AD ( ၁၈၂၃ ) ခႏစ မတ�ငမကၿမနမာန�ငင၌ ပငရင�နႈ�ငငအၿဖစ ေနထ�ငၾကခေ%သာမြမတဆ လငမာ�

 အမာစာ ၿမနမာႏ�ငင၏ သမ�င�ရာဇ၀ငမာ�က�ေလ႔လာၾကည႔လငၿမနမာန�ငငအရပရပ ၌ေန ထ�ငၾေကသာ

အစၥ လာမ ဘာသာ၀င ၿမနမာမြမတဆ လငမာ� သည လြလနခေ႔သာ ႏစေပါင� (၁၀၀၀) ေကာ၊ (၁၂၀၀) ခန႔ ေလာက ကစ၍ အစ လ �ကေသာ လည�ေကာင�၊အနည� ငယ ေသာ လ

ည�ေကာင� လြလနခေ႔သာ ႏစေပါင� (၃၀၀) ခန႔အထ� ၀ငေရာကေန ထ�ငခေ႔ၾကာ င� သမ�င� လြတင ေအထာကအ ထာ�ခ�ငလ67မြစာ ေလြတ႔ရ� ရသည။

ၿမနမာ႔ရာဇ၀င ၊သမ�င� မာ�လြတင အၿခာ�ေသာ တ �င�ရင�သာ�လမ��မာ�ၿမနမာန�င င သ�႔ ၀ငေရာက ေန ထ�င ပက� ေလ႔လာလင ၿမနမာမြမတဆ လငမာ�သညလည� ၎တ �႔ထကေနာက မ

ေကသ�ေၾကာင�က� သမ�င� သမ�င� ေအထာကအ ထာ�မာ�အရသ�ရ�န�င ပါ သည။ ထ�ေ႔ၾကာင� ၿမနမာမြမတဆ လငမာ�သညလည� ထ� ေခတ ထ�အခါ( ႏစေပါင� ၁၀၀၀)ေ

ကာ  ကပင  ေရာက  ရ�ေန ေၾကာင� လယၿပင မာ ဆငသြင@ာ�သက႔သ�႔ ရာဇ၀င၊ သမ� င� လြတင ထငရာ�ေန ပါသည။

ၿမနမာန�ငငသာ�ဥေပဒလြတင ၁၈၂၃ ခမတ �ငမက ၿမနမာန�ငငလြတင ပငရင�န�ငင အၿဖစ ေနထ�င သ မာ� သည တ �င�ရင�သာ�မာ�ၿဖစသညဟ7ၿပဌာနထာ�သၿဖင႔  ၿမနမာ န�ငင သာ� ဥေပဒ ႏင႔ အ က႕၀င ေသာ ၁၈၂၃ ခ မတ �ငမက ၿမနမာ႔သမ�င�ထက မြမတဆ လင မာ�အ ေၾကာင� က�ရာေမြဖ၍

စာဖတပရ�သတ ဖတရ ေလ႔လာ သ�ရ� န �င ရနန အ လ႔ � ငါ ဤ မတစ7 က�ရာ ေမြဖစစည�တငၿပၿခ င�ၿဖစ ပါ သည။ ၿမနမာ႔သမ�င�` ၌မြမတ ဆလငမာ� ထလြတင (၁) ဗမာ မြမတ ဆလင (၂) ရခ�င

မြမတ ဆလင (၃) ကမန မြမတဆ လင (၄) ပသ�မြမတဆ လင (၅) ပန �ေသ� မြမတ ဆလင ဟ၍ (၅) မ�� ခြခၿ ခာ� ေလ႔လာ န�င သည။ မာ�ၿပာ�ေသာ ရာဇ၀င၊ သမ�င�မာ�က� ေလ႔လာ ရန အခကခ ရ�

သမာ� ေအနၿဖင႔ ဤမတစ7 က� ေလ႔လာ ၿခင� ၿဖင႔ အခ�န တ �တ � အလြတင� အလြလယတ က ဗဟသတတ ��မြပါ�န�ငပါသည။

… သ�႔ၿဖစရာ န�ငငေတာWခ မတေသာ မဝါဒအည ၿပညေထာငစ7မၿပ�ကြကေရ�၊ တ �င�ရင�သာ�စည�လ�ညညြညတ မ မၿပ�ကြကေရ�  ၊ အခပအခာအာဏာတညတ႔ခ�ငၿမေရ� သည 

… … တ �႔ေအရ� ဟေသာ ေဆာငပ7ဒ က�ဥ�ထ�ပထာ�လက တ �င�ရင�သာ�အခင�ခင� စ ည�လ�ေရ�၊ အၿပန အလန ခငမင ေလ�စာ� ေရ�လြတက  သမ�င� ထ က ၿမနမာ႔မြမတဆ လင ေအၾကာင� က� ေရ� သာ� ေဖၚၿပပါသည။

AD ( ၁၈၂၃ ) ခႏစ မတ�ငမကၿမနမာန�ငင၌ ပငရင�နႈ�ငငအၿဖစ ေနထ�ငၾကခေ%သာမြမတဆ လငမာ� (1)

၁၅၃၉ ၁၅၉၉ ေအဒလြတငတပငေ႐ႊထ� ပခ�က� တ�ကခ�7ကခစဥ ေအဒလြတင ေတာငငဘရင ပခ�က� တ�က ခ�ကခစဥတြဥတင ဖမ�ဆ�ရမ�ေသာ မြမတစလငမမာ� ၁၅၄၇ ေအဒလြတင တပငေရႊထ� ၿမ�ေ႕ဟာ

င�ၿမ�႕ က� ၀ငတ�7က ခစဥ ႏင ၁၇၀၇ ေအဒလြတင ေစနမင�၏ အရာ႐�မာ� သကြတက� တ �ကခ�7 ကခစဥ ဖမ�ဆ�ရမ�ခ ေသာ မြမတစလငမမာ�၊ ၁၆၁၃ ေအဒလြတင ေအနာက ဘကလြကလ နမင� သနလ 6ငW7� တ�

ကခ�7ကခစဥ သန လငၿမ�႕ ကၿပ�စအခါ ဒဗရစတ7�၏ ေနာကလ �7က မြမတစလငမာ� (သ�႔မဟတ) စစပြစပၿ ပ�စ အခ�နေနာင� မ ေရာက ႐�လာေသာ ေသဘၤာ မာ�မမြမတစလင မာ�အာ� ေ႐ႊဘ�ခ႐�င၊

ေnမဒ�၊ စစW� 7င�ခ႐�င၊ ပင�ယႏင ခလ�၌ လည�ေကာင�၊ ေကာကဆ ညခ႐�င လကပ၌ လည� ေကာင�၊ ရမည�သင�ခ႐�င ယင�ေတာ တ �႔၌ လည�ေကာင� ေနရာခထာ�ခ ေၾ

ကာင�ေလြတ႕ ရသည။

(2) ေအဒ ၁၄၃၀ ခႏငသြစတင ဗ�လခပ ၀လခန ႏင ပါလာေသာ စစသည ငါ�ေသာင�(Bangladesh

District Gazatteers,p-63) ၊ ဗ�လခပ စႏမြpမြခန ႏင ပါလာေသာ စစသညမာ�(Journal of Burma Research Society No.2,p-493) သည ရာစႏစ အဆကဆ က Arakan က�အပခပ လာခသည။ဤ

သညမာ�မာ မာ�မြစာေသာ သမ�င �ေအထာက အထာ�မာ�မ အခ�သာ nဖစသည။

(3) သမ�င�ဆရာ Dr. သန �လြထန �၏အဆ�အရ (၁၄၄၂-ခ) ေကာကစာပါ အခကမာ�က� က��ကာ�၍ အာရက

န မင�မာ�လြတင မဆလစပြငr႕ နာမညမာ� ရ�ခသည။ ထ�မဆလင ဘရငမာ�မာ နတnမစ ေအရ႕ဘက ႏင ကလာ�တန nမစ ေအနာကဘ က ေမယေတာငၾကာ�က မြမတဆ လငမာ�သည(ေယန႔ရ�ဟငဂာ) ေ

လြတnဖစ သည။ သတ�႕ ၎ ေဒသမာ ေနထ�ငလာခသညမာ ႏစေပါင�ေထာင ေကာ nပ လ�ေ႕nပာသည။ Ref : ေဒါကတ ာ သန �လြထန �-Kalya Magazine p-27,1994,August

(4) ေအဒ ၇၀၀ ႏင ၁၅၀၀ ၾကာ�လြတင ေအနာကတ �7င�မ အာရပWနနသည၊ ပါရင�ကနနသည ႏင ေ

ရာမ ကနနသည တ�႔သည မ�မ�တ�႔ ပငရင�တ�င� nပညမာ�မ ငသြရေကသ ဘာၤnဖင nမနမာႏ�ငင ပငလယ က မ�ရ� �တမ� က�လည�ေကာင�၊ ယင�က�ေကာ လြလနနWာ ေအရ႕ဖက တရတW မ�ေnခ

သ�႔လည�ေကာင� က�သန � ေရာင�၀ယ ေရ� အလြတက ေရာကရ�ခၾကသည။၂ အာရပ တ�႔သည ပငလယ က�သန � လြသာ�လာရာ၌ ေအရ�ႀက�ေသာ ပငလယယဆ�ပWမ�ၿမ�႕မာ�၊ ကနနသညေရာ

င�၀ယေရ� စခန � မာ�၊ အခကအ ခာေကသာ ေနရာ၏ တညေနပ၊ မကႏာnပေငအနအထာ�၊ ေနထ�ငသညလ လ6မ��မာ�၊ လြထကW 7နမာ� အစရ�သညတ�7႔က� စနစ တက ေလလာသေတသန nပေလရ�

ရာ- (၉) ရာစ အာရပပထ၀၀င ဆရာမာ�၊ ခရ�သညမာ�၊ သေတသမာ�၏ မတ တမ�မာ�လြတင ရခ� ငnပညႏင nမနမာnပညေအာကပ�7င� မြမနနတ�7႔နယnဖစေသာ ရာမည ေဒသမာ�ေအၾကာ

င�က� ေလြတ႕ရ�ႏ�င ေပသည။၃ ရာခ�ငရာဇ၀ငမာ�အရလည� အာရပတ�7႔သည ေအဒ (၈) ရာစမ စ၍ ရခ�ငnပည@�7႔ ေရာကရ�ေအnခေခနၿပ nဖစေၾကာင� ပါရ�ပါသည။ ရခ�ငရာဇ၀င ေအထာ

– က အထာ�မာ�က� က��ကာ�၍ ၁၈၄၄ ခထတ ဘဂၤလာ� ေအ�ရာတ�ခ ဆ�ဆ�ငေအတ ဂာနယ ( Journel of the Asiatic Society of Bengal) လြတင ေအာကပါအတ�င� ေရ�သာ�ေဖာ nပထာ�ပါသည။(5)“ ရခ�ငဘ7ရင မဟာတ�င� စnႏpမင� ( – ေအဒ ၇၈၈ ၈၁၀) လကထ ကလြကတ င ရမ�ၿဗကလြ|န �အန� အာရ

ပ ေသဘၤာ မာ� မြစာ ပက စ�ခေၾကာင�၊ ေသဘၤာသာ�မာ�က ေေသဘ�မလြလတW ာ န�ရာက မ�ေnေခဒသnဖစ ေသာ ရမ�ၿဗကလြ|န �သ�႔ ၀ငေရာကခ�7လခ ေၾကာင�၊ ရခ�ငဘ7ရင ၾ

ကာ�သ�ေသာအခါ ယင�တ�႔အာ� ေကာင�မြမငသြနစာ nပစဧညခၿပ� လယယ ာေnမမာ�ေပ�ကာ ” ေအnခတ ေကနထ�ငသြငခင ေပ�ခေၾကာင� ပါရ�သည။၄ ေအဒ ၁၈၇၉ ခထတ ၿဗ�တ�သဘာ�

မာ�ေဂဇက (British Burma Gazetters) က� က��ကာ�၍ အာရr စမတ (R. B. Smart) ကလ – ည� “ေအဒ ၇၈၈ ခႏငသြစတင မဟာတ�င� စnႏpမင� သည ရခ�ငထ�နန �က� ဆကခခေၾကာင�၊

၄ ၀ ၂၂ င�သည ယခင ရာမ တ ၿမ�ေ႕ဟာင�က� ၿမ�႕သစတညေထာငWာ ႏစေပါင� ႏစတ�7င စ��စခေ ၾကာင�၊ ယင�မင�လကထ ကလြကတ င ရမ�ၿဗကလြ|န �အန�လြတင ေသဘၤာမာ�မြစာ ပကခေၾကာ

င�၊ ေသဘၤာသာ�မာ�မာ မဟာေမဒင ဘာသာ၀ငမာ�nဖစၾက ေၾကာင�၊ ယင�တ�႔က� ရခ� ” ငnပညမသ�႔ ပ�႔ကာ ေက�ငသြရာမာ�လြတင အတည တက ေနရာခထာ�ေပ�ေၾကာင� စစေ

ေလြတဂ�ဇတ (Akyab Gazette) လြတင ေရ�သာ�ထာ�သည။၅ nမနမာ ႏ �င င သမ�င�ေကာမရင ဥက႒ nဖစခေသာ ဗ�လမ� ဘရငWလည�- nမနမာႏ�င င ပငလယ ဆ�ပခၿမ� ႕ မာ�nဖစေသာ ေကာ

ကnဖ၊ ပသ�မ၊ သနလင၊ မတမ၊ ၿမ�တ စသညတ�7႔လြတင အလာ�တ ေသဘၤာမာ� ပကnပာ�nခင�ဆ� ငရာ အၾကာင�အရာမာ� အခ�နWာလ ေစာမြစာကပင ရ�ခေၾကာင�၊ မြမန- nမနမာ ရာဇ၀င မာ�ႏ င အခ�႕ ေသာ ဘရာ�သမ�င�မာ�လြတင ေသဘၤာပက စစသာ� မာ�အၾကာင� ေရ�သာ� ထာ�

သညက�7 ေလြတ႔ရ�ေရၾကာင� – ၁၉၆၁ - ခ ႏငသြစတင အ�ႏ�pယႏ�ငင၊ နယ� ေဒလၿမ�႕၌ ကင�ပခ ေသာ အာရသမ�င� ႏ�ေႏာဖလယပြယပလြတင တငnေပသာ “nမနမာႏ �င င သ�႔ အစၥလာမ

သာသနာ၀ငမာ� ၀ငေရာက လာပ ( ေအဒ ၁ရ၀၀)” စာတမ�လြတင ေရ�သာ�ထာ�ပါသည။( 6)

ေၿမာကဥ�ၿမ�႕၏ထ�ၿခာ�ခကW ာ� ကလာ�မြမတဆ လငမာ�ေနၿခင�ၿဖစသည။ဤသ�႔ၿဖစရၿခင� ကလည� အ ဆန � မဟတေပ။ ဒတ�ေယၿမာကဥ�ေခကလြတတ င ဘဂၤလာ� ၁၂ ၿပညနယW 7� ၿပနလည

တ �က ခ�က သ�မ� ပ�က ရာ` ၌ စစသၾက�ဓမေ�ဇယသညက7လာ�ၿပည မ ကလာ� ဘရငႏ င႔တလြက သ႔ပန �တ �႔က� ဖမ�ဆ� ခ႔ရာလြတင ကလာ� (၁၀၀၀၀) က� ဆငစာၿမင� စာရ�တ

အစ၊ကလာ�(၂၀၀၀) က� ဝါ�ခတ၊သစခ7တ အစ၊ ကလာ� (၁၀၀၀) က�လယလ 7ပ၊ ကလာ�(၁၀၀၀၀) က�ဟင�သ�ဟငသြငရက၊ငရတ၊ၾကက လြသန ၊လြကမ� ဆကအ ခြဖ႔ အစ ကလာ� (၂၀၀၀) မ�ဖရာ�၊

သာ�ေတာ၊ သမ�ေတာမာ�၊ အ�မ ၌ ေရခပ၊ထင�ခြခ၊ ကလာ� (၂၀၀၀) ေလ�က�င� စစသည၊ ကလာ� (၁၀၀၀) ရကW န �ရက ၊ကလာ� (၁၀၀၀) ယာဥထမ�၊ ကလာ�(၁၀၀၀) ဆာ�ခက၊

ကလာ�(၁၀၀၀) ၿမ�႔လြတင�ၿမ�႕ၿပငအ6မ�ကW �၊ သနရင�ေရ� စသညၿဖင႔ ကလာ�စစေပါင� (၄၇၅၀၀) ဥ� ဖမ�ဆ�လာကာတာဝစပြနခေဝ အပ ႏင� ေပ�ခ႔ သညဟ7ေရ�သာ�ေဖၚၿပ ထာ�သည။( စာ ၂၅၇-၂၅၈)( – က��ကာ�။ ။ကစၥပနဒမဓညဝတသစၥာ ၂၀၀၈ခ၊ စာေပဗ�မာနဆ7ရစာအပ)( – သတ ေပဒသာ ဝ�ဇၨာ) ဆရ။ ပထမအၾက�မ ထတေဝသည႔ခႏစ ၂၀၁၀ ဇႏၷဝါရလ။( စာေရ�သ ေကလာင အ

မည ေမာငမ7��ယ ၊ မရင�အမည ဗ�လမ�မ�႕သန႔(ၿင�မ�) ။စာေပ ဗ�မာန စာတည�မ�က မတပ7 အမတ ၀၇၄၉၂ ၿဖင႔ ပႏ�ပ၍ မတပ7တငအ6မတ ၀၃၉၁၁ ၿဖင႔ထတ ေဝ သည။)

( 7 )

ရမ�ၿဗ ေတာငေကာင�ဆရာေတာ ေရ� ရခ�ငရာဇဝငသစ ပထမအပစတတကြတ ၊ စာမကႏာ ၃၅၁/ ၃၅၂/ ၃၅၃ တ �႔ လြတငငႏလမင�( – ၁၂၃၄ ၁၂၃၇) လကထ က ကလာ�ၿပာညက7�စစထ7��ရာ

သ႔ပန �အၿဖစ (၄၇၅၀၀) ဥ� ေခၚလာၿပ� မင�သ�၊မ�ဖရာ�သ�၊ မင�သာ�သ�၊ မင�သမ�သ� မ�မတသ 7� အလြတက အသ�သ� အစႏင႔ ခြခေတာမ သည။ ဤကာ�ဓညဝတေအရ�ေတာပ7`၌

