هستگ���������ر ت���������و او را مي نبي���������ني در نظرتن ب����ه ج����ان جنب����د، نمي بي����ني ت����و ج����انگفت او: گ������������������������ر ابلهم من در ادبگفت: ادب اين ب����ود خ����ود، ك����ه دي����ده شدخ������ود ادب اين ب������ود و آن ديگ������ر دفينهرچ�����ه زين ك�����وزه ت�����راود بع�����د از اين

در مي��������ان ب��������اغ ب��������ا رش��������ك قمرزود او قص�������د كن�������ار و بوس�������ه ك�������ردك�����ه م�����رو گس�����تاخ، ادب را ه�����وش دارآب حاض�����ر، تش�����نه اي همچ�����ون م�����ني كيس���ت حاض���ر؟ چيس���ت م���انع زين گش���اد؟ابلهي، و ز ع�������������اقالن نش�������������نوده اي ب�������اد جنبانيس�������ت اينج�������ا، ب�������اد ران زد ب��������ر اين ب��������اد و، همي جنبان��������دش ب������اد ب������يزن ت������ا نجنب������اني، نجس������ت بي ت�������و و بي ب�������ادبيزن، س�������ر نك�������ردت�����ابع تص�����ريف ج�����ان و ق�����الب اس�����ت گ������اه دم را، هج������و و دش������نامي ك������ني ك�����ه ز ج�����زوي، ك�����ل همي بين�����د نه�����ا در دي اش، زين لط���������ف ع���������اري ميكندب��������از ب��������ر ه��������ودش معط��������ر ميكندم ق������دوم م������ر ص������با را ميكن������د خ������رت����ا ك����ني ه����ر ب����اد را، ب����ر وي قي����اس ب���ر گ���روهي ش���هد و ب���ر ق���ومي اس���ت زهرو ز ب������راي قه������ر ه������ر پش������ه و مگس پ����������ر نباش����������د ز امتح����������ان و ابتال؟نيس�������ت اال مفس�������ده ي�������ا مص�������لحه كي ب��������ود از لط��������ف و از انع��������ام دور؟فهم كن، ك�����ان جمل�����ه باش�����د همچ�����نين كي جه�������د بي مروح�������ۀ آن ب�������اد ران؟ني ك�����ه فالح�����ان ز ح�����ق جوين�����د ب�����اد؟ت��������ا ب��������ه انب��������اري رود، ي��������ا چاههاجمل����ه را بي����ني ب����ه ح����ق الب����ه كن����ان

ك����ه داد "گ����ر نياي����د، بان����گ درد آي����د، "ب����اد را، پس ك����ردن زاري چ����ه خوس����ت؟جمل�������ه خواه�������انش از آن رب العب�������اددف�����ع ميخ�����واهي ب�����ه س�����وز و اعتق�����ادك������ه ب������ده ب������اد ظف������ر اي ك������امران در ش��������كنجۀ طل��������ق زن از ه��������ر عزيزك�������ه فرس�������تد ب�������اد، رب الع�������المين اينك�����ه ب�����ا جنبن�����ده، جنبانن�����ده هس�����ت فهم كن آن را ب���������������ه اظه���������������ار اثرلي������ك از جنبي������دن تن، ج������ان ب������دان زي����������ركم ان����������در وف����������ا و در طلب آن دگ�������ر را خ�������ود همي داني ت�������و لدزين ب������تر باش������د ك������ه دي������ديمش، يقين����دن، جمل����ه چ����نين ي����ك نم����ط خواه����د ب

. قصۀ آن صوفي که زن را با بيگانه بگرفت6ص�����وفيي آم�����د ب�����ه س�����وي خان�����ه روزجفت گش�����ته ب�����ا حري�����ف خ�����ويش، زنچ���ون ب���زد ص���وفي ب���ه ج���د در چاش���تگاه

خان����ه ي����ك در ب����ود و، زن ب����ا كفش دوزان�����در آن ي�����ك حج�����ره از وس�����واس تن ه�������ر دو درماندن�������د، ني حيلت ن�������ه راه

12

Page 13: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

هيچ معه������ودش نب������د ك������او آن زم������انقاص����������دا، آن روز بي وقت آن م����������روعاعتم�������اد زن ب�������ر او، ك�������او هيچ ب�������اراعتم����������ادش ب����������ود از روي قي����������اسآن قياس���������ش راس���������ت نام���������د از قضا

س�����وي خان�����ه ب�����از گ�����ردد از دك�����ان از خي������الي ك������رد ب������ا خان������ه رج������وع اين زم�����ان ت�����ا خان�����ه ناي�����د او ز ك�����ارخان�����ه نت�����وان ك�����رد در ك�����وي قي�����اسگ����ر چ����ه س����تار اس����ت، هم بده����د س����زا

. در بيان آنكه حق تعالي بنده را به گناه اول رسوا نكند7چونك����ه ب����د ك����ردي، ب����ترس، ايمن مب����اشچن�������د گ�������اهي او بپوش�������اند ك�������ه تاچ�����ون عم�����ر، آن ش�����اه و م�����ير مومن�����انبان������گ زد آن دزد: ك������اي م������ير دي������ارگفت ام������يرش: ح������اش هلل ك������ه خ������داباره����������ا پوش����������د پي اظه����������ار فضلت����ا ك����ه اين ه����ر دو ص����فت ظ����اهر ش����ودباره������ا زن ن������يز آن ب������د ك������رده ب������ودآن نمي دانس�������ت عق�������ل پ�������اي سستآنچن�������������انش تن�������������گ آورد آن قضاني طري��������ق و، ني رفي��������ق و، ني ام��������انآنچن�������ان ك�������ان زن در آن حج�������رة خفاگفت ص���وفي ب���ا دل خ���ود: ك���اي دو گ���برلي��������������ك نادانس��������������ته آرم اين نفساز ش�������ما پنه�������ان كش�������د كين�������ه محقم����رد دق باش����د چ����و يخ ه����ر لحظ����ه كمهمچ������و كفت������اري ك������ه ميگيرن������د و، اونيس��������ت در س��������وراخ كفت��������ار اي عمواين همي گوين������������د و بن������������دش مينهندهيچ پنه��������ان خان��������ه، آن زن را نب��������ودن�����ه تن�����وري ك�����ه در آن پنه�����ان ش�����ودهمچ��������و عرص��������ۀ پهن روز رس��������تخيزگفت ي�����زدان: وص�����ف اين ج�����اي ح�����رج

زآنك����ه تخم اس����ت و، برويان����د خ����داش آي�������د آخ�������ر زآن پش�������يماني ت�������و راداد دزدي را ب�������������ه جالد و ع�������������وان اولين ب�������ار اس�������ت ج�������رمم زينه�������ارب��������ار اول قه���������ر ران��������د در ج��������زاب�������از گ�������يرد از پي اظه�������ار ع�������دل آن مبش������ر گ������ردد، اين من������ذر ش������ودس�����هل بگذش�����ت آن و، س�����هلش مينم�����ودك�����ه س�����بو دائم ز ج�����و ناي�����د درس�����ت ك�������ه من�������افق را كن�������د م�������رگ فجازآنك����ه عزرائي����ل ش����د در قص����د ج����ان خش��������ك ش��������د او و ح��������ريفش ز ابتالاز ش�����ما كين�����ه كش�����م، ليكن ب�����ه ص�����برت������ا نگ������ردد مطل������ع زين ح������ال، كس ان�����دك ان�����دك، همچ�����و بيم�����اري دق لي������ك پن������دارد ب������ه ه������ر دم به������ترم

ك�����اين كفت�����ار ك�����و؟ "غ�����رة آن گفت "گش����������ته او مغرورت����������ر زين گفت و گواو خ�������وش آس�������وده ك�������ه از من غالفندس�������مج و دهل�������يز و ره ب�������اال نب�������ودني ج������والي ك������ه حج������اب آن ش������ودني گ�������و و ني پش�������ته، ني ج�������اي گريزال ت�����ري فيه�����ا ع�����وج "به�����ر محش�����ر "

. معشوق را زير چادر پنهان کردن جهت تلبيس و بهانه گفتن زن که إن کيدکن عظيم8چ�������ادر خ�������ود را ب�������ر او افكن�������د زودزي������ر چ������ادر م������رد رس������وا و عي������اناز تعجب گفت ص��������وفي: چيس��������ت اين؟ گفت: خاتونيس��������ت از اعي��������ان ش��������هردر ببس�������تم ت�������ا كس�������ي بيگان�������ه ايگفت ص������وفي: چيس������تش هين خ������دمتيگفت: ميلش خويش�������ي و پيوس�������تگي استي����ك پس����ر دارد ك����ه ان����در ش����هر نيستخواس������ت دخ������تر را ببين������د زي������ر دستب������از گفت: ار آرد باش������د ي������ا س������بوسگفت ص��������وفي: م��������ا فق��������ير و، زاد كمكي ب�������ود اين كف�������و ايش�������ان در زواج؟كي ب������ود همرن������گ، فق������ر و احتش������ام؟جام�����������������������ه نيمي اطلس و نيمي پالسب������ا كب������وتر، ب������از كي ش������د هم نفس؟كف�����و باي�����د ه�����ر دو جفت ان�����در نك�����اح

م������رد را زن ك������رد و در را ب������ر گش������ودس����خت پي����دا، چ����ون ش����تر ب����ر نردب����ان هرگ������ز اين را من ندي������دم، كيس������ت اين؟م������ر ورا از م������ال و اقب������ال اس������ت بهردر نياي����������������د زود نادانان����������������ه اي ت�������ا ب�������ر آرم بي س�������پاس و من�������تي؟ني���ك خاتونيس���ت، ح���ق دان���د ك���ه كيس���ت خ��وب و زي��رك چاب��ك و مكس��ب ك��ني استاتفاق�������ا دخ�������تر ان�������در مكتب اس�������ت ميكنم او را ب�������ه ج�������ان و دل ع�������روس ق�������وم خ�������اتون، مال�������دار و محتش�������م ي����ك در از چ����وب و، دري ديگ����ر ز ع����اج چ����ون ش����ود همجنس، ي����اقوت و رخ����ام؟عيب باش�������د ن�������زد ارب�������اب ش�������ناسكي ش������ود هم������راز، عنق������ا ب������ا مگس؟ور ن������ه تن������گ آي������د، نمان������د ارتي������اح

13

Page 14: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. گفتن زن که او در بند جهاز نيست مراد او ستر و صالح است و جواب گفتن صوفي اين را سر9پوشيده

گفت: گفتم من چ���������نين ع���������ذري و، اوم������ا ز م������ال و زر مل������ول و تخم������ه ايمم������ا مل������وليم از قم������اش و زر و س������يمتر اس���ت و پ���اكي و ص���الح قص���د م���ا س���ب������از ص������وفي ع������ذر درويش������ي بگفتگفت زن: من هم مك�����������رر ك�����������رده اماعتق�������اد اوس�������ت راس�������ختر ز ك�������وهاو همي گوي�����������د: م�����������رادم عفت استگفت ص�����وفي: خ�����ود جه�����از و م�����ال ماخان��������ۀ تنگي، مق��������ام ي��������ك ت��������نيب�����از س�����تر و پ�����اكي و زه�����د و ص�����الحتر ب������ه ز م������ا ميدان������د او اح������وال س������بي جه���ازي خ���ود عي���ان همچ���ون خورست*ظ��������اهر او بي جه��������از و خ��������ادم استش������رح مس������توري ز باب������ا ش������رط نيستاين حك��������ايت را ب��������دان گفتم ك��������ه تام�����ر ت�����و را اي هم ب�����ه دع�����وي مس�����تزادچ����ون زن ص����وفي ت����و خ����ائن ب����وده ايك�������ه ز ه�������ر ناشس�������ته روئي، گپ زني

گفت: ني، من نيس�������������تم اس�������������بابجوم���ا ب���ه ح���رص و جم���ع، ني چ���ون عام���ه ايم ف���������ارغيم و تخم���������ه از م���������ال عظيمدر دو ع�����الم، خ�����ود ب�����دان باش�����د فالح و آن مك������رر ك������رد ت������ا نب������ود نهفت بي جه���������ازي را مق���������رر ك���������رده ام ك������ه ز فق������رش هيچ مي ناي������د ش������كوه از ش����ما مقص����ود، ص����دق و همت اس����ت دي����������د و مي بين����������د هوي����������دا و خفاك�������ه در آن پنه�������ان نمان�������د س�������وزني او ز م������ا ب������ه دان������د ان������در انتص������اح تر وز پس و پيش و س�������ر و دنب�������ال س�������وز ص�����الح و س�����تر او واق�����ف ت�����ر استوز ص����الح و س����تر، او خ����ود ع����الم اس����ت چ����ون ب����ر او پي����دا، چ����و روز روشنيس����ت الف كم ب������افي چ������و رس������وا ش������د خطااين بدس����������تت اجته����������اد و اعتق����������اددام مك�������ر ان�������در دغ�������ا بگش�������وده اي ش�������رم داري، و ز خ�������داي خ�������ويش ني

. غرض از سميع و بصير گفتن خدا را10بص������ير "از پي آن گفت ح������ق خ������ود را "س�����ميع "از پي آن گفت ح�����ق خ�����ود را "عليم "از پي آن گفت ح��������ق خ��������ود را "

نيس������ت اينه������ا ب������ر خ������دا اس������م علماس�����م مش�����تق اس�����ت ز اوص�����اف ق�����ديمور ن�������ه تس�������خر باش�������د و ط�������نز و دهاي��������ا علم باش��������د ح��������يي ن��������ام وقيحح��������اجي لقب "طفل�������ك ن��������وزاده را "گ������ر بگوين������د: اين لقبه������ا در م������ديحتس�����خر و ط�����نزي ب�����ود آن، ي�����ا جن�����ونمن همي دانس����������تمت پيش از وص����������المن همي دانس�������������������������تمت پيش از لقاچونك�����ه چش�����مم س�����رخ باش�����د در عمشت����و م����را چ����ون ب����ره دي����دي بي ش����بانعاش�������������قان از درد ز آن نالي�������������ده اندبي ش�������بان دانس�������ته ان�������د آن ظ�������بي رات������ا ز غم������زه ت������ير آم������د ب������ر جگركي كم از ب�����������ره، كم از بزغال�����������ه ام؟حارس�������ي دارم ك�������ه ملكش مي س�������زدس�����رد ب�����ود آن ب�����اد ي�����ا گ�����رم، آن عليمنفس ش�������هواني ن�������دارد ن�������ور ج�������اننفس ش����هواني ز ح���ق ك����ر اس����ت و ك����ورهش�����ت س�����الت زآن نپرس�����يدم ب�����ه هيچ

ك�����ه ب�����ود دي�����د وي ات ه�����ر دم ن�����ذيرت��������ا ببن��������دي لب ز گفت��������ار ش��������نيع ت�������ا نينديش�������ي فس�������ادي ت�������و، ز بيم ك�������ه س�������يه ك�������افور دارد ن�������ام هم ني مث����������������ال علت اولي س����������������قيم ك�������ر را س�������امع ض�������ريري را ض�������ياي������ا س������ياه زش������ت را، ن������ام ص������بيح غ������ازي نهي به������ر نس������ب "ي������ا لقب "

نب����ود ص����حيح ،چ����ون ن����دارد آن ص����فتپ�����اك ح�����ق عم�����ا يق�����ول الظ�����المون ك������ه نك������و روئي، وليكن ب������د خص������ال ك������ز س������تيزه راس������خي ان������در ش������قادانمش ز آن درد، گ�������������������ر كم بينمش ت������و گم������ان ب������ردي ن������دارم پاس������بان ك������ه نظ������ر ت������ا جايگ������ه مالي������ده اندرايگ�������ان دانس�������ته ان�������د آن س�������بي راك��������ه منم ح��������ارس، گزاف��������ه كم نگرك�������ه نباش�������د ح�������ارس از دنبال�������ه ام دان����د آن ب����ادي ك����ه آن ب����ر من مي����وزدنيس����ت غاف����ل، نيس����ت غ����ايب، اي س����قيم من ب������ه دل ك������وريت ميدي������دم عي������انمن ب�������ه دل ك�������وريت ميدي�������دم ز دورك������ه پ������رت دي������دم ز جه������ل پيچ پيچ

14

Page 15: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. مثال دنيا چون گلخن و تقوي چون حمام11خ���ود چ���ه پرس���م آنك���ه او باش���د ب���ه ت���ون؟ش���������هوت دني���������ا مث���������ال گلخن استلي�������ك قس�������م متقي زين ت�������ون صفاستاغني��������ا، مانن��������دة س��������رگين كش��������انان������در ايش������ان ح������رص بنه������اده خ������دات����رك اين ت����ون گ����ير و، در گرماب����ه رانه��ر ك��ه در ت��ون اس��ت، او چ��ون خ��ادم استه�����ر ك�����ه در حم�����ام ش�����د س�����يماي اوتوني��������ان را ن��������يز س��������يما آش��������كارور نبي���������ني روش، ب���������ويش را بگ���������يرور ن�������داري ب�������و، در آرش در س�������خنپس بگوي�����د: ت�����و ن�����ئي ص�����احب ذهبح���رص ت���و چ���ون آتش اس���ت ان���در جه���انپيش عق��ل، اين زر، چ��و س��رگين ن��اخوش استآفت��������������ابي ك��������������او دم از آتش زندآفت��������اب آن س��������نگ را هم ك��������رد زرآنك������ه گوي������د: م������ال گ������رد آورده اماين س���خن گ���ر چ���ه ك���ه رس���وائي فزاستك���ه ت���و ش���ش س���له كش���يدي ت���ا ب���ه شبآنك�������ه در ت�������ون زاد و پ�������اكي را نديدگ������ر بت������ون انب������از خ������واهي ب������ود تو

ت��و چ��وني؟ چ��ون ب��ود او س��ر نگ��ون "ك��ه "ك����ه از او حم����ام تق����وي روش����ن اس����ت زآنك����ه در گرماب����ه اس����ت و در نقاس����ت به���������ر آتش ك���������ردن گرماب���������ه دان ت�������ا ب�������ود گرماب�������ه گ�������رم و ب�������انوات�������رك ت�������ون را، عين آن گرماب�������ه دان م���ر ورا، ك���او ص���ابر اس���ت و ح���ازم اس���ت هس��������ت پي��������دا ب��������ر رخ زيب��������اي اواز لب���������اس و از دخ���������ان و از غب���������ارب�����و عص�����ا آم�����د ب�����راي ه�����ر ض�����ريراز ح���������ديث ن���������و ب���������دان راز كهن ���ردم ت���ا ب���ه ش���ب بيس���ت س���له چ���رك بب�����از ك�����رده ه�����ر زبان�����ه ص�����د ده�����ان گ���ر چ���ه چ���ون س���رگين ف���روغ آتش اس���ت چ���������رك ت���������ر را الي���������ق آتش كندت����ا ب����ه ت����ون ح����رص افت����د ص����د ش����ررچيس���ت؟ يع���ني چ���رك چن���دين خ���ورده ام در مي��������ان توني��������ان زين فخرهاس��������ت من كش��������يدم بيس��������ت س��������له بي تعب ب�������وي مش�������ك آرد ب�������ر او رنجي پديدزين زي�������ان هرگ�������ز نبي�������ني س�������ود تو

. قصۀ آن دباغ که در بازار عطاران از بوي عطر و مشك بي هوش و رنجور شد12آن يكي دب���������������اغ در ب���������������ازار شدآن يكي افت�����������اد بي ه�����������وش و خميدب���������وي عط���������رش زد ز عط���������اران رادهمچ�������و م�������ردار اوفت�������اد او بي خ�������برجم�����ع آم�����د خل�����ق ب�����ر وي آن زم�����انآن يكي ك�����������ف ب�����������ر دل او مي برانداو نمي دانس��������������ت كان��������������در مرتعهآن يكي دس�����������تش همي مالي�����������د و سرور ع���������ود و ش���������كر زد بهم آن بخ���������وآن ش������ده خم ت������ا نفس چ������ون ميكشدو آن دگ������ر نبض������ش گرفت������ه از خ������ردت���ا ك���ه مي خوردس���ت، ي���ا بن���گ و حش���يشپس خ������بر بردن������د خويش������ان را ش������تابكس نميدان����د ك����ه چ����ون مص����روع گشتي������ك ب������رادر داش������ت آن دب������اغ زفتان������دكي س������رگين س������گ در آس������تينگفت: من رنجش همي����������������دانم ز چيستچ����ون س����بب معل����وم نب����ود مش����كل استچ������ون بدانس������تي س������بب را س������هل شدگفت ب���ا خ���ود: هس���تش ان���در مغ���ز و رگت����ا مي����ان ان����در ح����دث او ت����ا ب����ه شبب���ا ح���دث كردس���ت ع���ادت س���ال و م���اهپس چ�����نين گفت�����ه اس�����ت ج�����الينوس مه

رد آنچ�������ه ورا در ك�������ار بد ت�������ا خ�������چونك�������ه در ب�������ازار عط�������اران رس�������يدت�����ا بگردي�����دش س�����ر و ب�����ر ج�����ا فت�����ادنيم روز ان����������در مي����������ان رهگ����������ذرجملگي، ال ح�����ول گ�����و، درم�����ان كن�����ان و ز گالب آن ديگ������ري ب������ر وي فش������انداز گالب آم��������������د ورا اين واقع��������������ه و آن دگ�������ر ك�������ه گ�������ل همي آورد ترو آن دگ������ر از پوش������ش اش ميك������رد كم وآن دگ������ر ب������و از ده������انش مي ش������مدمنتظ���������ر ت���������ا نبض او چ���������ون ميجهدخل������ق در ماندن������د ان������در بي هش������يش ك����ه فالن افت����اده اس����ت آينج����ا خ����راب ي���ا چ���ه ش���د ك���او را فت���اد از ب���ام طش���ت گرب����������ز و دان����������ا بيام����������د زود تفت خل�����ق را بش�����كافت و، آم�����د ب�����ا ح�����نين چ����ون س����بب داني، دوا ك����ردن جليس����ت داروي رنج و، در آن ص����د محم����ل اس����ت دانش اس���������باب، دف���������ع جه���������ل شدت����وي ب����ر ت����و، ب����وي آن س����رگين س����گ غ�������رق دب�������اغي اس�������ت او روزي طلب ب�������وي عط�������رش الج�������رم دارد تب�������اهآنچ�����ه ع�����ادت داش�����ت بيم�����ار، آنش ده

15

Page 16: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ك�������ز خالف ع�������ادت اس�������ت آن رنج اوچ���ون جع���ل گش���ته اس���ت از س���رگين كشيهم از آن س�������رگين س�������گ داروي اوست"الخبيث��������ات الخبي��������ثين را بخ��������وان "ناص������حان او را ب������ه عن������بر ي������ا گالبم��������ر خبيث��������ان را نس��������ازد طيب��������اتچ����ون ز عط����ر وحي ك����ژ گش����تند و گمرنج و بيماريس��������ت م��������ا را اين مق��������الگ�����ر ب�����ه گفت آري�����د نص�����حي آش�����كارم�����ا ب�����ه لغ�����و و له�����و فرب�����ه گش�����ته ايمهس�����ت ق�����وت م�����ا، دروغ و له�����و و الغرنج را ص��������د ت��������و و اف��������زون ميكنندگن���د ش���رك و كف���ر ايش���ان بي ح���د است

پس دواي رنجش از معت������������������������اد جواز گالب آي��������د جع��������ل را بي هش��������ي ك�����ه ب�����دان او را همي معت�����اد و خوس�����ت رو و پش��������ت اين س��������خن را ب��������از دان مي دوا س����������ازند به����������ر فتح ب����������اب در خ������ور و الي������ق نباش������د اي ثق������ات تطيرن�������ا بكم "ب�������د فغانش�������ان ك�������ه "نيس����ت نيك����و وعظت����ان، م����ا را ب����ه ف����ال م������ا ك������نيم آن دم ش������ما را سنگس������اردر نص������يحت خ������ويش را نسرش�������ته ايم ش������ورش مع������ده س������ت م������ا را اين بالغ عق���������ل را دارو ب���������ه افي���������ون ميكنندهين ك�����ه دب�����اغ اوفت�����اده بي خ�����ود است

. معالجه کردن برادر دباغ، دباغ را به خفيه، به بوي سرگين13خل�������ق را مي ران�������د از وي آن ج�������وانس����ر ب����ه گوش����ش ب����رد همچ����ون رازگوك���او ب���ه ك���ف س���رگين س���گ س���ائيده ب���ودچونك�����ه ب�����وي آن ح�����دث را واكش�����يدس�����اعتي ش�����د، م�����رده جنبي�����دن گ�����رفتك���اين بخوان���د افس���ون ب���ه گ���وش او دميدجنبش اه�������ل فس�������اد آن س�������و ب�������وده����ر ك����ه را مش����ك نص����يحت س����ود نيستمش������ركان را، ز آن نجس خواندس������ت حقك�����رم، ك�����او زاده س�����ت در س�����رگين ابدچ������ون ن������زد ب������ر وي نث������ار رش ن������ورور ز رش ن�������ور ح�������ق قس�������ميش دادلي�������ك ني م�������رغ خس�������يس خ�������انگيت�����و ب�����دان م�����اني، ك�����ز آن ن�����وري تهياز ف��������راقت زرد ش��������د رخس��������ار و رودي������گ ز آتش ش������د س������ياه و دود ف������امهش�����ت س�����الت ج�����وش دادم در ف�����راقخ�������امي و، هرگ�������ز نخ�������واهي پخت توغ����ورة ت�����و س�����نگ بس�����ته، ك�����ز س�����قام

ت��������ا عالجش را نبينن��������د آن كس��������ان پس نه�������اد آن چ�������يز ب�������ر بي�������ني اوداروي مغ�������ز پلي�������د، آن دي�������ده ب�������ودمغ�����ز زش�����تش ب�����وي ن�����اخوش را ش�����نيد����د ش����گفت خل����ق گفتن����د: اين فس����وني بم����رده ب����ود، افس����ون ب����ه فري����ادش رس����يدك������ه ز ن������از و غم������زه و اب������رو ب������ودج����ز ب����دين ب����وي ب����دش بهب����ود نيس����ت كان������درون پش������ك زادن������د از س������بق ود مي نگردان�����د ب�����ه عن�����بر خ�����وي خ�����او هم���ه جس���م اس���ت، ني دل چ���ون قش���ورهمچ����و رس����م مص����ر س����رگين م����رغ زادبلك���������ه م���������رغ دانش و ف���������رزانگي زانك�������ه بي�������ني ب�������ر پلي�������دي مينهي ب���������رگ زردي، مي���������وة ناپخت���������ه توگوش��ت از س��ختي چ��نين مان��ده س��ت خ��ام كم نش�����د ي�����ك ذره خ�����اميت و نف�����اق گ������ر ه������زاران ب������ار جوش������ي، اي عتوغ����وره ه����ا اكن����ون مويزن����د و، ت����و خ����ام

. عذر خواستن آن عاشق از گناه خويش به تلبيس و روي پوش و فهم کردن معشوق آن را14نيز

گفت عاش�����ق: امتح�����ان ك������ردم، مگ�����يرمن همي دانس�������������تمت بي امتح�������������انآفت������ابي، ن������ام ت������و مش������هور و ف������اشت������و م������ني، من خويش������تن را امتح������انانبي��������ا را امتح��������ان ك��������رده ع��������داتامتح����ان چش����م خ����ود ك����ردم ب����ه ن����وراين جه���ان همچ���ون خراب���ه س���ت و ت���و گنجز آن چ����نين بي خ����ردگي ك����ردم گ����زافت������ا زب������انم چ������ون ت������و را ن������امي نهد

ت������ا ب������بينم ت������و ح������ريفي ي������ا س������تيرلي����ك، كي باش����د خ����بر همچ����ون عي����ان؟چ������ه زي������ان اس������ت ار بك������ردم ابتالش؟ميكنم ه��������ر روز در س��������ود و زي��������ان ت�����ا ش�����ده ظ�����اهر از ايش�����ان معج�����زات اي ك�����ه چش�����م ب�����د ز چش�����مان ت����و دورگ������ر تفحص ك������ردم از گنجت، م������رنج ت������ا زنم ب������ا دش������منان ه������ر ب������ار الف چش��������م از اين دي��������ده گواهيه��������ا دهد

16

Page 17: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گ��������ر ش��������دم در راه ح��������رمت راه زنج����ز ب����ه شمش����ير خ����ود اي ش����اهم مكشج����ز ب����ه دس����ت خ����ود م����برم پ����ا و سراز ج��������دايي ب��������از م��������يراني س��������خندر س�������������خن آب�������������ادم اين دم راه شدقش�������ر را گف�������تيم و مغ�������ز آم�������د دفينگ�����ر خط�����ائي آم�����د از م�����ا در وج�����ودامتح�������ان ك�������ردم، م�������را مع�������ذور دار

آم������دم اي م������ه، ب������ه شمش������ير و كفن بيش از اين از دوري اي م����������������اهم مكشك������ه از اين دس������تم، ن������ه از دس������ت دگره�����ر چ�����ه خ�����واهي كن، وليكن اين مكن گفت امك�����ان نيس�����ت، چ�����ون بيگ�����اه شدگ�������ر بم�������انيم اين نمان�������د همچ�������نين چش��������م مي��������داريم در غف��������و اي ودودچ����ون ز فع����ل خ����ويش گش����تم شرمس����ار

. رد کردن معشوق عذر عاشق را و تلبيس او را در روي او ماليدن15در ج������وابش ب������ر گش������اد آن م������اه لبحيل��������ه ه��������اي ت��������يره ان��������در داوريه�������ر چ�������ه در دل داري از مك�������ر و حيلگ�������ر بپوش�������يمش ز بن�������ده پ�������رورياز پ�������در آم�������وز، ك�������آدم در گن�������اهچ�������ون بدي�������د آن ع�������الم االس�������رار راب��������ر س��������ر خاكس��������تر ان��������ده نشست"ربن���������ا ان���������ا ظلمن���������ا گفت و بس "دي�����د جان�����داران پنه�����ان همچ�����و ج�����انك������ه هال، پيش س������ليمان م������ور ب������اشج������ز مق������ام راس������تي ي������ك دم مأيستك������ور اگ������ر از پن������د پ������الوده ش������ودآدم��������ا ت��������و نيس��������تي ك��������ور از نظرعمره�����ا باي�����د ب�����ه ن�����ادر گ�����اه گ�����اهك�����ور را خ�����ود اين قض�����ا هم�����راه اوستدر ح�����دث افت�����د، ندان�����د ب�����وي چيستور كس�����ي ب�����ر وي كن�����د مش�����كي نث�����ارپس دو چش�����م روش�����ن، اي ص�����احب نظرخاص����ه چش����م دل ك����ه آن هفت����اد توستاي دريغ���������ا ره زن���������ان بنشس���������ته اندپ����اي بس����ته چ����ون رود خ����وش راه����وار؟اين س��������خن اشكس��������ته مي آي��������د دالدر اگر چه خرد و اشكس������������ته ش������������وداي در، از اشكس����ت خ����ود ب����ر س����ر م����زنهمچ��������نين اشكس��������ته بس��������ته گفتنيستگن��������دم ار بشكس��������ت و از هم در سكستت��و هم اي عاش��ق، چ��و ج��رمت گش��ت ف��اشآنك���������ه فرزن���������دان خ���������اص آدمندح�����اجت خ�����ود عرض������ه كن، حجت مگوس�����خت روئي گ�����ر ورا ش�����د عيب پ�����وشاز س��������تيزه خواس��������ت بوجه��������ل لعينآن اب�������و جه�������ل از پيم�������بر معج�������زيمعج�����زه جس�����ت از ن�����بي بوجه�����ل سگلي�����ك آن ص�����ديق ح�����ق معج�����ز نخواستكي رس����د همچ����ون ت����وئي را ك����ز م����ني؟

ك���ه س���وي م���ا روز و، س���وي توس���ت ش���ب پيش بيناي��������������ان چ��������������را مي آوري؟پيش م������ا پيداس������ت چ������ون روز، اي دغلت������و چ������را بي روئي از ح������د مي������بري؟خ����وش ف����رود آم����د ب����ه س����وي پايگ����اه ك����������رد ورد خ����������ويش اس����������تغفار رااز بهان�����ه ش�����اخ ت�����ا ش�����اخي نجس�����ت چونك�����ه جان�����داران بدي�����د از پيش و پس دور ب�������اش ه�������ر يكي ت�������ا آس�������مان ت������ا بنش������كافد ت������و را، اين دور ب������اش هيچ الال م�����رد را چ�����ون چش�����م نيس�����ت ه��������ر دمي او ب��������از آل��������وده ش��������ودلي��������ك إذا ج��������اء القض��������اء عمي البصرت����ا ك����ه بين����ا از قض����ا افت����د ب����ه چ����اه ك����ه م����ر او را اوفت����ادن طب����ع و خوس����ت از من اس����ت اين ب����وي ي����ا ز آلودگيس����ت؟هم ز خ�����ود دان�����د، ن�����ه از احس�����ان ي�����اربه����تر از ص����د م����ادر اس����ت و ص����د پ����درپيش چش���م حس ك���ه خوش���ه چين اوس���ت ص������د گ������ره زي������ر زب������انم بس������ته اندبس گ������ران بنديس������ت، اين مع������ذور دارك����اين س����خن در اس����ت و، غ����يرت آس����ياتوتي���������اي دي���������دة خس���������ته ش���������ودك����ز شكس����تن روش����ني خ����واهي ش����دن

ك��او غ��ني اس��ت ،ح��ق كن��د آخ��ر درس��تشب���ر دك���ان آم���د ك���ه ن���ك ن���ان درس���ت آب و روغن ت�����رك كن، اشكس�����ته ب�����اش نفح������������ۀ ان������������ا ظلمن������������ا ميدمندهمچ���������������و ابليس لعين فتن���������������ه جودر س������تيزه و س������خت روئي رو بك������وش معج��������زات از مص��������طفي ش��������اه مهينخواس���ت همچ���ون كين���ه ور ت���ركي غ���زي دي������د و نف������زودش از آن، اال ك������ه شكگفت: اين رو، خ��ود نگوي��د ج��ز ك��ه راس��ت امتح�������ان همچ�������و من ي�������اري ك�������ني

17

Page 18: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. گفتن جهودي علي عليه السالم را که اگر اعتماد داري بر حافظي خدا، از سر اين کوشك16خود را در انداز، و جواب آن حضرت او را

مرتض�������ي را گفت روزي ي�������ك عن�������ودب�������ر س�������ر قص�������ري و ب�������امي بس بلندگفت: آري او حفي�������ظ اس�������ت و غ�������نيگفت: خ������ود را ان������در افكن هين ز ب������امت��������ا يقين گ��������ردد م��������را ايق��������ان توپس ام������يرش گفت: خ������امش كن، ب������روكي رس����د م����ر بن����ده را ك����او ب����ا خ����دابن�����ده را كي زه�����ره باش�����د ك�����ز فض�����ولآن خ������دا را ميرس������د، ك������او امتح������انت�������ا بم�������ا م�������ا را نماي�������د آش�������كارهيچ آدم گفت ح��������ق را: ك��������ه ت��������و رات��������ا ب��������بينم غ��������ايت حلمت ش��������هاعق�����ل ت�����و از بس ك�����ه آم�����د خ�����يره سرآنك������ه او افراش������ت س������قف آس������ماناي ندانس��������ته ت��������و ش��������ر و خ��������ير راامتح�����ان خ�����ود چ�����و ك�����ردي، اي فالنچ�����ون بدانس�����تي ك�����ه ش�����كر دان�����ه ايپس ب���������دان بي امتح���������اني ك���������ه الهاين ب��������دان بي امتح��������ان از علم ش��������اههيچ عاق���������������ل افكن���������������د در ثمين؟زانك��������������ه گن��������������دم را حكيم آگهيش�������يخ را ك�������ه پيش�������وا و ره�������بر استامتح���������انش گ���������ر ك���������ني در راه دينج�����رات و جهلت ش�����ود عري�����ان و ف�����اشگ��������ر بياي��������د ذره س��������نجد ك��������وه راك�������ز قي�������اس خ�������ود ت�������رازو مي تندچ������ون نگنج������د او ب������ه م������يزان خ������ردامتح�������ان همچ�������ون تص�������رف دان در اوچ�����ه تص�����رف ك�����رد خواه�����د نقش�����هاامتح����������اني گ����������ر بدانس����������ت و بديدچ��ه ق��در باش��د خ��ود اين ص��ورت ك��ه بس��ت؟وسوس������ۀ اين امتح������ان چ������ون آم������دتچ����ون چ����نين وس����واس دي����دي، زود زودس�����جده گ�����ه را ت�����ر كن از اش�����ك روانآن زم�������ان كت امتح�������ان مطل�������وب شدهين چ�����و وس�����واس آم�����دت در امتح�����انت���������ا نگه���������دارد ت���������و را آن ممتحناي ض������يائ الح������ق حس������ام ال������دين بيا

ك�������او ز تعظيم خ�������دا آگ�������ه نب�������ودحف�������ظ ح�������ق را واقفي اي هوش�������مند؟هس����������تي م����������ا را ز طفلي و م����������ني اعتم�����ادي كن ب�����ه حف�����ظ ح�����ق تم�����ام و اعتق��������اد خ��������وب ب��������ا بره��������ان توت�����ا نگ�����ردد ج�����انت از ج�����رأت گ�����روآزم�����������������������������ايش پيش آرد ز ابتال؟امتح������ان ح������ق كن������د؟ اي گيج گ������ول پيش آرد ه���������ر دمي ب���������ا بن���������دگان ك������ه چ������ه داريم از عقي������ده در س������رارامتح��������ان ك��������ردم در آن ج��������رم و خطااه، ك�����ه را باش�����د مج�����ال اين؟ ك������ه را؟هس������ت ع������ذرت از گن������اه ت������و ب������ترت������و چ������ه داني ك������ردن او را امتح������ان؟امتح������ان خ������ود را كن، آنگ������ه غ������ير راف���������ارغ آئي ز امتح���������ان ديگ���������ران پس ب������داني كاه������ل ش������كر خان������ه اي ش����������كري نفرس����������تدت ناجايگ����������اه چ�����ون س�����ري نفرس�����تدت ت�����ا پايگ�����اه در مي���������ان مس���������تراحي پ���������ر چمين؟هيچ نفرس����������تد ب����������ه انب����������ار كهي گ���ر مري���دي امتح���ان ك���رد، او خ���ر اس���ت هم ت���������و گ���������ردي ممتحن، اي بي يقين او برهن��������ه كي ش��������ود زين افتت��������اش؟ب�����ر درد ز آن ك�����ه ت�����رازوش، اي ف�����تي م����������رد ح����������ق را در ت����������رازو ميكندپس ت����������رازوي خ����������رد را ب����������ر دردت�����و تص�����رف ب�����ر چن�����ان ش�����اهي مجوب���������ر چن���������ان نق���������اش، به���������ر ابتالني ك�����ه هم نق�����اش آن ب�����ر وي كش�����يد؟پيش ص������ورتها ك������ه در علم وي اس������ت؟ بخت ب������د دان، كآم������د و گ������ردن زدت ب�����ا خ�����دا گ�����رد و درآ ان�����در س�����جودك������اي خ������دايا واره������انم زين گم������ان روب شد مس�������جد دين ت�������و پ�������ر خ�������ب������از گ������رد و رو بح������ق آر آن زم������اناز گم������������ان و امتح������������ان انس و جنقص������������ۀ داود ب������������ر گ������������و و بقا

. قصۀ مسجد اقصي و خروب و عزم کردن داود عليه السالم پيش از سليمان عليه السالم بر بناي17آن مسجد

چ�����ون در آم�����د ع�����زم داودي ب�����ه تنگوحي ك���ردش ح���ق ك���ه: ت���رك اين بخ���واننيس�����ت در تق�����دير م�����ا آنك�����ه ت�����و اينگفت: ج������رمم چيس������ت اي دان������اي راز؟

ك����ه بس����ازد مس����جد اقص����ي ب����ه س����نگ ك�����ه ز دس�����تت ب�����ر نياي�����د اين ب�����دان مس������جد اقص������ي ب������ر آري، اي گ������زين ك����ه م����را گ����وئي ك����ه مس����جد را مس����از

18

Page 19: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گفت: بي ج����رمي، ت����و خونه����ا ك����رده ايك���������ه ز آواز ت���������و خلقي بي ش���������مارخ�������ون بس�������ي رفتس�������ت ب�������ر آواز توگفت: مغل������وب ت������و ب������ودم، مس������ت توني ك����ه ه����ر مغل����وب ش����ه مرح����وم ب����ود؟گفت: اي مغل�������وب، مع�������دوميت ك�������و؟اين چ����نين مع����دوم ك����او از خ����ويش رفتاو ب�����ه نس�����بت ب�����ا حي�����ات ح�����ق فناستجمل��������������ۀ ارواح در ت��������������دبير اوستآنك�����ه او مغل�����وب ان�����در لط�����ف ماستود منته�������اي اختي�������ار آن اس�������ت خ�������اختي����������اري را نب����������ودي چاش����������نيدر جه����ان گ����ر لقم����ه و گ����ر ش����ربت استگ�������ر چ�������ه از ل�������ذات بي ت�������اثير شده����ر ك����ه او مغل����وب ش����د مرح����وم گشتني چن�����ان مع�����دوم ك�����ز اه�����ل وج�����ودبلك��������ه والي گش��������ت موج��������ودات رابي مث��������ال و بي نش��������ان و بي مك��������انبي ش������كال ان������در س������وال و در ج������واب

خ�����ون مظلوم�����ان ب�����ه گ�����ردن ب�����رده اي ج������ان بدادن������د و ش������دند آن را ش������كارب�����ر ص�����داي خ�����وب ج�����ان پ�����رداز تودس�����ت من ب�����ر بس�����ته ب�����ود از دس�����ت توني ك������ه المغل������وب كالمع������دوم ب������ود؟ج����ز ب����ه نس����بت نيس����ت مع����دوم ايقن����وابه����������ترين هس����������تها افت����������اد و زفت در حقيقت در فن������������ا او را بقاس������������ت جمل�������ۀ اش�������باح در ت�������أثير اوس�������ت نيس����ت مض����طر، بلك����ه مخت����ار والس����ت ك������ه اختي������ارش گ������ردد اينج������ا مفتقدگ�����ر نگش�����تي آخ�����ر او مح�����و از م�����ني ل�����ذت او ف�����رع ت�����رك ل�����ذت اس�����ت ل�������ذتي ب�������ود او و ل�������ذت گ�������ير شددر بح������������ار رحمتش مع������������دوم گشتهيچ ب�����ر وي چرب�����د ان�����در گ�����اه ج�����ودبي گم�������������ان و بي نف�������������اق و بي ريابي زم��������ان و بي چ��������نين و بي چن��������اندم م��������������زن واهلل اعلم بالص��������������واب

وة و العلماء کنفس واحده، خاصه اتحاد داود و سليمان و ساير انبياء18 ما المؤمنون إخر . شرح إن عليهم السالم که اگر يكي از ايشان را منكر شوي ايمان به هيچ نبي درست نباشد و اين عالمت اتحاد است که يك خانه از آن هزار خانه ويران کني، آن همه ويران شود و يك ديوار قايم

ق بين أحد منهم و العاقل يكفيه االشاره، اين خود از اشارت گذشت نماند که ال نفرپس خط������اب آم������د ب������ه داود از خ������دادل م�������دار ان�������در تفك�������ر زين خ�������برغم م�������دار اي پ�������اك دل، در س�������ينه اتك�������ه ت�������و را گف�������تيم: بگ�������ذر زين بنااين قض������ا رفت������ه اس������ت ب������ر حكم قضاب�����ا قض�����اي م�����ا رض�����ا ده ش�����اد ب�����اشك����اين ب����ه جه����د ت����و نميگ����ردد تم����امگ�����ر چ�����ه برناي�����د ب�����ه جه�����د و زور توگ����ر چ����ه برناي����د ب����ه جه����دت اينمق����امك��������ردة او ك��������ردة توس��������ت اي حكيممومن������ان مع������دود، لي������ك ايم������ان يكيغ���ير فهم و ج���ان ك���ه در گ���او و خ���ر استب��������از غ��������ير عق��������ل و ج��������ان آدميج��������ان حي��������واني ن��������دارد اتح��������ادگ����ر خ����ورد اين ن����ان، نگ����ردد س����ير آنبلك������ه اين ش������ادي كن������د از م������رگ اوج���ان گرگ���ان و س���گان ه���ر ي���ك جداستجم��������ع گفتم جانهاش��������ان من ب��������ه اسم

ك��������اي گ��������زين پيغم��������بر نيك��������و لقاره م�����������ده در دل مالل و غم مخ�����������ورپ�������اك دار از ه�������ر غب�������ار آيين�������ه اتكان������در اين دري������ا ت������و را نب������ود ش������نام���������ر ت���������و را باي���������د همي دادن رضاتن ب���������ده وز قي���������د غم آزاد ب���������اشبگ�����ذر از اين كوش�����ش و ب�����ردار گ������املي�������ك مس�������جد را ب�������ر آرد پ�������ور تولي������ك پ������ور ت������و كن������د آن را تم������اممومن���������ان را اتص���������الي دان ق���������ديم جسمش�������ان مع�������دود، ليكن ج�������ان يكي آدمي را عق�����ل و ج�����اني ديگ�����ر اس�����ت هس�������������ت ج�������������اني در ولي آن دمي ت�������و مج�������و اين اتح�������اد از روح ب�������ادور كش�����د ب�����ار اين، نگ�����ردد آن گ�����ران از حس�����د م�����يرد، چ�����و بين�����د ب�����رگ اومتح������د جانه������اي ش������يران خداس������ت ك��ان يكي ج��ان، ص��د ب��ود نس��بت ب��ه جس��م

. مثل آوردن در بيان اتحاد جانهاي انبيا و اولياء و دوستان خدايتعالي بنوز آفتات که تمامت19 خانها و سرايها و بيابانها و کوهها و درياها را بتابش خود روشن کند و در هر خانه و سراي و هر

دشت و صحرا روشنائي ديگر دهد و همه يكنور و روشني باشد و اختالف جانهاي مردم ديگر بنور ماه و ستارگان و نور چراغ که هر کدام نور ديگر است و چون آفتاب طلوع کند اين انوار

19

Page 20: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

نمانند چنانكه روز حشر چون خورشيد جمال و جالل حق از مشرق ازل طالع شود انوار عاريتيمحو گردد

همچ�����و آن ي�����ك ن�����ور خورش�����يد س�����مالي�����ك ي�����ك باش�����د هم�����ه انوارش�����انچ������ون نمان������د خان������ه ه������ا را قاع������دهف������رق و اش������كاالت آي������د زين مق������الف����رق ه����ا بي ح����د ب����ود از ش����خص ش����يرلي�������ك در وقت مث�������ال، اي خ�������وش نظرك�����ان دل�����ير، آخ�����ر مث�����ال ش�����ير ب�����ودمتح�������د، نقش�������ي ن�������دارد اين س�������راهم مث���������ال ناقص���������ي دس���������ت آورمش�����ب ب�����ه ه�����ر خان�����ه چ�����راغي مينهندآن چ���راغ، اين تن ب���ود، ن���ورش چ���و ج���انآن چ������راغ ش������ش فتيل������ۀ اين ح������واسبي خ�������ور و بي خ�������واب نزي�������د نيم دمبي فتي���������������ل و روغنش نب���������������ود بقازانك�����ه ن�����ور عل�����تي اش م�����رگ جوستجمل�������ه حس�������هاي بش�������ر هم بي بقاستن����������ور حس ج����������ان بي پاي����������ان مالي��������ك مانن��������د س��������تاره و ماهت��������ابآنچن������ان ك������ه س������وز و درد زخم كيكآنچن������ان ك������ه ع������ور ان������در آب جستميكن������د زنب������ور ب������ر ب������اال ط������وافآب ذك������ر ح������ق و، زنب������ور اين زم������انزين فالن و آن فالن بگ����������������������ذر هميدم بخ�������ور در آب ذك�������ر و ص�������بر كنبع������د از آن، ت������و طب������ع آن آب ص������فاآن چن��������ان ك��������ز آب، آن زنب��������ور شربع����د از آن خ����واهي ت����و دور از آب ب����اشپس كس�����اني ك�����ز جه�����ان بگذش�����ته انددر ص����فات ح����ق، ص����فات جمل����ه ش����انبي نش�����ان از خ�����ويش و ب�����ا آن دلنش�����ينم�����رده از خ�����ود پيش آن ش�����ه زن�����ده دمگ����ر ز ق����رآن نق����ل خ����واهي اي ح����رونمحض������رون مع������دوم نب������ود، ني������ك بينروح محج������وب از بق������ايش در ع������ذابزين چ��������راغ حس حي��������وان، الم��������رادروح خ�����������ود را متص�����������ل كن اي فالنص�����د چ�����راغت گ�����ر مرن�����د، ار بيس�����تندزآن هم��������ه جنگن��������د اين اص��������حاب مازانك������ه ن������ور انبي������ا خورش������يد ب������ودي����ك بم����يرد، ي����ك بمان����د ت����ا ب����ه روزج�������ان حي�������واني ب�������ود حي از غ�������ذيگ������ر بم������يرد اين چ������راغ و طي ش������ودن����ور آن خان����ه چ����و بي اين هم ب����ه پاستاين مث��������ال ج��������ان حي��������واني ب��������ودب�����از از هن�����دوي ش�����ب چ�����ون م�����اه زادن����ور آن ص����د خان����ه را ت����و ي����ك ش����مرت������ا ب������ود خورش������يد تاب������ان ب������ر افقب����از چ����ون خورش����يد ج����ان آف����ل ش����وداين مث��������ال ن��������ور آم��������د، مث��������ل نيب�������ر مث�������ال عنكب�������وت زش��������ت خو

ص����د ب����ود نس����بت ب����ه ص����حن خان����ه هاچ����ون ك����ه برگ����يري ت����و دي����وار از مي����ان مومن����������ان مانن����������د نفس واح����������ده لي�����ك نب�����ود مث�����ل اين، باش�����د مث�����ال ت�������ا ب�������ه ش�������خص آدمي زاد دل�������يراتح��������������اد از روي جانب��������������ازي نگرنيس�����ت مث�����ل ش�����ير در جمل�����ۀ ح�����دودت�������ا ك�������ه مثلي وا نم�������ايم من ت�������و رات�������ا ز ح�������يراني خ�������رد را واخ�������رم ت���������ا ب���������ه ن���������ور آن، ز ظلمت ميرهندهس��������ت محت��������اج فتي��������ل و اين و آن جملگي ب����ر خ����واب و خ����ور دارد اس����اس ب����ا خ����ور و ب����ا خ����واب، نزي����د ن����يز هم ب�������������ا فتي�������������ل و روغن او هم بي وفاچ��ون زي��د؟ ك��ه روز روش��ن م��رگ اوس��ت زانك������ه پيش ن������ور روز حش������ر الس������ت نيس��������ت كلي ف��������اني و ال چ��������ون گياجمل�������ه محون�������د از ش�������عاع آفت�������اب مح���و گ���ردد چ���ون در آي���د م���ار الي���ك ت�������ا در آب از زخم زنب�������وران برس�������ت چ����ون ب����ر آرد س����ر، ندارن����دش مع����اف هس��������ت ي��������اد اين فالن��������ه و آن فالن گ������رت زآب ذك������ر ح������ق باي������د دميت��������ا رهي از فك��������ر و وس��������واس كهن خ�����ود بگ�����يري، جملگي س�����ر ت�����ا ب�����ه پامي گري������زد، از ت������و هم گ������يرد ح������ذرك���ه ب���ه س���ر هم، طب���ع آبي خواج���ه ت���اش ال نين��������د و، در ص��������فات آغش��������ته اندهمچ�����و اخ�����تر پيش آن خ�����ور، بي نش�����ان از كم�������ال ق�������رب مع�������ني همنش�������ينزن��������دة جاوي��������د در ك��������وي ق��������دمجمي�����ع هم ل�����دينا محض�����رون "خ�����وان "ت����������ا بق����������اي روحه����������ا داني يقين روح واص����ل، در بق����ا پ����اك از حج����اب گفتمت ه�������ان ت�������ا نج�������وئي اتح�������ادزود ب����������ا ارواح ق����������دس س����������الكان ب������اش ف������ارغ، چ������ون يگان������ه نيس������تندجن����������گ كس نش����������نيد ان����������در انبيان������ور حس م������ا، چ������راغ و ش������مع و دودي����ك ب����ود پژم����رده، ديگ����ر ب����ا ف����روزهم بم�����يرد او ب�����ه ه�����ر ني�����ك و ب�����دي خان���������ۀ همس���������ايه مظلم كي ش���������ود؟پس چ�����راغ حس ه�����ر خان�����ه جداس�����ت ني مث���������ال ج���������ان رب���������اني ب���������ودب������ر س������ر ه������ر روزني ن������وري فت������ادك���������ه نمان���������د ن���������ور آن بي اين دگرهس������ت در ه������ر خان������ه ن������ور او قن������ق ن�����ور جمل�����ۀ خان�����ه ه�����ا زاي�����ل ش�����ودم������ر ت������و را ه������ادي، ع������دو را ره زني پ������رده ه������اي گن������ده را ب������ر باف������د او

20

Page 21: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

از لع�����اب خ�����ويش پ�����ردة ن�����ور ك�����ردگ�����ردن اس�����ب ار بگ�����يرد، ب�����ر خ�����وردكم نش�����ين ب�����ر اس�����ب توس�����ن بي لگ�����امان����در اين آهن����گ منگ����ر سس����ت و پست

دي������دة ادراك خ������ود را ك������ور ك������ردور بگ����������يرد پ����������اش، بس����������تاند لگدعق�������ل و دين را پيش�������وا كن، والس�������الم كان������در اين ره ص������بر و ش������ق انفس است

. بقيۀ قصۀ بناي مسجد اقصي در دست سليمان عليه السالم20ب��������از گ��������رد و قص��������ۀ مس��������جد بگوچ��������ون س��������ليمان ك��������رد آغ��������از بنادر بن�������ايش دي�������ده ميش�������د ك�������ر و فرچ����ون ب�����ه ام�����ر ح�����ق بن�����ا ك�����رد آن بنا���������دش از زمين و آس���������مان ي���������اري بدر بن����ا ه����ر س����نگ ك����ز ك����ه مي سكستهمچ���������و از آب و گ���������ل آدم ك���������دهس�������نگ بي حم�������ال آين�������ده ش�������دهاز زمين، آب روان زآين������������ده ب������������ودل مي سرشت آب و خ����اك از خويش����تن گ����همچ�����و آدم ك�����ز گ�����ل آم�����د اص�����ل اوچ�����ون در و دي�����وار جنت ج�����ان ب�����دشح�����ق همي گوي������د ك������ه: دي�����وار بهشتچ�������ون در و دي�������وار تن، ب�������ا آگهيستهم درخت و مي���������������������وه، هم آب زاللزانك�������ه جنت را، ن�������ه ز آلت بس�������ته اندل م�������رده بدست اين بن�������ا، ز آب و گ�������اين ب�����ه اص�����ل خ�����ويش مان�����د پ�����ر خللهم س�����رير و قص�����ر و هم ت�����اج و ثي�����ابف�������رش بي ف�������راش پيچي�������ده ش�������ودتخت او س��������������يار بي حم��������������ال شدخان�������������ۀ دل بين ز غم ژولي�������������ده شدهس��������ت در دل زن��������دگي دار الخل��������ودچونك����ه گش����ت آن مس����جد اقص����ي تم����امچ�����ون س�����ليمان در ش�����دي ه�����ر بام�����دادپن����د دادي، گ����ه ب����ه گفت و لحن و س����ازپن���������د فعلي، خل���������ق را ج���������ذاب تروان���������در آن، وهم ام���������يري كم ب���������ود

ب���������ا س���������ليمان ن���������بي ني���������ك خوپ���اك چ���ون كعب���ه، هم���ايون چ���ون م���ني ني فس����������رده چ����������ون بناه����������اي دگربرت��������ر آم��������د از س��������تاره و از س��������ماجن و انس ان������در م������دد ك������اري ب������دشس����يرو ابي همي گفت از نخس����ت "ف����اش "ن����ور ز آه����ك پ����اره ه����ا تاب����ان ش����ده و آن در و ديواره���������ا زن���������ده ش���������ده خ��������اك آن آب روان را بن��������ده ب��������ودوان�����در آن گ�����ل ص�����ورت دل مي سرشتنفخت روحي آم����������د وص����������ل او "وز "آن در و دي��������وار ج��������ان ارزان ب��������دشنيس���ت چ���ون ديواره���ا بي ج���ان و زش���ت زن����ده باش����د خان����ه، چ����ون شاهنشهيس����ت ب������ا بهش������تي در ح������ديث و در مق������ال بلك���������ه از اعم���������ال و نيت بس���������ته اندو آن بن������ا از ط������اعت زن������ده شدس������ت و آن ب��ه اص��ل خ��ود ك��ه علم اس��ت و عم��ل ب������ا بهش������تي در س������ؤال و در ج������واب خان�������ه بي مكن�������اس روبي�������ده ش�������ودحلق���������ه و در، مط���������رب و ق���������وال شدبي كن��������اس از توب��������ه اي روبي��������ده شددر زب����انم چ����ون نمي آي����د، چ����ه س����ود؟ز اهتمام����������ات س����������ليمان والس����������الممس������جد ان������در، به������ر ارش������اد عب������ادگ����ه ب����ه فع����ل اع����ني رك����وع ب����ا ني����ازك����او رس����د در ج����ان ه����ر بيگ����وش و كردر حش���������م، ت���������اثير آن محكم ب���������ود

. قصۀ آغاز خالفت عثمان و خطبۀ وي در بيان آنكه ناصح فعال به فعل به از ناصح قوال به21قول

قص�����ۀ عثم�����ان ك�����ه ب�����ر من�����بر ب�����رفتمن������بر مه������تر ك������ه س������ه پاي������ه بدستب�����ر س�����وم پاي�����ه عم�����ر، در دور خ�����ويشدور عثم��������ان آم��������د او ب��������االي تختپس س���ؤالش ك���رد شخص���ي ب���و الفض���ولپس ت����و چ����ون جس����تي از ايش����ان برت����ري؟

چ�������ون خالفت ي�������افت بش�������تابيد تفت رفت ب��������وبكر و دوم پاي��������ه نشس��������ت از ب��������راي ح��������رمت اس��������الم و كيش ب�����ر ش�����د و بنشس�����ت آن محم�����ود بخت ك�����ان دو ننشس�����تند ب�����ر ج�����اي رس�����ول چ����ون ب����ه رتبت ت����و از ايش����ان كم����تري

21

Page 22: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گفت: اگ�����ر ج�����ايم س�����يم پاي�����ه ب�����ديور دوم پاي��������ه ش��������دم من ج��������اي جوهس�������ت اين ب�������اال مق�������ام مص�������طفيبع�����د از آن ب�����ر ج�����اي خطب�����ه آن ودودزه����ره ني كس را ك����ه گوي����د: هين بخ����وان����د ب����ر خ����اص و ع����ام هيب����تي بنشس����ته به�����ر ك�����ه بين�����ا، ن�����اظر آن ن�����ور ب�����ودت������ا ز گ������رمي فهم ك������ردي آن ض������ريرلي������ك اين گ������رمي گش������ايد دي������ده راگ��������رمي اش را ض��������جرتي و ح��������التيك����ور چ����ون ش����د گ����رم از ن����ور ق����دمس����خت خ����وش مس����تي، ولي اي ب����و الحسناين نص������يب ك������ور باش������د ز آفت������ابوآنك�������ه او اين ن�������ور را بين�������ا ب�������ودور ش����ود ص����د ت����و ك����ه باش����د اين زب����انواي ب�������ر وي گ�������ر بس�������ايد پ�������رده رادس���ت چ���ه ب���ود؟ خ���ود س���رش را ب���ر كنداين ب������ه تق������دير س������خن گفتم ت������و راخال������ه را خاي������ه ب������دي، خ������الو ب������دياز زب��ان ت��ا چش��م، ك��او پ��اك از ش��ك استهين مش������و نومي������د، ن������ور از آس������مانص��������د اث��������ر در كانه��������ا از اخ��������تراناخ��������تر گ��������ردون ظلم را ناس��������خ استچ�����رخ پانص�����د س�����اله راه، اي مس�����تعينس�����ه ه�����زاران س�����ال و پانص�����د ت�����ا زحلدرهمش آرد چ��������و س��������ايه در اي��������ابوز نف�������وس پ�������اك اخ�������تروش م�������ددظ�����������اهر آن اخ�����������تران ق�����������وام ما

وهم مثلي عمرت���������������ان ميش���������������دي گفت�������ئي: مث�������ل اب�������وبكر اس�������ت اووهم مثلي نيس�������ت ب�������ا آن ش�������ه م�������رات����ا ب����ه ق����رب عص����ر لب خ����اموش ب����ودي�����ا ب�����رون آي�����د ز مس�����جد آن زم�����ان پ����ر ش����ده از ن����ور ي����زدان ص����حن و ب����ام ك�����ور را زآن ت�����اب هم گ�����رمي ف�����زود ك������ه ب������ر آم������د آفت������ابي بس من������يرت��������ا ببين��������د عين ه��������ر بش��������نيده راز آن تبش دل را گش����������ادي فس����������حتي از ف�����رح گوي�����د ك�����ه: من بين�����ا ش�����دم پ������اره اي راه اس������ت ت������ا بين������ا ش������دن ص��������د چ��������نين، واهلل اعلم بالص��������واب ش�����رح او، كي ك�����ار ب�����و س�����ينا ب�����ود؟ك����او بجنبان����د ب����ه ك����ف پ����ردة عي����ان تي��������غ اللهي كن��������د دس��������تش ج��������داآن س������ري ك������ز جه������ل س������رها مي كندور ن����ه خ����ود دس����تش كج����ا و اين كج����ا؟اين ب������ه تق������دير آمدس������ت ار او ب������دي ص���د ه���زاران س���ال گ���ويم، ان���دك اس���ت ح���ق چ���و خواه���د، ميرس���د در ي���ك زم���ان ميرس�������اند ق�������درتش در ه�������ر زم�������ان اخ����تر ح����ق، در ص����فاتش راس����خ اس����ت در اث�������ر نزدي�������ك آم�������د ب�������ا زمين دم ب���������ه دم خاص���������يتش آرد عم���������ل ط������ول س������ايه چيس������ت پيش آفت������اب؟س��������وي اختره��������اي گ��������ردون ميرسدب�������اطن م�������ا گش�������ته ق�������وام س�������ما

. در بيان آن که حكما گويند: آدمي عالم صغري است و حكماي الهي گويند: آدمي عالم22 کبري است زيرا که آن علم حكما بر صورت آدمي مقصور بود و علم اين حكما در حقيقت

حقيقت آدمي موصول بودپس ب����ه ص����ورت ع����الم ص����غري ت����وئيظ������اهر آن ش������اخ اص������ل مي������وه استگ��������ر نب��������ودي مي��������ل و امي��������د ثمرپس ب������ه مع������ني آن ش������جر از مي������وه زادمص�����������طفي زين گفت: ك�����������ادم و انبيابه������ر اين فرم������وده اس������ت آن ذوفن������ونگ��������ر ب��������ه ص��������ورت من ز آدم زاده ام������دش س������جدة ملك ك������ز ب������راي من بپس ز من زائي���������د در مع���������ني پ���������دراول فك����������ر آخ����������ر آم����������د در عملحاص�����ل ان�����در ي�����ك زم�����ان از آس�����ماننيس�������ت ب�������ر اين ك�������اروان اين ره درازدل ب�����ه كعب�����ه م�����يرود در ه�����ر زم�����اناين دراز و ك�������وتهي م�������ر جس�������م راستچ����ون خ����دا م����ر جس����م را تب����ديل ك����ردص���د امي���د اس���ت اين زم���ان، ب���ردار گ���امگ�����ر چ����ه پيل�����ۀ چش�����م ب�����ر هم م�����يزني

پس ب�����ه مع�����ني ع�����الم ك�����بري ت�����وئي باطن�����ا به�����ر ثم�����ر ش�����د ش�����اخ هس�����ت كي نش�����اندي باغب�����ان ه�����ر س�����و ش�����جر؟گ����ر ب����ه ص����ورت از ش����جر ب����ودش والدخل��������ف من باش��������ند در زي��������ر ل��������وانحن االخ��������رون الس��������ابقون "رم��������ز "من ب������ه مع������ني ج������د ج������د افت������اده ام وز پي من رفت ب������������ر هفتم فل������������ك پس ز مي���������وه زاد در مع���������ني ش���������جرخاص����ه فك����ري ك����او ب����ود وص����ف ازل م�������يرود مي آي�������د اي�������در ك�������اروان كي مف�������ازه زفت آي�������د ب�������ا مف�������از؟جس�������م طب�������ع دل بگ�������يرد ز امتن�������ان چ����ه دراز و كوت����ه آنج����ا ك����ه خداس����ت؟رفتنش بي فرس��������خ و بي مي��������ل ك��������ردعاش���������قانه، اي ف���������تي، خ���������ل الكالم در س��������فينه خفت��������ه اي، ره مي ك��������ني

22

Page 23: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. تفسير اين حديث که مثل امتي کمثل سفينۀ نوح من تمسك بها نجا و من تخلف عنها غرق23به�������ر اين فرم�������ود پيغم�������بر ك�������ه منم�����ا و اص�����حابيم چ�����ون كش�����تي ن�����وحچونك����ه ب����ا ش����يخي، ت����و دور از زش����تييدر پن������اه ج������ان ج������ان بخش������ي ق������ويمگس�������ل از پيغم�������بر اي�������ام خ�������ويشگ����ر چ����و ش����يري، چ����ون روي ره بي دليلهين م�����پر، اال ك�����ه ب�����ا پره�����اي ش�����يخي�����ك زم�����اني م�����وج لطفش ب�����ال توستمر قه���������ر او را ض���������د لطفش كم ش���������ي����ك زم����ان چ����ون خ����اك س����بزت ميكندجس����م ع����ارف را ده����د وص����ف جم����ادلي��������ك او بين��������د، نبين��������د غ��������ير اومغ�������ز را خ�������الي كن از انك�������ار ي�������ارت������ا بي������ابي ب������وي خل������د از ي������ار مندر ص�������ف معراجي�������ان گ�������ر بيس�������تيني چ��������و مع��������راج زمي��������ني ت��������ا قمرني چ������و مع������راج بخ������اري ت������ا س������ما����راقي گش����ت، خن����گ نيس����تي خ����وش بمش مس ميكند ك��������وه و درياه��������ا س��������پ����������ا بكش در كش����������تي و مي رو رواندس�������ت ني و پ�������اي ني رو ت�������ا ق�������دمبردري�������دي در س�������خن پ�������ردة قي�������اساي فل������ك ب������ر گفت او گ������وهر بب������ارگ����ر بب����اري، گ����وهرت ص����د ت����ا ش����ودود پس نث�����اري ك�����رده باش�����ي به�����ر خ�����

همچ������و كش������تي ام ب������ه طوف������ان زمن ه���ر ك���ه دس���ت ان���در زن���د ياب���د فت���وح روز و ش��������ب س��������ياري و در كش��������تيي خفت��������ه در كش��������تي و در ره م��������يروي تكي����ه كم كن ب����ر فن و ب����ر ك����ام خ����ويش همچ������و روب������ه در ض������اللي و ذلي������ل ت�����ا ببي�����ني ع�����ون لش�����كرهاي ش�����يخ آتش قه��������رش دمي حم��������ال توس��������ت اتح�����������اد ه�����������ر دو بين ان�����������در اثري�����ك زم�����ان پ�����ر ب�����اد و گ�����بزت ميكندت����ا ب����ر او روي����د گ����ل و نس����رين ش����ادج�����ز ب�����ه مغ�����ز پ�����اك نده�����د خل�����د بوت�����ا ك�����ه ريح�����ان ياب�����د از گل�����زار ي�����ارچ�������ون محم�������د، ب�������وي رحمن از يمن �����راقت پ�����ر گش�����ايد، نيس�����تي چ�����ون ببلك�����ه چ�����ون مع�����راج كلكي ت�����ا ش�����كرب�����ل چ�����و مع�����راج جني�����ني ت�����ا نه�����ا س������وي هس������تي آردت، گ������ر بيس������تي ت��������������ا جه��������������ان حس را پس ميكندچ����ون س����وي معش����وق ج����ان ج����ان روان آنچن�����ان ك�����ه ت�����اخت جانه�����ا از ع�����دم گ�����ر نب�����ودي س�����مع س�����امع را نع�����اس از جه����������ان او جهان����������ا ش����������رم دارجام�������دت بينن�������ده و گوي��������ا ش�������ودچ����ون ك����ه ه����ر س����رمايۀ ت����و ص����د ش����ود

. قصۀ هديه فرستادن بلقيس از شهر سبا سوي سليمان عليه السالم24همچ������و آن هدي������ه ك������ه بلقيس از س������باهدي���������ۀ بلقيس چ���������ل اس���������تر بدستچ�����ون ب�����ه ص�����حراي س�����ليماني رس�����يدب������ر س������ر زر ت������ا چه������ل م������نزل براندباره�����������ا گفتن�����������د: زر را واب�����������ريمعرص�����ه اي كش خ�����اك زر ده، دهي استاي ب��������برده عق��������ل، هدي��������ه ت��������ا الهچ�����ون كس�����اد هدي�����ه آنج�����ا ش�����د پديدب���������از گفتن���������د: ار كس���������اد و، ار رواگ�����ر زر و گ�����ر خ�����اك، م�����ا را بردنيستگ���������ر بفرماين���������د ك���������ه: واپس بريدام�������ر و فرم�������ان را همي باي�������د ش�������نيدپس روان گش�������������تند هدي�������������ه آورانخن�����دش آم�����د چ�����ون س�����ليمان آن بديدمن نگفتم ك������ه ب������ه هدي������ه اس������تم اميدك�����ه م�����را از غيب، ن�����ادر هدي�����ه هاستميپرس���������تيد اخ���������تري، ك���������او زر كند

ب����������ر س����������ليمان ميفرس����������تاد، اي كياب�����ار آنه�����ا جمل�����ه خش�����ت زر بدس�����ت ف��������رش آن را جمل��������ه زر پخت��������ه ديدت���������ا ك���������ه زر را در نظ���������ر، آبي نماندس����وي مخ���زن، م����ا چ����ه بيگ����ار ان����دريم؟ زر ب����ه هدي����ه ب����ردن آنج����ا ابلهي اس����ت عق����ل، آنج����ا كم����تر اس����ت از خ����اك راه شرمساريش������������ان همي واپس كش������������يدچيس������ت ب������ر م������ا؟ بن������ده فرم������انيم ماام�������ر فرمان�������ده، بج�������ا آوردنيس�������ت هم ب������ه فرم������ان، تحف������ه را ب������از آوريدت������ا ب������دانجا هدي������ه را باي������د كش������يدت�������ا ب�������ه تخت آن س�������ليمان جه�������انك�����ز ش�����ما من كي طلب ك�����ردم مزي�����د؟بلك�������ه گفتم: الي�������ق هدي�������ه ش�������ويدك�����ه بش�����ر آن را ني�����ارد ن�����يز خواس�����ت رو ب�������ه او آري�������د، ك�������او اخ�������تر كند

