Assertiviteit Training

Studentenhandleiding2014-2015

Jeanette van Hoek en Hans van Eijk Studentendecanen Fontys Hogescholen

1

Inhoud wat betreft de thema’s:

Bijeenkomst 1: Introductie, kennismaking, communicatie, assertiviteit

Bijeenkomst 2: Feedback, kritiek, Roos van Leary

Bijeenkomst 3: Non verbale communicatie, RET-methode

Bijeenkomst 4: ACT, initiatief nemen,

Bijeenkomst 5: ‘Nee’ zeggen en vasthouden aan je mening, complimentenHoe verder na de training, evaluatie

2

Bijeenkomst 1

Algemene informatie:

- De bijeenkomsten vinden wekelijks plaats, op woensdagmiddag van ……….. uur.

- i.v.m. het groepsproces en je eigen proces is het belangrijk dat je elke bijeenkomst bijwoont

- Mocht je echt niet kunnen, laat dat dan weten aan iStudent 08850-82222 of aan mij:e-mailadres: j.vanhoek@fontys.nl h.vaneijk@fontys.nl

- Iedere bijeenkomst biedt een afwisseling van inbrengen van eigen voorbeelden, discussie, uitleg en vooral oefenen.

- Bij het oefenen komt iedereen aan bod. De volgorde waarin jullie gaan oefenen wordt aan jullie over gelaten. Dus neem je kans om bij de vraag: “Wie gaat er beginnen met oefenen?” het initiatief te nemen: ook dat is een oefening (in niet uitstellen).

- Deze training/cursus is vooral gericht op het verder ontwikkelen van je vaardigheden (in gedrag en gedachten daarover) het is geen therapiegroep. Toch proberen we om voldoende veiligheid/vertrouwen in elkaar te bewerkstelligen zodat ieder met voorbeelden uit het eigen persoonlijke leven kan komen. Om de privacy van ieder te bewaken maken we nadrukkelijk de volgende afspraak: Wat je hoort en ziet aan persoonlijke zaken van de andere deelnemers, blijft binnen de training! M.a.w.: Je kunt best met anderen praten over wat je vindt van de training, wat je ervan leert, wat je moeilijk vindt, hoe de trainer zich gedraagt, maar praat niet met anderen over wie er verder deelnemen aan de training en wat ze doen en vertellen.

- Het succes van de training wordt zeker bepaald door je actieve deelname, maar meer nog door of je in je thuis/privé-situatie serieus oefent met de huiswerkopdrachten en feedback die je krijgt. Dus: Ook al kost het soms moeite: Oefen in je eigen omgeving, ga aan de slag met de opdrachten en werk zoveel mogelijk voorbeeldsituaties uit. Breng die iedere keer mee naar de bijeenkomsten. Wat je tijdens de bijeenkomst moeilijk vindt, kun je wellicht als leerpunt in het dagelijks leven meenemen.

- Ieder bepaalt zijn eigen tempo en de grootte van zijn stappen. Jij bent de enige die jou kan veranderen: dat betekent dat je zelf actief moet zijn om iets te kunnen leren, dus zelf verantwoordelijkheid nemen. Maar het betekent ook dat een ander jou niet kan veranderen en dat je dus zelf alle controle houdt.

- Mocht je behoefte hebben aan een individueel gesprek met mij dan kun je via iStudent (08850-82222) een afspraak met me maken.

3

Programma

1. Communicatie

2. Assertiviteit

3. Ontspanning

4. Verschillende methodes

5. Opdrachtenleerdoelanalyse kritiek geven

4

1.Communicatie

Communiceren doen we nagenoeg altijd: Thuis, op school, tijdens werk, overal. Belangrijk bij communiceren is luisteren. Dat lijkt gemakkelijker dan het in werkelijkheid is. Luisteren naar wat iemand te vertellen heeft in een gesprek, betekent dat we er onze aandacht bij moeten houden. Wat zegt iemand, wat bedoelt die daarmee, wat is belangrijk. Kun je hoofd- van bijzaken onderscheiden. Hoe reageer je op de juiste manier.

In communicatie tussen mensen is er sprake van een zender en een ontvanger. De zender is de persoon die een boodschap uitzendt naar een ander, die in dat geval de ontvanger is. We richten ons vaak op de inhoud van een boodschap, maar een mededeling of boodschap omvat veel meer dan wat er feitelijk wordt gezegd.