ပါေသာငႏလမင� ေအၾကာင� တည�ဟ ေရ�သာ�ေဖၚၿပထာ�သည။ (ရမ�ၿဗ ေတာ ငေကာင�ဆရာေတာ ေရ� ရခ�ငရာဇဝငသစ ပထမအပစတတကြတ ၊ စာမကႏာ ၃၅၁/ ၃၅၂/

၃၅၃)

( 8 )

Francois Bernier ၏မတတ မ�ႏင႔ Father Delaunoite ၏ Catholic encyclopedia အရ ၁၆၂၁ ၁၆၂၄ မ ခႏစအလြတင� ဖမ�ဆ�ေခေၚဆာငလာသမာ�မာ (၄၂၀၀၀) ေလ�ေသာင� ႏ

စေထာင ရ� သညဟ7 ဆ�၏ ဆာအာသာဖယယ ာက ဖမ�ဆ�ေခေၚဆာငလာသ ဥ�ေရ�သည ရခ�ငၿပ ည စစေပါင� လဥ� ေရ�၏ ၁၅ % ရ�သည ဟ ဆ�ထာ�သည။ ရခ�ငဘ7ရင ကထ�ဖမ�ဆ�

ယလာ ေသာလထလြတင အတတ ပညာ ရင ၿဖစ သ ေလ�ပတစပ7 ခန႔က�ယ ထာ�ၿပ� ကနလမာ� က� တစဥ� လင (20 Rs မ 70 Rs ၿဖင႔ ) ေစ�တငေရာင� ခ ခ႔သည။ ထ�ဖမ�ဆ�လြကန

မာ�က� လကဖဝါ�ေဖါကၿပ� ၾက�မလ 67�ၿဖင႔ ခညေႏာငWာ ၾကက၊ငက က႔ သ�႔ ေသဘၤာ က ငသြနတင� ထ ထည႔လြသင�ၿပ� သယေဆာင လာခ႔သညဟ7ဆ�၏။ (Harvey, Outlineof

Burmese History Page, 94 )

( 9 )

(က)- မင�ဘာၾက� ခရစ၀ကရာဇ( – ၁၅၃၁ ၁၅၅၃) ႏင႔ မင�ရာဇၾက�တ �႔ လကထ က က ေသာင�ထ� လြကန �မ ကလာ�ေလ�ေထာငစ ဖမ�ဆ�ေခၚလာခေ႔ၾကာင�၊ မင�ရာဇာ ပ

ခ�သ�႔ စစခခ႔ ရာလြတင ကလာ� မြမတဆ လင သရေကာင� ၅၀၀၀၀ (ငါ�ေသာင�)သာ�ေတာ အ�မေရ႕ မင�သာ� မင�ခ ေမာင� ပ�ေမာတင ေခာင�၊ သလငၿမ�႔သ�႔ စစခေလသညဟ7

ပါရ�သည။ ေမာရစေကာ လစ ေရ� ဒတ�ယကြတ စာမကႏာ ၁၂ လြတင (ထ�ေ႔ၾကာင�ရခ�ငၿပ ည သည ပထမႏစ (၁၀၀၀) အလြတင�ကလာ�မင�မာ�အဆကဆ က အပခပခ႔သည) ဟ၍လည�ကာ

င�၊စာမကႏာ (၁၃) လြတင ခရစ ၉၅၇ ခစ ေနာကပ7�င�လြတငရခ�ငရာဇဝင စတငခေ႔တာသည ) ဟ လည�ေကာင� စေရႊပ ကဆ�သညဟ၍ လည�ေကာင�၊ စာမကႏာ ၂၁ လြတင ခရ

စႏစ ၉၅၇ မတ �ငမကရခ�ငၿပည@ည ကလာ� ၿပည တစၿပညၿဖစခ႔ သေညကတာ မနေပ၏ ဟ၍ – လည�ေကာင� စသညၿဖင႔ ေဖၚၿပထာ�သည ။ရခ�ငၿပညက7� ဟ�ႏpဘာသာဝငမာ�က ေအဒ

၁ ၁၁ ရာစမ ရာစ အထ� ႏစေပါင� (၁၀၀၀) ေကာစ7��မ�� အပခပခ႔သညဟ7 ေရ�သာ�ထာ�သည။(ခ) -  အထကပါစာအပ၏ေနာကတ စေနရာလြတင တရေရာအခါ စစေလြတလြက�နနW7လာ�တ �႔က�

ဓါ�ပ�င ၾက� ေသာကၾ ကယ က ေခၚ၍ ဆလာဘေပ�ေၾကာင� ၊မင�မသ�အမတ ၿမ�႕သ စစာ� ေရႊသ သ�ေစလင ထ� ေအၾကာင� က�ေလက ထာ� ေေလသာ ဟပါရ�ရာ (ၿပည႔ရ

ငမင�မဟာရာဇာ လကထ က) စစေလြတမာ ထ�စဥ ကပင ကလာ�မြမတဆ လငမာ� ရ�ေေနၾကာင�ထင ရာ�ေနသည။ရခ�ငအမ��သာ�စာေရ� ဆရာမာ�၏ အထကပါမတတ မ�မာ�အရ ထ�စဥW မဆလင ဥ�ေ

ရ အမာ� အၿပာ�ရ�သညက7�ခန႔မန � န�ယငသည။ ဤ အရပရပ မဆလငမာ�သည ရ�ဂာ� မင�သာ� ၁၆၆၀ ခႏစရခ�င သ�႔ခ�လလာသည႔ ကာလ ထကအ ခ�န ကာလ အာ�ၿဖင႔ ေစာ ေနသညက7�ေ

လြတ႕ ရ သည။ရခ�ငဘ7ရငသည ေလ�သေညတာ (ကမန) တစပြပဖ႔ဝင ရာ�ရ�ဂာ� မင�သာ� ေ နာက လ �ကမာ� ထကေရ�ကသမာ�ၿဖစ သညရခ�ငေဒသလြတင ဗဒၶဘာသာဝင တစခ�႕ အစၥလာ

မ ဘာသာ သ�႔က�ေၿပာင�ခ႔သညဟ7 ဓညဝတဆရာ ေတာ ဥ�ညာဏ၏ရခ�ငရာဇဝင ဒတ�ယ ကြတ စာမကႏာ (၁၆၁- ၁၆၂) ` ၌လည� ေကာင�၊ ဥ�ၾကည ၿမနမာ သမ�င� စာမကႏာ

( ၁၆၀ ) ` ၌ လည�ေကာင� ဥ�လလြထန �ၿဖ ၏ ေမြငစကာ�ရညလ7ခြပ စာအပ စာမကႏာ (၄၇) လြတင လည� ေကာင�ေရ�သာ� ေဖၚၿပထာ�သည က�ေလြတ႔ရ�ရသည။

( 10 )

Maurice Collis ေရ�ေသာ The Land Of the Great Image အာ� ဥ�လဒင W ေရႊရတနာ ေၿမ အမညၿဖငၿပန ဆ� ေရ�သာဘာသာၿပနဆ7ရစာအပ၏ စာမကႏာ (၁၉၁) လြတင ေအဒ

၆၃၀ ခႏစ က ရခ�ငၿပည သည အ�ႏp�ယန�ငငအလြတင� ပါဝငခ႔၍ ေနထ�ငေသာလမ��မာ�မလ ည� ဘဂၤလာ� ၿပည မလမ�� မာ� ႏင႔အလြသင တၾက သည။ ထ�နည�တဟ�ႏp ဗဒၶဘာ

သာႏင႔ဗဒၶဘာသာ ႏစမ�� စလ�ၿပ�ငတလြထန �ကာ�ခ႔ သည႔ေအထာက အ ထာ� မာ� ရ�သည ဟေဖၚၿပသည။အ�ႏp�ယ တ �က ငကလြယတ ငအထ�သၿဖင႔ပါ က�စၥတန ႏင႔ ဘဂၤလာ�နကလြယတ င ဟ�ႏp

ဘာသာဝင အမာ�စသည အစၥလာမဘာသာ သ�႔က�ေၿပာင�က��လြကယရာ ဘဂၤလာ� ၿပညန ယႏင ဆကစနပလယကရ�ေသာရခ�ငၿပည`၌လည�ေၿမာကပ7�င�` ၌လည�ရခ�ငလ6မ��ဟ�ႏp ဘာသာ

ဝင အမာ�စမာအစၥဘာသာသ�႔က�ေၿပာင�က�� လြကယ လာၾကသည။ ထ�သမာ�မာရ�ဟင ဂာမာ�ၿဖစသည။ တစခ� နနWၿပည@ည ဘဂၤလာ�သစၥာေတာ ခအၿဖစ လည�ေကာင�၊ ဘဂၤ

လာ�(၁၂) ၿမ�ေ႔ခၚ ဘဂၤလာ� ေဒသ သညရခ�င ၿပည၏ အငပါယာ အၿဖစ သ�႔လည�ေကာ င� အၿပနအယလေနWရာက ခ႔ၾေကၾကာင� History Of Burma ႏင႔သမ�င�စာအပမာ� လြတ

ငေဖၚၿပထာ� သညက7�ေလြတ႔ရသည။

( 11 )

(က)-  ၁၄၀၄- ခ ေလ�ၿမ�ေ႕ခတ၌ မင�ေစာမြမန ဘရနငလယကထက ရခ�ငန ဘ67ရင ႏ�ငငေတာW�67ဗမာ ဘ ရင သ�မ� ပ�ကသ ျဖင ရခ� ငဘ7ရင မင�ေစာမြမနနသည ဘဂၤလာ�ေဒသ ရ� ေဂါလေဒသသ�႔ လြထ

ကေnပ� တ�မ�ေရာင ခရ သည။ ေဂါေလW ကာင� မြမငသြနစာ လကခခသည။ ဘဂၤလာ� ေဂါလ ဆ လတန ဘရင၏ အကအညnဖင ရခ� ငထ�နန �က� အရယခရသည။ ေအဒ ၁၄၃၀-လြတင ေnမာက ဥ�ၿမ�႕ တည ၍ ေnမာက ဥ�ေခတ က� စတင တညေထာငခပါသည။

(ခ) – ေnမာကဥ�ေခကလြတတ င ရခ�င တေပမတာ၌ အာရဗမစစ သညေတာမာ�၊ ေဥရာပ မ ေပၚတ ဂမာ�ႏင ဂပနတ�7႔ပါ အမႈေတာ တမ�ခသညက�7ေလြတ႔ရ�ရ သည။ ယင�အာရပမစစ သညေ

တာ မ��ဆက အမာ�စမာ သကြတ၊ ရမ�ၿဗ လြက|န �ႏင ေnမာကဥ�ၿမ�႕ပတ၀န � ကငသြငတင ေန

ထ�နငၾက ပါသည။ ယင�တ�႔က� ရခ� ငတ�7႔က ကမန ဟ ေခေၚ၀ၚၿပ� ရခ�ငnပည၌ တ�င�ရင� သာ� မ��ႏမြယစ7 အnဖစအသ� အမတnပ ထာ� ပါသည။ ယင�မဆလင ဘာသာ၀င ကမနတ�7႔ သည ရခ�

ငnပည ၌ nပနာ ဖနတ�nခင�၊ ရခ�ငတ�7႔ႏင ဘာသာေရ� အဓ�ကရဏ�၊ လမ��ေရ�အဓ�က ရ ဏ� ဖနတ�nခင�မ��က� လ�၀nပ လပnခင� မရ�ဘ၊ ရခ�ငnပည ႏင ရခ�င လမ�� ေအပၚ သစၥာ

ရ�ရ�nဖင ရခ� ငတ�7႔ႏင ေအ�အတပအမ ၿင�မ�ခမ� မြစာ ေနထ�င လာခၾေကသာ ကမန လမ�� တစမ��မာ� ရ�သကသ�႔ အထကလြကတ င ေဖၚၿပခေ႔သာ ဗဒၶဘာသာမ အစၥလာမ ဘာသာသ�႔

က�ေၿပာင� က�� လြကယၾ က ေသာ လတစစ7 လည�ရ� ေေနသ�သည။(ဂ)-  ၿမနမာႏ�ငငအလြတင� အစၥလာမဘာသာ nပန႔ႏ႔ပက� ေလလာခရာ ေအဒ ၈-ရာစႏင ၁၆- ရာစ အလြတင� ပါ႐န �ႏင အာရဗေသဘၤာမာ� ေေရၾကာင�လြသာ�လာnခင�သည

ေအ႔႐ဖာ� ပငလယ မာ� လြတငပင လယမာ� လြတင လႊမ�မ�� ခသည။ ၎nပင nမန မာႏ�ငင၏ ေရာ င�၀ယ ေရ�စခန � မာ�သ�႔ လည� ပါ႐န ႏင အာရဗW7န သညတ7�႔ ေအnခ ခ ေနထ�ငခ

သည။

(ဃ)-  ေအဒ ၁၆၆၀ လြတနငအ�ႏp�ယ nပည ၌ ႐ာဂဟန ဘရင လြကကလြယလ နခ ရာ သာ�ေတာ ႐ာ႐ႈဂာ သည ေနာင ေတာ ၾသရနနအဇစႏင �န �လခရာ ေအရ�န�မန သျျဖင ရခ� ငဘ7ရင စႏpသဓမ�မ

င� (၁၆၅၂-၁၆၈၄) ထ အက အညေတာင� ခ�၀ငလာခသည။စႏpသဓမ� မင�အာ� ကတ� မတ ည ဟဆ�ရာ ႐ာ႐ႈဂာက ပနနWန ခရာ ႐ာ�႐ႈဂာ� ကဆ�ခၿပ� သ၏ ေအnမြခအရမာ� ကမန(ေလ�

သညေတာ) တ �႔အာ� ရခ�င ဘရင၏က�ယရေတာ တစပြပဖ႕ ခန႔ထာ�ခသည။(င)- စႏp၀�ဇယ (၁၇၁၀-၁၇၃၁) လကထ ကW မ ထ�ကမနတ7�႔အာ� ႏ�ငသြပကပခသည။ မာ�မြစာ ေသာ ကမန

တ �႔အာ� ရမ�ၿဗကလြ|န �၊စစေလြတအန� သင�ဂနက၊ သာယာကန �ေက�မြ႐ာမာ�သ�႔ ပ�႔ထာ�ခသည။ ရခ�င nပညနယ ကမန မြမတစလငမ တ �႔အnပင စစေလြတၿမ�႕ ေအ႔႐ပ�င�ေဒ

သမာ�၊ ရမ�ၿဗကလြ|န �ႏင သကြတ တစ၀�ကလြကတ င တ �င�ရင� သာ�nဖစၾက ေသာ အစၥလာမ ဘာသာ က��လြကယသ ည ရခ�ငမာ� အႏ႔အnပာ�႐�ေနသည။

(စ) – ၁၅၃၉ ၁၅၉၉ ေအဒလြတငတပငေ႐ႊထ� ပခ�က� တ�ကခ�7ကခစဥ ေအဒလြတင ေတာငင ဘရင ပ – ခ�က� တ�က ခ�ကခစဥတြဥတငဖမ�ဆ�ရမ�ေသာ မြမတစလငမမာ� ေအဒ ၁၅၄၇ လြတင တပငေရႊထ� ၿ

မ�ေ႕ဟာင�ၿမ�႕ က� ၀ငတ�7က ခစဥ ႏင ၁၇၀၇ ေအဒလြတေငစနမင�၏အရာ႐� မာ� သကြတက� တ �ကခ�7က ခစဥ ဖမ�ဆ�ရမ�ခ ေသာ မြမတစလငမမာ�၊ ၁၆၁၃ ေအဒလြတင ေအနာကဘ ကလြကလ နမင� သနလ 6ငW7�

တ�ကခ�7ကခ စဥ သန လငၿမ�႕ ကၿပ�စအခါ ဒဗရစတ7� ၏ ေနာကလ �7ကမြကမတစလငမာ� (သ�႔မဟတ) စစပြစပၿ ပ� စ အခ�နေနာင�မ ေရာက ႐�လာေသာ ေသဘၤာ မာ�မမြမတစလင မာ�အာ� ေ႐ႊဘ�ခ႐�င၊

ေnမဒ�၊ စစW� 7င�ခ႐�င၊ ပင�ယႏင ခလ� ၌ လည�ေကာင�၊ ေကာကဆ ညခ႐�င လကပ၌ လ ည� ေကာင�၊ ရမည�သင�ခ႐�ငယင�ေတာ တ �႔၌ လည�ေကာင� ေနရာခထာ�ခ

ေၾကာင�ေလြတ႕ရသည။(ဆ) – ဘ��ေတာဘ67ရာ�လကထ က nမနမာသကရာဇ ၁၁၆၃- ခႏစ (၁၈၀၁ ေအဒ) နယန လnပ

ညေကာ ၂- ရကလြကတ င ေ႐ႊတ�ကပ7ရပ�ကမ ေကာကတ နစလ67�က� ဗ�လမင�ရလ ေကာထင ေရ�က�ေ သာ စစတမ� လြတင nမနမာ သကရာဇ ၁၀၆၀ မ ၁၀၇၆ အထ� နန �စေသာ အင�၀ ေစနမင� လကထ ကလြကတ င ရခ�င ဘကမ ၀င ေရာက လာေသာမြမတစလင ၃၀၀၀ ေကာအာ� nမနမာ သကရာဇ ၁၀၇၀

(၁၇၀၉ ေအဒ) လြတင ေအာက ေဖာ nပပါ ၁၂- ေနရာ ၌ ေနရာခထာ�ခ ေၾကာင�ေလြတ႕ရသည။

(၁) ေတာငင (၂) ရမည�သင� (၃) ေညာငရမ� (၄) ယင�ေတာ (၅) မ�တလာ (၆) ပင�တ လ (၇) တဘကဆြကဆ (၈) ေဘာဓ�(၉) သာစည (၁၀) စညပ7တရာ (၁၁) ေnမဒ� (၁၂) ဒပယင� စသည

တ �႔ လြတင nဖစ သည။ အ ထက ေဖာ nပ ပါ အတ �င� အစၥလာမဘာသာ၀ငတ7�႔သည အာရ ေဗသဘၤာမာ�ပက၍ ၀င ေရာက ေန ထ�ငခnခင�nဖင လည�ေကာင�၊ အာရဗပါ႐နနWနနသညမာ�

က�သန � ေရာင�၀ယ ေရ� စခန � မာ� မြဖငလ လစခnခင�nဖငလ လ6ည� ေကာင�၊ ေရၾကညရာ nမကႏရာ သ�႔ ေ႔႐ႊေnပာင�ေနထ�ငခnခင�nဖင လည�ေကာင� ပ႕ႏ႔လာ

ခေၾကာင� သ�႐�ရသည။ နဝတ- – ဥ�စ�ထတေေဝသာသာ သနာေရာလြထန �ေစဖ�႔ စာအပ စာမကႏာ ၆၇ )