23

Page 24: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ميپرس�����������تيد آفت�����������اب چ�����������رخ راآفت������اب، از ام������ر ح������ق طب������اخ ماستآفت�����ابت گ�����ر بگ�����يرد چ�����ون ك�����ني؟ني ب������ه درگ������اه خ������دا آري ص������داع؟گ���ر كش���ندت نيم ش���ب، خورش���يد ك���و؟حادث�����ات اغلب ب�����ه ش�����ب واق�����ع ش�����ودس����وي ح����ق، گ����ر ز آس����تانه خم ش����ويچ���ون ش���وي مح���رم، گش���ايم ب���ا ت���و لبج���������ز روان پ���������اك او را ش���������رق نيروز آن باش������د ك������ه او ش������ارق ش������ودچ���������ون نماي���������د ذره پيش آفت���������اب؟ آفت�������ابي را ك�������ه رخش�������ان ميش�������ودهمچ�����و ذره بي�����ني اش در ن�����ور ع�����رشبي�����ني اش مس�����كين و خ�����وار و بي ق�����راركيمي�������ائي ك�������ه از او ي�������ك م�������أثرين������ادر اكس������يري، ك������ه از وي نيم ت������ابب�����والعجب مين�����اگري، ك�����ز ي�����ك عملب��������اقي دره��������اي ج��������ان و اخ��������تراندي��������دة حس��������ي، زب��������ون آفت��������ابت�������ا زب�������ون گ�������ردد ب�������ه پيش آن نظرك�����ان نظ�����ر ن�����وري و، اين ن�����اري ب�����ود

خ�����وار ك������رده ج������ان ع�����الي ن������رخ راابلهي باش�����د، ك�����ه گ�����وئيم او خداس�����ت آن س����ياهي زو، ت����و چ����ون ب����يرون ك����ني؟ك�������ه س�������ياهي را ب�������بر، واده ش�������عاع ت������ا بن������الي، ي������ا ام������ان خ������واهي از اوو آن زم�����ان معب�����ود ت�����و غ�����ائب ب�����ودوا رهي از اخ��������تران، مح��������رم ش��������وي ت��������ا ببي��������ني آفت���������اب نيم ش��������ب در طل������وعش روز و ش������ب را ف������رق ني ش�����ب نمان�����د چونك�����ه او ب�����ارق ش�����ودخ����ور چن����ان باش����د در آن ان����وار و ت����اب دي����ده پيش����ش كن����د و ح����يران ميش����ودپيش ن������ور بي ح������د موف������ور ع������رش دي�������ده را ق�������وت ش�������ده از كردگ�������ارب�����ر دخ�����ان افت�����اد، گش�����ت آن اخ�����تري ب��������ر ظالمي زد، بك��������ردش آفت���������اب ل ����ر زح���� بس����ت چن����دين خاص����يت را بهم ب�����ر اين مقي�����اس، اي ط�����الب ب�����دان دي��������دة رب��������انئي ج��������وي و بي��������اب شعش���������عات آفت���������اب ب���������ا ش���������ررن�������ار پيش ن�������ور، بس ت�������اري ب�������ود

. کرامات و نور شيخ عبد اهلل مغربي قدس سره25گفت عب����������د اهلل ش����������يخ مغ����������ربيمن ندي������دم ظلم������تي در شص������ت س������الص�������وفيان گفتن�������د، ص�������دق ق�������ال اودر بيابانه����������اي پ����������ر از خ���������ار و گوروي پس ن���������اكرده ميگفت او ب���������ه شبب����از گف����تي بع����د ي����ك دم: س����وي راستروز گش������تي پ������اي بوس������ش گش������ته ماروز گش�����تي پ�����اش را م�����ا پ�����اي ب�����وسل ب�������ر وي اثر ني ز خ�������اك و، ني ز گ�������مغ�������ربي را مش�������رقي ك�������رده خ�������داين�����ور اين ش�����مس شموس�����ي ف�����ارس استچ����ون نباش����د ح����ارس آن ن����ور مجي����د؟ت�������و ب�������ه ن�������ور او همي رو، در ام�������انپيش پيش������ت م������يرود آن ن������ور پ������اكي�������وم ال يخ�������زي النبي را راس�������ت دانگ�����ر چ�����ه گ�����ردد در قي�����امت آن ف�����زونك����او ببخش����د هم ب����ه مي����غ و هم ب����ه م����اغ

شص����ت س����ال از ش����ب ندي����دم من ش����بي ني ب������ه روز و ني ب������ه ش������ب ني ز اعتالل ش���������ب همي رف���������تيم در دنب���������ال اواو چ�������و م�������اه ب�������در م�������ا را پيش روهين گ����و آم����د، مي����ل كن در س����وي چپ مي���ل كن، زي����را ك����ه خ���اري پيش پاس����ت ل، ه����ر دو پا زآنك����ه ب����ودي پ����اكش از گ����گش�����ته پاه�����ايش چ�����و پاه�����اي ع�����روس ن������ه از خ������راش خ������ار و آس������يب حجرك����رده مغ����رب را چ����و مش����رق ن����ور زاي روز خ����اص و ع����ام را او ح����ارس اس����ت ك����������ه ه����������زاران آفت����������اب آرد پديددر مي�����������ان اژده�����������ا و كژدم�����������ان ميكن����د ه����ر ره����زني را چ����اك چ����اك يس������عي بين اي������ديهم بخ������وان "ن������ور "از خ�������دا اينج�������ا بخواهي�������د آزم�������ون ن����������ور ج����������ان، واهلل اعلم ب����������البالغ

. باز گردانيدن سليمان عليه السالم رسوالن بلقيس را با آن هديه ها که آورده بودند سوي26بلقيس و دعوت کردن سليمان بلقيس را به ايمان و ترك آفتاب پرستي

ب���������از گردي���������د اي رس���������والن خجلاين زر من، ب�������������ر س�������������ر آن زر نهيدف�������رج اس�������تر الي�������ق حلق�������ۀ زر است

زر ش��������ما را، دل ب��������ه من آري��������د، دل ك���������وري تن ف���������رج اس���������تر را دهيدزر عاش�������ق، روي زرد اص�������فر اس�������ت

24

Page 25: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ك�������ه نظرگ�������اه خداون�������د اس�������ت آنك��������و نظرگ��������اه ش��������عاع آفت��������اب؟از گ��������رفت من، ز ج��������ان اس��������پر كنيدم�����رغ فتن�����ۀ دان�����ه، ب�����ر ب�����ام اس�����ت اوچ�����ون ب�����ه دان�����ه داد او دل را ب�����ه ج�����انآن نظره�������ا ك�������ه ب�������ه دان�������ه مي كنددان�����ه گوي�����د: گ�����ر ت�����و مي�����دزدي نظرچ����ون گش����ايند آن نظ����ر اين س����و ت����و راچ������ون كش������يدت آن نظ������ر ان������در پي ام

ك����ز نظ����ر ان����داز خورش����يد اس����ت، ك����ان ك��������و نظرگ��������اه خداون��������د لب��������اب؟گ�������ر چ�������ه اكن�������ون هم گرفت�������ار منيدپ�������ر گش�������اده، بس�������تۀ دام اس�������ت اوناگرفت���������ه، م���������ر و را بگرفت���������ه دان آن گ�����ره دان، ك�����او ب�����ه پ�����ا ب�����ر ميزندمن همي دزدم ز ت������������و ص������������بر و مقرپس م������دان از خويش������تن غاف������ل م������راپس ب������داني ك������ز ت������و من غاف������ل ني ام

. قصۀ عطاري که سنگ ترازوي او گل سر شوي بود و دزديدن مشتري گلخوار، از آن گل27هنگام سنجيدن شكر و ديدن عطار و ناديده کردن مر ورا

پيش عط������اري يكي گ������ل خ������وار رفتپس ب����������ر عط����������ار، ط����������رار دو دلگفت عط�������ار: اي ج�������وان، ابل�������وج منلي�����ك گ�����ل، س�����نگ ت�����رازوي من استگفت: هس������������تم در مهمي قن������������د جوگفت ب����ا خ����ود: پيش آنك����ه گلخ����ور استهمچ������و آن دالل������ه ك������او گفت: اي پسرس���خت زيب���ا، لي���ك هم ي���ك چ���يز هستگفت: به����تر، اين چ����نين خ����ود گ����ر ب����ودگ���ر ن���داري س���نگ و، س���نگت از گ���ل استان�������در آن كف�������ۀ ت�������رازو ز اعت�������دادپس ب�������راي كف�������ۀ ديگ�������ر ب�������ه دستچ�����ون نب�����ودش تيش�����ه اي، او دي�����ر ماندرويش آن س����و ب����ود، گلخ����ور ناش����گفتت�����رس ترس�����ان، ك�����ه نياي�����د ناگه�����اندي����د عط����ار آن و خ����ود مش����غول ك����ردگ������ر ب������دزدي، و ز گ������ل، من مي������بريت�����و همي ترس�����ي ز من، لي�����ك از خ�����ريچ�����ون ببي�����ني ت�����و ش�����كر را، ز آزم�����ودگ�����ر چ�����ه مش�����غولم، چن�����ان احم�����ق نيمم������رغ از آن دان������ه نظ������ر خ������وش ميكندگ���������ر ز راه چش���������م حظي مي���������برياين نظ����ر از دور، چ����ون ت����ير اس����ت و س����مم�������ال دني�������ا، دام مرغ�������ان ض�������عيفت�����ا ب�����دين ملكي ك�����ه او داميس�����ت ژرفمن س��������ليمان، مي نخ��������واهم ملكت��������انك���اين زم���ان هس���تيد خ���ود ممل���وك ملكباژگون����������ه، اي اس����������ير اين جه����������اناي ت����و بن����دة اين جه����ان، محب����وس ج����ان

ت�����ا خ�����رد ابل�����وج قن�����د خ�����اص زفت ل موض������ع س������نگ ت������رازو ب������ود گ������هس������ت نيك������و بي تكل������ف بي س������خنگ����ر ت����و را مي����ل ش����كر بخري����دن اس����ت س���نگ م���يزان، ه���ر چ���ه خواه���د، ب���اش گول نك���وتر از زر اس���ت س���نگ چ���ه ب���ود؟ گ���ن������و عروس������ي ي������افتم بس خ������وب فرك�����ان س�����تيره، دخ�����تر حل�����واگر اس�����ت دخ�����تر او چ�����رب و ش�����يرين ت�����ر ب�����وداين ب���ه و، ب���ه گ���ل م���را، ق���وت دل اس���ت ل را نه������اد او بج������اي س������نگ آن گ������هم ب�����ه ق�����در آن ش�����كر را مي شكس�����ت مش�������تري را منتظ�������ر آنج�������ا نش�������اندگ�����ل از او پوش�����يده دزدي�����دن گ�����رفت چش�������م او ب�������ر من فت�������د از امتح�������ان ك�����ه ف�����زون ت�����ر دزد از اين، اي روي زردرو ك�����ه هم از پهل�����وي خ�����ود ميخ�����وري من همي ترس����م ك����ه ت����و كم����تر خ����وري پس ب����داني ك����احمق و غاف����ل ك����ه ب����ودك����ه ش����كر اف����زون كش����ي ت����و از ني ام دان��������������������������ه هم از دور، راهش ميزندني كب�����اب از پهل�����وي خ�����ود ميخ�����وري؟عش����قت اف����زون ميش����ود، ص����بر ت����و كم مل������ك عق������بي، دام مرغ������ان ش������ريف در ش������كار آين������د مرغ������ان ش������گرف بلك������ه من بره������انم از ه������ر هلكت������ان مال���ك مل���ك، آنك���ه او بجهي���د ز هل���ك ن�����ام خ�����ود ك�����ردي ام�����ير اين جه�����ان چن����د گ����وئي خ����ويش را خواج����ۀ جه����ان؟

. دل داري کردن و نواختن سليمان عليه السالم مر آن رسوالن را و دفع وحشت و آزار از28دل ايشان و عذر قبول ناکردن هديه شرح کردن با ايشان

اي رس��������والن، ميفرس��������تمتان رس��������ولپيش بلقيس آنچ����������ه ديدي����������د از عجبك������ه چه������ل م������نزل ب������ه روي زر بديد

رد من به����������تر ش����������ما را، از قب���������ول ب�����������از گوئي�����������د از بياب�����������ان ذهب وز چ����نين هدي����ه خج����ل چ����ون ميش����ديد

25

Page 26: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ت�����ا بدان�����د ك�����ه ب�����ه زر ط�����امع ن�����ه ايمآنك����ه، گ����ر خواه����د، هم����ه خ����اك زمينح������ق ب������راي آن كن������د، اي زر گ������زينف�����ارغيم از زر ك�����ه م�����ا بس پ�����ر ف�����نيماز ش���������ما كي كدي���������ۀ زر ميك���������نيم؟ت�����رك آن گيري�����د، گ�����ر مل�����ك سباستتخت���ه بن���د اس���ت آنك���ه تختش خوان���ده ايود پادش�������اهي نيس�������تت ب�������ر ريش خ�������بي م������راد ت������و ش������ود ريش������ت س������پيدمال����ك المل����ك اس����ت ه����ر كش س����ر نهدلي��������ك ذوق س��������جده اي پيش خ��������داپس بن���������الي ك���������ه نخ���������واهم ملكهاپادش���������اهان جه����������ان، از ب���������د رگيور ن������ه ادهم وار، س������ر گ������ردان و دنگلي�����ك ح�����ق به�����ر ثب�����ات اين جه�����انت���ا ش���ود ش���يرين ب���ر ايش���ان تخت و ت���اجاز خ������راج ار جم������ع آري زر چ������و ريگهم������ره ج������انت نگ������ردد مل������ك و زرت����ا ببي����ني ك����اين جه����ان چاهيس����ت تنگت����ا بگوي����د، چ����ون ز چ����اه آئي ب����ه ب����امهس���������ت در چ���������اه انعكاس���������ات نظروقت ب�����������ازي، كودك�����������ان را ز اختاللعارف���������انش، كيمي���������اگر گش���������ته اند

م������������ا زر، از زر آف������������رين آورده ايم س������ر ب������ه س������ر زر گ������ردد و در ثمين روز محش����������ر اين زمين را نق����������ره گين خاكي�����ان را س�����ر ب�����ه س�����ر زرين ك�����نيم م��������ا ش��������ما را كيمي��������اگر ميك��������نيم ل، بس ملكهاس����ت ك����ه ب����رون آب و گ����ص������در پن������داري و، ب������ر در مان������ده اي پادش�����اهي چ�����ون ك�����ني ب�����ر ني�����ك و بدش������رم دار از ريش خ������ود، اي ك������ژ اميدبي جه�������ان خ�������اك ص�������د ملكش دهدخوش�����تر آي�����د از دو ص�����د دولت ت�����و رامل������ك آن س������جده مس�������لم كن م������راب��������و نبردن��������د از ش��������راب بن��������دگي مل������ك را ب������ر هم زدن������دي بي������درنگ مهرش�����ان بنه�����اد ب�����ر چش�����م و ده�����ان ك������ه س������تانيم از جه������ان داران خ������راج آخ�����ر آن از ت�����و بمان�����د م�����رده ري�����گ زر ب�������ده، س�������رمه س�������تان به�������ر نظريوس������فانه آن رس������ن آري ب������ه چن������گ ي����ا بش����ري، لي ه����ذا غالم "ج����ان ك����ه: "كم�������ترين آنك�������ه نماي�������د س�������نگ زرمينماي���������د آن خزفه���������ا، زر و م���������ال ت�����ا ك�����ه ش�����د كانه�����ا ب�����ر ايش�����ان نژند

. ديدن درويشي جماعت مشايخ را در خواب و در خواست کردن روزي حالل، بي مشغول29 شدن به کسب و از عبادت ماندن، و ارشاد ايشان او را به ميوه هاي تلخ و ترش کوهي بر وي

شيرين شدن به داد آن مشايخآن يكي درويش گفت ان����������در س����������مرگفتم ايش�����������ان را ك�����������ه: روزي حاللم�������ر م�������را س�������وي كهس�������تان راندندك�����ه خ�����دا ش�����يرين بك�����رد آن مي�����وه راهين بخ�����ور پ�����اك و حالل و بي حس�����يبپس م����������را ز آن رزق، نطقي رو نم����������ودگفتم: اين فتن������ه اس������ت، اي رب جه������انش������د س������خن از من، دل خ�����وش ي������افتمگفتم: ار چ�����������يزي نباش�����������د در بهشتهيچ نعمت آرزو ناي�����������������������������د دگرمان����ده ب����ود از كس����ب، ي����ك دو حب����ه ام

خض�������ريان را من بدي�������دم، خ�������واب دراز كج�����ا نوش�����م ك�����ه نب�����ود آن وب�����ال مي������وه ه������ا ز آن بيش������ه مي افش������اندنددر ده��������ان ت��������و ب��������ه همته��������اي مابي ص������داع و نق������ل و ب������اال و نش������يب ذوق گفت من، خرده������������ا م������������يربودبخشش������ي ده از هم������ه خلق������ان نه������ان چ��������ون ان��������ار از ذوق مي بش��������كافتم غ�����ير اين ش�����ادي ك�����ه دارم در سرش�����ت زين ن�������پردازم ب�������ه خ�������ورد نيش�������كردوخت����������ه در آس����������تين جب�����������ه ام

. نيت کردن او، که اين زر بدهم بدان هيزم کش چون من روزي يافتم به کرامات مشايخ و30رنجيدن آن هيزم کش از ضمير و نيت او

آن يكي درويش ه������������يزم ميكش������������يدپس بگفتم: من ز روزي ف������������������������ارغممي�����وة مك�����روه ب�����ر من خ�����وش شدستچونك��������ه من ف��������ارغ شدس��������تم از گلوب�������دهم اين زر را ب�������دين تكلي�������ف كشخ��������ود ض��������ميرم را همي دانس��������ت او

خس������ته و مان������ده، ز بيش������ه در رس������يدزين س�������پس از به�������ر رزقم نيس�������ت غم رزق خاص����ي جس����م را آم����د ب����ه دس����ت حب����ه اي چن����د اس����ت، اين ب����دهم ب����دووش ت���ا دو س���ه روزك ش���ود از ق���وت خ���زانك����ه س����معش داش����ت ن����ور از ش����مع هو

26

Page 27: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ب������ود پيش������ش س������ر ه������ر انديش������ه ايهيچ پنه��������ان مي نش��������د از وي ض��������ميرپس همي منگي������د ب������ا خ������ود زي������ر لبك�����اين ب�����ود انديش�����ه ات به�����ر مل����وك؟من نمي ك�����������ردم س�����������خن را فهم ليكس����وي من آم����د ب����ه هيبت همچ����و ش����يرپرت������و ح������الي ك������ه او ه������يزم نه������ادگفت: ي����ا رب، گ����ر ت����را خاص����ان هي اندلط����ف ت����و خ����واهم ك����ه مين����اگر ش����وددر زم����ان دي����دم ك����ه زر ش����د ه�����يزمشمن در آن بي خ�������ود ش�������دم، ت�������ا ديرگهبع����د از آن گفت: اي خ����دا، گ����ر آن كب����ارب�������از اين را بن�������د ه�������يزم س�������از زوددر زم������ان ه������يزم ش������د آن اغص������ان زربع�������د از آن برداش�������ت ه�������يزم را و رفتخواس���������تم ت���������ا از پي آن ش���������ه رومبس�������ته ك�������رد آن هيبت او م�������ر م�������راور كس����ي را ره ش����ود، گ����و: س����ر فش����انپس غ��������������نيمت دار آن توفي��������������ق راني چ����و آن ابل����ه، ك����ه ياب����د ق����رب ش����اهچ�������ون ز قرب�������اني دهن�������دش بيش�������ترنيس�������ت اين از ران گ�������او، اي مف�������تريب������ذل ش������اهانه س������ت اين، بي رش������وتي

چ�������ون چ�������راغي در درون شيش�������ه اي ب������ود ب������ر مض������مون دله������ا او ام������يردر ج��������واب فك��������رتم آن ب��������و العجب كي������ف تلقي ال������رزق، ان لم يرزق������وك؟ب������ر دلم مي زد عت������ابش ني������ك ني������ك تن������گ ه������يزم را نه������اد از پش������ت زيرل����رزه اي ب����ر ه����ر هفت عض����و من فت����ادك������ه مب������ارك دع������وت و ف������رخ پي انداين زم�����ان، اين تن�����گ ه�����يزم، زر ش�����ودوش همچ����و آتش ب����ر زمين مي ت����افت خ����چونك����ه ب����ا خ����ويش آم����دم من از ول����ه بس غيورن��������د و گري��������زان ز اش��������تهاربي توق����ف، هم ب����ر آن ح����الي ك����ه ب����ودمس������ت ش������د در ك������ار او عق������ل و نظرس�����وي ش�����هر، از پيش من، او ت�����يز و تفت پرس�������م از وي مش�������كالت و، بش�������نوم پيش خاص��������ان، ره نباش��������د عام��������ه راك�������ان ب�������ود از رحمت و از جذبش�������ان چ�������ون بي�������ابي ص�������حبت ص�������ديق راس�������هل و آس�������ان در فت�������د آن دم ز راه پس بگوي����د: ران گ����او اس����ت اين مگ����ر؟ران گ��������اوت مي نماي��������د از خ��������ري بخش������ش محض اس������ت اين، از رحم������تي

. تحريض سليمان مر رسوالن را بتعجيل بهجرت بلقيس بهر ايمان31همچن�����ان ك�����ه ش�����ه س�����ليمان در ن�����بردك���������ه بيائي���������د اي عزي���������زان زود زودس���������وي س���������احل ميفش���������اند بي خطرالص�������ال گف�������تيم، اي اه�������ل رش�������ادپس س����������ليمان گفت: اي پيك����������ان رويدپس بگوئي�������دش: بي�������ا اينج�������ا تم�������امهين بي��������ا اي ط��������الب دولت، ش��������تاباي ك�����ه ت�����و ط�����الب ن�����ه اي، ت�����و هم بيا

ج������ذب خي������ل و لش������كر بلقيس ك������ردك����ه ب����ر آم����د موجه����ا از بح����ر ج����ودج����وش م����وجش ه����ر زم����اني ص����د گهرك�����اين زم�����ان رض�����وان در جنت گش�����ادس����������وي بلقيس و، ب����������دين دين بگرويد"زود ك��������ه ان اهلل ي��������دعو بالس��������الم "ك����ه فت����وح اس����ت اين زم����ان و فتح ب����اب ت����������ا طلب ي����������ابي از آن ي����������ار وفا

. سبب هجرت ابراهيم ادهم و ترك ملك خراسان32مل�������ك ب�������ر هم زن ت�������و، ادهم وار زودخفت����ه ب����ود آن ش����ه ش����بانه ب����ر س����ريرقص������د ش������ه از حارس������ان آن هم نب������وداو همي دانس�����ت ك�����ان ك�����او ع����ادل استع�����������دل باش�����������د پاس�����������بان كامها����د مقص����ودش از بان����گ رب����اب لي����ك بنال������������ۀ س������������رنا و تهدي������������د دهلپس حكيم�������ان گفت�������ه ان�������د: اين لحنهابان��گ گردش��هاي چ��رخ اس��ت، اين ك��ه خلقمومن����������ان گوين����������د: كاث����������ار بهشتم�������ا هم�������ه اج�������زاي آدم ب�������وده ايمگ���ر چ���ه ب���ر م���ا ريخت آب و گ���ل ش���كي

ت������ا بي������ابي همچ������و او مل������ك خل������ودحارس�����ان ب�����ر ب�����ام ان�����در دار و گ������يرك������ه كن������د ز آن دف������ع دزدان و رن������ودف�����ارغ اس�����ت از واقع�����ه، ايمن دل اس�����ت ني ب�����ه ش�����ب چوب�����ك زن�����ان ب�����ر بامهاهمچ������و مش������تاقان خي������ال آن خط������اب چ������يزكي مان������د ب������دان ن������اقور ك������ل از دوار چ����������������رخ بگرف����������������تيم مامي س�����رايندش ب�����ه طنب�����ور و ب�����ه حل�����ق نغ�������ز گرداني�������د ه�������ر آواز زش�������ت در بهش��������ت آن لحنه��������ا بش��������نوده ايم يادم��������ان آي��������د از آنه��������ا ان��������دكي

27

Page 28: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

لي����ك چ����ون آميخت ب����ا خ����اك ك����ربآب چ������ون آميخت ب������ا ب������ول و كم������يزچ�����������يزكي از آب هس�����������تش در جسدگ���������ر نجس ش��������د آب، اين طبعش بماندپس غ�������ذاي عاش�������قان آم�������د س�������ماعق��������وتي گ��������يرد خي��������االت ض��������ميرآتش عش�������ق از نواه�������ا گش�������ت ت�������يز

كي ده�����د اين زي�����ر و اين بم آن ط�����رب؟گش�����ت ز آم�����يزش م�����زاجش تلخ و ت�����يزب���������ول زآن���������رو آتش���������ي را مي كشدك�����اتش غم را ب�����ه طب�����ع خ�����ود نش�����اندك�������ه در او باش�������د خي�������ال اجتم�������اع بلك����ه ص����ورت گ����ردد از بان����گ ص����فيرآنچن���������ان ك���������ه آتش آن ج���������وز ريز

. حكايت آن مرد تشنه که از سر جوز بن جوز در جوي آب ميريخت که در گو بود و به آب33 نمي رسيد تا به افتادن جوز بانگ آب بشنود و او را چون سماع خوش بانگ آب اندر طرب مي

آورددر نغ�������ولي ب��������ود آب، آن تش��������نه ماندمي فت�����اد از ج�����وز بن، ج�����وز ان�����در آبع��������اقلي گفتش ك��������ه: بگ��������ذار اي فتاپيش����������������تر در آب ميافت����������������د ثمرپيش�����������تر در آب ميافت�����������د ب�����������بينت������ا ت������و از ب������اال ف������رو آئي ب������ه زيرگفت: قص�����دم زين فش�����اندن ج�����وز نيستقص�����د من آن اس�����ت كاي�����د بان�����گ آبتش����نه را خ����ود ش����غل چب����ود در جه����ان؟گ�����رد ج�����و و، گ�����رد آب و بان�����گ آبهمچن��������ان مقص��������ود من زين مثن��������ويمثن�������وي ان�������در ف�������روع و در اص�������ولالتج������ا ب������ر توس������ت و ب������ر ام������داد تومثن�������وي ان�������در اص�������ول و در ف�������روعمثن��������وي ان��������در اص��������ول و ابت��������دادر قب����������ول توس����������ت ع����������ز و مقبليدر قب������ول آرن������د ش������اهان ني������ك و بدچ�������ون نه�������الي كاش�������تي آبش ب�������دهقص���������دم از الف���������اظ او راز ت���������و استخداست آواز آوازت، من پيش اتص����������الي بي تكي����������ف بي قي����������اسلي��������ك گفتم ن��������اس من، نس��������ناس نين�����اس م�����ردم باش�����د و، ك�����و م�����ردمي؟م�������������ا رميت إذر رميت خوان�������������ده ايمل����ك جس����مت را چ����و بلقيس، اي غ����بيمي كنم ال ح��������ول، ني از گفت خ��������ويشك��������او خي��������الي ميكن��������د در گفت منميكنم ال ح�������ول، يع�������ني چ�������اره نيستچونك�����������ه گفت من گ�����������رفتت در گلوآن يكي ن���������ائي، خ���������وش، ني ميزدستن�����اي را ب�����ر ك�����ون نه�����اد، او ك�����ه: ز مناي مس�������لمان، خ�������ود ادب ان�������در طلبه�������ر ك�������ه را بي�������ني ش�������كايت ميكنداين ش�����كايتگر يقين خ�����وي اش ب�����د استزآنك���ه خوش���خو آن ب���ود، ك���او در خم���وللي����ك در ش����يخ اين گل����ه، ز ام����ر خداستآن ش���كايت نيس���ت، هس���ت اص���الح ج���انن�����������احمولي انبي�����������ا از ام�����������ر دانطب�������ع را كش�������تند ان�������در حم�������ل بداي س���������ليمان، در مي���������ان زاغ و ب���������از

ب�����ر درخت ج�����وز و، ج�����وزي مي فش�����اندبان�����گ مي آم�����د، همي دي�����د او حب�����اب جوزه�������ا خ������ود تش�������نگي آرد ت������و راآب در پستيس�������������ت، از ت�������������و دورترمي ب�����رد آبش ت�����و را، چ�����ه س�����ود از اين؟آب، ج������وزت ب������رده باش������د، اي دل������يرت�����يزتر بنگ�����ر، ب�����ر اين ظ�����اهر مأيس�����ت هم ب������بينم ب������ر س������ر آب اين حب������اب رد پ�����اي ح�����وض گش�����تن ج�����اودان گ�����همچ����و ح����اجي، ط����ائف كعب����ۀ ص����واب اي ض����ياء الح����ق حس����ام ال����دين ت����وئي جمل�����ه آن توس�����ت و كردس�����تي قب�����ول تكي������ه ب������ر اش������فاق و ب������ر اس������عاد توميكن������د زي������ر ل������واي ت������و رج������وعجمل����ه به����ر توس����ت و ب����ر توس����ت انتهازآنك�������ه ش�������اه ج�������ان و س�������لطان دليچ�������ون قب�������ول آرن�������د، نب�������ود هيچ ردچ�����ون گش�����ادش داده اي، بگش�����ا گ�����ره قص������دم از انش������ايش آواز ت������و اس������ت عاش����ق از معش����وق، حاش����ا كي جداس����ت؟ هس�����ت رب الن�����اس را ب�����ا ج�����ان ن�����اس ن�����اس، غ�����ير ج�����ان ج�����ان اش�����ناس، ني ت�������و س�������ر م�������ردم نديدس�������تي دمي لي�����ك جس�����مي، در تج�����زي مان�����ده اي ت��������رك كن به��������ر س��������ليمان ن��������بي بلك�������ه از وس�������واس آن انديش�������ه كيش در دل از وس���������واس و انك���������ارات و ظن چ����ون ت����و را در دل ب����ه ض����دم گفتنيس����ت من خمش ك����ردم، ت����و زين پس خ����ود بگوناگه������ان از مقع������دش ب������ادي بجس������ت گ�����ر ت�����و به�����تر م�����يزني، بس�����تان ب�����زن نيس��������ت اال حم��������ل از ه��������ر بي ادب ك����ان فالن كس راس����ت، طب����ع و خ����وي بدك���ه ب���دان ب���د خ���وي، ب���د گ���وي آمدس���ت باش����د از ب����د خ����و و ب����د طبع����ان حم����ول ن�����ه پي خش������م و مم�����ارات و هواس�����ت چ������ون ش������كايت ك������ردن پيغم������بران ور ن������ه حمالس������ت ب������د را حلمش������ان ن�����احمولي گ�����ر كنن�����د از ح�����ق ب�����ود حلم ح����ق ش����و، ب����ا هم����ه مرغ����ان بس����از

28

Page 29: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

بلب��������ل بس��������يار گ��������و را پ��������ر مكناي دو ص����������د بلقيس حلمت را زب����������ون

ب�������از را و كب�������ك را ب�������ر هم م�������زنك�������ه اه�������د ق�������ومي انهم ال يعلم�������ون

. تهديد فرستادن سليمان عليه السالم پيش بلقيس که اصرار مينديش بر شرك و تاخير مكن34هين بي�������ا بلقيس، ور ن�������ه ب�������د ش�������ودپ����������رده دار ت����������و درت را ب����������ر كندجمل��������������ه ذرات زمين و آس��������������مانب���اد را دي���دي ك���ه ب���ا ع���ادان چ���ه ك���رد؟آنچ������ه ب������ر فرع������ون زد، آن بح������ر كينو آنچ�����ه آن بابي�����ل، ب�����ا آن پي�����ل ك�����ردو آنك����ه س����نگ ان����داخت داودي ب����ه دستس�����نگ مي باري�����د ب�����ر اع�����داي ل�����وطگ�������ر بگ�������ويم از جم�������ادات جه�������انمثن����وي چن����دان ش����ود ك����ه چ����ل ش����تردس�������ت ب�������ر ك�������افر گ�������واهي ميدهداي نم������وده ض������د ح������ق در فع������ل درسج������زو ج������زوت لش������كر او در وف������اقگ�����ر بگوي�����د چش�����م را: ك�����او را فش�����ارور ب�����ه دن�����دان گوي�����د او: بنم�����ا وب�����الب�������از كن طب را، بخ�������وان ب�������اب العللچونك���ه ج���ان ج���ان ه���ر چ���يزي وي استخ�����ود ره�����ا كن لش�����كر دي�����و و پ�����ريمل�����������ك را بگ�����������ذار بلقيس از نخستخ�����ود ب�����داني چ�����ون ب�����ر من آم�����دينقش اگ����ر خ����ود نقش س����لطان ي����ا غنيستزينت او از ب����������������راي ديگ����������������راناي ت���������و در پيك���������ار، خ���������ود را باختهت����و ب����ه ه����ر ص����ورت ك����ه آئي بيس����تيي�����ك زم�����ان تنه�����ا بم�����اني ت�����و ز خلقاين ت����و كي باش����ي؟ ك����ه ت����و آن اوح����ديم��رغ خويش���ي، ص��يد خويش���ي، دام خ��ويشج���وهر آن باش���د ك���ه ق���ائم ب���ا خ���ود استگ�����ر ت�����و آدم زاده اي، چ�����ون او نش�����ينچيس���ت ان���در خم ك���ه ان���در نه���ر نيس���ت؟اين جه���ان خم اس���ت و دل چ���ون ج���وي آب

لش����كرت خص����مت ش����ود، مرت����د ش����ودج���ان ت���و ب���ا ت���و، ب���ه ج���ان خص���مي كندلش��������كر حقن��������د گ��������اه امتح��������ان آب را دي���دي ك���ه در طوف���ان چ���ه ك���رد؟و آنچ�����ه ب�����ا ق�����ارون نمودس�����ت اين زمين ورد و آنچ�����ه پش�����ه، كل�����ۀ نم�����رود خ�����گش����ت ششص����د پ����اره و لش����كر شكس����ت ت�����ا ك�����ه در آب س�����يه خوردن�����د غ�����وطعاقالن�����������ه، ي�����������اري پيغم�����������بران گ�����ر كش�����د، ع�����اجز ش�����ود از ب�����ار پرلش�������كر ح�������ق ميش�������ود، س�������ر مينهددر مي����������ان لش����������كر اوئي، ب����������ترس م�����ر ت�����و را اكن�����ون مطيعن�����د از نف�����اق درد چش�����م از ت�����و ب�����ر آرد ص�����د دم�����ارپس ببي������ني ت������و ز دن������دان گوش������مال ت��������ا ببي��������ني لش��������كر تن را عم��������ل دش���مني ب���ا ج���ان ج���ان آس���ان كي اس���ت؟ك�����ز مي�����ان ج�����ان كنن�����دم ص�����فدري چ���ون م���را ي���ابي، هم���ه مل���ك آن توس���ت ������دي ك������ه ت������و بي من نقش گرماب������ه بص��ورت اس��ت از ج�ان، خ��ود او بي چاشنيس��ت ب�����از ك������رده بيه������ده چش������م و ده������ان ديگ�������ران را ت�������و ز خ�������ود نش�������ناخته ك��������ه منم اين، واهلل آن ت��������و نيس��������تي در غم و انديش�����ه م�����اني ت�����ا ب�����ه حل�����ق ك���ه خ���وش و زيب���ا و س���ر مس���ت خ���ودي ص��در خويش��ي، ف��رش خويش��ي، ب��ام خ��ويش آن ع����رض باش����د ك����ه ف����رع او شدس����ت جمل�������ه ذري�������ات را در خ�������ود ب�������بين چيس���ت ان���در خان���ه، كان���در ش���هر نيس���ت؟اين جه���ان حج���ره س���ت و دل ش���هر عج���اب

. ظاهر گردانيدن سليمان که مرا خالصا المر اهلل جهد است در ايمان تو، يك ذره غرضي35 نيست مرا نه در نفس تو و نه در حسن تو و نه در ملك تو، خود بيني چون چشم جان باز شود

بنور اهللهين بي������ا ك������ه من رس������ولم، دع������وتيور ب�������ود ش�������هوت، ام�������ير ش�������هوتمبت ش����كن ب����وده س����ت اص����ل اص����ل ماگ�����������ر در آئيم، اي رهي، در بتك�����������دهاحم������د و ب������و جه������ل در بتخان������ه رفت

چ���ون اج���ل ش���هوت كش���م، ني ش���هوتي ني اس��������������ير ش��������������هوت و روي بتم چ�������ون خلي�������ل ح�������ق و جمل�������ۀ انبيابت س������جود آرد، ن������ه م������ا، در معب������ده زين ش����دن ت����ا آن ش����دن فرقيس����ت زفت

29

Page 30: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اين در آي������د، س������ر نهن������د او را بت������اناين جه�������ان ش�������هوتي بت خان�������ه ايستلي������ك ش������هوت بن������دة پاك������ان ب������ودك������افران قلبن������د و، پاك������ان همچ������و زرقلب چ�����ون آم�����د، س�����يه ش�����د در زم�����اندس�����ت و پ�����ا ان�����داخت ان�����در بوت�����ه زرجس�����م م�����ا رو پ�����وش باش�����د در جه�����انش������اه دين را منگ������ر اي ن������ادان ب�����ه طينكي ت�������وان ان�������دود اين خورش�������يد را؟گ����ر بري����زي خ����اك و ص����د خاكس����ترشك����ه ك����ه باش����د ك����ه بپوش����د روي آب؟

آن در آي�����د، س�����ر نه�����د چ�����ون امت�����ان انبي�������ا و ك�������افران را الن�������ه ايس�������ت زر نس�����وزد، ز آنك�����ه نق�����د ك�����ان ب�����ودان���������در اين بوت���������ه درن���������د اين دو نفرزر در آم���������د، زري او ش���������د عي���������ان ور در رخ آتش همي خن�������دد چ�������و خ�������م����ا چ����و دري����ا زي����ر اين ك����ه در نه����ان ك��������اين نظ��������ر كردس��������ت ابليس لعين ل، ت�����و بگ�����و آخ�����ر م�����را ب�����ا كفي گ�����ب����ر س����ر ن����ور، او ب����ر آي����د ب����ر س����رش طين ك�����ه باش�����د ك�����او بپوش�����د آفت�����اب؟

. باقي قصۀ ابراهيم ادهم قدس اهلل سره36خ�������يز بلقيس�������ا چ�������و ادهم، ش�������اه وارب��������از گ��������و اح��������وال اب��������راهيم زودخفت����ه ب����ر تخ����تي، ش����نيد آن ني����ك ن����امگامه�������اي تن�������د ب�������ر ب�������ام س�������رابان���گ زد ب���ر روزن قص���ر او ك���ه: كيس���ت؟س�����ر ف�����رو كردن�����د ق�����ومي ب�����والعجبهين چ������ه ميجوئي������د؟ گفتن������د: اش������ترانپس بگفتن����دش ك����ه: ت����و ب����ر تخت ج����اه����د، ديگ����ر او را كس نديد خ����ود هم����ان بمع���������ني اش پنه����������ان و، او در پيش خلقچ����ون ز چش����م خ����ويش و خلق����ان دور شدج���ان ه���ر م���رغي ك���ه آم���د س���وي ق���افچ����ون رس����يد ان����در س����با اين ن����ور ش����رقروحه�������اي م�������رده جمل�������ه پ�������ر زدنديك�������دگر را م�������ژده ميدادن�������د: ه�������انز آن ن������دا، دينه������ا همي گردن������د گ������بزاز س������ليمان، آن نفس چ������ون نفخ ص������ورم�����ر ت�����و را ب�����ادا س�����عادت بع�����د از اين

دود از اين مل������ك دو س������ه روزه ب������ر آرت���رك ملكش را بگ���و، م���وجب چ���ه ب���ود؟ط����ق طقي و ه����اي و ه����ويي ش����ب ز ب����ام ه را؟ گفت ب����ا خ����ود: اين چ����نين زه����ره ك����اين نباش���������د آدمي، مان���������ا پريس���������ت م������ا همي گ������رديم ش������ب به������ر طلب گفت: اش����تر، ب����ام ب����ر، كي جس����ت ه����ان؟چ������ون همي ج�������وئي مالق�������ات ال�������ه؟چ��������ون پ��������ري، از آدمي ش��������د ناپديدخل������ق كي بينن������د غ������ير ريش و دل������ق؟همچ������و عنق������ا در جه������ان مش������هور شدجمل���������ۀ ع���������الم از او الفن���������د، الف غلغلي افت�������������اد در بلقيس و خل�������������ق مردگ������ان از گ������ور تن، س������ر ب������ر زدندن�������ك ن�������دائي ميرس�������د از آس�������مان ش�����اخ و ب�����رگ دل همي گردن�����د س�����بزمردگ����������ان را وارهاني����������د از قب����������وراين گذش�������������ت، اهلل اعلم ب�������������اليقين

. بقيۀ قصۀ اهل سبا و نصيحت و ارشاد سليمان عليه السالم آل بلقيس را هر يكي را اندر خود و37مشكالت دين و دل او و صيد کردن هر جنس مرغ ضميري را به صفير آن جنس مرغ و طعمۀ او

قص�������ه گ�������ويم از س�������با مش�������تاق وارالقت االش����������باح، ي����������وم وص����������لهاأم���������������ۀ العش���������������ق الخفي في االممذل����������������ۀ االرواح، من اش����������������باحهاايه�����������ا العش�����������اق، الس�����������قيا لكمايه�������ا الس�������الون قوم�������وا و اعش�������قوامنط�����������ق الط�����������ير س�����������ليماني، بياچ������ون ب������ه مرغ������انت فرستادس������ت حقم�������رغ ج�������بري را زب�������ان ج�������بر گوم����رغ ص����ابر را ت����و خ����وش دار و مع����افم������ر كب������وتر را، ح������ذر فرم������ا ز ب������ازو آن خفاش�����ي را ك�����ه مان�����د او بي ن�����واكب�����ك جنگي را بي�����اموزان ت�����و ص�����لحهمچن�����ان م�����يرو ز هده�����د ت�����ا عق�����اب

چ����ون ص����با آم����د ب����ه س����وي الل����ه زارع���������ادت االوالد، ص���������وب اص���������لهامث������ل ج������ود حول������ه ل������وم الس������قم ع����������������زة االش����������������باح، من ارواحهاأنتم الب����������������اقون، والبقي����������������ا لكم ذاك ريح يوس��������������ف فاستنش��������������قوابان����گ ه����ر م����رغي ك����ه آي����د، مي س����رالحن ه������ر م������رغي بدادس������تت س������بق م������رغ پ������ر اشكس������ته را، از ص������بر گوم�����رغ عنق�����ا را بخ�����وان اوص�����اف ق�����اف ب���������از را از حلم گ���������وي و اح���������ترازمي كنش ب��������ا ن��������ور، جفت و آش��������نام�����ر خروس�����ان را نم�����ا اش�����راط ص�����بح ره نم��������������ا، واهلل اعلم بالص��������������واب

30

Page 31: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. آزاد شدن بلقيس از ملك، و مست شدن او از شوق ايمان و التفات همت او از همه ملك38منقطع شدن وقت هجرت، اال از تخت

چ�����ون س�����ليمان س�����وي مرغ�����ان س�����با����د بي ج����ان و پر ج����ز مگ����ر م����رغي ك����ه بني غل����ط گفتم، ك����ه ك����ر، گ����ر س����ر نهدچونك����ه بلقيس از دل و ج����ان ع����زم ك����ردت����رك م����ال و مل����ك ك����رد او آن چن����انآن غالم�����������ان و كن�����������يزان بن�����������ازباغه���������������ا و قص���������������رها و آب رودعش���������ق در هنگ���������ام اس���������تيال و خشمه���������ر زم���������رد را نماي���������د گن���������دناال ال�������ه اال ه�������و، اين اس�������ت اي پن�������اههيچ م���������ال و، هيچ مخ���������زن، هيچ رختپس س�������������ليمان از دلش آگ�������������اه شدآن كس�����ي ك�����ه بان�����گ مرغ�����ان بش�����نودنال�����������ۀ مخفي م�����������وران بش�����������نودآنك����������ه گوي����������د راز ق����������الت نملۀدي������د از دورش، ك������ه آن تس������ليم كيشگ������ر بگ������ويم آن س������بب، گ������ردد درازگ���ر چ���ه اين كل���ك و قلم خ���ود بي حسيستهمچ���������نين ه����������ر آلت پيش���������ه وريآلت ه�������ر پيش�������ه ك�������اري آنچن�������اناين س��������������������������بب را من معين گفتمياز ب������زرگي تخت، ك������ز ح������د ميف������زودخ������رده ك������اري ب������ود و تف������ريقش خطرپس س����ليمان گفت: گ����ر چ����ه في االخ����يرچ����ون ز وح����دت ج����ان ب����رون آرد س����ريچ����ون ب����ر آي����د گ����وهر از قع����ر بح����ارس�������ر ب�������ر آرد آفت�������اب ب�������ا ش�������ررلي���ك خ���ود ب���ا اين هم���ه ب���ر نق���د ح���الت��������ا نگ��������ردد خس��������ته هنگ��������ام لقاهس�����ت ب�����ر م�����ا س�����هل و، او را بس عزيزع������برت ج������انش ش������ود آن تخت ن������ازت�������ا بدان�������د در چ�������ه ب�������ود آن مبتالخ���������اك را و نطف���������ه را و مض���������غه راك��������ز كج��������ا آوردمت، اي ب��������د نيت������دي در دور آن ت������و ب������ر آن عاش������ق باين ك�����رم چ�����ون دف�����ع آن انك�����ار توستحجت انك�����������ار ش�����������د انش�����������ار توخ�����اك را تص�����وير اين ك�����ار از كج�����ا؟چ������ون در آن دم بي دل و بي س������ر ب������دياز جم�������ادي چونك�������ه انك�������ارت برستپس مث������ال ت������و چ������و آن حلق�����ه زنيستحلق����ه زن، زين نيس����ت، درياب����د ك����ه هستپس هم انك��������������ارت م��������������بين ميكندچن���������د ص���������نعت رفت اي انك���������ار، تاآب و گ�����ل ميگفت: خ�����ود انك�����ار نيستپس بگ�������ويم ش�������رح اين از ص�������د طريقش�������������رح آن را لب ببس�������������تم اي كيا

ي����ك ص����فيري ك����رد، بس����ت آن جمل����ه راي���ا چ���و م���اهي گن���گ ب���ود از اص���ل و كرپيش وحي كبري������������ا، س������������معش دهدورد ب�����ر زم�����ان رفت�����ه هم افس�����وس خ�����ك�����ه ب����ترك ن����ام و نن�����گ آن عاش�����قان پيش چش������مش همچ������و پوس������يده پي������ازپيش چش�������م از عش�������ق، گلخن مينم�������ودزش�����ت گردان�����د لطيف�����ان را ب�����ه چش�����م غ�������يرت عش�������ق اين ب�������ود، مع�������ني الك�����ه نماي�����د م�����ه ت�����و را دي�����گ س�����ياه مي دريغش نام������د، اال ج������ز ك������ه تخت ك���������������ز دل او، ت���������������ا دل او راه بدو از ض�������مير ه�������ر يكي واق�������ف ب�������ودهم ز دور او س������ر ه������ر ج������ان بش������نودهم بدان��������������د راز اين ط��������������اق كهن تلخش آم������د ف������رقت آن تخت خ������ويش ك���ه چ���را ب���ودش ب���ه تخت آن عش���ق و آزنيس������ت جنس ك������اتب، او را مونسيس������ت هس������ت بي ج������ان، م������ونس ج������انوري هس���ت بيج���ان لي���ك م���ونس ش���د ب���ه ج���انگ��������ر نب��������ودي چش��������م فهمت را نمي نق������ل ك������ردن تخت را امك������ان نب������ودهمچ������و اوص������ال ب������دن ب������ا هم������دگرس����رد خواه����د ش����د ب����ر او ت����اج و س����ريرجس������م را ب������ا ف������ر او نب������ود ف������ري ننگ����ري ان����در ك����ف و خاش����اك و خ����واردم عق�������رب را ك�������ه س�������ازد مس�������تقرجس���������ت باي���������د تخت او را انتق���������ال كودكان���������ه ح���������اجتش گ���������ردد روات����ا ب����ود ب����ر خ����وان ح����وران دي����و ن����يزهمچ�������و دل�������ق و چ�������ارقي پيش اي�������ازاز كجاه���������ا در رس���������يد او ت���������ا كجاپيش چش���������م م���������ا همي دارد خ���������داك�������ه از آن آي�������د همي خف�������ريقي ات منك������ر اين فض������ل ب������ودي آن زم������ان ك�����ه مي�����ان خ�����اك ميك�����ردي نخس�����ت از دوا، ب���������دتر ش���������د اين بيم���������ار تونطف������ه را خص������مي و انك������ار از كج������ا؟فك�������رت و انك�������ار را منك�������ر ب�������دي هم از اين انك�����ار حش�����رت ش�����د درس�����ت ك��ز درونش خواج��ه گوي��د: خواج��ه نيس���ت پس ز حلق������ه ب������ر ن������دارد هيچ دس������ت ك������ز جم������اد او حش������ر ص������د فن ميكندآب و گ��������ل انك��������ار زاد از ه��������ل أتي بان����گ م����يزد بي خ����بر: كاخب����ار نيس����ت لي��������ك خ��������اطر لغ��������زد از گفت دقيقبه���������ر نق���������ل تخت بليقيس از س���������با

31

Page 32: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. چاره کردن سليمان عليه السالم در احضار تخت بلقيس از سبا39پس س������ليمان گفت ب������ا لش������گر عي������انگفت عفري�������تي ك�������ه: تختش را ب�������ه فنگفت آص�������ف: من ب�������ه اس�������م اعظمشگ����ر چ����ه عف����ريت اوس����تاد س����حر ب����ودحاض�������ر آم�������د تخت بلقيس آن زم�������انگفت: حم�����د اهلل ب�����دين و ص�����د چ�����نينپس نظ����ر ك����رد آن س����ليمان س����وي تختپيش چ����وب و س����نگ چ����ون نقش����ي كنندس������اجد و مس������جود، از ج������ان بي خ������بردي����ده در وق����تي ك����ه ش����د ح����يران و دنگن���رد خ���دمت چ���ون ب���ه ناموض���ع بب���اختاز ك�������رم ش�������ير حقيقي ك�������رد ج�������ودگفت: گ���ر چ���ه نيس���ت آن س���گ ب���ر ق���وام

تخت او را حاض�������ر آري�������د اين زم�������انحاض�����ر آرم ت�����ا ت�����و زين مجلس ش�����دن حاض�������ر آرم پيش ت�������و در ي�������ك دمش لي��������ك آن از نفخ آص��������ف رو نم��������ودلي�����ك ز آص�����ف، ن�����ه از فن عفريتي�����ان ك������ه بدي������ده س������تم ز رب الع������المين گفت: آري، گ��������ول گ��������يري اي درخت اي بس������ا گ������والن ك������ه س������رها مي نهنددي�����ده از ج�����ان جنبش�����ي، و ان�����دك اثرك���ه س���خن گفت و اش���ارت ك���رد س���نگ ش���ير س���نگين را، ش���قي، ش���يري ش���ناخت اس�����تخواني س�����وي س�����گ ان�����داخت زودلي����ك م����ا را اس����تخوان، لطفيس����ت ع����ام

. قصۀ ياري خواستن حليمه از بتان چون عقيب فطام مصطفي عليه السالم گم کرد و لرزيدن40و سجدة بتان و گواهي دادن ايشان بر عظمت کار مصطفي صلي اهلل عليه و آله و سلم

قص�����������ۀ راز حليم�����������ه گ�����������ويمتمص����طفي را چ����ون ز ش����ير او ب����از ك����ردمي گريزاني��������دش از ه��������ر ني��������ك و بدچ������������ون همي آورد ام������������انت را ز بيماز ه������وا بش������نيد ب������انگي: ك������اي حطيماي حطيم، ام������روز آي������د ب������ر ت������و زوداي حطيم، ام����������روز آرد در ت����������و رختاي حطيم، ام�������روز بي ش�������ك از ن�������ويج����ان پاك����ان طلب طلب و ج����وق ج����وقگش�����ت ح�����يران آن حليم�����ه ز آن ص�����داش����ش جهت خ����الي ز ص����ورت، وين ن����دامص����������طفي را ب����������ر زمين بنه����������اد اوچش�����م مي ان�����داخت آن دم س�����و ب�����ه سوك����اين چ����نين بان����گ بلن����د از چپ و راستچ������ون ندي������د او خ������يره و نومي������د شدب������از آم������د س������وي آن طف������ل رش������يدح�����يرت ان�����در ح�����يرت آم�����د ب�����ر دلشس������وي منزله������ا دوي������د و بان������گ داشتمكي���������ان گفتن���������د: م���������ا را علم نيستريخت چن���دان اش���ك و ك���رد او ب���ا فغ���انوش س���ينه كوب���ان آن چن���ان بگريس���ت خ���

ت�����������ا زداي�����������د داس�����������تان او غمت ب����ر كفش برداش����ت چ����ون ريح����ان و وردت�������ا س�������پارد آن شهنش�������ه را ب�������ه جدش�����د ب�����ه كعب�����ه و آم�����د او ان�����در حطيم ت�������افت ب�������ر ت�������و آفت�������ابي بس عظيم ص�����د ه�����زاران ن�����ور از خورش�����يد ج�����ودمحتش����م ش����اهي ك����ه پي����ك اوس����ت بخت م��������نزل جانه��������اي ب��������االئي ش��������وي آي�����دت از ه�����ر ن�����واحي مس�����ت ش�����وق ني كس������������ي در پيش، ني س������������وي قفاش������د پي������اپي آن ن������دا را ج������ان ف������دات����ا كن����د آن بان����گ خ����وش را جس����تجوك����ه كج���اي اس����ت آن ش����ه اس����رار گ����و؟مي رس�����د، ي�����ا رب رس�����اننده كجاس�����ت؟جس�����م ل�����رزان، همچ�����و ش�����اخ بي�����د شدمص��������طفي را در مك��������ان خ��������ود نديدگش�������ت بس تاري�������ك از غم م�������نزلش ك���ه ك���ه ب���ر دردان���ه ام غ���ارت گماش���ت؟م������ا ندانس������تيم كاينج������ا كودكيس������ت ك������ه از او گري������ان ش������دند آن مكي������ان ك�����اختران گري�����ان ش�����دند از گري�����ه اش

. حكايت آن پير عرب که داللت کرد حليمه را به استعانت بتان41پ������ير م������ردي پيش������ش آم������د ب������ا عصاك��������ه چ��������نين آتش ز دل افروخ��������تي

ك����اي حليم����ه، چ����ه فت����اد آخ����ر ت����و را؟وين جگره��������ا را ز م��������اتم س��������وختي

32

Page 33: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گفت: احم�������������د را رض�������������يعم معتمدچ�������������ون رس�������������يدم در حطيم آوازهامن چ������و آن الح������ان ش������نيدم از ه������وات����������ا ب����������بينم اين ن����������دا آواز كيستن���ه از كس���ي دي���دم ب���ه گ���رد خ���ود نش���انچونك��������ه وا گش��������تم ز حيرته��������اي دلگفتش: اي فرزن������د، ت������و ان������ده م������دارك����ه بگوي����د، گ����ر بخواه����د، ح����ال طفلپس حليم��������ه گفت: اي ج��������انم ف��������داهين م����������را بنم����������اي آن ش����������اه نظرب������رد او را پيش ع������زي، ك������اين ص������نمم�������ا ه�������زاران گم ش�������ده زو ي�������افتيمپ�������ير ك�������رد او را س�������جود و گفت زودگفت: اي ع�����������زي، ت�����������و بس اكرامهاب�����ر ع�����رب ح�����ق اس�����ت از اك�����رام تواين حليم���������ۀ س���������عدي از اومي���������د توك����������ه از او فرزن����������د طفلي گم شدستچ�����ون محم�����د گفت، آن جمل�����ه بت�����انك��ه ب��رو اي پ��ير، اين چ��ه جس��ت و جوس��ت؟م���������ا نگ���������ون و سنگس���������ار آئيم از اوآن خي���������االتي ك���������ه ديدن���������دي ز ماگم ش�������ود چ�������ون بارگ�������اه او رس�������يددور ش�������و اي پ�������ير، فتن�������ه كم ف�������روزدور ش�������و به�������ر خ�������دا، اي پ�������ير تواين چ������ه دم اژده������ا افش������ردن اس������ت؟زين خ����بر خ����ون ش����د دل دري����ا و ك����انچ����ون ش����نيد از س����نگها پ����ير اين س����خناز ش�������كوه ت�������رس و ل�������رز آن ن�������ديآنچن�����ان كان�����در زمس�����تان م�����رد ع�����ورچ�����ون در آن ح�����الت بدي�����د آن پ�����ير راگفت پ��������يرا: گ��������ر چ��������ه من در محنتمس����������اعتي ب����������ادم خطي����������بي ميكندب��������اد ب��������ا ح��������رفم س��������خنها ميدهدگ�����������اه طفلم را رب�����������وده غيبي�����������اناز ك����ه ن����الم؟ ب����ا ك����ه گ����ويم اين گل����ه؟غ�����������يرتش از ش�����������رح غيبم لب ببستگ�����ر بگ�����ويم چ�����يز ديگ�����ر من كن�����ونگفت پ����يرش: ك����اي حليم����ه، ش����اد ب����اشغم مخ���������ور، ي���������اوه نگ���������ردد او ز توه����ر زم����ان از رش����ك غ����يرت پيش و پسآن ندي������دي ك������ان بت������ان ذو فن������ون؟اين عجب قرنيس�����������ت ب�����������ر روي زمينزين رس�����الت س�����نگها چ�����ون نال�����ه داشتس����نگ بي ج����رم اس����ت، در معب����ودي اشآنك���ه مض���طر اينچ���نين ترس���ان ش���ده ست

پس بي�������اوردم ك�������ه بس�������پارم ب�������ه جدمي رس���������يد و مي ش���������نيدم از ه���������واطف�������ل را بنه�������ادم آنج�������ا زآن ص�������داك����ه ن����دائي بس لطي����ف و بس شهيس����ت ني ن�����دا مي منقط�����ع ش�����د ي�����ك زم�����ان طف��������ل را آن ج��������ا ندي��������دم، واي دل ك����ه نم����ايم م����ر ت����و را ي����ك ش����هرياراو بدان�������د م�������نزل و ترح�������ال طف�������ل م����ر ت����و را اي ش����يخ خ����وب خ����وش ن����داكش ب������ود از ح������ال طف������ل من خ������برهس����������ت در اخب����������ار غي����������بي مغتنم چ����ون ب����ه خ����دمت س����وي او بش����تافتيم اي خداون������د ع������رب، اي بح������ر ج������ودك���������رده اي ت���������ا رس���������ته ايم از دامهاف�����رض گش�����ته ت�����ا ع�����رب ش�����د رام توآم�����������د ان�����������در ظ�����������ل شاخ بيد تون������ام آن ك������ودك محم������د آمدس������ت س����ر نگ����ون گش����تند و س����اجد آن زم����ان آن محم����د را، ك����ه ع����زل م����ا از اوس����ت م���������ا كس���������اد و بي عي���������ار آئيم از اووقت ف�����ترت، گ�����اه گ�����اه، اه�����ل ه�����واآب آم���������������د م���������������ر تيمم را دريدهين ز رش������ك احم�����دي م�����ا را مس������وزت����������ا نس����������وزي ز آتش تق����������دير توهيچ داني چ�������ه خ�������بر آوردن اس�������ت؟زين خ�����بر ل�����رزان ش�����ود هفت آس�����مان پس عص��������ا ان��������داخت آن پ��������ير كهن پ��������ير دن��������دانها بهم ب��������ر م��������يزدي او همي لرزي���������د و مي گفت: اي ثب���������ورزآن عجب گم ك�����������رد زن ت�����������دبير راح�����يرت ان�����در ح�����يرت ان�����در ح�����يرتم س����������اعتي س����������نگم ادي����������بي ميكندس��������نگ و ك��������وهم فهم اش��������يا ميدهدغيبي��������ان س��������بز پ��������وش آس��������مان من ش����دم س����ودائي، اكن����ون ص����د دل����ه اين ق����در گ����ويم: ك����ه طفلم گم شدس����ت خل������ق بندن������دم ب������ه زنج������ير جن������ون س������جدة ش������كر آر و، رو را كم خ������راش بلك������ه ع������الم ي������اوه گ������ردد ان������در اوص����د ه����زاران پاس����بان اس����ت و ح����رس چ����ون ش����دند از ن����ام طفلت س����ر نگ����ون؟ پ��������ير گش��������تم، من ندي��������دم جنس اين ت���ا چ���ه خواه���د ب���ر گن���ه ك���اران گماش���ت ت����و ن����ه اي مض����طر، ك����ه بن����ده ب����وديش ت���ا ك���ه ب���ر مج���رم چه���ا خواهن���د بس���ت

. خبر يافتن جد مصطفي عبد المطلب از گم کردن حليمه مصطفي عليه السالم را و طالب42

33

Page 34: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

شدن او گرد شهر و ناليدن بر در کعبه و از حق درخواستن و يافتن او محمد عليه السالم راچ������ون خ������بر يابي������د ج������د مص������طفيو ز چن�������ان بان�������گ بلن�������د و نع�������ره هازود عب�����������د المطلب دانس�����������ت چيستآم�����د از غم ب�����ر در كعب�����ه ب�����ه س�����وزخويش��������������تن را من نمي بينم ف�������������نيخويش��������������تن را من نمي بينم ه��������������نري�����ا س�����ر و س�����جدة م�����را ق�����دري ب�����ودلي����������ك در س����������يماي آن در ي����������تيمك���ه نمي مان���د ب���ه م���ا، گ���ر چ���ه ز ماستآن عجائبه�������ا ك�������ه من دي�������دم ب�������ر اوآنچ�������ه فض�������ل ت�������و در اين طفليش دادچ���������ون يقين دي���������دم عنايته���������اي تومن هم او را مي ش������������فيع آرم ب�����������ه تواز درون كعب���������ه آم���������د بان���������گ زودب�����ا دو ص�����د اقب�����ال او محظ�����وظ ماستظ�������اهرش را ش�������هرة كيه�������ان ك�������نيمزر و ك����ان ب����ود آب و گ����ل، م����ا زرگ����ريمگ�������ه حمايله�������اي شمش�������يرش ك�������نيمگ������ه ت������رنج تخت ب������ر س������ازيم از اوعش���������قها داريم ب���������ا اين خ���������اك ماگ�����ه چ�����نين ش�����اهي از او پي�����دا ك�����نيمص�����د ه�����زاران عاش�����ق و معش������وق از اوك�����ار م�����ا اين اس�����ت، ب�����ر ك�����وري آناين فض���������يلت خ���������اك را ز آن رو دهيمزآنك������ه دارد خ������اك ش������كل اغ������بريظ�����اهرش ب����ا ب�����اطنش گش�����ته ب�����ه جنگظ�����اهرش گوي�����د: ك�����ه م�����ا اي�����نيم و بسظ�����اهرش منك�����ر ك�����ه ب�����اطن هيچ نيستظ������اهرش ب������ا ب������اطنش در چ������الش اندزين ت�����رش رو خ�����اك، ص�����ورتها ك�����نيمزانك�����ه ظ�����اهر خ�����اك ان�����دوه و بكاستكاش������ف الس�������ريم و ك������ار م������ا همينگ��������ر چ��������ه دزد از منك��������ري تن ميزندفض������ل ه������ا دزدي������ده ان������د اين خاكهابس عجب فرزن������د ك������او را ب������وده استش������د زمين و آس������مان خن������دان و ش������ادمي ش��������كافد آس��������مان از ش��������ادي اشظ����اهرت ب����ا ب����اطنت، اي خ����اك خ����وشه��ر ك��ه ب��ا خ��ود، به��ر ح��ق، باش��د ب��ه جنگظلمتش ب�������ا ن�������ور او ش�������د در قت�������اله����ر ك����ه كوش����د به����ر م����ا در امتح����انظ�������اهرت از ت�������يرگي افغ�������ان كن�������انقاص������دا، چ������ون ص������وفيان رو ت������رشعارف�����ان رو ت������رش، چ�����ون خ�����ار پشتب���اغ پنه����ان ك����رده گ���ل، آن خ���ار ف���اشخ�����ار پش�����تا، خ�����ار ح�����ارس ك�����رده ايت������ا كس������ي در چ������ار دان������گ عيش توطف���ل ت���و، گرچ���ه ك���ه ك���ودك خ���و بدستم������ا جه������اني را ب������دو زن������ده ك������نيم

از حليم�����������ه وز فغ�����������انش ب�����������رمالك������ه ب������ه ميلي ميرس������يد از وي ص������دادس�����ت ب�����ر س�����ينه همي زد، ميگريس�����ت ك������اي خب������ير از س������ر شب، و از راز روزت�����ا ب�����ود هم�����راز ت�����و همچ�����ون م�����ني ت�������ا ش�������وم مقب�������ول اين مس�������عود دري����ا ب����ه اش����كم، دو ل����بي خن����دان ش����وددي���������ده ام آث���������ار لطفت اي ك���������ريم م�����ا هم�����ه مس ايم و، احم�����د كيمياس�����ت من ندي��������دم ب��������ر ولي و ب��������ر ع��������دوكس نش����ان نده����د ب����ه ص����د س����اله جه����ادب��������ر وي، او دريس��������ت از دري��������اي توح��������ال او اي ح��������ال دان، ب��������ا من بگوك���ه هم اكن���ون رخ ب���ه ت���و خواه���د نم���ودب���ا دو ص���د طلب مل���ك محف���وظ ماس���ت ب�������اطنش را از هم�������ه پنه�������ان ك�������نيم ك����ه گهش خلخ����ال و گ����ه خ����اتم ب����ريم گ������اه بن������د گ������ردن ش������يرش ك������نيم گ������اه ت������اج ف������رق ه������اي مل������ك جوزانك������ه افت������اده س������ت در قع������دة رضاگ�����ه هم او را پيش ش�����ه، ش�����يدا ك�����نيم در فغ���������ان و در نف���������ير و جس���������تجوك����ه ب����ه ك����ار م����ا ن����دارد مي����ل ج����ان زآنك����������ه نعمت پيش بي برگ����������ان نهيم و ز درون دارد ص�������������فات ان�������������وري ب���اطنش چ���ون گ���وهر و ظ���اهر چ���و س���نگ ب������اطنش گوي������د: نك������و بين پيش و پس ب�����اطنش گوي�����د: ك�����ه بنم�����ائيم بيس�����ت الج�����رم زين ص�����بر نص�����رت مي كش�����ندخن��������دة پنه��������انش را پي��������دا ك��������نيم در درونش ص����د ه����زاران خن����ده هاس����ت ك��������اين نهانه��������ا را ب��������ر آريم از كمين ش���������حنه، آن از عص���������ر پي���������دا ميكندت������������ا مق������������ر آريمش������������ان از ابتاللي����ك احم����د ب����ر هم����ه اف����زوده اس����ت ك����اين چ����نين ش����اهي، ز م����ا دو جفت، زادخ����اك چ����ون سوس����ن ش����د از آزادي اش چونك�����ه در جنگن�����د و ان�����در كش مكش ت����ا ش����ود مع����نيش خص����م ب����و و رن����گ آفت����������اب ج����������انش را نب����������ود زوال پش�������ت زي�������ر پ�������اش آرد آس�������مان ب�������اطن ت�������و گلس�������تان در گلس�������تان ت������ا نياميزن������د ب������ا ه������ر ن������ور كش عيش پنه�����ان ك�����رده در خ�����ار درش�����ت ك������اي ع������دوي دزد، زين در دور ب������اش س����ر چ����و ص����وفي در گريب����ان ب����رده اي كم ش�����ود، زين گ�����ل رخ�����ان خ�����ار خوه����ر دو ع����الم خ����ود طفي����ل او بدس����ت چ������رخ را در خ������دمتش بن������ده ك������نيم

34

Page 35: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. نشان خواستن عبد المطلب از موضع محمد عليه السالم که کجاش يابم، و جواب از اندرون43کعبه آمدن و نشان يافتن

گفت عب�����د المطلب: ك�����اين دم كجاس����ت؟از درون كعب��������������ه آوازش رس��������������يده����اتفش گفت����ا: مخ����ور غم ك����اين زم����اندر فالن واديس����������ت، زي����������ر آن درختدر رك����������اب او ام����������يران ق����������ريشت�������ا ب�������ه پش�������ت آدم، اس�������الفش همهاين نس�����ب خ�����ود قش�����ر او را ب�����وده استمغ���ز او خ���ود از نس���ب دور اس���ت و پ���اكن������ور ح������ق را كس نجوي������د زاد و ب������ودكم�����ترين خلعت ك�����ه بده�����د در ث�����واب

، نشان ده راه راس����������ت اي عليم الس����������رگفت: اي جوين���������دة طف���������ل رش���������يدب����ا ت����و زآن ش����اه جه����ان ب����دهم نش����انپس روان ش������د زود، پ������ير ني������ك بخت زآنك�����ه ج�����دش ب�����ود ز اعي�����ان ق�����ريش مه���������تران رزم و ب���������زم و ملحم���������ه ك�����ز شهنش�����اهان م�����ه پ�����الوده اس�����ت نيس��ت جنس��ش از س��مك كس، ت��ا س��ماك خلعت ح����ق را چ����ه ح����اجت ت����ار و پ����ود؟ب�������ر فزاي�������د ب�������ر ط�������راز آفت�������اب

. بقيۀ قصۀ دعوت سليمان بلقيس را44خ��������يز بلقيس��������ا بي��������ا و مل��������ك بينخ�������واهرانت س�������اكن چ�������رخ س�������نيخ�����������يز بلقيس�����������ا بي�����������ا دولت نگرخ�������������واهرانت را ز بخشش�������������ها و دادخ�������يز بلقيس�������ا درآ در بح�������ر ج�������ودخ�������واهرانت جمل�������ه در عيش و ط�������ربخ��������يز بلقيس��������ا س��������عادت ي��������ار شوت�����و ز ش�����ادي چ�����ون گ�����دائي طب�����ل زن

ب��������ر لب دري��������اي ي��������زدان، در بچين ت����و ب����ه م����رداري چ����ه س����لطاني ك����ني؟ج�������اودان از دولت م�������ا ب�������ر بخ�������ورهيچ مي�����داني ك�����ه آن س�����لطان چ�����ه داد؟ه�������ر دمي ب�������ردار بي س�������رمايه س�������ودب��ر ت��و چ��ون خ��وش گش��ت اين رنج و تعب؟وز هم��������ه مل��������ك س��������با ب��������يزار شوك���������ه منم ش���������اه و رئيس گ���������ولخن

. مثل قانع شدن آدمي به دنيا و حرص او در طلب و غفلت او از دولت روحانيان که ابناي45لمون جنس وي اند و نعره زنان که يا ليت قومي يعر

آن س�����گي در ك�����و، گ�����داي ك�����ور ديدگفت������������ه ايم اين را، ولي ب������������اري دگرك��������ور گفتش: آخ��������ر آن ي��������اران توق������وم ت������و در ك������وه ميگيرن������د گ������ورت�����رك اين تزوي�����ر گ�����و، ش�����يخ نف�����ورك�������اين مري�������دان من و، من آب ش�������ورآب خ������ود ش������يرين كن از بح������ر ل������دنخ�����يز، ش�����يران خ�����دا بين، گ�����ور گ�����يرگ����ور چ����ه؟ از ص����يد غ����ير دوس����ت دوردر نظ����������ارة ص����������يد و ص����������يادي شههمچ����و م����رغ م����رده ش����ان بگرفت����ه ي����ارم����رغ م����رده مض����طر ان����در وص����ل و بينم���رغ م���رده اش را ه���ر آنك���و ش���د ش���كاره����ر ك����ه او زين م���رغ م���رده س���ر بت����افتگوي�������د او: منگ�������ر ب�������ه م�������رداري منمن ن�����ه م�����ردارم، م�����را ش�����ه كش�����ته استجنبش��������م زين پيش ب��������ود از ب��������ال و پرجنبش ف��������انيم ب��������يرون ش��������د ز پوسته������ر ك������ه كج جنب������د ب������ه پيش جنبشمهين م�����را م�����رده م�����بين، گ�����ر زن�����ده اي