Zoals je in het schema op de volgende pagina kunt zien gebeurt er nogal wat terwijl je met iemand anders in gesprek bent.

Dat verklaart waarom er veel mis kan gaan. Dat de luisteraar de boodschap op een andere manier interpreteert dan de bedoeling van de spreker is, met allerlei mogelijke gevolgen.

5

6

STORINGEN

zender boodschap ontvanger

met eigen met eigenreferentiekader referentiekader

proces

1 waarnemen 2 selecteren 3 bewerken

gevolgen

coderingen de-coderingen

filter onbewust informatie weglaten filtercensuur bewust informatie weglaten censuurruis onbewust informatie toevoegen ruispropaganda bewust informatie toevoegen propaganda

Observeren is zien, Interpreteren is denken, speculeren is fantaseren. Belangrijk om onderscheid te maken tussen feiten, meningen en gevoelens. BOB: Beeldvorming>Oordeel>Besluit.

7

2. Assertiviteit

Assertiviteit is het opkomen voor je persoonlijke belangen, het uitdrukking geven aan (uiten van) je gevoelens, gedachten en wensen op een aan de situatie aangepaste manier. M.a.w. het durven zeggen wat je denkt, voelt en wilt en het daardoor opkomen voor jezelf op een manier die iets oplevert. Dit op basis van respect. Respect voor je eigen belang en respect voor de belangen van de ander.

In principe is assertiviteit gericht op het openhouden van de communicatie (omgang) met anderen en meestal zal assertiviteit (door eerlijkheid, directheid en openheid) de communicatie stimuleren.

Assertiviteit is wel: vragen om iets, waarbij je de mogelijkheid openhoudt om tot een compromis te komen als er twee belangen botsen.Assertiviteit is niet: ten koste van alles je zin krijgen, of de ander overdonderen. Assertiviteit is dus wezenlijk iets anders dan egoïsme of agressie.

De uitgangspositie om assertief te kunnen zijn is de houding: “Ik heb het recht om te voelen, te denken en wensen wat ik wil en om hierover met anderen te praten!”

Er zijn drie vormen van assertiviteit: sub assertief, assertief en agressief.

- Sub assertief is het opzijschuiven van je eigen belangen om het anderen naar de zin te maken, conflicten te vermijden etc. Bij sub assertiviteit doe je dit door je mond te houden, je onderdanig op te stellen, de ander naar de mond te praten, toe te geven terwijl je weet dat je het anders wilt.

- Assertief is recht doen aan jouw belang en dat van de ander. Wederzijds respect.

- Agressief is het opzij schuiven van het respect van anderen. Dit doe je door wensen en behoeften aan anderen op te leggen: je gaat in de aanval op ongepaste momenten, je eist, overdondert, domineert de ander, walst de ander plat.

Voorbeeld:Een van je ouders blijft je steeds maar ongevraagd adviezen geven over hoe je je leven zou moeten inrichten. Je hebt er nog niets over gezegd, je merkt dat het je niet bevalt.

Sub assertief; “Ja sorry, je hebt helemaal gelijk, had ik zelf moeten bedenken, stom van mij… zal ik doen…”

Assertief: “Goh pa, ik voel me niet prettig als je met goed bedoelde adviezen komt, ik heb behoefte om te vertellen over waar ik mee zit, zonder direct een oplossing aan gedragen te krijgen.”

Agressief: “Jij zeurt ook altijd, je hebt nooit begrip voor mij, weg lopen en met deuren smijten.”

8

Score op schaal assertiviteit Stel je een schaal van assertiviteit voor van 1 (geen assertiviteit) en 10 (kei assertief). Waar zit je dan nu?