( 12)

ရခ�ငဘ7ရငမာ�သည ဗဒၶဘာသာ ၊ အစၥလာမဘာသာ ၊မကြကၿခာ�ဘမမတတအပခပၿခင�၊ ဘာသာေရ� လြလပ လတ မြခငေ႔ပ�ၿခင� ၊ဘရငW7�ယတ 7�င တ �င�ၿပညစည�လ�ေရ�အလြတက အစၥလာမ အ

မညဘြညr႔ က�ခယၿခင� ေရ�ရခ�င ဘရငမာ�၏ ေအၿမာအၿမငၾက�မာ�ပက�စနမနာ ယစရာၿဖစ သည ဟ ဥ�ၾကည(B.A ) ေရ�ၿမနမာ ရာဇဝငသ�6မကမြတဖယရာအၿဖာၿဖာ က� က��ကာ� ၍တ �င�ရ

င� သာ� လမ��စ သတငလႊာက ေရသာ�ေဖၚၿပ ထာ�သည။( 13 )

စႏpသဓမ�ရာဇမင�(၁၆၅၂-၁၆၈၄) လကထ ကလြကတ င အ�ႏp�ယ မဂ�ဧကရာဇ ရဂဟန၏ ဒတ�ယသာ� ေတာ ရာ�ရ�ဂာ�ႏင႔ အတ ေနာက လ �ကအ ငအာ�(၃၀၀) ႏင႔ ၁၆၆၀ ၿပည႔ ရခ�ငၿပည@7�႔ဝ

ငေရာက ခ�လေၾကာင� ရခ�င သမ�င�၊ၿမနမာ သမ�င�၊ကမာၻ႔ သမ�င� တ �႕လြတင ေလြတ႔ရ�ရသည။

(14 )

၁၆၆၈ ခႏစ ေၿမာကဥ�ၿမ�႔လြတင ရာ�ရ�ဂာ�ဗလၾက�က� တညေဆာကထ ာ�သညက7� ေယန႔တ �င ေလြတ႔ၿမင ရ ေသာ ေရ�ေခ တ ကပငသြငမတဆ လငမာ� ရ�ေေနၾကာင�သမ�င� ေအထာကၿဖစသ

ည။( – – အမတစဥ ၅၆ က ရ )

(15) ရခ�င သမ�ငဆရာဥ�စေရႊပက ဘဂၤလာ�ေဒရ ႏင႔ ရခ�ငေဒသသည နယစပခင�ဆက စ

ပေန၍ ရခ�င ဘက လြတင အစၥလာမ သာရ�ေနၿခင�က� သသယမြပါ�မရ�ဟသ�သပေဖၚၿပထာ�သည။

(16)AD  ၇၀၀ ေကာမာ ရခ�ငၿပညရမ�ၿဗ(ရမ�ာဝတ) လြကန �တဝ�က အာရေဗသဘာၤမာ� ေလမန

တ �င�ၿပ�ပကစ� လြသာ�ရာ အာရငသြဗ�ါတဆ လငမာ�သည ရမ�ၿဗ လြကန �ေအၿခခ ေနခ႔သည ေ ဖၚၿပသည။

( ၁၉၅၇ခႏစ ထတ Burmese GezetteerVol. 1 , District- P-19)

(17) ကဝ�ရ ဘ� သရ�ဝရ အဂၢမဟာ ဓမ�ရာဇဝ�ရာဇ ဂရ ရခ�ငဆရာေတာဘ67ရာ� ၿပစေရ�သာ�ေသာ ဓ ညဝတ ေအရ�ေတာ ပစာအငသြပတင မလလမ��ဆ�ၿပ� ယခေအခၚ မဆလမ ၊ ( ဆ ) ေနရာလြတင

( ) ေရ� သာ� ထာ�ေၾကာင�ေလြတ႔ရသည။ ၁၉၃၉ခႏစ ဇလ �င၊ ပထမအၾက�မ ပႏ�ပထ7 တေေဝသာ ဆရာဘ��ခယ ( ဆရာခယ၊ ပါတဒမ� ေကရစ ေအေလြထေလြထငသြရ�ေကာက ခြပ ေကာမ

ရငအခြဖ႔ဝင) ေရ�ေသာ ဗမာမြမတ ဆလင တ �႔၏ ေရ�ေဟာငအတပၸတ� စာအပ စာမက ႏာ (၁၆) လြတင၁၈၇၉ ခႏစ ထတၿဗ�တ�ေသဂတ�ယ အရ ရမ�ၿဇလြကန � အန�` ၌ပကစ�ေသာ အာရဗ

ေသဘာၤသာ� မြမတဆ လငမာ� ထ�အခ�နမစ၍ ရမ�ၿဗလြကန � လြတင အတည တက ေနထ�ငေဖၚၿပထာ�သည။

(18) ၿမနမာန�ငငေရ�ေဟာင�သေတသနမ� ဂာမနလမ��ပညာရင ရနနW7နေကာလ�ပပါေမာကၡ အာမ�လ

ဖ�ခငဖါ ( Emil Forchamfer ) ၏ ရခ�ငေရ�ေဟာင လကရာအစရငခစာ(၁၈၉၂) ခႏစ ၊ ဓါတပ7 ၆၈ (၄၂) ၊ စာ မကႏာ ၆၀` ၌ထငရာ�ၾက� ကယေသာ မြမတဆ လငသေတာစင ဗေဒpါေရ ေ

အာလယာ(Budder Auliah ) က� ရညမန �ၿပ� ဗေဒါရမ 7ကာန(စစေလြတ) အာ�ခရစႏစ ၁၇၅၆ ခႏငသြစတင တညေဆာက ထာ�သည။

(19)

(က) ရခ�ငဒ7တ�ယေအရ�ပ�င Deputy Commissioner Col: Nelson Devies ၏မတတ မ�အရ ၁၇၃၆

ခႏစ လြတငစေစတကာင� မစစေလြတသ�႔ မာန�ခ ႏင႔ကနညေနာင ေရာကရ�ေၾကာင�က� ေ ဖၚၿပ ထာ� သည ။

(ခ) – ၁၆၆၈ ခႏစ မင�ၿပာ�ၿမ�႔နယ ၊ပနေၿမာင�ငသြရာလြတင  အာေလာငမ ေလာနWာ ဗလ ၊ က လနၾက (၁၂) ငသြရာ က� တညေဆာက ထာ�ေၾကာင� ေလြတ႔ရသည။( ရပရငေတ�ကဗာ ရသ စ မ

ဂၢဇင� ၊ သန �လြထန � ( သမ�င� ပညာရင)(20)

၁၆၆၈ ခ၊ႏစ မင�ၿပာ�ၿမ�႕နယ၊ပန �ေၿမာင�ငသြရာလြတင အာေလာင မ ေလာနWာဗလ ၊ကနၾက� (၁၂) ငသြရာက� တညေဆာက ထာ�ေလြတ႕ ရသည။

(21) ‘အစၥလာမဘာသာသည nမနမာန�ငငသ� ပဂေခေတအ စာပ�င� ကာလကပငေရာကရ�ခသည။ အစၥလာ

မ ဘာသာသည ခရစယာနထကေစာnပ� nမနမာnပည@� ေရာကရ�ခသညဟ7 ယဆန��င န သ6ည။ ပဂ ေကာ ” ”” ” က စာ အခ�႕လြတင ပနသ�ယ ပ သည ဟေရ�သာ�ထာ� သnဖင ပဂေခတ ကပင အစၥလာမ

ဘာသာ၀င မာ�ရ� လ�မမညဟ7 ဆ�န�ငေပသည။

[ ေဒၚတင စ�န ၊ကန �ေဘာငေခတယ ဥေက�မႈန�ဒါန �၊ တကသ�လပညာ ေပဒသာ စာေစာင၊ ရနနW7 န ၊ တက သ�လ မာ�ပန� ပတ�7က၊ အတမြ၃၊အပ�င�၄၊စာ-၇၅၊၁၉၇၃၊ဇလ�င။]

(22) ‘ထ�အဆ�က� ခ�ငမာေစသည ေအထာကအ ထာ�တစရပW�7လည� ဤသ� ေလြတ႔ရ�ရပါ သည။ ပဂေခ

တ၏ ေအစာပ�င�ကာလ ပ�တသ မင�( ေအဒ ၆၅၂-၆၆၀) လကထ ကလြကတ င အာရနပလ6မ�� ကနနသည တ�သည သထ၊ မတမအစရ�ေသာ ဆ�ပWမ� nမ�႕မာ�သ� ေရာကရ�လာခၾကသည။ အာရေပသဘၤာ မာ�

သည ေအနာက ဘက မဒဂတစကာ�လြကန �မ ေအရ အ�ႏ�pယ လြကန �စမာ�နင တရတnပညအထ� လြသာ�လာ လက nမနမာ nပည@�လည� ၀ငသြင¤ကnခင�nပခၾကသည။[ ဥ�ၾကည (ဘေအ)

ရာဇ၀ငဂ7ဏထ �၊ nမနမာရာဇ၀င သ�အငသြပဖယ ရာအnဖာnဖာ၊ စာ-၈၁- ၈၃၊ မနေလ�၊ပ�ဋကတေတာ nပန မြပာ�ေရ�၊၁၉၅၀။]

(23)(က)-  ပဂေခကလြတတ င nမနမာမႈnပ အစၥလာမစာေပဟ၍ သ�nခာ�ေမလြတ႔ရပါ။ nမနမာန�ငငသ� အစၥ

လာမ သာသနာ သည ပဂေခတ ကပင စတငေရာကရ�ေနျပ nဖစေသာေၾကာင အစၥလာ

‘ မစာေပမာ� လည� ေရာက ရ�လာန�ငသည။ ပဂေခတ nမနမာစာေပ လြတင’ေကာကစာ မာ�က� သာ အမာ� ဆ�ေလြတ႔ရသည။ ကမၻာ ေပၚလြတင ေကာကစာေရ� ထ��သည ေအလ အထက�

အဂစလ6မ��မာ�က စတငသည။ အဂစ�င အnခာ� ေnမထပငလယေဒသ မာ�လြတင ေလြတ႔ရ သည ေ ကာကစာမာ�မာ ေရ�အကဆ�nဖစသည။ ပဂေခတ၌ ပင အရဗဘာသာနင ေရ�ထ�� ထာ�ေသာ

ေကာကစာ မာ�ရ�သည ဟ သ�ရ�သည။ ( အမတစဥ - – ၂၁ က�ၾကည႔ )

(ခ)-  ၁၉၆၉ ခနစWစစေလြတခရ�င nမ�ေ႕ဟာင�nမ�႕(ေnမာကဥ�nမ�႕) နန �ရာကန � ေအရဘ က သရကအ 7ပ ငသြရာမေရသာ အလာ�ေ၃ပခမြ၊အန ေ၂ပ၊ စာေၾကာင�ေရ ၈ ေၾကာင�ပါ သ

ညေရ� ေဟာင�ပါရာ�နင အရဒ ဘာသာစာ   ေရာnမြပန �ေရ�ထ��ထာ�ေသာ ေကာကစာ တစခပW�7 ေလြတ႔ရ သည။ ေရ�ရခ�င မင� လကထ က က ေရႊခ�န ၂၃တန ပ�ာ ၁၄၂၉၁ က� nမႈပ�

သညန အခါ ေရ�ထ��ခသည ေကာကစာဟ သ�ရသည။(၂၉-၁၁- ၆၉ ေနထတ ဗ�ေလတ ထာငသတင�စာ စာ-၅) ထ�အခက က� ေအထာက အထာ�ၿပ၍ nမနမာန�

ငင ၌ ေရ�ေခတဘ 7ရငမင�မာ� အပစ�7�စဥW အရဗ၊ ပါရာ�၊ အရဒေကာက စာမာ�ရ�လ�မမညဟ7 ခန မန � န�င သည။

(24) ပဂေကာကစာအခ�႕လြတင ပသ၊ ပန �ေသ� ဟေသာ ေ၀ါဟာရမာ�က�ေလြတ႔ရသည။ သာဓက

‘ ’ အာ�nဖင သ� nမကရ ပသ သကရာဇ ၅၈၅ခထ��၊ မင�အနနသ (ေလ�မက�ာဘရာ�) ေကာက စာ ေၾကာင�ေရ ၃၉-၄၀)’ ’ င င ာ ပနသ�ယ ၁ သကရာဇ၆၀၄ ခထ��၊ ေညာငရမ�မင�ၾက�

သမ� (အ�မရာေကာင�ေကာကစာ) ေတာငဖကေကာကခပ၊ စာေၾကာင�ေရ ၅) တ�nဖစသည။ အစၥလာမဘာသာ၀ငမာ�က� ရညညႊန � ေခၚဆ�သည လမ��ေအခၚေအ၀ၚမာ�က� ေကာကစာ မာ�လြတင

ေလြတ႔ရ�ရသညက�7ေအထာကအ ထာ�nပ၍ အစၥလာမဘာသာသည nမနမာန�ငငသ � ပဂေခတW ပင စတ ငေရာကရ�ေနျပဟ အခ�ငအမာ ဆ�န�င ပါသည။ ေပ၊ ပရပ�ကတ �က� စာေရ�က�ရ�ယာအnဖစ ပဂေခတW

ပင စတငအသ�nပခမညဟ7 ယၾကည ေရသာေၾကာင ေပ၊ ပရပ�ကလြကတ ငေရ�သာ� ထာ�ေသာ စာေပမာ�ရ�ေကာင� ရ�န�င မညnဖစ ေသာလ6ည� ရာေမြဖရန ခယဥ�ေနပါသည။ ထ� ေၾ

ကာင ပ7ဂေခကလြတတ င nမနမာမnပအစၥလာမစာေပ မရ�ဟ ယတ�nပတ မဆ�သာပါ။(25)

ကန �ေဘာငေခတ ( ေအဒ ၁၇၂၅-၁၈၈၅) လြတင အစၥလာမစာေပ ေအnမာကအ ျမာ� ေလြတ႔ရ� ရ သည။ ကန � ေဘာငေခကလြတတ င ကမ�ေတာ nမတW 7ရအ ာနအာ� nမနမာဘာသာnပနဆ�7မႈက� စတ

ငေလြတ႔ရ�ရသည။ ကမ� nမတ ကရအ ာနသည ကမၻာကလသမဂၢ ယနကစက� အလြတင�ေရ�မ� မာ� အခြဖ႔ခပ W ထတnပန ထာ�ေသာ န�င င တကာစာေပ၌ ေအကာၾကာ�အထငရာ�ဆ� စာအ

ပ(၁၀၀) စာရင� အရ ဘာသာ ေရ� က႑၌ တစအ7ပ အပါအ၀ငnဖစသည ကမၻာဂန၀င စာေပ ကမ�တစဆnဖစပါသည။[ ေမာငဆ7ရင၊ ဂန၀ငစာေပ ဟသည၊ ဂန၀ငစာေပစာတမ�မာ� (ပထမတမြ)၊ စာ- ၉၅၊ ရနနW7န ၊ စာေပဗ�မာန ၊၁၉၉၁]

(26) ကန �ေဘာငေခတဥ�ပ�င�မာ က�ရမWမ�က � nမနမာဘာသာ မnပနဆ�7ေရသ� လ�႔ အာေရဗ

ဘာသာ နဖတ န�ငေအာင သငေပ�တယ။ ေနာကပ�7င�မာ nမနမာဘာသာန nပနဆ�7ေစခတယ။”[ တတ�ယနစ ၀�ဇၨာ သငတန � (သမ�င�သာမန) သမ�င� ဘာသာ ပ� ခခကမာ�၊ စာ-၃၇ ၊ nမနမာန�ငင

သမ�င� သငရ�7� အမတ (၃၀၃)အတမြ(၂) ၊ တကသ�လ စာေပ� စာယသငတန �၊ စာစဥ (၁၁၅) ၁၉၈၇၊ စကတ ငဘာ]

ထ� ေၾကာင ကန �ေဘာင ေခတဥ�ပ�င�အထ� အစၥလာမဘာသာ၀ငမာ�သည ကမ�nမတ ကရ အာနW�7 အရဗ ဘာသာ နင ပင ေလလာခၾကသညဟ7 ယဆန�ငပါသည။ ကန �ေဘာငေခတ အမ

ရပရျမ�႕တည နန � တည ဘ��ေတာ ဘရာ� ဗဒမင� ( သကရာဇ ၁၁၄၃-၁၁၈၀) လကထ ကလြကတ င က မ�nမတW 7ရအ ာန nမနမာnပနဆ�7မႈ က�စတင ေလြတ႔ရ�ရသည။ ဘာသာnပန ဆ�သ ပညာရ�ၾက�မာ

ေရႊေတာငသာဂသ ဆရာၾက� ဥ�န nဖစသည။(27)

သေတာဥ�တငလႊာကမ�မာ သကရာဇ ၁၁၇၈ ခနငသြစတင ဘ��ေတာ ဗဒမင�ထတငသြင@င�ေသာ

ကမ� nဖစသည။ ဘ��ေတာဘ67ရာ�(၁၁၄၃-၁၁၈၀) ခလကထ ကလြကတ င သာသနာေပါင�စနင စပလ 6ဥ� ၍ ဘရင ဧကရာဇ က စ�စမ�ေမ�nမန �ေလ လာေတာမ ရာလြတင အစၥလာမသာသနာ အလြတက

ဥ�နက ေရ�သာ� တင ဆကေသာ အစၥလာမ သာသနာေလာကစာတမ� ပငnဖစေပ သည။ [ သေတာဥ�တငလႊာကမ�၊ ေဇယ ေကာထင ဗ�လမ �ဘရင ၏ကမ�ဥ� စကာ�၊ စာ-(ဈ) ၊ အစၥ

လာမစာ ပန� ပတ�7က၊ ရနနW7န ၊ ၁၉၆၀]

(28) မြမတစလင မာ�nမနမာႏ�ငငသ�႕ အဥ�ဆ�ေရာကရ�သည ေနရာႏင ကာလ မာ ပထမnမနမာႏ�င င ေ

တာ ၾက� nဖစသည ပဂေခတခရစသကရာဇ ၁၀၄၄ ခ ဟ nမနမာရာဇဝငမာ�လြတင မတတ မ� တငထာ� သည။ ဗတဝ� ႏင ဗတ ဟ အမညရ ေသာ ဗတမ� �ႏမြယဝင အာရပ ေသဘၤာသာ� ႏစဥ� သည

၎တ�႕စ�နင�လာေသာ ေသဘၤာပကရာမ ပဥခပတ6စခပ က� အမnပ၍ သထအန�ရ� nမနမာ ႏ�င င က မ�ေnခ တစခ7 သ�႕ ေရာကရ�ခသည။

Ref : (“The Muslims of Burma” A study of a minority Group, by Moshe Yegar, 1972, Otto Harrassowitz. Wiesbaden, page 2, paragraph 3, line 1,2&3 )

(29) ေအနာရထာမင�ၾက� ( ခရစ ၁၀၄၄-၁၀၇၇) လကထ က လြတင nမနမာမြမတစလင စစသည ေတာမာ� ႏ

င က�ယရေတာ သကေတာေစာင တပမာ�လည� ရ�ခသည။ မင�ၾက�မြစာေစာW နန �စ အပခပေသာ မြမန (တလ�င�) တ�႕ ၏ nမ�ေ႕တာမ7တမnမ�႕ အာ� ေအနာရထာမင�ၾက� စစnပ

တ�ကခ�7ကစဥ မြမတစလင စစတပ အရာရ� ႏစဥ�သည အလြလန nပင�nပင�ထနထန ခခ ကာလြကယ ခသ ည။

(Luce & Tin 1960, pp. 80-81)

(30) ေတာငnပန �ငသြရာသည ငါ�ရက ခန႕စညကာ�ေသာ ခြပေတာၾက� က� ႏစစဥ ကင�ပရာဌာေန

တစခ7 nဖစ လာသည။ မႏ­ေလ�nမ�ေ႕nမာကဖက၁၄ ကလ�မတာ အလြကာရ� ေတာငnပန � ငသြရာလြတ င နကလြတW န � ေပါင� ၇၀၀၀ ခန႕ ရ�nပ� နကလြတW န � ၂၀၀၀ န�ပါ�သညြညရာ၏ ေအကာၾကာ�ဆ� မင�

သာ� ညေနာငnဖစၾကသည ေရႊဖဥ�ၾက� ႏင ေရႊဖဥ�ေလ� တ�႕အာ� ရညစ�က��လြက ယ ထာ� ၿခင� nဖစသည။

( Various Myanmar History tax-books of Ministry of Education, Myanmar.)