حمل����������������������ه مي آورد و دلقش ميدريدش�������د مك�������رر به�������ر تاكي�������د خ�������برب����ر ك����ه ان����د اين دم ش����كار و ص����يد جودر مي�����ان ك�����وي ميگ�����يري ت�����و ك�����ور؟آب ش����وري جم����ع ك����رده، چن����د ك����ورميخورن�������د از من، همي گردن�������د ك�������ورآب ب������������د را دام اين ك������������وران مكن ت��و چ��و س��گ چ��وني، ب��ه زرقي ك��ور گ��ير؟جمل���ه ش���ير و، ش���ير گ���ير و، مس���ت ن���ورك�����رده ت�����رك ص�����يد و م�����رده در ول�����ه ت������ا كن������د او جنس ايش������ان را ش������كارالقلب بين االص���������بعين "خوان���������ده اي "چ�����ون ببين������د، ش������د ش������كار ش������هرياردس������ت آن ص������ياد را هرگ������ز ني������افت عش��������ق ش��������ه بين در نگه��������داري من ص����ورت من ش����به م����رده گش����ته اس����ت جنبش���������م اكن���������ون ز دس���������ت دادگرجنبش���م باقيس���ت اكن���ون، چ���ون از اوس���ت گ����ر چ����ه س����يمرغ اس����ت، زارش ميكش����م در ك�����ف ش�����اهم نگ�����ر، گ�����ر بن�����ده اي

35

Page 36: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

م�����رده زن�����ده ك�����رد عيس�����ي از ك�����رمكي بم������انم م������رده در قبض������ۀ خ������دا؟عيس���ي ام، ليكن ه���ر آن ك���او ي���افت ج���انش�����د ز عيس�����ي زن�����ده، ليكن ب�����از م�����ردمن عص�����ايم در ك�����ف موس�����ي خ�����ويشب�������ر مس�������لمانان پ�������ل دري�������ا ش�������وماين عص�������ا را اي پس�������ر تنه�������ا م�������بينم����وج طوف����ان هم عص����ا ب����د، ك����او ز دردگ�������ر عص�������اهاي خ�������دا را بش�������مرملي���������ك زين ش���������يرين گي���������اه زهرمندگ������ر نباش������د ج������اه فرع������ون و س������ريف������ربهش كن، آن گهش كش اي قص������ابگ����ر نب����ودي خص����م و دش����من در جه����اندوزخ آن خش����م اس����ت، بي خص����م اي فالندوزخ آن خش����م اس����ت و خص����مي باي����دشدر جه����ان گ����ر لط����ف بي قه����رو ب����ديريش خن�����دي ك�����رده ان�����د آن منك�����رانت�������و اگ�������ر خ�������واهي بكن هم ريش خندش�������اد باش�������يد اي محب�������ان در ني�������ازه������ر ح������ويجي باش������دش ك������ردي دگرود ه����ر يكي ب����ا جنس خ����ود در ك����رد خ����ت������و ك������ه ك������رد زعف������راني، زعف������رانآب مي خ���������ور زعفران���������ا ت���������ا رسيدر مكن در ك�����رد ش�����لغم پ�����وز خ�����ويشت�����و ب�����ه ك�����ردي، او ب�����ه ك�����ردي مودعهخاص������ه آن ارض������ي ك������ه از پهن������اوريان�������در آن بح�������ر و بياب�������ان و جب�������الاين بياب����������������ان در بيابانه����������������اي اوآب اس�����تاده ك�����ه س�����ير اس�����تش نه�����انك����او درون خ����ويش چ����ون ج����ان و روانمس����تمع خفت����ه اس����ت، كوت����ه كن خط����اب

من ب�������ه ك�������ف خ�������الق عيس�������ي درم ب������ر ك������ف عيس������ي م������دار اين هم روااز دم من، او بمان��������������د ج��������������اودان ش���اد آن ك���او ج���ان ب���دين عيس���ي س���پردموس������يم پنه������ان و، من پي������دا ب������ه پيش ب������از ب������ر فرع������ون اژدره������ا ش������وم ك����ه عص����ا بي ك����ف ح����ق نب����ود چ����نين طنطن�������ۀ ج�������ادو پرس�������تان را بخ�������وردزرق اين فرعوني�������������ان را ب�������������ر درم ت�������رك كن، ت�������ا چن�������د روزي ميچرنداز كج����������ا ياب����������د جهنم پ����������روري؟ زآنك����������ه بي برگن����������د در دوزخ كالب پس بم������ردي خش������م ان������در مردم������ان كي زي�������د؟ م�������يرد ز ن�������ور مومن�������انت������ا زي������د، ور ن������ه رحيمي بكش������دش پس كم��������ال پادش��������اهي كي ش��������دي؟ب���������ر مثله���������ا و بي���������ان ذاك���������ران چن���د خ���واهي زيس���ت؟ اي م���ردار، چن���د؟ب�����ر همين در، ك�����ه ش�����ود ام�����روز ب�����ازدر مي��������ان ب��������اغ از س��������ير و ك��������براز ب���������������راي پختگي نم ميخ��������������وردب������اش و، آم������يزش مكن ب������ا ديگ������ران زعف�������راني، ان�������در آن حل�������وا رس�������ي ك����ه نگ����ردد ب����ا ت����و او هم طب����ع و كيش زآنك���������ه ارض اهلل آم���������د واس���������عه در س������فر گم ميش������ود دي������و و پ������ري منقط�������ع ميگ�������ردد اوه�������ام و خي�������ال همچ����و ان����در بح����ر پ����ر، ي����ك ت����ار موت������ازه ت������ر خوش������تر ز جوه������اي روان س���������ير پنه����������ان دارد و پ���������اي روان اي خطيب، اين نقش كم كن ت������و ب������ر آب

. بقيۀ دعوت سليمان بلقيس را که فرصت غنيمت است46خ������يز بلقيس������ا ك������ه بازاريس������ت ت������يزخ������يز بلقيس�������ا كن������ون ب������ا اختي������ارخ����������يز بلقيس����������ا بي����������ا پيش از عجلخ�����يز بلقيس�����ا ب�����ه ج�����اه خ�����ود من�����ازخ��������يز بلقيس��������ا و مس��������ته ب��������ا قضابع���د از آن گوش���ت كش���د م���رگ آن چن���انزين خ����ران، ت����ا چن����د باش����ي نع����ل دزد؟خ�������واهرانت يافت�������ه مل�������ك خل�������وداي خن�����ك آنج�����ان ك�����ز اين ملكت بجستخ�������يز بلقيس�������ا بي�������ا ب�������اري ب�������بينشس�������ته در ب�������اطن مي�������ان گلس�������تانبوس�������تان ب�������ا او روان، ه�������ر ج�������ا رودمي�����وه ه�����ا الب�����ه كن�����ان: ك�����ه از من بچر

زين خسيس�����������ان كس�����������اد افكن گريزپيش از آن ك������ه م������رگ آرد گ������ير و داردر نگ��������ر ش��������اهي و مل��������ك بي خللان�������در اين درگ�������ه، ني�������از آور، ني�������ازورن����ه م����رگ آي����د كش����د گ����وش ت����و راك���ه چ���و دزد آئي ب���ه ش���حنه، ج���ان كن���ان گ��������ر همي دزدي، بي��������ا و لع��������ل دزدت�������و گرفت�������ه ملكت ك�������ور و كب�������ودك���ه اج���ل، اين مل���ك را، وي���ران گ���ر اس���ت ملكت ش�������������اهان و س�������������لطانان دين ظ��������اهرا ح��������ادي مي��������ان دوس��������تان لي������ك آن از خل������ق پنه������ان مي ش������ودور آب حي������وان آم������ده: ك������ز من بخ������

36

Page 37: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ط����وف مي كن ب����ر فل����ك بي پ����ر و ب����الچ�������ون روان باش�������ي، روان و پ�������اي نيني نهن������گ غم زن������د ب������ر كش������تي اتهم ت���و ش���اه و، هم ت���و لش���كر، هم ت���و تختگ�����ر ت�����و نيك�����و بخ�����تي و س�����لطان زفتت�����و بمان�����دي چ�����ون گ�����داي بي ن�����واچ����ون ت����و باش����ي بخت خ����ود، اي معن����ويت��و ز خ��ود كي گم ش��وي؟ اي خ��وش خص��ال

همچ���و خورش���يد و چ���و ب���در و چ���ون هالل مي خ���وري ص���د ل���وت و، لقم���ه خ���اي ني ني پدي������د آي������د ز م������ردن زش������تي ات هم ت����و نيك����و بخت باش����ي، هم ت����و بخت بخت غ��������ير توس��������ت، روزي بخت رفت دولت خ�����ود هم ت�����و ب�����اش، اي مجت�����بي پس ت���و ك���ه بخ���تي، ز خ���ود كي گم ش���وي؟چ��ون ك��ه عين ت��و، ت��و را ش��د مل��ك و م��ال

. بقيۀ قصۀ عمارت کردن سليمان عليه السالم مسجد اقصي را، به تعليم و وحي خدا جهت47حكمتها که او داند و معاونت مالئكه و ديو و پري و آدمي آشكارا

بع��������د از آن آم��������د ن��������دا از پيش تختاي س������ليمان، مس������جد اقص������ي بس������ازچونك�������ه او بني�������اد آن مس�������جد نه�������ادي����ك گ����روه از عش����ق و، ق����ومي بي م����رادخل�������ق ديوانن�������د و، ش�������هوت سلس�������لههس��������ت اين زنج��������ير از خ��������وف و ولههس�����ت آن بن�����د و كمن�����د آن خوفش�����انمي كشاندش�����ان س�����وي كس�����ب و ش�����كارمي كشدش�����ان س�����وي ني�����ك و س�����وي بدق��������د جعلن��������ا الحب��������ل في اعن��������اقهمليس من مس����������������تقذر مس����������������تنقهح���رص ت���و در ك���ار ب���د، چ���ون آتش استآن س�������������واد فحم، در آتش نه�������������اناخگ�����ر از ح�����رص ت�����و ش�����د فحم س�����ياهآن زم�������ان، آن فحم، اخگ�������ر مينم�������ودح������رص، ك������ارت را بيارائي������ده ب������ودغول�������ه اي را ك�������ه بيارائي�������د غ�������ولآزم�������ايش چ�������ون نماي�������د ج�������ان اواز ه���������وس، آن دام دان���������ه مينم���������ودح������رص، ان������در ك������ار دين و خ������ير جوخيره��������ا نغزن��������د، ني از عكس غ��������يرت���اب ح���رص از ك����ار دني���ا چ���ون ب���رفتكودك������ان را ح������رص مي������آرد غ������رارچ����ون ز ك����ودك رفت آن ح����رص ب����دشك���ه چ���ه مي ك���ردم؟ چ���ه ميدي���دم در اين؟آن بن�������اي انبي�������ا بي ح�������رص ب�������وداي بس�������ا مس�������جد ب�������ر آورده ك�������رامكعب�����ه را، كش ه�����ر دمي ع�����زي ف�����زودفض���ل آن مس���جد ز خ���اك و س���نگ نيستني كتب ش�����ان چ�����ون كت�����اب ديگ�����رانن�����ه ادبش�����ان، ن�����ه غضبش�����ان، ني نك�����اله��������ر يكي را داده ح��������ق ده م��������رتبته���������ر يكيش���������ان را يكي ف���������ري دگردل همي ل���������رزد ز ذك���������ر حالش���������ان�����ده ست مرغش�����ان را، بيض�����ه ه�����ا زرين به���ر چ���ه گ���ويم من ب���ه ج���ان نيك���وي ق���وممس�������جد اقص�������ي بس�������ازيد اي ك�������رامور ازين دي������وان و پري������ان س������ر كش������نددي������و يك������دم ك������ژ رود از مك�����ر و زرق

ب�������ر س�������ليمان، آن ن�������بي ني�������ك بختلش����������كر بلقيس آم����������د در نم����������ازجن و انس آم�������د، ب�������دن در ك�������ار دادهمچنانك���������ه در ره ط���������اعت، عب���������ادمي كشدش������ان س������وي دك������ان و غل������ه ت������و م������بين اين خل������ق را بي سلس������له نيس�������تند اين خل�������ق بي بن�������د نه�������انمي كشدش������ان س������وي كانه������ا و بح������ارگفت ح�������ق: في جي�������دها حب�������ل المسدو اتخ��������������ذنا الحب��������������ل من اخالقهم ق������������ط اال ط������������ائره في عنق������������ه اخگ��ر از رن��گ خ��وش آتش خ��وش اس��ت چونك����ه آتش ش����د، س����ياهي ش����د عي����ان ح����رص چ����ون ش����د، مان����د آن فحم تب����اه آن ن����ه حس����ن ك����ار، ن����ار ح����رص ب����ودح����رص رفت و، مان����د ك����ار ت����و كب����ودپخت����ه پن����دارد كس����ي ك����ه هس����ت گ����ول كن�������د گ�������ردد ز آزم�������ون دن�������دان اوعكس غ����ول ح����رص و، آن خ����ود دام ب����ودچ�����ون نمان�����د ح�����رص، مان�����د نغ�����ز اوت����اب ح����رص ار رفت، مان����د ت����اب خ����يرفحم باش�����د مان������ده از اخگ�����ر ب�����ه تفت ت��������ا ش��������وند از ذوق دل دامن س��������وارب������ر دگ������ر اطف������ال خن������ده آي������دش خ�����ل ز عكس ح�����رص بنم�����ود انگ�����بين الج��������رم پيوس��������ته رونقه��������ا ف��������زودلي������ك نب������ود مس������جد اقص������اش ن������ام آن ز اخالص����������ات اب����������راهيم ب����������ودلي���ك در بن���اش ح���رص و جن���گ نيس���ت ني مساجدش���ان ن���ه كس���ب و خ���ان و م���ان ني نع�������اس و، ني قي�������اس و، ني مق�������ال ص�����د ه�����زاران حش�����مت و هم مك�����رمتم�������رغ جانش�������ان ط�������ائر از پ�������ري دگرقبل���������ۀ افع���������ال م���������ا، افعالش���������ان نيم ش����ب جانش����ان، س����حرگه بين شدس����ت نقص گفتم، گش����ته ن����اقص گ����وي ق����وم ك������ه س������ليمان ب������از آم������د والس������الم جمل��������ه را امالك در چن��������بر كش��������ندتازيان�����ه آي�����دش ب�����ر س�����ر چ�����و ب�����رق

37

Page 38: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

چ����ون س����ليمان ش����و، ك����ه ت����ا دي����وان توچ����ون س����ليمان ب����اش، بي وس����واس و ريوخ�����اتم ت�����و اين دل اس�����ت و، ه�����وش دارپس س������ليماني كن������د ب������ر ت������و م������دامآن س�������������ليماني دال منس�������������وخ نيستدي����������و هم وق����������تي س����������ليماني كنددس�����ت جنبان�����د چ�����و دس�����ت او، و ليكدر بي����������ان اين ح����������ديث معن����������وي

س����������نگ برن����������د از پي اي����������وان توت������ا ت������و را فرم������ان ب������رد ج������ني و ديوت������ا نگ������ردد دي������و را خ������اتم ش������كاردي�����و ب�����ا خ�����اتم، ح�����ذر كن، والس�����الم در س������ر و س������رت س������ليماني كنيس������ت لي�����ك ه�����ر جواله�����ه اطلس كي تن�����د؟در مي����ان ه����ر دوش����ان فرقيس����ت ني����ك ي�����ك حك�����ايت بش�����نو ان�����در مثن�����وي

. قصۀ شاعر و صله دادن شاه و مضاعف کردن آن وزير بو الحسن نام48ش��������اعري آورد ش���������عري پيش ش��������اهش�����اه مك�����رم ب�����ود و فرم�����ودش ه�����زارپس وزي�������رش گفت: اين ان�������دك ب�������وداز چ����ون او ش����اعر پس از ت����و بح����ر دستقص���������ه گفت آن ش���������اه را و فلس���������فهده ه���������زارش داد و خلعت در خ���������ورشپس تفحص ك���رد، ك���اين س���عي ك���ه ب���ود؟پس بگفتن�����������دش: فالن ال�����������دين وزيردر ثن��������������اي او يكي ش��������������عري درازبي زب������ان و لب هم������ان نعم������اي ش������اه

ب�������ر امي�������د خلعت و اك�������رام و ج�������اه از زر س���������رخ و كرام���������ات و نث���������ارده ه���������زارش هدي���������ه وا ده، ت���������ا رودده ه����زاري هم ك����ه گفتم ان����دك اس����ت ت�����ا ب�����ر آم�����د عش�����ر خ�����رمن از كف�����ه خان�����ۀ ش�����كر و ثن�����ا گش�����ت آن س�����رش ش��������������اه را اهليت من كي نم��������������ود؟آن حس����ن ن����ام و، حس����ن خل����ق و ض����ميرب�����ر نوش�����ت و س�����وي خان�����ه رفت ب�����ازم������دح ش������ه ميگفت و خلعته������اي ش������اه

. باز آمدن آن شاعر بعد چند سال به اميد همان صله و هزار دينار فرمودن شاه بر قاعدة49 خويش و گفتن وزير نو، هم حسن نام، شاه را که: اين سخت بسيار است و ما را خرجهاست و

خزينه خالي است و من او را به ده يك اين زر خشنود کنمبع������د س������الي چن������د به������ر رزق و كشتگفت: وقت فق�������������������ر و تنگي دو دستدرگهي را ك��������������ازمودم از ك��������������رممع���������������ني اهلل گفت آن س���������������يبويهگفت: الهن�������������ا في حوايجن�������������ا اليكص������د ه������زاران عاق������ل، ان������در وقت دردهيچ ديوان���������ۀ فلي���������وي اين كن���������د؟گ�������ر نديدن�������دي ه�������زاران ب�������ار بيشبلك���������ه جمل���������ۀ ماهي���������ان در موجهابلك������ه جمل������ه موجه������ا ب������ازي كن������انپي����ل و گ����رگ و حي����در و اش����كار ن����يزبلك�����ه خ�����اك و آب و ب�����اد و هم ش�����راره�������ر دمش الب�������ه كن�������د اين آس�������ماناس�����تن من، عص�����مت و حف�����ظ ت�����و استوين زمين گوي��������د ك��������ه: دارم برق�������رارجملگ��������ان كيس��������ه از او ب��������ر دوختنده��������ر نب��������يي زو ب��������ر آورده ب��������راتهين از او خواهي������������د، ني از غ������������ير اوور بخ������������واهي از دگ������������ر هم، او دهدآنك��������ه مع��������رض را ز زر ق��������ارون كندب�������ار ديگ�������ر ش�������اعر از س�������وداي داد

ش����اعر از فق����ر و ع����وز محت����اج گش����ت جس����ت و ج����وي آزم����وده به����تر اس����ت ح�����اجت ن�����و را هم�����ان ج�����انب ب�����رم يوله���������ون في الح���������وائج هم لدي���������ه و التمس���������ناها وج���������دناها ل���������ديك جمل������ه ن������االن، پيش آن دي������ان ف������ردب�������ر بخيلي ع�������اجزي كدي�������ه تن�������د؟ع������اقالن كي ج������ان كش������يدنديش پيش؟جمل�����������ۀ پرن�����������دگان ب�����������ر اوجهاذوق و ش������وقش را عي������ان ان������در عي������اناژده�������اي زفت و م�������ور و م�������ار ن�������يزماي���������ه زو يابن���������د، هم دي هم به���������ارك���ه ف���رو مگ���ذارم، اي ح���ق، ي���ك زم���ان جمل��������ه مط��������وي يمين آن دو دس��������ت اي ك�����ه ب�����ر آبم ت�����و ك�����ردي اس�����تواردادن ح����������������������������اجت از او آموختنداس�������تعينوا من�������ه ص�������برا او ص�������الت آب در يم ج������و، مج������و در خش������ك جوب��������ر ك��������ف ميلش س��������خا هم، او نهدرو ب����دو آري ب����ه ط����اعت، چ����ون كن����د؟رو بس�������وي آن ش�������ه محس�������ن نه�������اد

38

Page 39: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

هدي������ۀ ش������اعر چ������ه باش������د؟ ش������عر نومحس����نان ب����ا ص����د عط����ا و ج����ود و ب����رعر پيشش���ان ش���عري ب���ه از ص���د تن���گ ش���آدمي اول ح����������ريص ن����������ان ب����������ودس��وي كس��ب و، س��وي غص��ب و، ص��د حيلچ����ون ب����ه ن����ادر گش����ت مس����تغني ز ن����انت�����ا ك�����ه اص�����ل و نس�����ل او را ب�����ر دهندت������ا ك������ه ك������ر و ف������ر و زر بخش������ي اوخل����ق م����ا ب����ر ص����ورت خ����ود ك����رد حقچونك����ه آن خالق، ش����كر و حم����د جوستخاص��ه م��رد ح��ق، ك��ه در فض��ل اس��ت چستور نباش���������د اه���������ل، ز آن ب���������اد دروغاين مث�����������ل از خ�����������ود نگفتم، اي رفيقاين پيم�����بر گفت، چ�����ون بش�����نيد ق�����دحرفت ش������اعر س������وي آن ش������اه و ب������بردمحس��������نان مردن��������د و احس��������انها بماندظالم��������ان مردن��������د و، مان��������د آن ظلمهاگفت پيغم�������بر: خن�������ك آن را ك�������ه اون�������ام ني�������ك او ز فع�������ل ني�������ك دانم�����رد محس�����ن، لي�����ك احس�����انش نم�����ردواي آن ك�����او م�����رد و عص�����يانش نم�����رد

پيش محس���������ن آرد و بنه���������د گ���������روزر نه����������������اده ش����������������اعران را منتظرخاص������ه ش������اعر ك������او گه������ر آرد ز قعرزانك����ه ق����وت ن����ان س����تون ج����ان ب����ودج���ان نه���اده ب���ر ك���ف از ح���رص و ام���ل عاش�����ق ن�����ام اس�����ت و م�����دح ش�����اعران در بي�����������ان فض�����������ل او من�����������بر نهندهمچ�����و عن�����بر ب�����و ده�����د در گفت وگووص����ف م����ا از وص����ف او گ����يرد س����بق آدمي را، م�����دح ج�����وئي ن�����يز خوس�����ت پ���ر ش���ود ز آن ب���اد، چ���ون مش���ك درس���ت خي���ك بدري���ده س���ت، كي گ���يرد ف���روغ؟سرس������ري مش������نو، چ������و اهلي و مفي������ق ك���ه چ���را فرب���ه ش���ود احم���د ب���ه م���دح؟ش����عر ان����در ش����كر احس����ان، ك����ان نم����رداي خن�����ك آن را ك�����ه اين م�����ركب براندواي ج������اني ك������او كن������د مك������ر و دغاش�������د ز دني�������ا، مان�������د از او فع�������ل نكوپس نم�����رده اس�����ت او يقين، بنگ�����ر عي�����انن����زد ي����زدان دين و احس����ان نيس����ت خ����ردت����ا نپن����داري ب����ه م����رگ او ج����ان ب����برد

. بردن شاعر شعر را سوي شاه و خسارت وزير50اين ره����ا كن، زآنك����ه ش����اعر ب����ر گ����ذرب������رد ش������اعر ش������عر س������وي ش������هريارن��������ازنين ش��������عري، پ��������ر از در درستب����از ش����ه ب����ر خ����وي خ����ود گفتش ه����زارلي�����ك اين ب�����ار آن وزي�����ر پ�����ر ز ج�����ودب��������ر مق��������ام او وزي��������ر ن��������و رئيسگفت: اي ش������������ه، خرجه������������ا داريم مامن ب���������ه رب���������ع عش���������ر آن، اي مغتنمخل������ق گفتن������دش ك������ه: او از پيش دستكر، كل���ك خ���ائي چ���ون كن���د؟ بع���د ش���گفت: بفش���������ارم و را، ان���������در فش���������ارآنگ������������ه ار خ������������اكش دهم از راه مناين بمن بگ�������ذار ك�������ه اس�������تادم در ايناز ثري�������ا گ�������ر ب�������پرد ت�������ا ث�������ري گفت س�����لطانش: ب�����رو فرم�����ان ت�����و راستگفت: او را و دو ص�������د چ�������ون او گ�������داجنس او و همچ�������و او سيص�������د ه��������زارپس فكن������دش ص������احب ان������در انتظ������ارش������اعرش چندانك������ه ح������اجت مينم������ودش��������اعر ان��������در انتظ��������ارش پ��������ير شدگفت: اگ�����ر زر، ن�����ه، ك�����ه دش�����نامم دهيانتظ�����ارم كش�����ت، ب�����اري گ�����و: ب�����روبع���������د از آنش داد رب���������ع عش���������ر آنك����ان چن����ان نق����د و چن����ان بس����يار ب����ودپس بگفتن�������دش ك�������ه: آن دس�������تور راد

وام دار اس��������ت و ق��������وي، محت��������اج زرب������ر امي������د بخش������ش و احس������ان ي������ارب������ر امي������د و ب������وي اك������رام نخس������ت چ�����ون چ�����نين ب�����د ع�����ادت آن ش�����هريار�����راق ع�����ز، ز دني�����ا رفت�����ه ب�����ود ب�����ر بگش�����ته، ليكن س�����خت بي رحم و خس�����يس ش������اعري را نب������ود اين بخش������ش س������زام�����رد ش�����اعر را خ�����وش و راض�����ي كنم �������رده اس�������ت ده ه�������زاري زين دالور ببع�����د س�����لطاني، گ�����دائي چ�����ون كن�����د؟ت��������ا ش��������ود زار و ن��������زار از انتظ��������اردر رباي�������د همچ�������و گل�������برگ از چمن گ�������ر تقاض�������اگر ب�������ود هم آتش�������ين ن������رم گ������ردد چ������ون ببين������د او م������رالي��ك ش��ادش كن، ك��ه نيك��و گ��وي ماس��ت ت����و ب����ه من بگ����ذار و ف����ارغ ش����و ش����ها ت�����و ره�����ا كن ب�����ر من و ب�����ا من گ�����ذارش�������د زمس�������تان و دي و آم�������د به�������ارص�������احبش در وع�������ده حيلت ميف�������زودبس زب�������������ون اين غم و ت�������������دبير شدت�����ا ره�����د ج�����انم، ت�����و را باش�����م رهي ت�����ا ره�����د اين ج�����ان مس�����كين از گ�����رومان������د ش������اعر ان������در انديش������ۀ گ������ران اين ك���ه دي���ر اش���كفت، دس���تۀ خ���ار ب���ودرفت از دني�������ا، خ�������دا م�������زدت ده�������اد

39

Page 40: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ك�������ه مض�������اعف زو همي گش�������تي عطااين زم�������ان او رفت و احس�������ان را ب�������بردرفت از م���������ا ص���������احب راد رش���������يدرو بگ������ير اين را و ز اينج������ا ش������ب گريزم�����ا ب�����ه ص�����د حيلت از او، اين هدي�����ه رارو ب����ه ايش����ان ك����رد و گفت: اي مش����فقانچيس������ت ن������ام اين وزي������ر جام������ه كن؟گفت: ي��������ا رب، ن��������ام آن و ن��������ام اينآن حس����ن ن����امي ك����ه از ي����ك كل����ك اواين حس�����ن، ك�����ز ريش زش�����ت، اين حسنب����ر چ����نين ص����احب چ����و ش����ه اص����غا كند

كم همي افت�������������اد بخش�������������ش را خطااو نم������رد الح������ق، ولي احس������ان بم������ردص�������احب س�������الخ درويش�������ان رس�������يدت����ا نگ����يرد ب����ا ت����و اين ص����احب س����تيزبس������تديم، اي بي خ������بر، ب������ا جه������دهااز كج������ا آم������د؟ بگوئي������د، اين ع������وان ق����وم گفتن����دش ك����ه: ن����امش هم حس����ن چ������ون يكي آم������د؟ دري������غ اي رب دين ص����د وزي����ر و ص����احب آم����د ج����ود جومي ت�����وان بافي�����د اي ج����ان ص�����د رس�����ن ش���������اه و ملكش را اب���������د رس���������وا كند

. مانستن بد رائي اين وزير دون در افساد مروت شاه به وزير فرعون يعني هامان در افساد51قابليت فرعون

چن������د آن فرع������ون مي ش������د ن������رم و رامآن كالمي ك�����ه ب�����دادي س�����نگ، ش�����يرچ���ون ب����ه هام���ان مش����ورت ك����ردي در آنچ����ون ب����ه هام����ان ك����ه وزي����رش ب����ود اوپس بگف�����تي: ت�����ا كن�����ون ب�����ودي خ�����ديوهمچ�������و س�������نگ منج�������نيقي آم�������ديه���ر چ���ه ص���د روز آن كليم خ���وش خط���ابعق������ل ت������و مغل������وب دس������تور هواستناص���������حي، رب���������انئي، پن���������دت دهدك���اين ن���ه ب���ر ج���اي اس���ت، هين از ج���ا مشوواي آن ش������ه ك������ه وزي������رش اين ب������ودش����اد آن ش����اهي ك����ه او را دس����ت گ����يرش������اه ع������ادل چ������ون ق������رين او ش������ودچ���ون س���ليمان ش���اه و، چ���ون آص���ف وزيرش������اه فرع������ون و، چ������و هام������انش وزيرپس ب�������ود ظلم�������ات بعض ف�������وق بعضمن ندي�������دم ج�������ز ش�������قاوت در لئ�������امهمچ��و ج��ان باش��د ش��ه و، ص��احب چ��و عقلآن فرش������تۀ عق������ل چ������ون ه������اروت شدعق�����ل ج�����زوي را وزي�����ر خ�����ود مگ�����يرم�����ر ه�����وا را ت�����و وزي�����ر خ�����ود مس�����ازك���اين ه���وا پ���ر ح���رص و ح���الي بين ب���ودعق�������ل را دو دي�������ده در پاي�������ان ك�������ارك������ه نفرس������ايد نري������زد ه������ر خ������زانور چ������ه عقلت هس������ت، ب������ا عق������ل دگرب��������ا دو عق��������ل، از بس باله��������ا وارهي

چ�������ون ش�������نيدي او ز موس�������ي آن كالم از خوش��������������ي آن كالم بي نظ��������������يرم����انعش گش����تي م����دام آن س����خت ج����انمش�����ورت ك�����ردي، ك�����ه كينش ب�����ود خوبن���ده گ���ردي، ژن���ده پوش���ي را ب���ه ري����و؟آن س������خن، ب������ر شيش������ه خان������ۀ او زدي س����اختي، در ي����ك دم او ك����ردي خ����راب در وج�����������ودت ره زن راه خداس�����������ت آن س��������خن را او ب��������ه فن ط��������رحي نهدنيس����ت چن����دان، ب����ا خ����ود آ، ش����يدا مشوج������اي ه������ر دو، دوزخ پ������ر كين ب������ودباش����د ان����در ك����ار، چ����ون آص����ف وزير��������ور ب��������ود ��������ور علي ن ن��������ام آن نن����ور ب����ر ن����ور اس����ت و، عن����بر ب����ر عب����يره������ر دو را نب������ود ز ب������د بخ������تي گزيرني خ�����رد ي�����ار و ن�����ه دولت روز ع�����رض گ���ر ت���و دي���ده س���تي، رس���ان از من س���الم عق������ل فاس������د روح را آرد ب������ه نق������ل س������حر آم������وز دو ص������د ط������اغوت شدعق�����ل ك�����ل را س�����از اي س�����لطان، وزيرك�����ه ب�����ر آي�����د ج�����ان پ�����اكت از نم�����ازعق�����ل را انديش�����ه، ي�����وم ال�����دين ب�����ودبه������ر آن گ������ل ميكش������د او رنج خ������ارب������اد ه������ر خرط������وم اخش������م دور از آن ي������ار ب������اش و مش������ورت كن اي پ������درپ������اي خ������ود ب������ر اوج گردونه������ا نهي

. نشستن ديو بر مقام سليمان عليه السالم و تشبه کردن او به کارهاي سليمان عليه السالم و فرق52ظاهر ميان هر دو سليمان و ديو خويشتن را سليمان بن داود نام کردن

دي����و گ����ر خ����ود را س����ليمان ن����ام ك����ردص�����ورت ك�����ار س�����ليمان دي�����ده ب�����ود

مل��������ك ب��������رد و، مملكت را رام ك��������ردص�����ورت ان�����در س�����ر دي�����وي مينم�����ود

40

Page 41: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

خل������ق گفتن������د: اين س������ليمان بي صفاستن او چ�����و بيداريس�����ت، اين همچ�����ون وس�����دي����و ميگف����تي: ك����ه ح����ق ب����ر ش����كل مندي�������و را ح�������ق ص�������ورت من داده استگ�����ر پدي�����د آي�����د ب�����ه دع�����وي زينه�����ارديوش����������ان از مك����������ر اين ميگفت، ليكنيس������ت ب������ازي ب������ا مم������يز، خاص������ه اوهيچ س�������������حر و هيچ تل�������������بيس دغلپس همي گفتن�����د ب�����ا خ�����ود در ج�����وابباژگون��������ه رفت خ��������واهي همچ��������نيناو اگ�����ر مع�����زول گش�����ته اس�����ت و فق�����يرت�������و اگ�������ر انگش�������تري را ب�������رده ايم���ا ب���ه ب���وش و ع���ارض و ط���اق و ط���رنبور ب��������ه غفلت م��������ا نهيم او را ج��������بينس���ر زي���ر را "ك���ه من���ه اين س���ر، م���ر اين "ك�����ردمي من ش�����رح اين بس ج�����ان ف�����زاهم قن������اعت كن، ت������و بپ������ذير اين ق������درن������ام خ������ود ك������رده س������ليمان ن������بيدر گ������ذر از ص������ورت و از ن������ام، خ������يزپس ب��������پرس از ح��������د او، و ز فع��������ل اوك����ار ه����ر كس نيس����ت هين، دركش زم����امش�����د تم�����ام القص�����ه مس�����جد ني فت�����ور

از س������ليمان ت������ا س������ليمان فرقهاس������ت همچنانك�����ه آن حس�����ن، ب�����ا اين حس�����ن ص����ورتي كردس����ت خ����وش ب����ر اه����رمن ت������ا بين������دازد ش������ما را او ب������ه شس������ت ص����������ورت او را مداري����������د اعتب����������ارمينم�����ود اين عكس، ب�����ر دله�����اي ني�����ك ك��������ه ب��������ود تمي��������يز و عقلش غيب گومي نبن�������دد پ�������رده ب�������ر اه�������ل دول باژگون��������ه م��������يروي، اي كج خط��������اب س������وي دوزخ، اس������فل ان������در س������افلين هس�������ت در پيش�������اني اش ب�������در من�������يردوزخي، چ�������ون زمهري�������ر افس�������رده اي س����ر كج����ا، ك����ه خ����ود همي ننهيم س����نب پنج�������ه اي م�������انع ب�������ر آي�������د از زمين هين مكن س�������جده، م�������ر اين ادب�������ير راگ�����ر نب�����ودي غ�����يرت و رش�����ك خ�����دات�������ا بگ�������ويم ش�������رح اين وق�������تي دگرروي پوش�����ي ميكن�����د ب�����ر ه�����ر ص�����بي از لقب و ز ن�������������ام در مع�������������ني گريزدر مي���������ان ح���������د و فع���������ل او را بجومس�������جد اقص�������ي بس�������از و كن تم�������ام�����د س�����ليمان زائ�����ر و مس�����جد م�����زور ب

. در آمدن سليمان عليه السالم هر روز در مسجد اقصي بعد از تمام شدن جهت عبادت و53ارشاد عابدان و معتكفان و رستن عقاقير در مسجد

چ�������ون س�������ليمان ن�������بي ش�������اه ان�������امه������ر ص������باح او را وظيف������ه اين ب������دين������و گي������اهي رس������ته ب������ودي ان������در اوت��و چ��ه داروئي؟ چ��ه اي؟ ن��امت چي اس��ت؟مي بگف�����تي ه�����ر گي�����اهي فع�����ل و ن�����اممن م�������ر آن را زه�������رم و، اين را ش�������كرپس س��������ليمان ب��������ا حكيم��������ان زآن گياآن طبيب������������ان از س������������ليمان، زآن گيات��������ا كتبه��������اي طبي��������بي س��������اختنداين نج����������������������وم و طب، وحي انبياستعق�����ل ج�����زوي، عق�����ل اس�����تخراج نيستقاب��������ل تعليم و فهم اس��������ت اين خ��������ردجمل��������ه حرفته��������ا يقين از وحي ب��������ودهيچ ح�����رفت را ب�����بين، ك�����اين عق�����ل ماگ����ر چ����ه ان����در مك����ر، م����وي اش����كاف بددانش پيش��������ه از اين عق��������ل ار ب��������دي

س����اخت مس�����جد را و ف����ارغ ش�����د تم����امكام������دي در مس������جد اقص������ي ش������ديپس بگف������تي: ن������ام و نف������ع خ������ود بگوت��و، زي��ان و س��ود ت��و، گ��و ب��ر كي اس��ت؟ ك������ه من آن را ج������انم و، اين را حم������ام ن������ام من اين اس������ت ب������ر ل������وح ق������درش�������رح ك�������ردي ض�������ر و نفعش، اي كياع��������الم و دان��������ا ش��������دند و مقت��������داجس�����������������������������م را از رنج ميپرداختندعق����ل و حس را س����وي بيس����وره كجاس����ت ج������ز پ������ذيراي فن و، محت������اج نيس������ت ، تعليمش دهد ص��������احب وحي "لي��������ك "اول او، لي��������ك عق��������ل آن را ف��������زودتان����������د او آم����������وختن بي اوس����������تا؟هيچ پيش���������������ه رام بي ا س���������������تا نشدپيش�������ۀ بي اوس�������تا حاص�������ل ش�������دي

. آموختن پيشۀ گورکني قابيل از زاغ پيش از آنكه در عالم حرفه گورکني و گور بود54كن����دن گ����وري، ك����ه كم����تر پيش����ه ب����ودگ�������ر ب�������دي اين فهم م�������ر قابي�������ل راك�����ه كج�����ا غ�����ائب كنم اين كش�����ته را؟دي��������د زاغي، زاغ م��������رده در ده��������ان

كي ز فك������ر و حيل������ه و انديش������ه ب������ود؟كي نه�������ادي ب�������ر س�������ر او هابي�������ل را؟اين ب�����ه خ�����ون و خ�����اك در آغش�����ته را؟ب������ر گرفت������ه در ه������وا گش������ته پ������ران

41

Page 42: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

از ه�����وا زي�����ر آم�����د و ش�����د او ب�����ه فنپس ب������ه چنگ������ال از زمين انگيخت گ������رددفن ك����ردش پس بپوش����يدش ب����ه خ����اكگفت قابي������ل: آه، ش������ه، ب������ر عق������ل من

م������ا زاغ البصر "عق������ل ك������ل را گفت "عق�����ل م�����ا زاغ اس�����ت، ن�����ور خاص�����گانج������ان ك������ه او دنبال������ۀ زاغ������ان پ������ردهين م��������رو ان��������در پي نفس چ��������و زاغگ������������ر روي، رو در پي عنق������������اي دلن������و گي������اهي، ه������ر دم از س������وداي توت����������و س�����������ليمان وار، داد او ب����������دهزآنك�������ه ح�������ال اين زمين ب�������ا ثب�������اتدر زمين گ������ر نيش������كر ور خ������ود ني استپس زمين دل، ك�������ه نبتش فك�������ر ب�������ودس�����خن كش ي�����ابم ان�����در انجمن "گ�����ر "س���خن كش ي���ابم آن���دم زن ب���ه م���زد "ور "مس���تمع چ���ون نيس���ت، خاموش���ي ب���ه استجنبش ه����ر كس ب����ه س����وي ج����اذب استم������يروي گ������ه گم������ره و، گ������ه در رشداش��������تر ك��������وري، مه��������ار ت��������و رهينگ����ر ش����دي محس����وس، ج����ذاب و مه����ارگ�����بر دي�����دي ك�����او پي س�����گ م�����يروددر پي او كي ش��������دي مانن��������د ه��������يز؟�����دي گ�����او اگ�����ر واق�����ف ز قص�����ابان بي�����ا بخ�����وردي از ك�����ف ايش�����ان س�����بوسور بخ���وردي، كي عل���ف هض���مش ش���دي؟پس س�����تون اين جه�����ان خ�����ود غفلت استلت بخ�����ور ، ب�����ه آخ�����ر دو دو "اولش " " "ت���و ب���ه ج���د، ك���اري ك���ه بگرف���تي ب���ه دستز آن همي ت������اني ب������دادن تن ب������ه ك������ارهمچ����نين ه����ر فك����ر ك����ه گ����رمي در آنب���ر ت���و گ���ر پي���دا ش���دي زآن عيب و ش���ينح������ال، ك������اخر زآن پش������يمان ميش������ويپس بپوش���������يد اول آن ب���������ر ج���������ان ماچ�������ون قض�������ا آورد حكم خ�������ود پديداين پش��������يماني قض��������اي ديگ��������ر استور ك����ني ع����ادت، پش����يمان خ����ور ش����وينيم عم��������������رت در پريش��������������اني رودت���������رك اين فك���������ر و پش���������يماني بگوور ن������داري ك������ار نيك������وتر ب������ه دستگ�������������ر همي داني ره نيك�������������و پرستب������د ن������داني، ت������ا ن������داني ني������ك راچ����ون ز ت����رك فك����ر اين ع����اجز ش����دي����دي ع���اجز، پش����يماني ز چيس����ت؟ چ���ون بع�������اجزي بي ق�������ادري ان�������در جه�������انهمچ�������نين ه�������ر آرزو ك�������ه مي�������بريور نم������������������������������ودي علت آن آرزوگ�����ر نم�����ودي عيب آن ك�����ار، او ت�����و راو آن دگ����ر ك����اري ك����ز آن هس����تي نف����ورخن اي خ��������داي راز دان خ��������وش س��������عيب ك�������ار ني�������ك را منم�������ا ب�������ه ماهم ب�������ر آن ع�������ادت س�������ليمان س�������ني

از پي تعليم، او را گ����������������������������ور كن زود زاغ م���������رده را در گ���������ور ك���������ردزاغ از اله�������ام ح�������ق ب�������د علمن�������اك ك������ه ب������ود زاغي ز من اف������زون ب������ه فن عق�����ل ج�����زوي مي كن�����د ه�����ر س�����و نظرعق������ل، زاغ اس������تاد گ������ور م������رده دان زاغ او را س���������وي گورس���������تان ب���������ردك���او ب���ه گورس���تان ب���رد، ني س���وي ب���اغ س������وي ق������اف و مس������جد اقص������اي دل ميدم����������د در مس����������جد اقص����������اي توپي ب������ر از وي، پ������اي رد ب������ر وي من������ه ب�����از گوي�����د ب�����ا ت�����و ز ان�����واع نب�����ات ترجم�������ان ه�������ر زمين نبت وي اس�������ت فكره����������ا اس����������رار دل وا مينم����������ودص�����د ه�����زاران گ�����ل ب�����رويم زين چمن ميگري������زد نكت������ه ه������ا از دل، چ������و دزدنكت����ه از ن����ا اه����ل اگ����ر پوش����ي ب����ه استج��ذب ص��ادق، ني چ��و ج��ذب ك��اذب اس��ت رش����������ته پي����������دا ني و، آن كت مي كشدت�����و كش�����ش مي بين، مه�����ارت را م�����بين پس نمان�������دي اين جه�������ان دار الغ�������رارس��������خرة دي��������و س��������تنبه مي ش��������ودپ����اي خ����ود واپس كش����يدي، گ����بر ن����يزكي پي ايش������ان ب������دان دك������ان ش������دي؟ي�������ا ب�������دادي شيرش�������ان از چ�������اپلوس �����دي گ�����ر ز مقص�����ود عل�����ف واق�����ف بلت اس��ت دو با "چيست دولت؟ كاين دوا " " "ج������ز در اين ويران������ه نب������ود م������رگ خرعيبش اين دم ب�����ر ت�����و پوش�����يده شدس�����ت ك������ه بپوش������يد از ت������و عيبش كردگ������ارعيب آن فك�����رت شدس�����ت از ت�����و نه�����ان د المش�������رقين زآن رمي�������دي ج�������انت، بعرگ������ر ب������ود اين ح������الت اول، كي دوي؟ ت������ا ك������نيم آن ك������ار ب������ر وف������ق قضاچش������م واگش������ت و پش������يماني رس������يداين پش������يماني به������ل، ح������ق را پرس������ت زآن پش������يماني، پش������يمان ت������ر ش������وي نيم ديگ���������������ر در پش���������������يماني رودح�������ال و ك�������ار و ي�������ار نيك�������وتر بجوپس پش����يمانيت ب����ر ف����وت چ����ه اس����ت؟ور ن���داني، چ���ون ب���داني ك���اين ب���د اس���ت؟ض����د را، از ض����د ت����وان دي����د، اي ف����تي از گن�������ه آن گ�������اه هم ع�������اجز ب�������دي ع���اجزي را ب���از ج���و، ك���ز ج���ذب كيس���ت؟كس نديدس�������ت و نباش�������د اين، ب�������دان ت���������و ز عيب آن حج���������ابي ان���������دري خ����ود رمي����دي ج����ان ت����و ز آن جس����تجوكس ن����بردي كش كش����ان آن س����و ت����و راز آن ب�����ود ك�����ه عيبش آم�����د در ظه�����ورعيب ك�������ار ب�������د ز م�������ا پنه�������ان مكن ت���������ا نگ���������رديم از روش س���������رد و هبارفت در مس���������جد مي���������ان روش���������ني

42

Page 43: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

قاع�������دة ه�������ر روز را ميجس�������ت ش�������اهر ب������دان چش������م ص������في دل ببين������د س������

ك�����ه ببين�����د مس�����جد ان�����در، ن�����و گي�����اه آن خش�����ايش ك�����ه ش�����د از عام�����ه خفي

. قصۀ صوفي که در ميان گلستان سر بر زانو مراقب بود. يارانش گفتند: سر بر آور تفرج کن بر55گلستان و رياحين و مرغان و آثار رحمه اهلل تعالي که فانظروا الي آثار رحمۀ اهلل

ص�������وفيي در ب�������اغ، از به�������ر گش�������ادپس ف����رو رفت او ب����ه خ����ود ان����در نغ����ولك�����ه چ�����ه خس�����بي؟ آخ�����ر ان�����در رز نگرام����ر ح����ق بش����نو ك����ه گفتس����ت: انظ����رواگفت: آث����ارش دل اس����ت، اي ب����و اله����وسباغه�������ا و س�������بزه ه�������ا در عين ج�������انآن خي�������ال ب�������اغ باش�������د ان�������در آبباغه�������ا و مي�������وه ه�������ا ان�������در دل استگ������ر نب������ودي عكس آن س������ر و س������روراين غ�����رور آن اس�����ت، يع�����ني: اين خي�����الجمل�����ه مغ�����روران ب�����ر اين عكس آم�����دهمي گريزن���������������د از اص���������������ول باغهاچونك�����ه خ�����واب غفلت آيدش�����ان ب�����ه سرپس ب������ه گورس������تان غري������و افت������اد و آهاي خن����ك آن را ك����ه پيش از م����رگ م����رد

ص��������وفيانه روي ب��������ر زان��������و نه��������ادش����د مل����ول از ص����ورت خ����وابش فض����ول اين درخت������������ان بين و آث������������ار و خضرس�������������وي اين آث�������������ار رحمت آر روآن ب������رون، آث������ار آث������ار اس������ت و بس ب�����ر ب�����رون عكس�����ش، چ�����و در آب روان ك�����ه كن�����د از لط�����ف آب، آن اض�����طراب ل اس���ت عكس لط���ف آن، ب���ر اين آب و گ���

دار الغ������رور "پس نخوان������دي اي������زدش "هس�������ت از عكس دل و ج�������ان رج�������ال ب�����ر گم�����اني ك�����اين ب�����ود جنت ك�����ده ب���������ر خي���������الي مي كنن����������د آن الغهاراس���ت بينن���د و، چ���ه س���ود اس���ت آن نظ���ر؟ت������ا قي������امت زين غل������ط، واحس������رتاه يع������ني او از اص������ل اين رز ب������وي ب������رد

. قصۀ رستن خروب در گوشۀ مسجد اقصي و غمگين شدن سليمان عليه السالم از آن چون به56سخن آمد با او، و خاصيت و نام خود بگفت

همچن�������������ان روزي س�������������ليمان از قضان������و گي������اهي دي������د ان������در گوش������ه ايدي�������د بس ن�������ادر گي�������اهي س�������بز و ترپس س����المش ك����رد در ح����ال آن حش����يشگفت: ن����امت چيس����ت؟ ب����ر گ����و بي ده����انگفت: ان�����در ت�����و چ�����ه خاص�����يت ب�����ود؟من ك���������ه خ���������روبم، خراب م���������نزلمپس س�������ليمان آن زم�������ان دانس�������ت زودگفت: ت������ا من هس������تم اين مس������جد يقينت�����ا ك�����ه من باش�����م، وج�����ود من ب�����ودپس خ������راب مس������جد م������ا بي گم������انمس��جد اس��ت آن دل ك��ه جس��مش س��اجد استي����ار ب����د چ����ون رس����ت در ت����و مه����ر اوب����ر كن از بيخش، ك����ه گ����ر س����ر ب����ر زندعاش������قا، خ������روب ت������و آم������د ك������ژيخ�����ويش را ن�����ادان و مج�����رم دان، ب�����ترسچ��������ون بگ��������ويي: ج��������اهلم، تعليم دهاز پ�������در آم�������وز اي روش�������ن ج�������بينني بهان������ه ك������رد و ني تزوي������ر س������اختب���������از آن ابليس بحث آغ���������از ك���������ردرن�����گ رن����گ توس�����ت، ص����باغم ت����وئي

رب بم��������ا أغويت��������ني "هين بخ��������وان "ب������ر درخت ج������بر ت������ا كي ب������ر جهي؟

ش����د ب����ه ع����ادت مس����جد ان����در، اي ف����تيرس����ته ب����ر وي دان����ه همچ����ون خوش����ه اي م�������يربود آن س�������بزي اش ن�������ور از بصراو ج����وابش گفت و بش����كفت از خوش����يش گفت: خ�����روب اس�����ت، اي ش�����اه جه�����ان گفت: من رس�����تم، مك�����ان وي�����ران ش�����وده���������������ادم بني���������������اد اين آب و گلم ك����ه اج����ل آم����د، س����فر خواه����د نم����وددر خل����������ل ناي����������د ز آف����������ات زمين مس������جد اقص������ي مخلخ������ل كي ش������ود؟نب������ود اال بع������د م������رگ م������ا، ب������دان ي���ار ب���د، خ���روب ه���ر ج���ا مس���جد اس���ت هين از او بگري�������������ز و، كم كن گفت وگوم�������ر ت�������و را و مس�������جدت را ب�������ر كندهمچ���و طفالن س���وي ك���ژ چ���ون مي غ���ژي؟ت������ا ن������دزدد از ت������و آن اس������تاد، درس اين چ������نين انص������اف از ن������اموس ب������ه ن������������ا گفت و ظلمن������������ا پيش از اين ربني ل�����واي مك�����ر و حيلت ب�����ر ف�����راخت ك������ه ب������دم من س������رخ رو، ك������رديم زرداص��������ل ج��������رم و آفت و داغم ت��������وئي ت�����ا نگ�����ردي ج�����بري و، ك�����ژ كم ت�����ني اختي������ار خ������ويش را ي������ك س������و نهي

43

Page 44: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

همچ�������������و آن ابليس و ذري�������������ات اوچ����ون ب����ود اك����راه ب����ا چن����دان خوش����ي؟آنچن�����ان خ�����وش، كس رود در مك�����رهي؟بيس�����ت م�����رده، جن�����گ ميك�����ردي در آنك��ه: ص��واب اين اس��ت و راه اين اس��ت و بسكي چ���نين گوي���د كس���ي ك���و مك���ره اس���ت؟ه����ر چ����ه نفس����ت خواس����ت، داري اختي����اردان����د او، ك����او ني����ك بخت و مح����رم استزي�������ركي، س�������باحي آم�������د در بح�������اره�����ل س�����باحت را ره�����ا كن، ك�����بر و كينوآنگه���������ان دري���������اي ژرف بي پن���������اهعش����ق چ����ون كش����تي ب����ود به����ر خ����واصزي���������ركي بف���������روش و ح���������يراني بخرعق������ل قرب������ان كن ب������ه پيش مص������طفيهمچ�����و كنع�����ان، س�����ر ز كش�����تي وامكشك�����ه ب�����ر آيم ب�����ر س�����ر ك�����وه مش�����يدد چ�����������ون رهي از منتش؟ اي بي رش�����������چ������ون نباش������د منتش ب������ر ج������ان م������ا؟ت�����و چ�����ه داني اي غ�����رارة پ�����ر حس�����د؟كاش�����������كي او آش�����������نا ن�����������اموختي���دي ك���اش چ���ون طف���ل از حي���ل جاه���ل بي�������ا ب�������ه علم نق�������ل كم ب�������ودي مليچ��������ون تيمم؟ ب��������ا وج��������ود آب، دانخ������ويش ابل������ه كن، تب������ع م������يرو ز پسب����ا چ����نين ن����وري، چ����و پيش آري كت����اب"اك�����ثر اه�����ل الجن�����ۀ البل�����ه اي پ�����در "زي����ركي، چ����ون ب����اد ك����بر انگ����يز توستابلهي، ني ك�����او ب�����ه مس�����خرگي دو توستابلهي، ك������او وال������ه و ح������يران هوس������ت ابلهانن�����������د آن زن�����������ان دس�����������ت برعق�����ل را قرب�����ان كن ان�����در عش�����ق دوستعقله�������ا آن س�������و فرس�������تاده عق�������ولزين س�����ر، از ح�����يرت، گ�����ر اين عقلت رودنيس����ت آن س����و رنج فك����رت ب����ر دم����اغس����وي دش����ت از دش����ت نكت����ه بش����نويان�����در اين ره ت�����رك كن ط�����اق و ط�����رنبه�����ر ك�����ه او بي س�����ر بجنب�����د، دم ب�����ودكج���رو اس���ت و ك���ور و زش���ت و زهرن���اكس����ر بك����وب آن را، ك����ه س����رش اين ب����ودخ����ود ص����الح اوس����ت آن س����ر ك����وفتنواس�������تان از دس�������ت ديوان�������ه س�������الحچ�����ون س�����الحش هس�����ت و عقلش ني، ببند

ب�����ا خ�����دا در جن�����گ و ان�����در گفت وگوك�����ه ت�����و در عص�����يان همي دامن كش�����ي كس چن������ان رقص������ان رود در گم������رهي؟كت همي دادن�������د پن�������د آن ديگ�������ران كي زن������د طعن������ه م������را ج������ز هيچ كس؟چ��ون چ��نين جنگ��د كس��ي ك��او بي ره اس��ت؟ه����ر چ����ه عقلت خواس����ت، آري اض����طرارزي�����ركي ز ابليس و، عش�����ق از آدم اس�����ت كم ره�����د، غ�����رق اس�����ت او پاي�����ان ك�����ارنيس���ت جيح���ون، نيس���ت ج���و، درياس���ت اين در رباي������د هفت دري������ا را چ������و ك������اه كم ب�����������ود آفت، ب�����������ود اغلب خالص زي��������ركي ظن اس��������ت و ح��������يراني نظراهلل ام كفي بي اهلل گ�����و، ك�����ه " حس����� " " "ك��������ه غ��������رورش داد نفس زي��������ركش منت ن�������وحم چ�������را باي�������د كش�������يد؟ك�������������ه خ�������������دا هم منت او مي كشدچونك������ه ش������كر و منتش گوي������د خ������داك��������������ه نه��������������ادن منت، او را ميرسدت�����ا طم�����ع در ن�����وح و كش�����تي دوخ�����تي ت�����ا چ�����و طفالن چن�����گ در م�����ادر زدي علم وحي دل رب�������������������������ودي از ولي علم نقلي؟ ب�������������ا دم قطب زم�������������ان رس������������تگي زين ابلهي ي������������ابي و بس ج������ان وحي آس������اي ت������و آرد عت������اب به���������ر اين گفتس���������ت س���������لطان البشرابلهي ش������و، ت������ا بمان������د دين درس������ت ابلهي ني ك�������ز ش�������قاوت م�������ال جوستباش������د ان������در گ������ردن او ط������وق دوستاز ك������ف ابل������ه، وز رخ يوس������ف ن������ذرعقله���ا ب���اري از آن س���وي اس���ت، كاوس���ت مان���ده اين س���و آنك���ه گولس���ت و فض���ول ه�����ر س�����ر م�����ويت، س�����ر و عقلي ش�����ودك����ز دم����اغ و عق����ل روي����د دش����ت و ب����اغ س�������وي ب�������اغ آئي، ش�������ود نخلت روي ت���������ا قالووزت نجنب���������د، ت���������و مجنب جنبش������ش چ������ون جنبش ك������ژدم ب������ودپيش�������ۀ او خس�������تن جانه�������اي پ�������اك خل������ق و خ������وي مس������تمرش اين ب������ودت����ا ره����د ج����ان ري����زه اش، زين ش����وم تن ت����ا ز ت����و راض����ي ش����ود ع����دل و ص����الح دس�������ت او را، ور ن�������ه آرد ص�������د گزند

. بيان آنكه حصول علم و مال و جاه مر بد گوهر را فضيحت اوست و چون شمشير است57افتاده به دست راه زن

44

Page 45: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ب���������د گه���������ر را علم و فن آم���������وختنتي������������غ دادن در ك������������ف زنگي مستعلم و م�����ال و منص�����ب و ج�����اه و ق�����رانپس غ����زا زين ف����رض ش����د ب����ر مومن����انج��������ان او مجن��������ون، تنش شمش��������ير اوآنچ�����ه منص�����ب ميكن�����د ب�����ا ج�����اهالنعيب او مخفيس������ت، چ������ون آلت بي������افتجمل����ه ص����حرا م����ار و ك����ژدم پ����ر ش����ودم����ال و منص����ب ناكس����ي ك����ارد ب����ه دستي������ا كن������د بخ������ل و، عطاه������ا كم دهدش�����������اه را در خان�����������ۀ بي�����������دق نهدحكم، چ�����ون در دس�����ت گم�����راهي فت�����ادره نمي دان����������������������������د، قالووزي كندطف����ل راه فق����ر، چ����ون، پ����يري گ����رفتك�����ه: بي�����ا، ت�����ا م�����اه بنم�����ايم ت�����و راچ���ون نم���ائي؟ چ���ون نديدس���تي ب���ه عم���ر؟احمق��������ان س��������رور شدس��������تند و ز بيم

دادن تي�������غ اس�������ت دس�������ت راه�������زن ب����ه، ك����ه آي����د علم ن����اكس را ب����ه دس����ت فتن�������ه آرد در ك�������ف ب�������د گ�������وهران ت�����ا س�����تانند از ك�����ف مجن�����ون س�����نان واس�������تان شمش��������ير را زآن زش��������ت خواز فض�����يحت كي كن�����د ص�����د ارس�����الن؟م����ارش از س����وراخ ب����ر ص����حرا ش����تافت چونك����ه جاه����ل، ش����اه حكم م����ر ش����ودط�����الب رس�����وائي خ�����ويش او شدس�����ت ي��������ا س��������خا آرد ب��������ه ناموض��������ع نهداين چ������نين باش������د عط������ا ك������احمق دهدج�������اه پنداري�������د و در چ�������اهي فت�������ادج������ان زش������ت او جه������ان س������وزي كندپ�������يروان را غ�������ول ادب�������اري گ�������رفت م�������اه را هرگ�������ز ندي�������د آن بي ص�������فاعكس م���������ه در آب هم، اي خ���������ام غمرع���������اقالن س���������رها كش���������يده در گليم

مل58 . بيان تفسير آيه شريفه يا أيها المزمزمل ن�������بي را زين س�������بب "خوان�������د "س�������ر مكش ان�������در گليم و رو مپ�������وشهين مش�������و پنه�������ان ز نن�������گ م�������دعيقم اللي�����ل ك�����ه ش�����معي اي هم�����ام "هين "بي ف�����روغت، روز روش�����ن هم ش�����ب استب�������اش كش�������تيبان در اين بح�������ر ص�������فاره شناس��������ي مي بباي��������د ب��������ا لب��������ابخ����������يز، بنگ����������ر ك����������اروان ره زدهخض����ر وق����تي، غ����وث ه����ر كش����تي ت����وئيپيش اين جمعي چ�������و ش�������مع آس�������مانوقت خل�����وت نيس�����ت، ان�����در جم�����ع آيب����در ب����ر ص����در فل����ك ش����د ش����ب روانطاعن����ان همچ����ون س����گان، ب����ر ب����در تو

أنص������توا "اين س������گان كرن������د، ز ام������ر "هين بمگ��������ذار، اي ش��������فا، رنج��������ور راني ت�������و گف�������تي: قائ�������د اعمي ب�������ه راهه����ر ك����ه او چ����ل گ����ام ك����وري را كشدپس بكش ت�������و زين جه�������ان بي ق�������رارك������ار ه������ادي اين ب������ود، ت������و ه������ادئيهين روان كن، اي ام������������������������ام المتقينه�����ر ك�����ه در مك�����ر ت�����و دارد دل گ�����روب�������ر س�������ر ك�������وريش كوريه�������ا نهمعقله���������������ا از ن���������������ور من افروختندچيس�����ت خ�����ود آالچ�����ق آن تركم�����ان؟آن چ���������راغ او ب���������ه پيش صرص���������رمخ�����يز در دم ت�����و، ب�����ه ص�����ور س�����همناكچ���ون ت����و اس����رافيل وق����تي، راس����ت خ����يزه����ر ك����ه گوي����د: ك����و قي����امت؟ اي ص����نمدر نگ��������������ر اي س��������������ائل محنت زدهور نباش������د اه������ل اين ذك������ر و قن������وتز آس����مان ح����ق س����كوت آي����د ج����واب

ك������ه: ب������رون آي از گليم، اي ب������والهرب ك��ه جه��ان جسميس��ت س��ر گ��ردان، ت��و ه��وش ك������ه ت������و داري ش������مع وحي شعش������عي ش�����مع، دائم ش�����ب ب�����ود ان�����در قي�����ام بي پن������اهت، ش������ير اس������ير ارنب اس������ت ك�����ه ت�����و ن�����وح ث�����انيي، اي مص�����طفي ه��������ر رهي را، خاص��������ه ان��������در راه آب ه���ر ط���رف غ���ولي اس���ت، كش���تيبان ش���ده همچ������������و روح اهلل مكن تنه������������ا روي انقط���������اع و خل���������وت آن را بم���������ان اي ه���دي چ���ون ك���وه ق���اف و، ت���و هم���اي س������ير را نگ������ذارد از بان������گ س������گان بان�������گ ميدارن�������د س�������وي ص�������در تواز س�����فه، وع�����وع كن�����ان، ب�����ر ب�����در توت�����و ز خش�����م ك�����ر، عص�����اي ك�����ور راص������د ث������واب و اج������ر ياب������د از ال������ه؟د گش�������ت آمرزي�������ده و ياب�������د رش�������ج�����وق ك�����وران را قط�����ار ان�����در قط�����ارم��������اتم آخ��������ر زم��������ان را ش��������ادئي اين خي��������ال انديش��������گان را، ت��������ا يقين گ��������ردنش را من زنم، ت��������و ش��������اد روكر پن��������دارد و، زه��������رش دهم او ش��������مكره��������������ا از مك��������������ر من آموختندپيش پ����������اي ن����������ره پيالن جه����������ان؟ خ�����ود چ�����ه باش������د؟ اي مهين پيغم�����برم ت����ا ه����زاران م����رده ب����ر روي����د ز خ����اك رس��������تخيزي س��������از، پيش از رس��������تخيزخ�����ويش بنم�����ا، ك�����ه قي�����امت ن�����ك منم زين قي����امت، ص����د جه�����ان ق����ائم ش����ده پس ج���واب االحم���ق اي س���لطان، س���كوت چ�����ون ب�����ود جان�����ا، دع�����ا نامس�����تجاب

45

Page 46: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اي دريغ�������������ا، وقت خرمنگ�������������اه شدوقت تن������گ اس������ت و ف������راخي اين كالمن������يزه ب������ازي، ان������در اين كوه������اي تنگوقت تن��������گ و، خ��������اطر و فهم ع��������وامچ������ون ج������واب احم������ق آم������د خامشيح������ق ز بح������ر رحمت و م������وج ك������رم

لي��������ك روز از بخت م�������ا بي گ��������اه شدتن�������گ مي آي�������د ب�������ر او عم�������ر دوام ن������يزه ب������ازان را همي آرد ب������ه نن������گ تن���گ ت���ر ص����د ره ز وقت اس����ت، اي غالم اين درازي در س�����خن چ�����ون مي كش�����ي؟مي ده������د ه������ر ش������وره را ب������اران ز يم

، شرح اين59 جواب االحمق سكوت ". در بيان آنكه ترك الجواب جواب مقرر اين سخن که " هر دو در اين قصه است که گفته مي آيد

پادش���������اهي ب���������ود و او را بن���������ده ايخ�������رده ه�������اي خ�������دمتش بگذاش�������تيگفت شاهنش�����������ه: ج�����������رائش كم كنيدعق�����ل او كم ب�����ود و ح�����رص او ف�����زونعق���ل ب���ودي، گ���رد خ���ود ك���ردي ط���وافچ����ون خ����ري پ����ا بس����ته تن����دد از خ����ريپس بگوي���د خ���ر ك���ه: ي���ك بن���دم بس استگ����ر بدي����دي س����ر بن����د آن چش����م ك����ور������دي ور ز ج������رم بن������د، پ������ا آگ������ه بور بتندي��������دي ز بن��������د آن بوالفض��������ول

م�����رده عقلي ب�����ود و ش�����هوت زن�����ده اي ب�������د س�������گاليدي، نك�������و پنداش�������تي ور بجنگ������د، ن������امش از خ������ط ب������ر زنيدچ���ون ج���را كم دي���د، ش���د تن���د و ح���رون ت���ا بدي���دي ج���رم خ���ود، گش���تي مع���اف ه����ر دو پ����ايش بس����ته گ����ردد ب����ر س����ري خ��ود ب��دان، ك��ان دو ز فع��ل آن خس اس��ت بن������د ب������ر دس������تش نبس������تندي ب������زورخ�����ود ز بن�����د دس�����ت و پ�����ا ايمن ش�����دي����دي ش����ير فح����ول او ن����ه خ����ر ب����ودي، ب

ان اهلل تعالي خلق المالئكۀ و رکب فيهم العقل و خلق60 ". در تفسير اين حديث نبوي )ص( که البهائم و رکب فيها الشهوة و خلق بني آدم و رکب فيهم العقل و الشهوة فمن غلب عقله شهوته

"فهو اعلي من المالئكۀ و من غلب شهوته عقله فهو ادني من البهائمدر ح������ديث آم������د ك������ه ي������زدان مجيدي���ك گ���ره را جمل���ه عق���ل و علم و ج���ودنيس����ت ان����در عنص����رش ح����رص و ه����واي��������ك گ��������روه ديگ��������ر از دانش تهياو نبين������د، ج������ز ك������ه اص������طبل و علفاين س�����������وم هس�����������ت آدمي زاد و بشرنيم خ������ر، خ������ود ماي������ل س������فلي ب������ودت������ا ك������دامين غ������الب آي������د در ن������بردآن دو ق����وم آس����وده از جن����گ و ح����رابوين بش�����ر هم ز امتح�����ان قس�����مت ش�����دندي�����ك گ�����ره، مس�����تغرق مطل�����ق ش�����دهنقش آدم، لي�������������ك مع�������������ني جبرئيلاز رياض�����ت رس�����ته، و ز زه�����د و جه�����ادقس����م ديگ����ر ب����ا خ����ران ملح����ق ش����دندوص�����ف ج�����بريلي در ايش�����ان ب�����ود، رفتم���رده گ���ردد ش���خص چ���ون بي ج���ان ش���ودزاغ گ��������ردد چ��������ون پي زاغ��������ان رودزآنك����ه ج����اني ك����ان ن����دارد، هس����ت پستاو ز حيوانه������ا ف������زون ت������ر ج������ان كندمك�������ر و تلبيس�������ي ك�������ه او تان�������د تنيدجام�������ه ه�������اي زركش�������ي را ب�������افتنخ��������������رده كاريه��������������اي علم هندسهك��������ه تعل��������ق ب��������ا همين دنييس��������تشاين هم��������ه، علم بن��������اي آخ��������ور است

خل�������ق ع�������الم را س�������ه گون�������ه آفريدآن فرشتس������ت و، ندان������د ج������ز س������جودن������ور مطل������ق، زن������ده از عش������ق خ������داهمچ������و حي������وان از عل������ف در ف������ربهي از ش�����قاوت غاف�����ل اس�����ت و از ش�����رف از فرش����������������������������ته نيمي و نيمي ز خرنيم ديگ��������ر ماي��������ل عل��������وي ب��������ودزين دوگان�����ه ت�����ا ك�����دامين ب�����رد ن�����ردوين بش������ر ب�����ا دو مخ������الف در ع�����ذاب آدمي ش��������كلند و، س��������ه امت ش��������دندهمچ����و عيس����ي ب����ا مل����ك ملح����ق ش����دهرس�����ته از خش�����م و ه�����وا و ق�����ال و قي�����ل گوئي����������ا از آدمي او خ����������ود ن����������زادخش�����م محض و ش�����هوت مطل�����ق ش�����دندتن����گ ب����ود آن خان����ه و آن وص����ف زفت خ����ر ش����ود، چ����ون ج����ان او بي آن ش����ودجس����م گ����ردد ج����ان، چ����و او بي آن ش����وداين س��خن ح��ق اس��ت و، ص��وفي گفت��ه اس��ت در جه������ان باري������ك ك������اري ه������ا كندآن ز حي����������وان دگ����������ر ناي����������د پديددره���������ا از قع���������ر دري���������ا ي���������افتن ي���������ا نج���������وم و علم طب و فلس���������فه ره ب�������ه هفتم آس�������مان ب�������ر نيس�������تش ك����ه عم����اد ب����ود گ����او و اش����تر اس����ت

46

Page 47: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

به�������ر اس�������تبقاي حي�������وان چن�������د روزعلم راه ح��������������ق و علم م��������������نزلشپس در اين ت����������ركيب، حي����������وان لطيفكاالنع������ام ك������رد آن ق������وم را "ن������ام "روح حي�������واني ن�������دارد غ�������ير ن�������وميقظ�������ه آم�������د، ن�������وم حي�������واني نماندهمچ�����و حس آنك�����ه خ�����واب او را رب�����ود

رم�����وز "ن�����ام آن كردن�����د اين گيج�����ان "ص��������احب دل دان��������د آن را، ي��������ا دلش آفري�������د و ك�������رد ب�������ا دانش الي�������ف زآنك����ه نس����بت ك����و ب����ه يقظ����ه ن����وم را؟حس����������هاي منعكس دارن���������د ق���������وم انعك�������اس حس خ�������ود از ل�������وح خواندچ�����ون ش�����د او بي�����دار، عكس او نم�����ود

ساو قوله يضل به کثيرا و61 ذين في قلوبهمر مرض فزادتهم رجاس و أما ال ". در تفسير اين آيه که "يهدي به کثيرا