Bijeenkomst 110 |……ik ervaar het meest van de tijd dat ik assertief ben

||||||||

1 |……ik ervaar helemaal geen assertiviteit

Evt. opmerkingen:

9

gedachten gevoel

gedrag lichaam

Begeleidingsmethodes vanuit verschillende startpunten

Cirkel van elkaar beïnvloedende aspecten

Lichaam: OntspanningGevoel: NLPGedachten: RETGedrag: GedragstherapieGedrag en gedachten: ACT

10

3. Ontspanning Deze methode vertrekt vanuit het lichaam

De eerste symptomen van spanning en stress kenmerken zich door diverse lichamelijke verschijnselen. Een onregelmatige, hoge ademhaling en een snellere hartslag zijn daar de meest duidelijke voorbeelden van. Bij grotere spanning zouden daar ook hoofdpijn, buikpijn, trillende spieren etc bij kunnen komen. In een moeilijke situatie kun je al die lichamelijke klachten niet gebruiken. Ontspanning biedt dan uitkomst: het laat je lichaam prettiger voelen en bovendien zorgt het ervoor dat je minder bezig bent met allerlei vervelende gedachten.

De methode ontspanning, bestaat uit 4 onderdelen:

- AdemhalingDe basis van elke ontspanning is onze ademhaling. Bij spanningsmomenten merk je vaak dat je ademhaling onregelmatiger en oppervlakkiger wordt. Je begint ‘bovenin’ te ademen en niet meer vanuit je buik. Een hoge ademhaling zorgt ervoor dat we ons ook lichamelijk minder prettig gaan voelen. Je kunt jezelf aanleren beter om te gaan met je ademhaling of deze bewust aan te passen tijdens momenten van spanning. Bewust en vanuit je buik ademhalen, zorgen ervoor dat je je makkelijker kunt ontspannen. Een goede ontspannen ademhaling is een regelmatige buikademhaling. Je ademt dan dieper dan je gewend bent. Dieper ademhalen wil niet zeggen zo diep als mogelijk. Het betekent dat je ademt tot in je buik.

- Naar binnen gerichte concentratieEen moment van spanning vindt zelden plaats in totale stilte. Allerlei omgevingsgeluiden beïnvloeden je concentratie. Daardoor ontstaat onrust; onrust die je tijdens een spanningsmoment niet kunt gebruiken. Een goede concentratie is een naar binnen gerichte concentratie waarbij je je zoveel als mogelijk afsluit van je omgeving. Je hoort vrijwel niets van wat in je omgeving gebeurt. Je bent alleen (of zoveel als mogelijk) met jezelf bezig. Door je bezig te houden met concentreren op jezelf heb je automatisch minder ruimte voor vervelende gedachten.

- Lichamelijke ontspanningIn een spanningssituatie reageert ons lichaam op een onprettige manier. Gespannen en trillende spieren, buikpijn en hoofdpijn zijn daar een paar goede voorbeelden van. Een goede lichamelijke ontspanning laat je lijf weer lekker voelen. Pijn, gespannen spieren en onrust verdwijnen. Daarnaast zorgt een goede lichamelijke ontspanning ervoor dat je je geestelijk ook prettiger zult voelen. Lichamelijke ontspanning ontstaat als je spieren niet aangespannen zijn. Volledige ontspanning bereik je tijdens een moment van slaap (mits rustig!). Een zo goed als mogelijke ontspanning betekent dus dat je die spieren die je op het moment van spanning niet nodig hebt, ontspant (er zijn altijd spieren die je wel nodig hebt; anders zou je bijvoorbeeld van je stoel vallen).

- Geleide fantasieAls je geheel ontspannen bent heb je even alle tijd en rust om te genieten van mooie dingen. De leuke vakantie van vorig jaar, de laatste keer dat je de slappe lach hebt gehad, de liefste persoon in je omgeving etc. Je kunt jezelf op een leuke ontspannen plaats zien zoals bijvoorbeeld een strand, bergen of een mooi bos. Van die gedachten en beelden mag je genieten…je neemt er even de tijd voor. Als begeleider van een ontspanningsoefening kun je die fantasie begeleiden door algemene opmerkingen te maken die de leerlingen ondersteunen in hun fantasie. Je kunt er echter ook voor kiezen om die fantasie heel bewust te sturen, te leiden. Aan de ene kant maakt het dit de leerling makkelijk omdat hij niet hoeft te zoeken naar een prettige fantasie en aan de andere kant geeft het jou als begeleider de mogelijkheid om deelnemers krachtervaring op te laten doen (zie ook N.L.P.). De krachtervaring in de geleide fantasie zoals beschreven in bijlage 8 zit hem in het steeds hoger worden van de golven waarbij de leerling zich toch sterk genoeg blijft voelen.