(31) ေယန႕တ�င အယအၾကညရ�သမာ� သညနကလြတW န � ႏင ညေနာငႏစဥ�တ�႕အာ� က��လြကယၾ က

သည။ ထ� က��လြကယသ မာ�သည မ�႐�� ဖလာဗဒၶဘာသာဝငမာ�nဖစၾေကသာလ6ည� ဝကသ ာ� က� ေရာ နငၾကသည။ ေယန႕တ�င ႏစစဥ စညကာ� သ�ကၿမ�ကမြကစာ ကင�ပnမေတာငnပန � ခြပေတာ သ�႕

လြသာ�ေရာကစဥ ဘတစကာ� (သ�႕) ကာ�ေပၚလြတင တစဥ�တစေယာက မဝကသ ာ�က� သယ ေဆာင လြသာ�nခင�မnပရ ဟ ယၾကညၾက သည။ ေၾကကြကမြဖယရာ လြကပမကမႈ က� ေအၾကာင� ခ သ

ည အပခပႏစခပစာ ေနရာလြလတW �7 ေယန႕တ�င nမင ေလြတ႕ရ မညnဖစသည။ ( a b “The Muslims of Burma” A study of a minority Group,by Moshe Yegar, 1972, Otto Harrassowitz. Wiesbaden.)

(32) ညေနာငႏစဥ� အာ� အညႇ��ေအတ�ထာ�ရ�ေသာ သတ�႕သည ေစတ လြတင အတႏစခပ စာ

ေနရာ က� ေအနာရထာ မင�ၾက�nမငသာေစရန အလြလတထ ာ�ခသည။ ေအနာရ ထာမင� ၾက�သ ည အမႈ လြသာ�အမႈလာက� စစမ�ၾကာ�နာ စစေဆ�ေ တာ မnပ�ေနာက ၎ညေနာငႏစဥ�

အာ� အမ�န႕ ေတာ မနာခသည nပစဒဏမသာေပ�ရန ရာဇသတ ခမတ ခ သည။ သ�႕ရာလြတင ၎ညေနာင တ�႕သည nပစဒဏ အစာ� သတnဖတ nခင�က� ခခရသည။၎တ�႕က� သတnဖတ n ပ�ေနာက ေအနာရထာ မင� ၾက�၏ ေဖာငေတာသ6ည ေငသြရ႕လာ� ၍ မရပ nဖစေန ခသည။

ဤသ�႕ nဖစရယျခင� မာ ေရႊဖင� ည ေနာငတ�7႕အာ� သတnဖတ nခင�က� မလ�လာ�ေသာ မ� တေလြဆ မင�မႈထမ� တ�႕၏ အသတ�တ ဆႏpnပ ကန႕လြကကnခင�ေၾကာင လည� nဖ

ငသြစဖယရာသည။ ထ�စေဥWတာဝင ေသဘၤာသာ�တ�႕ အမာ�စမာ မြမတစလင မာ� nဖစၾကသည။အ�ႏp�ယ လမ�� နန �လြတင�ပညာရ� ပဏၰာ�nဖ ပဏၰာ�မည� မာ�က ေရႊဖင�ညေနာငတ�7႕သည ေအ

နာရထာ မင� ၾက� အာ�သစၥၥာေစာငန သ�6မြစာ အမႈေတာ ထမ� ခေသာ လည�မတရာ� သnဖင အnပစေပ� ခရျပ� နတ အnဖစသ�7႕ ဘဝ ေnပာင�လြသာ�၍ ေမကနပ ခက က� ေဖာ nပ

သညေအနျဖင ေတာ ဝငေဖာင ေတာ၏တကမ က� ကြဆက�င ထာ�ေသာေၾကာင ေဖာ ငေတာေငသြရ႕လာ�မရ nဖစေနသညဟ၍ ေလာကတ င ၾကသည။ ထ�သ�ေ႕လာက တငၾက ေ

သာအခါ ေအနာရထာမင�ၾက�သည ေရႊဖဥ�ညေနာငႏစဥ�အာ� ရညစ�၍ နကလြတW န � ၾက� တစ ခ ေဆာက လပေစnပ� လတ�႕အာ� ထ�ညေနာငW�7 က��လြကယပသ ေစသည။

(Online Burma/Myanmar Library )

(33) မြမတစလင မာ�nမနမာႏ�ငငသ�႕ အဥ�ဆ�ေရာကရ�သည ေနရာႏင ကာလ မာ ပထမnမနမာႏ�င င ေ

တာၾက�nဖစ သည ပဂေခတ ခရစသကရာဇ ၁၀၄၄ ခ ဟ nမနမာရာဇဝငမာ�လြတင မတတ မ� တင ထာ� သည။ ဗတဝ � ႏင   ဗတ ဟ အမေညရသာ ဗတမ� �ႏမြယဝငအာရပ ေသဘၤာသာ� ႏစဥ� သည ၎တ�႕ စ�နင�လာေသာ ေသဘၤာပက ရာမ ပဥခ ပတ6စခပW�7 အမnပ၍ သထ အန�ရ� nမနမာႏ�ငင

ကမ�ေnခ တစခ7 သ�ေ႕ရာကရ�ခသည။ (“The Muslims of Burma” A study of a minority Group, by Moshe Yegar, 1972, Otto Harrassowitz. Wiesbaden, page 2,paragraph 3, line 1,2&3 )

(34) ဗတ ညေနာငႏစဥ�ေအၾကာင�ေဖာ nပထာ�ေသာ nမနမာရာဇဝင မတတ မ� တစခ7 လြတငမ

ထ�ည ေနာငသည ၎တ�႕ခ�လႈေန ထ�ငရာ ဘန �ၾက�ေကာင�ရ�၎တ�႕အာ�ခ�လႈမြခင ေပ�ခ ေသာ ဘန � ၾက� လြဆမ�စာ�ရန စစဥ ထာ�ေသာ ေဇာဂေအသ( ေဇာဂ ႐ပWလာပ) ၏

အသာ�က� စာ�nပ� ေနာက ဆငေnပာငၾက� တစေကာငမ မြခနနအာ�က� ရရ�ခ သည ဟ မတတ မ�တ ငေဖာ nပ ထာ� သည။ သထ ဘရငသည ထ�ညေနာငတ�7႕အာ� စ��ရ� မထ�6တလန႕သnဖင အၾက�nဖစ

သအာ�၎ ၏ ဇန�မယာ� ၏အ�ငသြမတင အ�ပေပာေနခ�က လနပၾက သတnဖတ ခသည။ညငယnဖစ သ သည ပဂသ�႕ လြထကေnပ� လြလတေၿမာကလြကသ ာ�nပ� ေအနာ ရထာမင�ၾက� အပါ� ေတာမြန တ

ငဝင ေရာကခ�7 လႈ ခစာ�ခသည။သသည ပဂnမ�႕ ႏင မ�ငေပါင�အတနငယ လြကာေဝ�ေ သာ ပပၸါ� ေတာငသ�7႕ တစ ေန႕ လင ဆယၾ က�မ လြသာ�၍ ပန �မာ�က�ယလာေရလရ�သည။ ပ

ပၸါ�ရ � မ�န �မပ�တစဥ� ႏင ေအၾကာင� ပါ၍ ေရႊဖင�ညေနာငဟ7 အမညြညတငခေသာ သာ�ႏစေယာကလြကထ န �ကာ�ခသည။( Pe Maung Tin and G.H.Luce, The Glass Palace Chronicle of the Kings of Burma)

(35) အစၥလာမဘာသာသည nမနမာႏ�ငငသ�႔ လြလနခ ေသာ ႏစေပါင�(၁၀၀၀) ေကာ (၁၂၀၀)

ခန႔ကစ၍ အပစ7 လ�က လည�ေကာင�၊ တစဥ�ခင�ႏစဥ�ခင�အာ�nဖငလ လ6ည�ေကာင� ပ႕ႏ ႔၀င ေရာက ခပါ သည။ သမ�င� ေအထာက အထာ�မာ� အရ အစၥလာမ ဘာသာnမန

မာႏ�ငငသ�႔ စတငေရာ က ႐� လာ ခပမာ nပညပ အစၥ လာမ သာသနာnပမာ�က nမနမာ ႏ�င င သ�႔လာေရာကသ ာသနာnပ သnဖင ေရာက ႐�လာခnခင� မ�� မဟတ ပါ။ nမနမာႏ�င င သ�႔

အစၥလာမဘာသာ ေရာက႐�လာ ပႏင ပတသ က၍ေအာက ပါသမ�င� မတတ မ� ေအထာက အ ထာ�မာ� အရ ေလလာသ�႐�ပါသည။ န�ငငေတာအစ��ရက ထတေေဝသာ(စာမမြခင႔ၿပခက-

၃၄/၉၇(၃)၊ပထမအၾက�မပ7ႏ�ပ) ေသာသာသေနရာငဝါလြထန � ေစဖ�႔ စာအပစာမကႏာ (၆၅-၆၈)ႏင႔(၇၁- ၇၃ ) မ က�ယေဖၚၿပၿခင�ၿဖစ ပါသည။)

(36) ေအဒ ၁၄- ရာစႏစမာ�အလြတင� စမာ�ၾတာ�၊ ဂာဗာ�၊ မာလာယ ကလြ|န �လြဆယမာ� မ တစဆင အာ

ရဗ ကနနသညမာ� သညၿမ�တၿမ�႕သ�ေ႔ရာက ႐�ေနၾကၿပ�nဖစ သည။ (ဥ�ခငေမာငႀက� nမနမာnပ န ၊ ေမာရစေကာ လစေရ� Into HiddenBurma စာ- ၂ )

(37) သကရာဇ ၈- ရာစအလြတင�က ပဂဘရငပ�တသ 7မင�လကထ က သထ၊ မတေမဒသမာ�သ�႔ အာရဗ က

နနသညမာ�ေရာက ႐�၀ငသြင¤က လြသာ�လာေလ႐�ေၾကာင� အာရေဗသဘၤာမာ�သည ေအနာကဘ က ဒမ တစတကတ ကလြ|န �မေအ႔႐အ�ႏp�ယ ကလြ|န �စ မာ�ႏင တ႐တၿပညမအထ� အာရဗမာ� ခရ�ေပါ က ေရာက ၿပ�nဖစေၾကာင�ေဖာ nပထာ� သည။( ဥ�ၾကည၊ ဘေအ၊ ရာဇ၀င ဂဏထ �

ေရ�၊ nမနမာရာဇ၀င မသ�ေကာင� စရာမာ�၊ စာ ၁၅၆-၁၅၇)

(38) တပငေ႐ႊထ� လကထ က သကရာဇ ၈၉၇ က ဟသာ၀တသ�႔ စစခရာ ပသကလာ� ပန �ေသ�

တ �႔ တစဖက မ တ�ကခ�7ကခ7ခnခင� (မန�န �ရာဇ၀င(ဒတ�ယကြတ) စာ ၁၈၆) အရလည�ေကာင� သမ�င� သေတသ ပညာ႐င မာ�၏ ေရ�သာ�nပစထာ�ေသာ မတတ မ�မာ�အရ အစၥလာမ

ဘာသာ သည nမနမာႏ�ငငသ�႔ လြလနခ ေသာ ႏစ ေပါင� ၁၀၀၀ ေကာ ၁၂၀၀ ခန႔မစ၍ေ ရာက႐� ေအnခခ ေနထ�င ခၾေကၾကာင� သ�႐�ရ ပါ သည။ (နဝတ-ဥ�စ�ထတေေဝသာသာ

– သနာေရာလြထန �ေစဖ�႔ စာအပစာမကႏာ ၆၅- ၆၈) – ၊ အမတစဥ ၃၅ က�ရ)

(39) ဓမေ�စတမင� ပသ�မW7� တ �ကခ7�ကသ �မ�ယၿပ�ေနာက သေဋ�သၾလြကယမာ�၊ကနနသညမာ� ၊ က

လာ� ပသမာ� သည လကေဆာင ပစၥည� မာ�ဆကသ ၾကသညဟ7 ရာဇဝငေဟာင�မာ� လြတင ေလြတ႔ေရၾကာင� ၊ပသ လြတင ကလာ� ပသမင�မ အပစ7��ရမမက လဥ�ေရအာ�ၿဖင႔ လ

ည�အမာ� အၿပာ� ရ�ၾကဟနတ သညဟ7 ဆ�ထာ� သည။ ( ဆရာမာဃ၏ ပသ�မရာဇဝင စာမကႏာ ၁၅၇)

(40) ၁၇ ရာစ အလယ(၁၆၄၇) ခငသြစတင အဂၤလ�ေပအရ႕ အ�ႏp�ယ ကမၸဏက ၿမနမာန�ငင` ၌ ကန တ �ကမြကဖ

င႔၍ မြမတဆ လငမာ� မတဆင႔က�သန �ေရာင�ဝယ မၿပလပခ႔သည။

(D.G.E. Hall Early English Intercourse with Burma P . 32,Ibid p.25 ,Ibid p. 87)

(41) ေအနာကလြကလ နမင�သနလ 6ငW7�ေအာင��ငၿပ� ေနာက ယခငေပၚတဂတ �႔အပစ7��ခ႔ ေသာ က�သန �

ေရာင� ဝယ ေရ� သည မြမတဆ လငလယကသ7�ေ႔ရာကရ�လြသာ�သည။(Aoyage of Floristhothu Indies p.119)

(42) ၁၇၅၆ ခႏစင သနလ6ငၿမ�႔က�ေအလာင�ဘရာ�ေအာငေတာမ ရာလြတင ဖမ�စ�ေသာသ႔ပန႔ မာ�လြတ

င ကလာ� ေသဘၤာ ခလာသမာ� လည�ပါဝငသည။ရနနW7န ေရာကၿပ�ေလြသ�ေသာကၾ က� ခန႔ရာ လြတင ပယာမဟာမတ တ �႔အပါ အစၥလာမဘာသာဝင (၂) ဥ�ပါဝင သညက7� ေလြတ႔ရသည။

(Konbanzet Mahayazawindawgyi (KBZ) Vol.1,p.187)

(43) ေအလာင�ဘရာ�လကထ က အစၥလာမဘာသာဝငမာ�က� ေအရ�ၾက�ေသာ ဘရင႔သက ေ

တာေစာင႔ခန႔ ထာ�သည သာမက ကလာ�ပ�ေသနတစ7 က�ခြဖ႔စည�သည။ ၁၇၅၈ ခႏငသြစတင ဘရငေ႔ကာင�မဌာပနာေတာ လြထကေတာမ ခန �` ၌ ကလာ�ပ�ေသတ စမာ�လည� ပါဝင

သည။ (Konbanzet Mahayazawindawgyi (KBZ) Vol.1,p.254)

(44) မင�တန �မင�တရာ�လကထ က လြတငေရႊ လကၤာတပ၏ အမထမ�တ �႔မာ အစၥလာမ

ဘာသာဝငမာ�ၿဖစ သည။ (An account of Burmese Published on the centenary of the founding of Mandalay U Ba U p.8 ,(from now be refrrence U Ba U)

(45) ၁၇၆၄ ခႏစင ယ��ဒယာ�သ�႔ခတကေတာရမေသာၿမနမာ တပမာ�လြတင ကလာ�ဗ�လတ ပ တပလ6ည�

ပါဝငခ႔သည။ (Konbanzet Mahayazawindawgyi (KBZ) 1373)

(46) ဘ��ေတာဘ67ရာ�နန �တကၿပ�စ (၁၇၈၂) ခလြတငမင�ေလာင� ငၿမတဖ7န � ရမ�အမ��သာ� တစ

ေယာက သည လအငအာ� (၂၀၀၀) ႏင႔ ညဘအခ�နတ�ယတတဆ�တ ေရႊနန �ေတာ က� ဝင ေရာ ကစ�နင� ခ�ငသြနတင ေရႊနန �ေတာတာဝနWဝနသ ကလာ�ပ� အစလည� ခခတ �ကခ7�က ခ႔သည။ (Ibid

554)

(47) ဗဒမင�ေခၚ ဘ��ေတာဘ67ရာ�သည (၁၇၈၃) ခငသြစတငအမရပရ က�တညေထာငရာ` ၌ အစၥလာမ

ဘာသာဝင မာ�လည� ပါဝငခ႔သည။ ၎လြတင ကလာ�ဝန ၊ကလာ�စာေရ�ႏငေ႔ရႊလကယ ာ အစသာ� မာ�ပါဝငခ႔သည။ (Parabike No.509 , Bernard library)