الج��������رم اس��������فل ب��������ود از س��������افلينزآنك�������ه اس�������تعداد تب�������ديل و ن�������بردب������از حي������وان را چ������و اس������تعداد نيستزو چ����و اس����تعداد ش����د، ك����ان ره����بر استگ������ر بالذر خ������ورد، او افي������ون ش������ودمان����د ي�����ك قس�����م دگ����ر ان����در جه�����اد

ال أحب اآلفلين "ت���������������������رك او كن "ب�����ودش از پس�����تي و، آن را ف�����وت ك�����ردع��������ذر او ان��������در بهيمي روشنيس��������ت ه���ر غ���ذايي ك���او خ���ورد مغ���ز خ���ر اس���ت س�������كته و بي عقلي اش اف�������زون ش�������ودنيم حي����������وان، نيم حي ب����������ا رش����������اد

. چاليش عقل با نفس، همچون تنازع مجنون با ناقه، ميل مجنون سوي حره ميل ناقه سوي62کره، چنان که مجنون گفته: هوي ناقتي خلفي و قدامي الهوي و اني و اياها لمختلفان

روز و ش����ب در جن����گ و ان����در كش مكشهمچ�����و مجن�����ون در تن�����ازع ب�����ا ش�����ترهمچ����و مجنونن����د و چ����ون ناق����ه اش يقينمي�����������ل مجن�����������ون پيش آن ليلي رواني���ك دم ار مجن���ون ز خ���ود غاف���ل ش���ديعش����ق و س���ودا چونك���ه پ���ر ب���ودش ب���دنآنك�����ه او باش�����د م�����راقب، عق�����ل ب�����ودلي�����ك ناق�����ه بس م�����راقب ب�����ود و چستفهم ك����ردي زو ك����ه غاف����ل گش����ت و دنگچ���ون ب���ه خ���ود ب���از آم���دي، دي���دي ز جادر س�������������ه روزه ره، ب�������������دين احوالهاگفت: اي ناق�����ه، چ�����و ه�����ر دو عاش�����قيمنيس������تت ب�����ر وف������ق من مه������ر و مه������اراين دو هم������������ره هم������������دگر را راه زنج�����ان ز هج�����ر ع�����رش ان�����در فاق�����ه ايج��������ان گش��������ايد س��������وي ب��������اال بالهات�����ا ت�����و ب�����ا من باش�����ي، اي م�����ردة وطنروزگ������������ارم رفت زين گ������������ون حالهاخطوتي�������ني ب�������ود اين ره ت�������ا وص�������الراه نزدي��������ك و بمان��������دم س��������خت ديرس�����ر نگ�����ون خ�����ود را ز اش�����تر در فكندتن������گ ش������د ب������ر وي بياب������ان ف������راخآنچن������ان افكن������د خ������ود را س������خت زيرچ���ون چن���ان افكن����د خ����ود را س����وي پستپ����اي را ب����ر بس����ت و گفت����ا: گ����و ش����ومزين كن������د نف������رين، حكيم خ������وش دهنعش�������ق م�������ولي، كي كم از ليلي ب�������ود؟گ���وي ش���و، مي گ���رد ب���ر پهل���وي ص���دق

ك������رده چ������اليش اولش ب������ا آخ������رش گ�����ه ش�����تر چربي�����د و، گ�����ه مجن�����ون حرمي كش������د آن پيش و، اين واپس ب������ه كين مي��������ل ناق��������ه پس پي ك��������ره اش دوان ناق������ه گردي������دي و، واپس ت������ر ش������دي مي نب������ودش چ������اره از بيخ������ود ش������دن عق���������ل را س���������وداي ليلي در رب���������ودچ����ون بدي����دي او مه����ار خ����ويش سس����ت رو س����پس ك����ردي ب����ه ك����ره، بي درن����گ ك�����او س�����پس رفتس�����ت بس فرس�����نگ هامان��������د مجن��������ون در ت��������ردد س��������الهام�������ا دو ض�������د، بس هم�������ره ن�������االيقيم ك������رد باي������د از ت������و ع������زلت اختي������ارگم����ره آن ج����ان، ك����او ف����رو ناي����د ز تن تن ز عش������ق خ������ار بن چ������ون ناق������ه اي چنگالها زمين در تن زده در بس ز ليلي دور مان������������د ج������������ان من همچ������و تي������ه و ق������وم موس������ي س������الهامان����ده ام در ره ز شس����تت، شص����ت س����ال س�����ير گش�����تم زين س�����واري، س�����ير س�����يرگفت: س�������وزيدم ز غم ت�������ا چن�������د چندخويش�������تن افكن�������د ان�������در س�������نگالخ ك�����ه مخلخ�����ل گش�����ت جس�����م آن دل�����يراز قض�����ا آن لحظ�����ه پ�����ايش هم شكس�����ت در خم چوگ��������انش غلط��������ان م��������يروم ب�����ر س�����واري ك������او ف������رو ناي������د ز تن گ�������وي گش�������تن به�������ر او اولي ب�������ودغل�����ط غلط�����ان در خم چوگ�����ان عش�����ق

47

Page 48: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ك����اين س����فر زين پس ب����ود ج����ذب خ����دااين چ����نين س����يري اس����ت مس����تثني ز جنساين چ��نين ج��ذبي اس��ت، ني ه��ر ج��ذب ع��ام

و آن س�����فر ب�����ر ناق�����ه، باش�����د س�����ير ماك�������ان ف�������زود از اجته�������اد جن و انس ك�����ه نه�����ادش فض�����ل احم�����د، والس�����الم

. نبشتن آن غالم قصۀ شكايت نقصان اجري سوي پادشاه )جذبۀ من جذبات الحق خير من63عبادة الثقلين(

در گ�������ذر زين قص�������ه واگ�������و زآن غالمرقع����ۀ پ����ر جن����گ و، پ����ر هس����تي و كينكالب������د، نام������ه اس������ت، ان������در وي نگرگوش�����ه اي رو، نام�����ه را بگش�����ا، بخ�����وانگ�����ر نباش�����د در خ�����ور، آن را پ�����اره كنلي���������ك فتح نام���������ۀ تن زپ م���������داننام���ه بگش���ادن، چ���و دش���وار اس���ت و ص���عبجمل�����ه ب�����ر فهرس�����ت ق�����انع گش�����ته اندباش��������د آن فهرس��������ت دامي عام��������ه راب�����از كن س�����ر نام�����ه را، گ�����ردن مت�����ابهس�����ت آن عن�����وان، چ�����و اق�����رار زب�����انك�����ه مواف�����ق هس�����ت ب�����ا اق�����رار ت�����و؟چ�������ون ج�������وال بس گ�������راني مي�������بريك���ه چ���ه داري در ج���وال از تلخ و خ���وش؟ور ن�����ه خ�����الي كن ج�����والت را ز س�����نگدر ج����وال آن كن، ك�����ه مي باي�����د كش�����يدزش���ت نب���ود ك���اين ج���وال پ���ر ز ري���گ؟چ�����ون نمي ت�����اني ك�����ه پ�����ر لعلش ك�����ني

ك�����او ب�����ه ش�����ه رقع�����ه فرس�����تاد و پي�����اممي فرس����������تد پيش ش����������اه ن����������ازنين هس������ت الي������ق ش������اه را؟ آنگ������ه ب������بربين ك���ه ح���رفش هس���ت در خ���ورد ش���هان؟نام������ۀ ديگ������ر ن������ويس و، چ������اره كن ر دل دي����دي عي����ان ور ن����ه ه����ر كس س����ك������ار م������ردان اس������ت، ني طفالن كعب زآنك����ه در ح����رص و ه����وا آغش����ته ان����د ت��������ا چن��������ان دانن��������د متن نام��������ه رازين س������������خن، واهلل اعلم بالص������������واب متن نام���������ۀ س���������ينه را كن امتح���������ان ت���������ا من���������افق وار نب���������ود ك���������ار توز آن نياي�������د كم ك�������ه در وي بنگ�������ري گ�����������ر همي ارزد كش�����������يدن را، بكش ب����ازخر خ����ود را، از اين پيك����ار و نن����گ س�������وي س�������لطانان و ش�������اهان رش�������يدميكش�����ي و باش�����د آنهم م�����رده ري�����گ؟هم تهي به��������تر، چ��������و هم جنس ت��������ني

. حكايت آن فقيه با دستار بزرگ و آنكه دستارش بربود. بانگ مي زد که: باز کن و ببين که64چه ميبري آنگاه ببر

ي�����ك فقيهي ژن�����ده ه�����ا در چي�����ده ب�����ودت��������ا ش��������ود زفت و نماي��������د آن عظيمژن������ده ه������ا از جام������ه ه������ا پيراس������تهظ�������اهر دس�������تار چ�������ون حل�������ۀ بهشتپ�����اره پ�����ارة دل�����ق و پنب�����ه و پوس������تينروي س������وي مدرس������ه ك������رده ص������بوحدر ره تاري��������ك، م��������ردي جام��������ه كندر رب���������ود او از س���������رش دس���������تار راپس فقيهش بان�������گ ب�������ر زد: ك�������اي پسراين چ�����نين ك�����ه چ�����ار پ�����ره مي پ�����ريب����از كن آن را، ب����ه دس����ت خ����ود بم����الچونك���ه ب���ازش ك���رد آنك���ه مي گ���ريختز آن عمام�������ۀ س�������خت زفت و ت�������و بتوب�����ر زمين زد كهن�����ه را، ك�����اي بي عي�����ارگفت: بنم��������ودم دغ��������ل، ليكن ت��������و را

در عمام������ۀ خ������ويش در پيچي������ده ب������ودچ����ون در آي�����د س�����وي محف�����ل در حطيم ظ����������اهر دس����������تار از آن آراس����������ته چ����ون من����افق، ان����درون رس����وا و زش����ت ��������������د دفين در درون آن عمام��������������ه بت������ا ب������دين ن������اموس ياب������د او فت������وح منتظ�������ر اس�������تاده ب�������ود از به�������ر فن پس دوان ش�������د ت�������ا بس�������ازد ك�������ار راب��������از كن دس��������تار را، آنگ��������ه ب��������برب������از كن آن هدي������ه را ك������ه مي ب������ري آنگه�����ان خ�����واهي، ب�����بر، ك�����ردم حالل ص����د ه����زاران ژن����ده ان����در ره ب����ريخت مان����د ي����ك گ����ز كهن����ه اي در دس����ت اوزين دغ������ل م������ا را ب������ر آوردي ز ك������اراز نص����������يحت ب����������از گفتم م����������اجرا

. نصيحت دنيا اهل دنيا را به زبان حال و بي وفايي خود را نمودن به وفا طمع دارندگان از65

48

Page 49: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اوهمچ���نين دني���ا اگ���ر چ���ه خ���وش ش���كفتان������در اين ك������ون و فس������اد، اي اوس������تادك�����ون مي گوي�����د: بي�����ا من خ�����وش پي اماي ز خ���������وبي به���������اران لب گ���������زانروز دي�������دي طلعت خورش�������يد خ�������وبب���در را دي���دي ب���ر اين خ���وش چ���ار ط���اقك�����ودكي از حس�����ن ش�����د م�����والي خلقگ�����ر تن س�����يمين تن�����ان ك�����ردت ش�����كاراي بدي�������ده لوته�������اي چ�������رب خ�������يزم����ر خبث را گ����و: ك����ه آن خ����وبيت ك����و؟ب���ر طب���ق ك���و عش���وه و ن���رمي و خ���وت؟��������د و من دام آن گوي��������د: آن دان��������ه ببس انام�������ل رش�������ك اس�������تادان ب�������دهن����رگس چش����م خم����اري همچ����و ج����انحي������دري كان������در ص������ف ش������يران رودطب����������ع ت����������يز دور بين مح����������ترفزل��������ف جع��������د مش��������كبار عق��������ل برخ����وش ب����بين ك����ونش ز اول ب����ا گش����ادزآنك����������ه او بنم����������ود پي����������دا دام راپس مگ�����و: دني�����ا ب�����ه تزوي�����رم ف�����ريفتط�������������وق زرين و حماي�������������ل بين هلههمچ�����نين ه�����ر ج�����زو ع�����الم مي ش�����مره�����ر ك�����ه آخ�����ر بين ت�����ر، او مس�����عودترروي ه����ر ي����ك چ����ون م����ه ف����اخر ب����بينت�������ا نباش�������ي همچ�������و ابليس اع�������وريدي���������������������������د طين آدم و دينش نديدفض����ل م����ردان ب����ر زن����ان، اي ب����و ش����جاعور ن�������ه ش�������ير و پي�������ل را ب�������ر آدميفض�����ل م�����ردان ب�����ر زن، اي ح�����الي پرستم�����رد، كان�����در ع�����اقبت بي�����ني خم استاز جه������ان دو بان������گ مي آي������د ب�����ه ضدآن يكي ب���������������انگش نش���������������ور اتقيابان�����گ خ�����ار و بان�����گ اش�����كوفه ش�����نومن ش�����كوفۀ خ�����ارم اي خ�����وش گ�����رم داربان��گ اش��كوفه اش: ك��ه اين��ك گ��ل ف��روشاين پ�����������ذيرفتي، بمان�����������دي ز آن دگرآن يكي بان�����گ اينك�����ه: اين�����ك حاض�����رمحاض����ري ام هس����ت چ����ون مك����ر و كمينچ�����ون يكي زين دو ج�����وال ان�����در ش�����دياي خن�������ك آن ك�������او ز اول آن ش�������نيدخان����ه خ����الي ي����افت، ج����ا را او گ����رفتك����وزة ن����و، ك����او ب����ه خ����ود ب����ولي كشددر جه�����ان ه�����ر چ�����يز چ�����يزي مي كشددر جه���ان ه���ر چ���يز چ���يزي ج���ذب ك���ردكهرب�������ا هم هس�������ت و مغن�������اطيس هستب�������رد مغناطيس�������ت، ار ت�������و آه�������نيآن يكي چ�����ون نيس�����ت ب�����ا اخي�����ار ي�����اروآن يكي را ص��������حبت خ��������ار اختي��������ارهس��������ت موس��������ي پيش قبطي مس��������تهانج�������ان هام�������ان ج�������اذب قبطي ش�������دهمع�����دة خ�����ر ك�����ه كش�����د در اجت�����ذاب

عيب خ����ود را بان����گ زد ب����ا جمل����ه گفت آن دغ�����ل ك�����ون و نص�����يحت آن فس�����ادو آن فس�������ادش گفت: رو، من ال ش�������ي ام بنگ��������ر آن س��������ردي و زردي خ��������زان م�������رگ او را ي�������اد كن وقت غ�������روب حس�������رتش را هم ب�������بين وقت مح�������اق بع����د ف����ردا ش����د خ����رف، رس����واي خل����ق بع�����د پ�����يري بين ت�����ني چ�����ون پنب�����ه زارفض�������������لۀ آن را ب�������������بين، در آب ريزدر ف�����ريب آن حس�����ن و مرغ�����وبيت ك�����و؟ب����ر س����بد ك����و جل����وه و نغ����زي و ب����وت؟چ���ون ش���دي ت���و ص���يد، دان���ه ش���د نه���ان در ص������ناعت ع������اقبت ل������رزان ش������ده آخ�������ر اعمش بين و، آب از وي چك�������ان آخ�������ر او مغل�������وب موش�������ي ميش�������ودچ����ون خ����ر پ����يرش ب����بين، آخ����ر خ����رف آخ�����ر آن چ�����ون دم زش�����ت خن�����گ خرو آخ�������ر آن رس�������وائي اش بين و فس�������ادپيش ت������و ب������ر كن������د س������بلت خ������ام راور ن������ه عق������ل من ز دامش مي گ������ريخت غ������ل و زنج������يري شدس������ت و سلس������له اول و آخ���������������������������ر در آرش در نظره������ر ك������ه آخ������ور بين ت������ر، او مطرودترچونك������ه اول دي������ده اي، آخ������ر ب������بين نيم بين����������د نيم ني چ����������ون اب����������تري اين جه������ان دي������د آن جه������ان بينش نديدنيس�����ت به�����ر ق����وت و كس�����ب و ض����ياع فض������ل ب������ودي به������ر ق������وت، اي عمي ز آن ب���ود ك���ه م���رد پاي���ان بين ت���ر اس���ت او ز اه�����ل ع�����اقبت چ�����ون زن كم اس�����ت ت������ا ك������دامين را ت������و باش������ي مس������تعدوين يكي ب���������انگش ف���������ريب اش���������قيابع����د از آن ش����و بان����گ خ����ارش را گ����روگ�����ل بري�����زد، من بم�����انم ش�����اخ خ�����اربان����گ خ����ار او: ك����ه س����وي م����ا مك����وش ك�����ه محب، از ض�����د محب�����وب اس�����ت كربان������گ ديگ������ر بنگ������ر ان������در آخ������رم نقش آخ����������ر ز آين����������ۀ اول ب����������بين آن دگ����ر را ض����د و، ن����ادر خ����ور ش����دي كش عق������ول و مس������مع م������ردان ش������نيدغ�����ير آنش ك�����ژ نماي�����د ي�����ا ش�����گفت آن خبث ب���������������������ا آب از وي كي رود؟كف���������ر ك���������افر را و، مرش���������د را رشدگ����رم گ����رمي را كش����يد و س����رد، س����ردت�����ا ت�����و آهن ي�����ا كهي آئي ب�����ه شس�����ت ور كهي، ب�������ر كهرب�������ا ب�������ر مي ت�������ني ار ج������ار الج������رم ش������د پهل������وي فج������الج����رم ش����د پهل����وي ه����ر خ����ار خ����وارهس�����ت هام�����ان پيش س�����بطي همچن�����ان ج�����ان موس�����ي ط�����الب س�����بطي ش�����ده مع���������دة آدم ج���������ذوب گن���������دم آب

49

Page 50: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

بنگ������ر او را ك������وش سازيدس������ت ام������امگ������ر ت������و نشناس������ي كس������ي را از ظالم

ابيت عند ربي يطعمني و يسقيني و قوله66 ". بيان آنكه عارف را غذائي است از نور حق که "صلي اهلل عليه و آله الجوع طعام اهلل يحيي به ابدان الصديقين اي يصل طعام اهلل في الجوع

زآنك�������ه ه�������ر ك�������ره پي م�������ادر رودآدمي را ش���������������ير از س���������������ينه رسدام اس����ت و قس����مت كردنيست ع����دل، قس����������دي؟ ج������بر ب������ودي، كي پش������يماني بروز، آخ������ر ش������د، س������بق ف������ردا ب������ودحاص�����ل آن كان�����در دخ�����ول و در اي�����اب

ت������ا ب������دان جنس������يتش پي������دا ش������ودش����������ير، خ���������ر از نيم زيرين���������ه رسداين عجب ك������ه ج������بر ني و، ظلم نيس������ت ��������دي؟ ظلم ب��������ودي، كي نگهب��������اني براز م��������ا را روز كي گنج��������ا ب��������ود؟درنگ���������������ر واهلل اعلم بالص���������������واب

. خطاب با مغروران دنيا و گرفتاران نفس اماره67اي بك�����������������رده اعتم�����������������اد واثقيقب�������ه اي ب�������ر ساختس�������تي از حب�������ابزرق، چ���ون ب���رق اس���ت و، ان���در ن���ور آناين جه��������ان و اه��������ل آن بي حاص��������لندزادة دني���������ا، چ���������و دني���������ا بي وفاستاه������ل آن ع������الم چ������و آن ع������الم زبرخ���ود دو پيغم���بر ب���ه هم كي ض���د ش���دند؟كي ش������ود پژم������رده مي������وة آن جه������ان؟نفس بي عه������د اس������ت، ز آن رو كشتنيستنفس��������ها را الي��������ق اس��������ت اين انجمننفس اگ���ر چ���ه زي���رك اس���ت و خ���رده دانآب وحي ح������ق ب������دين م������رده رس������يدت������ا نياي������د وحي، ت������و غ������ره مب������اشبان���گ و ص���يتي ج���و، ك���ه آن خام���ل نشدآن هنره���������اي دقي���������ق و ق���������ال و قيلرون������ق و ط������اق و ط������رنب و سحرش������انس��������حرهاي س��������احران دان جمل��������ه راج����ادوئي ه����ا را هم����ه ي����ك لقم����ه ك����ردن����ور، از آن خ����وردن نش����د اف����زون و بيشدر اث��������ر اف��������زون ش��������د و، در ذات نيح�������ق ز ايج�������اد جه�������ان اف�������زون نشدلي����ك اف����زون گش����ت اث����ر ز ايج����اد خلقهس��������ت اف��������زوني اث��������ر اظه��������ار اوهس����������ت اف����������زوني ه����������ر ذاتي دليلنكت������ه ش������د باري������ك اينج������ا، اي رفيق

ب�������ر دم و ب�������ر چ�������اپلوس فاس�������قي آخ������ر آن خيمس������ت، بس واهي طن������اب راه نتوانن���������������د دي���������������دن ره روان ه������ر دو ان������در بي وف������ائي ي������ك دلندگ����ر چ����ه رو آرد ب����ه ت����و، آن رو قفاس����ت ت������ا اب������د در عه������د و پيم������ان مس������تمرمعج�������زات از هم�������دگر كي بس�������تدند؟ش��������ادي عقلي نگ��������ر، در آن ده��������ان او دني و، قبل��������ه گ��������اه او دني اس��������ت م�����رده را در خ�����ور ب�����ود گ�����ور و كفن قبل�������ه اش دنياس�������ت، او را م�������رده دان ش������د ز خ������اك م������رده اي زن������ده پديدت������و ب������دان گلگون������ۀ ط������ال بق������اش ت�����اب خورش�����يدي، ك�����ه آن آف�����ل نشدق����وم فرعونن����د، اج����ل چ����ون آب ني����ل گ���ر چ���ه خلق���ان را كش���د گ���ردن كش���ان م�����رگ، چ�����وبي دان ك�����ه آن ش�����د اژدهاورد ��د، آن را ص��بح خ�� ي��ك جه��ان پ��ر ش��ب بب���ل هم���ان س���ان اس���ت، ك���او بودس���ت پيش ذات را اف��������������زوني و آف��������������ات، ني آنچ��������ه اول آن نب��������ود، اكن��������ون نشددر مي��������ان اين دو افزونيس��������ت، ف��������رق ت������ا پدي������د آي������د ص������فات و ك������ار اوك������او ب������ود ح������ادث ب������ه علته������ا عليللي��������ك بش��������نو ت��������و مق��������االت دقيق

ك أنرت األعلي68 جس في نفسه خيفۀ موسي قلرنا ال تخف إن . تفسير آيه فأورگفت موس�����ي: س�����حر هم ح�����يران كنيستگفت ح���������ق: تمي���������يز را پي���������دا كنمچونك��������ه معجزه��������ات را ظ��������اهر كنمدي�������ده بخش�������م عق�������ل بي تمي�������يز را

چ���ون كنم؟ ك���اين خل���ق را تمي���يز نيس���ت عق�����������ل بي تمي�����������يز را بين�����������ا كنم عق���������ل را در دي���������دنش ف���������اخر كنمك��������ور س��������ازم جاه��������ل ن��������اچيز را

50

Page 51: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گ����ر چ����ه چ����ون دري����ا ب����ر آوردن����د كفب����ود ان����در عه����د خ����ود، س����حر افتخ����اره������ر كس������ي را دع�����وي حس������ن و نمكس������حر رفت و، معج������زة موس������ي گذشتبان�����گ طش�����ت س�����حر ج�����ز لعنت نماندچ���ون مح���ك پنه���ان شدس���ت از م���رد و زنوقت الف اس��تت، مح��ك چ��ون غ��ائب استه������ر دمت ع������زي و ن������ازي در ف������زودقلب مي گوي�������د ز نخ�������وت: ه�������ر دممزر همي گوي������د: بلي، اي خواج������ه ت������اشم����رگ تن هدي����ه س����ت ب����ر اص����حاب راز�����دي قلب اگ�����ر در خ�����ويش آخ�����ر بين بچ�������ون ش�������دي اول س�������يه ان�������در لقا�������دي كيمي�������اي فض�������ل را ط�������الب بچ���ون شكس���ته دل ش���دي از ح���ال خ���ويشع��������اقبت را دي��������د و او اشكس��������ته شدفض������ل، مس������ها را س������وي اكس������ير رانداي زر ان�������دوده، مكن دع�������وي، ب�������بينن�������ور محش��������ر چش��������مها بين�������ا كندبنگ�����ر آنه�����ا را ك�����ه آخ�����ر دي�����ده اندمنگ�����ر آنه�����ا را ك�����ه ح�����الي دي�����ده اند، ك��ه در جه��ل اس��ت و شك حالي بين "پيش "ص����بح ك����اذب، ص����د ه����زاران ك����اروانص���������بح ص���������ادق را طلب كن، اي عزيزنيس�����ت نق�����دي، كش غل�����ط ان�����داز نيستب��������������از رو س��������������وي غالم و كتبتش

موس������يا ت������و غ������الب آئي، ال تخ������ف چ���ون عص���ا ش���د م���ار، آنه���ا گش���ت ع���ارس����نگ م����رگ آم����د نمكه����ا را مح����ك ه�����ر دو را از ب�����ام ب�����ود، افت�����اد طش�����ت بان�������گ طش�������ت دين بج�������ز رفعت نمانددر ص������ف آ، اي قلب و، اكن������ون الف زن ميبرن�����دت از عزي�����زي، دس�����ت دس�����ت چ���ون مح���ك آم���د، چ���را گش���تي كب���ود؟اي زر خ���������الص، من از ت���������و كي كمم؟لي����ك مي آي����د مح����ك، آم����اده ب����اش زر خ����الص را چ����ه نقص����ان اس����ت گ����از؟آن س�����يه، ك�����اخر ش�����د، او اول ش�����دي دور ب����������ودي از نف����������اق و از ش����������قاعق������ل او ب������ر زرق او غ������الب ش������دي ج�����ا ب�����ر اشكس�����تگان دي�����دي ب�����ه پيش از شكس���������ته بن���������د، در دم بس���������ته شدآن زر ان�������دود، از ك�������رم مح�������روم ماندك������ه نمان������د مش������تريت اعمي چ������نين چش�������م بن�������دي ت�������و را رس�������وا كندحس������رت جانه������ا و رش������ك دي������ده اندس�����ر فاس�����د، ز اص�����ل س�����ر ببري�����ده اندص���بح ص���ادق، ص���بح ك���اذب، ه���ر دو ي���ك داد ب���������ر ب���������اد هالكت، اي ج���������وان ت�����ا ز ص�����دق او ش�����وي ص�����احب تم�����يزواي آن ج���ان، كش مح���ك و گ���از نيس���ت ك���او س���وي ش���ه مي نويس���د نام���ه خ���وش

. زجر مدعي از دعوي و امر کردن او را به متابعت انبيا و اوليا69ب������و مس������يلم گفت: من خ������ود احم������دمب���������و مس���������يلم را بگ���������و: كم كن بطرهين قالووزي مكن از ح�����������������رص جمعش�����مع، مقص�����د را نماي�����د، همچ�����و م�����اهگ����ر بخ����واهي، ور نخ����واهي، ب����ا چ����راغور ن��������ه اين زاغ��������ان دغ��������ل افروختندبان�������گ هده�������د گ�������ر بي�������اموزد قطابان�����گ پ�����ر رس�����ته، ز پ�����ر بس�����ته ب�����دانح������رف درويش������ان و نكت������ۀ عارف������انه�������ر هالك امت پيش�������ين ك�������ه ب�������ودبودش�������ان تمي�������يز ك�������ان مظه�������ر كندك���������وري ك���������وران ز رحمت دور نيستچ������������ار ميخ ش������������ه ز رحمت دور نيماهي�������ا آخ�������ر يكي بنگ�������ر ب�������ه شستب��������ا دو دي��������ده اول و آخ��������ر ب��������بيناع����ور آن باش����د، ك����ه ح����الي دي����د و بسچ������ون دو چش������م گ������او در ج������رم تلفنص����������ف قيمت ارزد آن دو چش����������م اوور ك��������ني ي��������ك چش��������م آدم زاده ايود زآنك�����ه چش�����م آدمي تنه�����ا ب�����ه خ�����

دين احم��������د را ب��������ه فن ب��������ر هم زدم غ�����������رة اول مش�����������و، آخ�����������ر نگرپس روي كن، ت��������ا رود در پيش، ش��������مع ك���اين ط���رف دان���ه س���ت، ي���ا خ���ود دامگ��اه دي������ده گ������ردد نقش ب������از و، نقش زاغ بان����������گ ب����������ازان س����������پيد آموختندراز هده��������د ك��������و و پيغ��������ام س��������با؟ت������اج ش�������اهان را، ز ت������اج هده������دان بس�����ته ان�����د اين بي حياي�����ان ب�����ر زب�����ان زآنك����ه چن����دل را گم����ان كردن����د ع����ودلي�����ك ح�����رص و آز، ك�����ور و ك�����ر كندك��وري ح��رص اس��ت، ك��ان مع��ذور نيس��ت چ���������ار ميخ حاس���������دي مغف���������ور، ني ب����د گل����وئي، چش����م آخ����ر بينت بس����ت هين مب��������اش اع��������ور چ��������و ابليس لعين چ������ون به������ايم بي خ������بر، از ب������ازپس همچ��و ي��ك چش��م اس��ت، كش نب��ود ش��رف ك���ه دو چش���مش راس���ت، مس���ند چش���م تونص������ف قيمت الزم اس������ت از ج������اده اي بي دو چش��������م ي��������ار ك��������اري مي كند

51

Page 52: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گ��ردو چش��مش هس��ت، حكمش اع��ور اس��ت چش����م خ����ر، چ����ون اولش، بي آخ����ر است

. بقيۀ قصۀ نوشتن آن غالم رقعه به طلب اجري خود70اين س�������خن پاي�������ان ن�������دارد و آن خفيفرفت پيش از رقع����������������������ه پيش مطبخيدور از او و ز همت او ك�����������اين ق�����������درگفت: به�������ر مص�������لحت فرم�������وده استگفت: دهليزيس�����������ت واهلل اين س�����������خنمطبخي، ده گون���������ه حجت ب���������ر فراشتچ����ون ج����ري كم آم����دش در وقت چاشتگفت: قاص������د، ميكني������د اينه������ا ش������مااين مگ�����ير از ف�����رع، اين از اص�����ل گ�����ير"م������������������������ا رميت إذ رميت ابتالست "آب از س����ر ت����يره اس����ت، اي خ����يره چشمش�������د، ز خش�������م و غم، درون بقع�������ه ايان�������در آن رقع�������ه، ثن�������اي ش�������اه گفتك����ه اي ز بح����ر و اب����ر اف����زون ك����ف توزآنك�����ه اب�����ر آنچ�����ه ده�����د گري�����ان دهدظ�����اهر رقع�����ه اگ�����ر چ�����ه م�����دح ب�����ودزآن هم���ه ك���ار ت���و بي ن���ور اس���ت و زشترون������ق ك������ار خس������ان كاس������د ش������ودرون��������ق دني��������ا ب��������ر آرد زو كس��������ادخ������وش نگ������ردد از م������ديحي س������ينه هااي دل، از كين و ك���������راهت پ���������اك شوب������ر زب������ان الحم������د و، اك������راه از درونو آنگه�����ان گفت�����ه خ�����دا ك�����ه: ننگ�����رم

مي نويس������د رقع������ه در طم������ع رغي������ف خي ك������اي بخي������ل از مطبخ ش������اه س������از ج����������ري ام آي����������دش ان����������در نظرني ب�������راي بخ�������ل و، ني تنگي دس�������ت پيش ش������ه خ������اك اس������ت، اين زر كهن او هم���ه رد ك���رد از حرص���ي ك���ه داش���ت زد بس�����ي تش�����نيع او، س�����ودي نداش�����ت گفت: ني، ك���������ه بن���������ده فرم���������انيم ماب����ر كم����ان كم زن، ك����ه از بازوس����ت ت����ير���ه گن���ه، ك���ان از خداس���ت ب���ر ن���بي كم نپيش������تر بنگ������ر، يكي بگش������اي چش������م س����وي ش����ه بنوش����ت خش����مين رقع����ه اي گ�����وهر ج�����ود و س�����خاي ش�����اه س�����فت جمل������ه محتاج������ان ب������ه ت������و آورده روك�����ف ت�����و خن�����دان، پي�����اپي خ�����وان نهدب�����وي خش�����م از م�����دح، اثره�����ا مينم�����ودك�����ه ت�����و دوري دور از ن�����ور سرش�����ت همچ�����و مي�����وة ت�����ازه زو فاس�����د ش�����ودزآنك����ه هس����ت از ع����الم ك����ون و فس����ادچونك�������ه در م�������داح باش�������د كين�������ه هاوآنگه�����ان الحم�����د خ�����وان، چ�����االك شواز زب�����ان تل�����بيس باش�����د، ي�����ا فس�����ون من ب�����ه ظ�����اهر، من ب�����ه ب�����اطن ن�����اظرم

. حكايت آن مداح که از جهت ناموس شكر ممدوح ميكرد و بوي اندوه و غم اندرون او و71خالقت دلق ظاهر او مينمود که آن شكرها الف است و دروغ

آن يكي ب�������ا دل�������ق آم�������د از ع�������راق���������د ف���������راق، اال س���������فر گفت: آري بك����������ه خليف����������ه داد ده خلعت م����������راش�������كرها و حم�������دها ب�������ر مي ش�������مردپس بگفتن��������دش ك��������ه: اح��������وال نژندتن برهن�������ه، س�������ر برهن�������ه، س�������وختهك����و نش����ان ش����كر و حم����د م����ير ت����و؟گ������ر زب������انت م������دح آن ش������ه مي تنددر س������خاي آن ش������ه و س������لطان ج������ودگفت: من ايث��������ار ك��������ردم آنچ��������ه دادبس��������تدم جمل��������ه عطاه��������ا از ام��������يرم����������ال دادم، بس����������تدم عم����������ر درازپس بگفتن�������دش: مب�������ارك م�������ال رفتص����د ك����راهت در درون ت����و چ����و خ����ارك�����و نش�����ان عش�����ق و ايث�����ار و رض�����ا؟خ���ود گ���رفتم، م���ال گم ش���د، مي���ل ك���و؟����د س����ياه و ج����ان ف����زا چش����م ت����و گ����ر بك�����و نش�����ان پ�����اك ب�����ازي؟ اي ت�����رش

ب��������از پرس��������يدند ي��������اران از ف��������راق ب������ود ب������ر من بس مب������ارك م������ژده ورك������ه ق������رينش ب������اد ص������د م������دح و ثنات����ا ك����ه ش����كر از ح����د و، از ان����دازه ب����ردب����������ر دروغ ت����������و گ����������واهي ميدهندش��������كر را دزدي��������ده ي��������ا آموخت��������ه ب�����ر س�����ر و ب�����ر پ�����اي بي توف�����ير ت�����و؟هفت ان�������������دامت ش�������������كايت ميكندم�����ر ت�����و را كفش�����ي و ش�����لواري نب�����ودم��������ير تقص��������يري نك��������رد از افتق��������ادبخش ك������ردم ب������ر ي������تيم و ب������ر فق������يردر ج������زا، زي������را ك������ه ب������ودم پاكب������ازچيس������ت ان������در ب������اطنت اين دود و تفت؟كي ب��������ود ان��������ده نش��������ان ابتش��������ار؟گ��ر درس��ت اس��ت آنچ��ه گف��تي م��ا مض��ي س����يل اگ����ر بگذش����ت، ج���اي س����يل ك����و؟گ������ر نمان������د او ج������انفزا، ازرق چ������را؟ب��������وي الف ك��������ژ همي آي��������د، خمش

52

Page 53: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ص�������د نش�������ان باش�������د درون، ايث�������ار رام�������ال در ايث�������ار اگ�������ر گ�������ردد تلفدر زمين ح������������ق زراعت ك������������رد، ني؟گ������ر نگ������ردد زرع ج������ان، يكدان������ه صداص�����������ل ارض اهلل، قلب ع�����������ارف استگ������ر نروي������د خوش������ه از روض������ات هوچ�����ون ك�����ه اين ارض فن�����ا بي ري�����ع نيستد و، ني ع������د ب������ود ري������ع آن را ني ح������حم�����د گف�����تي، ك�����و نش�����ان حام�����دون؟حم����د ع����ارف م����ر خ����دا را راس����ت استه تاري�����ك جس�����مش ب�����ر كش�����يد از چ�����اطلس تق���������������وي و ن���������������ور مؤتلفوا رهي����������������ده از جه����������������ان عاريهب��������ر س��������رير س��������ر ع��������الي همتشمقع������د ص������دقي ك������ه ص������ديقان در اوحمدش����ان چ����ون حم����د گلش����ن از به����ارب�����ر به�����ارش چش�����مه و نخ�����ل و گي�����اهش������اهد ش������اهد ه������زاران ه������ر ط������رفب��������وي س��������ير ب��������د بياي��������د از دمتب�������و شناس�������انند ح�������اذق در مص�������افت����و مالف از مش����ك، ك����ان ب����وي پي����از"گ���ل ش���كر خ���وردم همي گ���وئي و ب���وي "هس����������ت دل مانن����������دة خان����������ۀ كالناز ش��������������������������كاف و روزن و ديوارهااز ش���������كافي ك���������ه ندان���������د هيچ وهماز ن����بي ب����ر خ����وان ك����ه دي����و و ق����وم اواز رهي ك����������ه انس از آن آگ����������اه نيستدر مي���������������ان ناق���������������دان، زرقي متنم�����ر مح�����ك را ره ب�����ود در نق�����د و قلبچ����ون ش����ياطين ب����ا غليظيه����اي خ����ويشمس���������لكي دارن���������د دزدي���������ده دروندم ب���������ه دم خب���������ط و زي���������اني ميكنندپس چ�����را جانه�����اي روش�����ن در جه�����اندر س�����رايت، كم�����تر از دي�����وان ش�����دند؟دي�������و دزدان�������ه س�������وي گ�������ردون رودس����ر نگ����ون از چ����رخ، زي����ر افت����د چن����انآن ز رش��������ك روحه��������اي دل پس��������ندت�����و اگ�����ر ش�����لي و لن�����گ و ك�����ور و كرش���������رم دار و الف كم زن، ج���������ان مكن

ص������د عالمت هس������ت نيك������و ك������ار رادر درون ص�����د زن�����دگي آي�����د خل�����ف تخمه������اي پ������اك، آنگ������ه دخ������ل، ني؟ ص��������حن ارض اهلل واس��������ع كي ب��������ود؟المك�����ان اس�����ت و ن�����دارد ف�����وق و پستپس چ�������ه واس�������ع باش�������د ارض اهلل؟ بگوچ�����ون ب�����ود ارض اهلل؟ آن مستوسعيس�����ت كم�����ترين دان�����ه ده�����د، هفتص�����د ب�����ودني ب������رونت هس������ت اث������ر، ني ان������درون ك����ه گ����واه حم����د او ش����د، پ����ا و دس����ت و ز ت��������گ زن��������دان دن��������يي اش خريدآيت حم������د اس������ت او را ب������ر كت������ف س���������������اكن گل���������������زار و عين جاريۀمجلس و ج�������������ا و مق�������������ام و رتبتش جمل�����ه س�����ر س�����بزند و ش�����اد و ت�����ازه روص�����د نش�����اني دارد و، ص�����د گ�����ير و دارو آن گلس��������تان و نگارس��������تان گ��������واه در گ����واهي، همچ����و گ����وهر ب����ر ص����دف وز س�����������ر و رو تاب�����������د اي الفي غمت ت��و ب��ه جل��دي، ه��اي و ه��و كم كن گ��زاف از دم ت���������و ميكن���������د مكش���������وف رازميزن������د از س������ير: ك������ه ياف������ه مگ������وي خان����������ۀ دل را نه����������ان همس����������ايگان مطل���������ع گردن���������د ب���������ر اس���������رارهاص���������احب خان���������ه ن���������دارد هيچ فهم مي برن�������د از ح������ال انس�������ان خفي�������ه بوزآنك���ه زين محس���وس و زين اش���باه نيس���ت ب�������ا مح�������ك اي قلب دون، الفي م�������زن ك����ه خ����دايش ك����رد ام����ير جس����م و قلب واقفن������د از س������ر م������ا و فك������ر و كيش م�������ا ز دزديه�������اي ايش�������ان س�������رنگون ص�����������احب نقب و ش�����������كاف و روزنندبي خ�������بر باش�������ند از ح�������ال نه�������ان؟روحه�����ا ك�����ه خيم�����ه ب�����ر گ�����ردون زدنداز ش�����هاب او مح�����رق و مطع�����ون ش�����ودك�����ه ش�����قي در جن�����گ، از زخم س�����نان از فلكش��������ان س��������ر نگ��������ون مي افكننداين گم������ان ب������ر روحه������اي م������ه م������برك���ه بس���ي جاس���وس هس���ت آن س���وي تن

. دريافتن طبيبان الهي امراض دين و دل را در سيماي مريد و بيگانه و لحن گفتار او و رنگ و72چشم او و بي اين همه نيز از راه دل، که انهم جواسيس القلوب فجالسوهم بالصدق

اين طبيب�����������ان ب�����������دن دانش�����������ورندت��������ا ز ق��������اروره همي بينن��������د ح��������الهم ز نبض و، هم ز رن��������������گ و، هم ز دمهم ز نبض������ت، هم ز چش������مت، هم ز رنگ

ب������ر س������قام ت������و، ز ت������و واق������ف ترندك���������ه ن���������داني ت���������و از آن رو اعتالل ب����و برن����د از ت����و ب����ه ص����د گون����ه س����قم ص�����د س�����قم بينن�����د در ت�����و بي درن�����گ

53

Page 54: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ود اين طبيب��������ان ن��������و آموزن��������د خ��������پس طبيب���������������ان الهي در جه���������������انك���������امالن از دور ن���������امت بش���������نوندبلك����������ه پيش از زادن ت����������و س����������الهاح����ال ت����و دانن����د ي����ك ي����ك م����و ب����ه مو

ك������ه ب�����دين آياتش������ان ح�����اجت ب������ودچ�����ون ندانن�����د از ت�����و بي گفت ده�����ان؟ت�����ا ب�����ه قع�����ر ت�����ار و پ�����ودت در رونددي�������ده باش�������ندت ب�������ه چن�������دين حالهازآنك�������ه پ�������ر هس�������تند از اس�������رار هو

. مژده دادن بايزيد از زادن ابو الحسن خرقاني قدس اهلل روحها پيش از سالها و نشان صورت73و سيرت او يك به يك و نوشتن تاريخ نويسان آن را جهت رصد

آن ش����������نيدي داس����������تان بايزي����������د؟روزي آن س���������لطان تق���������وي مي گذشتب�����وي خ�����وش آم�����د م�����ر او را ناگه�����انهم در آنج�������ا نال�������ۀ مش�������تاق ك�������ردب������وي خ������وش را عاش������قانه ميكش������يدك�����وزه اي ك�����او، از يخ آب�����ه، پ�����ر ب�����وداز درون ك��������وزه نم ب��������يرون نجس��������ت ب�������اد ب�������وي آور م�������ر او را آب گشتچ������ون در او آث������ار مس������تي ش������د پديدوش پس بپرس����يدش ك����ه: اين اح����وال خ����گ�����اه س�����رخ و گ�����اه زرد و گ�����ه س�����پيدمي كش����ي ب����وي و ب����ه ظ����اهر نيس����ت گلاي ت����و ك����ام ج����ان ه����ر خودكام����ه ايه��������ر دمي يعق��������وب وار از يوس��������فيقط����ره اي ب����ر ري����ز ب����ر م����ا ز آن س����بوخ�������و ن�������داريم، اي جم�������ال مه�������ترياي فل����ك پيم����اي چس����ت چس����ت خ����يزم�����������ير مجلس نيس�����������ت در دوران دگركي ت����وان نوش����يد اين مي، زي����ر دس����ت؟ب���������وي را پوش���������يده و مكن���������ون كندخ���ود ن���ه آن ب���وي اس���ت اين كان���در جه���انپ������ر ش������د از ت������يزي او ص������حرا و دشتاين س������ر خم را ب������ه كهگ������ل در مگ������يرلط��������������������������ف كن اي راز دان رازگوگفت: ب������وي ب������والعجب آم������د ب������ه منت������ا پيم������بر گفت ب������ر دس������ت ص������با:ب��������وي رامين ميرس��������د از ج��������ان ويساز اويس و از ق������������رن، ب������������وي عجبچ���ون اويس از خ���ويش ف���اني گش���ته ب���ودآن هليل����������ۀ پروري����������ده در ش����������كرآن هليل��������ه، رس��������ته از م��������ا و م��������نيآن كس����ي ك����ز خ����ود ب����ه كلي در گذشت

ك������ه ز ح������ال ب������و الحس������ن از پيش ديدب�����ا مري�����دان ج�����انب ص�����حرا و دش�����ت در س��������واد ري، ز س��������وي خارق��������ان ب��������وي را از ب��������اد استنش��������اق ك��������ردج��������ان او از ب��������اد، ب��������اده ميچش��������يدچ����ون ع����رق ب����ر ظ����اهرش پي����دا ش����ودآن ز س��������ردي ه��������وا آبي ش��������ده ستآب هم او را ش��������راب ن��������اب گش��������ت ي������ك مري������د او در آن دم ب������ر رس������يدك���ه ب���رون اس���ت از حج���اب پنج و ش���ش ميش���ود رويت، چ���ه ح���ال اس���ت و نوي����د؟بي ش���ك از غيب اس���ت و از گل���زار ك���ل ه���������ر دم از غيبت پي���������ام و نام���������ه اي ميرس������د ان������در مش�������ام ت������و ش�������فيش������مه اي ب������ر گ������و از آن گل������زار و بوك���ه لب م���ا خش���ك و، ت���و تنه���ا خ���وري زآنچ����ه خ����وردي جرع����ه اي ب����ر م����ا بريزج�����ز ت�����و اي ش�����ه، در حريف�����ان در نگرمي يقين، م�����ر م�����رد را رس�����واگر اس�����ت چش����م مس����ت خويش����تن را چ����ون كن����د؟ص������د ه������زاران پ������رده اش دارد نه������ان ���ه فل���ك هم در گذش���ت دش���ت چ���ه؟ ك���ز نك���اين برهن���ه نيس���ت خ���ود پوش���ش پ���ذيرآنچ�����ه ب�����ازت ص�����يد ك�����ردش، ب�����از گوهمچن��������ان ك��������ه مص��������طفي را از يمن از يمن مي آي����������دم ب����������وي خ����������داب��������وي ي��������زدان ميرس��������د هم از اويس مص����طفي را مس����ت ك����رد و پ����ر ط����رب آن زمي�������ني، آس�������ماني گش�������ته ب�������ودچاش����������������ني تلخيش نب����������������ود دگرنقش دارد از هليل���������������������������ه، طعم ني اين م��������ني و م��������ائي خ��������ود در نوشت

. قول رسول صلي اهلل عليه و آله و سلم که اني الجد نفس الرحمن من قبل اليمن74اين س�����خن پاي�����ان ن�����دارد ب�����از گ�����ردگفت: زين س�������و ب�������وي ي�������اري ميرسدبع������د چن������دين س������ال ميزاي������د ش������هيرويش از گل������زار ح������ق گلگ������ون ب������ودچيس�����ت ن�����امش؟ گفت: ن�����امش بوالحسنق���������د او و، رن���������گ او و، ش���������كل او

ت����ا چ����ه گفت از وحي غيب آن ش����ير م����ردكان������������در اين ده ش������������هرياري ميرسدميزن��������د ب��������ر آس��������مانها خ��������رگهي از من او ان�������در مق�������ام اف�������زون ب�������ودحلي�����������ه اش وا گفت ز اب�����������رو و ذقن ي�����ك ب�����ه ي�����ك وا گفت از گيس�����و و رو

54

Page 55: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

حلي���������ه ه���������اي روح او را هم نم���������ودحلي��������ۀ تن همچ��������و تن ع��������اريت استحلي��������������ۀ روح ط��������������بيعي هم فناستجس������م او همچ������ون چ������راغي ب������ر زمينآن ش��������عاع آفت��������اب ان��������در وث��������اقنقش گ������ل در زي������ر بي������ني به������ر الغم�����رد خفت�����ه، در ع�����دن دي�����ده ف�����رقپ�����يرهن در مص�����ر، رهن ي�����ك ح�����ريصب�������ر نبش�������تند آن زم�������ان ت�������اريخ راچ����ون رس����يد آن وقت و آن ت����اريخ راست

از ص������فات و از طري������ق و ج������ا و ب������وددل ب��ر آن كم ن��ه، ك��ه آن ي��ك س��اعت اس��ت حلي���ۀ آن ج���ان طلب، ك���ان ب���ر سماس���ت ن����������ور او ب����������االي س����������قف هفتمين ق�����رص او ان�����در س������پهر چ�����ار ط������اق ب����وي گ����ل ب����ر س����قف و اي����وان دم����اغ عكس آن ب������ر جس������م افت������اده ع������رق پ������ر ش������ده كنع������ان ز ب������وي آن قميص از كب���������اب آراس���������تند آن س���������يخ رازآن زمين آن ش�����اه پي�����دا گش�����ت و خاست

. زآدن ابوالحسن خرقاني بعد از وفات بايزيد قدس اهلل سره75زاده ش����د آن ش����اه و ن����رد مل����ك ب����اختاز پس آن س���������������الها آم���������������د پديدجمل�����ۀ خوه�����اي او، ز امس�����اك و ج�����ودل������وح محف������وظ اس������ت او را پيش������واني نج�وم اس�ت و، ن��ه رم�ل اس��ت و، ن��ه خ��واباز پي رو پ����������وش عام����������ه در بي����������انوحي دل گ����يرش ك����ه منظ����ر گ����اه اوستينظ�����ر ب�����ه ن�����ور اهلل ش�����دي "مومن�����ا، "ص������وفئي از فق������ر چ������ون در غم ش������ودزآنك�������ه جنت از مك�������اره رس�������ته استآنك����������ه س����������رها بش����������كند او از علو

از ع�����دم پي�����دا ش�����د و م�����ركب بت�����اختبوالحس����������ن، بع����������د وف����������ات بايزيدآنچن����ان آم����د ك����ه آن ش����ه گفت����ه ب����وداز چ����ه محف����وظ اس����ت؟ محف����وظ از خطاوحي ح������������ق، واهلل اعلم بالص������������واب "وحي دل گوين���������د آن را ص���������وفيان "چ���ون خط���ا باش���د؟ چ���و دل آگ���اه اوس���ت ��������دي از خطاه��������ا زآن س��������بب ايمن بعين فق���������رش داي���������ه و مطعم ش���������ودرحم قس������م ع������اجز اشكس������ته اس������ت رحم ح�������ق و خل�������ق ناي�������د س�������وي او

. نقصان اجراي دل و جان صوفي از طعام اهلل تعالي76اين س������خن آخ������ر ن������دارد و آن ج������وانش�����اد آن ص�����وفي ك�����ه رزقش كم ش�����ودزآن ج�����راي خ�����اص ه�����رك آگ�����اه شدز آن ج�����راي روح چ�����ون نقص�����ان ش�����ودپس بدان������د ك������ه خط������ائي رفت������ه است

از كم اج�������راي ن�������ان ش�������د ن�������اتوان آن ش�������به ش در گ�������ردد و او يم ش�������وداو س������زاي ق������رب و اج������ري گ������اه شدج������انش از نقص������ان آن ل������رزان ش������ودك�����ه س�����من زار رض�����ا نش�����كفته اس�����ت

. بازگشتن به حكايت غالم که رقعه نوشت سوي شاه جهت کمي اجري او و بي التفاتي شاه77همچن����ان ك����ان ش����خص از نقص����ان كشترقع���������ه اش بردن���������د پيش ش���������اه رادگفت: او را نيس������������ت اال درد ق������������وتنيس��������تش درد ف��������راق و وص��������ل هيچاحم������ق اس������ت و، م������ردة م������ا و م������نيآس��������مانها و زمين ي��������ك س��������يب دانت�����و چ�����و ك�����رمي، در مي�����ان س�����يب درآن يكي ك�������رمي دگ�������ر در س�������يب همجنبش او واش��������������كافد س��������������يب راب����������ر دري����������ده جنبش او پ����������رده هاآتش�������������ي ك�������������اول ز آهن مي جهدداي����ه اش پنب����ه س����ت اول، لي����ك اخ����يرم�����رد، اول بس�����تۀ خ�����واب و خ�����ور استدر پن������������������اه پنب������������������ه و كبريتهاع���������الم تاري���������ك روش���������ن مي كندگ�����ر چ�����ه آتش ن�����يز هم جس�����ماني استجس������م را نب������ود از آن ع������ز به������ره اي

رقع����ه س����وي ص����احب خ����رمن نوش����ت خوان������د آن رقع������ه، ج������وابي وا ن������دادپس ج������واب احم������ق اولي������تر س������كوت بن������د فرعس������ت و، نجوي������د اص������ل هيچ ك�������ز غم ف�������رعش، ف�������راغ اص�������ل ني ك�����ز درخت ق�����درت ح�����ق ش�����د عي�����ان و ز درخت و باغب��������������اني بيخ��������������برلي�����ك ج�����انش از ب�����رون ص�����احب علم ب��������ر نتاب��������د س��������يب آن آس��������يب راص�����ورتش ك�����رم اس�����ت و مع�����ني اژدهااو ق��������دم بس سس��������ت ب��������يرون مي نهدميرس�������اند ش�������عله ه�������ا او ت�������ا اث�������يرآخ�����ر االم�����ر از مالي�����ك برت�����ر اس�����ت ش�����علۀ ن�����ورش ب�����ر آي�����د ت�����ا س�����هاكن���������دة آهن ب���������ه س���������وزن مي كندني ز روح اس����ت و ن����ه از روح����اني اس����ت جس����م پيش بح����ر ج����ان چ����ون قط����ره اي

55

Page 56: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

جس�����م از ج�����ان، ن�����ور اف�����زون ميش�����ودح��د جس��مت ي��ك دو گ��ز خ��ود بيش نيستت�����ا ب�����ه بغ�����داد و س�����مرقند اي هم�����امدو درم س������نگ اس������ت پي������ه چش������متانن����ور بي اين چش����م مي بين����د ب����ه خ����وابج������ان ز ريش و س������بلت تن ف������ارغ استب����������ار نام����������ۀ روح حيوانيس����������ت اينبگ�������ذر از انس�������ان و هم از ق�������ال و قيلبع������د از آنت ج������ان احم������د لب گ������زدگوي�����د: ار آيم ب�����ه ق�����در ي�����ك كم�����ان

چ���ون رود ج���ان، جس���م بين چ���ون ميش���ودج���ان ت���و ت���ا آس���مان ج���والن ك���ني اس���ت روح را ان����������در تص����������ور نيم گ����������ام ن�������ور روحش ت�������ا عن�������ان آس�������مان چش�����م بي اين ن����ور نب����ود ج����ز خ����راب لي����ك تن بي ج����ان ب����ود م����ردار و پس����ت پيش����������تر آ، روح انس����������اني ب����������بين ت��������ا لب دري��������اي ج��������ان جبرئي��������ل جبرئي���������ل از بيم ت���������و واپس خ���������زدمن ب�����ه س�����وي ت�����و، بس�����وزم بي گم�����ان

. آشفتن آن غالم از نارسيدن جواب رقعه از قبل پادشاه78اين بياب�������ان خ�������ود ن�������دارد پ�������ا و سرچ����ون ج����واب نام����ه نام����د، خ����يره گشتني ق����رارش مان����د و ني خ����واب از جن����ونك���اي عجب! چ���ونم ن���داد آن ش���ه ج���واب؟رقع����ه پنه����ان ك����رد و ننم����ود او ب����ه ش����اهرقع�������ۀ ديگ�������ر نويس�������م ز آزم�������ونب����������ر ام����������ير و مطبخي و نام����������ه بررد خ�����ود نمي گ�����ردد، ك�����ه من هيچ گ�����

بي ج�����واب نام�����ه خس�����ته س�����ت آن پسروز غم او آب ص�����������افي ت�����������يره گشت������د در تفك������ر س������رنگون روز و ش������ب بي����ا خي����انت ك����رد رقع����ه ب����ر، ز ت����اب ك�����او من�����افق ب�����ود و آبي زي�����ر ك�����اه ديگ������ري ج������ويم، رس������ولي ذو فن������ون عيب بنه��������اده ز جه��������ل آن بي خ��������برك����ژروي ك����ردم، چ����و ان����در دين ش����من

. کژ وزيدن باد بر سليمان عليه السالم به سبب زلت او79ب���������اد ب���������ر تخت س���������ليمان رفت كژب������اد هم گفت: اي س������ليمان ك������ژ م������رواين ت����������رازو به����������ر اين بنه����������اد حقاز ت������������رازو كم ك������������ني، من كم كنمهمچ�����نين ت�����اج س�����ليمان مي�����ل ك�����ردگفت: تاج�����ا ك�����ژ مش�����و ب�����ر ف�����رق منراس����ت ميك����رد او ب����ه دس����ت آن ت����اج راهش����ت ب����ارش راس����ت ك����رد و گش����ت كژگفت: اگ���ر ص���د ره ك���ني ت���و راس���ت، منپس س�����ليمان ان�����درون را راس�����ت ك�����ردبع����د از آن ت����اجش هم����ان دم راس����ت شدبع����د از آنش ك����ژ همي ك����رد او ب����ه قصدهش����ت ك����رت ك����ژ بك����رد آن مه����ترشش����اه گفت: اي ت����اج، چونس����ت اين زم����ان؟ت����اج ن����اطق گش����ت: ك����اي ش����ه، ن����از كننيس�����ت دس�����توري ك�����ز اين من بگ�����ذرمب����ر ده����انم ن����ه ت����و دس����ت خ����ود، ببندپس ت����و را ه����ر غم ك����ه پيش آي����د ز دردظن م����بر ب����ر ديگ����ري، اي دوس����ت ك����امگ��������اه جنگش ب��������ا رس��������ول و مطبخيهمچ���و فرع���وني ك���ه موس���ي هش���ته ب���ودآن ع���������دو در خان���������ۀ آن ك���������وردلت�����و هم از ب�����يرون ب�����دي ب�����ا ديگ�����رانخ����ود ع����دويت اوس����ت، قن����دش مي����دهيهمچ�����و فرع�����وني ت�����و ك�����ور و ك�����وردل

پس س��������ليمان گفت: ب��������ادا ك��������ژ مغژور روي ك�������ژ، از ك�������ژم خش�������مين مشوت�������ا رود انص�������اف م�������ا را در س�������بق ت�����ا ت�����و ب�����ا من روش�����ني، من روش�����نم روز روش����ن را ب����ر او چ����ون لي����ل ك����ردآفتاب����������ا كم مش����������و از ش����������رق من ب����از كج مي ش����د ب����ر او ت����اج، اي ف����تي گفت: تاج�����ا چيس�����ت آخ�����ر؟ ك�����ژ مغژك���ژ ش���وم، چ���ون ك���ژ ش���وي، اي م���ؤتمن دل ب���ر آن ش���هوت ك���ه ب���ودش ك���رد س���ردآنچن������ان ك������ه ت������اج را ميخواس������ت شدت����اج وا ميگش����ت ت����ارك ج����و ب����ه قصدراس����ت ميش����د ت����اج ب����ر ف����رق س����رش ك����ژ كنم، ت����و راس����ت گ����ردي ز امتح����انچ����ون فش����اندي پ����ر ز گ����ل، پ����رواز كن پ��������رده ه��������اي غيب اين ب��������ر هم درم م����������ر ده����������انم را ز گفت ناپس����������ندب���ر كس���ي تهمت من���ه، ب���ر خ���ويش گ���ردآن مكن ك����������ه مي س����������گاليد آن غالم گ�����اه خش�����مش ب�����ا شهنش�����اه س�����خي طفلك�������ان خل�������ق را س�������ر مي رب�������وداو ش�������ده اطف�������ال را گ�������ردن گس�������ل و ان����درون خ����وش گش����ته ب����ا نفس گ����ران و ز ب�������رون تهمت ب�������ه ه�������ر كس مينهي ب����ا ع����دو خ����وش، بي گناه����ان را م����ذل

56

Page 57: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

چن�������د فرعون�������ا كش�������ي بي ج�������رم راعق�����ل او ب�����ر عق�����ل ش�����اهان مي ف�����زودرد مه���ر ح���ق ب���ر چش���م و ب���ر گ���وش خ���حكم ح������ق ب������ر ل������وح مي آي������د پديد

مين��������وازي م��������ر تن پ��������ر غ��������رم راحكم ح����ق بيعق����ل و ك����ورش ك����رده ب����ودگ������ر فالط������ون اس������ت حي������وانش كندآنچن�������������ان ك�������������ه حكم غيب بايزيد

. شنيدن شيخ ابو الحسن خرقاني خبر دادن بايزيد را از بود او و احوال او80همچن�����ان آم�����د ك�����ه او فرم�����وده ب�����ودك�������ه حس�������ن باش��������د مري��������د و امتمه�����ر ص�����باحي آي�����د و خوان�����د س�����بقه������ر ص������باحي ت������يز رف������تي بي فت������ورگفت: من هم ن�������يز خ�������وابش دي�������ده امه�����ر ص�����باحي رو نه�����ادي س�����وي گ�����وري����ا ب����ه ص����ورت ش����يخ پيش����ش آم����ديت�������ا يكي روزي بيام�������د ب�������ا س�������عودت�����وي ب�����ر ت�����و، برفه�����ا همچ�����ون علمب������انگش آم������د از خط������يرة ش������يخ حيهين بي������ا اين س������و ب������ر آوازم ش������تابح������ال او، ز آن روز ش������د خ������وب و بديدب�������از باي�������د گش�������ت س�������وي آن غالم

بوالحس��������ن از مردم��������ان آن را ش��������نوددرس گ������يرد ه������ر ص������باح از ت������ربتم ب����ر س����ر خ����اك و ش����ود پ����يري ب����ه حقب����ر س����ر گ����ورش نشس����تي ب����ا حض����ورو ز روان ش�������������يخ اين بش�������������نيده ام ايس�����تادي ت�����ا ض�����حي ان�����در حض�����وري���ا ك���ه بي گف���تي ش���كالش ح���ل ش���دي گوره�����ا را ب�����رف ن�����و پوش�����يده ب�����ودقب����ه قب����ه دي����د و ش����د ج����انش ب����ه غم ه�������ا ان�������ا ادع�������وك كي تس�������عي الي ع����الم ار ب����رف اس����ت، روي از من مت����اب آن عج��������ايب را ك��������ه اول مي ش��������نيدك�������رد باي�������د آن حك�������ايت را تم�������ام

. رقعۀ ديگر نوشتن آن غالم پيش شاه چون جواب آن رقعۀ اول نيافت81نام�����ۀ ديگ�����ر نوش�����ت آن ب�����د گم�����انك������ه يكي رقع������ه نوش������تم پيش ش�������اهآن دگ�����ر را خوان�����د هم آن خ�����وب خ�����دخش�������������ك مي آورد او را ش�������������هريارگفت ح������اجب: آخ������ر او بن������دة شماستاز ش�����هي ت�����و چ�����ه كم گ�����ردد اگ�����ر گفت: اين س����هل اس����ت، ام����ا احم����ق استگ�������ر چ�������ه آم�������رزم گن�������اه و زلتشص���د كس از گ���رگين هم���ه گ���رگين ش���وندگ����������ر كم عقلي مب����������ادا گ����������بر رانم نب�����������ارد اب�����������ر از ش�����������ومي اواز گ������رآن احمق������ان، طوف������ان ن������وح

پ������ر ز تش������نيع و نف������ير و پ������ر فغ������ان اي عجب! آن ج������ا رس������يد و ي������افت راه؟ هم ن��������داد آن را ج��������واب و تن ب��������زداو مك������رر ك������رد رقع������ه چن������د ب������ارگ����ر ج����وابش ب����ر نويس����ي هم رواس����ت ب�������ر غالم و بن�������ده ان�������دازي نظ�������ر؟م���رد احم���ق زش���ت و م���ردود ح���ق اس���ت هم كن������������د در من س������������رايت علتش خاص������ه اين گ������ر خ������بيث عق������ل بندش��������������وميش بي آب دارد اب��������������ر راش��������هر ش��������د ويران��������ه از ب��������ومي اوك������رد وي������ران ع������المي را در فض������وح

. ستودن پيغمبر عليه السالم عاقل را و نكوهيدن احمق را82گفت پيغم����بر ك����ه: احم����ق ه����ر ك����ه هسته����ر ك����ه او عاق����ل ب����ود او ج����ان ماستعق������ل، دش������نامم ده������د، من راض������يمنب����������ود آن دش����������نام او بي فاي����������دهاحم��������ق ار حل��������وا نه��������د ان��������در لبماين يقين دان، گ�������ر لطي�������ف و روش�������نيس��������بلتت گن��������ده كن��������د بي فاي��������دهمائ�����ده عق�����ل اس�����ت، ني ن�����ان و ش�����وانيس������ت غ������ير ن������ور، آدم را خ������ورشزين خورش������ها ان������دك ان������دك ب������از بر

او ع�����دوي م�����ا و غ�����ول و ره زن اس�����ت روح او و ريح او ريح�����������ان ماس�����������ت زانك���������ه فيض���������ي دارد از فياض���������يم نب���������ود آن مهم��������اني اش بي ماي���������ده من از آن حل�������������واي او ان�������������در تبم نيس�����ت ب�����وس ك�����ون خ�����ر را چاش�����ني جام��������ه از ديگش س��������يه، بي ماي��������ده ن���ور عق���ل اس���ت اي پس���ر، ج���ان را غ���ذااز ج������ز آن، ج������ان را نباي������د پ������رورش ر ك�����اين غ�����ذاي خ�����ر ب�����ود، ني آن ح�����

57

Page 58: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ت������ا غ������ذاي اص������ل را قاب������ل ش������ويعكس آن ن��ور اس��ت، ك��اين ن��ان، ن��ان شدستچ���ون خ���وري ي���ك ب���ار از م���أكول ن���ورعق���ل ش���يدا ش���د، چ���ه خ���واني تره����ات؟عق������ل، دو عق�����ل اس������ت، اول مكس������بياز كت��������اب و اوس��������تاد و فك��������ر و ذكرعق�����ل ت�����و اف����زون ش�����ود ب�����ر ديگ�����رانل����وح حاف����ظ ت����و ش����وي در دور و گشتعق������ل ديگ������ر بخش������ش ي������زدان ب������ودچ�����ون ز س�����ينه آب دانش ج�����وش ك�����ردور ره نبعش ب��������ود بس��������ته، چ��������ه غم؟عق����������ل تحص����������يلي مث����������ال جويهاراه آبش بس�������ته ش�������د، ش�������د بي ن�������وااز درون خويش��������تن ج��������و چش��������مه را

لقم������ه ه������اي ن������ور را آك������ل ش������وي فيض آن جان است، كاين ج��ان، ج��ان شدس��ت خ�����اك ري�����زي ب�����ر س�����ر ن�����ان تن�����ورراه پي�����دا ش�����د، چ�����ه پ�����ائي بي ثب�����ات؟ك�����ه در آم�����وزي چ�����و در مكتب، ص�����بي ارمغ��������اني و ز عل��������وم خ��������وب و بكرلي�����ك ت�����و باش�����ي ز حف�����ظ آن گ�����ران ل��وح محف��وظ اس��ت، ك��او زين در گذش��ت چش�������مۀ آن در مي�������ان ج�������ان ب�������ودني ش�����ود گن�����ده، ن�����ه ديرين�����ه، ن�����ه زردك�����او همي جوش�����د ز خان�����ه، دم ب�����ه دم ك��������ان رود در خان��������ه اي از ك��������وي هاتش�������نه مان�������د و زار و ب�������ا ص�������د ابتالت�����������ا رهي از منت ه�����������ر ناس�����������زا

. قصۀ آن کسي که با يكي مشورت مي کرد، گفتش: مشورت با ديگري کن که من عدوي83توام

مش������ورت ميك������رد شخص������ي ب������ا كسيگفت: اي خوش�����������نام، غ�����������ير من بجومن ع�����دوم م�����ر ت�����و را، ب�����ا من م�����پيچرو كس���ي ج���و ك���ه ت���و را او هس���ت دوستمن ع������دوم، چ������اره نب������ود ك������ز م������نيحارس����ي از گ����رگ جس����تن ش����رط نيستمن ت��������و را بي هيچ ش��������كي دش��������منمه������ر ك������ه باش������د همنش������ين دوس������تانه�����ر ك�����ه ب�����ا دش�����من نش�����يند در زمندوس���������ت را م���������ازار از م���������ا و منتخ������ير كن ب������ا خل������ق از به������ر خ������دات�������ا هم�������اره دوس�������ت بي�������ني در نظرچونك�����ه ك�����ردي دش�����مني، پره�����يز كنگفت: مي�������دانم ت�������و را، اي ب�������و الحسنلي��������ك م��������رد ع��������اقلي و معن��������ويطب����ع خواه����د ت����ا كش����د از خص����م كينآي��������������د و منعش كن��������������د، واداردشعق����ل ايم����اني چ����و ش����حنۀ ع����ادل استهمچ�����و گرب�����ه باش�����د او بي�����دار ه�����وشدر ه����ر آن ج����ا ك����ه ب����ر آرد م����وش دستگرب�����ه اي چ�����ه؟ ش�����ير ش�����ير افكن ب�����ودغ�����������رة او ح�����������اكم درن������������دگانش����هر پ����ر دزد اس����ت و پ����ر جام����ه ك����نيعق�������ل در تن ح�������اكم ايم�������ان ب�������ودعق���ل عق���ل و ج���ان ج���ان، ايج���ان ت���وئيعق�����ل ك�����ل سرگش�����ته و ح�����يران توست

ت���������ا يقينش رو نماي���������د بي ش���������كي م���������اجراي مش���������ورت ب���������ا وي بگونب���������ود از راي ع���������دو، پ���������يروز هيچ دوس��ت به��ر دوس��ت، ال ش��ك خ��ير جوس��ت ك������ژ روم، ب������ا ت������و نم������ايم دش������مني جس������تن از غ������ير مح������ل، ناجستنيس������ت من ت������������و را كي ره نم������������ايم؟ ره زنم هس��������ت در گلخن، مي��������ان بوس��������تان هس��������ت او در بوس��������تان در گ��������ولخن ت����ا نگ����ردد دوس����ت خص����م و دش����منت ي�����ا ب�����راي ج�����ان خ�����ود، اي كدخ�����دا در دلت ناي�������د ز كين ن�������اخوش ص�������ورمش������ورت ب������ا ي������ار مه������ر انگ������يز كن ك������ه ت������وئي ديرين������ه دش������من دار من عق�����ل ت�����و نگ�����ذاردت ك�����ه ك�����ژ روي عق�����ل ب�����ر نفس اس�����ت بن�����د آه�����نين عق���ل چ���ون ش���حنه س���ت در ني���ك و ب���دش پاس������بان و ح������اكم ش������هر دل اس������ت دزد در س�����وراخ مان�����د همچ�����و م�����وش نيس����ت گرب����ه، ور ب����ود، او م����رده اس����ت عق������ل ايم������اني ك������ه ان������در تن ب������ودنع������������رة او م������������انع چرن������������دگان خ�����واه ش�����حنه ب�����اش گ�����و و خ�����واه نيك��������ه ز بيمش نفس در زن��������دان ب��������ودعق�����ل و ج�����ان خل�����ق را س�����لطان ت�����وئيك�����ل موج�����ودات در فرم�����ان توس�����ت

. امير گردانيدن رسول عليه و آله جوان هذيلي را بر سريه اي که در آن پيران و جنگ84آزمودگان بودند

58

Page 59: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ي�������ك س�������ريه ميفرس�������تادي رس�������ولي������ك ج������واني را گزي������د او از ه������ذيلاص�����ل لش�����كر، بي گم�����ان س�����رور ب�����وداين هم������ه ك������ه م������رده و پژم������رده ايل، و ز بخ������ل، و ز م������ا و م������ني از كس������همچ�����و اس�����توري ك�����ه بگري�����زد ز ب�����ارص������احبش در پي دوان، ك������اي خ������يره سرگ����ر ز چش����مم اين زم����ان غ����ائب ش����وياس������تخوانت را بخاي������د چ������ون ش������كرآن مكن، ك������������آخر بم������������اني از علفهين بمگري��������ز از تص��������رف ك���������ردنمت���و س���توري هم، ك���ه نفس���ت غ���الب استخ���ر نخوان���دت، اس���ب خوان���دت ذو الجاللم�����ير آخ�����ور ب�����ود، ح�����ق را، مص�����طفيق�������لر تع�������الوا گفت از ج�������ذب ك�������رمنفس��������ها را ت�������ا م�������روض ك�������رده امه�����ر كج�����ا باش�����د رياض�����ت ب�����اره ايالج��������������رم اغلب بال ب��������������ر انبياستسكس���������كانيد از دمم يرغ���������ا ش���������ويدق������لر تع������الوا، ق������لر تع������الوا گفت ربق������لر تع������الوا، ق������لر تع������الوا گفت حيق������لر تع������الوا، ق������لر تع������الوا گفت ربگ��������ر نياين��������د، اي ن��������بي، غمگين مشوگ�����وش بعض�����ي زين تعالواه�����ا ك�����ر استمنه�������زم گردن�������د بعض�������ي زين ن�������دامنقبض گردن����������د بعض����������ي زين قصصخ�������ود مالي�������ك ن�������يز ناهمت�������ا بدندكودك����ان گ����ر چ����ه ب����ه ي����ك مكتب درندمش�������������رقي و مغ�������������ربي را حسهاستص����د ه����زاران گوش����ها گ����ر ص����ف زنندب��������از ص��������ف گوش��������ها را منص��������بيص�������د ه�������زاران چش�������م را آن راه نيستهمچ���نين ه���ر حس، ي���ك ي���ك مي ش���مرپنج حس ظ�������������اهر و پنج ان�������������درونه��ر كس��ي ك��او از ص��ف دين س��ركش استت����������و ز گفت����������ار تع����������الوا كم مكنگ�����ر مس�����ي گ�����ردد ز گفت�����ارت نف�����يراين زم�����ان گ�����رم اس�����ت نفس س�����احرشق�������لر تع�������الوا ق�������لر تع�������الوا، اي غالمخواج������ه ب������از آ از م������ني و از س������ري

به�����ر جن�����گ ك�����افر و دف�����ع فض�����ول م�����ير لش�����كر ك�����ردش و س�����االر خي�����ل ق�������وم بي س�������رور، تن بي س�������ر ب�������ودز آن ب����ود ك����ه ت����رك س����رور ك����رده اي مي كش����ي س����ر، خ����ويش را س����ر ميك����ني او س�����ر خ�����ود گ�����يرد ان�����در كوهس�����اره����ر ط����رف گرگيس����ت ان����در قص����د خرپيش����ت آي����د ه����ر ط����رف گ����رگ ق����وي ك����������ه نبي����������ني زن����������دگاني را دگرآتش از بي ه��������يزمي گ��������ردد تل��������ف و ز گ������راني ب������ار، چ������ون ج������انت منم حكم، غ����الب را ب����ود، اي خ����ود پرس����ت اس�����ب ت�����ازي را ع�����رب گوي�����د تع�����ال به����������ر اس����������توران نفس پ����������ر جفات���������ا رياض���������تتان دهم، من رايض���������م زين س�������توران بس لگ�������دها خ�������ورده ام از لگ���������دهايش نباش���������د چ���������اره اي ك������ه رياض������ت دادن خام������ان بالس������ت ت������ا ي�������واش و م������ركب س������لطان بويداي س��������توران مل��������ول ان��������در س��������بقاي س�������������توران فس�������������رده رگ و پياي س���������������توران رمي���������������ده از ادب ز آن دو بي تمكين، ت�������و پ�������ر از كين مشوه����ر س����توري را ص����طبلي ديگ����ر اس����ت هس������ت ه������ر اس������بي طويل������ۀ او ج������دازآنك�����ه ه������ر م�����رغي ج�����دا دارد قفص زين س���بب ب���ر آس���مان ص���ف ص���ف ش���دنددر س������بق ه������ر ي������ك ز ي������ك باالترندمنص�����ب دي�����دار، حس چش�����م راس�����ت جمل�������ه محتاج�������ان چش�������م روش�������ننددر س�������ماع ج�������ان و اخب�������ار و ن�������بي هيچ چش�����مي از س�����ماع آگ�����اه نيس�����ت ه��������ر يكي مع��������زول از آن ك��������ار دگردر ص�����ف ان�����د، ان�����در قي�����ام الص�����افون م���يرود س���وي ص���في ك���ان ن���اخوش اس���ت كيمي����ائي بس ش����گرف اس����ت اين س����خن كيمي��������������ا را هيچ از وي وامگ��������������يرگفت ت�����و س�����ودش كن�����د در آخ�����رش هين ك���������ه ان اهلل ي���������دعو بالس���������الم س������روري ج������و، كم طلب كن س������روري

. اعتراض کردن معترضي بر رسول عليه الصالة و السالم بر امير کردن آن هذيلي85چ����ون پيم����بر س����روري ك����رد از ه����ذيلبوالفض�������ولي از حس�������د ط�������اقت نداشتخل�����ق را بنگ�����ر ك�����ه چ�����ون ظلم�����اني انداز تك�����������بر جمل�����������ه ان�����������در تفرقهاين عجب ك���ه ج���ان ب���ه زن���دان ان���در است

از ب�������راي لش�������كر منص�������ور خي�������ل اع�������تراض و ال نس�������لم ب�������ر فراش�������ت در مت�������اع ف�������انئي، چ�������ون ف�������اني اندم�����رده از ج�����ان، زن�����ده ان�����در محرق�����ه وآنگهي مفت�����اح زن�����دانش ب�����ه دس�����ت

59

Page 60: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

پ����اي ت����ا س����ر، غ����رق س����رگين آن ج����واندائم������ا پهل������و ب������ه پهل������و بي ق������رارن�����ور پنه�����ان اس�����ت و جس�����تجو گ�����واهگ������ر نب������ودي حبس دني������ا را من������اصوحش��������تت همچ��������ون موك��������ل ميكشدهس��������ت منه��������اجي نه��������ان در مكمنتتفرق������ه جوي������اي جم������ع ان������در كمينمردگ����������ان ب����������اغ، برجس����������ته ز بنچش������م اين زن������دانيان ه������ر دم ب������ه درص���������د ه���������زار آلودگ���������ان آب جوب�������������ر زمين پهل�������������وت را آرام نيستبي مق�������ر گ�������اهي، نباش�������د بي ق�������رارگفت: ني ني، ي�����������ا رس�����������ول اهلل مكني�������ا رس�������ول اهلل، ج�������وان ار ش�������ير زادهم ت������و گف������تي اين و گفت ت������و گ������واي���������ا رس���������ول اهلل در اين لش���������كر نگرزين درخت، آن ب�������رگ زردش را م�������بينبرگه�������اي زرد او خ�������ود كي تهيس�������ت؟ب�������رگ زرد و ريش و آن م�������وي س�������پيدبرگه��������اي ن��������و رس��������يده س��������بزفامب��������رگ بي ب��������رگي نش��������ان عارفيستآنك��ه او گ��ل ع��ارض اس��ت، ار ن��و خ��ط استحرفه��������اي خ��������ط او كژم��������ژ ب��������ودپ�����اي پ�����ير از س�����رعت ار چ�����ه ب�����از ماندگ�����ر مث�����ل خ�����واهي ب�����ه جعف�����ر در نگرگ������ر ز اس������رار س������خن ب������وئي ب������ريبگ����ذر از زر، ك����اين س����خن ش����د محتجبز ان�����درونم ص�����د خموش�����ي خ�����وش نفسخامش����ي بح����ر اس����ت و گفتن همچ����و جواز اش��������ارتهاي دري��������ا س��������ر مت��������ابهمچ�������نين پيوس�������ته ك�������رد آن بي ادبدس������ت مي������دادش س������خن، او بي خ������براين خبره��������ا از نظره��������ا ن��������ائب استه�����ر ك�����ه او ان�����در نظ�����ر موص�����ول شدچونك�����ه ب�����ا معش�����وق گش�����تي همنش�����ينه�����ر ك�����ه از طفلي گذش�����ت و م�����رد شدنام����������������ه خوان����������������د از پي تعليم راپيش بيناي�����������ان خ�����������بر گفتن خطاستپيش بين�������ا ش�������د خموش�������ي نف�������ع تووش گ����ر بفرماي����د: بگ����و، ب����ر گ����وي خ����ور بفرماي��������د ك��������ه: ان��������در كش درازهمچ�����نين ك�����ه من در اين زيب�����ا فس�����وند چونك��������ه كوت��������ه ميكنم من از رش��������اي حس��������ام ال��������دين ض��������ياء ذو الجاللاين مگ���������ر باش���������د ز حب مش���������تهيب������ر ده������ان توس������ت اين دم ج������ام اوقس���م ت���و گرميس���ت، ن���ك گ���رميت هست

ميزن���������د ب���������ر دامنش ج���������وي روان پهل����������وي آرامگ����������اه و پش����������ت دارك�������ز گزاف�������ه دل نمي جوي�������د پن�������اه ���دي وحش���ت، ن���ه دل جس���تي خالص ن���ه بد ك�����ه بج�����و اي ض�����ال، منه�����اج رش�����ي�������افتش، يع�������ني گزاف�������ه جس�������تنت ت�������و در اين ط�������الب، رخ مطل�������وب بين زن��������دگي بخش��������نده را ت��������و فهم كن �����دي؟ گ�����ر نيس�����تي كس م�����ژده ور كي بكي بدن��������دي؟ گ��������ر نب��������ودي آب جوزآنك�����ه در خان�����ه لح�����اف و بستريس�����ت بي خم������ار اش������كن، نباش������د اين خم������ارس�������رور لش�������كر، مگ�������ر ش�������يخ كهن غ�����ير م�����رد پ�����ير س�����ر لش�����كر مب�����ادپ�������ير باي�������د، پ�������ير باي�������د پيش�������واهس�������ت چن�������دين پ�������ير از وي پيش�������ترس����������������يبهاي پخت����������������ۀ او را بچين اين نش�������������ان پختگي و كامليس�������������ت به����������ر عق����������ل پخت����������ه مي آرد نويدش����د نش����ان آنك����ه آن مي����وه س����ت خ����ام زردي زر، س������رخ روئي ص������ارفي اس������ت او ب���ه مكتب گ���اه مخ���بر ن���و خ���ط اس���ت م�����زمن عق�����ل اس�����ت، اگ�����ر تن مي�����دودي������افت عق������ل او دو پ������ر، ب������ر اوج راندداد ح�����ق ب�����ر ج�����اي دس�����ت و پ�����اش پرمن س������خن گ������ويم چ������و زر جعف������ريهمچ����و س����يماب اين دلم ش����د مض����طرب دس����ت ب����ر لب مينه����د، يع����ني ك����ه بس بح������ر ميجوي������د ت������و را، ج������و را مجوختم كن، واهلل اعلم بالص�������������������������واب پيش پيغم�������بر س�������خن، ز آن س�������رد لب ك�������ه خ�������بر ه��������رزه ب�������ود پيش نظربه����ر حاض����ر نيس����ت، به����ر غ����ائب اس����ت اين خبره�������������ا پيش او مع�������������زول شددف��������ع كن داللگ��������ان را بع��������د از اين نام�������ه و دالل�������ه ب�������ر وي س�������رد شدح��������������رف گوي��������������د از پي تفهيم راك������ان دلي������ل غفلت و نقص�����ان ماس������ت

أنص������توا "به�������ر اين آم������د خط������اب "لي�����ك ان�����دك گ�����و، دراز ان�����در مكش همچن����ان ش����رمين بگ����و، ب����ا ام����ر س����ازب����ا ض����ياء الح����ق حس����ام ال����دين كن����ون او ب������ه ص������د ن������وعم ب������ه گفتن ميكشدچونك����ه مي بي����ني، چ����ه ميج����ويي مق����ال؟ اس�����������قني خم�����������را و ق�����������ل لي انهاگ���وش ميگوي���د ك���ه: قس���م گ���وش ك���و؟گفت: ح�����رص من از اين افزون�����تر اس�����ت

60

Page 61: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. جواب گفتن پيغمبر صلي اهلل عليه و آله اعتراض کننده را86در حض���������ور مص���������طفاي قن���������د خوجم و س������������لطان عبس آن ش������������ه و الندس�����ت م�����يزد به�����ر منعش ب�����ر ده�����انپيش بين�������ا ب�������رده اي س�������رگين خشكبع������ر را، اي گن������ده مغ������ز گن������ده مخاخ اخي برداش����������تي، اي خش����������ك مغزت������ا ك������ه بفري������بي مش������ام پ������اك راحلم او خ����ود را اگ����ر چ����ه گ����ول س����اختدي�����گ را گ�����ر ب�����از مان�����د ش�����ب دهنخويش����تن گ����ر خفت����ه ك����رد آن خ����وب فرچن������د گ������وئي اي لج������وج بي ص������فا؟ص������د ه������زاران حلم دارن������د اين گ������روهحلمش�����������ان بي�����������دار را ابل�����������ه كندحلمش�����ان همچ�����ون ش�����راب خ�����وب نغزمس�����ت را بين ز آن ش�����راب پ�����ر ش�����گفتم�������رد برن�������ا ز آن ش�������راب زود گ�������يرخاص�������ه آن ب�������اده، ك�������ه از خم نبيستآنك����ه آن اص����حاب كه����ف از نق����ل و نقلزآن زن������ان مص������ر ج������امي خ������ورده اندكر موس������ي داش������تند س������احران هم س������جعف��������ر طي��������ار ز آن مي ب��������ود مست

چ���ون ز ح���د ب���رد آن ع���رب، از گفت وگولب گزي��������د آن س��������رد دم را، گفت: بس چن�������د گ�������وئي پيش دان�������اي نه�������ان؟ك���ه بخ���ر اين را، ب���ه ج���اي ن���اف مش���ك زي������ر بي������ني بنهي و، گ������وئي ك������ه اخ ت����ا نم����ائي پش����ك دون را مش����ك نغ����ز آن چرن��������������دة گلش��������������ن افالك راخويش������تن را ان������دكي باي������د ش������ناخت گرب�������ه را هم ش�������رم باي�������د داش�������تن س�����خت بي�����دار اس�����ت، دس�����تارش م�����براين فس���������ون دي���������و، پيش مص���������طفي ه���ر يكي حلمي از آنه���ا، ص���د چ���و ك���وه زي������رك ص������د چش������م را گم������ره كندنغ�������ز نغ�������زك ب�������ر رود ب�������االي مغزهمچ����و ف����رزين مس����ت ك����ژ رفتن گ����رفت در مي��������ان راه ميافت��������د چ��������و پ��������يرن����ه م����يي ك����ه مس����تي او ي����ك شبيس����ت سيص�����د و ن�����ه س�����ال گم كردن�����د عق����ل دس������تها را ش������رحه ش������رحه ك������رده انددار را دل����������������دار مي پنداش����������������تندزآن گ�����رو ميك�����رد بيخ�����ود، پ�����ا و دست

. قصۀ سبحاني ما اعظم شاني گفتن ابا يزيد و اعتراض مريدان و جواب او مر ايشان را نه87بطريق گفت زبان بلكه از راه عيان

ب����������ا مري����������دان آن فق����������ير محتشمگفت مس��������تانه عي��������ان آن ذو فن��������ونچ���ون گذش���ت آن ح���ال گفتن���دش ص���باحگفت: اين ب������������ار ار كنم من مش������������غلهح����������ق م����������نزه از تن و، من ب����������ا تنمچ������ون وص������يت ك������رد آن آزاد م������ردمس����ت گش����ت او ب����از از آن س����غراق زفتعش���������ق آم���������د، عق���������ل او آواره شدعق��ل خ��ود ش��حنه س��ت، چ��ون س��لطان رس��يدعق����ل س����ايۀ ح����ق ب����ود، ح����ق آفت����ابچ�����ون پ�����ري غ�����الب ش�����ود ب�����ر آدميه����ر چ����ه گوي����د او، پ����ري گفت����ه ب����ودچ������ون پ������ري را اين دم و ق������انون ب������وداوي او رفت������ه، پ������ري خ������ود او ش������دهچ�����ون بخ�����ود آي�����د، ندان�����د ي�����ك لغتپس خداون���������������د پ���������������ري و آدميش������ير گ������ير از ش������ير كي ترس������د؟ بگوورد ش����ير گ����ير، ار خ����ون ن����ره ش����ير خ����ور س��������������خن پ��������������ردازد از راز كهنب������اده اي را ميب������ود اين ش������ر و ش������ورك����ه ت����و را از ت����و بك����ل خ����الي كن����د؟گ������ر چ������ه ق������رآن از لب پيغم������بر استچ�����ون هم�����اي بيخ�����ودي پ�����رواز ك�����ردعق��������ل را س��������يل تح��������ير در رب��������ودنيس��������ت ان��������در جب��������ه ام اال خ��������دا

بايزي�����د آم�����د ك�����ه: ن�����ك ي�����زدان منم ال ال��������ه اال ان��������ا ه��������ا، فاعب��������دون ت����و چ����نين گف����تي و، اين نب����ود ص����الح كارده��������ا در من زني��������د آن دم هل��������ه چ�����ون چ�����نين گ�����ويم بباي�����د كش�����تنم ه�����ر مري�����دي، ك�����اردي آم�����اده ك�����ردآن وص���������يتهاش از خ���������اطر ب���������رفت ص�������بح آم�������د، ش�������مع او بيچ�������اره شدش������������حنۀ بي چ������������اره در كنجي خزيدس������ايه را ب������ا آفت������اب او چ������ه ت������اب؟گم ش������ود از م������رد وص������ف م������ردمي زين س����ري ن����ه، زآن س����ري گفت����ه ب����ودكردگ����ار آن پ����ري خ����ود چ����ون ب����ود؟ت�����رك بي اله�����ام ت�����ازي گ�����و ش�����ده چ����ون پ����ري را هس����ت اين ذات و ص����فت از پ��������ري كي باش��������دش آخ��������ر كمي؟ش������رح راه از ك������ور ك������ه پرس������د؟ بگوت�����و بگ�����وئي: او نك�����رد، آن ب�����اده ك�����ردخن ت���و بگ���وئي: ب���اده گفت���ه س���ت آين س���ن����ور ح����ق را نيس����ت آين فرهن����گ و زور؟ت����و ش����وي پس����ت، او س����خن ع����الي كنده��ر ك��ه گوي��د: ح��ق نگفت، او ك��افر اس��ت آن س�������خن را بايزي�������د آغ�������از ك�������ردز آن ق����وي ت����ر گفت ك����اول گفت����ه ب����ودچن��������د ج��������وئي در زمين و در س��������ما؟

61

Page 62: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

آن مري�������دان جمل�������ه ديوان�������ه ش�������دندرد ك����وه گ���� "ه����ر يكي چ����ون ملح����دان "

ه������ر ك������ه ان������در ش������يخ تيغي مي خليدي�������ك اث�������ر ني ب�������ر تن آن ذو فن�������ون����رد ه�����ر ك�����ه او س����وي گل����ويش زخم بوآنك��������ه او را زخم ان��������در س��������ينه زدوآنك����ه آگ����ه ب����ود از آن ص����احب ق����راننيم دانش، دس��������ت او را بس��������ته ك��������ردروز گش��������ت و آن مري��������دان كاس��������تهپيش او آم���������د ه���������زاران م���������رد و زن������دي؟ اين تن ت�������و، گ�������ر تن م�������ردم بب�����ا خ�����ودي، ب�����ا بيخ�����ودي دوچ�����ار زداي زده ب������ر بيخ������ودان ت������و ذو الفق������ارزآنك����ه بيخ����ود ف����اني اس����ت و ايمن استنقش او ف��������������اني و، او ش��������������د آينهگ���ر ك���ني ت���ف، س���وي روي خ���ود ك���نيور ببي�������ني روي زش�������ت، آن هم ت�������وئياو ن����ه اين اس����ت و ن����ه آن، او س����اده استچ����ون رس����يد اينج����ا، س����خن لب در ببستلب ببن�����د، ار چ�����ه فص�����احت دس�����ت دادب������ر كن������ار ب������امي، اي مس������ت م������دامه�����ر زم�����اني ك�����ه ش�����وي ت�����و ك�����امرانب�����ر زم�����ان خ�����وش هراس�����ان ب�����اش توت���������ا نياي���������د ب���������ر وال ناگ���������ه بالت������رس ج������ان، در وقت ش������ادي از زوالگ��������ر نمي بي��������ني كن��������ار ب��������ام رازه�����ر نك�����الي ناگه�����ان ك�����ان آم�����ده ستج�����ز كن�����ار ب�����ام خ�����ود نب�����ود س�����قوطاعتب�������اري گ�������ير ت�������ا ي�������ابي ص�������فا

كارده��������ا در جس��������م پ��������اكش ميزدندك�����ارد م�����يزد پ�����ير خ�����ود را بي س�����توه باژگون��������������ه او تن خ��������������ود ميدريدو آن مري����دان خس����ته در غرق����اب خ����ون حل�����ق خ�����ود ببري�����ده دي�����د و، زار م�����ردس������ينه اش بش������كافت، ش������د م������ردة ابددل ن������دادش ك������ه زن������د زخم گ������ران ج���ان ب���برد، اال ك���ه خ���ود را خس���ته ك���ردنوح�����ه ه�����ا از خان�����ه ش�����ان برخاس�����ته ك�����اي دو ع�����الم درج در ي�����ك پ�����يرهن چ�����ون تن م�����ردم ز خنج�����ر گم ش�����دي؟ب����ا خ����ود ان����در دي����دة خ����ود خ����ار زدب������ر تن خ������ود م������يزني آن، ه������وش دارت�����ا اب�����د در ايم�����ني او س�����اكن اس�����ت غ������ير نقش روي غ������ير، آنج������اي ن������ه ور زني ب�������ر آين�������ه، ب�������ر خ�������ود زني ور ببي�������ني عيس�������ي م�������ريم، ت�������وئي نقش ت������و در پيش ت������و بنه������اده اس������ت چ����ون رس����يد اينج����ا، قلم در هم شكس����ت دم م���������������زن و اهلل اعلم بالرش���������������ادپس�����ت بنش�����ين، ي�����ا ف�����رود آ والس�����الم آن دم خ��������وش را، كن��������ار ب��������ام دان همچ������و گنجش خفي������ه كن، ني ف������اش توت����������رس ترس����������ان رو در آن مكمن، هالز آن كن�����ار ب�����ام غيب اس�����ت ارتح�����ال روح ميبين�������د ك�������ه هس�������تش اه�������تزازب�����ر كن�����ار كنگ�����رة ش�����ادي نشس�����ت اعتب������ار از ق������وم ن������وح و ق������وم ل������وطاز درون انبي��������������������������������������ا و اوليا

. بيان سبب فصاحت و بسيار گوئي آن فضول به خدمت رسول اهلل88پرت���������و مس���������تي بي ح���������د ن���������بيبس�����يار گ�����و ش�����د از نش�����اط "الج�����رم "ني هم�����ه ج�����ا بيخ�����ودي ش�����ر ميكن�����د گ�����ر ب�����ود عاق�����ل، نك�����و ف�����ر ميش�����ودب�����ر ل�����بيب آي�����د لب�����اب آن ك�����اس اوبيخ������ود از مي ب������ا ادب گ������ردد تم������املي������ك اغلب چ������ون بدن������د و ناپس������ندحكم، غ�����الب راس�����ت، چ�����ون اغلب بدند

چون ب�زد، هم مس��ت و خ�وش گش��ت آن غ�بي مس�����ت ادب بگذاش�����ت، آم�����د در خب�����اطبي ادب را، بي ادب ت�������������������������ر ميكندور ب������ود ب������د خ������وي، ب������دتر ميش������ودواز غ��������بي كم گ��������ردد اس��������تيناس اوب�����ا خ�����ود، از مي، بي ادب گ�����ردد م�����دامب�������ر هم�������ه مي را مح�������رم ك�������رده اندتي�������غ را از دس�������ت ره�������زن بس�������تدند

. بيان کردن رسول صلي اهلل عليه و آله سبب تفضيل و اختيار کردن او آن هذيلي را به89اميري و سر لشكري بر پيران و کار ديده گان

گفت پيغم��������بر ك��������ه: اي ظ��������اهرنگراي بس�������ا ريش س�������ياه و، م�������رد پ�������يرعق����������������ل او را آزم����������������ودم بارهاپ��������ير، پ��������ير عق��������ل باش��������د اي پسر

ت�������و م�������بين او را ج�������وان و بي ه�������نراي بس������ا ريش س������پيد و، دل چ������و ق������يرك���������رد پ���������يري آن ج���������وان در كارهاني س�������پيدي م�������وي ان��������در ريش و سر

62

Page 63: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

از بليس او پ��������يرتر خ��������ود كي ب��������ود؟طف���ل مگ���يرش، چ���ون ب���ود ص���احب كم���الان����در آن طفلي چ����و عيس����ي خ����وش نفسآن س��������پيدي م��������و دلي��������ل پختگيستآن مقل�������د، چ�������ون ندان�������د ج�������ز دليلبه�������ر آن گف�������تيم ك�������اين ت�������دبير رالي��������ك پ��������ير عق�������ل، ني پ�������ير مسنآنك���������ه او از پ���������ردة تقلي���������د جستن�������ور پ�������اكش بي دلي�������ل و بي بي�������انپيش ظ�����اهربين، چ�����ه قلب و چ�����ه س�����رهاي بس�������ا زر س�������يه ك�������رده ب�������ه دوداي بس����������ا مس بين����������دوده ب����������ه زرم�����ا ك�����ه ب�����اطن بين جمل�����ه كش�����وريمقاض�������ياني ك�������ه ب�������ه ظ�������اهر مي تنندچ�����ون ش�����هادت گفت و ايم�����انش نم�����ودبس من����افق، كان����در اين ظ����اهر گ����ريختجه����د كن ت����ا پ����ير عق����ل و دين ش����وياز ع�����دم چ�����ون عق�����ل زيب�����ا رو نم�����ودعق�����ل چ�����ون از ع�����الم غي�����بي گش�����ادكم�������ترين زآن نامه�������اي خ�������وش نفسگ�����ر ب�����ه ص�����ورت وا نماي�����د عق�����ل روور مث�����������ال احمقي پي�����������دا ش�����������ودك����او ز ش����ب مظلم ت����ر و، ت����اري ت����ر استان����دك ان����دك خ����وي كن ب����ا ن����ور روزعاش������ق ه������ر ج������ا ش������كال و مشكليستظلمت اش������������كال زآن جوي������������د دلشت������ا ت������و را مش������غول آن مش������كل كند

چونك�����ه عقلش نيس�����ت، او الش�����يع ب�����ودپ����ير باش����د در ه����نر آن خ����وش خص����الپ������اك باش������د از غ������رور و از ه������وس پيش چش����م بس����ته، كش كوت����ه تگيس����ت در عالمت جوي������������د او دائم س������������بيل چونك����ه خ����واهي ك����رد، بگ����زين پ����ير رامي ن����������������������������داني ممتحن از ممتحناو ب���ه ن���ور ح���ق ببين���د ه����ر چ���ه هس���ت پوس������ت بش������كافد، در آي������د در مي������ان او چ�����ه دان�����د چيس�����ت ان�����در قوص�����ره؟ت�����ا ره�����د از دس�����ت ه�����ر دزدي حس�����ودت�������ا فروش�������د آن ب�������ه عق�������ل مختصردل ببي�������نيم و ب�������ه ظ�������اهر ننگ�������ريم حكم ب��������ر اش��������كال ظ��������اهر مي كنندحكم او م�������ؤمن كنن�������د، اين ق�������وم زودخ����ون ص����د م����ومن ب����ه پنه����اني ب����ريخت ت���ا چ���و عق���ل ك���ل ت���و ب���اطن بين ش���وي خلعتش داد و ه��������زارش ع��������ز ف��������زودرفعت اف���������زود و ه���������زاران ن���������ام داداينك��������ه نب��������ود هيچ او محت��������اج كس ت����������يره باش����������د روز، پيش ن����������ور اوظلمت ش��������ب پيش او روش��������ن ب��������ودلي����ك خف����اش ش����قي، ظلمت خ����ر اس����ت ور ن�������ه خفاش�������ي بم�������اني بي ف�������روزدش�����من ه�����ر ج�����ا چ�����راغ مقبليس�����ت ت����ا ك����ه اف����زون ت����ر نماي����د حاص����لش و ز نه������اد زش������ت خ������ود غاف������ل كند

. عالمت عاقل تمام، و نيم عاقل، و مرد تمام، و نيم مرد، و عالمت شقي مغرور الشي90عاق����ل آن باش����د ك����ه او ب����ا مش����عله ستپ������يرو ن������ور خ������ود اس������ت آن پيش روم�����ومن خ�����ويش اس�����ت و ايم�����ان آوريدديگ�������ري، ك�������ه نيم عاق�������ل آم�������د اودس����ت در وي زد، چ����و ك����ور ان����در دليلو آن خ���ري ك���ز عق���ل ج���و س���نگي نداشتح�������ق ندان�������د، ني قلي�������ل و ني كث�������يرغرق��������ه ان��������در غفلت و در ق��������ال و قيلم������������يرود ان������������در بياب������������ان درازش�������مع ني ت�������ا پيش�������واي خ�������ود كندنيس���������ت عقلش ت���������ا دم زن���������ده زندم�������ردة آن عاق�������ل، آي�������د او تم�������امعق����ل، كام����ل نيس����ت، خ����ود را م����رده كنزن�������ده ني، ت�������ا هم دم عيس�������ي ب�������ودج�����ان ك�����ورش گ�����ام ه�����ر س�����و مينهدس�����ود نده�����د ب�����ر جهي�����دن آن زم�����ان

او دلي�������ل و پيش�������واي قافل�������ه س�������ت ت�����ابع خ�����ويش اس�����ت آن بي خ�����ويش روهم ب�����ه آن ن�����وري ك�����ه ج�����انش زو چريدع��������اقلي را دي��������ده ك��������رد، آن راه جوت����ا ب����دو بين����ا ش����د و چس����ت و جلي����ل خ���ود نب���ودش عق���ل و، عاق���ل را گذاش���ت مي نجوي���������د هم ن���������ذير و هم بش���������يرننگش آي�������د آم�������دن خل�������ف دلي�������ل گ�����اه لنگ�����ان آيس و، گ�����اهي ب�����ه ت�����ازنيم ش������معي ني، ك������ه ن������وري ك������د كندنيم عقلي ني، ك�������ه خ�������ود م�������رده كندت����ا ب����ر آي����د از نش����يب خ����ود ب����ه ب����ام خن در پن��������اه ع��������اقلي زن��������ده س��������م������رده ني، ت������ا دمگ������ه عيس������ي ش������ودع���������اقبت نجه���������د ولي ب���������ر مي جهدزآنك�������ه ن�������ازل ش�������د بال از آس�������مان

63

Page 64: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. قصۀ آبگير و صيادان و آن سه ماهي يكي عاقل و يكي نيم عاقل و آن ديگر مغرور و ابله مغفل91الشي و عاقبت آن هر سه ماهي

قص������ۀ آن آبگ������ير اس������ت، اي عن������وددر كليل������ه خوان������ده باش������ي، لي������ك آنچن�������د ص�������يادي س�������وي آن آبگ�������يرپس ش���������������تابيدند ت���������������ا دام آورندآنك������ه عاق������ل ب������ود ع������زم راه ك������ردگفت: ب�������ا اينه�������ا ن�������دارم مش�������ورتمه�������ر زاد و ب�������ود ب�������ر جانش�������ان تندمش���������ورت را زن���������ده اي باي���������د نكواي مس����������افر، ب����������ا مس����������افر راي زنحب ال���������وطن بگ���������ذر مأيست "از دم "گ����ر وطن خ����واهي گ����ذر ز آن س����وي شط

ك�����ه در او س�����ه م�����اهي اش�����گرف ب�����ودص����ورت قص����ه ب����ود، وين مغ����ز و ج����ان ب������ر گذش������تند و بديدن������د آن ض������ميرماهي������ان واق������ف ش������دند و هوش������مندع�������زم راه مش�������كل ن�������اخواه ك�������ردك������ه يقين سس������تم كنن������د از مق������درت ك���������اهلي و جهلش���������ان ب���������ر من زندك���ه ت���و را زن���ده كن���د، وآن زن���ده ك���و؟زآنك��������ه پ��������ايت لن��������گ دارد راي زن ك��ه وطن آن سوس��ت، ج��ان اين س��وي نيس��ت اين ح������ديث راس������ت را كم خ������وان غلط

. سر خواندن وضو کننده اوراد وضو را92در وض������و ه������ر عض������و را وردي ج������داچونك�������ه استنش�������اق بي�������ني ميك�������نيت����ا ت����و را آن ب����و كش����د س����وي جن����انچونك�����ه اس�����تنجا ك�����ني، ورد و س�����خندس������ت من اينج������ا رس������يد، اين را بشستاي ز ت�����و، كس گش�����ته، ج�����ان ناكس�����انح������د من اين ب������ود، ك������ردم من ل������ئيماز ح������دث شس������تم خ������دايا پوس������ت را

آم������ده س������ت ان������در خ������بر، به������ر دعاب���������وي جنت خ���������واه از رب غ���������ني ب������وي گ������ل باش������د دلي������ل گلس������تان اين ب������ود ك������ه: از زي������انم پ������اك كن دس���تم ان���در شس���تن ج���ان اس���ت سس���ت دس����ت فض����ل توس����ت در جانه����ا رس����ان ز آن س������وي ح�����د را نقي كن اي ك������ريم از ح������وادث ت������و بش������و اين دوس������ت را

. شخصي به وقت استنجا مي گفت: اللهم ارحني رايحه الجنۀ، بجاي اللهم اجعلني من التوابين93 و اجعلني من المتطهرين که ورد استنجاست، و ورد استنجا را به وقت استنشاق مي گفت. عزيزي

بشنيد و اين را طاقت نداشتآن يكي در وقت اس�����������������������تنجا بگفتگفت شخص��������ي: خ��������وب ورد آورده اياين دع����ا، چ����ون ورد بي����ني ب����ود، چ����ون رايح���������ۀ جنت ز بي���������ني ي���������افت حراي تواض����������ع ب����������رده پيش ابله����������انآن تك���بر ب���ر خس���ان خ���وب اس���ت و چستاز پي س���������وراخ بي���������ني رس���������ت گلب����وي گ����ل به����ر مش����ام اس����ت اي دل����يركي از اينج����ا ب����وي خل����د آي�����د ت����و را؟همچ�������نين حب ال�������وطن آم�������د درستگفت آن م������������اهي زي������������رك: ره كنمنيس����������ت وقت مش����������ورت، هين راه كنمح��������رم آن آه، كمي��������اب اس��������ت بسس������وي دري������ا ع������زم كن، زين آبگ������يرس����ينه را پ����ا س����اخت، م����يرفت آن ح����ذورهمچ�����و آه�����و ك�����ز پي او س�����گ ب�����ودخ��واب خرگ��وش و، س��گ ان��در پي، خطاسترفت آن م���������اهي ره دري���������ا گ���������رفترنجه��������ا بس��������يار دي��������د و ع��������اقبتخويش��������تن افكن��������د در دري��������اي ژرفپس چ���������و ص���������يادان بياوردن���������د دامگفت: اه، من ف����������وت ك����������ردم وقت راناگه��������ان رفت او، وليكن چونك��������ه رفت

ك������ه م������را ب������ا ب������وي جنت دار جفت لي������ك س������وراخ دع������ا گم ك������رده اي ورد بي������ني را ت������و آوردي ب������ه ك������ون؟ رايح�������ۀ بي�������ني كي آي�������د از دب�������ر؟وي تك�������بر ب�������رده ت�������و، پيش ش�������هان هين م���رو معك���وس، عكس���ش بن���د توس���ت ب������و وظيف������ۀ بي������ني آم������د، اي عت������ل ج�����اي آن ب�����و نيس�����ت اين س�����وراخ زيرب����و ز موض����ع ج����و، اگ����ر باي����د ت����و رات����و وطن بش����ناس، اي خواج����ه، نخس����ت دل ز راي و مشورتش������������ان ب������������ر كنم چ������ون علي ت������و آه ان������در چ������اه كن ش���ب رو و، پنه���ان روي كن چ���ون عس���س بح����ر ج����و و، ت����رك اين گ����رداب گ����يراز مق�����ام ب�����ا خط�����ر ت�����ا بح�����ر ن�����ورمي������دود، ت������ا در تنش ي������ك رگ ب������ودخ���واب، خ���ود در چش���م ترس���نده كجاس���ت؟راه دور و پهن����������ۀ پهن����������ا گ����������رفت رفت آخ��������ر س��������وي امن و ع��������افيت ك������ه نياب������د ح������د آن را هيچ ط������رف نيم عاق��������ل را از آن ش��������د تلخ ك��������ام چ�������ون نگش�������تم هم�������ره آن رهنم�������ا؟مي ببايس��������تم ش��������دن در پي ب��������ه تفت

64

Page 65: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ب������ر گذش������ته حس������رت آوردن خطاستاين زم������ان س������ودي ن������دارد حس������رتم

ب������از ناي������د رفت������ه، ي������اد آن هباس������ت چ���ون كنم؟ چ���ون ف���وت ش���د اين فرص���تم

. قصۀ آن مرغ گرفته که وصيت کرد که بر گذشته پشيماني مخور تدارك وقت انديش، و94روزگار مبر در پشيماني

آن يكي م������رغي گ������رفت از مك������ر و دامت������و يكي م������رغي ض������عيفي همچ������و منت����و بس����ي گ����اوان و ميش����ان خ����ورده ايت�������و نگش�������تي س�������ير ز آنه�������ا در زمنم��������ر م��������را آزاد گ��������ردان از ك��������رمه����ل م����را، ت����ا ك����ه س����ه پن����دت ب����ر دهماول آن پن��������������د هم در دس��������������ت توب�������ر س�������ر دي�������وار ب�������دهم ث�������انيشو آن س������وم پن������دت دهم من ب������ر درختآنچ��ه ب��ر دس��ت اس��ت اين اس��ت آن س��خنب�������ر كفش چ�������ون گفت اول پن�������د زفتور گفت: ديگ������ر ب������ر گذش������ته غم مخ������بع����د از آن گفتش ك����ه: در جس����مم ك����تيمدولت ت��������������و، بخت فرزن��������������دان توف�����وت ك�����ردي در، ك�����ه روزي ات نب�����ودآنچن��������������ان ك��������������ه وقت زادن حاملهگش���������ت غمن���������اك و همي گفت: آه آهمن چ�������را آزاد ك�������ردم م�������ر ت�������و را؟م������رغ گفتش: ني نص������يحت ك������ردمت؟چ���ون گذش���ت و رفت، غم چ���ون ميخ���وري؟و آن دوم پن������دت نگفتم: ك������ز ض������الل؟من نيم خ������ود س������ه درم س������نگ، اي اسدخواج���ه ب���از آم���د ب���ه خ���ود گفت���ا ك���ه: هينگفت: آري، خ����وش عم����ل ك����ردي ب����دان؟اين بگفت و ب�������ر پري��������د و ش��������اد رفتپن�������د گفتن ب�������ا جه�������ول خوابن�������اكچ������اك حم������ق و جه������ل، نپ������ذيرد رفوزآنك�����ه جاه�����ل جه�����ل را بن�����ده ب�����ود

م�����رغ او را گفت: ك�����اي خواج�����ۀ هم�����ام ص���يد ك���رده، خ���ورده گ���ير، اي ني���ك ظنت����و بس����ي اش����تر ب����ه قرب����ان ك����رده اي هم نگ���������ردي س���������ير از اج���������زاي من اي ج���������وان م���������رد ك���������ريم محتشمت��������ا ب��������داني زي��������ركم، ي��������ا ابلهم ب������دهم اي ج������ان و دلم پ������ا بس������ت توت���ا ش���وي زآن پن���د ش���اد و خ���وب و كشك����ه از اين س����ه پن����د گ����ردي ني����ك بخت ك��������ه مح��������الي را ز كس ب��������اور مكن گش��������ت آزاد و ب��������ر آن دي��������وار رفت چ����ون ز ت����و بگذش����ت، ز آن حس����رت مبرده درم س�����نگ اس�����ت، ي�����ك در ي�����تيم ب�����ود آن گ�����وهر ب�����ه ح�����ق ج�����ان توك������ه نباش������د مث������ل آن در در وج������ودنال������ه دارد، خواج������ه ش������د در غلغل������ه اين چ����را ك����ردم؟ ك����ه ش����د ك����ارم تب����اهزين حي�������ل از راه ب�������ردي م�������ر م�������راك������ه مب������ادا ب������ر گذش������ته دي، غمت؟ي������ا نك������ردي فهم پن������دم، ي������ا ك������ري هيچ ت�������و ب�������اور مكن ق�������ول مح�������ال؟ده درم س������نگ ان������درونم چ������ون ب������ود؟ب������از گ������و پن������د س������وم، اي ن������ازنين ت������ا بگ������ويم پن������د ث������الث رايگ������ان؟س������وي ص������حرا س������رخوش و آزاد رفتتخم افكن�����دن ب�����ود در ش�����وره خ�����اك نيكخو اي دهش كم حكمت تخم چونك������ه ت������و پن������دش دهي او نش������نود

. چاره انديشيدن آن ماهي نيم عاقل، و خود را مرده کردن95گفت م���������������اهي دگ���������������ر، وقت بالك�����او س�����وي دري�����ا ش�����د و از غم ع�����تيقلي�����ك از آن ننديش�����م و، ب�����ر خ�����ود زنمپس ب������ر آرم اش������كم خ������ود ب������ر زبرم��������يروم ب��������ر وي چنانك��������ه خس رودم����رده گ����ردم، خ����ويش بس����پارم ب����ه آبم����رگ پيش از م����رگ، امن اس����ت اي ف����تيگفت: موت�������������وا كلكم من قب������������ل انهمچن������ان م������رد و، ش������كم ب������اال فكند����رد ه����ر يكي ز آن قاص����دان بس غص����ه بش�����������اد ميش�����������د او از آن گفت و دريغ

چونك�����ه مان�����د از س�����ايۀ عاق�����ل ج�����داف�����وت ش�����د از من چن�����ان نيك�����و رفي�����ق خويش��������تن را اين زم��������ان م��������رده كنم پش�������ت زي�������ر و، م�������يروم ب�������ر آب برني ب��������ه س��������باحي، چنانك��������ه كس رودم���رگ پيش از م���رگ، امن اس���ت از ع���ذاب اين چ������نين فرم������ود م������ا را مص������طفي ي��������اتي الم��������وت تموت��������وا ب��������الفتن آب گ������ه ب������ردش نش������يب و، گ������ه بلندك������ه دريغ������ا م������اهي مه������تر بم������ردپيش رفت اين ب������ازي ام، رس������تم ز تي������غ

65

Page 66: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

پس گ��������رفتش ي��������ك ص��������ياد ارجمندغل������ط غلط������ان رفت پنه������ان ان������در آباز چپ و از راس������ت ميجس������ت آن س������ليمدام افكندن��������������د و ان��������������در دام ماندب������ر س������ر آتش، ب������ه پش������ت تاب������ه اياو همي جوش���������يد از ت���������ف س���������عيراو همي گفت از ش���������������������كنجه و از بالب�����از مي گفت او ك�����ه: گ�����ر اين ب�����ار منمن نس�������ازم ج�������ز ب�������ه دري�������ائي وطنآب بي ح��������د ج��������ويم و ايمن ش��������ومهمچ������نين ميك������رد ب������ا خ������ود ن������ذرهادامن عاق�������������ل بگ�������������يرم روز و شب

ب���ر س���رش ت���ف ك���رد و ب���ر خ���اكش فكندمان�����د آن ديگ�����ر، همي ك�����رد اض�����طراب ت�����ا ب�����ه جه�����د خ�����ويش برهان�����د گليم احمقي او را در آن آتش نش�����������������������اندب�����ا حم�����اقت گش�����ت او هم خواب�����ه اي عق�������ل مي گفتش: أ لم يات�������ك ن�������ذيرهمچ�������و ج�������ان ك�������افران: ق�������الوا بلي وا رهم زين محنت گ�����������ردن ش�����������كن آب گ��������يري را نس��������ازم من س��������كن ت�������ا اب�������د در امن و ص�������حت م�������يرومك������ز چ������نين ورط������ه اگ������ر ي������ابم رهات�������������ا نيفتم در چ�������������نين رنج و تعب

وا لعادوا لما96 . بيان آنكه عهد کردن احمق وقت گرفتاري و ندم هيچ وفايي ندارد که و لو ردهمر لكاذبون، چون صبح کاذب وفا ندارد نهوا عنه و إن

عق����ل مي گفتش: حم����اقت ب����ا ت����و هستعق��������ل را باش��������د وف��������اي عه��������دهاود عق������ل را ي������اد آي������د از پيم������ان خ������چونك����ه عقلت نيس����ت، نس����يان م����ير توستاز كمي عق���������ل، پروان���������ۀ خس���������يسچونك�����ه پ�����رش س�����وخت، توب�����ه ميكندض���������بط و درك و ح���������افظي و يادداشتچونك���ه گ���وهر نيس���ت، ت���ابش چ���ون ب���ود؟اين تمن������������������������ا هم ز بي عقلي اوستآن ن����������دامت از نتيج����������ۀ رنج ب����������ودچونك����ه ش����د رنج، آن ن����دامت ش����د ع����دمآن ن��������دم، از ظلمت غم بس��������ت ب��������اروش چ���ون ب���رفت آن، ظلمت غم گش���ت، خ���ميكن��������د او توب��������ه و، پ��������ير خ��������رد

ب�����ا حم�����اقت، عه�����د را آي�����د شكس�����ت ت���������و ن���������داري عق���������ل، رو اي خربهارد پ���������ردة نس���������يان بدران���������د خ���������دش������من و باط������ل كن ت������دبير توس������ت ي�����اد ن�����ارد ز آتش و س�����وز و حس�����يس آز و نس��������������يانش ب��������������ر آتش ميزندعق����ل را باش����د، ك����ه عق����ل آن را فراش����ت بي م�����ذكر خ�����ود اي�����ابش چ�����ون ب�����ود؟ك���ه نبين���د ك���ان حم���اقت را چ���ه خوس���ت ني ز عق�����ل روش�����ن چ�����ون گنج ب�����ودمي ن������يرزد خ������اك، آن توب������ه و ن������دم پس كالم اللي���������ل يمح���������وه النه���������ارهم رود از دل نتيج����������������������ه و زاده اش وا لع����������ادوا ميزند بان����������گ ل����������و رد

. در بيان آنكه وهم قلب عقل است، و ستيزة اوست، بدو ماند و او نيست97عق����ل ض����د ش����هوت اس����ت، اي پهل����وانوهم خ�����وانش آنك�����ه ش�����هوت را گداستبي مح�������ك پي�������دا نگ�������ردد وهم و عقلاين مح���������ك ق���������رآن و ح���������ال انبيات������ا ببي������ني خ������ويش را، ز آس������يب منعق��������ل را، گ��������ر اره اي س��������ازد دو نيم

آنك����ه ش����هوت مي تن����د، عقلش مخ����وان وهم، قلب و، نق�����������د، زر عقلهاس�����������ت ه����ر دو را س����وي مح����ك كن، زود نق����ل چ������ون مح������ك م������ر قلب را گوي������د: بياك�����ه ن�����ه اي اه�����ل ف�����راز و ش�����يب من همچ�������و زر باش�������د در آتش او بس�������يم

. مجاوبات موسي عليه السالم که صاحب عقل بود با فرعون که صاحب وهم بود98وهم، م�������ر فرع�������ون ع�������الم س�������وز رارفت موس�������ي ب�������ر طري�������ق نيس�������تيگفت: من عقلم، رس�������������������ول ذو الجاللگفت: ني، خ�����امش، ره�����ا كن ه�����اي و هوگفت موس�������ي: نس�������بتم از خاك�������دانشبن��������������ده زادة آن خداون��������������د مجيدنس�������بت اص�������لم، ز خ�������اك و آب و گلمرج���ع اين جس���م خ���اكم هم، ب���ه خ���اك

عق�����ل، م�����ر موس�����اي ج�����ان اف�����روز راگفت فرع������ونش: بگ������و ت������و كيس������تي؟حج�������ۀ اهلل ام، ام�������ان از ه�������ر ض�������الل نس����������بت و ن����������ام ق����������ديمت را بگوكم������ترين بن������دگانش "ن������ام اص������لم "زاده از پش��������������ت ج��������������واري و عبيدل را داد ي������زدان، ج������ان و دل آب و گ������مرج����ع ت����و هم ب����ه خ����اك، اي س����همناك

66

Page 67: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اص�����ل م�����ا و، اص�����ل جمل�����ۀ سركش�����انني م�������دد از خ�������اك مي گ�������يرد تنت؟چ���ون رود ج���ان، مي ش���ود او ب���از خ���اكاين من و م���������ائي ت���������و، و اش���������باه توب، ن�������اميت هست گفت: غ�������ير اين نس�������بن�������دة فرع�������ون و بن�������دة بن�������دگانشبن��������دة ي��������اغي و ط��������اغي ظل��������ومخ������وني و غ������داري و ح������ق ناش������ناسق در غري������بي، خ������وار و، درويش و، خل�������گفت: حاش������ا ك������ه ب������ود ب������ا آن مليكواح������د ان������در مل������ك و، او را ي������ار نينيس�������ت خلقش را دگ�������ر كس م�������الكينقش او كردس��������ت و، نق��������اش من اوستت��������و نت��������اني اب��������روي من س��������اختنبلك������ه آن غ������دار و، آن ط������اغي ت������وئيگ�����ر بكش�����تم من ع�����واني را ب�����ه س�����هومن زدم مش���������تي و ناگ���������اه او فت���������ادمن س����گي كش����تم، ت����و مرس����ل زادگ����انكش��������ته اي و خونش��������ان در گ��������ردنتكش��������������ته اي ذريت يعق��������������وب راك����وري ت����و، ح����ق م����را خ����ود ب����ر گزيدگفت: اينه����������ا را به����������ل، بي هيچ شكك�����ه م�����را پيش حش�����ر خ�����واري ك�����ني؟گفت: خ��������واري قي��������امت ص��������عب ترزخم كيكي را نمي ت������������اني كش������������يدظ�������اهرا ك�������ار ت�������و وي�������ران ميكنم

هس�����ت از خ�����اكي و آن را ص�����د نش�����ان از غ������ذاي خ������اك پيچ������د گ������ردنت؟ان������در آن گ������ور مخ������وف س������همناك خ�������اك گردن�������د و نمان�������د ج�������اه توم���ر ت���و را آن ن���ام خ���ود اولي ت���ر اس���ت ك�����ه از او پ�����رورد اول جس�����م و ج�����انش زين وطن بگريخت�������ه از فع�������ل ش�������وم هم ب����ر اين اوص����اف خ����ود ميكن قي����اس ك������ه ندانس������تي س������پاس م������ا و ح������ق در خداون�������دي كس ديگ�������ر ش�������ريك بن���������دگانش را ج���������ز او س���������االر ني ش����ركتش دع����وي كن����د؟ ج����ز ه����الكي؟ غ���ير اگ����ر دع���وي كن����د، او ظلم جوس����ت چ������ون ت������واني ج������ان من بش������ناختن؟الف ش������ركت م������يزني، ي������اغي ت������وئي ني ب��������راي نفس كش��������تم، ني ب��������ه لهوآنك����ه ج����انش خ����ود نب����د، ج����اني ب����دادص����د ه����زاران طف����ل بي ج����رم و زي����ان ت���ا چ���ه آي���د ب���ر ت���و زين خ���ون خ���وردنت؟ ب��������ر امي��������د قت��������ل من مطل��������وب راس������رنگون ش������د آنچ������ه نفس������ت ميپزيداين ب������ود ح������ق من و ن������ان و نم������ك؟روز روش������ن ب������ر دلم ت������اري ك������ني؟گ������ر ن������داري پ������اس من در خ������ير و شرزخم م���اري را ت���و چ���ون خ���واهي چش���يد؟لي���������ك خ���������اري را گلس���������تان ميكنم

. بيان آنكه عمارت در ويرانيست و جمعيت در پراکندگي و درستي در شكستگيست و مراد در99بيمرادي و وجود در عدم و علي هذا بقيه االضداد و االزواج

آن يكي آم����������د زمين را مي ش����������كافتك�����اين زمين را از چ�����ه وي�����ران ميك�����ني؟گفت: اي ابل������ه، ب������رو، ب������ر من م������رانكي ش�������ود گل�������زار و گن�������دم زار اين؟كي ش���ود بس���تان و كش���ت و ب���رگ و ب���ر؟ت�������ا نبش�������كافي ب�������ه نش�������تر ريش رات����������ا نس����������وزد خلطه����������ايت از دواپ�������اره پ�������اره ك�������رده درزي جام�������ه راك��������ه چ��������را اين اطلس بگزي��������ده را؟ه�������ر بن�������اي كهن�������ه كاب�������ادان كنندار و ح������داد و قص������اب همچ������نين نج������آن هليل����������ه، و آن بليل����������ه ك����������وفتنت�������ا نك�������وبي گن�������دم ان�������در آس�������ياآن تقاض��������ا ك��������رد آن ن��������ان و نمك

ابلهي فري�������اد ك�������رد و ب�������ر نت�������افت ميش���������كافي و پريش���������ان ميك���������ني؟ ت�������و عم�������ارت، از خ�������رابي ب�������از دان ت�����ا نگ�����ردد زش�����ت و وي�����ران اين زمين ت����������ا نگ����������ردد نظم او زي����������ر و زبركي ش�������ود آن ريش ب�������ه؟ اي اوس�������تاكي رود س������وزش؟ كج�����ا ياب������د ش������فا؟كس زن�������������د آن درزي عالم�������������ه را؟ب������ر دري������دي، چ������ه كنم بدري������ده را؟ني ك������ه اول كهن������ه را وي������ران كنن������د؟هستش��������ان پيش از عمارته��������ا خ��������راب ز آن تل��������ف، گردن��������د معم��������وري تن كي ش������ود آراس������ته ز آن خ������وان م������ا؟ك�����ه ز شس�����تت واره�����انم، اي س�����مك

. جواب دادن موسي عليه السالم فرعون را100گ�������ر پ�������ذيري پن�������د موس�������ي، وارهيبس ك����ه خ����ود را ك����رده اي بن����دة ه����وا

از چ�������نين شس�������ت ب�������د ن�������امنتهي ك���������رمكي را ك���������رده اي ت���������و اژدها

67

Page 68: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اژده����������������ا را، اژده����������������ا آورده امت��������������ا دم آن، از دم اين بش��������������كندگ������ر رض������ا دادي، رهي������دي از دو م������ارگفت: الح�����ق، س�����خت اس�����تا ج�����ادوئيخل����ق يك����دل را ت����و ك����ردي دو گ����روه

ت������ا ب������ه اص������الح آورم من دم ب������ه دم م����������ار من آن اژده����������ا را ب����������ر كندور ن������ه از ج������انت ب������ر آرد آن دم������ارك����ه در افكن����دي ب����ه مك����ر، اينج����ا دوئي ج����ادوئي رخن����ه كن����د در س����نگ و ك����وه

. نفي کردن موسي عليه السالم جادوئي را از خود101گفت: هس�������تم غ�������رق پيغ�������ام خ�������داغفلت و كف������ر اس������ت ماي������ۀ ج������ادوئيمن ب�����ه جادوي�����ان چ�����ه م�����انم اي وقيح؟من ب�����ه جادوي�����ان چ�����ه م�����انم اي جنب؟من ب����ه جادوي����ان چ����ه م����انم اي خ����بيث؟چ�����ون ت�����و ب�����ا پ�����ر ه�����وا ب�����ر مي�����پريه�������ر ك�������ه را افع�������ال دام و دد ب�������ودچ�����ون ت�����و ج�����زو ع�����المي پس اي مهينچ���ون ت���و ب���ر گ���ردي و، ب���ر گ���ردد س���رتور ت�������و در كش�������تي روي ب�������ر يم روانگ�������ر ت�������و باش�������ي تنگ�������دل از ملحمهور ت����و خ����وش باش����ي ب����ه ك����ام دوس����تاناي بس�����ا كس رفت�����ه ت�����ا ش�����ام و ع�����راقوي بس�����ا كس رفت�����ه ت�����ا هن�����د و ه�����ريوي بس�������ا كس رفت�������ه تركس�������تان و چينط������الب ه������ر چ������يز، اي ي������ار رش������يدچ����ون ن����دارد م����دركي ج����ز رن����گ و بوگ��������او در بغ��������داد آي��������د ناگه��������اناز هم���������ه عيش و خوش���������يها و م���������زهك�����ه ب�����ود افت�����اده در ره، ي�����ا حش�����يشخش�����ك ب�����ر ميخ ط�����بيعت چ�����ون قديدو آن فض��������اي خ��������رق اس��������باب و علله���ر زم���ان مب���دل ش���ود چ���ون نقش ج���انگ������ر ب������ود ف������ردوس و انه������ار بهشت

ج�����ادوئي ك�����ه دي�����د ب�����ا ن�����ام خ�����دا؟مش������علۀ دين اس������ت ج������ان موس������وي ك����از دمم پ����ر رش����ك ميگ����ردد مس����يح ك�������ه ز ج�������انم ن�������ور ميگ�������يرد كتب ك����ز خ����دا ن����ازل ش����ود ب����ر من ح����ديثال ج�����رم ب�����ر من گم�����ان ب�����د مي�����بري ب������ر كريم������انش گم������ان ب������د ب������ودك������ل آن را همچ������و خ������ود بي������ني يقين خان�������ه را گردن�������ده بين�������د منظ�������رت س�������������احل يم را همي بي�������������ني دوان و دني������ا را هم������ه تن������گ بي������ني ج������اين جه������ان بنماي������دت چ������ون بوس������تان او ندي������ده هيچ، ج������ز كف������ر و نف������اق او ندي�����ده ج�����ز مگ�����ر بي�����ع و ش�����ري او ندي��������ده هيچ ج��������ز مك��������ر و كمين ج����ز هم����ان چ����يزي ك����ه ميجوي����د نديدجمل�����������ۀ اقليمه�����������ا را گ�����������و بجوبگ������ذرد از اين س������ران ت������ا آن س������ران او نبين���������د غ���������ير قش���������ر خرب���������زه الي������ق س������يران گ������اوي ي������ا خ������ريش بس���������تۀ اس���������باب و ج���������انش ال يزيدهس��������ت ارض اهلل، اي ص��������در اج��������ل ن�����و ب�����ه ن�����و بين�����د جه�����اني در عي�����ان چ��ون فس��ردة ي��ك ص��فت ش��د، گش��ت زش��ت

. بيان آنكه هر حس مدرك را از آدمي نيز مدرکاتي ديگر است که از مدرکات آن حس102 ديگر بي خبر است. چنانكه هر پيشه ور استاد اعجمي کار آن استاد ديگر پيشه ور است و بي

خبري او از آنكه وظيفۀ او نيست دليل نكند که آن مدرکات نيست، اگر چه به حكم حال منكربود آنرا اما از منكري او اينجا جز بيخبري نميخواهيم در اين مقام

چن�������برة دي�������د جه�������ان، ادراك توستم��������دتي حس را بش��������و ز آب عي��������اناي ز غفلت از س��������بب ت��������و بي خ��������برالج������������رم اعمي دل و سرگش������������ته ايچش����������م بگش����������ا و مس����������بب را نگرچ����ون ش����دي ت����و پ����اك، پ����رده ب����ر كندجمل����ه ع����الم، گ����ر ب����ود ن����ور و ص����ورچش�����م بس�����تي، گ�����وش مي آري ب�����ه پيشگ����وش گوي����د: من ب����ه ص����ورت نگ����رومگ����وش گوي����د: من ب����ه ص����ورت ننگ����رمع�����المم من، لي�����ك ان�����در فن خ�����ويشهين بي������ا، بي������ني، ب������بين اين خ������وب را

پ�����ردة پاك�����ان، حس ناپ�����اك توس�����ت اين چ�����نين دان جام�����ه ش�����وئي ص�����وفيان بن�������دة اس�������باب گشتس�������تي، ت�������و خرمض�����طرب اح�����وال و مض�����طر گش�����ته ايت��������ا ش��������وي ف��������ارغ ز اس��������باب نظرج������ان پاك������ان، خ������ويش برت������و ميزندچش������م را، باش������د از آن خ������وبي خ������بر�����تيش ت�����ا نم�����ائي زل�����ف و رخس�����ارة بص������ورت ار ب������انگي زن������د، من بش������نوم حس چش����م اس����ت آن، ز دي����دن قاص����رمفن من، ج���ز ح���رف و ص���وتي نيس���ت بيش نيس�����ت بي�����ني در خ�����ور، اين مطل�����وب را

68

Page 69: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گ�����ر ب�����ود مش�����ك و گالبي، ب�����و ب�����رمكي ب�������بينم من رخ آن س�������يم س�������اق؟ب�������از، حس ك�������ژ نبين�������د، غ�������ير كژچش�������م اح�������ول، از يكي دي�������دن يقينت����و ك����ه فرع����وني هم����ه مك����ري و زرقمنگ�����ر از خ�����ود، در من، اي ك�����ژ ب�����از توبنگ������ر ان������در من، ز من، ي������ك س������اعتيوا رهي از تنگي و، از نن����������گ و ن����������امپس ب������داني، چونك������ه رس������تي از ب������دنراس����ت گفتس����ت آن ش����ه ش����يرين زب����انجس��������م را چش��������مي نب��������ود اول يقينعلت دي���������دن م���������دان پي���������ه، اي پسرآن پ�������ري و دي�������و مي بين�������د ش�������بيهن�����ور را ب�����ا پي�����ه خ�����ود نس�����بت نب�����ودآدم اس���ت از خ���اك، كي مان���د ب���ه خ���اك؟نيس������ت خ������ود مانن������د آتش آن پ������ريم����رغ از ب����اد اس����ت، كي مان����د ب����ه ب����اد؟نس��������بت اين فرعه��������ا ب��������ا اص��������لهاآدمي چ����������ون زادة خ����������اك و هباستنس������بتي گ������ر هس������ت، مخفي از خ������ردب������اد را بي چش������م، اگ������ر بينش ن������دادچ�����ون همي دانس�����ت م�����ومن از ع�����دو؟آتش نم��������رود را گ��������ر چش��������م نيستگ������ر نب������ودي ني������ل را آن ن������ور و ديدگ����ر ن����ه ك����وه و س����نگ ب����ا دي����دار شداين زمين را گ�����ر نب�����ودي چش�����م ج�����انگ�������ر نب�������ودي چش�������م، دل حنان�������ه راس�����نگ ري�����زه گ�����ر نب�����ودي دي�����ده وراي خ�������رد، ب�������ر كش ت�������و پ�������ر و بالهادر قي�������امت اين زمين ب�������ر ني�������ك و بدكي تح���������دث حاله���������ا و اخباره���������ا؟اين فرس�������تادن م�������را پيش ت�������و م�������يرك������اين چ������نين دارو، چن������ان ناس������ور راواقع��������اتي دي��������ده ب��������ودي پيش از اينمن عص������ا و ن������ور بگرفت������ه ب������ه دستواقع����������ات س����������همگين از به����������ر اين��������د و طغي��������ان تو در خ�������ور س��������ر بت�����ا ب�����داني ك�����او حكيم اس�����ت و خب�����يرت������و ب������ه ت������اويالت مي گش������تي از آنو آن ط�����������������������بيب و آن منجم در لمعگفت: دور از دولت و از ش������������������اهي اتاز غ�������ذاي مختل�������ف ي�������ا از طع�������امزانك���ه دي���د او ك���ه نص���يحت ج���و، ن���ه ايپادش������اهان خ������ون كنن������د از مص������لحتش�����اه را باي�����د ك�����ه باش�����د خ�����وي ربني غض�������ب غ�������الب ب�������ود مانن�������د ديوني حليمي مخنث وار ن������������������������������يزدي�����و خان�����ه، ك�����رده ب�����ودي س�����ينه راش����اخ ت����يزت، بس جگره����ا را ك����ه خست

فن من اين اس�����������ت و علم و مخ�����������برم هين مكن تكلي��������ف م��������ا ليس يط��������اق خ����واه ك����ژ غ����ژ پيش او، ي����ا راس����ت غژن�����اظر ش�����رك اس�����ت، ن�����ه توحي�����د بين م�����ر م�����را از خ�����ود نمي داني ت�����و ف�����رق ت�������ا يكي ت�������و را، نبي�������ني ت�������و، دو توت��������ا وراي ك��������ون بي��������ني س��������احتي عش�����ق ان�����در عش�����ق بي�����ني، والس�����الم گ����وش و بي����ني، چش����م مي دان����د ش����دن چش����م گ����ردد م����و ب����ه م����وي عارف����ان در رحم ب��������ود او ج��������نين گوش��������تين ور ن���ه، خ���واب ان���در، ندي���دي كس ص���ورنيس�����ت ان�����در دي�����دگان ه�����ر دو پي�����ه نس��������������بتش بخش��������������يد خالق ودودج�����ني اس�����ت از ن�����ار، بي هيچ اش�����تراك گ���ر چ��ه اص���لش اوس���ت، چ���ون مي بنگ���رينامناس�������ب را، خ�������دا نس�������بت ب�������دادهس���ت بي چ���ون، گ���ر چ���ه دادش وص���لهااين پس����ر را ب����ا پ����در نس����بت كجاس����ت؟هس�����ت بي چ�����ون و، خ�����رد كي پي ب�����رد؟ف����رق چ����ون ميك����رد ان����در ق����وم ع����اد؟چ�������ون همي دانس�������ت مي را از ك�������دو؟ب�����ا خليلش چ�����ون تجش�����م كردنيس�����ت؟از چ�������ه قبطي را ز س�������بطي مي گزي�������د؟پس چ���������را داود را او ي���������ار ش���������د؟از چ����ه ق����ارون را ف����رو خ����ورد آن چن����ان؟چ������ون بدي������دي هج������ر آن فرزان������ه را؟چ�����ون گ�����واهي دادي ان�����در مش�����ت در؟س�������وره ب�������ر خ�������وان، زل�������زلت زلزالهاكي ز نادي����������ده گواهيه����������ا ده����������د؟تظه�����������ر االرض لن�����������ا اس�����������رارهاهس����ت بره����اني ك����ه ش����د مرس����ل خب����يرهس��������ت در خ��������ور، از پي ميس��������ور راك����ه خ����دا خواه����د م����را ك����ردن گ����زين ش����اخ گس����تاخ ت����و را خ����واهم شكس����ت گون��������ه گون��������ه مينم��������ودت رب دين ت�����ا ب�����داني كاوس�����ت در خ�����ورد آن تومص�������لح ام�������راض درم�������ان ناپ�������ذيرك��ور و ك��ر، ك��اين هس��ت از خ��واب گ��ران دي�������د تعب�������يرش بپوش�������يد از طم�������ع ك������ه در آي������د غص������ه در آگ������اهي ات طب�������ع ش�������وريده همي بين�������د من�������ام تن���د و خونخ���واري و، مس���كين خ���و، ن���ه اي لي�����ك رحمتش�����ان ف�����زون اس�����ت از عنت رحمت او س��������بق دارد ب��������ر غض��������ب بي ض�����رورت خ�����ون كن�����د از به�����ر ريوك������ه ش������ود زن روس������پي ز آن و كن������يزقبل�������ه اي س�������ازيده ب�������ودي كين�������ه ران����ك عص����ايم ش����اخ ش����وخت را شكست

69

Page 70: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. حمله بردن اين جهانيان بر آن جهانيان و تاخت بردن تا سينور ذر و نسل که سر حد غيب103است و غفلت ايشان از کمين که چون غازي به غزا نرود کافر تاختن آورد

حمل��������ه بردن��������د اس��������په جس��������مانيانت������ا ف������رو گيرن������د ب������ر در بن������د غيبغازي������ان حمل������ۀ غ������زا چ������ون كم برندغازي������ان غيب، چ������ون از حلم خ������ويشحمل������ه ب������ردي س������وي در بن������دان غيبچن�������گ در ص�������لب و رحمه�������ا در زديچ�����ون بگ�����يري ش�����ه رهي ك�����ه ذو الجاللس������د ش������دي در بن������دها را، اي لج������وجن������ك منم س������رهنگ و، هنگت بش������كنمت���������و هال در بن���������دها را س���������خت بندس����بلتت را ب����ر كن����د ي����ك ي����ك، ق����درس������بلت ت������و ت������يزتر، ي������ا آن ع������اد؟ت�����و س�����تيزه روي ت�����ر، ي�����ا آن ثم�����ود؟ص����د از اينه����ا گ����ر بگ����ويم، ت����و ك����ريتوب�������ه ك�������ردم از س������خن ك�������انگيختمك�����ه نهم ب�����ر ريش خ�����امت ت�����ا پ�����زدت����ا ب����داني ك����او خب����ير اس����ت، اي ع����دوكي نك���و ك���ردي و، كي ك���ردي ت���و ش���ر؟كي فرس��������تادي دمي ب��������ر آس��������مان؟گ��������ر م��������راقب باش��������ي و بي��������دار توچ������ون م������راقب باش������ي و گ������يري رسنآنك������ه رم������زي را بدان������د او ص������حيحاين بال از ك����������ودني آي����������د ت����������و رااز ب������دي، چ������ون دل س������ياه و ت������يره شدور ن�����ه خ�����ود ت�����يري ش�����ود آن ت�����يرگيور نياي�������د ت�������يرت، از بخش�������ايش استهين م������راقب ب������اش گ������ر دل باي������دتور ازين اف��������زون ت��������و را همت ب��������ود

ج����������انب قلع����������ه و دژ روحاني����������ان ت����ا كس����ي ناي����د از آن س����و پ����اك جيب ك���������افران ب���������ر عكس حمل���������ه آورندحمل�����ه ناوردن�����د ب�����ر ت�����و زش�����ت كيش ت������ا نياين������د اين ط������رف م������ردان غيب ت�����ا ك�����ه ش�����ارع را بگ�����يري، از ب�����دي ب�������ر گشادس�������ت از ب�������راي انتس�������ال ك����وري ت����و، ك����رد س����رهنگي خ����روج ن�����ك ب�����ه ن�����امش ن�����ام و ننگت بش�����كنم چن�����د گ�����اهي ب�����ر س�����بال خ�����ود بخند

كالق������در يعمي الح������ذر "ت������ا ب������داني "ك���������ه همي لرزي���������د از دمش���������ان بالدك������ه نيام������د مث������ل ايش������ان در وج�����ودبش���������������نوي و، ناش���������������نوده آوري بي س�������������������������خن من داروت آميختم ي�������ا بس�������وزد ريش خ�������امت، ت�������ا ابدميده�������د ه�������ر چ�������يز را در خ�������ورد اوك��������������ه ندي��������������دي اليقش در پي اثرنيك�������ئي ك�������ز پي نيام�������د مث�������ل آن ه�������ر دمي بي�������ني ج�������زاي ك�������ار، توح�������اجتت ناي�������د، قي�������امت آم�������دن ح����اجتش ناي����د ك����ه گوين����دش ص����ريح ك���������ه نك���������ردي فهم نكت���������ه و رمزهافهم كن، اينج��������ا نش��������ايد خ��������يره شددر رس������د در ت������و ج�������زاي خ������يرگي ن����������ه پي نادي����������دن آاليش اس����������ت ك�����ز پي ه�����ر فع�����ل چ�����يزي زاي�����دت از م�����������راقب ك�����������ار ب�����������االتر رود