(48)တရတၿပညြညမနဂ7�မင�ဆက(လြယနမင�ဆက) ရာဇ၀ငမာ�အရ တရတၿပညယနနၿပည မ တဆင႔ၿမနမာန�ငင

သ�႔ အစၥလာမ ဘာသာ ဆကမ�သည�။ ေရာကရ�လာသည။

(49) စ�ငယန6ဒအယလရငသြမရတဒင � သည ယနနၿပညနယW 7�ၿင�မ၀ပေအာငအ7ပခပခ႔သည။၎၏သာ� နဇဥဒpငသည မြမနဂ7�

တ �ၿမန မာန�ငင က� ပထမအၾက�မ၀ငေရာကတ 7�ကခ7�ကစဥ( – ၁၂၈၅ ၈၇ ) က မြမနဂ7�တပမာ� က� လြကပ က ေသာ စစဇ7�လခပၿဖစ သည။ (For the Biographies of the three official see

Yunamshih chapter 125 , and for the Mongol invasion of Burma G.H. luce Early Syam . Journal of Siam Society (Vol.xLvi part 2 )

(50) မြမနဂ7�မင�လကထ က ပဂၿပညက7� မြမနနတ7�႔က (၃) ၾက၇�မ ၀ငေရာကတ 7�က၍ ၿမနမာၿပည ေၿမာက

ဖကလြကတ င ( ၁၃၀၃ ) ခ အထ� အပခပခ႔သည။ထ�အခ�နWပင အစၥလာမဘာ သာသည တရတၿပည ဖကမၿမနမာ န�င င ဆကစပမ�သည။ (The Mongol Set up Cheng-mien -Province about Katha and

Bhamondistrict west of Irrawady river.It was abolished only in 1303 )

(51) – ၁၄၂၉ ၀ခႏစင ရခ�ငဘ7ရင�ရမ�တလ က� နန �တငေပ�ရန ေစလႊတၿခင�ခေရသာ စစဗ7�လခပ လခန

(ဥလခင) သညနရမ�တလ က� သစၥာေဖါကၿပ� တစၽႏစေကာဖမ�စ�ခပေႏာငထာ� ကာ စစဗ7�လခ ပ၀လခန (ဥလခင) ကရခ�ငၿပညက7� အစၥလာမတရာ�ဓမ� ႏင႔ အည တရာ�စရငေရ�စနယစW7�က

င႔သ�ခ႔သည။က- (Bangla District Gezetteer, Chittagong ,Page-63,AD 1798) – ခ (Harvey Outline of Burmese History , Page-97)

(52) ရနနWနနတကသ�လ သမ�င�ဌာန ပါေမာၡၿဖစခ႔သ G.H. Luce က ၁၄ ရာစ ခင�လြတင�ၿမစ ေ

ကာကစာလြတင ရခ�ငမင�မာ� သညအ�ႏp�ယ ကြဘ႔ အမညရ�ၾကၿပ� မဆလငမာ�ၿဖစ န သ6ည ဟဆ�ထာ�သ ည။ ( ဘရင မာ� သည မြမတဟ 7တမဟတ တပအပေသခာေမၿပာန�ငေသာလ6ည� ၿပည@ထမာ�လြတင

မြမတဆ လင ရ�ေနသညမာ ထငရာ�ေသာ သာဓကပငၿဖစ သည။) (G.H Luce . Phases of Pre Pagan Burma, Language History စာအပ Page- 95. Oxford University 1985)

(53) ၁၆၆၃ခႏစ ရခ�ငဘ7ရငသ7ဓမ�လကထ က ဘဂၤလာ�မ ရခ�ငေဒသ သ�႔ခ�လလာၾေကသာ ရာ�

ရ�ဂာ�၏ ေနာကလ 7�က မာ�ေလ�သညေတာ တငသြပတင လြသငသြပ@င�ၿပ� တစလယလင လခ ရပေမြင 4 Rs ခ႔သည။ ကမန ဆ�ေသာစကာ� သည ပါရနစကာ�ၿဖစ၍ (ေလ�) = Bow ဟအဓ�ပၸါယရသ

ည။

၁။ - ကမနလမ��သမ�င� ၊ကမနဒေကရစအခြဖ႔ခပ (၁၉၉၀) ၂။- Hla Tun Pru .The Fall of the great Arkanese Empire

(54) – ၁၆၆၆ ၁၇၁၀ခႏစမ ထ� ရခ�ငၿပည၏ န�ငငေရ�သည ကမနလ6ကထလြတငရ� ၍ ဘရငမာ�က� သတ �႔ ေသ

ဘာ ဆႏpေအလာက�န �တငၿခင�၊ၿဖတခၿခင�မာ� ၿပလပ�� ငသည ထ� ကမငသြနမတ ဆလငတ7�႔မာ အင အာ� ရ�ခ႔သည။

(က) Harvey, Outline Burmese History Page 96,97 (ခ) Moshe Yegar ,The Muslim of Burmese Page 35 )

(55) အာရဗတ7�႔သည ဂာဗာ�၊စမၾတာ�၊မလကာ�၊ၿမနမာ၊ရခ�င စသည႔ ေတာငအာရ ႏင႔ ေအရေ႔

တာငအာရလြတင ခရစသကရာဇ ေအစာ ပ�င�မ၍ ကငသြန@ယW 7�လ �န မာ�ထ ေထာငခ႔သည။ (Nafis Ahamed (P.hd.) Muslim Contribution to the geography, Page 121 )

(56)ရခ�ငဘ7ရငမာ�သညဗ7ဒၶဘာသာ၀ငမာ�ၿဖစေသာလ6ည�ၿဗဟ�ဏ၊ခရစယန ၊အစၥလာမဘာသာမာက�လြလတလ ငသြပစာက��လြကကမြယခင႔တရာ�ေဟာမြခင႔ၿပထာ�ေၾကာင႔၊ေ၀သာလေကာကေလကာ�ႏ

ငေ႔ၿမာကဥ�ေခတမစ၍ ခရစ ယန ႏင႔ အစၥလာမဘာသာ ေအဆာကအ ဥ�ေဆာက လငသြပခငေ႔ပ� ထာ� သညဟ7ဆ� သည။ ( မဆလ ပါတ ဌာန ခပ၊ ၁၉၇၆ ဇလ �ငလ ထတ တ �င�ရင� သာ�ရ��ရာ

ေဓလ႔ထ�စမာ�(ရခ�င) စာမကႏာ ၁၄၉၊၁၅၀)

(57) ေဒလ အကဘ ာရ (Akbar) ဘရင (၁၅၅၆-၁၆၀၆) သည ေအဒ ၁၅၇၆ လြတနငဘဂၤလာ�က� အၿပ�

အပ�င သ�မ�ယေသာ အခါေဂၚရ ပထနေၿမာက မာ� မြစာ တ �႕သည ရခ�ငေဒသ သ�႔ခ�လႈ လာၾက သည။ ရခ�င ဘရငWလည� ခ�လႈလာၾေကသာ ပထနမာ�အာ� ရကေ

ရာမြစာလကခၿပ� ရာထ�ေန ရာ၊ၿမ�႔ စာ�၊နယစာ� ခန႔ အပ ခ႔သည။ ( Dr. Kanungo ,The History ofChittagong Vol.!, 197 P )

(58)ပခ�ၿမ�႔လြတင(၁၆၁၇) ` ၌ ဆငၿမရယ ရ�တ အန�စေၥရာက၍၎၏ပစၥည�မာ�က� ၎အာ� ဆကခသ

ေတာင� လာ မ ေပ�ရန ၿမနမာဘရင W သ�မဆည�ထာ�သည ဆ�ေသာ သတင�က� ပခၿ မ�႔မၿပန လာ ေသာ မြမတဆ လင ကနနသည မာ� က အ�ႏp�ယ ကမၸဏ မဆလပထန ရ� ကနနတ7�က

သ�႕ ေအၾကာင� ၾကာ�ခ႔သည။ ( ဆ�လ �ရင�မာ ပခ�ၿမ�႔လြတင(၁၆၁၇) ခ ကတည�က မြမတဆ လင ရ� ေန ေၾကာင� ထငရာ�သည။) (D.G.Hall Early English Intercourse with

Burma p.34 )

(59)ကနစစသာ�မင�နန �သစတညေဆာယပြကပ` ၌ ၿမနမာ သခင�၊မြမနနသခင�၊ ကလာ�သခင�မာ� သဆ�ၾက

ဟနရ� သည။ ပဂေကာကစာလြတငၿမနမာ ပနတာ ၊ကလာ�ပနတာ ၊ၿမနမာစည၊ ကလာ�စည၊ ၿမနမာ ကၿခ�ယသ ည ၊ ကလာ� ကၿခ�ယသ ည ဟေရ�ထ��ေဖါကၾ ကသည။ ပဂေကာကစာ ေအထာက အထာ�မာ� အရ

ကလာ� ပနတာ၊ ကလာ�စည၊ကလာ�ကၿခ�ယမာ� ကလာ�မာ�၊ ကလာ�လြကနမာ� ပဂေခတ ပၿမနမာန�ငင လြတင   ေန ထ�င ေၾကာင�ေလြတ႕ ရသည။

( ဘန �တငေ႔ကာ၊ ပ�ေတာကမြကပင႔ သစ ၊အႏပညာမဂၢဇင� အမတ(၁၆) ေေဖဖၚ၀ါရလ - ၂၀၀၈ )

(60) ေကာဇ သကရာဇ (၆၉၅) ခလြတင ေအရ႕ဘကရ� သကတ 7�႔သည ေတာငစဥေက�ငသြရာမာ�ဖကစ� ေန

သည က� ေခမန � ရန စစေၾကာ င�အမ��မ��ခြခ၍ခတကရာ` ၌ အမတၾ က�(စန)ပါေသာစစ ေၾကာင� က�ယေတာ သရ ၂၀၀၀၀ (ႏစေသာင�) ၊ ကလာ�၃၀၀၀၀(သ�ေသာင�) ၊

ဘေပါင� ၅၀၀၀၀(ငါ�ေသာင�) ႏင႔အတ မအလမ�မ စစခတကသ ညဟ7 ေလြတ႔ရ�ရသည။( ရကၡပရ ေၾက�မနနWမ� စာမကႏာ ၉၇ ၊၉၈ ၊စာမမြခင႔ၿပခကအ မတ၃၇၁ / ၂၀၀၄(၇) )

(61) ကန �ေဘာငဆက စစW�7င�ၿမ�႕စာ� ဘႀက�ေတာမင�(၁၈၁၉-၁၈၃၇) ေခတ စစသႀက�မဟာ ဗႏၶလဥ�ေဆာင တ ရမ�- ‘ ’ပန �၀ါတ�ယပြကပမာ ခနဆယပဗ7�လ (၀လခန၏ဖခင) ပါ၀ငတ စစသညေ

တာ(၂၀၀) ေကာ ပါ၀င ေစခသည။ Ref : ‘ ’ ကန �ေဘာငေခတ မဟာရာဇ၀င ဒတ�ယကြတ စာမကႏာ(၃၇၇)မာ ေလြတ႕ရပါတယ။(62)

အစၥလာမသာသနာသက၀ငယ7ၾကည@မာ�၀ငေရာကလ ာၾကnခင� ၁၇- ရာစႏစမာ�အလြတင� အာရ ဗေလြတ ပါ႐င�ေလြတႏင အ�ႏp�ယ အႏမြယ ၀ငေလြတဟာ ဒမတစကတW လြ|န �မ တ႐တnပည

အထ� ပငလယေရ ေၾကာင� nဖင   nဖတသ န �လြသာ� လာၾကရမာ nမနမာႏ�ငင မတမ၊ သထ၊ ပ သ�မဆ�6ပWမ�တ �႔မာ ဆ�ကW ပ စခန � ခ ခၾက တယလ 7�႔ သမ�င�မာေလြတ႕ရပါတယ။

ထ�nခာ�မႈမာ�nဖတသ န �လြသာ�လာၾကတ အာရေဗသဘၤာေလြတထက ေသဘၤာတစစင�ဟာ ရခ� ငnပည ရမ�ၿဗ ကလြ|န � အန�မာ ပကခပါတယ။ အဒေသဘာၤာႏင ပါလာတ အာရဗေလြတ ရ

မ�ၿဗကလြ|န �(ရမ�ာ၀တ) မာ အတည တက ေနထ�င ခၾကသည။ Ref : (၁၈၉၇) ခႏစထ7တ ‘ၿဗ�တ�သ- ’ ‘ ဘာ�မာ�ေဂဇက မာ ေလြတ႕ရတယလ 7�႔ ဆရာခယ ေရ� ဗမာမြမတ စလင မ တ �႔၏

’ ေ႐�ေဟာင�အတပၸတ� စာအပ၊ စာမကႏာ(၁၆) မာ ေလြတ႕ ရပါတယ။(63)‘၁၃- ရာစႏစမာ�အလြတင�မာပ ပါ႐င�လမ��တ �႔က ပသ�မၿမ�႕က� သ�မ�ပ�ကၾ ကၿပ� ၁၂-ႏစတ�7င၊

မင�သ� ဆက မင�လပ အပခပ ခၾကသည။ Ref : ’ ‘nမနမာမြစယစ7ကမ� အကြတ(၆) ၊ စာမကႏာ(၃၅၀) ‘ ’ ၊ ရနနW7န တကသ�လ ပသ�မေကာင� သာ� မာ� မဂၢဇင� (၁၉၅၅-၅၆) ၊ စာမကႏာ(၅) ‘ ’ႏင စာေရ� ဆရာႀက� ဘႀက�ဥ�မာေဃရ� ပသ�မရာဇ၀င တ �႔မာ ေလြတ႕ရပါတယ။

(64) ပဂေခတအ လြတင� နရသဟေပတမင�(၁၂၅၄-၁၂၈၇) လကထ က တ႐တတ 7�႔ႏင စစnဖစၾကရာ ဗ�လ

မ� နဇငသြရတဒင အပခပရတ တာရတ ာရစ စသညမာ�ဟာ ေကာင�စငၿမ�႕( ယခ ဗန �ေမာၿမ�႕) က� သ�မ�ပ�က ေအnခေခနထ�င ခၾကသည။ Ref :  ဥ�ၾကည ( ရာဇ၀င ဂဏထ �) ေရ� ‘nမနမာရာဇ၀ငမ သ�မကမြတဖ

’ ယရာ အnဖာnဖာ စာအပ၊ စာမကႏာ(၈၂-၈၃)

(65)၁၄- ရာစႏစမာ�အလြတင� အာရဗWနနသညမာ�က ၿမ�တၿမ�႕က�� အသ�ခရာမ (ယခ-ေနာကလ ယရပ) လ �ေ႔

ခၚတ ေနရာမာ ေအnခ တေကနထ�ငခၾကသည။ Ref : ေမာရစေကာလစေရ� Into Hidden Burma စာအပ ဥ�ခငေမာငႀက� ဘာသာnပန စာမက ႏာ(၂၁၁)မာ ေလြတ႕ရပါတယ။

(66)၁၇- ရာစႏစမာ�အလြတင� ေညာင�ရမ�ေခကလြတတ င ေအနာကဘ ကလြကလ နမင�(၁၆၁၂-၁၆၂၈) လကထ က၌ ငဇ

ငWာ ႏင စစnဖငသြစပာ�ၿပ� ေသဘၤာ(၄) စ�ပါ အ�ႏp�ယစစသာ�(၃၀၀၀) ေကာဖမ�ဆ�ရမ�ရာ မြမတစ လငမမာ� ပါ၀ငခသည။ Ref :  ‘ ’ မန�န �ရာဇ၀င တတ�ယအကြတ စာမကႏာ(၁၇၂)မာ ေလြတ႕ရပါ

တယ။

(67)၁၈- ရာစႏစမာ�အလြတင� အ�ႏp�ယnပညမ ရခ�ငnပည@7�႔ ၀ငေရာကလ ာၾကသမာ�လြတင မာ�မြစာေသာ

မြမတ စလငမမာ� ပါခေၾကာင� အ�ႏp�ယႏ�ငင ေဒလၿမ�႕လြတနငWင�ပတ အာ႐သမ�င�ဆ�ငရာလြကနဂရ ကလြကတ င ဗ�လမ� ဘ႐င တငသြင@င� တ Coming of Islam to Burma Down စာတမ� စာမ

ကႏာ(၆) မာ ေလြတ႕ရ ပါတယ။(68)၁၈- ရာစႏစမာ�အလြတင� ေအလာင�မင�တရာ�ႀက� ဥ�ေအာငေဇယ(၁၇၅၃-၁၇၆၀)လကထ ကလြကတ

ငဟ�7င�ႀက� ကလြ|န � က� ခတက တ�က ခ�က ရာေအာငnမငသျျဖင ဖမ�ဆ�ေခေၚဆာငခသ ည သ႔ပန �မာ�လြတင အစၥလာမ သာသနာ၀ငမာ� ပါ၀ငခသည။ Ref : ‘ကန � ေဘာင ေခတမဟာ

’ ရာဇ၀ငေတာႀက� ပထမကြတ၊ စာမကႏာ (၁၄၄)မာ ေလြတ႕ရပါတယ။(69)

ကန �ေဘာငမင�ဆကမာ�အလြတင� ကသည�တ �႔ႏငန အႀက�မႀက��မစစnဖငသြစပာ�ရာမာလည� ဖ မ�ဆ�ရမ�တ သ႔ပန �မာ�၊ ၀ငေရာက ခ�လႈသမာ� ေလ�ေသာင�ေကာထ6မာ အစၥလာမ သာသနာ၀ငမာ� ပါ၀ငခတာnဖစပါ တယ။ ကသည� nပည လြတင အစၥလာမ သာသနာလြထန �ကာ�ေ

နသညမာ ၁၂- ရာစႏစမာ�ကပငnဖစသည။ Ref : ’ဟာေဗ�ေရ� တ ‘nမနမာရာဇ၀င

(70) ေညာငရမ�ခတ၊ ေအနာကဘ ကလြကလ နမင�လကထ က(၁၆၁၂-၁၆၂၈) ခႏစမာ�အလြတင� ငဇငWာႏင စစnဖစ

ရာ ဖမ�ဆ� ေခေၚဆာင လာတ မြမတစလငမတ7�႔က� အင�၀ၿမ�႕ရေ႕nမာကဘ က nမစသာၿမ�႕မာ လပေnမ ေေနnေမပ�ၿပ� အတည တက ေနထ�ငေစခတယ။ မင�မႈထမ�ေစခသည။

Ref : ‘ ’ မန�န �ရာဇ၀င တတ�ယကြတ၊ စာမကႏာ(၁၇) မာ   ေလြတ႕႐�ရ ပါတယ။ ( – ဒါ ပထမအၾက�မၿဖစသည)(71)