. بيان آنكه تن خاکي آدمي، همچون آهن نيكو جوهر، قابل آيينه شدن است، تا در او، هم104در دنيا، بهشت و دوزخ و قيامت و غير آن معاينه بنمايد نه بر طريق خيال

پس چ�������و آهن، گرچ�������ه ت�������يره هيكليت������ا دلت آيين������ه گ������ردد پ������ر ص������ورآهن ار چ�������ه ت�������يره و بي ن�������ور ب�������ودص�����يقلي دي�����د آهن و، خ�����وش ك�����رد روگ������ر تن خ������اكي غلي������ظ و ت������يره استت���������ا در او اش���������كال غي���������بي رو دهدص��������يقل عقلت ب��������دان دادس��������ت حقص��������يقلي را بس��������ته اي، اي بي نم��������ازگ�������ر ه�������وا را بن�������د بنه�������اده ش�������ود��������دي آه��������ني، كايين��������ۀ غي��������بي بت������يره ك������ردي، زن������گ دادي در نه������ادت����ا كن����ون ك����ردي چ����نين، اكن����ون مكن

ص�������يقلي كن، ص�������يقلي كن، ص�������يقلي ان������در او، ه������ر س������و، مليحي س������يم برص�����������يقلي، آن ت�����������يرگي از وي زدودت����ا ك����ه ص����ورتها ت����وان دي����د ان����در اوص���يقلش كن، زآنك���ه ص���يقل گ���يره اس���ت عكس ح���������وري و مل���������ك در وي جهدك������ه ب������دان روش������ن ش������ود دل را ورق و آن ه�����وا را ك�����رده اي دو دس�����ت ب�����ازص�������يقلي را دس�������ت بگش�������اده ش�������ودجمل�����ه ص�����ورتها در او مرس�����ل ش�����دي

يس������عون في االرض الفس������اد "اين ب������ود "ت������يره ك������ردي آب، از اين اف������زون مكن

70

Page 71: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

برمش�����وران، ت�����ا ش�����ود اين آب ص�����افزآنك�����ه م�����ردم هس�����ت همچ�����ون آب جوقع����ر ج����و، پ����ر گ����وهر اس����ت و پ����ر ز درج������ان م������ردم هس������ت مانن������د ه������وام��������انع آي��������د او ز دي��������د آفت��������ابحاص������ل آنك������ه كم مكن اي بي س������رور

و ان�����در او بين م�����اه و اخ�����تر در ط�����واف چ������ون ش������ود ت������يره، نبي������ني قع������ر اوهين مكن ت���يره، ك���ه هس���ت آن ص���اف و حرچ���ون ب���ه گ���رد آميخت، ش���د پ���ردة س���ماچونك���ه گ���ردش رفت، ش���د ص���افي و ن���اب ص��������������يقلي، واهلل اعلم بالص��������������دور

. باز گفتن موسي عليه السالم، اسرار فرعون را، و واقعات او را ظهر الغيب، تا به خبيري حق105ايمان آورد يا گمان برد

ب������ا كم������ال ت������يرگي، ح������ق واقع������اتز آهن ت�������يره، ب�������ه ق�������درت مينم�������ودت�����ا ك�����ني كم�����تر ت�����و آن ظلم و ب�����دينقش�����هاي ب�����د ك�����ه در خ�����وابت نم�����ودهمچ�������و آن زنگي، ك�������ه در آيين�������ه ديدك�����ه: چ�����و زش�����تي، الي�����ق اي�����ني و بساين جف������ا، ب������ر روي زش������تت ميك������نيگ��������اه ميدي��������دي لب��������انت س��������وختهگ������اه حي������واني ب������ه قص������دت آم������دهگ�������ه نگ�������ون ان�������در مي�������ان آب ريزگ������ه ز ب������امي اوفت������اده، گش������ته پستگ�����اه دي�����ده خ�����ويش، در زنج�����ير و غلگ������ه ن������دات آم������د از اين چ������رخ نقيگ�����ه ن�����دات آم�����د ص�����ريحا از جب�����الگ�����ه ن�����دا مي آم�����دت از ه�����ر جم�����ادگ����ه خط����اب آم����د ت����و را از ه����ر نب����اتزين بتره�������ا ك�������ه نميگ�������ويم ز ش�������رمان�������دكي گفتم ب�������ه ت�������و، اي ناپ�������ذيرخويش������تن را ك������ور ميك������ردي و م������اتچن������د بگري������زي؟ ن������ك آم������د پيش توهين مكن زين پس، فراگ����������ير اح����������تراز

مينم���������ودت ت���������ا روي راه نج���������ات واقع�����اتي ك�����ه در آخ�����ر خواس�����ت ب�����ودآن همي دي��������دي و ب��������دتر ميش��������دي ميرمي�������دي ز آن و، آن نقش ت�������و ب�������ودروي خ�����ود را زش�����ت و، ب�����ر آيين�����ه ريدزش�����تيم آن ت�����و اس�����ت، اي ك�����ور خس نيس����ت ب����ر من، زآنك����ه هس����تم روش����ني گ����ه ده����ان و چش����م ت����و ب����ر دوخت����ه ر خ�����ود را ب�����ه دن�����دان دده گ�����ه س�����گ����ه غري����ق س����يل خ����ون آم����يز ت����يزگ�������اه در اش�������كنجه و، بس�������ته دو دستگ�����اه ب�����ر مغ�����زت زدن�����دي، چ�����ون دهلك��������ه ش��������قيي و ش��������قيي و ش��������قي اص����حاب الش����مال "ك����ه ب����رو، هس����تي ز "

"ت������ا اب������د فرع������ون در دوزخ فت������اد ""گش����ت مط����رود اب����د فرع����ون م����ات "

ت����ا نگ����ردد طب����ع معك����وس ت����و گ����رم ز ان������دكي داني ك������ه هس������تم من خب������يرت������ا نينديش������ي ز خ������واب و واقع������ات ك��������وري ادراك مك��������ر ان��������ديش توك�����ه ز بخش�����ايش در توب�����ه س�����ت ب�����از

. بيان آنكه: در توبه باز است106توب���������ه را از ج���������انب مغ���������رب دريت�����ا ز مغ�����رب ب�����ر زن�����د س�����ر آفت�����ابهس����������ت جنت را ز رحمت هش����������ت درآن هم����ه، گ����ه ب����از باش����د، گ����ه ف����رازهين غ�������نيمت دار، در ب�������از اس�������ت زودپيش از آن ك������ز قه������ر در بس������ته ش������ودب����از گ����رد از كف����ر و، اين در ب����از ي����اب

ب������از باش������د ت������ا قي������امت ب������ر وري ب�������از باش�������د آن در، از وي رو مت�������اب ي����ك در توب����ه اس����ت ز آن هش����ت، اي پسرو آن در توب�����ه، نباش�����د ج�����ز ك�����ه ب�����ازرخت آنج�����ا كش، ب�����ه ك�����وري حس�����ودبع��������د از آن زاري ت��������و كس نش��������نودت�������ا نگ�������ردي از ش�������قاوت رد ب�������اب

. گفتن موسي عليه السالم فرعون را که: از من يك پند قبول کن و چهار فضيلت، عوض107بستان

هين ز من بپ������ذير ي������ك چ������يز و بي������ارگفت: اي موس����ي، ك����دام اس����ت آن يكي؟گفت: آن ي�����ك، ك�����ه بگ�����وئي آش�����كارخ��������������الق افالك و انجم ب��������������ر عال

پس ز من بس������تان ع������وض آن را چه������ارش�����رح كن ب�����ا من از آن ي�����ك، ان�����دكي ك�����ه خ�����دائي نيس�����ت غ�����ير از كردگ�����ارم�������ردم و دي�������و و پ�������ري و م�������رغ را

71

Page 72: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

خ������الق دري������ا و ك������وه و دش������ت و تيهحاف����ظ ه����ر چ����يز و ه����ر كس ه����ر مك����انهم نگهدارن��������������دة ارض و س��������������مامطل��������ع او ب��������ر ض��������مير بن��������دگاناوس�������ت ب�������ر ه�������ر پادش�������اهي پادشاگفت: اي موس����ي ك����دام اس����ت آن چه����ار؟ت�����ا ب�����ود ك�����ز لط�����ف آن وع�����دة حسنب����و ك����ه ز آن خ����وش وع����ده ه����اي مغتنمب������و ك������ه از ت������اثير ج������وي انگ������بيني�����ا ز عكس ج�����وي آن پ�����اكيزه ش�����يري�����ا ب�����ود ك�����ز عكس آن جوه�����اي خمري�����ا ب�����ود ك�����ز لط�����ف آن جوه�����اي آبش�������وره ام را س�������بزه اي پي�������دا ش�������ودب�����و ك�����ه از عكس بهش�����ت و، چ�����ار جوآنچن�������ان ك�������ز عكس دوزخ گش�������ته امگ�����ه ز عكس ن�����ار دوزخ، همچ�����و م�����ارگ�����������ه ز عكس جوش�����������ش آب حميممن ز عكس زمهري�������������������������رم، زمهريردوزخ درويش و مظل������������ومم كن������������ونموس�������يا، باش�������د ك�������ه بگش�������ائيم درموس������يا، باش������د ك������ه ي������ابم م������أمنيهين بگ���و ب���ا من، ك���دام اس���ت آن چه���ار؟

ملكت او بي ح������������د و، او بي ش������������بيه رازق ه��������ر ج��������انور ان��������در جه��������انهم پدي����������د آرن����������دة گ����������ل از گياح�����اكم و جب�����ار ب�����ر گ�����ردن كش�����انحكم او را يفع���������������ل اهلل م���������������ا يشاك����ه ع���وض ب����دهي م���را، ب����ر گ����و، بي���ارسس������ت گ������ردد چه������ار ميخ كف������ر من ب�����ر گش�����ايد قف�����ل كف�����ر ص�����د منم ش�������هد گ�������ردد در تنم، اين زه�������ر كين پ�������رورش ياب�������د دمي عق�������ل اس�������يرمس������ت گ������ردم، ب������و ب������رم از ذوق امرت�������ازگي ياب�������د تن ش�������ورة خ�������راب خ����������ار زارم جنت م����������اوي ش����������ودج�����ان ش�����ود از ي�����اري ح�����ق، ي�����ار جوآتش و، در قه��������ر ح��������ق آغش��������ته ام گش�����ته ام ب�����ر اه�����ل جنت، زه�����ر ب�����ارآب ظلمم ك�����������رده خلق�����������ان را رميم ي������ا ز عكس آن س������عيرم چ������ون س������عيرواي آن ك������او ي������ابمش ناگ������ه زب������ون وز فض��������يلتهات گ��������ردم ب��������ا خ��������بروا رهم از ك����������ثرت م����������ا و م����������نيك����ه ع����وض خ����واهيم دادن، ب����ر ش����مار

. شرح کردن موسي عليه السالم آن چهار فضيلت را جهت پايمزد ايمان فرعون108گفت موس��������ي: ك��������اولين آن چه��������اراين علله�������ائي ك�������ه در طب گفت�������ه اندثاني��������ا باش��������د ت��������و را عم��������ر درازوين نباش�������د بع�������د عم�������ر مس�������تويبلك����ه خواه����ان اج����ل، چ����ون طف����ل ش����يرم���رگ ج���و باش���ي، ولي ن���ه از عج���ز و رنجپس ب����ه دس����ت خ����ويش گ����يري تيش����ه ايك�������ه حج�������اب گنج بي�������ني خان�������ه راپس در آتش افك������������ني اين دان������������ه رابرك��������������ني اين خان��������������ۀ تن بي دريغاي ب����ه ي����ك ب����رگي، ز ب����اغي مان����ده ايرم را بي����دار ك����رد چ����ون ك����رم، اين ك����ك���رم، ك���رمي ش���د پ���ر از مي���وه و درختخان�����ه ب�����ر كن، ك�����ه از عقي�����ق اين يمن

ص����������حتي باش����������د تنت را پاي����������داردور باش��������������������������د از تنت اي ارجمندك�������ه اج�������ل دارد ز عم�������رت اح�������ترازك�����ه ب�����ه ناك�����ام از جه�����ان ب�����يرون روي ن������ه ز رنجي ك������ان ت������و را دارد اس������يربلك������ه بي������ني در خ������راب خان������ه گنج م�������يزني ب�������ر خان�������ه بي انديش�������ه اي م�����انع ص�����د خ�����رمن، اين ي�����ك دان�����ه راپيش گ����������يري، پيش����������ۀ مردان����������ه رات�������ا مهت آي�������د ب�������رون از زي�������ر ميغهمچ����و ك����رمي، ب����رگش از رز ران����ده ايورد اژده������اي جه������ل را اين ك������رم خ������اين چ�����نين تب�����ديل گ�����ردد ني�����ك بخت ص�����د ه�����زاران خان�����ه ش�����ايد س�����اختن

. تفسير کنت کنزا مخفيا فاحببت ان اعرف109گنج زي�����ر خان�����ه اس�����ت و چ�����اره نيستك�����ه ه�����زاران خان�����ه از ي�����ك نق�����د گنجع�����اقبت اين خان�����ه خ�����ود وي�����ران ش�����ودلي������ك آن ت������و نباش������د، ز آنك������ه روحچ����ون نك����رد آن ك����ار، م����زدش هس����ت الدس����ت خ����ائي بع����د از آن ت����و: ك����اي دريغمن نك���������ردم آنچ���������ه گفتن���������د از بهيحاي�����ل گنج و حج�����اب، اين خان�����ه ب�����ود

پس ز ه�����دم خان�����ه من�����ديش و مأيس�����ت ميت�������وان ك�������ردن عم�������ارت بي ز رنج گنج از زي��������رش يقين عري��������ان ش��������ودم����زد وي����ران ك����ردن اس����تش، آن فت����وح ليس لإلنس����������ان، إال م����������ا س����������عي ����د ان����در زي����ر مي����غ اين چ����نين م����اهي بگنج رفت و خان�����������ه و، دس�����������تم تهي م����انع ص����د خ����رمن، اين ي����ك دان����ه ب����ود

72

Page 73: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

خان�������ۀ اج�������رت گرف�������تي و ك�������رياين ك���������ري را م���������دت او ت���������ا اجلپ�������اره دوزي ميك�������ني ان�������در دك�������انهس�����ت اين دك�����ان ك�����رائي، زود ب�����اشت����ا ك����ه تيش����ه ناگه����ان ب����ر ك����ان نهيپ����اره دوزي چيس����ت؟ خ����ورد آب و ن����انه��������ر زم��������ان مي درد اين دل��������ق تنتاي ز نس�����������ل پادش�����������اه كامي�����������ارپ������اره اي ب������ر كن از اين قع������ر دك������انپيش از آن، ك������اين مهلت خان������ۀ ك������ريپس ت����و را ب����يرون كن����د ص����احب دك����انت�����و ز حس�����رت گ�����اه ب�����ر س�����ر مي زنيك�����اي دريغ�����ا، آن من ب�����ود اين دك�����اناي دريغ���������������ا گنج را بگذاش���������������تماي دريغ������ا، ب������ود م������ا را، ب������رد ب������اداي دريغ�������������ا، اي دريغ�������������ا، اي دريغ

نيس����ت مل����ك ت����و ب����ه بيعي ي����ا ش����ري ت�����ا در اين م�����دت ك�����ني در وي عم�����ل زي����ر اين دك����ان ت����و، پنه����ان، دو ك����ان تيش��������ه بس��������تان و تكش را ميخ��������راش از دك�������������ان و پ�������������اره دوزي وارهي م������يزني اين پ������اره ب������ر دل������ق گ������ران پ�����اره ب�����ر وي م�����يزني، زين خ�����وردنت ب�����ا خ�����ود آ، زين پ�����اره دوزي نن�����گ دارر ب����ه پيش ت����و، دو ك����ان ت����ا ب����ر آرد س����آخ�����ر آي�����د، ب�����ر نخ�����ورده، زو ب�����ري وين دك�����ان را ب�����ر كن�����د از روي ك�����ان گ�����اه ريش خ�����ام خ�����ود ب�����ر مي ك�����ني ك����ور ب����ودم، ب����ر نخ����وردم زين مك����ان آب حي������وان را ب������ه خ������اك انباش������تمت������ا اب������د ي������ا حس������رتا ش������د للعب������ادم��������اه من پنه��������ان بمان��������د زي��������ر ميغ

ه شدن آدمي به ذکاوت و تصويرات طبع خويش و طلب ناکردن علم غيب که علم انبيا110 . غرعليهم السالم است

دي������دم ان������در خان������ه من نقش و نگ������ارمان������دم ان������در خان������ه ح������يران و ن������زارعش������ق خان������ه در دل من ك������ار ك������ردب����������ودم از گنج نه����������اني بي خ����������برآه، گ����������������ر داد ت����������������بر را دادميچش���������م را ب���������ر نقش مي ان���������داختمپس نك����������و گفت آن حكيم كامي����������ار:در الهي نام���������ه بس ان���������درز ك���������ردبس كن اي موس�����ي، بگ�����و وع�����دة س�����ومگفت موس�������ي: آن س�������وم مل�������ك دو توبيش������تر ز آن مل������ك ك������اكنون داش������تيآنك����������ه در جنگت چن����������ان ملكي دهدآن ك������رم، كان������در جف������ا اينه������ات دادگفت اي موس�����ي: چه�����ارم چيس�����ت؟ زودگفت: چ����ارم، آنك����ه م����اني ت����و ج����وانرن���گ و ب���و، در پيش م���ا، بس كاس���د استافتخ������ار، از رن������گ و ب������و و از مك������ان

ب�����ودم ان�����در عش�����ق خان�����ه، بي ق�����رارالب������د از مع������ني ش������دم من ع������ور و زارالج��������رم از گنج مان��������دم دور و ف��������ردور ن�������ه دس�������تنبوي من ب�������ودي ت�������براين زم��������������ان غم را ت��������������برا دادمي همچ��������و طفالن، عش��������قها مي ب��������اختم ك����ه ت����و طفلي، خان����ه پ����ر نقش و نگ����ارك����ه ب����ر آر از دودم����ان خ����ويش، گ����ردك������ه دل من ز اض������طرابش گش������ت گم دو جه�����اني خ�����الص از خص�����م و ع�����دو����د ان����در جن����گ و، اين در آش����تي ك����ان ببنگ����ر ان����در ص����لح، خ����وانت چ����ون نهددر وف������ا بنگ������ر چ������ه باش������د افتق������ادب����از گ����و، ص����برم ش����د و، حرص����م ف����زودم���وي همچ���ون ق���ير و، رخ چ���ون ارغ���وان لي���ك ت���و پس���تي، س���خن ك���رديم پس���ت هس������ت ش������ادي و ف������ريب كودك������ان

کلموا الناس، علي قدر عقولهم، ال علي قدر عقولكم، حتي ال يكذب اهلل111 ". بيان اين خبر که "و رسوله

چونك����ه ب����ا ك����ودك س����ر و ك����ارم فت����ادك�����ه ب�����رو كت�����اب، ت�����ا م�����رغت خ�����رمج���������ز ش���������باب تن نمي داني بگ���������يرهيچ آژنگي نيفت���������������د ب���������������ر رختني نش��������ان پ��������يريت آي��������د ب��������ه روني ش���������ود زور ج��������واني از ت��������و كمن������ه كمي در ش������هوت و طمث و بع������الن�����ه ش�����ود م�����ويت س�����فيد و پش�����ت خم

هم زب�������ان كودك�������ان باي�������د گش�������ادي�������ا م�������ويز و ج�������وز و فس�������تق آورم اين ج������واني را بگ������ير اي خ������ر ش������عيرت�������ازه مان�������د آن ش�������باب ف�������رخت ني ق�����د چ�����ون س�����رو ت�����و گ�����ردد دو توني ب��������ه دن��������دانها خلله��������ا، ي��������ا الم ك������ه زن������ان را آي������د از ض������عفت مالل لي����ك خوش����تر لحظ����ه لحظ����ه، دم ب����ه دم

73

Page 74: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ك����ه گش����ود آن م���ژده ب����ر عكاش����ه ب����اب آنچن�������ان بگش�������ايدت ف�������ر ش�������باب

من بشرني بخروج الصفر، بشرته بالجنۀ112 ". قوله عليه السالم "احم��������د آخ��������ر زم��������ان را انتق��������الچونك������ه واق������ف ش������د دلش از وقت نقلچ����ون ص����فر آم����د، بش����د ش����اد از ص����فره�����ر ش�����بي ت�����ا روز، زين ش�����وق ه�����ديگفت: ه������ر كس ك������ه م������را م������ژده دهدك�����ه ص�����فر بگذش�����ت و، ش�����د م�����اه ربيعچ����ون ص����فر ب����ر بس����ت ب����ار و، م����اه نوگفت: عكاش������ه ص������فر بگذش������ت و رفتديگ����ري آم����د ك����ه: بگذش����ت اين ص����فرپس رج������ال، از نق������ل ع������الم ش������ادمانچونك���ه آب خ���وش ندي���د آن م���رغ ك���ورهمچ�����نين موس�����ي ك�����رامت مي ش�����مردك�����ه نگ�����ردد ص�����اف اقب�����ال ت�����و درده����ر چ����ه خ����واهي ي����ابي از بخت ج����وانگفت: احس������نت، نك������و گف������تي، وليك

در ربي����������ع اول آي����������د بي ج����������دال عاش�����ق آن وقت گردي�����د او ب�����ه عق�����ل ك������ه پس اين م������اه مي س������ازم س������فراو رفي����������������ق راه اعلي م����������������يزدي چ����ون ص����فر پ����اي از جه����ان ب����يرون نهدم������ژده ور باش������م م������ر او را و ش������فيع گش����ت پي����دا ب����ر فل����ك ب����ا ت����اب و ضوگفت: ك�����ه جنت ت�����و را، اي ش�����ير زفت گفت: عكاش���������ه ب���������برد از م���������ژده برو ز بق�������ايش ش�������ادمان اين كودك�������ان پيش او ك���������وثر نماي���������د آب ش���������ورهم بدينس��������ان بي ق��������دم ره مي س��������پردهم نگ���������ردد الطس بخت ت���������و ب���������ردش�������ادمان م�������اني، نگ�������ردي ن�������اتوانت�����ا كنم من مش�����ورت ب�����ا ي�����ار ني�����ك

. مشورت کردن فرعون با آسيه در ايمان آوردن به موسي عليه السالم113ب�������از گفت او اين س�������خن ب�������ا آس�������يهبس عنايتهاس�������������ت متن اين مق�������������الوقت كش����ت آم����د، زهي پ����ر س����ود كشتب������ر جهي������د از ج������ا و گفت������ا: بخ لكعيب ك��������ل را خ��������ود بپوش��������اند كالههم در آن مجلس ك������ه بش������نيدي ت������و ايناين س����خن در گ����وش خورش����يد ار ش����ديهيچ مي���داني چ���ه وع���ده س���ت و چ���ه داد؟چ���ون ب���دين لط���ف آن ك���ريمت ب���از خواندزه�����ره ات ندري�����د؟ ت�����ا ز آن زه�����ره اتزه�����ره اي، ك�����ز به�����ر ح�����ق او ب�����ر دردغ�������افلي هم حكمت اس�������ت و نعمت استغ���������افلي هم حكمت اس���������ت و اين عميلي�����ك ني چن�����دان ك�����ه ناس�����وري ش�����ودخ�����ود ك�����ه ياب�����د اين چ�����نين ب�����ازار را؟دان�����ه اي را، ص������د درختس������تان ع�����وضك��������������ان هلل، دادن آن حب��������������ه استزانك������ه اين ه������وي ض������عيف بي ق������راره����وي ف����اني چونك����ه خ����ود ب����ا او س����پردهمچ����و قط����رة خ����ائف از ب����اد و، ز خ����اكچ��ون ب��ه اص��ل خ��ود، ك��ه دري��ا ب��ود جستظ������اهرش گم گش������ت در دري������ا، وليكهين ب�����ده اي قط�����ره، خ�����ود را بي ن�����دمرف هين ب����ده اي قط����ره، خ����ود را اين ش����خ���ود ك���ه را آم���د چ���نين دولت ب���ه دس���ت؟چ������ون تقاظ������ا ميكن������د دري������ا ت������و رااهلل اهلل، زود بف�����������������������������روش و بخراهلل اهلل، هيچ ت������������������������������اخيري مكن

گفت: ج����ان افش����ان ب����ر اين، اي دل س����يه زود دري������اب اي ش������ه نيك������و خص������ال اين بگفت و گري����ه ك����رد و گ����رم گش����ت آفت�������ابي ت�������اج گش�������تت اي كل�������ك خاص���ه چ���ون باش���د كل���ه خورش���يد و م���اه چ�����ون نگف�����تي آري و ص������د آف�����رين؟ س����ر نگ����ون ب����ر ب����وي اين زي����ر آم����دي مي كن����������د ابليس را ح����������ق افتق����������اداي عجب! چ���ون زه���ره ات ب���ر ج���اي مان���د؟ميرس�����يدي در ه�����ر دو ع�����الم به�����ره ات چ����ون ش����هيدان از دو ع����الم ب����ر خ����وردت�������ا ن�������پرد زود س�������رمايه ز دس�������ت ت����ا بمان����د، لي����ك ت����ا اين ح����د چ����را؟زه�����ر ج�����ان و عق�����ل رنج�����وري ش�����ودك����ه ب����ه ي����ك گ����ل ميخ����ري گل����زار راحب����ه اي را آم����دت ص����د ك����ان ع����وض ك���ان اهلل ل���ه آي���د ب���ه دس���ت "ت���ا ك���ه "هس������ت ش������د ز آن ه������وي رب پاي������دارگش�������ت ب�������اقي دائم و هرگ�������ز نم������ردك�����ه فن�����ا گ�����ردد ب�����دين ه�����ر دو هالك از ت���ف خورش���يد و ب���اد و خ���اك رس���ت ذات او معص����وم و پ����ا ب����ر ج����ا و ني����ك ت��������ا بي��������ابي در به��������اي قط��������ره، يم در ك������ف دري������ا ش������و، ايمن از تل������ف قط�����ره را، بح�����ري تقاض�����اگر شدس�����ت پس چ�������ه اس�������تادي و در مان�������دي؟ هالقط�����ره اي ده، بح�����ر پ�����ر گ�����وهر ب�����برك�����ه ز بح�����ر لط�����ف آم�����د اين س�����خن

74

Page 75: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اهلل اهلل زود بش��������������������������������تاب و بجواهلل اهلل، گ��������وي ش��������و، بي دس��������ت و پااهلل اهلل ت���������و گم���������ان ب���������د م���������براهلل اهلل زود دري���������������اب اي ف���������������تيود اهلل اهلل ت���������رك كن هس���������تي خ���������اهلل اهلل زود ت���������������ر، تعجي���������������ل كناهلل اهلل ت����������ا كن����������ون كج ب����������اختياهلل اهلل چ���������ون عن���������ايت در رس���������يداهلل اهلل، چونك��������������ه عص��������������يانهاي تواهلل اهلل چ�������������ون ز فض�������������لت راه داداهلل اهلل ب�����������ا چ�����������نين كف�����������ر دو تولط������ف ان������در لط������ف اين گم ميش������ودهين ك����ه ي����ك ب����ازي فت����ادت، ب����والعجبدرپ����������ذير اين چ����������ار خلعت، زود زودگفت: ب������ا هام������ان بگ������ويم اي س������تيرگفت: ب��������ا هام��������ان مگ��������و اين راز را

چونك���ه بح���ر رحمت اس���ت، اين نيس���ت جوت�����ا ش�����ود چوگ�����ان موس�����ي پ�����ا ت�����و راب������ر چ������نين انع������ام ع������ام، اي بيخ������برت��������ا نگ��������ردي در غل��������ط بي��������ني فناچونك�������ه خواندس�������تت ب�������رو اي معتمدخن ب������ر ف������روز از اين اش������ارت، بي س������گ�������ردن ان�������در معص�������يت افراخ�������تيبي توق�����������ف در وي آم�����������يز، اي عنيددرنميمال���������د ب���������ه رويت، ش���������كر گوس�����ر ب�����ه خ�����اك پ�����اي او باي�����د نه�����ادچ�������ون قب�������ولت ميكن�������د اك�������رام او؟كاس�������فلي ب�������ر چ�������رخ هفتم م�������يرودهيچ ط�������������الب اين نياب�������������د در طلب ت����ا ببي����ني در ع����وض ص����د ع����ز و س����ودش���������������اه را الزم ب���������������ود رأي وزيرك������ور كمپ������يري چ�����ه دان������د ب������از را؟

. قصۀ باز پادشاه و کمپير زن114ب�������از اس�������پيدي ب�������ه كمپ�������يري دهين����اخني ك����ه اص����ل ك����ار اس����ت و ش����كارك����ه: كج����ا بودس����ت م����ادر ت����ا ت����و ران���������اخن و منق���������ار و پ���������رش را بريدچونك�����ه تتم�����اجش ده�����د، او كم خ�����وردك�������ه: چ�������نين تتم�������اج پختم به�������ر توت���������و س���������زائي در هم���������ان رنج و بالآب تتم������اجش ده������د: ك������اين را بگ������يرآب تتم�������اجش نگ�������يرد طب�������ع ب�������ازاز غض�����ب آن آش س�����وزان ب�����ر س�����رشاش���ك از آن چش���مش ف���رو ري���زد ز س���وزز آن دو چش���������م ن���������ازنين ب���������ا داللم����ا زاغش ش����ده پ����ر زخم زاغ "چش����م "چش�����م دري�����ا بس�����طتي ك�����ز بس�����ط اوگ�����ر ه�����زاران چ�����رخ در چش�����مش رودچش��������م بگذش��������ته از اين محسوس��������هاخ�����ود نمي ي�����ابم يكي گوش�����ي ك�����ه منمي چكي�����������د آن آب محم�����������ود جليلت�����ا بمال������د در پ�����ر و منق�����ار خ�����ويشب����از گوي����د: خش����م كمپ����ير ار ف����روختب�����از ج�����انم، ب�����از ص�����د ص�����ورت تندص������الح از ي������ك دم ك������ه آرد باش������كوهدل همي گوي������د: خم������وش و ه������وش دارغ������يرتش را هس������ت ص������د حلم نه������اننخ������وت ش������اهي گ������رفتش ج������اي پندك�������ه كنم ب�������ا راي هام�������ان مش�������ورتمص�����������طفي را راي زن، ص�����������ديق ربع�����رق جنس�����يت چن����انش ج����ذب ك�����رده پرد جنس س��������وي جنس، ص��������د پ��������ر

او بب�����������رد ن�����������اخنش به�����������ر بهي ك�������ور كمپ�������يرك ب�������برد ك�������ور وارناخن������ان زين س������ان دراز اس������ت؟ اي كياوقت مه�������������ر اين ميكن�������������د زال پليدخش�������م گ�������يرد، مهره�������ا را ب�������ر دردت��������و تك��������بر مي نم��������ايي و عت��������و؟نعمت و اقب��������ال كي س��������ازد ت��������و را؟گ����ر نمي خ����واهي ك����ه نوش����ي ز آن فط����يرزال بترنج��������د، ش��������ود خش��������مش دراززن ف�����رو ري�����زد، ش�����ود ك�����ل مغف�����رش ي������اد آرد لط������ف ش�������اه ب������ا ف������روزك�����ه ز چه�����رة ش�����اه دارد ص�����د كم�����ال چش���م ني���ك، از چش���م ب���د، ب���ا درد و داغ ه�������ر دو ع�������الم مي نماي�������د ت�������ار موهمچ������و چش������مه پيش قل������زم گم ش������وديافت����������ه از غيب بي����������ني بوس����������ه هانكت�����ه اي گ�����ويم از آن چش�����م حس�����ن مي رب��������ودي قط��������ره اش را جبرئي��������ل گ���ر ده���د دس���توري اش، آن خ���وب كيش ف�����ر و ن�����ور و ص�����بر و علمم را نس�����وخت زخم ب������ر ناق������ه، ن������ه ب������ر ص������الح زندص�����د چن�����ان ناق�����ه بزاي�����د متن ك�����وه ور ن������ه دراني������د غ������يرت پ������ود و ت������ارور ن���ه س���وزيدي ب���ه ي���ك دم ص���د جه���ان ت������ا دل خ������ود را، ز پن������د، او ك������رد بندكاوس����ت پش����ت مل����ك و قطب مق����درت راي زن ب������و جه������ل را ش������د ب������و لهب ك���ان نص���يحتها ب���ه پيش���ش گش���ت س���ردب��������ر خي��������الش بن��������دها را ب��������ر درد

75

Page 76: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. قصۀ آن زن که طفل آن بر سر ناودان خزيد و خطر افتادن بود و از علي مرتضي چاره115جست

ي���������ك زني آم���������د ب���������ه پيش مرتضيگ�����رش مي خ�����وانم، نمي آي�����د ب�����ه دستنيس����ت عاق����ل، ت����ا ك����ه درياب����د چ����و ماهم اش��������ارت را نميدان��������د ب��������ه دستبس نم������ودم ش������ير و پس������تان را ب������ه اواز ب�������راي ح�������ق ش�������مائيد، اي مه�������انزود درم��������ان كن ك��������ه ميل��������رزد دلمگفت: طفلي را ب��������ر آور هم ب��������ه ب��������امس�����وي جنس آي�����د س�����بك ز آن ن�����اودانزن چن����ان ك����رد و، چ����و دي����د آن طف����ل اوس�������وي ب��������ام آم�������د ز متن ن��������اودانغژغ�����ژان آم�����د ب�����ه س�����وي طف�����ل، طفلز آن شدس���������تند از بش���������ر پيغم���������برانپس، بش��������ر فرم��������ود خ��������ود را، مثلكمزآنك�������ه جنس�������يت، عج�������ايب جاذبيستعيس������ي و ادريس ب������ر گ������ردون ش������دندب��������از آن ه��������اروت و م��������اروت از بلندك��������افران هم جنس ش��������يطان آم��������دهص�������د ه�������زاران خ�������وي ب�������د آموختهكم�����ترين خ�����و ش�����ان بدس�����تي اين حسدز آن س�������گان آموخت�������ه حق�������د و حسده���ر ك���ه را دي���د او كم���ال، از چپ و راستزآنك����ه ه�����ر ب�����د بخت خ����رمن س�����وختههين كم������الي دس������ت آور، ت������ا ت������و هماز خ��������دا مي خ��������واه دف��������ع اين حسدم������ر ت������و را مش������غولئي بخش������د درونجرع��������������ۀ مي را خ��������������دا آن ميدهدخاص������يت بنه������اده در ك������ف حش������يشخ�����واب را ي�����زدان ب�����دان س�����ان مي كندك������رد مجن������ون را ز عش������ق پوس������تيص������د ه������زاران اين چ������نين مي������دارد اوهس��������ت مي ه��������اي ش��������قاوت نفس راهس������ت مي ه������اي س������عادت عق������ل راخيم����ۀ گ����ردون ز س����ر مس����تي خ����ويشهين ب������ه ه������ر مس������تي، دال، غ������ره مشواين چ�����������نين مي را بخ�����������ور زين خنبهازآنك����ه ه����ر معش����وق چ����ون خنبيس����ت پرمي شناس��������ا، هين بچش ب��������ا احتي��������اطمي شناس���������ا، هين بچش، اي رو ت���������رشه�����ر دو مس�����تي ميدهن�����دت، لي�����ك اينت�������ا رهي از فك�������ر و وس�������واس و حيلانبي��������ا چ��������ون جنس روحن��������د و ملكب���������اد جنس آتش اس���������ت و ي���������ار اوچ�����ون ببن�����دي ت�����و س�����ر ك�����وزة تهيت�����ا قي�����امت آن ف�����رو ناي�����د ب�����ه پستمي�����ل ب�����ادش چ�����ون س�����وي ب�����اال ب�����ود

گفت: ش�������د ب�������ر ن�������اودان طفلي م�������راور هلم ترس����م ك����ه افت����د او ب����ه پس����ت گ�����ر بگ�����ويم: ك�����ز خط�����ر س�����وي من آور بدان������د نش������نود، اين هم ب������د اس������ت او همي گردان�����������د از من چش�����������م و رودس��������تگير اين جه��������ان و آن جه��������ان ك�������ه ب�������ه درد از مي�������وة دل بگس�������لم ت��������ا ببين��������د جنس خ��������ود را آن غالم جنس ب����ر جنس اس����ت، عاش����ق ج����اودان جنس خ���ود، خ���وش خ���وش ب���دو آورد روج����������اذب ه����������ر جنس را هم جنس دان فل وارهي������د او از فت������ادن س������وي س������ت������ا ب������ه جنس������يت رهن������د از ن������اودان ت�����ا ب�����ه جنس آين�����د و، كم گردن�����د گم ج���اذبش جنس اس���ت ه����ر ج���ا طالبيس����ت ب�������ا مالي�������ك چونك�������ه هم جنس آمدندجنس تن بودن�����������د، ز آن زي�����������ر آمدندجانش�������ان ش�������اگرد ش�������يطانان ش�������ده دي�����ده ه�����اي عق�����ل و دل ب�����ر دوخت�����ه آن حس���������د ك���������ه گ���������ردن ابليس زدك�������ه نخواه�������د خل�������ق را مل�������ك ابداز حس�����د ق�����ولنجش آم�����د، درد خاس�����ت مي نخواه��������د ش��������مع كس افروخت��������ه از كم�������ال ديگ�������ران نف�������تي ب�������ه غم ت���������ا خ���������دايت وارهان���������د زين جسدك������ه ن������پردازي از آن س������وي ب������رون ك������ه ب������دو، مس������ت از دو ع������الم ميرهدك������او زم������اني ميرهان������د از خ������وديش ك������ز دو ع������الم فك������ر را ب������ر مي كندك�������او بشناس�������د ع�������دو از دوس�������تي ك������ه ب������ر ادراك������ات ت������و بگم������ارد اوك��������ه ز ره ب��������يرون ب��������رد آن نحس راك��������ه بياب��������د م��������نزل بي نق��������ل راب������ر كن������د ز آن س������و بگ������يرد راه پيش هس���ت عيس���ي مس���ت ح���ق، خ���ر مس���ت جومس���������تي اش نب���������ود ز كوت���������ه دنبهاآن يكي درد و، دگ������ر ص������افي چ������و درت��������ا مي اي ي��������ابي، م��������نزه ز اختالطآن مي ص������افي ك������ز آن گ������ردي خمشمس�������تي ات آرد كش�������ان ت�������ا رب دين بي عق��������ال عق��������ل در رقص الجم��������ل م����ر مل����ك را ج����ذب كردن����د از فل����ك ك������ه ب������ود آهن������گ ه������ر دو ب������ر علودر مي�������ان ح�������وض ي�������ا ج�������ويي نهي ك����ه دلش خاليس����ت، در وي ب����اد هس����ت ظ������رف خ�����ود را هم س������وي ب������اال كشد

76

Page 77: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ب��������از آن جانه��������ا ك��������ه جنس انبياستزآنك�����ه عقلش غ�����الب اس�����ت و بي ز شكو آن ه������واي نفس غ������الب ب������ر ع������دوب�������������ود قبطي جنس فرع�������������ون ذميمب������ود هام������ان، جنس م������ر فرع������ون راالج�����رم از ص�����در ت�����ا قع�����رش كش�����يده����ر دو س����وزنده چ����و دوزخ، ض����د ن����ور

س��وي ايش��ان كش كش��ان چ��ون س��ايه هاس��ت عق����ل جنس آم����د، ب����ه خلقت ب����ا مل����ك نفس جنس اس������فل آم������د ش������د ب������دوب���������ود س���������بطي جنس موس���������ي كليم ب�����ر گزي�����دش ب�����رد ت�����ا ص�����در س�����راك�����������ه ز جنس دوزخن�����������د آن دو پليده�����ر دو چ�����ون دوزخ، ز ن�����ور دل نف�����ور

جريا مؤمن فان نورك اطفا ناري از زبان دوزخ116 ". در بيان حديث "زآنك����ه دوزخ گوي����د: اي م����ومن ت����و زودبگ�����ذر اي م�����ومن ك�����ه ن�����ورت مي كشدمي رم������������د آن دوزخي از ن������������ور همدوزخ از م��������ومن گري��������زد آن چن��������انزآنك�������ه جنس ن�������ار نب�������ود ن�������ور اودر ح������ديث آم������د ك������ه م������ومن در دعادوزخ از وي هم ام����ان خواه����د ب����ه ج����انجاذب�����ۀ جنس�����يت اس�����ت، اكن�����ون ب�����بينگ������ر ب������ه هام������ان م������ايلي، هام������انئيور ب����������ه ه����������ر دو م����������ايلي انگيختهه����ر دو در جنگن����د، ه����ان و ه����ان بك����وشس����اغر ص����دق از ك����ف موس����ي بن����وشدر جه�����ان جن�����گ، ش�����ادي اين بس استجه����د كن ت����ا خص����مت اشكس����ته ش����وداين ح��������ديث آم��������د دراز اي ن��������اگزير

ب�����ر گ�����ذر، ك�����ه ن�����ورت آتش را رب�����ودآتش�����������م را، چونك�����������ه دامن مي كشدزآنك�����ه طب�����ع دوزخ اس�����تش، اي ص�����نم ك����ه گري����زد م����ومن از دوزخ ب����ه ج����ان ض�������د ن�������ار آم�������د حقيقت، ن�������ور جوچ�����ون ام�����ان خواه�����د ز دوزخ از خ�����داك��������������ه: خ��������������دايا دور دارم از فالن ك�����ه ت�����و جنس كيس�����تي از كف�����ر و دين ور ب�������ه موس�������ي م�������ايلي، س�������بحانئي نفس و عقلي، ه������������ر دوان آميخت������������ه ت���ا ش���ود ب���ر نفس، غ���الب عق���ل و ه���وش ت�����ا ش�����ود غ�����الب مع�����اني ب�����ر نق�����وشك����ه ببي����ني ب����ر ع����دو ه����ر دم شكس����ت گرچ���������ه فرع���������ون دني اين نش���������نودب������از گ������و اض������الل فرع������ون و مش������ير

. مشورت کردن فرعون با وزيرش هامان در ايمان آوردن به موسي عليه السالم117آن س�������تيزه رو ب�������ه س�������ختي ع�������اقبتوع���������������ده ه���������������اي آن كليم اهلل راگفت ب������ا هام������ان، چ������و تنه������ايش بديدبانگه������ا زد، گري������ه ه������ا ك������رد آن لعينك�����ه: چگون�����ه گفت ان�����در روي ش�����اه؟خر ك�������رده تو جمل�������ه ع�������الم را مس�������از مش��������ارق، و ز مغ��������ارب بي لج��������اجپادش���������اهان لب همي مالن���������د ش���������اداس�����ب ي�����اغي، چ�����ون ببين�����د اس�����ب مات�����ا كن�����ون معب�����ود و مس�����جود جه�����اندر ه�����زار آتش ش�����دن، زين خوش�����تر استش اول م��������را، اي ش��������اه هين ني، بك���������خس��������روا، اول م��������را گ��������ردن ب��������زنخ������ود نبودس������ت و مب������ادا اين چ������نينبن����دگان م����ان، خواج����ه ت����اش م����ا ش����وندچش����م روش����ن دش����منان و، دوس����ت ك����ور

گفت ب�������ا هام�������ان ب�������راي مش�������ورت گفت و مح������رم س������اخت آن گم������راه راجس��������ت هام��������ان و گريب��������ان بردريدك������وفت دس������تار و كل������ه را ب������ر زمين اين چ������نين گس������تاخ آن ح������رف تب������اه؟ك������ار را ب������ا بخت چ������ون زر ك������رده توس�����وي ت�����و آرن�����د س�����لطانان خ�����راج ب������ر س������تانۀ خ������اك ت������و، اي كيقب������ادرو بگردان��������������د گري��������������زد بي عصاب������وده اي، گ������ردي كمين������ۀ بن������دگان؟ك�����ه خداون�����دي ش�����ود بن�����ده پرس�����ت ت������ا نبين������د چش������م من ب������ر ش������اه اين ت�������ا نبين�������د اين م�������ذلت چش�������م من ك����ه زمين گ����ردون، ش����ود گ����ردون زمين بي دالن م������ان، دل خ������راش م������ا ش������وندگش����ت م����ا را، پس گلس����تان قع����ر گ����ور؟

77

Page 78: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. تزييف سخن هامان118دوس�������ت از دش�������من همي نش�������ناخت اودش�����من ت�����و، ج�����ز ت�����و نب�����ود، اي لعينپيش ت������و، اين ح������الت ب������د، دولت استگ������ر از اين دولت نت������ازي خ������ز خ������زانمش����رق و مغ����رب چ����و ت����و بس دي����ده اندمش�����رق و مغ�����رب، ك�����ه نب�����ود برق�����رارت����و ب����دان فخ����ر آوري، ك����ز ت����رس و بنده������ر ك������ه را م������ردم س������جودي ميكنندچ����ون ك����ه ب����ر گ����ردد از او آن س����اجدشاي خن��������ك آن را ك��������ه ذلت نفس��������هاين تك������بر زه������ر قات������ل دان ك������ه هستاين تك�������بر، زه�������ر قات�������ل دان عي�������انچ�����ون مي پ�����ر زه�����ر نوش�����د م�����دبريبع�����د ي�����ك دم، زه�����ر ب�����ر ج�����انش فتدگ�������ر ن�������داري زه�������ريش را اعتق�������ادچ���ون ك���ه ش���اهي دس���ت ياب���د ب���ر ش���هيور بياب������������د خس������������تۀ افت������������اده راگ���ر ن���ه زه���ر اس���ت اين تك���بر، پس چ���را؟وين دگ���ر را، بي ز خ���دمت چ���ون ن���واخت؟راه زن هرگ����������ز گ����������دائي را ن����������زدخض�������ر، كش�������تي را ب�������راي آن شكستچ������ون شكس������ته ميره������د، اشكس������ته شوآن كهي، ك����او داش����ت از ك����ان نق����د چندتي������غ به������ر اوس������ت، ك������او را گردنيستمه������تري نفت اس������ت و آتش، اي غ������ويه������ر چ������ه او هم������وار باش������د ب������ا زمينس���������ر ب���������ر آرد از زمين، آنگ���������اه اونردب��������ان خل��������ق، اين م��������ا و من استه�����ر ك�����ه ب�����االتر رود، ابل�����ه ت�����ر استاين ف�����روع اس�����ت و اص�����ولش آن ب�����ودچ������ون نم������ردي و نگش������تي زن������ده زوچ���ون ب���دو زن���ده ش���دي، آن خ���ود وي استش���������رح اين در آين���������ۀ اعم���������ال جوگ��������ر بگ��������ويم آنچ��������ه دارم در درونبس كنم، خ������ود زيرك������ان را اين بس استحاص������ل آن هام������ان ب������دان گفت������ار بدلقم��������ۀ دولت رس��������يده ت��������ا ده��������انخ�������رمن فرع�������ون را داد او ب�������ه ب�������اداز چ������نين هم������راه ب������د دوري گ������زين

ن������رد را كوران������ه، ك������ژ مي ب������اخت اوبي گناه�����ان را مگ�����و دش�����من، ب�����ه كين لت اس����ت دو اول و، آخ����ر "ك����ه دوا " " "اين به��������ارت را همي آي��������د خ��������زان ك�������ه س�������ر ايش�������ان ز تن ببري�������ده اندچ�����ون كنن�����د آخ�����ر كس�����ي را پاي�����دار؟چاپلوس�������ت گش�������ت م�������ردم، روز چندزه���������ر ان���������در ج���������ان او مي آكننددان�����د او ك�����ان زه�����ر ب�����ود و مؤب�����دش واي آن ك���ز سركش���ي ش���د، چ���ون ك���ه اواز مي پ�����ر زه�����ر ش�����د، او گيج و مس�����ت خم پر زه�����ر اس�����ت هين، كم ن�����وش از آناز ط������رب ي������ك دم بجنبان������د س������ري زه�������ر در ج�������انش كن�������د داد و س�������تدك���از چ���ه زه���ر آم���د، نگ���ر در ق���وم ع���ادبكش��������دش، ي��������ا ب��������از دارد در چهي م������رهمش س������ازد ش������ه و، بده������د عطاكش������ت ش������ه را بي گن������اه و بي خط������ا؟زين دو جنبش، زه������ر را باي������د ش������ناخت گ����رگ، گ����رگ م����رده را هرگ����ز گ����زد؟ار رس�����ت ت�����ا توان�����د كش�����تي از فج�����امن در فق�������ر اس�������ت، ان�������در فق�������ر روگش���������ت پ���������اره پ���������اره از زخم كلندس�����ايه افكندس�����ت، ب�����ر وي زخم نيس�����ت اي ب������رادر، چ������ون ب������ر آذر م������يروي؟تيره������ا را كي ه������دف گ������ردد؟ ب������بين چ���������ون ه���������دفها زخم ياب���������د بي رفوع������اقبت زين نردب������ان افت������ادن اس������ت كاس�����تخوان او ب�����تر خواه�����د شكس�����ت ك������ه ترف������ع، ش������ركت ي������زدان ب������ودي����اغئي باش����ي، ب����ه ش����ركت، مل����ك جووح��دت محض اس��ت، آن ش��ركت كي اس��ت؟ ك�����������ه ني�����������ابي فهم اين از گفت و گوبس جگره����ا گ����ردد ان����در ح����ال خ����ون بان����گ دو ك����ردم، اگ����ر در ده كس اس����ت اين چ�������نين راهي، ب�������ر آن فرع�������ون زداو گل����������وي او بري����������ده ناگه����������ان هيچ ش�����ه را اين چ�����نين ص�����احب مب�����ادزينه�����������������ار، اهلل اعلم ب�����������������اليقين

. نوميد شدن موسي عليه السالم از ايمان فرعون و جا يافتن سخن هامان در دل فرعون119گفت موس�����ي: لط�����ف بنم�����وديم و ج�����ودآن خداون�������دي ك�������ه نب�������ود راس�������تينآن خداون�������دي ك�������ه دزدي�������ده ب�������ودآن خداون������دي ك������ه دادن������دت ع������وام

خ��������ود خداون��������ديت را روزي نب��������ودم�������ر ورا، ني دس�������ت دان، ني آس�������تين بي دل و بي ج��������ان و بي دي��������ده ب��������ودب�������از بس�������تانند از ت�������و، همچ�������و وام

78

Page 79: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

آن خداون����������دي ت����������و، از بن����������دگيده خداون���������دي ع���������اريت، ب���������ه حق

كم������تر اس������ت، ار ب������از داني ان������دكيت��������ا خداون��������ديت بخش��������د متف��������ق

. منازعت کردن اميران عرب با رسول خدا عليه السالم که ملك را مقاسمه کن تا نزاعي120 نباشد و جواب مصطفي صلي اهلل عليه و آله که من مأمورم در اين امارت و بحث ايشان از

طرفينآن ام���������يران ع���������رب گ���������رد آمدندك���ه ت���و م���يري، ه���ر ي���ك از م���ا هم ام���يره������ر يكي در بخش خ������ود، انص������اف جوگفت: م�����يري، م�����ر م�����را ح�����ق داده استك�����اين ق�����رآن احم�����د اس�����ت و دور اوق�����وم گفتن�����دش ك�����ه: م�����ا هم ز آن قضاگفت: ليكن م�����ر م�����را ح�����ق مل�����ك دادم�������يري من ت�������ا قي�������امت ب�������اقي استق������وم گفتن������دش: ك������ه اف������زوني مجودر زم�����ان اب�����ري ب�����ر آم�����د ز ام�����ر مررو ب�������ه ش�������هر آورد س�������يلي بس مهيبگفت پيغم���������بر ك���������ه: وقت امتح���������انه�������ر ام�������يري ن�������يزة خ�������ود در فكندن�����يزه ه�����ا را همچ�����و خاش�����اكي رب�����ودپس قض�����يب ان�����داخت ب�����ر وي مص�����طفين����يزه ه����ا گم گش����ت جمل����ه، وآن قض����يبز اهتم������ام آن قض������يب، آن س������يل زفتچ�������ون بديدن�������د از وي آن ام�������ر عظيمج��ز س��ه كس، ك��ه حق��د ايش��ان چ��يره ب��ودب����������ود بوجه����������ل لعين و ب����������ولهبمل����ك ب����ر بس����ته چن����ان باش����د ض����عيفن�����يزه ه�����ا را گ�����ر ندي�����دي ب�����ا قض�����يبنامش�����ان را س�����يل ت�����يز م�����رگ ب�����ردپنج ن����������وبت ميزنن����������دش ب����������ر دوام

ن��������زد پيغم��������بر من��������ازع ميش��������دندبخش كن اين مل����ك و، بخش خ����ود بگ����يرت�����و ز بخش م�����ا، دو دس�����ت خ�����ود بشوس������روري و ام������ر مطل������ق داده اس������ت هين بگيري����������د ام����������ر او را، اتق����������واح������اكميم و، داد ام������يري م������ان خ������دام�������ر ش�������ما را عاري�������ه، از به�������ر زادم������يري ع������اريتي خواه������د شكس������ت چيس�����ت حجت ب�����ر ف�����زون ج�����وئي؟ بگوس������يل آم������د، گش������ت آن اط������راف پراه����ل ش����هر افغ����ان كن����ان، جمل����ه رعيب آم����د اكن����ون، ت����ا نه����ان گ����ردد عي����ان ت������ا ش������ود در امتح������ان، آن س������يل، بندآب ت�����يز س�����يل پ�����ر ج�����وش عن�����ودآن قض����������يب معج����������ز فرم����������ان رواب������ر س������ر آب ايس������تاده چ������ون رقيب رو بگرداني��������د و س��������وي بح��������ر رفت پس مق��������ر گش��������تند آن م��������يران ز بيم س�����احرش گفتن�����د و ك�����اهن، از جح�����ودوآن س������يم هم ب������ود، بوس������فيان ح������ربمل����ك ب����ر رس����ته چن����ان باش����د ش����ريف نامش����������ان بين، ن����������ام او بين، اي نجيب ن����������ام او و دولت ت����������يزش نم����������ردهمچ�������نين ه�������ر روز، ت�������ا روز قي�������ام

. تمامي حديث موسي عليه السالم و تقريع و توبيخ فرعون121گ������ر ت������و را عقليس������ت، ك������ردم لطفهاآنچن��������ان زين آخ�������ورت ب��������يرون كنمان������درين آخ������ور، خ������ران و مردم������انن���������ك عص���������ا آورده ام به���������ر ادباژده����������ائي ميش����������ود در قه����������ر تواژده��������اي كوه��������ئي ت��������و بي ام��������اناين عص��������ا، از دوزخ آم��������د چاش��������نيم�����ر ت�����و را گوي�����د ك�����ه: اي گ�����بر دنيور ن�������ه درم�������اني ت�������و در زن�������دان منب������از گ������رد از كف������ر س������وي دين حقب������از گ������رد اي گم������ره ب������د بخت دون

ور خ������������ري، آورده ام خ������������ر را عصاك���ز عص���ا، گ���وش و س���رت پ���ر خ���ون كنم مي نيابن��������د از جف��������اي ت��������و ام��������ان ه�����ر خ�����ري را ك�����او نباش�����د مس�����تحب كاژده�������ائي گش�������ته اي، در فع�������ل و خولي��������ك بنگ��������ر اژده��������اي آس��������مان ب�����ر ت�����و و، ب�����ر م�����ؤمن آم�����د روش�����نيك�������ه هال بگري�������ز ان�������در روش�������ني مخلص���������ت نب���������ود ز در بن���������دان من ورن��������ه در ن��������ار اب��������د، م��������اني خلقورن��������ه در دوزخ در اف��������تي س��������رنگون

. در بيان آنكه شناساي قدرت حقتعالي نپرسد که: بهشت کجاست و دوزخ کجاست؟122اين عص����������ائي ب����������ود، اين دم اژدهاستظ�����اهر اس�����ت اين دوزخ، ام�����ا ب�����ر دلت

ت�����ا نگ�����وئي: دوزخ ي�����زدان كجاس�����ت؟هس�����������ت پوش�����������يده يقين زآب و گلت

79

Page 80: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ه������ر كج������ا خواه������د خ������دا، دوزخ كندهم ز دن��������������دانت ب��������������ر آرد دردهاي����������ا كن����������د آب ده����������انت را عسلاز بن دن�����������دان برويان�����������د ش�����������كرپس ب�������ه دن�������دان، بي گناه�������ان را مگزني�����ل را ب�����ر قبطي�����ان ح�����ق خ�����ون كندآب ب������ر فرع������ون، در دم خ������ون ش������ودت�������ا ب�������داني پيش ح�������ق تمي�������يز هستني���������ل، تمي���������يز از خ���������دا آموختستلط������ف او، عاق������ل كن������د م������ر ني������ل رادر جم��������ادات از ك��������رم عق��������ل آفريددر جم�������اد از لط�������ف، عقلي ش�������د پديدعق���ل، چ���ون ب���اران، ب���ه ام���ر آنج���ا ب���ريختاب��������ر و خورش��������يد و م��������ه و نجم بلنده�����ر يكي ناي�����د، مگ�����ر در وقت خ�����ويشچ������������ون نك������������ردي فهم اين را زانبيات�������ا جم�������ادات دگ�������ر را بي لب�������اسط�����اعت س�����نگ و عص�����ا ظ�����اهر ش�����ودك���������ه: ز ي���������زدان آگهيم و ط���������ايعيمهمچ��������و آب ني��������ل داني وقت غ��������رقچ�����ون زمين، كش دانش آم�����د وقت خسفچ����ون قم����ر ك����ه ام����ر بش����نيد و ش����تافتچ������ون س������تون نالي������د از هج������ر ن������بيچ���ون درخت و س���نگ، كان���در ه���ر مق���ام

اوج را ب�������������ر م�������������رغ، دام و فخ كندت��������ا بگ��������وئي: دوزخ اس��������ت و اژدهات����ا بگ����وئي ك����ه: بهش����ت اس����ت و حل����ل ت��������ا ب��������داني ق��������وت حكم ق��������درفك����������ر كن از ض����������ربت ن����������امحترزس�������������بطيان را از بال محص�������������ون كندب������ر كليمي، قن������د ن������ا ممن������ون ش������وددر مي���������ان هوش���������يار راه و، مس���������ت ك����ه گش����اد آن را، و اين را س����خت بس����ت قه��������ر او، ابل��������ه كن��������د قابي��������ل راعق�����ل، از عاق�����ل، ب�����ه قه�����ر خ�����ود بريدو ز نك�����������ال، از ع�����������اقالن، دانش بريدعق��ل اين س��و، خش��م ح��ق دي��د و گ��ريخت جمل�������ه ب�������ر ت�������رتيب آين�������د و روندك�����ه ن�����ه پس مان�����د بهنگ�����ام و ن�����ه پيش دانش آوردن�����������د، در س�����������نگ و عصاچ�����ون عص�����ا و س�����نگ داري از قي�����اس و ز جم�������ادات دگ�������ر مخ�������بر ش�������ودم��������ا هم��������ه بي اتف��������اقي ض��������ايعيم ك�����او مي�����ان ه�����ر دو امت ك�����رد ف�����رق در ح���ق ق���ارون، ك���ه ك���ردش قه���ر نس���ف پس دو نيم���ه گش���ت ب���ر چ���رخ و ش���كافت ب�����ا خ�����بر گش�����تند از آن ش�����يخ و ص�����بيمص������طفي را ك������رده ظ������اهر، الس������الم

. جواب دهري که منكر الوهيت است و عالم را قديم مي گويد123دي، يكي ميگفت: ع��������الم ح��������ادث استفلس������فيي گفت: چ������ون داني ح������دوث؟ذره اي خ�������������ود نيس�������������تي از انقالبك�����رمكي، كان�����در ح�����دث باش�����د دفيناين ب�������ه تقلي�������د از پ�������در بش�������نيده ايچيس�����ت بره�����ان ب�����ر ح�����دوث اين؟ بگوگفت: دي��������دم ان��������در اين بح��������ر عميقدر ج�������دال و در خص��������ام و در س��������توهس�������وي آن هنگام�������ه گش�������تم من روانمن يكي از جم���������ع هنگام���������ه ش���������دمآن يكي ميگفت: گ���������ردون ف���������اني استو آن دگ�����ر گفت: آن ق�����ديم و بي كي استگفت: منك������������ر گش������������ته اي خالق راگفت: بي بره�������ان نخ�������واهم من ش�������نيدهين بي�������اور حجت و بره�������ان ك�������ه منگفت: حجت در درون ج�������������������انم استت�������و نمي بي�������ني هالل از ض�������عف چشمگفت وگ�����و بس�����يار گش�����ت و خل�����ق گيجگفت: ي�����������������������ارا در درونم حجتيستمن يقين دانم، نش�������������انش آن ب�������������وددر زب�������ان مي ناي�������د آن حجت، ب�������دانر گفت و گ������وي من نيس������ت پي������دا س������اش�����ك خ�����ون ب�����ر رخ روان�����ه م�����يرود

ف��اني اس��ت اين چ��رخ و، حقش وارث اس��ت ح������ادثي اب������ر چ������ه دان������د غي������وث؟ت�����و چ�����ه مي�����داني ح�����دوث آفت�����اب؟كي بدان���������د آخ���������ر و ب���������دو زمين؟از حم��������اقت ان��������در آن پيچي��������ده اي ور ن�����ه خ�����امش كن، ف�����زون گ�����وئي مجوبحث ميكردن������������د روزي دو فري������������ق گش����ت هنگام����ه، ب����ر آن دو كس گ����روه ت�����������ا بي�����������ابم اطالع از حالش�����������اناطالع از ح����������ال ايش����������ان بس����������تدم بي گم������اني، اين بن������ا را ب������اني اس������ت نيس�����تش ب�����اني و ي�����ا، ب�����اني وي اس�����ت روز و ش�������������ب آرن�������������ده و، رزاق راآنچ������ه گ������ولي، آن ب������ه تقلي������دي گزيدنش����������������������نوم بي حجت اين را در زمن در درون ج������ان نه������ان بره������انم اس������ت من همي بينم، مكن ب������ر من ت������و خش������م در س������ر و پاي������ان اين چ������رخ بس������يج ب�����ر ح�����دوث آس�����مانم آي�����تي اس�����ت م�����������ر يقين دان را، ك�����������ه در آتش رودهمچ�����و ح�����ال و س�����ر عش�����ق عاش�����قان ج�������ز ك�������ه زردي و ن�������زاري، روي من حجت حس��������ن و جم��������الش ميش��������ود

80

Page 81: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گفت: من اينه���������ا ن���������دانم حج���������تيگ��������ر بي��������اري، من كنم آن را قب��������ولگفت: چ�������ون قل�������بي و نق�������دي، دم زنندهس����������ت آتش امتح����������ان آخ����������رينع����ام و خ����اص از حالش����ان ع����الم ش����وندآب و آتش آم�������د اي ج�������ان، امتح�������انت��������ا من و ت��������و ه��������ر دو در آتش رويمي�����ا من و ت�����و ه�����ر دو در بح�����ر اوف�����تيمهمچن�������ان كردن�������د و در آتش ش�������دندفلس�����في را س�����وخت، خاكس�����تر ش�����د اوآن خ�������دا گوين�������ده، م�������رد م�������دعياز م���������������ؤذن بش���������������نو اين اعالم راك������ه نس������وزيده س������ت اين ن������ام از اجلص�������د ه�������زاران روح ش�������د دل داده ايص�������د ه��������زاران خل�������ق ان��������در باديهص�����د ه�����زاران زين ره�����ان، ان�����در ق�����رانچ���ون گ���رو بس���تند، غ���الب ش���د ص���وابفهم ك�����ردم، ك�����ان ك�����ه دم زد از س�����بقحجت منك���������������ر هم��������������اره زرد روي�������ك من�������اره، در ثن�������اي منك�������رانس���������كۀ ش���������اهان همي گ���������ردد دگرمن����بري ك����و ك����ه ب����ر آن ج����ا مخ����بري؟روي دين��������������ار و درم از نامش��������������انب������ر رخ س������يم و زري ان������در جه������انخ����ود بگ����ير اين معج����زه چ����ون آفت����ابزه����ره ني كس را، ك����ه ي����ك ح����رفي از آني����ار غ����الب ش����و ك����ه ت����ا غ����الب ش����ويحجت منك��������ر همين آم��������د ك��������ه منهيچ ننديش�����د ك�����ه ه�����ر ج�����ا ظاهريستفاي�����دة ه�����ر ظ�����اهري خ����ود ب�����اطن استاين تف�����اوت ح�����ق نه�����اد ان�����در زم�����انعم����ر ك����ركس س����ه ه����زار و پانص����د استمي بم�������يرد از كب�������وتر ص�������د ه�������زارجمل������ه پندارن������د ك������ركس ب������اقي استچونك���ه ظ���اهر بين ش���دند از جه���ل خ���ويشمي نمان������د در جه������ان ي������ك ت������ار موه�����ر چ�����ه پي�����دا ك�����رد، به�����ر معنئيست

ك�������ه ب�������ود در پيش عام�������ه آي�������تي ورن���ه كوت���ه كن س���خن، ب���ا ع���رض و ط���ولك������ه ت������و قل������بي، من نك������ويم ارجمندكان�������در آتش در فتن�������د آن دو ق�������رين از گم�����ان و ش�����ك س�����وي ايق�����ان روندنق�����د و قل�����بي را، ك�����ه آن باش�����د نه�����ان حجت ب����������اقي حيران����������ان ش����������ويم چ�����ون در دع�����وي من و ت�����و كوف�����تيم ه������ر دو خ������ود را ب������ر ت������ف آتش زدندمتقي را س������وخت، ت������ازه ت������ر ش������د اورس������ت و، س������وزيد ان������در آتش آن دعي ك����������وري اف����������زون، روان خ����������ام راكش مس�����مي ص�����در بودس�����ت و اج�����ل در ره او س�������ر ب�������ه س�������ر افت�������اده ايس������ر چ������و گ������وئي، بي عص������ا و راويهب������ر دري������ده پ������رده ه������اي منك������ران در دوام معج������������زات و در ج������������واب در ح����دوث چ����رخ، پ����يروز اس����ت و ح����ق ي����ك نش����ان ب����ر ص����دق آن انك����ار ك����و؟ك����و در اين ع����الم؟ ك����ه ت����ا باش����د نش����ان س�������كۀ احم�������د ب�������بين ت�������ا مس�������تقري�����������اد آرد روزگ�����������ار منك�����������ري ت������ا قي������امت ميده������د از ح������ق نش������ان س������كه اي بنم������ا ب������ه ن������ام منك������ران أم الكت������اب "ص������د زب������ان و، ن������ام او "ي�������ا ب�������دزدد ي�������ا فزاي�������د در بي�������ان ي������ار مغلوب������ان مش������و هين، اي غ������وي غ�������������ير اين ظ�������������اهر نمي بينم وطن آن ز حكمته����اي پنه����ان، مخ����بري اس����ت همچ����و نف����ع ان����در دواه����ا ك����امن اس����ت ت������ا بدانن������د اه������ل عرف������ان در جه������انم���ر كب���وتر را چ���ه باش���د زآن ب���ه دس���ت؟م������رگ ك������ركس را نبينن������د آش������كارني غل����ط كردن����د، ي����ك كس ب����اقي استمي نبينن��������د از عمي ن��������ه پس ن��������ه پيشك�������ل ش�������يء هال�������ك اال وج�������ه هوب�����اطنش بنگ�����ر، ب�����ر اين ظ�����اهر مأيست

ررض و ما بينهما إال بالرحق نيافريدمشان بهر124 موات و األر نا الس ما خلقر ". تفسير آيه کريمه که " همين که شما مي بينيد بلكه بهر معني و حكمت باقيه که شما نمي بينيد آن را

هيچ نقاش������������ي نگ������������ارد زين نقش؟بلك��������ه به��������ر ميهمان��������ان و كه��������انش�������ادي بچگ�������ان و ي�������اد دوس�������تانهيچ ك����وزه گ����ر كن����د ك����وزه ش����تاب؟هيچ كاس�����ه گ�����ر كن�����د كاس�����ۀ تم�����ام؟

بي امي���������د نف���������ع، به���������ر عين نقش؟ك�����ه ب�����ه فرج�����ه وارهن�����د از ان�����دهان دوس�������������تان رفت�������������ه را از نقش آن به��������ر عين ك��������وزه، ني از به��������ر آب؟به�������ر عين كاس�������ه، ني به�������ر طع�������ام؟

81

Page 82: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

هيچ خط������اطي نويس������د خ������ط ب������ه فن؟نقش ظ�������اهر، به�������ر نقش غ�������ايب استت�����ا س�����وم چ�����ارم، دهم، ب�����ر مي ش�����مرهمچ��������و بازيه��������اي ش��������طرنج، اي پسراين نه����������اده به����������ر آن لعب نه����������انهمچ�����نين مي بين جه�����ات ان�����در جه�����اتاول از به����������ر دوم باش����������د، چن����������انو آن دوم به�������ر س������وم مي������دان تم������امش�������هوت خ�������وردن ز به�������ر آن م�������نيكن���������د بينش، مي نبين���������د غ���������ير ايننبت را چ�����ه خوان�����ده، چ�����ه ناخوان�����ده ايرش جنب�����د ب�����ه س�����ير ب�����اد رو گ�����ر س�����آن س������رش گوي������د: س������معنا اي ص������باچ����ون ندان����د س����ير، ميران����د چ����و ع����امب�����ر توك�����ل، ت�����ا چ�����ه آي�����د در ن�����بردو آن نظره������ايي ك������ه آن افس������رده نيستآنچ������ه در ده س������ال خواه������د آم������دنهمچ������نين ه������ر كس ب������ه ان������دازة نظرچ����ون ك����ه س����د پيش و، س����د پس نماندچ����ون نظ����ر پس ك����رد ت����ا ب����دو وج����ودبحث امالك زمين ب����������������������������ا كبرياچ�������ون نظ�������ر در پيش افكن�������د، او بديدپس، ز پس مي بين������د او ت������ا اص������ل اصله�������ر كس�������ي ز ان�������دازة روش�������ن دليه����ر ك����ه ص����يقل پيش ك����رد، او بيش ديدگ���ر ت���و گ���وئي: ك���ان ص���فا فض���ل خداستق��������در همت باش��������د آن جه��������د و دعاواهب همت، خداون����������د اس����������ت و بسنيس����ت تخص����يص خ����دا، كس را ب����ه ك����ارلي�����ك چ�����ون رنجي ده�����د ب�����د بخت رانيكبخ��������تي را، چ��������و ح��������ق رنجي دهدب��������د دالن از بيم ج��������ان در ك��������ارزارپ�������ر دالن در جن�������گ هم از بيم ج�������انرس�������تمان را، ت�������رس و غم وا پيش ب�������ردچ������ون مح������ك آم������د، بال و بيم ج������انحاص���ل آن ك���ز وسوس���ه ه���ر س���و گ���ريخت

به�����ر عين خ�����ط، ن�����ه به�����ر خوان�����دن؟و آن ب�������راي غ�������ائب ديگ�������ر ببس�������ت اين فواي����������د را، ب����������ه مق����������دار نظرفاي����������دة ه����������ر لعب، در ت����������الي نگرو آن ب������������راي آن و، آن به������������ر فالن در پي هم، ت�����ا رس�����ي در ب�����رد و م�����ات ك�����ه ش�����دن ب�����ر پاي�����ه ه�����اي نردب�����ان ت����ا رس����ي ت����و پاي����ه پاي����ه ت����ا ب����ه ب����ام و آن م������ني از به������ر نس������ل و روش������ني عق�������ل او بي س�������ير، چ�������ون نبت زمين ل درمان�����ده اي هس�����ت پ�����اي او ب�����ه گ�����ر جنب�����اني اش غ�����ره مشو ت�����و ب�����ه س�����پ�����������اي او گوي�����������د عص�����������ينا خلناب����ر توك����ل مي نه����د چ����ون ك����ور، گ����ام چ�����ون توك�����ل ك�����ردن اص�����حاب ن�����ردج���ز رون����ده و ج����ز درن����دة پ����رده نيس����ت اين زم�����ان بين�����د ب�����ه چش�����م خويش�����تن غيب و مس��������تقبل ببين��������د، خ��������ير و شرش�����د گ�����زاره چش�����م و، ل�����وح غيب خواندآخ�������ر و آغ�������از هس�������تي رو نم�������وددر خليف�����������ه ك�����������ردن باب�����������اي ماآنچ�����ه خواه�����د ب�����ود ت�����ا محش�����ر پديدپيش مي بين������د عي������ان ت������ا روز فص������ل غيب را بين�������د ب�������ه ق�������در ص�������يقلي بيش�������تر آم�������د ب�������ر او ص�������ورت پديدن�����يز اين توفي�����ق ص�����يقل ز آن عطاس�����ت ليس لإلنس����������ان إال م����������ا س����������عي همت ش�������������اهي ن�������������دارد هيچ خس م��������انع ط��������وع و م��������راد و اختي��������اراو گريزان���������د ب���������ه كف���������ران رخت رارخت را نزديك������������������������������تر وا مينهدك�������رده اس�������باب ه�������زيمت اختي�������ارحمل�����ه ك�����رده س�����وي ص�����ف دش�����منان هم ز ت���رس، آن ب���د دل، ان���در خ���ويش م���ردز آن پدي����د آي����د ش����جاع از ه����ر جب����ان از قض������ا هم، در قض������ا باي������د گ������ريخت

. وحي کردن حقتعالي به موسي عليه السالم که: اي موسي، من که خالقم تو را دوست125ميدارم

گفت موس��������ي را ب��������ه وحي دل خ��������داگفت: چ����ه خص����لت ب����ود اي ذو الك����رم؟گفت: چ�������ون طفلي، ب�������ه پيش وال�������دهخ�����ود ندان�����د ك�����ه ج�����ز او دي�����ار هستم�������ادرش گ�������ر س�������يليي ب�������ر وي زنداز كس�������ي ي�������اري نخواه�������د غ�������ير اوخ������اطر ت������و هم، ز م������ا، در خ������ير و شرغ���ير من پيش���ت چ���و س���نگ اس���ت و كل���وخاي�����اك نعب�����د در ح�����نين "همچنان�����ك "

زيده، دوس����ت مي����دارم ت����و را ك����اي گ�����م�������وجب آن، ت�������ا من آن اف�������زون كنم وقت قه���������رش، دس���������ت هم در وي زده هم از او مخم����ور و، هم از اوس����ت مس�����ت هم ب�������ه م�������ادر آي�������د و ب�������ر وي تنداوس�������ت جمل�������ه ش�������ر او و خ�������ير اوالتف�������اتش نيس�������ت ب�������ا ج�������اي دگرگ���ر ص���بي و، گ���ر ج���وان و، گ���ر ش���يوخ ال نس��������تعين "در بال، از غ��������ير ت��������و "

82

Page 83: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

إي�����اك نعب�����د حص�����ر را "هس�����ت اين "عين هم به����ر حصر ت إي����اك نس����ر "هس����ت "ك������ه عب������ادت م������ر ت������و را آريم و بس

ريا نفي پي از آن لغت، در حص��������ر ك��������رده اس��������تعانت را و قصرطم�������ع ي�������اري هم، ز ت�������و داريم و بس

. خشم کردن پادشاه بر نديم و شفاعت کردن شفيع آن مغضوب عليه را و از پادشاه126درخواستن، و پادشاه شفاعت او قبول کردن، و رنجيدن نديم از شفيع که: چرا شفاعت کردي؟

پادش�����اهي ب�����ر ن�����ديمي خش�����م ك�����ردك������رد ش������ه شمش������ير ب������يرون از غالفهيچ كس را زه������������ره ني ت������������ا دم زندج����ز عم����اد المل����ك ن����امي، از خ����واصب�������ر جهي�������د و زود در س�������جده فت�������ادگفت: اگ����ر دي����و اس����ت، من بخش����يدمشچونك�����ه آم�����د پ�����اي ت�����و ان�����در مي�����انص�����د ه�����زاران خش�����م را ت�����انم شكستالب������������ه ات را هيچ نت������������وانم شكستگ��������ر زمين و آس��������مان ب��������ر هم زديور ش���������دي ذره ب���������ه ذره الب���������ه گرب��������ر ت��������و مي ننهيم منت، اي ك��������ريماين نك�����ردي ت�����و، ك�����ه من ك�����ردم يقينت��������و در اين مس��������تعملي، ني ع��������امليم���������������ا رميت إذرميت گش���������������ته اياال خان�����ه گ�����ير "ال ش�����دي، پهل�����وي " " "آنچ������ه دادي، ت������و ن������دادي، ش������اه دادوآن ن�������������ديم رس�������������ته از زخم و بالدوس��������تي ببري��������د ز آن مخلص تم��������امزآن ش���������فيع خويش���������تن بيگان���������ه شدگ���ر ن���ه مجن���ون اس���ت، ي���اري چ���ون بري���د؟واخري�����������دش آن دم از گ�����������ردن زدنباژگون��������ه رفت و، ب��������يزاري گ��������رفتپس مالمت ك������������رد او را ناص������������حيج�����ان ت�����و بخري�����د، آن دل دار خ�����اصگ�������ر جف�������ا ك�������ردي، نبايس�������تي رميدگفت: به�����ر ش�����اه مب�����ذول اس�����ت ج�����ان"لي م�������ع اهلل وقت ب�������ود آن دم م�������را "من نخ������واهم رحم�����تي ج�����ز زخم ش������اهغ�������ير ش�������ه را، به�������ر آن ال ك�������رده امگ�����ر بب�����رد او ب�����ه قه�����ر خ�����ود س�����رمك�����ار من سربخش�����ي و بي خويش�����ي است����رد فخ����ر آن س����ر، ك����ه ك����ف ش����اهش بش���ب، ك���ه ش���اه از قه���ر در ق���يرش كش���يدخ�����ود ط�����واف آنك�����ه او ش�����ه بين ب�����ودزآن نيام������د ي������ك عب������ارت در جه������انزآنك��������ه اين اس��������ما و الف��������اظ حميد�������د آدم را ام�������ام م االس�������ما ب "عل�������� "ل ب����ر س����ر كاله چ����ون نه����اد از آب و گ����ك����ه نق����اب ح����رف و دم در خ����ود كش����يدگ���ر چ���ه از خش���م ش���هم ك���رد او خالصگ���ر چ��ه از ي���ك وج��ه منط��ق كاش��ف استمن خلي����������������������������ل وقتم و او جبرئيل

خواس����ت ت����ا از وي ب����ر آرد دود و گ����ردت������ا زن������د ب������ر وي ج������زاي آن خالف ي������ا ش������فيعي ب������ر ش������فاعت ب������ر تنددر ش�����فاعت مص�����طفي واران�����ه خ�����اص در زم����ان ش����ه تي����غ قه����ر از ك����ف نه����ادور بليس��������ي ك��������رد، من پوش��������يدمش راض����يم، گ����ر ك����رد مج����رم ص����د زي����ان ك���ه ت���و را آن فض���ل و آن مق���دار هس���ت زآنك����ه الب����ۀ ت����و، يقين الب����ۀ من اس����ت ز انتق������ام، اين م������رد ب������يرون نام������دي او ن���������بردي اين زم���������ان از تي���������غ سرلي����ك ش����رح ع����زت توس����ت، اي ن����ديم اي ص��������فاتت در ص��������فات م��������ا دفين زآنك������ه محم������ول م������ني، ني ح������املي خويش���تن در م���وج، چ���ون ك���ف هش���ته اي اي عجب! ك�������ه هم اس�������يري هم ام�������يراوس��������������ت پس، اهلل اعلم بالرش��������������ادزين ش����������فيع آزرد و، برگش����������ت از والرو ب����ه حاي����ط ك����رد، ت����ا ن����ارد س����الم زين تعجب، خل������������ق در افس������������انه شداز كس������ي ك������ه ج������ان او را واخري������د؟خ�����اك نع�����ل پ�����اش بايس�����تي ش�����دن ب������ا چ������نين دل دار، كين داري گ������رفت ك���اين جف���ا چ���ون ميك���ني ب���ا مص���لحي؟ آن دم، از گ�������ردن زدن، ك�������ردت خالص خاص��������ه نيكي ك��������رد آن ي��������ار حميداو چ������را آي������د ش������فيع ان������در مي������ان؟"ال يس��������ع في��������ه ن��������بي مجت��������بي "من نخ������واهم غ������ير آن ش�������ه را پن������اه ك�����ه ب�����ه س�����وي ش�����ه ت�����وال ك�����رده ام ش�����اه بخش�����د شص�����ت ج�����ان ديگ�����رم ك����ار شاهنش����اه م����ا س����ر بخش����ي اس����ت ���رد نن���گ آن س���ر ك����ه ب���ه غ���يري س���ر بنن�����������گ دارد زو، ه�����������زاران روز عيدف����وق قه����ر و لط����ف و كف����ر و دين ب����ودبس نه����ان اس����ت و، نه����ان اس����ت و، نه����ان از گالب����������������ۀ آدمي آم����������������د پديدلي��������ك ني ان��������در لب��������اس عين و الم گش������ت آن اس������ماي ج������اني رو س������ياه ل مع�����ني پديد ت�����ا ش�����ود ب�����ر آب و گ�����لي����ك هم ش����ه ش����د م����را حق����ا من����اصلي���ك از ده وج���ه، پ���رده و مكن���ف اس���ت من نخ�������������واهم در بال او را دلي�������������ل

83

Page 84: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

هل لك حاجۀ؟ جوابش داد که127 ". گفتن جبرئيل عليهما السالم مر خليل عليه السالم را که " "اما اليك فال "

او ادب ن������������اموخت از جبري������������ل رادك�����ه م�����رادت هس�����ت ت�����ا ي�����اري كنم؟گفت اب�������������راهيم: ني، رو از مي�������������انبه���������ر اين دنياس���������ت مرس���������ل رابطهه������ر دل ار س������امع ب������دي وحي نه������انگ��ر چ��ه او مح��و ح��ق اس��ت و بي س��ر استك������ردة او، ك������ردة ش������اه اس������ت، ليكآنچ�����ه عين لط�����ف باش�����د ب�����ر ع�����وامبس بال و رنج مي باي�������������د كش�������������يدك����اين ح����روف واس����طه، اي ي����ار غ����اربس بال و رنج بايس������������ت و وق������������وفلي������ك بعض������ي زين بال، كژت������ر ش������دندهمچ����������و آب ني����������ل آم����������د اين باله�����ر ك�����ه پاي�����ان بين ت�����ر، او مس�����عود ترزآنك�����ه دان�����د ك�����اين جه�����ان كاش�����تنهيچ عق������دي به������ر عين خ������ود نب������ودهيچ نب�������ود منك�������ري، گ�������ر بنگ�������ريهيچ نب������ود پس چ������و بي������ني در جه������انب�����ل ب�����راي قه�����ر خص�����م، ان�����در حسدو آن ف�����������������������زوني هم پي طمعي دگرز آن همي پرس������ي: چ������را اين مي ك������ني؟چ����را از به����ر چيس����ت؟ "ور ن����ه اين گفتن "چ�����را گفتن س�����ؤال از مقص�����د است "اين "از چ��������ه رو فاي��������ده ج��������وئي؟ اي امينپس نق��������وش آس��������مان، و اه��������ل زمينگ����ر حكيمي نيس����ت، اين ت����رتيب چيس����ت؟كس نس������ازد نقش گرماب������ه و خض������ابه������ر چ������ه بي������ني در جه������ان از آي������تي

ك������ه بپرس������يد از خلي������ل ح������ق م������رادور ن���������ه بگري���������زم، س���������بكباري كنم واس������طه زحمت ب������ود، بع������د العي������ان مؤمن�����ان را زآنك�����ه هس�����ت او واس�����طه ���دي ان���در جه���ان؟ ح���رف و ص���وتي كي بلي������ك ك������ار من از آن ن������ازكتر اس������ت پيش ض������عفم ب������د نمايندس������ت ني������ك قه�������ر ش�������د ب�������ر نازنين�������ان ك�������رام عام�������ه را، ت�������ا ف�������رق را تانن�������د ديدپيش واص����ل، خ����ار باش����د، خ����ار، خ����ارت�����ا ره�����د آن روح ص�����افي از ح�����روف ب������از بعض������ي ص������افي و برت������ر ش������دندب�����ر س�����عيد آن آب و، خ�����ون ب�����ر اش�����قياج�����دتر او ك�����ارد، ك�����ه اف�����زون ب�����رد برهس�������ت به�������ر محش�������ر و برداش�������تن بلك�������ه از به�������ر مق�������ام ربح و س�������ودمنك���������ري اش به���������ر عين منك���������ري منك��������ري را، منك��������ريش از به��������ر آنود ي�����ا ف�����زوني جس�����تن و، اظه�����ار خ�����بي مع�������اني چاش�������ني نده�������د ص�������ورك����ه ص���ور زيت اس����ت و، مع���ني روش����ني چونك����ه ص����ورت به����ر عين صورتيس����ت چ����را گفتن ب����د اس����ت "ج����ز ب����راي اين، "چ������ون ب������ود فاي������دة اين، خ������ود همين نيس������ت حكمت ك������ه ب������ود به������ر همين ور حكيمي هس����ت، چ����ون فعلش تهيس����ت؟ ج������ز پي قص������د ص������واب و ناص������واب هس��������ت به�������ر معن�������يي و حكم�������تي

لم خلقت خلقا و اهلكتهم؟ و جواب128 ". مطالبه کردن موسي عليه السالم از حضرت عزت که " آمدن از حضرت عزت

گفت موس�������ي: اي خداون�������د حس�������ابن�����ر و م�����اده نقش ك�����ردي ج�����ان ف�����زاگفت ح����ق: دانم ك����ه اين پرس����ش ت����و راور ن�������ه ت�������أديب و عت�������ابت ك�������ردميلي������ك ميخ������واهي ك�������ه در افع������ال مات�����ا از آن واق�����ف ك�����ني م�����ر ع�����ام راقاص������دا، س������ائل ش������دي در كاش������فيزآنك���������ه نيم علم آم���������د اين س���������ؤالهم س�������ؤال از علم خ�������يزد، هم ج�������وابهم ض�������الل از علم خ�������يزد، هم ه�������ديز آش������������نايي خ������������يزد اين بغض و وال

نقش ك���ردي، ب���از چ���ون ك���ردي خ���راب؟ و آنگه�����ان وي�����ران ك�����ني آن�����را، چ�����را؟نيس��������ت از انك��������ار و غفلت، و ز ه��������وابه��������ر اين پرس��������ش ت��������و را آزردمي ب���������از ج����������وئي حكمت و س���������ر بقاپخت�����ه گ������رداني ب�����دين ه������ر خ�����ام رابه������ر عام������ه، لي������ك ت������و ز آن واقفي ه�������ر ب�������روني را نباش�������د اين مج�������ال همچن��ان ك��ه خ��ار و گ��ل، از خ��اك و آب همچن������ان ك������ه تلخ و ش������يرين از ن������داوز غ����ذاي خ����وش ب����ود س����قم و ق����وي

84

Page 85: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

مس�������������تفيد اعجمي ش�������������د آن كليمم������ا هم از وي اعجمي س������ازيم خ������ويشخ����ر فروش����ان خص����م هم����ديگر ش����دندپس بفرم�������ودش خ�������دا: اي ذو لب�������ابموس���������يا تخمي بك���������ار ان���������در زمينچ��ون ك��ه موس��ي كش��ت و ش��د كش��تش تم��امداس بگ��������رفت و م��������ر آنه��������ا را بريدك�����ه چ�����را كش�����تي ك�����ني و پ�����روري؟گفت: ي�������ا رب، ز آن كنم وي�������ران و پستدان������ه الي������ق نيس������ت در انب������ار ك������اهنيس���������������������ت حكمت اين دو را آميختنگفت: اين دانش ز ك�����������ه آموخ�����������تي؟گفت: تمي��������يزم ت��������و دادي، اي خ��������دادر خالي��������ق روحه��������اي پ��������اك هستاين ص��������دفها نيس��������ت در ي��������ك مرتبهواجب اس�����ت اظه�����ار اين ني�����ك و تب�����اهبه�����ر اظه�����ار اس�����ت اين خل�����ق جه�����انمخفي�������ا ش�������نو "كنت ك�������نزا گفت " " "

ت������ا عجمي������ان را كن������د زآن س������ر عليم پاس�������خش آريم چ�������ون بيگان�������ه پيش ت�������ا كلي�������د قف�������ل آن عق�������د آمدندچ�����ون بپرس�����يدي، بي�����ا بش�����نو ج�����واب ت�����ا ت�����و خ�����ود هم وادهي انص�����اف اين خوش����ه ه����ايش ي����افت، خ����وبي و نظ����ام پس ن�������دا از غيب در گوش�������ش رس�������يد�����ري؟ چ�����ون كم�����الي ي�����افت آن را مي بك���ه در اينج���ا دان���ه هس���ت و ك���اه هس���ت ك�������اه در انب�������ار، گن�������دم هم تب�������اه ف�����������رق، واجب مي كن������������د در بيختن ن������ور اين ش������مع از كج������ا افروخ������تي؟ گفت: پس تمي������يز، چ������ون نب������ود م������را؟روحه�������اي ت�������يرة گلن�������اك هس�������ت در يكي در اس�������ت و در ديگ�������ر ش�������به همچنان������ك اظه������ار گن������دمها ز ك������اه ت�������ا نمان�������د گنج حكمته�������ا نه�������ان ج��������وهر خ��������ود گم مكن، اظه��������ار شو

. بيان آنكه روح حيواني و عقل جزوي و وهم و خيال بر مثال دوغند و روح وحيي که باقي129است در اين دوغ همچو روغن پنهان است

ج�������وهر ص�������دقت خفي ش�������د در دروغآن دروغت اين تن ف��������������اني ب��������������ودس��������الها اين دوغ تن، پي��������دا و ف��������اشت�����ا فرس�����تد ح�����ق رس�����ولي، بن�����ده ايت������ا بجنبان������د ب������ه هنج������ار و ب������ه فني������ا كالم بن������ده اي ك������ان ج������زو اوستاذن م�����������ومن وحي م�����������ا را واعي استآنچن���ان ك���ه گ���وش طف���ل، از گفت م���امور نباش���������د طف���������ل را گ���������وش رشددائم�����ا ه�����ر ك�����ر اص�����لي گن�����گ ب�����ودوانك����ه گوش����ش ك����ر و گن����گ از آفتيستاو پ����������������������������ذيراي دم و تعليم نيستآنك�������ه بي تعليم ب�������د ن�������اطق، خداستي�������ا چ�������و آدم ك�������رده تلقينش خ�������داي�������ا مس�������يحي ك�������ه ب�������ه تعليم ودوداز ب��������������راي دف��������������ع تهمت، در والدجنبش��������ي بايس��������ت ان��������در اجته��������ادروغن ان������در دوغ باش������د چ������ون ع������دمآنك�����ه هس�����تت مينماي�����د، هس�����ت پوستدوغ روغن ناگرفت�����������ه اس�����������ت و كهنهين بگ������ردانش ب������ه دانش دس������ت دستزآنك������ه اين ف������اني دلي������ل ب������اقي استروغن ان���������در دوغ پنه���������ان ميش���������ود

همچ����������و طعم روغن ان����������در طعم دوغ راس��������تت آن ج��������ان رب��������اني ب��������ودروغن ج��������ان ان��������در او ف��������اني و الش دوغ را در خم�������������ره جنبانن�������������ده اي ت�����ا ب�����دانم من، ك�����ه پنه�����ان ب�����ود، من در رود در گ����وش آن ك����او وحي جوس����ت آنچن������ان گوش������ي ق������رين داعي اس������ت پ������ر ش������ود، ن������اطق ش������ود او در كالم گفت م��������ادر نش��������نود، گنگي ش��������ودن����اطق آن كس ش����د، ك����ه از م����ادر ش����نودزآنك�������ه در گوش�������ش رس�������يده علتيستالج�������رم م�������ر نط�������ق را تس�������ليم نيستك������ه ص������فات او ز علته������ا جداس������ت بي حج����������اب م����������ادر و داي����������ه ورادر والدت ن��������اطق آم��������د در وج��������ودك�����ه ن�����زاده س�����ت از زن�����ا و از فس�����ادت������ا ك������ه دوغ، آن روغن از دل ب������از داددوغ در هس�������������تي ب�������������ر آورده علم وآنك����ه ف����اني مينماي����د، اص����ل اوس����ت ت�������ا بنگزي�������ني بن�������ه خ�������رجش مكن ت����ا نماي����د آنچ����ه پنه����ان ك����رده اس����ت الب������ۀ مس������تان دلي������ل س������اقي اس������ت ه����ر چ����ه ميس����ازي ت����و اش، آن ميش����ود

. مثال ديگر هم در اين معني13085

Page 86: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

هس����������ت بازيه����������اي آن ش����������ير علمگ���������������ر نب���������������ودي جنبش آن بادهاز آن شناس������ي ب������اد را، گ������ر آن صباستاين ب����������دن مانن����������د آن ش����������ير علمفك����ر، ك����ان از مش����رق آي����د، آن صباستمش������رق اين ب������اد فك������رت ديگ������ر استخ���ور، جم���اد اس���ت و، ب���ود ش���رقش جم���ادش���رق خورش���يدي ك���ه ش���د ب���اطن ف���روززآنك�����ه چ�����ون م�����رده ب�����ود، تن بي لهبور نباش������د آن، چ������و اين باش������د تم������امهمچنانك����ه چش����م مي بين����د ب����ه خ����واب، اي فالن اخ الم���وت "ن���وم م���ا، چ���ون ش���د "ور بگوين�����دت ك�����ه: هس�����ت آن ف�����رع اينمي ببين����د خ����واب ج����انت وص����ف ح����الدر پي تعب���������������ير آن، ت���������������و عمرهاك����ه: بگ����و اين خ����واب را تعب����ير چيس����ت؟خ�واب ع�ام اس�ت اين و، خ�ود خ�واب خ�واصپي�����ل باي�����د ت�����ا چ�����و خس�����بد اوس�����تانخ�����ر نبين�����د هيچ هندس�����تان ب�����ه خ�����وابج����ان همچ����ون پي����ل باي����د، ني����ك زفتذك������ر هندس������تان كن������د پي������ل از طلب، ك�����ار ه�����ر اوب�����اش نيست روا اهلل "اذك����� "لي�����ك ت�����و آيس مش�����و، هم پي�����ل ب�����اشكيمي�������ا س�������ازان گ�������ردون را ب�������بيننقش بندانن���������������د در ج���������������و فلكگ������ر نبي������ني خل������ق مش������كين جيب راه���������ر دم آسيبيس���������ت ب���������ر ادراك توزين س����بب ادهم ب����ه ناگ����ه دي����د خ����وابالج����������رم زنجيره����������ا را ب����������ر دريداين نش�������ان دي�������د هندس�������تان ب�������ودمي فش��������اند خ��������اك ب��������ر ت��������دبيرهات����رك گ����يرد مل����ك دني����ا س����ر ب����ه سرآنچنانك���������ه گفت پيغم���������بر ز ن���������ورك���������ه تج���������افي آرد از دار الغ���������روربه�������ر ش�������رح اين ح�������ديث مص�������طفي

مخ����������������بري از باده����������������اي مكتتم ش������ير م������رده كي بجس������تي در ه������وا؟ي����ا دب����ور اس����ت، اين بي����ان آن خفاس����ت فك��������ر مي جنبان��������د او را، دم ب��������ه دم وآنك�����ه از مغ�����رب، دب�����ور ب�����ا وباس�����ت مغ����رب اين ب����اد فك����رت ز آن س����ر اس����ت ج����ان ج����ان ج����ان ب����ود ش����رق ف����ؤادقش������ر و عكس آن ب������ود خورش������يد روزپيش او، ن������ه روز بنماي������د ن������ه ش������ب بي ش�������������ب و بي روز دارد انتظ�������������ام بي م������ه و خورش������يد، م������اه و آفت������اب زين ب���������رادر، آن ب���������رادر را ب���������دان مش������������نو آن را، اي مقل������������د، بي يقين ك����ه ب����ه بي����داري نبي����ني بيس����ت س����ال مي دوي س���������وي ش���������هان ب���������ا دهار را، سگيس����ت ف����رع گفتن اين چ����نين س����باش�������د اص�������ل اجتب�������ا و اختص�������اص خ�������واب بين�������د خط�������ۀ هندوس�������تان خ�����ر ز هندس�����تان نكردس�����ت اغ�����تراب ت����ا ب����ه خ����واب او هن����د تان����د رفت، تفت پس مص���ور گ���ردد آن ذك���رش ب���ه ش���ب "ارجعي ب�����ر پ�����اي ه�����ر قالش نيس�����ت "ور ن��������ه پيلي، در پي تب��������ديل ب��������اش بش�������نو از مين�������اگران ه�������ر دم ط�������نين كارس����������ازانند به����������ر لي و ل����������ك بنگ������ر اي ش������ب ك������ور اين آس������يب رانبت ن������و ن������و رس������ته بين از خ������اك توبس��������ط هندس��������تان دل را بي حج��������اب مملكت ب�������������رهم زد و ش�������������د ناپديدك�����ه جه�����د از خ�����واب و ديوان�����ه ش�����ودميدران������������������د حلق������������������ۀ زنجيرهاجملگي ب������������ر هم زن������������د بي درد سرك�����ه نش�����انش آن ب�����ود ان�����در ص�����دورهم ان��������������ابت آرد از دار الس��������������رورداس��������تاني بش��������نو اي ي��������ار ص��������فا

م يفر الرمرء منر أخيه و131 . حكايت آن پادشاه زاده که پادشاهي حقيقي به وي روي نمود، يوره و أبيه نقد وقت او شد، پادشاهي اين خاك تودة کودك طبعان که قلعه گيري نام کنند، آن أم کودك که چيره آيد بر سر خاك توده بر آيد و الف زند که قلعه مراست کودکان ديگر بر وي

رشك برند که التراب ربيع الصبيان، آن پادشاه زاده چو از قيد رنگها برست گفت: من اين خاکهاي رنگين را همان خاك دون ميگويم زر و اطلس و اکسون نمي گويم. من از اين اکسونم صبيا ارشاد حق را مرور سالها حاجت نيست در قدرت رستم و به يك سون جستم، و آتيناه الحكر

کنر فيكون هيچ کس سخن قابليت نگويدپادش�������اهي داش�������ت ي�������ك برن�������ا پسرخ����واب دي����د او، ك����ان پس����ر ناگ����ه بم����ردخش�����ك ش�����د از ت�����اب آتش مش�����ك اوآنچن������ان پ������ر ش������د ز دود و درد ش������اه

ب��������اطن و ظ��������اهر م��������زين از ه��������نرص�����افي ع�����الم ب�����ر آن ش�����ه گش�����ت دردك������ه نمان������د از ت������ف آتش اش������ك اوك�������������ه نمي يابي�������������د در وي، آه، راه

86

Page 87: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

خواس�����ت م�����ردن، ق�����البش بي ك�����ار شدش���������ادئي آم���������د ز بي���������داريش پيشت����ا ز ش����ادي خواس����ت هم ف����اني ش����دناز دم غم مي بم�������������يرد اين چ�������������راغدر مي������ان اين دو م������رگ او زن������ده استش�����اه ب�����ا خ�����ود گفت: ش�����ادي را س�����بباين عجب ي���ك چ���يز از ي���ك روي م���رگآن يكي نس������بت ب������دان ح������الت، هالكش�������ادي تن س�������وي دني�������اوي كم�������الخن�����ده را در خ�����واب هم تعب�����ير خ�����وانگري������ه را در خ������واب ش������ادي و ف������رحش�����اه انديش�����يد: ك�����اين غم خ�����ود گذشتور رس�����د خ�����اري چ�����نين ان�����در ق�����دمچش������م زخمي زين مب������ادا ك������ه ش������ودچ�������ون فن�������ا را ش�������د س�������بب بي منتهاص����د دريچ����ه و در، س����وي م����رگ ل����ديغژي������غ ژي������غ تلخ آن دره������اي م������رگاز س�������وي تن، درده�������ا بان�������گ در استج����ان من، ب����ر خ����وان دمي فهرس����ت طبهين ب��������رو برخ��������وان كت��������اب طب راز آن هم�����ه ب�����ر من در اين خان�����ه ره استب������اد تن������د اس������ت و چ������راغم اب������تريت����ا ب����ود ك����ز ه����ر دو ي����ك وافي ش����ودهمچ���و ع���ارف، ك���و از اين ن���اقص چ���راغت�����ا ك�����ه روزي ك�����اين بم�����يرد ناگه�����اناو نك�����������رد اين فهم، پس داد از غ�����������ررچ���������اره انديش���������يد ليكن، چ���������اره ني

عم������ر مان������ده ب������ود، ش������ه بي������دار شدك����ه ندي����ده ب����ود ان����در عم����ر خ����ويش بس مط�����وق آم�����د اين ج�����ان ب�����ا ب�����دن و ز دم ش�������������ادي بم�������������يرد اينت الغ اين مط����وق ش����كل ج����اي خن����ده اس����ت غم ش������ود حاص������ل، زهي ك�������ار عجب و آن ز ي�����ك روي دگ�����ر احي�����ا و ب�����رگ ب������از هم آن س������وي ديگ������ر امتس������اك س�����������وي روز ع�����������اقبت نقص و زوال گري�����ه گوي�����د ب�����ا دري�����غ و آن�����دهان هس�����ت در تعب�����ير، اي ص�����احب، م�����رح لي����ك ج����ان از جنس اين ب����د ظن بگش����ت ك�������ه رود گ�������ل، يادگ�������اري باي�������دم يادگ����������اري باي����������دم گ����������ر او رودپس ك���������دامين راه را بن���������ديم م���������ا؟مي كن�����د ان�����در گش�����ادن، ژي�����غ ژي�����غ نش���نود گ���وش ح���ريص، از ح���رص ب���رگ و ز س���وي خص���مان، جف���ا بان���گ در اس���ت ن�����������ار علته�����������ا نظ�����������ر كن ملتهب ت��������ا ش��������مار ري��������گ بي��������ني رنجهاه اس���ت ه���ر دو گ���امي پ���ر ز كژدمه���ا چ���زو بگ����������يرانم چ����������راغ ديگ����������ري گ�����ر ب�����ه ب�����ادي، آن چ�����راغ از ج�����ا رودش������مع دل اف������روخت از به������ر ف������راغ پيش چش����م خ����ود نه����د او ش����مع ج����ان ش��������مع ف��������اني را ب��������ه ف��������انيي دگرگفت ب�����ا خ�����ود: نيس�����ت ب�����يرون رفت�����ني

. عروس آوردن پادشاه فرزند خود را از خوف انقطاع نسل132پس عروس������ي خواس������ت باي������د به������ر اوگ������ر رود س������وي فن������ا اين ب������از، ب������ازص������ورت اين ب������از، گ������ر ز ينج������ا رودبه����������ر اين فرم����������ود آن ش����������اه نبيهبه�����ر اين مع�����ني هم�����ه خل�����ق اي پ�����درت�������ا بمان�������د آن مع�������اني در جه�������انح���ق ب���ه حكمت حرصش���ان دادس���ت و جدمن هم از به��������ر دوام نس��������ل خ��������ويشدخ������تري خ������واهم ز نس������ل ص������الحيش���اه، خ���ود آن ص���الح اس���ت، آزاده اوستم�������ر اس�������يران را لقب كردن�������د ش�������اهش����د مف����ازه بادي����ۀ خ����ون خ����واره، ن����امب�������ر اس�������ير ش�������هوت ح�������رص و املآن اس����������يران اج����������ل را ع����������ام دادص����در خواندن����دش، ك����ه در ص����ف نع����ال

ت��������ا نماي��������د زين ت��������زوج نس��������ل اوف������رخ او گ������ردد ز بع������د ب������از، ب������ازمع��������ني او در ول��������د ب��������اقي ب��������ودر ابي������ه مص������طفي ك������ه: الول������د س������مي بياموزن���������������د طفالن را ه���������������نر چ�����ون ش�����ود آن ق�����الب ايش�����ان نه�����ان به�������ر رش�������د ه�������ر ص�������غير مس�������تعدجفت خ���واهم پ���ور خ���ود را، خ���وب كيش ني ز نس���������ل پادش���������اهي، ط���������الحي ني اس���ير ح���رص ف���رج اس���ت و گلوس���ت عكس، چ�����ون ك�����افور، ن�����ام آن س�����ياه ني������ك بخت، آن پيس را كردن������د ع������ام ب�����ر نوش�����ته م�����ير، ي�����ا ص�����در اج�����ل ن��������ام، ام��������يران اج��������ل، ان��������در بالدج���ان او بس���ته اس���ت، يع���ني ج���اه و م���ال

. اختيار کردن پادشاه دختر درويش زاهدي را از جهت پسر و اعتراض کردن اهل پرده و133ننگ داشتن ايشان از پيوندي درويش

87

Page 88: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ش����اه چ����ون ب����ا زاه����دي خويش����ي گزيدم�������ادر ش�������هزاده گفت از نقص عق�������ل:ت������و ز ش������ح و بخ������ل خ������واهي و ز دهاگفت: ص���������الح را گ���������دا گفتن خطاستدر قن��������������اعت ميگري��������������زد از تقي قل��������تي ك��������ان از قن��������اعت وز تقاستحب�������ه اي آن گ�������ر بياب�������د، س�������ر نهدش����ه ك���ه او از ح���رص، قص���د ه����ر ح���رامگفت: ك������و ش������هر و قالع، او را جه������يز؟گفت: رو، ه������ر ك������او غم دين ب������ر گزيدغ������الب آم������د ش������اه و دادش دخ������تريدر مالحت خ�������ود نظ�������ير خ�������ود نداشتحس�����ن دخ�����تر اين، خص�����الش آنچن�����انص�������يد دين كن ت�������ا رس�������د ان�������در تبعآخ���������رت، قط����������ار اش����������تر دان عموپش������م بگزي������ني، ش������تر نب������ود ت������و راچ�����ون ب�����ر آم�����د اين نك�����اح آن ش�����اه رااز قض�����ا كمپ�����يرك ج�����ادو ك�����ه ب�����ودج�������ادوئي ك�������ردش عج�������وز ك�������ابليش�����ه بچ�����ه ش�����د عاش�����ق كمپ�����ير زشتي�������ك س�������يه رو، دي�������و ك�������ابولي زنيزآن س����������يه روي خ����������بيث نابك����������اراين ن������ود س������اله عج������وز گن������ده پ������يرت�����ا ب�����ه س�����الي ب�����ود ش�����هزاده اس�����يرص���������حبت كمپ����������ير او را مي����������درودديگ�������ران از ض�������عف وي، ب�������ا درد سراين جه����ان ب����ر ش����اه چ����ون زن����دان ش����ده����رد و م����ات ش����اه بس بيچ����اره ش����د در بزآنك����ه ه����ر چ����اره ك����ه ميك����رد آن پ����درپس يقين گش����تش ك����ه مطل����ق، آن سريستس����جده مي ك����رد او ك����ه: فرم����انت رواستلي���ك اين مس���كين همي س���وزد چ���و ع���ود

اين خ������بر در گ������وش خاتون������ان رس������يدكف����ويت ب����ود در عق����ل و نق����ل "ش����رط "ت������ا ببن������دي پ������وز م������ا را ب������ر گ������داغ������ني القلب از داد خداس������ت "ك������او "ن�����ه از ل�����ئيمي و كس�����ل، همچ�����ون گ�����داآن ز فق�������ر و قلت دون�������ان جداس�������ت وين ز گنج زر ب�����������������������ه همت ميجهدميكن�������د، او را گ�������دا گوي�������د هم�������ام ي�������ا نث�������ار گ�������وهر و دين�������ار ن�������يز؟ب����������اقي غمه����������ا خ����������دا از وي بريداز ن������ژاد ص������الحي خ������وش ج������وهري چه���ره اش تاب���ان ت���ر از خورش���يد چاش���ت ك������ز نك������وئي مي نگنج������د در بي������ان حس������ن و م������ال و ج������اه و بخت منتف������ع در تب�����ع دني�����اش همچ�����ون پش�����ك و موور ب������ود اش������تر، چ������ه قيمت پش������م راب������������ا ن������������ژاد ص������������الحان و اولياعاش�����ق ش�����هزادة ب�����ا حس�����ن و ج�����ودك�����ه ب�����رد ز آن رش�����ك، س�����حر ب�����ابلي ت�����ا ع�����روس و آن عروس�����ي را بهش�����ت گش�����ت ب�����ر ش�����هزاده ناگ�����ه ره�����زني گش�����ت آن ش�����هزاده م�����دهوش و ن�����زارن���ه خ���رد هش���ت آن پس���ر را و ن���ه ض���ميربوس����ه ج����ايش، نع����ل كفش گن����ده پ����يرت�����ا ز ك�����اهش، نيم ج�����اني مان�����ده ب�����ودكر س������حر، از خ������ود بي خ������بر او ز س������وين پس���ر ب���ر گري����ه ش���ان خن���دان ش���ده روز و ش�����ب ميك�����رد قرب�����ان و زك�����ات عش������ق كمپ������يرك همي ش������د بيش������ترچ�����اره او را بع�����د از اين الب�����ه گريس�����ت غ��ير ح��ق، ب��ر مل��ك ح��ق، فرم��ان ك��ه راس��ت؟دس����������ت گ����������يرش اي رحيم و اي ودود

. مستجاب شدن دعاي پادشاه در خالص پسرش از جادوي کابلي134ت�����ا ز ي�����ارب ي�����ارب و، افغ�����ان ش�����اهك������او ش������نيده ب������ود از دور اين خ������برك�����ان عج�����وزه ب�����ود ان�����در ج�����ادوئيدس����ت ب����ر ب����االي دس����ت اس����ت اي ف����تيمنته���������اي دس���������تها دس���������ت خداستهم از او گيرن����������������د ماي����������������ه ابرهاگفت ش����اهش: ك����اين پس����ر از دس����ت رفتنيس��������ت همت��������ا زال را زين س��������احرانچ����ون ك����ف موس����ي ب����ه ام����ر كردگ����ارك������ه م������را اين علم آم������د زآن ط������رفحر او آم������دم ت������ا ب������ر گش������ايم س������س������وي گورس������تان ب������رو، وقت س������حورس�����وي قبل�����ه، ب�����از ك�����او آن گ�����ور را

س��������احري اس��������تاد پيش آم��������د ز راه ك������ه اس������ير پ������ير زن گش������ت آن پسربي نظ������������ير و ايمن از مث������������ل و دوئي در فن و در زور، ت�������������ا ذات خ�������������دابح�����ر، بي ش�����ك منته�����اي جويهاس�����ت هم ب�������دو باش�������د نه�������ايت س�������يل راگفت: اين�������ك آم�������دم درم�������ان زفت ج�������ز من داهي رس��������يده ز آن ك��������ران حر او دم������ار ن������ك ب������ر آرم من ز س������حر مس��������تخف ني ز ش��������اگردي س��������ت�����������ا نمان�����������د ش�����������اهزاده زرد روپهل�����وي دي�����وار هس�����ت اس�����پيد گ�����ورت������ا ببي������ني ق������درت و ص������نع خ������دا

88

Page 89: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

بس دراز اس����ت اين حك����ايت، ت����و مل����ولس�����وي گورس�����تان ب�����رفت آن ش�����اه زودجادوئيه��������ا دي��������د پنه��������ان ان��������در اوآن گرهه�������اي گ�������ران را ب�������ر گش�������ادآن پس�����ر ب�����ا خ�����ويش آم�����د، ش�����د دوانس������جده ك������رد و ب������ر زمين م������يزد ذقنش�����اه آئين بس�����ت و اه�����ل ش�����هر ش�����ادع����الم از س����ر زن����ده گش����ت و پ����ر ف����روزي�����ك عروس�����ي ك�����رد ش�����اه او را چن�����انج�������ادوي كمپ�������ير، از غص�������ه بم�������ردش���������اهزاده در تعجب مان���������ده ب���������ودن����و عروس����ي دي����د همچ����ون م����اه حسنگش�����ت بيه�����وش و ب�����ه رو ان�����در فت�����ادس���ه ش���بان روز، او ز خ���ود بي ه���وش گشتود از گالب و از عالج آم������������د بخ������������بع������د س������الي گفت ش������اهش در س������خني�������اد آور ز آن ض�������جيع و ز آن ف�������راشگفت: رو، من ي������������افتم دار الس������������رورهمچن����ان باش����د، چ����و م����ومن راه ي����افتمخلص اين قس���������ه ب���������رگفتم تم���������ام

زب�����ده را گ�����ويم، ره�����ا ك�����ردم فض�����ول گ��������ور را آن ش��������اه، آن دم برگش��������ودص�����د گ�����ره ب�����ر بس�����ته ب�����ر يكت�����ار موپس ز محنت پ������������ور ش������������ه را راه دادس�����وي تخت ش�����اه، ب�����ا ص�����د امتح�����ان در بغ�������ل ك�������رده پس�������ر تي�������غ و كفن و آن ع���������روس ناامي���������د بي م���������راداي عجب آن روز روز، ام�������������������روز روز������د پيش س������گان ك������ه جالب و قن������د بروي و خ����وي زش����ت ب����ا مال����ك س����پردك���ز من او عق���ل و بص���ر چ���ون در رب���ود؟ك������ه همي زد ب������ر مليح������ان راه حس������ن ت����ا س����ه روز از جس����م او گم ش����د ف����ؤادت���ا ك���ه خل���ق از غش او پر ج���وش گش���ت ان����دك ان����دك فهم گش����تش ني����ك و بدوز م���������زح ي���������اد آر آن ي���������ار كهن ت����ا ب����دين ح����د بي وف����ا و م����ر مب����اش ه دار الغ����������رور وارهي����������دم از چ����������س�����وي ن�����ور ح�����ق، ز ظلمت روي ت�����افتت�����ا ب�����داني مقص�����د خ�����ود، والس�����الم

. در بيان آنكه شهزاده، آدمي بچه است و خليفۀ خداست پدرش، آدم صفي خليفۀ حق135 مسجود ماليك، و آن کمپير کابلي دنياست که آدمي بچه را از پدر ببريد به سحر، و انبيا و اوليا

آن طبيب تدارك کننده انداي ب������رادر دان ك������ه ش������ه زاده ت������ويك�������ابلي، س�������احرة دنياس�������ت، ك�������اوچ������ون در افكن������دت در اين آل������وده روذت������������ا رهي زين ج������������ادوئي و اين قلقز آن ن�������بي دني�������ات را س�������حاره خواندهين فس������ون گ������رم دارد گن������ده پ������يردر درون س�������������ينه نفاث�������������ات اوستس�������احرة دني�������ا ق�������وي دان�������ا زنيستور گش��������������ادي عق��������������د او را عقلهاهين طلب كن خ�������وش دمي، عق�������ده گشاهمچ����و م����اهي بس����ته اس����تت او ب����ه شستشص�����ت س�����ال از شس�����ت او در محن�����تيفاس�����قي ب�����د بخت، ني دني�����ات خ�����وبنفخ او اين عق�����ده ه�����ا را س�����خت ك�����ردت���������ا نفخت في���������ه من روحي، ت���������و راج�����ز ب�����ه نفخ ح�����ق نس�����وزد نفخ س�����حررحمت او س��������ابق اس��������ت از قه��������ر اوت�������ا رس�������ي ان�������در نف�������وس زوجتب����������ا وج����������ود زال ناي����������د آن حاللني بگفتس���������ت آن س���������راج امت���������ان؟پس وص���������ال اين، ف���������راق آن ب���������ودس���������خت مي آي���������د ف���������راق اين ممرچ���ون ف���راق نقش س���خت اس���ت، اي ج���واناي ك�����ه ص�����برت نيس�����ت از دني�����اي دونچ���ون ك���ه ص���برت نيس���ت زين آب س���ياه

به��������ر راه راس��������ت آم��������اده ت��������وئي ك������رده م������ردان را اس������ير رن������گ و بودم ب�����ه دم ميخ�����وان و مي دم، ق�����ل أع�����وذاس���������تعاذت خ���������واه از رب الفل���������ق ه نش���اند ك���او ب���ه افس���ون، خل���ق را در چ���ك������رده ش������اهان را دم گ������رمش اس������يرعق�����ده ه�����اي س�����حر را اثب�����ات اوس�����ت ح����ل س����حر او ب����ه پ����اي عام����ه نيس����ت انبي����������ا را كي فرس����������تادي خ����������دا؟

عل اهلل م��������������ا يش��������������اء يفر "راز دان "ش�����اه زاده مان�����د س�����الي و ت�����و شص�����ت نتي ني خوش�������ي ني ب�������ر طري�������ق س�������ني رهي���������ده از وب���������ال و از ذن���������وب پس طلب كن نفخ������������ۀ خالق ف������������ردوا رهان���������د زين و گوي���������د: برت���������ر آنفخ قه��������ر اس��������ت اين و، آن دم نفخ مهرس�������ابقي خ�������واهي، ب�������رو س�������ابق بجوك����اي ش����ه مس����حور اين����ك مخ����رجت در ش��������بيكه و در ب��������ر آن پ��������ر دالل اين جه�������ان و آن جه�������ان را ض�������رتان ص�������حت اين تن، س�������قام ج������ان ب�������ودپس ف��������راق آن مق��������ر دان س��������خت ترف������رقت نق������اش ص������د چن������دان ب������دانص��بر چ��ون داري ز ح��ق، اي دوس��ت، چ��ون؟چ�����ون ص�����بوري داري از چش�����مۀ ال�����ه؟

89

Page 90: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

چونك�����ه بي اين ش�����رب، كم داري س�����كونگ������ر ببي������ني ي������ك نفس حس������ن ودودرب را جيف�����ه بي�����ني بع�����د از آن، اين ش�����همچ����و ش����هزاده رس����ي در ي����ار خ����ويشجه�����د كن در بيخ�����ودي، خ�����ود را بي�����ابه����ر زم����اني هين مش����و ب����ا خ����ويش جفتاز قص�������ور چش�������م باش�������د آن عث�������ارب�������وي پيراه�������ان يوس�������ف كن س�������ندص�������ورت پنه�������ان آن ن�������ور ج�������بينن�������ور آن رخس�������ار برهان�������د ز ن�������ارچش��������م را اين ن��������ور، ح��������الي بين كندص����ورتش ن����ور اس����ت و در تحقي����ق ن����اردم ب������ه دم در رو فت������د ه������ر ج������ا روددور بين���������������د، دور بين بي ه����������������نرخفت����ه باش����ي ب����ر لب ج����و خش����ك لبدور مي بي���������ني س���������راب و مي���������دويم�����يزني در خ�����واب ب�����ا ي�����اران ت�����و الفن����ك ب����دان س����و آب دي����دم، هين ش����تابه���������ر ق���������دم زين آب ت���������ازي دورترعين آن ع�������زمت، حج�������اب اين ش�������دهبس كس������ا ع������زمي ب������ه ج������ائي مي كنددي������د و الف خفت������ه مي ناي������د بك������ارخوابن�������اكي، لي�������ك هم ب�������ر راه خسبت������ا ب������ود ك������ه س������الكي برت������و زندخفت���ه را گ����ر فك���ر گ���ردد همچ���و م���ويفك���ر خفت���ه، گ���ر دو ت���ا و، گ���ر س���ه تاستورچ�����ه چش�����مش ت�����يز بين و ب�����ا ضياستم�������وج ب�������ر وي ميزن�������د بي اح�������ترازخفت�������ه مي بين�������د عطش�������هاي ش�������ديد

چ�����ون ز اب�����ر آري ج�����دا، و ز يش�����ربون؟ان������در آتش افك������ني ج������ان و وج������ودچ������ون ببي������ني ك������ر و ف������ر ق������رب راپس ب����رون آري ز پ����ا، ت����و خ����ار خ����ويش زودت��������������ر، واهلل اعلم بالص��������������واب ل ميفت ه��ر زم��ان، چ��ون خ��ر، در آب و گ��ك������ه نبين������د ش������يب و ب������اال را چه������ارزآنك�����ه ب�����ويش چش�����م روش�����ن مي كندك����������رده چش����������م انبي����������ا را دور بين هين مش������و ق������انع ب������ه ن������ور مس������تعارجس������م و عق������ل و روح را گ������رگين كندگ���ر ض���يا خ���واهي، دو دس���ت از وي ب���داردي�����ده و ج�����اني ك�����ه ح�����الي بين ب�����ودهمچنانك��������ه دور دي��������دن خ��������واب درمي������دوي س������وي س������راب ان������در طلب عاش���������ق آن بينش خ���������ود ميش���������وي ك������ه منم بين������ا دل و پ������رده ش������كاف ت������ا رويم آنج������ا و، آن باش������د س������راب دو دوان س�������وي س�������راب ب�������ا غ�������ررك�����ه ب�����ه ت�����و پيوس�����ته اس�����ت و آم�����ده از مق������امي ك������ان غ������رض در وي ب������ودج����ز خي����الي نيس����ت، دس����ت از وي ب����داراهلل اهلل، ب�����������������ر ره اهلل خس�����������������ب از خي����������االت نعاس����������ت ب����������ر كنداو از آن دقت نياب�������������د راه ك�������������وي هم خط����ا، ان����در خط����ا، ان����در خطاس����ت هم هب�������ا ان�������در هب�������ا ان�������در هباستخفت����������ه پوي����������ان در بياب����������ان درازآب اق���������رب من���������ه منر حب���������ل الوريد

. حكايت آن زاهد که در سال قحط خندان و شاد بود با مفلسي و بسياري عيال و خلق مي136 مردند از گرسنگي گفتندش: چه هنگام شادي است؟ که هنگام صد تعزيت است. گفت: مرا باري

نيستهمچن����ان ك����ان زاه����د ان����در س����ال قحطپس بگفتن���دش: چ���ه ج���اي خن���ده اس���ت؟رحمت از م����ا، چش����م خ����ود ب����ر دوختستكش�����ت و ب�����اغ و رز س�����يه اس�����تاده استخل�����ق مي ميرن�����د زين قح�����ط و ع�����ذابب��������ر مس��������لمانان نمي آري ت��������و رحم؟رنج ي�����ك ج�����زوي ز تن، رنج هم�����ه ستگفت: در چش�����م ش�����ما قح�����ط اس�����ت اينمن همي بينم ب�����ه ه�����ر دش�����ت و مك�����انخوش������ه ه������ا در م������وج از ب������اد ص������باز آزم������ون، من دس������ت ب������روي م������يزنمي�������ار فرع�������ون تني�������د، اي ق�������وم دونرد گردي�������د زود ي�������ار موس�������ي خ�������از پ�����در ب�����ر ت�����و جف�����ائي چ�����ون رود

ب�����ود او خن�����دان و، گري�����ان جمل�����ه رهطقح�����ط بيخ مومن�����ان ب�����ر كن�����ده اس�����ت ز آفت������اب ت������يز، ص������حرا سوختس������ت در زمين نم نيس�����ت، ني ب�����اال ن�����ه پس�����ت ده ده و ص���د ص���د، چ���و م���اهي دور از آب مومن���ان خويش���ند و ي���ك تن، ش���حم و لحم گ��ر دم ص��لح اس��ت، ي��ا خ��ود ملحم��ه س��ت پيش چش���مم چ���ون بهش���ت اس���ت اين زمين خوش�����ه ه�����ا انب�����ه رس�����يده ت�����ا مي�����ان ب���������ر بياب���������ان س���������بزتر از گن���������دنادس���ت و چش���م خ���ويش را چ���ون ب���ر كنم؟زين نماي�����د م�����ر ش�����ما را ني�����ل خ�����ون ت������ا نمان������د خ������ون و، بيني������د آب رودآن پ�����در در چش�����م ت�����و س�����گ ميش�����ود

90

Page 91: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

آن پ�����در س�����گ نيس�����ت، ت�����اثير جفاستگ�����رگ مي ديدن�����د يوس�����ف را ب�����ه چشمب���ا پ���در چ���ون ص���لح ك���ردي، خش���م رفت

ك���ه چن���ان رحمت نظ���ر را س���گ نماس���ت چونك���ه اخ���وان را حس���ودي ب���ود و خش���م آن س����گي ش����د، گش����ت باب����ا ي����ار تفت

. بيان آنكه مجموع عالم صورت عقل کل است، چون با عقل کل به کژ روي جفا کردي و137 صورت عالم تو را غم فزايد اغلب احوال، چنانكه دل با پدر بد کردي صورت پدر تو را غم

فزايد و نتواني رويش را ديدن اگر چه پيش از آن نور ديده بوده باشد و راحت جانك����ل ع����الم ص����ورت عق����ل ك����ل استچ���ون كس���ي ب���ا عق���ل ك���ل كف���ران ف���زودص������لح كن ب������ا اين پ������در ع������اقي بهلپس قي������امت نق������د ح������ال ت������و ب������ودمن ك�����ه ص�����لحم دائم�����ا ب�����ا اين پ�����دره����ر زم����ان ن����و ص����ورتي و ن����و جم����المن همي بينم جه�������������ان را پ�������������ر نعيمبان��������گ آبش ميرس��������د در گ��������وش منش����اخه ه����ا رقص����ان ش����ده چ����ون ماهي����انب��������رق آيين��������ه س��������ت الم��������ع از نمداز ه�������������زاران من نمي گ�������������ويم يكيپيش وهم، اين گفت، م�������������ژده دادن است

كاوس��ت باب��اي ه��ر آن��ك اه��ل ق��ل اس��ت ص�����ورت ك�����ل پيش او هم س�����گ نم�����ودت�����ا ك�����ه ف�����رش زر نماي�����د آب و گ�����ل پيش ت������و چ������رخ و زمين مب������دل ش������وداين جه�������ان چ�������ون جنت اس�������تم در نظرت������ا ز ن������و دي������دن ف������رو م������يرد مالل آبه������ا از چش������مه ه������ا جوش������ان مقيم مس�����ت مي گ�����ردد ض�����مير و ه�����وش من برگه�������ا ك�������ف زن مث�������ال مطرب�������ان گ�����ر نماي�����د آين�����ه ت�����ا چ�����ون ب�����ود؟زآنك���ه آگن���ده س���ت ه���ر گ���وش از ش���كي عق����ل گوي����د: م����ژده چ����ه؟ نق����د من است

. قصۀ فرزندان عزير عليه السالم که از پدر احوال پدر مي پرسيدند، گفت: آري از عقب138 من ميآيد. بعضي که شناختندش بيهوش شدند بعضي نشناختند مي گفتند: خود مژده داد اين

بيهوش چيست؟همچ������و پ������وران عزي������ر ان������در گ������ذرگش�����ته ايش�����ان پ�����ير و باباش�����ان ج�����وانپس بپرس�������يدند از او: ك�������اي رهگ�������ذرك���ه كس���ي م���ان گفت ك���ه: ام���روز آن س���ندگفت: آري بع�������د من خواه�������د رس�������يدبان����گ م����يزد: ك����اي مبش����ر ب����اش ش����ادك���ه چ���ه ج���اي م���ژده اس���ت، اي خ���يره سروهم را م������ژده س������ت و، پيش عق������ل نقدك���������افران را درد و م��������ؤمن را بش���������يرزآنك�����ه عاش�����ق در دم نق�����د اس�����ت مستكف���ر و ايم���ان، ه���ر دو خ���ود درب���ان اوستكف�������ر، قش�������ر خش�������ك رو ب�������ر تافتهقش�������رهاي خش�������ك را ج�������ا آتش استمغ����ز خ����ود از مرتب����ۀ خ����وش برت����ر استاين س�����خن پاي�����ان ن�����دارد ب�����از گ�����رددر خ������ور عق������ل ع������وام اين گفت������ه شدزر عقلت ري�������������زه اس�������������ت اي متهمعق����ل ت����و قس����مت ش����ده ب����ر ص����د مهمجم�����ع باي�����د ك�����رد اج�����زا را ب�����ه عشقج���و ج���وي چ���ون جم���ع گ���ردي ز اش���تباهور ز مثق�����الي ش�����وي اف�����زون، ت�����و خ�����امپس ب������ر او هم ن������ام و هم الق������اب ش������اهت����ا ك����ه معش����وقت ب����ود هم ن����ان هم آبجم����ع كن خ����ود را، جم����اعت رحمت استزآنك������������ه گفتن از ب������������راي ياوريستج�����ان قس�����مت گش�����ته ب�����ر حش�����و فلك

آم��������ده، پرس��������ان ز اح��������وال پ��������درپس پدرش��������ان پيش آم��������د ناگه��������ان از عزي���������ر م���������ا عجب داري خ���������بر؟بع���������د نومي���������دي ز ب���������يرون مي رسدآن يكي خ���وش ش���د، چ���و اين م���ژده ش���نيدو آن دگ�����ر بش�����ناخت، بي ه�����وش اوفت�����ادكر ك�������ه در افت�������اديم در ك�������ان ش�������زآنك�����ه چش�����م وهم ش�����د محج�����وب فقدلي������ك نق������د ح������ال در چش������م بص������يرالج�����رم از كف�����ر و ايم�����ان برت�����ر اس�����ت كاوس��ت مغ��ز و، كف��ر و دين او را دو پوس��ت ب������از ايم������ان، قش������ر ل������ذت يافت������ه قش���ر پيوس���ته ب���ه مغ���ز ج���ان خ���وش اس���ت برت��ر اس��ت از خ��وش ك��ه ل��ذت گس��تر اس��ت ت�����ا ب�����ر آرد موس�����ي ام از بح�����ر گ�����رداز س���������خن، ب���������اقي آن بنهفت���������ه شدب�����ر قراض�����ه مه�����ر س�����كه چ�����ون نهم؟ب��������������ر ه��������������زاران آرزو و طم و رم ت���ا ش���وي خ���وش چ���ون س���مرقند و دمش���ق پس ت�����وان زد ب�����ر ت�����و س�����كۀ پادش�����اه از ت�����و س�����ازد ش�����ه يكي زرين�����ه ج�����ام باش����د و هم ص����ورتش، اي وص����ل خ����واه هم چ�����راغ و ش�����اهد و نق�����ل و ش�����راب ت����ا ت����وانم ب����ا ت����و گفتن آن چ����ه هس����ت ج����ان ش����رك از ي����اوري ح����ق بريس����ت در مي������ان شص������ت س������ودا مش������ترك

91

Page 92: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

پس خموش������ي ب������ه ده������د او را ثب������وتاين همي دانم، ولي مس��������������������������تي تنآنچن�������ان ك�������ز عطس�������ه و از خامي�������از

پس ج�����واب احمق�����ان آم�����د س�����كوت مي گش�������������ايد بي م�������������راد من دهن اين ده����ان گ����ردد ب����ه ن����اخواه ت����و ب����از

اني الستغفر اهلل ربي في کل موي يوم سبعين مرة 139 ". تفسير اين حديث که "همچ���������و پيغم���������بر ز گفتن وز نث���������ارلي�����ك آن مس�����تي ش�����ود توب�����ه ش�����كنحكمت اظه���������������ار ت���������������اريخ درازراز پنه���������ان را چ���������نين طب���������ل و علمرحمت بي ح�������د روان�������ه ه�������ر زم�������انجام������ۀ خفت������ه خ������ورد از ج������وي آبمي��������دود كانج��������اي ب��������وي آب هستچونك�����ه آن ج�����ا گفت، ز اينج�����ا دور شددوربينانن��������������د و بس خفت��������������ه روانمن ندي��������دم تش��������نگي خ��������واب آورد

توب����������ه آرم روز، من هفت����������اد ب����������ارمنس�����ي اس�����ت اين مس�����تي تن جام�����ه كن مس�������تئي ان�������داخت ب�������ر دان�������اي رازآب جوش�������ان گش�������ته از ج�������ف القلم خفت�������ه اي�������د از درك آن، اي مردم�������ان خفت������ه ان������در آب، جوي������اي س������راب زين تفك�����ر راه را ب�����ر خ�����ويش بس�����ت ب�������ر خي�������الي او ز ح�������ق مهج�������ور شدرحم���������تي آريدش���������ان اي ره���������روان خ���������واب آرد تش����������نگي بي خ���������رد

. بيان آنكه عقل جزوي تا به گور بيش نبيند و در باقي مقلد انبيا و اولياست140رد آن اس���ت ك����او از ح���ق چريد خ���ود خ���رد ت������ا گ������ور ب������ود پيش بي������ني خ������اين خ�����رد از خ�����اك گ�����وري نگ�����ذردزين ق�������دم، وين عق�������ل، رو ب�������يزار شوهمچ�����و موس�����ي ن�����ور كي ياب�����د ز جيب؟زين نظ������ر، وين عق������ل ناي������د ج������ز دواراز س������خن گ������وئي مجوئي������د ارتف������اعمنص�������ب تعليم، ن�������وعي ش�������هوت استگ����ر ب����ه فض����لش پي ب����بردي ه����ر فض����ولعق���ل ج���زوي، همچ���و ب���رق اس���ت و درخشنيس������ت ن������ور ب������رق به������ر ره������بريب�����رق عق�����ل م�����ا ب�����راي گري�����ه استعق�����ل ك�����ودك گفت: ب�����ر كت�����اب تنعق������ل رنج������ور آردش س������وي ط������بيبن����ك ش����ياطين س����وي گ����ردون ميش����دندمي ربودن�������������د ان�������������دكي ز آن رازهاك����ه: روي����د آنج����ا، رس����ولي آم����ده ستگ���������������ر همي جوئي���������������د در بي بها

ب�����ر ب�����اب ايست،م�����يزن آن حلق�����ۀ در ونيس������ت ح������اجت ت������ان ب������دين راه درازپيش او آئي�������د، اگ�������ر خ�������ائن ن�������ه ايدس��������بزه رويان��������د ز خ��������اكت، آن دليلس����بزه گ�����ردي، ت�����ازه گ�����ردي در ن�����ويس�����بزه اي ج�����ان بخش، ك�����ان را س�����امريج����ان گ����رفت و بان����گ زد ز آن س����بزه اوگ�������ر امين آئي�������د س�������وي اه�������ل رازس������ر كاله چش�������م بن������د گ�������وش بندز آن كل���ه ب���ر چش���م ب���از اول ش���ده ستچ���ون بري���د از جنس و ب���ا ش���ه گش���ت ي���ار

ني خ���������رد ك���������انرا عط���������ارد آوريدو آن ص�����احب دل ب�����ه نفخ ص�����ور ب�����ودوين ق������دم عرص������ۀ عج������ائب نس������پردچش�����م غي�����بي ج�����وي و برخ�����وردار شوس�������خرة اس�������تاد و ش�������اگرد ك�������تيب پس نظ������ر بگ������ذار و بگ������زين انتظ������ارمنتظ���������ر را ب���������ه ز گفتن، اس���������تماع ه�����ر خي�����ال ش�����هوتي، در ره بت اس�����ت كي فرس�����تادي خ�����دا چن�����دين رس�����ول؟در درخش���ي كي ت���وان ش���د س���وي وخش؟بلك����ه ام����ر اس����ت اب����ر را ك����ه: مي گ����ري ت�����ا بگري�����د نيس�����تي، در ش�����وق هس�����ت لي�������ك نتوان�������د بخ�������ود آم�������وختن لي��������ك نب��������ود در دوا عقلش مص�������يب گ��������وش ب��������ر اس��������رار ب��������اال ميزدندت������ا ش������هب ميراندش������ان زود از س������ماه���ر چ���ه ميخواهي���د، از او آي���د ب���ه دس���ت ادخل����������������وا االبي����������������ات من ابوابهاك�����ز س�����وي ب�����ام فلكت�����ان راه نيس�����ت خ�������������اكئي را داده ايم اس�������������رار رازنيش������كر گردي������د از او، گ������ر چ������ه نئيدنيس������ت كم از س������م اس������ب جبرئي������ل گ����ر ت����و خ����اك اس����ب ج����بريلي ش����وي ك�����رد در گوس�����اله، ت�����ا ش�����د گ�����وهري آن چن����ان ب����انگي ك����ه ش����د فتن����ۀ ع����دووارهي������د از س������ر كل������ه، مانن������د ب������ازك������ه از او ب������از اس������ت مس������كين و نژندك���ه هم���ه ميلش س���وي جنس خ���ود اس���ت ب�������ر گش�������ايد چش�������م او را ب�������از دار

92

Page 93: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ران����د دي����وان را ح����ق از مرص����اد خ����ويشك����ه: س����ري كم كن، ن����ه اي ت����و مس����تبدرو، ب�������ر دل رو ك�������ه ت�������و ج�������زو دليبن���������دگي او ب���������ه از س���������لطاني استف����رق بين و، ب����ر گ����زين ت����و، اي ح����بيسگفت، آنك�������ه هس�������ت خورش�������يد ره اوس������ايۀ ط������وبي ب������بين و خ������وش بخسبذلت نفس����ه خ����وش مض����جعي ست "ظ����ل "گ������ر از اين س������ايه روي س������وي م������ني

عق�����ل ج�����زوي را ز اس�����تبداد خ�����ويش بلك�����������ه ش�����������اگرد ولي مس�����������تعدهين ك�������ه بن�������دة پادش�������اه ع�������ادلي ير ، دم ش����يطاني اس����ت أن����ا خ���� "ك����ه "بن���������������دگي آدم، از ك���������������بر بليس ح�����رف ط�����وبي ه�����ر ك�����ه ذلت نفس�����ه س����ر بن����ه در س����ايه، بي س����ركش بخس����ب مس��������تعدان ص��������فا را مهجعي اس��������ت زود ط�������اغي گ�������ردي و، ره گم ك�������ني

موا بين يدي اهلل و رسوله صلي اهلل عليه و آله141 ذين آمنوا، ال تقد يا أيها ال ". بيان آيه کريمه چون نبي نيستي، ز امت باش چون که سلطان نه اي، رعيت باشپس رو خاموشان خامش باش و از خودي راي زحمتي متراش

پس ب������رو خ������اموش ب������اش از انقي������ادپس رو و، ص����امت ش����و و، خ����اموش ب����اشورن�������ه، گرچ�������ه مس�������تعد و ق�������ابليهم ز اس���������������تعداد وا م���������������اني اگرص��������بر كن در م��������وزه دوزي و بس��������وزكهن����ه دوزان، گ����ر بديش����ان ص����بر و حلمبس بكوش��������ي و، ب��������ه آخ��������ر از كاللهمچ�����و آن م�����رد مفلس�����ف روز م�����رگبي غ�������رض مي ك�������رد آن دم اع�������ترافاز غ������روري س������ر كش������يديم از رج������الآش�������نا هيچ اس�������ت ان�������در بح�������ر روحكاش�������كي ك�������او آش�������نا ن�������اموختيل اين چ������نين فرم������ود آن ش������اه رس������ي������ا كس������ي ك������او در بص������يرتهاي منكش�������تي ن�������وحيم در دري�������ا، ك�������ه تاهمچ���و كنع���ان، س���وي ه���ر ك���وهي م���رومي نماي��������د پس��������ت اين كش��������تي ز بندپس����ت منگ����ر، ه����ان و ه����ان، اين پس����ت رادر بلن��������دي ك��������وه فك��������رت كم نگرگ������ر ت������و كنع������اني، ن������داري ب������اورمگ������وش كنع������ان كي پ������ذيرد اين كالم؟كي گ�����ذارد موعظ�����ه ب�����ر مه�����ر ح�����ق؟لي�����ك ميگ�����ويم ح�����ديث خ�����وش پ�����ييآخ�����ر، اين اق�����رار خ�����واهي ك�����رد، هينمي ت���������واني دي���������د آخ���������ر را، مكنه�����ر ك�����ه آخ�����ر بين ب�����ود مس�����عود وارگ����ر نخ����واهي ه����ر دمي اين خفت و خ����يزكح�����ل دي�����ده س�����از، خ�����اك پ�����اش راك��������ه از اين ش��������اگردي و زين افتق��������اررمه كن ت�����و، خ�����اك اين بگزي�����ده را س�����چش��������م روش��������ن كن ز خ��������اك اوليا

زي������ر س������ايۀ ش������يخ و ام������ر اوس������تاداز وج�������ود خ�������ويش والي كم ت�������راشمس������خ گ������ردي ت������و، ز الف ك������املي سركش�������ي ز اس�������تاد راد ب�������ا خ�������برور ش������وي بي ص������بر، م������اني پ������اره دوزجمل�����ه ن�����و دوزان ش�����دندي هم ب�����ه علم العق��ل عق��ال "خ��ود ب��ه خ��ود گ��وئي ك��ه: "عق�����ل را ميدي�����د بس بي ب�����ال و ب�����رگ ك����ز ذك����اوت، ران����ديم، اس����ب از گ����زاف آ ش�������نا ك�������رديم در بح�������ر خي�������ال نيس����ت اينج����ا چ����اره ج����ز كش����تي ن����وح ت�����ا طم�����ع در ن�����وح و كش�����تي دوخ�����تيك�����ه: منم كش�����تي در اين دري�����اي ك�����ل ش�����د خليف�����ۀ راس�����تين ب�����ر ج�����اي من رو نگ���������رداني ز كش���������تي اي ف���������تي م ش�������نو م الي�������ور ال عاص������� "از ن�������بي "مي نماي��������د ك��������وه فك��������رت، بس بلندبنگ������ر آن فض������ل خ������دا پيوس������ت راك������ه يكي م������وجش كن������د زي������ر و زبرگ����ر دو ص����د چن����دين نص����يحت پ����رورم ك����ه ب����ر او مه����ر خ����داي اس����ت و خت����ام بق؟ كي بگردان��������د ح��������دث حكم س��������ب�����ر امي�����د آنك�����ه ت�����و كنع�����ان ن�����ه اي هم ز اول، روز آخ��������������ر را ب��������������بين چش��������م آخ��������ر بينت را ك��������ور و كهن نب�������ودش ه�������ر دم ب�������ه ره رفتن عث�������اركن ز خ����اك پ����اي م����ردي، چش����م ت����يزت��������ا بين��������دازي س��������ر اوب��������اش راس�����وزني باش�����ي، ش�����وي ت�����و ذو الفق�����ارهم بس���������وزد، هم بس���������ازد دي���������ده رات���������ا ببي���������ني ز ابت���������دا ت���������ا انتها

93

Page 94: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. قصۀ شكايت استر با شتر که: من بسيار در رو مي افتم در راه رفتن و تو کم در روي مي142آئي، حكمت اين چيست؟، و جواب گفتن شتر او را