ေညာငရမ� ေခတ အလြတင�မာပ သာလြလနမင�တရာ�ႀက�(၁၆၂၈-၁၆၄၆) လကထ ကမာ အတညတက လပ ေnေမန   ေnေမပ�ၿပ� ေနထ�ငေစခသည။ Ref : ဥ�ဘသန �ေရ� ‘ေကာင�သ�nမ

’ နမာရာဇ၀င စာအပ၊ စာ မကႏာ (၂၇၀) မာ ေလြတ႕ ရပါတယ။( –ဒါ   ဒတ�ယအႀက�မ ႏစေပါင�(၃၇၀)ေကာပါသည။)

(72) ကန �ေဘာငေခတဥ�ေရာကလ ာခအခါ ေအလာင�မင� တရာ�ႀက� ဥ�ေအာငေဇယလကထ

က(၁၇၅၃-၁၇၆၀) အလြတင�မာ သနလ 6ငW7�ခတကတ �7ကခ�7ကရာမ ရ႐�လာတ အစၥလာမသာသနာ၀ငမာ�၊ အႀ က�မႀက�မ ကသည� nပည တ �ကခ�7ကရာမ ရ႐�သ၊ ၀ငေရာကခ7�လႈၾကသ ကသည�မြမတစလငမ တ �႔က� ႐�ရင�ခြစ မြမတစလငမအစေအ၀�မာ�႐ � ရာေဒသတ �႔မာ ခြခnခာ�ေနရာ ခထာ�ေၾကာ

င�‘ ’ကန �ေဘာငဆ6ကမဟာ ရာဇ၀င ေတာႀက�   ပထမကြတ၊ စာမကႏာ(၂၉၈-၂၉၉)မာ ေလြတ႕ ရပါ တယ။

(73) ကန �ေဘာငခတအ ဆကဆ ကအ လြတင� ဗဒမင�လ �ေ႔ခၚတ ဘ��ေတာဥ�၀�င�(၁၈၇၁-၁၈၁၉)ေခ

တမာ အစၥ လာမ သာသနာ ၀ငတ7�႔ သည အထကပါေနရာေဒသတ �႔မာအတည တကလ ည�႐�ေနၾကၿပ�ဘရင သစၥာ ေတာခမာ� လည� nဖစၾကတယ။ ေဒသမာ�မာ လည� n

ပန႔ကေနထ�နငၾကတယ။ အဒလေလြတ ေအပၚ ယၾကည က��လြကယရာ ဘာသာ တရာ�အရ ဆ�n ဖတရမယ nပနာ တ �႔လည�႐� လာတာေၾကာင ဘာသာ တရာ�ဓမ�န႔ဆ�င တဆ�nဖတ ခ

‘ ’ က တ �႔က�ေပ�ႏ�င ရန သာသနာပညာ႐�ႀက�nဖစတ အာဗ�႐ာ�ဟဟ 7��စ�င � သခငႀက� က� အစၥ လာမဓမ�သတမ�ႀက�အnဖစ ခန႔အပတယ လ �႔ အမ�နေ႔တာ nပနတမ�ထတခတယ။

(74) အာဗ�႐ာ�ဟဟ 7��စ�င�တပည ေင႐ႊလ၊ ေင႐ႊေအ�တ �႔က အရပရပၿမ�႕မြ႐ာမာ�မာေနသည (ရခ�

ငnပညအပါအ၀င) ပသ ကလာ�တ �႔သည ဘာသာကမ�႐�သညန အတ�င� အာဗ�႐ာ�ဟဟ 7�စ�င�တပ ” ည ေင႐ႊလ၊ ေင႐ႊေအ� တ �႔nပသ ရာ နာခၾေကစ လ �႔ ၁၁၆၉- ခ၊ တနေဆာင မန �လn

ပညေကာ(၃) ရက၊ ၁၈၇၀- ခ၊ ႏ �၀ငဘာလ (၁၇) ရကေန႔မာ နာခေတာ ဘေယကာ ထငသြငတင nပနသညလ7�႔ ‘ ’ ဘ��ေတာ မင�တရာ�ႀက�၏ ရာဇသတႀ က� စာအပ အကြတ- ၄၊ စာမ

ကႏာ(၂၇၆) မာ ေလြတ႕ရပါတယ။

(75) ေအနာရထာဘရင (၁၀၄၄-၁၀၇၇) ဘရငအျျဖစ (၃၃) ႏစအ7ပခပခရာ နန �စသက(၁၃) ႏစအရမာ မ�တ

‘ ’ လာကန ဆယဖ7�႔ခတယ။ ပသ လက�ကW �ငတ6ပသာ�တ �႔ ပါ၀ငေစခတယလ 7�႔ ဟသာ၀တဥ�ဘရင ’ ေရ�တ ‘nမနမာယဥေက�မႈန႔ လယသ မာ�ေရ�ရာ စာအပ စာမကႏာ(၂၅)မာ ေလြတ႕ရပါတယ။

(76) ေတာငငေခတnဖစတ မင�ေခါငေနာရထာလကထ က (၁၄၀၁-၁၄၁၂) အလြတင� ဒတ�ယအႀက�မ

‘ ’မ�တလာကန ဆည ဖ႔� nပနရာ ပသ လက�ကW �ငတ6ပသာ�(၁၀၀၀) ၊ ေမြ႐�လကာတပသာ� (၁၀၀၀) လ�ကပါ ဆည ဖ�ေ႔စခသည။ Ref : ‘ ’ ကင�၀နမင�ႀက� စာေပါင�စ စာအပ၊ စာမကႏာ(၈၆)မာ

ေလြတ႕ရတယ။ အဒ အခ�န ကာလ ဟာ အတညတေကန ထ�နငၾကေရသ�တ ကာလ မဟတ ေသ�ပါဘ�။

(77) ကနေဘာငေခတ ေအလာင�မင�တရာ� ဥ�ေအာငေဇယ(၁၇၅၃-၁၇၆၀) လကထ က သနလ 6ငW7� ခ

တက တ�က ခ�ကရာ ေအာငnမင သnဖင တေပမတာW67� nပငဆစပြငဖ႕စည�ခတယ။ အစၥလာမသာသနာ ၀င အစ (၂၅၀၀) ‘ ’ ‘ ’ ေကာပါ တယ လ��႔ ဆ�တယ။ ဒါ၀တ ဆ�သန႔ ပ�ရမာမက ဆ�သတ �႔က�

ေလြသ�ေသာကႀ က� မာ�ခန႔ အပတာ၀နေပ�ခတယ။ က�ယရေတာ တပမာ အမႈထမ� ေစခသ ည။ Ref : ‘ ’ ကန �ေဘာင ေခတ မဟာ ရာဇ၀ငေတာႀက� ပထမကြတ စာမကႏာ (၁၈၅-၁၈၆)

(78) ကန �ေဘာငဆက စစW�7င�ၿမ�႕စာ� ဘႀက�ေတာမင�(၁၈၁၉-၁၈၃၇) ေခတ စစသႀက�မဟာ ဗႏၶလဥ�ေဆာင တ ရမ�- ‘ ’ပန �၀ါ တ�က ခြပ မာ ခနဆယပဗ7�လ (၀လခန၏ဖခင) ပါ၀ငတ စစသညေ

တာ(၂၀၀) ေကာပါ၀ငေစခ သည။ Ref : ‘ ’ ကန �ေဘာငေခတ မဟာရာဇ၀င ဒတ�ယကြတ စာမကႏာ(၃၇၇)မာ ေလြတ႕ရပါတယ။

(79)

ရခ�င ဘရင နရမ�တလ လကထ က၀နႀက�ရာထ�၊ စစတပ၊ ေရတပ၊ ဗ�လမ�ရာထ� မာ�၌ လည�ေကာင� ခန႔အပnခင�ခ ရသည ပဂၢ �လ တ�႔၏ အစေအ၀�လမ��စပငnဖစသည။မြမတစလငမစာဆ�ေတာ စ�

ငယကဒရာ� အာလ၀ါလ (Sayued Shah Al wal) ၏ အဆ�အရ စႏpသဓမ�ဘရင၏ နန �ရင�၀န ]`မာဂန မာ ႐�ဟငဂာ လမ�� nဖစသကသ�႔ ဆ�ငယ6ကမ7ဆာ (Sayed Mussa) ၊ မဂာဟစ (Mujaehi ႏ

င ဆေလမန (Sulaiman) တ�႔မာ ရခ�င�န �ရင�၀နႀက�မာ� nဖစၾကၿပ� အရရကဖခန (Asharaf Khan) မာ စႏpသဓမ� ဘရင၏ စစ သႀက� nဖစ သည။Ref :  – ၁။ MK ရာမန-ရ   ၊  – ၂ ၀ ၁၉၆၀။ nမ တမဂၢဇင�၊ - ခ၊ ေမာငသလြလင၏ ႐�၀နညာလမ��မာ�။

(80) မဇၥ�ေမဒသ အႏp�ယတ�က၏ ေအရ႕ဘကေဒေသနထ�ငသမာ�က � ေအနာကဘ ကေဒသေအခၚ ေအ၀ၚnဖင မြ႐မ�က�ငညာ၊ မြ႐မ�သာ� ဟ ေခၚဆ�သကသ�႔ ရခ�ငေတာငပ�7င�သာ�တ�႔ကလ

“ည� မြ႐မ�က�ငညာ၊ မြ႐မ�က�ငညာ ေခၚဆ�ၾကရာမ ႐�ဟငညာ၊ ႐�ဟငဂာ nဖစလာ သည။ ဘဂၤါလေ ဒသ၏ ေအရ႕ကမ�ရ� လ႔အစေအ၀�´´ ဟ အဓ�ပၸါယရသည။အခ�႕က ငသြရာေဟာင�ေန ထ�

နငၾကသည ကာ�ကသ�႔ မြစမ�ရည@တ�ရ�သည လမ��၊ ငသြရာေဟာင� မကာ�၊ ငသြရာဟ�န �ကာ�မာ ႐� ဟငဂာဟ ေကာက ခကnပခသည။႐�ဟငဂာ လမ�� အာ� ၁၉၅၄- ခ၊ စကတ ငဘာလ(၂၅) ရက၊ ည(၈)နာရ

၀နႀက�ခပ ဥ�ႏ၏ အသလႊင မ� �႔မြခန �nဖင အသ�အမတnပသကသ�႔ ၁၉၆၁-ခ၊ ေမလ(၁၅) ရကမစတငWာ တပတ(၃) ႀက�မ ႐�ဟငဂာ ဘာသာnဖင nမနမာအသမ အသလႊင ေပ�ခသည။

Ref : – ၁ ၃၀ ။ ဥ�ေကာၿင�မ�၊ မာတလ�၊ ႏစ nမနမာအသ၊ စာမကႏာ- ၇၁ခ�င ႏင   nမနမာnပ ညရ� မြမတစလငမ လမ��မာ� ရာဇ၀င။

(81)

အငဒ�7အာယ�ယာန ႏင မြမနဂ�7ဂကြ|�ကတ �7႔မာဟ�မ၀ႏ­ာေတာင၏ေတာငဖက ကမ�႐ေပဒသ မာဂဒ တ�င�၊ ဂဂၤါnမစ ၀မ�ေဒသnဖစ သည ဘဂၤလာ�နယ၊ ေအရေ႕nမာကေဒသမ ရခ�7ငnပ

ညေရာကရ�ကာ ကမနလမ�� ေအnခစ�က ေနထ�ငခသည။ Ref :1.E.B.Harell; The History of Aryan Rule in India.page 34; 2.S.K.Chatterji;Ki-Ar-A-yana-Krit. page 22.

(82) ကမနေလ�လက�င သရေကာင�ဟ ပါရင�စကာ�nဖင ေခေၚ၀ၚမႈက� ရခ�ငမnပ၍ ေခၚ

ဆ�ပညတထ ာ� သည။ မလက ဟ�ႏpဘာသာက�� လြကယရာမ ဗဒၶသာသနာႏင ထ�ေလြတ႕ကာ ဗဒၶ ဘာသာ၀ငမာ� nဖစခရာမ အစၥလာမ ဘာသာသ�႔ က�ေnပာင� က��လြကယ ခၾကသည။ ရခ�င

ဘရငမင�ဘာႀက�(ခ)မင�ဘငႀက�(ခ) သရ� သရ�ယာ စႏpမဟာ ဓမ�ရာဇာ၊ ဇဘာရရာ� (1531-1553) လကထ က ဘဂၤလာ�ၾကည� ေၾကာင�၊ ေေရၾကာင� ခတက ရာလြတင ကမနေလ�

က�င သရေကာင� ( ၅၀ ၀၀၀) ငါ�ေသာင�ေကာတ�67႔မာ ေလ�၊ လ၊ သ�င�၊ ဓါ�၊ သရေကာ င� တပအျျဖစ ပါ၀ငခေၾကာင�ေဖၚnပထာ�သည။ Ref :  – ၁။ အရငဥက-ေစာမကစာအပ၂။

– ဥ�လလြထန �nဖ- ရခ�ငnပညနယ တ�င�ရင�သာ�လမ��မာ�-  (စာမကႏာ- ၄၇ ) ` ၌ကမန သ ရေကာင� တပ လြတင ဘဂၤလာ� ဘရင ေဒါဒါအပ၏ ေအရ�န�မခ သည စစသညမာ� (၁၅၇၆) ႏ

င မဂ�ဘရင Shah Jahan ၏ သာ�ေတာ ရာ႐ဂာ ဘရငတ6ပမ စစသညမာ� (၁၆၃၉) မ တပသာ�မာ�၊ ဘာ သာေရ�ေအnခခ တညမႈေအပၚ ကမနသရေကာင� တငသြပတင nဖညန တင�ေပ�ခသည။ကမနလမ��

တ�႔၏ H Civil Society လယဥလ႔ အခြဖ႕အစည�အnဖစ ႏ�ငငေတာမ အသ�အမတnပ ထာ�သည။

(83)

ပန �ေသ�လမ��မာ�ပဂေကာကစာ အနႏသ(ေလ�မကႏာဘရာ�) အ�မေတာရာေကာကစာ၊ေ ညာင�ရမ�ႀက� သမ� ေတာင ဘက မကႏာေကာကစာ၊ ပဂဆေတာင�nပညန ဘ67ရာ�ေ

ကာကစာ တ�႔လြတင ေဖာ nပခကအ ရ ပဂေခတW ပင ကနနသညေတာ၊ ေအnမာက တပအ6မထမ� မာ� အ ေnဖစေနထ�င လကရ�ေၾကာင� ေလြတ႕ရ သည။တ႐တေnပ�မင� လကထ က၌ တာ

တာတ�႔ nမနမာnပည@�7႔ ၀ငေရာကထ �7ကခ�7ကရာ ယနန nပညနယမ မြမတ စလငမစစသည မာ� ေခေၚဆာင ခ သည။နနေပါမြ၇ာသ�႔ ပန �ေသ�မာ� စစည�မ�ရာ ပနလ ဟ ပညတခသည။ မင�ေခါငႀက� (ေ

အဒ-၁၄၀၁-၁၄၂၂) သာ�ေတာ မင�ရေကာမြစာ ပသ�မၿမ�႕သ�မ�ယရာ ပန �ေသ�တ�႔က ေရႊ၊ေမြင၊ပဆ��သကလပ၊ ပရပတ၊ နပါ�ဆကၾ က၏။ Ref : ၁။BaShin;ComingofIslam ;၂။

ဥ�ယမြစတ- ပန �လ ပန �ေသ�အမ��သာ�သမ�င� ; ၃။ W.S.De Saj; History of the British Residency in Burma. Page-154.; ၄ ။ nမနမာမင�မာ� ေအရ�ေတာပ ၊ စာမကႏာ- ၂၉၈

(84) မငမင�ဆက၏ ယလနလ၏ ေနာကလ �7ကအ ႀက�အကႏစဥ�လြတင တ�ကမြကခန႔မြခန႔မာမာ ပန �ေသ�nဖ

စ၍ ခနရမ� တန � မာ ဗဒၶဘာသာ ၀ငnဖစသည။ ဗဒၶဘာသာ၀ငမာ�ႏင သင nမကမြတစာယဥတြဥတလက တ7ကမြကခန႔မြခန႔ (တ�ကခခ) မာ က��ကနေ႔ဒ သနမန ဟနေမာအရပ အ ေnခnပ ေနထ�ငခသည။ ေ

“နာငသြငတင မာ´´ အပစ7 လမ�� အႀက�အကမ ဆကလ ကစမ အပ ခပခ သည။ ေအဒ ၁၈၆၀ လြတင အႀ က� အက မာလစပြငယ(၁၉၃၄-၃၅) လြတင မာေမတင၊ နယေnမအပခပေရ�က� လကခၿပ�၊ ၀နကလြယW မnပ

ယေစာမြန ဘာ� ၏ သမ�နင လက ဆကခသည။ ဖကဆ စဂပနေတာလနေရ�ကာလ ပနလ လငယ မာ� အာ� ေခါင�ေဆာင မာလြကမ�ေလြက႕ ဥ��ေဆာင တ�ကခ�7က သက သ�႔  မာေမတင W nမနမာ

တ�႔ဘကမ ရပတညကာ ပနလ ၿမ�႕က� nမနမာနယေnမပ�င�ကအ ျဖစ ရပတညခသည။

85“ပသ´´- nမနမာမြမတစလငမ လမ�� Par-thi, Far-si

ပသလမ��တ�႔မ လြလနခ ေသာ ႏစေပါင� တစေထာငေကာWာလကပင nမနမာႏ�ငငလြတင တညရ� ခေၾကာင� တ႐တႏ�င င မနခ� မတတ မ�ႏင မန�န �ရာဇ၀ငႏင ကန �ေဘာင ဆကမဟာ

ရာဇ၀ငမာ� လြတင ပါရ�သည။ေအဒ ၁၂၂၁- ခ၊ ေအနာ ရထာမင� တညေထာငခသည ပဂေနျပ ညေတာ ယ�မ�ယ�နငလာ၍ ႏ�င င ေတာေရပ�က နကလ ၿခေရ�ႏငင ကာကါယ ေရ�တာ၀

နေဆာငသြငရက ေနရသည ပသတပမ၊ မ�မ�တ�႔ ႀကမ�ာ မ�မ�တ�႔က�ယတ �7င ဖနတ�မည ေအnခအ ေ နသ�ေ႔ရာကရ�လာကာ ပသ�မဟ7 ေခၚမညေဒသလြတင ပသၿမ�႕ nပႏ�ငင ပသမင�ဆက (၃)ဆက၊

(၁၂) ႏစတ�ငတ�7င တညေထာငအ7ပခပခသည။ကရငတ�7႔မ ၀�န႔ပသ၊ ေ၀ပသ ဟ၍ လည�ေကာင�၊ မြမနနတ�7႔မ ဒ�ပသ၊ဥင�ပသ ဟ၍လည�ေကာင� ေခၚဆ�ၾကသည။ ၀�ဋဋပႏင သာက၀င