چش�����م اش�����تر ز آن ب�����ود بس ن�����ور ب�����ارخ����ار خ����ور، ت����ا گ����ل برويان����د ت����و راخ�������ار را از چش�������م دل گ�������ر برك�������نيگفت روزي اس���������تري ب���������ا اش���������تريگفت: من بس������������يار مي افتم ب������������ه روك��������ز چ��������ه در رو مي فتم بس��������يار من؟خاص����ه از ب����االي ك����ه، ت����ا زي����ر ك����وهكم همي اف����تي ت����و در رو، به����ر چيس����ت؟در س���������ر آيم ه���������ر دم و زان���������و زنمك�����ژ ش�����ود پ�����االن و رختم ب�����ر س�����رمهمچ�����و كم عقلي، ك�����ه از عق�����ل تب�����اهس��������������خرة ابليس گ��������������ردد در زمندر س���ر آي���د ه���ر زم���ان چ���ون اس���ب لنگميخ��������ورد از غيب، ب��������ر س��������ر زخم، اوب�������از توب�������ه ميكن�������د ب�������ا راي سستض����عف ان����در ض����عف و، ك����برش آنچن����اناي ش������تر، ك������ه ت������و مث������ال مؤم������نيت�����و چ�����ه داري ك�����ه چ�����نين بي آف�����تي؟گفت: گ����ر چ����ه ه����ر س����عادت از خداستس������������ربلندم من، دو چش������������م من بلنداز س�������ر ه�������ر ك�������وه ت�������ا پاي�������ان آنهمچن������ان ك������ه دي������د آن ص������در اجلآنچ����ه خواه����د ب����ود بع����د بيس����ت س����الح�������ال خ�������ود تنه�������ا ندي�������د آن متقيكن ن������ور در چش������م و دلش س������ازد س������همچ���و يوس���ف، ك���او بدي���د اول ب���ه خ���واباز پس ده س����������ال، بلك����������ه بيش����������ترينظ�����ر بن�����ور اهلل گ�����زاف "نيس�����ت آن "نيس�����ت ان�����در چش�����م ت�����و آن ن�����ور، روت������و ز ض������عف چش������م، بي������ني پيش پاپيش����وا چش����م اس����ت، دس����ت و پ����اي راديگ����ر آنك����ه، چش����م من روش���ن ت����ر استزآنك������������ه هس������������تم من ز اوالد حاللت����������و ز اوالد زن����������ائي، بي گم����������ان�����د در وج�����ود �����د بياي�����د جمل�����ه را، ب بگ����ر چ����ه ص����د ط����اعت كن����د ابليس ن����يز

ك����او خ����ورد از به����ر ن����ور چش����م، خ����ارچش���م ت���و روش���ن ش���ود، ج���ان ب���ا ص���فاچش�����م ج�����ان را ح�����ق ببخش�����د روش�����نيچونك����ه ب����ا او جم����ع ش����د در آخ����وري در گري�����������وه و راه و، در ب�����������ازار و كودر ره هم�������������وار و ن�������������اهموار، من؟در س������ر آيم، ه������ر زم������اني از ش������كوه ي����ا مگ����ر خ����ود ج����ان پ����اكت دولتيس����ت پ����وز و زان����و ز آن خط����ا پ����ر خ����ون كنم و ز مك�����اري ه�����ر زم�����ان زخمي خ�����ورم بش�����كند توب�����ه ب�����ه ه�����ر دم، در گن�����اه از ض��������عيفي راي، آن توب��������ه ش��������كن ك����ه ب����ود ب����ارش گ����ران و، راه، س����نگ از شكس���������ت توب���������ه، آن ادب���������ار خودي�����و در دم، ب�����از توب�����ه اش را سكس�����ت ك�����ه ب�����ه خ�����واري بنگ�����رد در واص�����الن كم ف�����������تي در رو و، كم بي�����������ني زني بي عث��������اري و، كم ان��������در رو ف��������تي در مي������ان م������ا و ت������و، بس فرقهاس������ت بينش ع��������الي، ام��������ان اس��������ت از گزندمن گ���������و و هم���������وار را بينم عي���������ان پيش ك�������ار خ������ويش ت������ا روز اج������ل دان�����د ان�����در ح�����ال، آن نيك�����و خص�����ال بلك��������ه ح��������ال مغ��������ربي و مش��������رقيبه������ر چ������ه س������ازد؟ پي حب ال������وطن ك�����ه س�����جودش ك�����رد م�����اه و آفت�����اب ����د، ب����ر ك����رد سر آنچ����ه يوس����ف دي����ده بن�����ور رب�����اني ب�����ود گ�����ردون ش�����كاف حس حي�����واني گ�����رو "هس�����تي ان�����در "ت������و ض������عيف و، هم ض������عيفت، پيش������واك�������او ببين�������د ج�������اي را، ناج�������اي راديگ�����ر آنك�����ه، خلقت من اطه�����ر اس�����ت ني ز اوالد زن���������ا، و اه���������ل ض���������الل ت����ير ك����ژ پ����رد، چ����و ك����ژ باش����د كم����انهمچن�������ان كآم�������د ز فرع�������ون عن�������ودفاي���ده نب���ود چ���و ب���د اص���ل اس���ت و ح���يز

. تصديق کردن استر جواب اشتر را، و اقرار آوردن به فضل او بر خود، و از او استعانت143 خواستن و بدو پناه گرفتن به صدق، و نواختن شتر او را، و راه نمودن و ياري دادن پدرانه و

شاهانهگفت اس������تر: راس������ت گف������تي اي ش������ترس������اعتي بگريس������ت، در پ������ايش فت������اد

اين بگفت و، چش������م ك������رد از اش������ك پرگفت: اي بگزي��������������دة رب العب��������������اد

94

Page 95: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

چ�����ه زي������ان دارد، گ������ر از فرخن������دگي؟فض����ل ت����و ب����ر من ف����زون اس����ت از ش����مارگفت: چ�������ون اق�������رار ك�������ردي پيش منچ�����ون ش�����دي منص�����ف، رهي�����دي از بالخ�����وي ب�����د، در ذات ت�����و، اص�����لي نب�����ودآن ب��������د ع��������اريتي باش��������د ك��������ه اوهمچ���������و آدم، ذلتش عاري���������ه ب���������ودچونك������ه اص������لي ب������ود ج������رم آن بليسرو ك�����ه رس�����تي از خ�����ود و از خ�����وي بدرو ك������ه اكن������ون دس������ت در دولت زديفي عب�������ادي ي�������افتي "ادخلي ت�������و، " " "در عب�������ادش، راه ك�������ردي خ�������ويش را

ص������راط مس������تقيم "اه������دنا گف������تي " " "ن�������ار ب�������ودي، ن�������ور گش�������تي اي عزيزاخ�����تري ب�����ودي، ش�����دي ت�����و آفت�����اباي ض�����ياء الح�����ق حس�����ام ال�����دين بگ�����يرت�������ا ره�������د آن ش�������ير، از تغي�������ير طعم

ت أ لس���� "متص����ل گ����ردد ب����دان بح����ر "منف���������ذي ياب���������د در آن بح���������ر عسلغ�������ره اي كن ش�������يروار، اي ش�������ير حقچ������ه خ������بر ج������ان مل������ول س������ير را؟ب�����ر ن�����ويس اح�����وال خ�����ود ب�����ا آب زرآب ني����ل اس����ت اين ح����ديث ج����ان ف����زا

در پ�������ذيري ت�������و م�������را در بن�������دگي؟هم ب�����ه فض�����ل خ�����ود م�����را مع�����ذور داررو ك���������ه رس���������تي از باله���������اي زمن ت�����و ع�����دو ب�����ودي، ش�����دي ز اه�����ل والك�����ز ب�����د اص�����لي، نياي�����د ج�����ز جح�����ودآرد اق���������رار و ش���������ود او توب���������ه جوال ج������رم ان������در زم������ان توب������ه نم������ودره نب���������ودش ج���������انب توب���������ۀ نفيس وز زبان����������ۀ ن����������ار و، از دن����������دان دددر فكن�����دي خ�����ود ب�����ه بخت س�����رمدي "ادخلي في جن�������������تي دري�������������افتي "رف����������تي ان����������در خل����������د، از راه خفا����ردت ت����ا نعيم دس����ت ت����و بگ����رفت و بغ����وره ب�����ودي، گش�����تي انگ����ور و م����ويزش���������اد ب���������اش، اهلل اعلم بالص���������واب ش���هد خ���ويش ان���در فكن در ح���وض ش���يرياب�������د از بح�������ر م�������زه، تكث�������ير طعم چونك����ه ش����د دري����ا، ز ه����ر تغي����ير رس���ت آف�������تي را نب�������ود ان�������در وي عم�������ل ت�������ا رود آن غ�������ره ب�������ر هفتم طب�������ق كي شناس�������د م�������وش غ�������رة ش�������ير را؟به��������ر ه��������ر دري��������ا دلي نيك��������و گهري�������ا ربش، در چش�������م قبطي خ�������ون نما

. البه کردن قبطي سبطي را که يك سبو به نيت خويش از نيل پر کن و بر لب من نه، تا144 بخورم به حق دوستي و برادري، سبوئي که شما سبطيان بهر خود پر مي کنيد از نيل، آب صاف

است و سبو که ما قبطيان پر مي کنيم خون صاف استمي ش�������نيدم ك�������ه در آم�������د قبط�������ييگفت: هس��������تم ي��������ار و خويش��������اوند توزآنك����ه موس����ي ج����ادوئي ك����رد و فس����ونس����������بطيان زآن، آب ص����������افي ميخورندقبطي�������ان ن�������ك ميمرن�������د از تش�������نگيبه����ر خ����ود، ي����ك ط����اس را پ����ر آب كنچ����ون ب����راي خ����ود ك����ني اين ط����اس پرمن طفي���������ل ت���������و، بنوش���������م آب همگفت: اي ج������ان جه������ان، خ������دمت كنمب��������ر م��������راد ت��������و روم ش��������ادي كنمط�������اس را از ني�������ل او پ�������ر آب ك�������ردط�����اس را ك�����ژ ك�����رد س�����وي آب خ�����واهب����از آن س����و ك����رد ك����ژ، خ����ون آب شدس�����اعتي بنشس�����ت ت�����ا خش�����مش ب�����رفتاي ب�����رادر، اين گ�����ره را چ�����اره چيس�����ت؟متقي آن اس���������ت ك���������او ب���������يزار شدق������وم موس������ي ش������و، بخ������ور اين آب راص����د ه����زاران ظلمت اس����ت از خش����م توخش�����م بنش�����ان، چش�����م بگش�����ا، ش����اد شوكي طفي�������ل من ش�������وي در اغ�������تراف؟ك�������وه در س�������وراخ س�������وزن كي رود؟ك����وه را ك����ه كن ب����ه اس����تغفار خ����وشت����و ب����دين تزوي����ر، چ����ون نوش����ي از آن؟

از عطش ان���������در وث���������اق س���������بطيي گش����������ته ام ام����������روز حاجتمن����������د توت����ا ك����ه آب ني����ل م����ا را ك����رد خ����ون پيش قبطي، خ�����ون ش�����د آب، از چش�����م بنداز پي ادب�������ار خ�������ود، ي�������ا ب�������د رگي ت��������ا خ��������ورد از آبت اين ي��������ار كهن خ�����ون نباش�����د، آب باش�����د پ�����اك و حرك���������ه طفيلي در تب���������ع بجه���������د ز غم پ��������اس دارم، اي دو چش��������م روش��������نم بن����������دة ت����������و باش����������م، آزادي كنم ب������ر ده������ان بنه������اد و نيمي را بخ������وردك���ه: بخ���ور ت���و هم، ش���د آن خ���ون س���ياه قبطي ان������در خش������م و ان������در ت������اب شدبع����د از آن گفتش ك����ه: اي صمص����ام زفت گفت: اين را آن خ����ورد، ك����او متقي اس����ت از ره فرع������������ون و، موس������������ي وار شدص�����لح كن ب�����ا م�����ه، ب�����بين مهت�����اب راب��������ر عب��������اد اهلل، ان��������در چش��������م توع������برت از ي������اران بگ������ير، اس������تاد شوچ�ون ت�و را كف�ري اس�ت همچ�ون ك�وه ق�اف ج����ز مگ����ر آن ك����وه، ب����رگ ك����ه ش����ودج�����ام مغف�����وران بگ�����ير و خ�����وش بكش چ����ون ح����رامش ك����رد ح����ق ب����ر ك����افران

95

Page 96: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

خ��������الق تزوي��������ر، تزوي��������ر ت��������و راآل موس����ي ش����و، ك����ه حيلت س����ود نيستزه�������ره دارد آب ك�������ز ام�������ر ص�������مد؟زه�������ره دارد آب ك�������ز ام�������ر خ�������دا؟ي����ا ت����و پن����داري ك����ه ت����و ن����ان ميخ���ورين�����ان كج�����ا اص�����الح آن ج�����اني كن�����د؟ي����ا ت����و پن����داري ك����ه ح����رف مثن����وي؟ر نه���������ان؟ ي���������ا كالم حكمت و س���������ان�����در آي�����د، لي�����ك چ�����ون افس�����انه هادر س��������ر و در رو كش��������يده چ��������ادريش�����������اهنامه ي�����������ا كليل�����������ه، پيش توف�����رق آنگ�����ه باش�����د، از ح�����ق و مج�����ازور ن�����ه پش�����ك و مش�����ك، پيش اخش�����ميخويش��������تن مش��������غول ك��������ردن، از ماللك���������اتش وس���������واس را و غص���������ه رابه����������ر اين مق���������دار، آتش ش����������اندنآتش وس�����������واس را، اين ب�����������ول و آبلي���ك، گ���ر واق���ف ش���وي زين آب پ���اكنيس������ت گ������ردد وسوس������ۀ كلي ز ج������انزآنك������ه در ب������اغي و در ج������وئي پ������ردي������ا ت������و پن������داري ك������ه روي اولي������ا؟در تعجب مان�������������ده پيغم�������������بر از آنچ������ون نمي بينن������د ن������ور روم خل������ق؟ور همي بينن������د، اين ح������يرت چراس������ت؟س���وي ت���و م���اه اس���ت و، س���وي خل���ق ابرس���وي ت���و دان���ه اس���ت و، س���وي خل���ق دام

"گفت ي�����زدان ك�����ه: ت�����راهم ينظ�����رون "مي نماي�����د ص�����ورت، اي ص�����ورت پرستپيش چش����������������������م نقش مي آري ادبوش؟ از چ��ه بس بي پاس��خ اس��ت اين نق��ل خ��مي نجنبان������د س������ر و س������بلت ز ج������ودح�����ق اگ�����ر چ�����ه س�����ر نجنبان�����د ب�����رونك������ه دو ص������د جنبي������دن س������ر ارزد آنعق������ل را خ������دمت ك������ني در اجته������ادح�����ق نجنبان�����د ب�����ه ظ�����اهر س�����ر ت�����و رام����ر ت����و را چ����يزي ده����د ي����زدان نه����انآنچن�������ان ك�������ه داد س�������نگي را ه�������نرقط�����������رة آبي بياب�����������د لط�����������ف حقجس���م خ���اك اس���ت و چ���و ح���ق ت���ابيش دادهين طلس�����م اس�����ت اين و نقش م�����رده استمي نماي���������د آنك���������ه چش���������مي ميزند

كي خ����������رد؟ اي مف����������تري مف����������تراحيل������ه ات ب������اد تهي پيم������ود نيس������ت گ�������ردد و، ب�������ا ك�������افران آبي كن�������د؟بگ�������ذرد، كف�������ار را بخش�������د ص�������فا؟زه����ر م����ار و ك����اهش ج����ان ميخ����وري ك�����او دل از فرم�����ان جان�����ان ب�����ر كن�����د؟چ������ون بخ������واني، رايگ������انش بش������نوي؟ان����در آي�����د س����هل در گ����وش كه����ان؟ پوس�����ت بنماي�����د، ن�����ه مغ�����ز و دان�����ه هارو نه������ان ك������رده ز چش������مت، دل������بري همچن������ان باش������د ك������ه ق������رآن، از عتوك����ه كن����د كح����ل عن����ايت، چش����م ب����ازه���ر دو يكس���ان اس���ت، چ���ون نب���ود ش���مي باش����������دش قص����������د، از كالم ذو الجالل ز آن س���������خن بنش���������اند و س���������ازد دواآب پ����اك و ب����ول، يكس����ان ش����د ب����ه فن ه���ر دو بنش���انند، همچ���ون خم���ر و خ���واب ك������ه كالم اي������زد اس������ت و روحن������اك دل بياب�����د ره ب�����ه س�����وي گ�����ل س�����تان ر صحف ب�����وئي ب�����رد ه�����ر ك�����ه از س�����آنچن�����ان ك�����ه هس�����ت، مي بي�����نيم م�����ا؟چ���������ون نمي بينن���������د رويم مومن���������ان؟بق ب���رده س���ت ب���ر خورش���يد ش���رق ك���ه س���ت���ا ك���ه وحي آم���د ك���ه: آن رو در خفاس���ت ت������ا نبين������د رايگ������ان روي ت������و گ������برت�����ا ننوش�����د زين ش�����راب خ�����اص، ع�����ام هم ال يبص�����������رون "نقش حمامن�����������د، "ك�����ان دو چش�����م م�����ردة او ن�����اظر اس�����ت ك�������او چ�������را پاس�������م نمي دارد؟ عجب! ك���������ه س���������المم را عليكي نيس���������تش پ����اس آنك����ه ك����ردمش من ص����د س����جودپ�������اس آن، ذوقي ده�������د در ان�������درون س����ر چ����نين جنبان����د آخ����ر عق����ل و ج����ان پ����اس عق����ل آن اس����ت كافزاي����د رش����ادلي����ك س����ازد ب����ر س����ران س����رور ت����و راك����ه س����جود ت����و كنن����د اه����ل جه����ان ت�����ا عزي�����ز خل�����ق ش�����د، يع�����ني ك�����ه زرگ������وهري گ������ردد، ب������رد از زر س������بق در جه����ان گ����يري چ����و م����ه ش����د اوس����تاداحمق����ان را، چش����مش از ره ب����رده اس����ت ابله�����انش ك�����رده ان�����د از ج�����ان س�����ند

. درخواستن قبطي دعاي خير و هدايت از سبطي و دعا کردن سبطي قبطي را به خير و145مستجاب شدن آن دعا از اکرم االکرمين

از س��������������واد دل، ن��������������دارم آن دهن گفت قبطي: ت������و دع������ائي كن، ك������ه من

96

Page 97: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ت�����ا ب�����ود ك�����ه قف�����ل اين دل وا ش�����وداز ت����و مس����خي، ص����احب خ����وبي ش����ودي����ا ب����ه ف����ر دس����ت م����ريم، ب����وي مشكس������بطي آن دم در س������جود افت������اد و گفتس������بطي و قبطي هم������ه بن������دة ت�������و اندج���ز ت���و پيش ك���ه ب���ر آرد بن���ده دس���ت؟هم ز اول ت���������������و دهي مي���������������ل دعااول و آخ�������ر ت�������وئي، م�������ا در مي�������اناين چ��������نين ميگفت ت��������ا افت��������اد طشتب������از آم������د او ب������ه ه������وش ان������در دعادر دع�����ا ب�����ود او ك�����ه ناگ�����ه نع�����ره ايك�����ه هال بش�����تاب و ايم�����ان عرض�����ه كنآتش��������������ي در ج��������������ان من انداختنددوس����������تي ت����������و ز حب ناش����������گفتكيمي����������ائي ب����������ود ص����������حبتهاي تو������دي از نخ������ل خلد ت������و يكي ش������اخي بس�������يل ب�������ود آنك�������ه تنم را در رب�������ودمن ب������ه ب������وي آب رفتم س������وي س������يلط�����اس آوردش ك�����ه اكن�����ون آب گ�����يرش����������ربتي خ����������وردم ز اهلل اش����������تريآنك������ه ج������و و چش������مه ه������ا را آب داداين جگ����ر ك����ه ب����ود گ����رم و آب خ����وارك������اف ك������افي آم������د او به������ر عب������ادك����افي ام، ب����دهم ت����و را من جمل����ه خ����يرك�����افي ام، بي ن�����ان دهم س�����يري ت�����و راك�����������افي ام، بي دارويت درم�����������ان كنمبي كت��������������اب و اوس��������������تا تلقين دهمموس��������ئي را دل دهم ب��������ا ي��������ك عصادس����ت موس����ي را دهم ي����ك ن����ور و ت����ابچ�����������وب را م�����������اري كنم من هفت سرخ���������ون ني���������اميزم در آب ني���������ل منش��������ادي ات را غم كنم، چ��������ون آب نيلب�����از چ�����ون تجدي�����د ايم�����ان ب�����ر ت�����نيموس���������ي رحمت ببي���������ني س���������ر زدهچ������ون س������ر رش������ته نگه������داري درونمن گم������ان ب������ردم ك������ه ايم������ان آورممن چ������ه دانس������تم، ك������ه تب������ديلي كندس��������وي چش��������م خ��������ود يكي نيلم روانهمچن������ان ك������ه اين جه������ان پيش ن������بيپيش پيغم������بر جه������ان پ������ر عش������ق و دادپس������ت و ب������اال پيش چش������مش ت������يز روب����ا ع����وام اين جمل����ه پس����ت و م����رده ايگوره������ا يكس������ان ب������ه پيش چش������م ماعام�����ه گفتن�����دي ك�����ه: پيغم�����بر ت�����رشخ�����اص گفتن�����دي ك�����ه: پيش چش�����متاني������ك زم������ان در چش������م م������ا آئي������د تااز س����������ر ام����������رود بن بنماي����������د آنآن درخت هس�������تي اس�������ت، ام�������رود بنت��������ا در آنج��������ائي ببي��������ني خ��������ارزارچ�������ون ف�������رود آئي ببي�������ني رايگ�������انچ�����ون ف�����رود آئي ف�����رود آي�����د ت�����و را

زش�����ت را در ب�����زم خوب�����ان ج�����ا ش�����ودي�������ا بليس�������ي، ب������از ك�������روبي ش�������ودياب�������د و ت�������ري و ميوه، شاخ خش�������ك ك������اي خ������داي ع������الم جه������ر و نهفت ع������اجز ام������ر ت������و ان������د و مس������تمندهم دع������ا و هم اج������ابت از ت������و اس������ت ت��������و دهي آخ��������ر دعاه��������ا را ج��������زاهيچ هيچي ك���������ه نياي���������د در بي���������ان از س�����ر ب�����ام و دلش بي ه�����وش گش�����ت

"ليس لإلنس���������ان إال م���������ا س���������عي "از دل قبطي بجس�������������ت و غ�������������ره اي ار كهن ت�����������������ا بب�����������������رم زود زنم�������ر بليس�������ي را ب�������ه ج�������ان بنواختندحم�������د هلل، ع������اقبت دس�������تم گ�������رفت كم مب����������اد از خان����������ۀ دل پ����������اي تو����رد چ����ون گ����رفتم، او م����را ت����ا خل����د ب������رد س������ليم ت������ا لب دري������اي ج������ود ببح�����ر دي�����دم، در گ�����رفتم كي�����ل كي�����ل گفت: رو، ش������د آبه������ا پيش������م حق������يرت�����ا ب�����ه محش�����ر تش�����نگي ناي�����د م�����راچش��������مه اي در ان��������درون من گش��������ادگش����������ت پيش همت او، آب، خ����������واركهيعص "ص����������������دق وع����������������دة "بي س�������بب، بي واس�������طۀ ي�������اري غ�������يربي غالم و چ��������اكرت بخش��������م كي��������ا ك���������وه را و، چ���������اه را مي���������دان كنم بي به�������ارت ن�������رگس و نس�������رين دهم ت�������ا زن�������د ب�������ر ع�������المي شمش�������يرهاك������ه طپانچ������ه ميزن������د ب������ر آفت������اب ك�������ه نزاي�������د م�������اده م�������ار، او را ز نرخ������ود كنم خ������ون عين آبش را ب������ه فن ك������ه ني������ابي س������وي ش������اديها س������بيل ب��������از از فرع��������ون ب��������يزاري ك��������ني ني������ل خ������ون بي������ني از او آب آم������ده ني�������ل ذوق ت�������و نگ�������ردد هيچ خ�������ون ت������ا از اين طوف������ان خ������ون آبي خ������ورم در نه����������������اد من، م����������������را نيلي كندبرق����������رارم پيش چش����������م ديگ����������ران غ�����رق تس�����بيح اس�����ت و پيش م�����ا غ�����بي پيش چش������م ديگ������ران م������رده و جم������اداز كل������وخ و س������نگ، او نكت������ه ش������نوزين عجب ت�������ر من ندي�������دم پ�������رده اي روض�������ه و حف�������ره ب�������ه چش�������م اوليااز چ��ه گش��ته س��ت و ش��ده س��ت او ذوق كش؟ مي نماي���������د او ت���������رش، اي امت���������ان خن������ده ه������ا بيني������د ان������در ه������ل أتي منعكس ص����ورت، ب����ه زي����ر آ اي ج����وان ت������ا در آنج������ائي، نماي������د، ن������و، كهن پ�����ر ز كژدمه�����اي خش�����م و پ�����ر ز م�����اري�����ك جه�����ان پ�����ر گلرخ�����ان و دايگ�����اندر درون اس��������������رار فيض كبري��������������ا

97

Page 98: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

. حكايت آن زن پليد کار که شوهر را گفت: آن خياالت از سر امرود بن مي نمايد تو را که146 چنين نمايد چشم را از سر امرود بن، از سر درخت فرود آ تا آن خياالت برود، و اگر کسي گويد که: آنچه آن مرد ميديد خيال نبود، جواب آن است که اين مثال است نه مثل، در مثال همين

قدر بس بود که اگر بر سر امرود بن نرفتي هرگز آنها نديدي خواه خيال، خواه حقيقت و همينکافي است

آن زني ميخواس����ت ت����ا ب����ا م����ول خ����ودپس ب���ه ش���وهر گفت زن: ك���اي ني���ك بختچ���ون ب���ر آم���د ب���ر درخت آن زن، گريستگفت ش��������وهر را ك��������ه: اي م��������أبون ردت�����و ب�����ه زي�����ر او چ�����و زن بغن�����وده ايگفت ش�����وهر: ني، س�����رت گ�����وئي بگشتزن مك������رر ك������رد ك������ه: اي ب������ا برطلهگفت: اي زن هين ف�����������������رود آ از درختچ����ون ف����رود آم����د، ب����ر آم����د ش����وهرشگفت ش�����وهر: كيس�����ت اين؟ اي روس�����پيگفت زن: ني، نيس�������ت اينج�������ا غ�������ير مناو مك�������رر ك�������رد ب�������ر زن آن س�������خناز س����������ر ام����������رود بن من همچن����������انهين ف��������رود آ، ت��������ا ببي��������ني هيچ نيسته������زل تعليم اس������ت، آن را ج������د ش������نوه�����ر ج�����دي ه�����زل اس�����ت پيش ه�����ازالنك���������اهالن ام���������رود بن جوين���������د ليكنق�����ل كن، ز ام�����رود بن ك�����اكنون ب�����ر اواين م�����������ني و هس�����������تي اول ب�����������ودچ��������ون ف��������رود آئي از اين ام��������رود بني�����ك درخت س�����خت بي�����ني گش�����ته اينچ�����ون ف�����رود آئي از آن گ�����ردي ج�����دا����دي آس����ان چ����نين راس����ت بي����ني، گ����ر بگفت: بنم����ا ج����زو ج����زو از ف����وق و پستزين تواض������ع، گ������ر ف������رود آئي، خ������دابع������د از آن ب������ر رو، ب������ر آن ام������رود بنچ�����ون درخت موس�����وي ش������د آن درختآتش او را س�������������بز و خ�������������رم ميكندزي��������ر ظلش، جمل��������ه حاج��������اتت رواآن م��������ني و هس��������تي ات باش��������د حاللش�������د درخت ك�������ژ مق�������وم ح�������ق نما

جم����ع گ����ردد پيش ش����وي گ����ول خ����ودمن ب�����������ر آيم مي�����������وه چينم از درخت چ����ون ز ب����اال س����وي ش����وهر بنگريس����ت كيس���ت آن ل���وطي ك���ه ب���ر ت���و مي فت���د؟اي دريغ���������ا ت���������و مخنث ب���������وده اي ور ن���ه اينج���ا نيس���ت غ���ير من ب���ه دش���ت كيس����ت ب����ر پش����تت ف����رو خفت����ه هل����ه؟ك��ه س��رت گش��ت و خ��رف گش��تي ت��و س��خت ������رش زن كش������يد آن م������ول را ان������در بك����ه ب����ه ب����االي ت����و آم����د چ����ون ك����پي هين س����رت ب����ر گش����ته ش����د، ه����رزه متن گفت زن: اين هس����������ت از ام����������رود بن ك�����ژ همي دي�����دم ك�����ه ت�����و، اي قلتب�����ان �����ني س�����ت اين هم�����ه تخيي�����ل از ام�����رو بت�����و مش�����و ب�����ر ظ�����اهر ه�����زلش گ�����روهزله�������ا ج�������د اس�������ت پيش ع�������اقالن ت����ا ب����دان ام����رود بن راهي اس����ت ني����ك گش����ته اي ت����و خ����يره چش����م و خ����يره روك�����ه از او دي�����ده ك�����ژ و اح�����ول ب�����ودك����ژ نمان����د فك����رت و چش����م و س����خن ش����������اخ او ب����������ر آس����������مان هفتمين مب��������دلش گردان��������د از رحمت، خ��������دامص���������طفي كي خواس���������تي از رب دين؟ آنچن����ان ك����ه پيش ت����و آن ج����زو هس����ت راس�����ت بي�����ني بخش�����د آن چش�����م ت�����و راك����ه مب����دل گش����ت و س����بز، از ام����ر كن چ���ون س���وي موس���ي كش���انيدي ت���و رخت ي أن���������������ا اهلل ميزند إن "ش���������������اخ او "اين چ��������������نين باش��������������د، الهي كيمياك�������ه در او بي�������ني ص�������فات ذو الجالل اص�������له ث�������ابت و، فرع�������ه، في الس�������ما

. باقي قصۀ موسي عليه السالم147كام��������������دش پيغ��������������ام از وحي مهماين درخت تن، عص���������اي موس���������ي استت���������ا ببي���������ني خ��������ير او و، ش���������ر اوپيش از افكن�����دن نب�����ود آن چ�����وب م�����ار

ك�����ه ك�����ژي بگ�����ذار اكن�����ون فاس�����تقم ك����امرش آم����د ك����ه: بين����دازش ز دس����ت بع������د از آن ب������ر گ������ير او را، ز ام������ر هوچ���ون ب���ه ام���رش ب���ر گرف���تي گش���ت ي���ار

98

Page 99: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ب��������ود اول ب��������رگ افش��������ان ب��������ره راگش������ت ح������اكم ب������ر س������ر فرعوني������اناز م���زارع ش���ان ب���ر آم���د قح���ط و م���رگت�����ا ب�����ر آم�����د بيخ�����ود از موس�����ي دعاك���اين هم���ه اعج���از و كوش���يدن چراس���ت؟ام�����رش آم�����د ك�����ه اتب�����اع ن�����وح كنز آن تغاف������������ل كن چ������������و داعي رهيكم������ترين حكمت ك������ز اين الح������اح توت������ا ك������ه ره بنم������ودن و اض������الل حقچ���ون ك���ه مقص���ود از وج���ود اظه���ار ب���وددي���������و، الح���������اح غ���������وايت مي كندب����������از گ����������رد و قص����������ۀ قبطي بگو

گش�������ت معج�������ز آن گ�������روه غ�������ره راآبش���ان خ���ون ك���رد و ك���ف ب���ر س���ر زن���ان از ملخه������ائي ك������ه ميخوردن������د ب������رگ چ�������ون نظ�������ر افت�������ادش ان�������در منتهاچ��ون نخواهن��د اين جم��اعت گش��ت راس��ت ت������رك پاي������ان بي������ني مش������روح كن غ هس���������ت، نب���������ود آن تهي ام���������ر بلجل��������وه گ��������ردد آن لج��������اج و آن عتوف�����اش گ�����ردد ب�����ر هم�����ۀ اه�����ل ف�����رق باي�������دش از پن�������د و اغ�������وا آزم�������ودش���������يخ، الح���������اح ه���������دايت مي كندگ������رد كف������ر از ب������اطن خ������ود، زود شو

. سخت شدن کار بر قبطيان و شفاعت کردن فرعون148چ�����ون پي�����اپي گش�����ت آن ام�����ر ش�����خونت�����ا ب�����ه نفس خ�����ويش فرع�����ون آم�����دشكانچ�����ه م�����ا ك�����رديم، اي س�����لطان مكنپ�����اره پ�����اره گ�����ردمت، فرم�����ان پ�����ذيرهين بجنب���������ان لب ب���������ه رحمت، اي امينگفت: ي��������ا رب، مي فريب��������د او م��������رابش�������نوم، ي�������ا من دهم هم خدع�������ه اشكاص�����ل ه�����ر مك�����ري و حيلت پيش ماستگفت ح�����ق: آن س�����گ ن�����يرزد هم، ب�����دانهين بجنب���������ان آن عص���������ا ت���������ا خاكهاو آن ملخه������ا در زم������ان گ������ردد س������ياهك����ه س����ببها نيس�����ت ح����اجت م����ر م����رات�������ا ط�������بيعي خ�������ويش ب�������ر دارو زندت��������ا من��������افق از حريص��������ي بام��������دادبن���������دگي ن���������اكرده و ناشس���������ته رويآك������ل و م������أكول آم������د ج������ان ع������اممي چ�������رد آن ب�������ره و قص�������اب ش�������ادك��������ار دوزخ مي ك��������ني در خ��������وردنيك������ار خ������ود كن روزي حكمت بخ������ورخ������وردن تن، م�������انع اين خ�������وردن استش������مع ت������اجر آنگ������ه اس������ت افروختهخويش�������تن را گم مكن ي�������اوه مك�������وش دان كه هر شهوت چ��و خم��ر اس��ت و چ��و بنگخم����ر تنه����ا نيس����ت س����ر مس����تي ه����وشت��رك ش��هوت كن، اگ��ر خ��واهي ت��و ه��وشآن بليس از خم�������ر خ�������وردن دور ب�������ودمس����ت آن باش����د ك����ه آن بين����د ك����ه نيست

ني�����ل مي آم�����د سراس�����ر جمل�����ه خ�����ون الب�����ه مي ك�����رد و دو ت����ا گش�����ته ق����دش نيس�������ت م�������ا را روي اي�������راد س�������خن من ب����ه ع����زت خ����و گ����رم، س����ختم مگ����يرت��������ا ببن��������دد اين ده��������ان آتش��������ين مي فريب�����������د او فريبي�����������دة ت�����������و رات������ا بدان������د اص������ل را، آن ف������رع كش ه��ر چ��ه ب��ر خ��اك اس��ت، اص��لش ب��ر سماس��ت پيش س�������گ ان�������داز از دور اس�������تخوان وا ده������د ه������ر چ������ه ملخ ك������ردش هبات�������ا ببين�������د خل�������ق تب�������ديل ال�������ه آن س������بب به������ر حج������اب اس������ت و غطات�����������ا منجم رو ب�����������ه اس�����������تاره كندس�������وي ب�������ازار آي�������د از بيم كس�������ادلقم������ۀ دوزخ بگش�������ته لقم������ه ج������وي همچ������و آن ب������رة چرن������ده از حط������ام ك�����او ب�����راي م�����ا چ�����رد ب�����رگ م�����رادبه�����ر او خ�����ود را ت�����و فرب�����ه مي ك�����ني ت������ا ش������ود فرب������ه دل ب������ا ك������ر و فرج��ان چ��و بازرگ��ان و تن چ��ون ره زن اس��ت ك�����ه ب�����ود ره زن چ�����و ه�����يزم س�����وخته ك���ه ت���و آن هوش���ي و ب���اقي ه���وش پ���وش پ���ردة ه���وش اس���ت و غاف���ل زوس���ت دن���گ ه���ر چ���ه شهوانيس���ت، بن���دد چش���م و گ���وش دان ك���ه ش���هوت ب���از بن���دد چش���م و گ���وشمس������ت ب������ود او از تك������بر و از جح������ودزر نماي������������د آنچ������������ه مس و آهنيست

. دعا کردن موسي عليه السالم و سبز شدن کشت149اين س�������خن پاي�������ان ن�������دارد، موس�������ياهمچن�������ان ك�������رد و، هم ان�������در دم زمينان����������در افتادن����������د در ل����������وت آن نفر

لب بجنب��������ان ت�������ا ب�������رون آي��������د گياس�������بز گش�������ت از س�������نبل و حب ثمين قح�������ط دي�������ده م�������رده از ج�������وع البقر

99

Page 100: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

چن��������د روزي س��������ير خوردن��������د از عطاچ���ون ش���كم پ���ر گش���ت و ب���ر نعمت زدندنفس، فرع����ون اس����ت، ه����ان س����يرش مكنبي ت�������ف آتش، نگ�������ردد نفس خ�������وببي مج�������اعت نيس�������ت تن جنبش كن�������انگ����������ر بگري����������د، ور بنال����������د زار زاراو چ����و فرع����ون اس����ت در قح����ط آنچن����انچ���ون ك���ه مس���تغني ش���د او ط���اغي ش���ودپس فراموش�����ش ش�����ود، چ�����ون رفت پيشس�����الها م�����ردي ك�����ه در ش�����هري ب�����ودش�����هر ديگ�����ر بين�����د او پ�����ر ني�����ك و بدك������ه: من آنج������ا ب������وده ام، اين ش������هر نوب����ل چن����ان دان����د ك����ه خ����ود پيوس����ته اوچ����ه عجب گ����ر روح موطنه����اي خ����ويشمي ني����ارد ي����اد، ك����اين دني����ا چ����و خ����وابچن�������د ن�������وبت آزم�������ودي خ�������واب راخاص��������ه چن��������دين ش��������هرها را كوفتهاجته��������اد گ��������رم ن��������اكرده ك��������ه تا

آن دمي و آدمي و چ������������������������������ار پاو آن ض�����رورت رفت، پس ط�����اغي ش�����دندت�������ا ني�������ارد ي�������اد از آن كف�������ر كهن ت����ا نش����د آهن چ����و اخگ����ر، هين مك����وب آهن س������رد اس������ت، ميك������وبي ب������دان او نخواه�����د ش�����د مس�����لمان، ه�����وش دارپيش موس�����ي س�����ر نه�����د الب�����ه كن�����ان خ�����ر چ�����و ب�����ار ان�����داخت اس�����كيزه زندك�������ار او، از آه و زاريه�������اي خ�������ويش ي����ك زم����ان كش چش����م در خ����وابي رودود هيچ در ي�������ادش نياي�������د ش�������هر خ�������نيس��������ت آن من، در اينج��������ايم گ��������روهم در اين ش�����هرش بدس�����ت اب�����داع و خوك�������ه بدس�������تش مس�������كن و ميالد پيش مي ف����رو پوش����د، چ����و اخ����تر را س����حاب خ���������واب دني���������ا را هم���������ان بين ز ابتالگرده���������������ا از درك او ناروفت���������������ه دل ش�������ود ص�������اف و ببين�������د م�������اجرا

. اطوار و منازل خلقت آدمي از ابتدا150س��������ر ب��������رون آرد دلش از بح��������ر رازآم�����������ده اول ب�����������ه اقليم جم�����������ادس������الها ان������در نب������اتي عم������ر ك������ردو ز نب�����اتي چ�����ون ب�����ه حي�����وان اوفت�����ادج������ز هم������ان ميلي ك������ه دارد س������وي آنهمچ�����و مي�����ل كودك�����ان ب�����ا م�����ادرانهمچ������و مي������ل مف������رط ه������ر ن������و مريدج����زو عق����ل اين، از آن عق����ل ك����ل استس�������ايه اش ف�������اني ش�������ود آخ�������ر در اوس�������ايۀ ش�������اخ درخت اي ني�������ك بختب�������از از حي�������وان س�������وي انس�������اني اشهمچ���������������نين اقليم ت���������������ا اقليم رفتعقله���������������اي اولينش ي���������������اد نيستت����ا ره����د زين عق����ل پ����ر ح����رص و طلبگ���ر چ���ه خفت���ه گش���ت و ناس���ي ش���د ز پيشب����از از آن خ����وابش ب����ه بي����داري كش����ندك��ه چ��ه غم ب��ود آنك��ه ميخ��وردم ب��ه خ��واب؟چ������ون ندانس������تم ك������ه آن غم و اعتالل؟هم چ������نين، دني������ا ك������ه حلم ن������ائم استت������ا ب������ر آي������د ناگه������ان ص������بح اجلخن����ده اش گ����يرد از آن غمه����اي خ����ويشه���ر چ���ه ت���و در خ���واب بي���ني ني���ك و بدآنچ����ه ك����ردي ان����در اين خ����واب جه����انت������ا نپن������داري ك������ه اين ب������د كردنيستبلك�����ه اين خن�����ده ب�����ود گري�����ه و زف�����يرگري������������ه و درد و غم و زاري خ������������وداي دري����������ده پوس����������تين يوس����������فانگش���ته گرگ���ان ي���ك ب���ه ي���ك خوه���اي توخ����ون نخس����بد بع����د م����رگت در قص����اص

اول و آخ��������ر ببين��������د چش��������م ب��������ازو ز جم����������ادي در نب����������اتي اوفت����������ادوز جم�������ادي ي�������اد ن�������اورد از ن�������بردنام��������دش ح��������ال نب��������اتي هيچ ي��������ادخاص��������ه در وقت به��������ار و ض��������يمران ر مي������ل خ������ود ندان������د در لب������ان س������س��������وي آن پ��������ير ج��������وان بخت مجيدجنبش اين س����ايه ز آن ش����اخ گ����ل اس����ت ر مي�������ل و جس�������تجو پس بدان�������د س�������كي بجنب�������د گ�������ر نجنب�������د اين درخت؟مي كش�������يد آن خ�������القي ك�������ه داني اش ت�����ا ش�����د اكن�����ون عاق�����ل و دان�����ا و زفت هم از اين عقلش تح���������ول كردنيس���������ت ص�����د ه�����زاران عق�����ل بين�����د ب�����والعجب كي گذارن�����دش در آن نس�����يان خ�����ويش؟ك����ه كن����د ب����ر ح����الت خ����ود ريش����خندچ����ون فراموش����م ش����د اح����وال ص����واب؟فع��ل خ��واب اس��ت و ف��ريب اس��ت و خي��ال خفت���ه پن���دارد، ك���ه اين خ���ود دائم اس���ت واره��������������د از ظلمت ظن و دغ��������������ل چ����ون ببين�����د مس�����تقر و ج����اي خ����ويش روز محش����ر ي����ك ب����ه ي����ك پي����دا ش����ودگ�������رددت هنگ�������ام بي�������داري عي�������ان ان����در اين خ����واب و ت����و را تعب����ير نيس����ت روز تعب�������ير، اي س�������تمگر ب�������ر اس�������يرش�������ادماني دان ب�������ه بي�������داري خ�������ودگ�����رگ برخ�����يزي از اين خ�����واب گ�����ران ميدرانن���������د از غض���������ب اعض���������اي توت�����و مگ�����و ك�����ه م�����يرم و ي�����ابم خالص

100

Page 101: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اين قص������اص نق������د، حيلت س������ازي استلعب خوان����ده س����ت دني����ا را خ����دا "زين "اين ج�����زا تس�����كين جن�����گ و فتن�����ه است

پيش زخم آن قص�����اص، اين ب�����ازي اس�����ت ك������اين ج������زا لعبيس������ت پيش آن ج������زاآن چ��و اخص��اء اس��ت، وين چ��ون ختن��ه اس��ت

. در بيان آنكه خلق دوزخ گرسنگانند و ناالنند و از حق خواهان که روزيهاي ما را فربه151گردان و زود زاد به ما برسان که ما را صبر نماند

اين س�������خن پاي�������ان ن�������دارد موس�������يات���ا هم���ه ز آن خ���وش عل���ف فرب���ه ش���وندنال�������ۀ گرگ�������ان خ�������ود را موق�������نيماين خ�������ران را كيمي�������اي خ�������وش دميت��و بس��ي ك��ردي ب��ه دع��وت لط��ف و ج��ودپس ف�������رو پوش�������ان لح�������اف نعم�������تيت���ا چ���و بجهن���د از چ���نين خ���واب، اين ردهداش������ت طغيانش������ان ت������و را در ح������يرتيت�����ا ك�����ه ع�����دل م�����ا ق�����دم ب�����يرون نهدك����ان ش����هي ك����ه مي نديدن����ديش ف����اشچ���ون خ���رد ب���ا توس���ت مش���رف ب���ر تنتنيس���������ت قاص���������ر دي���������دن او اي فالنچ�����ه عجب گ�����ر خ�����الق آن ق�����وم ن�����يزاز خ������رد غاف������ل ش������ود، ب������ر ب������د تندت������و ش������دي غاف������ل ز عقلت، عق������ل نيگ�����ر نب�����ودي حاض�����ر و غاف�����ل ب�����ديور از او غاف�������������ل نب�������������ودي نفس توپس ت�����و را عقلت چ�����و اص�����طرالب ب�����ودق������رب بيچ������ون اس������ت عقلت را ب������ه توق�����رب بيچ�����ون چ�����ون نباش�����د ش�����اه رانيس����ت آن جنبش ك����ه در اص����بع ت���و راستوقت خ�������واب و م�������رگ از وي م�������يروداز چ������ه ره مي آي������د ان������در اص������بعت؟ن�����ور چش������م و مردم�����ك در دي������ده اتبي جهت دان ع�������الم ام�������ر و ص�������فات بي جهت دان ع��������الم ام��������ر، اي ص��������نمبي جهت دان عق�����������ل و عالم البي�����������انبي تعل�������ق نيس�������ت مخل�������وقي ب�������دوز آنك�����ه فص�����ل و وص�����ل نب�����ود در روان������ر از دليل غ������ير فص������ل و وص������ل پي بپي پي������������اپي مي������������بر از دوري ز اصل�������رد رد چ�������ون پي ب اين تعل�������ق را خ�������زين وص������يت ك������رد م������ا را مص������طفيآنك������������ه در ذاتش تفك������������ر كردنيستهس���������ت آن پن���������دار او زي���������راب راهه������ر يكي در پ�����رده اي موص�����ول جوستپس پيم�������بر دف�������ع ك�������رد اين وهم از اوزآنك�������ه ك�������رد از وهم او ت�������رك ادبس�����ر نگ�����وني آن ب�����ود ك�����او س�����وي زيرزآنك�����ه ح�����د مس�����ت باش�����د اين چ�����نيندر عجبه������ايش ب������ه فك������ر ان������در رويدچ����ون ز ص����نعش، ريش و س����بلت گم كند

هين ره�����������ا كن اين خ�����������ران را در گياهين ك������ه گرگانن������د م������ا را خش������م منداين خ������ران را طعم������ۀ ايش������ان ك������نيم از لب ت��������و خواس��������ت ك��������ردن آدمي آن خ��������ران را ط��������الع و روزي نب��������ودت�������ا بردش�������ان زود خ�������واب غفل�������تي ش�����مع م�����رده باش�����د و، س�����اقي ش�����ده پس بنوش��������ند از ج��������زا هم حس��������رتي وز ج�����زا ه������ر زش������ت را در خ������ور دهدب�����ود ب�����ا ايش�����ان نه�����ان ان�����در مع�����اش گ�����ر چ�����ه زو قاص�����ر ب�����ود اين دي�����دنت از س��������كون و جنبش��������ت در امتح��������ان ب����ا ت����و باش����د در س����كون و نق����ل ن����يزبع��������������������������د آن عقلش مالمت ميكندك�����ز حض�����ور اس�����تش مالمت ك�����ردني در مالمت كي ت����������و را س����������يلي زدي؟ كي چن�����ان ك�����ردي جن�����ون و تفس ت�����و؟زان ب������داني ق������رب خورش������يد وج������ودفل و علو نيس����������ت از پيش و پس و س����������ك���������ه نياب���������د بحث عق���������ل آن راه راپيش اص���بع، ي���ا پس���ش، ي���ا چپ و راس���ت وقت بي����������داري ق����������رينش ميش����������ودكاص�������������بعت بي او ن�������������دارد منفعت از چ������ه ره آم������د؟ بغ������ير ش������ش جهت ع����الم خل����ق اس����ت ب����ا س����وي و جه����ات بي جهت ت�������ر باش�������د آم�������ر الج�������رم عق���ل ت���ر از عق���ل و ج���ان ت���ر هم ز ج���ان آن تعل��������ق هس��������ت بيچ��������ون، اي عموغ�����ير فص�����ل و وص�����ل ننديش�����د گم�����ان لي�������ك پي ب�������ردن نينديش�������د علي�������ل ت������ا رگ م������رديت آرد س������وي وص������ل بس��تۀ فص��ل اس��ت و، وص��ل اس��ت اين خ��ردبحث كم جوئي�������������د در ذات خ�������������دادر حقيقت آن نظ����������ر در ذات نيس����������ت ص�����د ه�����زاران پ�����رده آم�����د ت�����ا ال�����ه وهم او آن اس���ت، ك���ان خ���ود عين اوس���ت ت������ا نباش������د در غل������ط س������ودا پ������ز اوبي ادب را س������������ر نگ������������وني داد رب م�����يرود، پن�����دارد او ك�����ه هس�����ت چ�����يرك���������ه ندان���������د آس���������مان را از زمين از عظيمي، و ز مه����������ابت، گم ش����������ويدح�������د خ�������ود داني�������د، آنگ�������ه تن زنيد

101

Page 102: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

ج����ز ك����ه ال احص����ي نگوي����د او ز ج����انچ���ون بي����انش بيح���د اس����ت، اي بواله����وس

ك���ز ش���مار و ح���د ب���رون اس���ت اين بي���ان بحث كم كن، پيش او كم زن نفس

. رفتن ذو القرنين به کوه قاف و درخواست کردن که: اي کوه قاف از عظمت صفت حق152 تعالي ما را بگو، و گفتن کوه قاف که: صفت عظمت حق به تقرير در نيايد که پيش آن ادراکها فنا شود، و البه کردن ذو القرنين که از صنايعش که در خاطر داري و بر تو گفتن آن آسانتر بود

بگويرفت ذو الق������رنين س������وي ك������وه ق������افگ������رد ع������الم حلق������ه گش������ته او محيطگفت: ت�����و ك�����وهي، دگره�����ا چيس�����تند؟گفت: رگه�����������اي من ان�����������د آن كوههامن ب������ه ه������ر ش������هري رگي دارم نه������انح����ق چ����و خواه����د زلزل����ۀ ش����هري، م����راپس بجنب����������انم من آن رگ را ب����������ه قهرچ�����ون بگوي�����د: بس، ش�����ود س�����اكن رگمهمچ�����و م�����رهم س�����اكن و بس ك�����ار كنن��������زد آنكس ك��������ه ندان��������د عقلش ايناين بخ���������ارات زمين نب���������ود ب���������دان

ه را ك����ز زم����رد ب����ود ص����اف دي����د ك����مان�����د ح�����يران ان�����در آن خل�����ق بس�����يطك�����ه ب�����ه پيش عظم ت�����و ب�����از ايس�����تندمث���������ل من نبون���������د، در حس���������ن و بهاب������ر ع������روقم بس������ته اط������راف جه������ان ام������ر فرماي������د ك������ه: جنب������ان ع������رق راك���ه ب���دان رگ متص���ل گش���ته س���ت ش���هرس��������اكنم، و ز روي فع��������ل ان��������در تگم چ���ون خ���رد س���اكن، و ز او جنب���ان س���خن زلزل���������ه هس���������ت از بخ���������ارات زمين ز ام����ر ح����ق اس����ت و از آن ك����ره گ����ران

. موري بر کاغذي مي رفت، نوشتن قلم ديد، قلم را ستودن گرفت، موري ديگر که چشم153 تيزتر بود گفت: ستايش انگشتان را کن که اين هنر از ايشان مي بينم، موري ديگر که از هر دو

چشم روشن تر بود گفت: ستايش بازو کن که انگشتان فرع وي اند، الي آخرهم�������وركي ب�������ر كاغ�������ذي دي�������د او قلمك�����ه عج�����ائب نقش�����ها آن كل�����ك ك�����ردگفت آن م����ور: اص����بع اس����ت آن پيش����ه ورگفت آن م�����ور س�����يم: ك�����ز ب�����ازو استهمچ�������نين م�������يرفت ب�������اال ت�������ا يكيگفت: ك������ز ص������ورت مبيني������د اين ه������نرص����ورت آم����د چ����ون لب����اس و چ����ون عصابي خ����بر ب����ود او، ك����ه آن عق����ل و ف����ؤادي������ك زم������ان از وي عن������ايت ب������ر كند

گفت ب��������ا م��������وري دگ��������ر اين راز هم همچ����و ريح����ان و، چ����و سوس����ن زار و، وردوين قلم در فع��������ل ف��������رع اس��������ت و اثرك����ه اص����بع الغ����ر، ز زورش نقش بس����ت مه�������تر م�������وران فطن ب�������ود ان�������دكي ك���ان ب���ه خ���واب و م���رگ گ���ردد بي خ���برج����ز ب����ه عق����ل و ج����ان نجنب����د نقش����هابي ز تقليب خ���������دا، باش���������د جم���������ادعق����������ل زي����������رك ابلهي ه����������ا ميكند

. باز التماس کردن ذوالقرنين از کوه قاف تا بيان صنعي از صنايع حقتعالي کند154فت چونك����ه ك����وه ق����اف در نط����ق س����ك������اي س������خن گ������وي خب������ير راز دانگفت: رو، ك��ان وص��ف از آن هاي��ل ت��ر استي������ا قلم را زه������ره باش������د ك������ه ب������ه سرگفت: كم���������تر داس���������تاني ب���������از گوگفت: اين�����ك دش�����ت سيص�����د س�����اله راهك�����وه ب�����ر ك�����ه، بي ش�����مار و بي ع�����ددك������وه ب������رفي مي زن������د ب������ر ديگ������ريك����وه ب����رفي مي زن����د ب����ر ك����وه ب����رفگ������ر نب������ودي اين چ������نين وادي، ش������هاغ���������افالن را كوهه���������اي ب���������رف دان

چ����ونش ن����اطق ي����افت، ذو الق����رنين گفت از ص�������فات ح������ق بكن ب�������ا من بي�������ان ����رد دس����ت ك����ه بي����ان ب����ر وي توان����د بب�����ر نويس�����د ب�����ر ص�����حائف ز آن خ�����براز ص���������������نايعهاش، اي ح��������������بر نكوكوهه����اي ب����رف پ����ر ك����رده س����ت ش����اه مي رس�����د در ه�����ر زم�����ان ب�����رفش م�����ددمي رس�����اند ب�����رف س�����ردي ت�����ا ث�����ري دم ب�����ه دم ز انب�����ار بي ح�����د و ش�����گرف ت�����ف دوزخ مح�����و ك�����ردي م�����ر م�����رات������ا نس������وزد پ������رده ه������اي ع������اقالن

102

Page 103: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

گ����ر نب����ودي عكس جه����ل ب����رف ب����افآتش از قه�������ر خ�������دا خ�������ود ذره ايستب���ا چ���نين قه���ري ك���ه ب���ر وي ف���ايق استس������بق بيچ������ون و چگون������ه و معن������ويگ�������ر ندي�������دي، اين ب�������ود از فهم پست����ه، ن����ه ب����ر آي����ات دين عيب ب����ر خ����ود نم��������رغ را جوالنگ��������ه ع��������الي هواستپس ت��������و ح��������يران ب��������اش، بي ال و بليچ��������ون ز فهم اين عج��������ائب ك��������ودنيور بگ��������ويي ني، زن��������د ني گ��������ردنتپس همين ح������يران و وال������ه ب������اش و بسچ�����ون ك�����ه ح�����يران گش�����تي و گيج و فنازفت زفت اس����ت و چ����و ل����رزان ميش����ويزآنك�����ه ش�����كل زفت به�����ر منك�����ر است

س����وختي از ن����ار ش����وق آن ك����وه ق����اف به�������ر تهدي�������د لئيم�������ان دره ايس�������ت ب���رد لطفش بين ك���ه ب���ر ت���و س���ابق اس���ت س��������ابق و مس��������بوق دي��������دي بي دوي ك��ه عق��ول خل��ق از آن ك��ان ي��ك ج��و اس��ت كي رس�����د ب�����ر چ�����رخ دين، م�����رغ گلين؟زانك�����ه نش�����و او ز ش�����هوت، وز هواس�����ت ت��������ا ز رحمت پيش��������ت آي��������د محملي گ�������ر بلي گ�������وئي، تكل�������ف ميك�������ني قه�������ر ب�������ر بن�������دد ب�������دان ني روزنت ت�����ا در آي�����د نص�����ر ح�����ق از پيش و پس

اه������دنا "ب������ا زب������ان ح������ال گف������تي "ميش��������ود آن زفت، ن��������رم و مس��������توي چ��ون ك��ه ع��اجز آم��دي، لط��ف و ب��ر است

. نمودن جبرئيل عليه السالم خود را به مصطفي صلي اهلل عليه و آله و سلم بصورت خويش و155از هفت صد پر او چون يك پر ظاهر شد و افق را بگرفت، آفتاب محجوب شد با همه شعاعش

مص�������������������������طفي ميگفت پيش جبرئيلم�����ر م�����را بنم�����اي محس�����وس آش�����كارگفت: نت���������واني و ط���������اقت نب���������ودتگفت: بنم���������ا ت���������ا ببين���������د اين جسدآدمي را هس������������ت حس تن س������������قيمب���������ر مث���������ال س���������نگ و آهن، اين تنهس�������نگ و آهن مول�������د ايج�������اد ن�������ارب������از آتش دس������ت ك������ار وص������ف تنب����������از در تن، ش����������عله اب����������راهيم وارگ��������������ر ب��������������ر آري از درونت آتشيالج�������رم گفت آن رس�������ول ذو فن�������ونظ�������اهر اين دو ب�������ه س�������نداني زب�������ونپس ب������ه ص������ورت آدمي ف������رع جه������انظ������اهرش را پش������ه اي آرد ب������ه چ������رخچ���ون ك���ه ك���رد الح���اح و بنم���ود ان���دكيش������هپري بگ������رفت ش������رق و غ������رب راچ������ون ز بيم و ت������رس بي هوش������ش بديدآن مه���������ابت، قس���������مت بيگانگ���������انهس������ت ش������اهان را زم������ان ب������ر نشستدور ب����������اش و ن����������يزه و شمش����������يرهابان������������گ چاووش������������ان و آن چوگانهااين ب������راي خ������اص و ع������ام رهگ������ذراز ب�������راي ع�������ام باش�������د اين ش�������كوهت�������ا من و ماه�������اي ايش�������ان بش�������كندش�����هر از آن ايمن ش�����ود، ك�����ان ش�����هريارپس بم��������يرد آن هوس��������ها در نف��������وسب���از چ���ون آي���د ب���ه س���وي ب���زم خ���اصحلم در حلم اس����ت و رحمته����ا ب����ه ج����وشطب�����ل و ك�����وس ه�����ول باش�����د وقت جنگهس�������ت دي�������وان محاس�������ب ع�������ام راآن زره، و آن خ��������ود، در جن��������گ و دغاجوش����ن و خ����ود اس����ت م����ر چ����اليش را

ك���ه چنانك���ه ص���ورت توس���ت، اي خلي���ل ت��������ا ب��������بينم من ت��������و را نظ��������اره وارحس ض��عيف اس��ت و تن��ك س��خت آي��دت ت���ا چ���ه ح���د حس ن���ازك اس���ت و بي م���ددلي��������ك در ب��������اطن يكي خل��������ق عظيم لي�����ك هس�����ت او در ص�����فت آتش زن�����ه زاد آتش زين دو وال�������������د قهرب�������������ارهس������ت ق������اهر ب������ر تن او و، ش������عله زن ك�����ه از او مقه�����ور گ�����ردد ب�����رج ن�����ارآتش��������ت گ��������ردد مطي��������ع و دلخوشينحن االخ��������رون الس��������ابقون "رم��������ز "در ص�������فت از ك�������وه آهنه�������ا ف�������زون وز ص�����فت اص�����ل جه�����ان، اين را ب�����دان ب������اطنش باش������د محي������ط هفت چ������رخ هيب�����تي ك�����ه ك�����ه ش�����ود زآن من�����دكي از مه�������ابت گش�������ت بي هش مص�������طفي جبرئي������ل آم������د در آغوش������ش كش������يدوآن تجمش، دوس�����������تان را رايگ�����������ان ه���ول س���رهنگان و ص���ارم ه���ا ب���ه دس���ت ك��������ه بلرزن��������د از مه��������ابت ش��������يرهاك��������ه ش��������ود سس��������ت از نهيبش، جانهاك�������ه كندش�������ان از شهنش�������اهي خ�������برت�������ا كاله ك�������بر ننهن�������د آن گ�������روه نفس خ������ود بين، فتن������ه و ش������ر، كم كنددارد ان��������در قه��������ر، زخم و گ��������ير و دارهيبت ش������ه م������انع آي������د ز آن نح������وس كي ب����ود آن ج����ا مه����ابت ي����ا قص����اص؟نش�����نوي از غ�����ير چن�����گ و ني خ�����روش وقت عش����رت، ب����ا خ����واص آواز چن����گ و آن پ������ري روي������ان گرفت������ه ج������ام راوين ش������راب و نق������ل در ب������زم ص������فاوين حري������ر و ب������رد م������ر تع������ريش را

103

Page 104: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

اين س������خن پاي������ان ن������دارد، اي ج������وادان����در احم����د آن حس����ي ك����و غ����ارب استو آن عظيم الخل�����ق او ك�����ان ص�����فدر استقاب����������ل تغي����������ير اوص����������اف تن استاوس�����������ت بي تغي�����������ير ال ش�����������رقيۀآفت��������اب از ذره كي م��������دهوش ش��������د؟جس������م احم������د را تعل������ق ب������د، ب������دانهمچ���و رنج���وري و همچ���ون خ���واب و دردخ����ود نت����انم، ور بگ����ويم وص����ف ج����انروبهش گ������ر ي������ك دمي آش������فته ب������ودخفت��ه ب��ود آن ش��ير ك��ز خ��واب اس��ت پ��اكخفت�����ه س�����ازد ش�����ير خ�����ود را آن چن�����انور ن�����ه در ع�����الم ك�����ه را زه�����ره ب�����دينقش احم������د ز آن نظ������ر بيه������وش گشتم����ه هم����ه ك����ف اس����ت معطي ن����ور پ����اشاحم���������د ار بگش���������ايد آن پ���������ر جليلچ���ون گذش���ت احم���د ز س���دره مرص���دشگفت او را: هين ب������������پر ان������������در پي امب��������از گفت��������ا: ك��������ز پيم آي و مايستب������از گفت او را: بي������ا اي پ������رده س������وزگفت: ب���يرون زين ح���د، اي خ���وش ف���ر منح�����يرت ان�����در ح�����يرت آم�����د اين قصصبي هش������يها جمل������ه اينج������ا ب������ازي استج���������برئيال، گ���������ر ش���������ريفي ور عزيزش����مع چ����ون دع����وت كن����د وقت ف����روزاين ح������������ديث منقلب را گ������������ور كنبن������د كن مش������ك س������خن پاش������يت راآنك������ه ب������ر نگذش������ته اج������زاش از زمينال تخ����������������الفهم حبي����������������بي دارهماع�����ط م�����ا ش�����اءوا و رام�����وا و ارض�����همت�����ا رس�����يدن در ش�����ه و در ن�����از خ�����وشموس��������������يا، در پيش فرع��������������ون زمنآب اگ��������ر در روغن جوش��������ان ك��������نين�����رم گ�����و، ليكن مگ�����و غ�����ير ص�����وابوقت عص�����ر آم�����د، س�����خن كوت�����اه كنگ����وي م����ر گ����ل خ����واره را ك����ه: قن����د بهنط�������ق ج�������ان را روض�������ۀ جانيس�������تياين س��������ر خ��������ر در مي��������ان قن��������دزارظن ب�����برد از دور، ك�����اين آن اس�����ت و بسص�����ورت ح�����رف آن س�����ر خ�����ر دان يقيناي ض�����ياء الح�����ق، حس�����ام ال�����دين در آرت����ا س����ر خ����ر چ����ون بم����رد از مس����لخههين ز م�����ا ص�����ورت گ�����ري و ج�����ان ز تومثن�����وي ص�����ورت ب�����ود، ج�����انش ت�����وئيب���ر فل���ك محم���ودي، اي خورش���يد ف����اشت���������ا زمي���������ني، ب���������ا س���������مائي بلندتفرق������ه ب������ر خ������يزد و ش������رك و دويچ�����ون شناس�����د ج�����ان من ج�����ان ت�����و راموس������ي و ه������ارون ش������وند ان������در زمينچ����ون شناس����د ان����دك، او منك����ر ش����ودپس شناس���������������ايي بگرداني���������������د روزين س������بب، ج������ان ن������بي را ج������ان بد

ختم كن و اهلل اعلم بالرش�����������������������������ادخفت����ه اين دم زي����ر خ����اك ي����ثرب اس����ت بي تغ�����ير مقع�����د ص�����دق ان�����در اس�����ت روح ب������اقي آفت������اب روش������ن اس������ت بي ز تب����������������ديلي ك����������������ه ال غربيۀش�����مع از پروان�����ه كي بي ه�����وش ش�����د؟اين تغ���������ير آن تن باش���������د، ب���������دان ج����ان از اين اوص����اف باش����د پ����اك و ف����ردزلزل������ه افت������د در اين ك������ون و مك������ان ش����ير ج����ان مان����ا ك����ه آن دم خفت����ه ب����وداينت ش���������ير نرمس���������ار س���������همناك ك����ه تم����امش م����رده دانن����د اين س����گان ك�����او رب�����ودي از ض�����عيفي ت�����ر ب�����دي بح���ر او از مه���ر ك���ف، پ���ر ج���وش گش���ت م����اه را گ����ر ك����ف نباش����د، گ����و مب����اش ت������ا اب������د م������دهوش مان������د جبرئي������ل و ز مق���������ام جبرئي���������ل و از ح���������دش گفت: رو رو، من حري�����������ف ت�����������و نيم گفت: رو، زين پس م��������را دس��������تور نيستمن ب�������ه اوج خ�������ود نرفتس�������تم هن�������وزگ�������ر زنم پ�������ري، بس�������وزد پ�������ر من بي هش��������ي خاص��������گان ان��������در اخص چن���د ج���ان داري ك���ه ج���ان پ���ردازي اس���ت ت�����و ن�����ه اي پروان�����ه و ن�����ه ش�����مع ن�����يزج��������ان پروان��������ه نپره��������يزد ز س��������وزش������ير را ب������ر عكس، ص������يد گ������ور كن وامكن انب����������������ان قلماش����������������يت راپيش او معك������وس و قلم������اش اس������ت اين ي�����������ا غريب�����������ا ن�����������ازال في دارهم ي��������ا ظعين��������ا س��������اكنا في ارض��������هم رازي�����ا ب�����ا مرغ�����زي مي س�����از خ�����وش ن�����������رم باي�����������د گفت، ق�����������وال ليناديگ������دان و دي������گ را وي������ران ك������ني لين الخط������اب "وسوس������ه مف������روش در "اي ك�����ه عص�����رت عص�����ر را آگ�����اه كن ن���������رمي فاس���������د مكن طينش م���������ده ك������ز ح������رف و ص������وت مستغنيس������تي اي بس����ا كس را ك����ه بنه����اده س����ت خ����ارچ�������ون قچ مغل�������وب، وا م�������يرفت پس در رز مع���������ني و ف���������ردوس ب���������رين اين س������������ر خ������������ر را از اين بطيخ زارنش������و ديگ������ر باش������دش زين مطبخ������ه ني غل����������ط، هم اين ز ت����������و، هم آن ز توهم جهت، هم ن������ور و، ارك������انش ت������وئيب�����ر زمين هم ت�����ا اب�����د محم�����ود ب�����اش ي���ك دل و، ي���ك قبل���ه و، ي���ك خ���و ش���وندوح�����دت اس�����ت ان�����در وج�����ود معن�����وي ي�������������اد آرد اتح������������اد م������������اجرا مختل����ط خ����وش همچ����و ش����ير و انگ����بين منك�������ري اش پ�������ردة س�������اتر ش�������ودخش������م ك������رد آن م������ه ز ناش������كري اوناشناس�������ا گش�������ت و پش�������ت پ�������اي زد

104

Page 105: مثنوي معنوي - Sufism.ir - تصوف ايران · Web viewهو 121 مثنوي معنوي مولانا جلال الدين مولوي بلخي دفتر چهارم تايپ

لم يكن "اين هم���ه خوان���دي، ف���رو خ���وان "پيش از آن ك�����ه نقش احم�����د ف�����ر نم�����ودك���اين چ���نين كس هس���ت؟ ي���ا آي���د پدي���د؟س��������جده مي كردن��������د ك��������اي رب بشرت������ا ب������ه ن������ام احم������د از يس������تفتحونه������ر كج������ا ح������رب مه������ولي آم������دي������دي ه������ر كج������ا بيم������اري م������زمن بنقش او مي گش��������ت ان��������در راهش��������اننقش او را كي بياب��������د ه��������ر ش��������غال؟نقش او ب�������������ر روي دي�������������وار ار فتدآن چن������ان ف������رخ ب������ود نقش������ش ب������روگش������ته ب������ا ي������ك روئي اه������ل ص������فااين هم������ه انك������ار و كف������ران زادش������انآنهم��������������������������ه تعظيم و تفخيم و ودادقلب، آتش دي�������د و، در دم ش�������د س�������ياهقلب م�������������يزد الف اش�������������واق محكافت���������د ان���������در دام مك���������رش ناكسيك�����اين اگ�����ر ن�����ه نق�����د پ�����اكيزه ب�����ديهيچ او الف مح�����������ك دي�����������دن زدي؟او مح�����ك مي خواه�����د، ام�����ا آن چن�����انگ�������ر بگ�������ويم ت�������ا قي�������امت زين كالمآن مح�����ك ك�����ه او نه�����ان دارد ص�����فتآين���������ه ك���������او عيب رو دارد نه���������انآين���������ه نب���������ود من���������افق باش���������د اوآين�����ه ج�����و، راس�����ت گ�����وئي بي نف�����اقت�����ا ك������ه عين آين�����ه ات س�����ازد خ�����داع����رش چ����ه و؟ چ����رخ چ����ه؟ اي ذولب����اب

ت����������ا ب����������داني لج آن گ����������بر كهن نعت او ه�������ر گ�������بر را تعوي�������ذ ب�������وداز خي�������������ال روش دلش�������������ان مي طپيددر عي���������ان آريش، ه���������ر چ��������ه زودترياغيانش������ان مي ش������دندي س������ر نگ������ون اري احمد بدي غوثش��������������ان ك��������������ري������اد اوش������ان داروي ش������افي ش������دي در دل و در گ����������وش و در افواهش����������ان بلك������ه ف������رع نقش او، يع������ني خي������ال از دل دي��������������وار خ��������������ون دل چكدك������ه ره������د در ح������ال دي������وار از دو روآن دو روئي عيب م�������������ر دي�������������وار راچ������ون در آم������د س������يد آخ������ر زم������ان����رد ب����اد چ���ون بديدن����دش ب����ه ص����ورت، بقلب را در قلب، كي ب���������وده س���������ت راه؟ت�����ا مري�����دان را در ان�����دازد ب�����ه ش�����ك اين گم����ان س����ر ب����ر زن����د از ه����ر خس����ي كي ب�����ه س�����نگ امتح�����ان راغب ش�����دي؟����دي؟ ي����ا ب����ه س����نگ امتح����ان ش����وقش بك�������ه نگ�������ردد قل�������بي او زآن عي�������ان ص�������د قي�������امت بگ�������ذرد واين ناتم�������امني مح�����ك باش�����د، ن�����ه ن�����ور مع�����رفت از ب��������راي خ��������اطر ه��������ر قلتب��������ان اين چ���������نين آئين���������ه را هرگ���������ز مجوختم كن واهلل اعلم بالوف�����������������������������اقك�����ه نم�����ائي ع�����رش را همچ�����ون س�����هافهم كن واهلل اعلم بالص���������������������������واب

پايان دفتر چهارم

105