တ�႔ မသင မတင nဖစ၍ စစခင�ၾက သညြညတင သာက၀င ဓဇရာဇာမင�၊ မဇၥ�ေမဒသမ မြစန႔မြခာ

လာသကသ�႔ တပမ�၊ ဗ�လမ�၊ ၀နႀက�၊ ပညာရ�တပသာ� မကန နန �မ��ႏမြယ (၃၇၀၀) တ�႔အစခြခကာ အ င�၀ဘရင ေစနမင�ထ သစၥာႏကာ ခ�လႈခၾကသည။ ေတာငင၊ ရမည�သင�၊ ယင�ေ

တာ၊ မ�တလာ၊ စည@ာ၊ ဒပယင�၊ ေညာင�ရမ�၊ ပင�တလ၊ တဘကဆြကဆ ၊ ေဘာဓ�၊ စညပ7တရာ၊ ေnမထ� လြတင အစခြခေနထ�င သတ�႔မာ မင�မႈထမ�ရင� ေအnမာကတ ပ၊ ေသနတတ ပ၊ nမ

င�တပ၊ က�ယရေတာတပ၊ ကင�တာ� ကလာ�ပ� တပ၊ စာဆ�မာ� ကနနသညေတာမာ�အnဖစ အမႈေ တာထမ� ငသြရက ခၾကသည။

Ref : ၁။ ဆရာမာဃ- ပသ�မရာဇ၀င၊ စာမကႏာ-၁၃၇

(86)ပသ�လမ��

nမနမာႏ�ငင၏ Rocial Gene မလလမ��မြနယရင Primitive Man ေရ�ေကသာ လမာ�nဖစ၍ nမနမာ စာေပ ေလာကလြတင ဘလ�ဟ ပညတၿပ� ရကၡပရတ�င�သာ� ေရဘလ�ဟ ဓမေ�စတေကာ

ကစာ၊ မြမနနတ�7႔၏ ကလာဏေကာကစာ တ�႔လြတင ေရ�ထ��ထာ�သည။ သမ�င� သေတသမာ�ေလ လာရာလြတင ပသ� လမ��+ ဆလ လမ��တ�႔မ Australied ၾသစႀတ� ကြလ�ကလ မ��တ�႔၏ အလြသင

အnပင လကၡဏာ ယဥေက�မႈ အႀလြကင� အကန မာ�ေလြတ႕ရၿပ� ပငW�7ယအ ရေညအလြသ�၊ အရည အခင�ရ�ၿပ� ႐��သာ�မႈအnပည အ၀ရ� ေၾကာင� မတခကခၾကသည။မြမနခမာ၊ တ�ဗကတ �7႔အာ� မ င�တ�႔အငအာ� မလြလနနဆန ႏ�င၍ သဘာသတရာ� အရ ပငလယယWမ�စပ ကလြ|န �မာ� သ�ပပင အပစ7

ခြဖ႕ကာ ဆကမြတခာခရသည။ Historical life သမ�င�nဖစစဥ အရ ေကာေသ ကလြ|န �ေဒသမာ� သ�႔ ေအၿခစ�ကေန ထ�င လကရ�သည။

ဆလဟ နတW �7�လြကယသ မာ�က� ပညတေခၚဆ�ၿပ� အစၥလာမသာသနာ ေအမြင႕အသကရရ�ၿပ� လကခ ကငန သ�သမာ�က� ပသ�ဟ ပညတေခေၚ၀ၚခၾကသည။ပသ�အမ��သာ� အမ��သမ�တ�႔၏ ခယခ

“ ကမာ မ�မ�တ�႔၏ အသကအ 7��အ�မ စည�စ�မW� 7 ကာကါယရနမာ မ�မ�တ�႔တာ၀နသာnဖစေၾကာင�´´ အ ဆငန ဆင ေသာ ဘေ၀ပ� အသ�က တပလန႔ထာ�သည။ Ref : ၁ ။ လြကင�ဆင�သေတ သနမတ တ

မ� (Field Work, 1982) ; ၂။ ကမာၻလညန သ6ေတသ အ�ေဗနဘတတာ (Ibni Batuata) မတတ မ�၊ ေအဒ ၁၃၄၅ ; ၃ ။ ေမာငေမာငႀက�မန �- nမနမာႏ�ငငေတာငဖာ�ပ�င�ရ� အစၥလာမဘာသာ၀င

ပသ�လမာ� ( သတစာေစာင ၁၉၉၁၊ ႏ�၀ငဘာ)

(87) ပခ� (ဟသာဝတ) သ�႔ မြမတစလင(မ)မာ� ေရာကရ�လာပ

အာရဗ မြမတစလင(မ) ႏင ပါရင�အစေအဝ�တ�႔မာ ေအရ႕ဖကသ �7႔ လငnမငသြနစာnပန႔ႏလာခၾ ကသည။ (၈) ရာစ အလယ အဥ�ပ�င� ကကလြတင တ႐တnပညေတာငပ�7င� ကမ�႐��တန �ေ

ဒသ၌ မြမတစလင(မ) ဥ�ေရမာ ေအတာပင ႀက�လြထာ� ေနၿပnဖစ သည။ အာရ တလႊာ� မြမတစလင(မ) ေသဘၤာခရ�လႊင မႈက (၄) ရာစမ (၁၅) ရာစအဆ�ထ�တ�င တညရ�ခ သည။ မြမတစ လင(မ) ကန သညတ�7႔မ အ�ႏp�ယ ပငလယ ကမ�႐��တန � ေဒသမာ�ႏင ေအရ႕တ�င� မ ႏ�ငငမာ�

အထ�ေရာက ရ�ခၾကသည။ ေနရာမာ�မြစာလြတင ေအnခခ ခၾက႐မက ကငသြန@ယမႈက� က�လ�နမာ� က� ဖနတ�ခၾက သည။ ဘဂၤလာ�လြတင ဗဟ� nပၿပ� ဗမာnပည ႏငလ လ6ည�ေကာင�၊ ရခ�ငၿပည

` ၌ လည�ေကာင� ၊ မာလ တာၿမ�႕ မာ�ႏင လည�ေကာင�၊ သရ�လကၤာႏင လ ည�ေကာင�၊ မာလကာ�ႏင လည�ေကာင� ကငသြန@ယ မႈnပခၾကသည။ Ref :သမ�င�

“သေတ သႀက� မ�ေရ�ယာရေရ� သာ�ခသည The Muslim of Burma” စာအပ စာမ ကႏာ (၁) ” ၄ င�စာအပW�7 ဘာသာnပန ဆ�သ ဝါ�ခယမ ေမာငမင�ႏ�င “nမနမာေnမမမြမတစလငမာ� စာအ

ပ စာမကႏာ(၁-၂) လြတငေဖာ nပ ထာ�သည။(ရ)(88)

စစေလြတၿမ�႕ သမ�င�ဝင သခၤ �င� ေနရာေnပာင�ေရႊေ႕ၿပာင�ခရၿခင�

ရခ�ငnပညနယၿမ�ေ႕တာ စစေလြတၿမ�႕မ ၂၂၅ ႏစ သကတ မ�ရ� အာက�တေတာW67န �ရ� သခၤ � င�ေဟာင�က� ၁၇၈၄ ခႏစ စစေလြတၿမ�႕တညကတည�က တညရ�ခnပ� ဗဒၶဘာသာ၊ မဆလင ဘာသာဝငမာ�ႏင တ႐တ လမ��မာ�အလြတက သ�nခာ� ခြခထာ� ရ�ခသညဟ7 ေဒသခမာ�က ေnပာ သည။သခၤ �င�၌ လြလတလ ပ ေရ�ႀက�� ပမ�စဥ ကဆ�ခေသာ ဗ�လမႉ�nေမတာငရည အပါ အဝ

င ႏ�ငငေရ� ေခါင�ေဆာငမာ�၊ စစေလြတဆန nပနာ လြတင အာဏာ ပ�ငမာ� က ပစခတ သnဖင   ေသဆ�ခသမာ�လည� nမႇပႏခသည။ Ref � ဒါကာ -  (မဇၩ�မ)  )

(89) ၁၇၉၅ ၀ခႏစ အင� ရ�ၿဗ�သသတမန Michael Symes ၏အခြဖ႔သအခြဖ႔၀ငတစဥ�ၿဖစသ  

Francis Buchanin  က ၿမနမာအငပါယာ အ လြတင� ဘာသာ စကာ�မာ�က�ေလ႔လာခ႔ရာလြတင ရခ�င ၊ထာ� ၀ယ၊ ေယာ႔  ၿမနမာ ဟ ၿမနမာ ဘာသာစကာ� ေလ�မ��က� ႏင႔ ဂဂၤါၿမစ ၀

မ� တ၀�ကသ 7�ေသာ ဘာသာ စကာ� ႏင႔ ဆင တ ရ��မာ� ( အ�ႏp�ယ ႏမြယေသာ) စကာ�သ� မ��က� သ�မ��က�ေလြတ႕ခ႔ရသည။

၎စကာ�စကာ�(၃) –မ��မာ

(၁) – ။ ဘ��ေတာဘ67ရာ�လကထ ကဖမ�ဆ�ေခေၚဆာငလာေသာ Banga ဟဆ�သ လမ��တ �ေ႔ၿပာ   ေသာ ဘာသာစကာ�(၂) – ။ ရခ�ငၿပညရ� ဟ�ႏpမာ�ေၿပာေသာစကာ�ၿဖစၿပ�

(၃) – ။ ရခ�ငေဒသရ�အစၥလာမဘာသာ၀ငမာ�ေၿပာ ေသာစကာ� တ �႔ၿဖစသည။

ဟ�ႏpတ �႔ကမ�မ�က�ယW 7� Rosswan ဟေခၚဆ�၍  မဆလငတ7�႔ကမ   Rovinga  ဟေခၚၾ ကသည။ ၎တ �ေ႔န ထ�ငရာေဒသက� Rovinga (Rowang Shor)  ေခၚၾကသည။

Buchanin က အမရပရ လြတနငသလြတ႔ရ � ခေ႔သာသ႕တပည႔တ �႔က သတ �ေ႔ၿပာေသာ Roinga ႏင႔ Rosswan ဘာသာစကာ�သည ရခ�ငေဒသ ရ� လမ��စက နာ�လည@7�န�ေသာ

ဘာသာစကာ�ၿဖစေၾကာင� အၾက�မၾက�မ တငၿပခ႔ သညဟ7 ေရ�သာ� ထာ�သည။ 18- Bangla Distric Gezetter,Chittagong,Page-115 AD-1798

(90) ေနႏင႔လ တဆ�ပအ6မတအ သာ�သည ရခ�ငၿပည@ာ�ေရ�ဥ�မြစာအာရယလမ��တ �႔၏တဆ�ပအ6မတ

သာ�ၿဖစ ၿပ� ေ၀သာ လေခတ ေအဒ ၄ ရာစ ေနာကပ7�င�ကာလလြတငခပႏ�ပသ7�ခြစခေ႔သာ ဒ ဂၤါ�မာ� လြတင ေနႏင႔လ တဆ�ပ က�က� ေလြတ႔ရ သည။ထ�ေခတW ာလာက ဒဂၤါ�စာ၊

ေၾက�န�ၿပာ�စာ၊ကဗည�စာမာ� လြတင ယခေခတ ရ�ဟငဂာတ �ေ႔ၿပာ ဆ�ေေနသာ အသ လြထက တစ�ည�ပါဠ�ဘာသာၿဖင႔ ေရ�သာ�ထာ�သည က� ေလြတ႔ ရသည။ Ref : ရခ�ငၿပည

ဗ�လမ�လြထန �ေကာဥ�(ၿင�မ�) လကစမြ စာေစာင- အကြတ ၆ ၊မြခင႔ၿပမ�န႔ အမတ�သ/ ၀၆၆- ၁၉၉၀ (စာမကႏာ-၂၆/၃၀) ဗ�လမ�လြထနေကာဥ�၏ အထကပါသေတသနအရ ရ�ဟငဂာသည ရ

ခ�င ေဝသာလ ေခတ အငဒ7� အာရ ယန ႏင႔ ဆကႏမြယေေနၾကာင�ေလြတ႔ေရပ သည။

(91) ဥ�လဒငၿမနမာဘာာၿပနဆ7�ေသာရတနာေရႊေၿမ စာအပ စာမကႏာ ၂၅၀ လြတင ေရ�ေဟာ

င� သေတ သေနကာကစာ လ �ကစာ� သတ �႔က သ�ရ�ဂတေရတာငW7န �သညတစခါက တညရ�ခ႔ဘ�ေ သာ ဓညဝတၿမ�ေ႔ဟာင� ၏ ေအရေ႕ၿမာကဖက လြတနငတည ရ� ေၾကာင�ထ�ၿမ�ေ႕တာ၏ၿ

မ�႔ရ��ေဟာင�မာ�က� ယခတ �င ေလြတ႔ၿမငရ သၿဖင႔ ထ�ၿမ�႔ရ��က� ေအဒ ၁ ရာစထ

ကေစာ၍ တညေထာင ခေ႔သာ အ�ႏp�ယ ကလာ� ၿမ�ေ႕တာ တစခ7 ၿဖစေၾကာင�စသည တ �႔ က� ေကာကစာေအထာကအ ထာ�မာ� အက��အကာ� မာ� မြစာ ၿဖင႔ၿပၾက သည။

(92 )

ဥ�လဒငၿမနမာဘာာၿပနဆ7�ေသာရတနာေရႊေၿမ စာအပ စာမကႏာ ၂၅၀ လြတင ေရ� ေဟာ င� သေတ သေနကာက စာလ �ကစာ� သတ �႔က သ�ရ�ဂတေရတာငW7န �သညတစခါက တည ရ�

ခ႔ဘ�ေသာ ဓည ဝတၿမ�႔ ေဟာင�၏ ေအရေ႕ၿမာကဖကလြကတ ငတည ရ�ေၾကာင� ထ�ၿမ�ေ႕ တာ ၏ၿမ�႔ရ�� ေဟာင� မာ�က� ယခတ �င ေလြတ႔ၿမငရ သၿဖင႔ ထ�ၿမ�႔ရ�� က� ေအ

ဒ ၁ ရာစထက ေစာ ၍တညေထာင ခေ႔သာအ�ႏp�ယ ကလာ� ၿမ�ေ႕တာ တစခ7 ၿဖစေၾကာ င�စသည တ �႔က� ေကာကစာ ေအထာက အထာ�မာ�အက��အကာ� မာ� မြစာ ၿဖင႔ၿပၾက

သည။( ဥ�လဒငၿမနမာဘာာၿပနဆ7�ေသာရတနာေရႊေၿမ စာအပ စာမကႏာ ၂၅၀ )

(93) ရခ�ငဘ7ရေငဘစာၿဖလကထ ကသ 7�ေသာ ဒဂၤါ�မာ�လြတင အလာဟအ ရငၿမတ၏ ဂဏေတာ က�တ�ဆ�ပ

အၿဖစထ7 ထာ�ေသာ အ ေထာက အထာ�မာ�သည အစၥလာမဘာသာ သည ေရ�ႏစေပါင� (၁၀၀၀) ေကာWတည� က ပင ၿမနမာန�ငငလြတင ေရာကရ�ေေနၾကာင� သာဓက ၿဖစသည။

(94) သမ�င�ဆရာ D.G. E Hall က ခရစႏစဥ�ကာလလြတင ရခ�ငၿပညြညတင ဗဒၶဘာသာ လြထန �ကာ�

ခ႔သည။ ၎ႏင႔ တစဆ6ကတည� အာရဗတ7�႔မ တဆင႔အစၥလာမဘာသာအၿမငသြစတယ လာခ႔ သညဟ7 ေဖၚၿပ ထာ� ေၾကာင� ေလြတ႔ရသည။

(95) ၿမနမာသမ�င�အထ�ၿပေလ႔လာသ Martin Smith က (၉) ရာစ ` ၌ အစၥလာမဘာသာ ဝငမာ� ရ

ခ�ငၿပည` ၌ ေအၿခေခနထ�ငခ႔သည ဟ ေဖၚၿပထာ�သည။

(96)G.E Harvey က မ (၁၀) ရာစမတ �ငWတည� အစၥလာမဘာသာဝငမာ� ရခ�ငေဒသ လြတင ေနထ�င

ခ႔သည ဟ ေရ� သာ�ထာ�ေၾကာင�ေလြတ႕ရ�ရသည။

(97) – ရခ�ငန သမ�င�မာ�အရ တ�င�စnႏpမင�လကထ က ေ၀သာလသည အထ�စည�ကာ�ခေၾကာ

င�၊ ႏစစဥ ေသဘၤာ အစ� တစ ေသာင� ေကာ ေ၀သာလသ�႔လာေရာက ကငသြန@ယမႈnပ ခေၾကာင�၊ ေ၀သာလသည ဘဂၤလာ� ပငလယေအာ ကမ�ေnခ လြတင ေအရ�ပါေသာ က

ငသြန@ယစခန �တစခ7 nဖစခေၾကာင� သ�ရ�ရပါသည။ ၆ – – ဂ ရာစလြတင� တရတခရ�သညတ�7႔၏ မတ တမ�မာ� အရလည� ဘဂၤလာ�ႏင ေ၀သာလ

လြတင အာရပႏင မ��လမ��ပ�င ေသဘၤာမာ�မြစာ ေလြတ႕ရ�ေၾကာင� ပါရ�သည။ အာရပႏ “ ”င ပါရန �သမ�င� ေအထာက အထာ�မာ� အရလည� အ�ႏ�pယသမဒpရာက� အာရပေရကန

ဟေခၚဆ�ေရလာက ေအာင အ�ႏ�pယသမဒpရာလြတင အာရပ ေသဘၤာမာ� ဥဒဟ� လြသာ�လာ ခေၾကာင� ပါရ�သည။ ၇

ဆရာဥ�ၾကညကလည� ၈ - ရာ စအလြတင�က ပဂဘရင ပ�တသ မင� လကထ က သထ၊ မတမ ေဒ သမာ�သ�႔ အာရပWနနသညမာ�ေရာကရ� ၀ငသြင¤က လြသာ�လာေလရ�ခသညက�7 သကရာဇ ၈၀၀ ေကာေ

လာကW ေရ�သာ�ထာ�ေသာ အာရပမတတ မ�မာ�မ သ�ေရၾကာင�၊ အာရေပသဘၤာမာ�သည ေအနာ ကဖက ဒမတစကတ ကလြ|န �မ ေအရ႕အ�ႏ�pယ ကလြ|န �စမာ�ႏင တရတnပညမႀက�အထ� ခ

ရ�ေပါကေရာကေနၿပnဖစ ေၾကာင� ေဖၚnပထာ�သည။၈

(98) ပါရန ႏင အာရပWနနသညတ �7႔မာ ပငလယေေရၾကာင� က�လ�လြသာ�လာရင� အခကအ ခာေကသာ

ေဒသမာ�ႏင ကမ� သာယာ အရပမာ�လြတင ေရာင�၀ယေရ�စခန �မာ�nပလပWာ ေအnခေခန ထ�နငလာခ သည။ အလာ�တ ရခ�ငnပညအပါအ ၀င nမနမာႏ�ငင၏ ေရာင�၀ယေရ�စခန �မာ�၌လ

ည� ပါရန ႏင အာရပWနနသညတ �7႔သည ေအnခေခနထ�ငခသည။၉ ထ�႔ nပင ရခ� ငWမ�ရ� �တန �ႏ င nမနမာပင လယ ကမ�ရ� �တန � ေတလာက အစၥလာမဘာသာ ဒါရဂ ါ (ေခၚ) သေတာစငမာ�၏

ဂဗ�မာနမာ�က ေသဘၤာ သာ�မာ�၊ ကနနသညမာ� အnပင သေတာစငတ�7႔က လည� ေရာေႏာ ၀ငေ ရာက ေနထ�င လာခ ေၾကာင� သကေသခေနသည။၁၀

(99) ေဥရာပလမ��မာ�nဖစၾေကသာ ဗေတမာ (Varthema) ၊ ဘာဘ႔�(စ) (Barbose) ၊ ဆဇာ ဖဒရ�ဒ

(Caesar Frederide) ၊ ရလ(ဖ) ဖတ(ရ) (Ralph Fitch) ႏင ေပၚတဂလမ��မာ�၏ ေရ�သာ� ခကမာ�အရ ဘဂၤလာ� ကမ�ေnေခဒသမာ�လြတင မဆလငW7န သည ေအnမာက အnမာ� ေအnခစ�

ကေန ထ�နငလယကရ�ခေၾကာင�၊ အမာ�အာ�nဖင အာရနပလ6မ�� မာ�nဖစၾက ေၾကာင�၊ မဆလင – မာ�က စေစတကာင�က� သ�မ�လြသင�ႏ�ငခေသာ ေအဒ ၁၃၃၈ ခ မတ�ငမက ပင မဆလငေnမာ

က nမာ�မြစာတ�႔သည စေစတကာင�ႏင ရခ� ငWမ�ရ� � တန �အထ� ပ႕ႏေ႕နထ�င ခေၾကာင� ေရ� သာ�ေဖာ nပထာ� သညက�7 ေလြတ႔ရ� ရပါသည။၁၁

(100) – ေအဒ ၁၅ ရာစသ�႔ ေရာကေသာအခါ အစၥလာမဘာသာ၀ငမာ� အလ�အရင�nဖင ၀ငေရာ ကလ ာရန ေအၾကာင�တရာ� က ဖနတ� လာသည။ ယင�မာ အင�၀ မင�ေခါင၏ တ�ကခ�7က

မႈေၾကာင ရခ� ငဘ7ရင နရမ�တလ သည ဘဂၤလာ� ေဂါဘ ရငထ ခ�လခသည။ ၄င�သည ေဂါလြတ – င ႏစေပါင� ၂၄ ႏစ ေနထ�ငခရၿပ�၊ ေဂါ ဆလတ န၏ စစသည အကအညnဖင ရခ� ငထ�နန �

– က� nပနလည ဆကခႏ�ငခသည။ ေဂါဘရင မဟာမတ ရာ�သည ၁၄၂၉ ခႏငသြစတင စစသႀက� ၀လခန – ဥ� စ�ေသာ စစသညအငအာ� ေသာင�ေကာW�67လည�ေကာင�၊ ၁၄၃၀ ခႏငသြစတင စစသႀက� စနဒခန

ဥ�စ�ေသာ ထ�ထက မာ�nပာ�ေသာ စစသည အင အာ�ရ�သည စစတ6ပW�7လည�ေကာင� ေစလႊ – တခသည။ ဤစစသညမာ�သည နရမ�တလ အာ� ရခ�ငထ�နန �က� nပနလည ရယ ေစခၿပ� ဘဂၤလာ�

သ�႔ nပငသြန@ာ�nခင�မnပဘ၊ ေnမာကဥ�တ၀�ကလြကတ င ေအnခစ�က ေန ထ�နငလာခၾကသည။ ယင� တ�႔အာ� ရခ�ငဘ7ရင ရာထ�ႀက�ငယေပ�ကာ မင�မ�ထမ�ေစ ခ သည။ ဤစစသညမာ�မာ အမာ�

အာ�nဖင တရကမ��ႏမြယမာ�၊ ပါရနမာ�ႏင အာဖဂန ပထနလမ�� မဆလင ဘာသာ၀ငမာ� nဖစၾကသည။(101)

သမ�င�ပါရဂ ေဒါကတ ာ ေအနာမလေဟာကႏင သေတသ အဗၺဒလေကာရ�မ တ�႔၏ – အဆ�အရ မင�ေစာမြမန ( နရမ�တ လ) ရခ�ငထ�နန � nပနလညရရ�သညေန႔မစ၍ ၀နႀက�မာ�၊ မ�မ တဗ�7လပါမာ�၊ သမာ�ေတာမာ�၊ တရာ�သႀက�မာ�၊ စစသညမာ�၊ ကနနသညမာ�၊ ေစ�သညမာ�၊ အလပသမာ�မာ�

စသည nဖင ေnမာကnမာ�မြစာေသာ မဆလင မင�မ�ထမ� တ�႔သည ရခ�ငnပည@�7႔ ၀ငေ ရာကလ ာၿပ� ကာလၾကာ ေသာအခါ သာမနအရပသာ�မာ�ၾကာ� စ�မ၀ငသြင@ာ�ေေလၾကာင� ဆ�ထာ�

ပါသည။၁၂

102 – – – စေစတကာင�က� မဆလငတ�7႔က ၁၃၃၈ ခႏစမ ၁၅၃၈ ခႏစထ� ထ�န �သ�မ�ႏ�ငခၿပ�၊ ၁၅၃၈ ခႏ

– စမ ၁၆၆၆ ခႏစ ထ� စစ တ ေကာင�သည ရခ�ငပ�7င�ကnဖစခnပနသည။ ဤႏစေပါင� ၃၀၀ ေ ကာ ကာလ အလြတင� စေစတကာင�ႏင ေnမာကဥ� ေနျပညေတာ သည အ�မဥ�ႏင ၾ

ကမ�nပငအလာ� nဖစခေရလသည။ စ�မြပါ�ကငသြန@ယမႈမအစ တစဖကႏင တစဖက၊ တစ�ယႏငန တ6စ� ယ ဥဒဟ� လြသာ�လာမႈ မာ�ရ�ခသည။ ဤေအတာအ6လြတင� မဆလင ေnမာကမာ�မြစာတ�႔သည စစတ

ေကာင�မ ရခ�င ေဒသ အႏ႔သ�႔ nပန႔ႏေ႕န ထ�င လာၾကသည။ အထ�သnဖင မင�ေ နျပညေတာ nဖစေသာ ေnမာကဥ�သ�႔ လာေရာက ေအnခစ�ကလ ာသည။ နန �လြတင�န

န �nပငသြငတင မဆလငတ�7႕ၾသဇာ တ��မြပာ�လာသည။၁၃(103)

– – ေအဒ ၁၆ ရာစေႏာင�ပ�င�မ ၁၇ ရာစ အလယပ�7င�ကာလသည ဘဂၤလာ�လြတင ႏ�ငငေ ရ�မတညမၿင�မ nဖစခေသာ ကာလnဖစ သည။ အာဖဂန ပထနတ�7႔၏ၾသဇာ တစတစ ယတေလာ

လာၿပ�၊ မဂ�တ�႔၏ၾသဇာ တnဖည�nဖည� ႀက�လြထာ�လာ သည။ ယင�ေၾကာင ဘဂၤ လာ�ရ� ပထန တတသ �ပညာရငမာ�ႏင မင�မ�ထမ� ေnမာကnမာ�မြစာတ�႔မာ ေအရ႕ဖကသ �7႔ ထ�

မ�ေရာငလာေလသည။ ယင�တ�႔အနကမ အခ�႕မာ ေnမာကဥ� ေနျပညေတာ သ�႔ လာေ ရာကခ�7လကာ ေအရ�ႀက� ေသာ ရာထ�မာ�လြတင ၀ငေရာက ခစာ�လာ သည။၁၄ ထ�႔nပင ဘဂၤ

လာ�အာ� မဂ�အငပါယာသ�႔ သ�မ�လြသင�လ�ကေသာ အခါ ေဂါစစသညမာ�ႏင တ�င�သnပည@ာ� မာ�မြစာတ�႔မာ စစေဘ�ဒဏေၾကာင လြထကေnပ�ထ�မ�ေရာင လာရင� ရခ�ငပ�7င�ယ ေnမ

– မာ�သ�႔ ၀ငေရာကခ�7လ ေနထ�နငလာခၾကသည။ ယင�ေၾကာင ၁၇ ရာစ ေအစာပ�င�လြတင ရခ�ငnပည မဆလငဥ�ေရ ပ�မ�တ��မြပါ�လာ ကာ အစၥလာမဘာသာႏင မဆလငယဥေက�မႈသညလ

ည� ပ�မ�လြထန �ကာ�လာခသည။

(104) ရခ�ငnပညြညတင nပငပေမရာကလ ာေသာ မဆလငလ6မ��မာ�ႏင ယင�တ�႔၏ သာ�မယာ�မာ�သာ အစၥ

လာမ ဘာသာက� က��လြကယ ေနသည မဟတဘ ၊ ဟ�ႏpဘာသာ၀ငအခ�႕လည� အစၥလာမဘာသာသ�႔ က�ေnပာင� လာၾကသည။ ထ�႔အnပင ဗဒၶဘာသာက� အစဥတစ�က က��လြကယေနၾကၿပ�သ

မာ�လည� အစၥလာမသ�7႔ က�ေnပာင�က��လြကယမႈမာ� ရ�ခသည။ ဤအ ေၾကာင�က� ရခ�င “ မဟာ ရာဇ၀င ဇာတေတာႀက�လြတင သကရာဇ ၈၈၇ ခႏစ က��ဆကေnမာကေသာ ဇယတ မ

င�ေစာမြမန လကထ က၌ ရမ ပါသာ�မင�၏ သအမတႀ က� ကာဒ၊ မသာ၊ ေဟာ ႏမာတ�႕သည ႏ�ငငေတာ၌ မဟာမတဒန သာသနာ စညပင nပနေ႔nပာ ေစnခင� ငါ၊ ပလေကာင�တ�႔သည

ၿမ�ေ႕တာ၌ အnပန႔အႏန႔ တညေဆာက လနပၾက၍ ၿမ�ေ႕တာမြန တင သေအပါင�တ�႔အာ� ေ ဟာေnပာnပသလက ေန႔စဥမျပတ nပလပေတာမ ေလသည။ ထ�အခါ အခ�ေ႕သာ ဗဒၶ

ဘာသာ လမ��တ�႔ သည ယလနၾကညလက ၄င�ဘာသာ၌၀င၍ ၄င�တရာ� က� ေဆာ တညလက nဖစ ရ�ၾေကလသည။ သ�႔ႏင မဟာမတဒန လမ��တ�႕သည ႏ�ငငေတာ၌ ဖ�လႊန �စ��မ�� လက nပ

န႔ႏန႔မြစာ ရ�ေလသည။ ဘရငမင�nမတ က�လည� လကေဆာင ပန�ာပ�႔ဆကလ က ဘရငမင� ” အာ� ၄င�သအမတႀ က� တ�႔က� မာ�ေသာအာ�nဖင မ�တာ သက၀ငလက nဖစရ�ေလသည။ ဟ

ေဖာ nပထာ�သည။

(105) – ၁၅ ရာစလြတင မာ�မြစာေသာ ဗဒၶဘာသာ ရခ�ငတ�7႔မာ အစၥလာမဘာသာက� က��လြကယ၍ မဆလင

” မာ� nဖစၾေကၾကာင� ဥ� ၾကညက “nမနမာ ရာဇ၀င သ�မကလြတဘ ယရာ အnဖာnဖာ စာအငသြပတင ေရ� သာ�ခေပသည။ ႏ�ငငေတာေကာငစ၀ငေဟာင� သတင�စာဆရာ ဥ�လလြထန �nဖ ကလ

– ည� ဗဒၶဘာသာ၀ငအခ�႕ အစၥလာမ ဘာသာသ�႔ က�ေnပာင�ခၾေကၾကာင� “ေအာင ” ပန �ႀက�ေမြင စကာ�ရညလ7ခြပ စာအငသြပတင အတညnပ ေဖာ nပ ထာ�သည။

(106)

ရခ�ငၿပညနယေၿမာကပ7�င�၊ ဘဂလာ�နယစပအန�ရ� ဘ�သ�ေတာငၿမ�႕နယႏငေ႔မာငေတာၿမ�႕န ယေဒသ တ၀�က လြတင တ �င�ရင�သာ� ရ�ဟငဂာ လမ��မာ�ႏင႔ ရခ�ငစေစတကာင�လမ��မာ�

ေရ�ေပ၀သဏကပင အတညတက မတင�ေနထ�ငခ႔ၾကသည ဟေဖၚၿပခ႔သည။ ေအာကလြကတ င အဂၤလ�ပစာသာ� မရင� အရင� အတ �င�ၿပပါသည။

In northern Rakhine State close to the border with the Bengladesh at the Butheetaung and Maundaw township are where the Rohingya and Chittagarians live.The minority ethnic group had settled in the boder region since early days

Ref: Ministry of Education, Yangon University of Distance Education ,First year Tex Book For History Student , Code No. (19), Page No. 94; Perfect by Dr. Than Than Htay , Professor , Head of Deppartment

ထ�စဥW ရခ�ငnပည ေအလအထတစခ7မာ ႏ�ငငnခာ�က လာသမာ�ကလည� ဆႏpရ�လင ရခ�ငnပည သမာ� ႏင လကထ ပ ထ�မ�nမာ� ႏ�င သည။ သ�ေ႔သာ ရခ�ငnပည မ လြထကလြကသ ာ�ေသာအခါ

သာ�မယာ�မာ�က � ေခေၚဆာင လြသာ�မြခင မရ�ခေခ။ သ�ေ႔ၾကာင ေဥရာပသာ�တ�႔သည ၄ င�တ�႔၏ ရခ�ငဇန�မယာ�ႏင သာ�သမ� မာ� က� ရခ�ငnပည၌ ခနထာ�ပါက အစၥလာမ ဘာသာ

သ�႔ က�ေnပာင�လြသာ�မညဟ7 စ��ရ�မ၍ ခ��ယ ေခေၚဆာင လြသာ�ခေသာ အမႈက�စၥမာ�မြစာ ေ – ပၚခေၾကာင� ဒတ(ခ) မတတ မ�မာ�လြတင ေလြတ႕ရသည။ သ�ေ႔ၾကာင အnခာ� ဘာသာ

မာ�မ အစၥလာမဘာသာသ�႔ က�ေnပာင�က��လြကယသ မာ� လည� ရခ�ငnပညြညတင မနည�ေလပ။ ကမ�က��စာရင� -

– ၁ ၀။ ဆရာေတာ စႏpမာလာလကၤာရ ရခ�ငရာဇ ငသ6စWမ� (ဒ-ကြတ) ၊ မႏေလ� (၁၉၃၁) –၊ စာ ၃၁၂

၂။ ဒ- ဗ�လမ�ႀက� ၀င�ေမာင (ကာလြကယေရ�၀နႀက�ဌာန) “ ”သာသနာေရာင၀ါ လြထန �ေစဖ�႔ ၊ ရနနW7န (၁၉၉၇) ၊ စာ-၆၅

၃။ က�� (၂) – ၊ စာ ၆၅ ၄။ JASB – Vol. XIII, Calcutta (1844), p – 36

Dr. S.B Qanungo “ A History of Chiitagong”, Vol. I, Chittagong (1988), p – 111

၅။ R. B Smart – Burma Gazetters (Akyab Distric) Vol. A, Ragoon (1957), p – 19

၆။ ဥ�ၾကည (ဘေအ- ရာဇ၀င ဂဏထ �) ” “nမနမာရာဇ၀ငမ သ�ေကာင�စရာမာ� ၊ စာ ၁၅၆ ၇။ Mohammed Abdur Rahim “Social and Cultural History of Bengal”, Vol. I,

Karachi (1966), p – 37

၈။ က�� (၆) – ၊ စာ ၁၅၇ ၉။ S. N. H Rizvi “Bangladesh Distric Gazetteers (Chittagong)”, Dacca (1975), p –

122

၁၀။ ဆရာေခ ( ႏ�ငငဂဏရည ပထမအဆင ) “ ” –ဗမာမြမတစလင ေရ�ေဟာင� အတပတ� ၊ စာ ၁၆

“ ” – သာသနာေရာင၀ါ လြထန �ေစဖ�႔ ၊ စာ ၆၆ ၁၁။ S. N. H Rizvi – “East Pakistan Dicstric Gazetteers (Chittagong Dist)”, Dacca

(1970), p – 111

၁၂။ Mohammed Enamul Huq and Abdul Karim – “Bengali Litrature in Arakanese Court (1600 ~ 1700 AD)

Calcutta (1935), p – 4 ~9

– ၁၃ ၀ ။ တ�င�ရင�သာ�လမ��စ ဘ သစထေထာငေရ�ပါတ သတင�လႊာ၊ ရနနW7န (၁၉၈၉) ၊ စာ – ၄၅

၁၄။ Muhammad Mohar Ali “History of The Muslim Bengle” Vol. I (B), Riyadh, 1985, p – 865

၁၅။ J. A. S. B – Vol. X, Calcutta (1941), p – 681

nမနမာႏ�ငင သေတသနအသင� ဂာနယ၊ ရနနW7န (၁၉၆၀) – ၊ စာ ၇၂ ၁၆။ Qanungo, p – 322

– ၁၇ ၄ ၃၂၄။ င� စာ – ၁၈ ၄ ၂၉၁။ င� စာ ၁၉။ Secrect Consultation (SC) of the Government of Bengal, Preserved in the

National Acrhives of India, New Delhi, Jun 9, 1926, No. 10

Also Robertson’s Report dated July 21, 1825 (SC- August 26, 1825, No. 41)