11

4. Verschillende methodes

NLP Deze methode vertrekt vanuit het gevoel

NLP (Neuro-Linguïstisch Programmeren) gaat ervan uit dat we wel worden beïnvloed door onze omstandigheden en onze levensgeschiedenis, maar dat we er niet aan overgeleverd zijn. NLP stelt dat ieder mens de innerlijke hulpbronnen heeft om - gegeven de juiste motivatie - dat te kunnen wat hij wil kunnen en zijn potentieel tot bloei te brengen. NLP levert krachtige gereedschappen om innerlijke mogelijkheden te ontwikkelen, die gebaseerd zijn op de fundamentele wisselwerking tussen ons zenuwstelsel, ons taalgebruik en ons wereldmodel. De vraag waar het bij NLP om gaat is: hoe gebruiken we die wisselwerking om concrete doelen te bereiken.

R.E.T. De methode vertrekkend vanuit de gedachten

Rationeel Emotieve Therapie (RET) is een vorm van cognitieve gedragstherapie ontwikkeld door Albert Ellis (1913), een psychoanalyticus uit de VS. Ellis gaat uit van de veronderstelling dat het denken (gedachten, vaste overtuigingen, interpretaties etc.) het gevoel controleert. De wijze waarop iemand tegen allerlei zaken aankijkt heeft zich gedurende zijn gehele leven langzaam ontwikkeld. Hij wordt als het ware gevoed met allerlei opvattingen, overtuigingen, ideeën, normen, waarden, (voor)oordelen, etc.Het gevolg is dat gedachten bepaalde gevoelens oproepen, die weer een bepaalde handeling tot gevolg heeft. Wanneer gedachten gebaseerd zijn op verkeerde opvattingen, dan zullen de gevoelens en handelingen die daarop volgen dikwijls moeilijkheden en problemen veroorzaken. Het doel van RET is te leren die “verkeerde” gedachten in te zien en te corrigeren, hetgeen bevrijdend werkt.

12

A

B

C

GEDRAGSTHERAPIEDe methode vertrekkend vanuit het gedrag

De gedragstherapie gaat uit van het DOEN. Uiteindelijk is het doel van alle eerder beschreven methodes dat er uiteindelijk gedragsverandering optreedt en dat deze verandering ook steeds vaker optreedt.Bij deze methode kom je stap voor stap tot het gewenste gedrag.

De lijn vertegenwoordigt jouw proces. Tussen A en B staan de stappen die je al gezet hebt op gedragsniveau, tussen B en C staan stapjes die je nog wilt gaan zetten om uiteindelijk bij C, het gewenste gedrag, uit te komen.

ACTDeze methode vertrekt vanuit gedrag en gedachten

ACT staat voor Acceptance and Commitment Therapy, een relatief nieuwe vorm van gedragstherapie die aan het eind van de 20ste eeuw is ontwikkeld door drie Amerikaanse psychologen: Steven Hayes, Kelly Wilson & Kirk Strosahl. Sinds juli 2010 is ACT erkend als een effectief bewezen therapie voor een verscheidenheid aan problemen, bijvoorbeeld angst, depressie en chronische pijn.

Bij ACT leer je op een andere manier met hun vervelende gedachten, gevoelens, en sensaties om te gaan dan hun eerste automatische reactie hun ingeeft: oplossen! Het blijkt namelijk dat het gevecht aangaan met gedachten en/of gevoelens (of ze juist proberen te vermijden) er juist vaak voor zorgt dat deze een grotere invloed krijgen op iemands leven. Het alternatief is acceptatie van deze vervelende ervaringen. Niet omdat deze zo leuk zijn, maar omdat je niet wilt dat ze nog meer ruimte innemen in je leven. Met de energie die je overhebt, kun je je vervolgens richten op de dingen die er wel echt toe doen! De kern van ACT is de filosofie dat het vechten tegen onvermijdelijke ervaringen/problemen uiteindelijk ten koste gaat van een waardevol, vitaal leven.

13

OefeningEerste stap m.b.t. de methode ontspanning:

Korte ademhalingsoefening om in het hier en nu te geraken en te ontdekken dat je d.m.v. je ademhaling rustiger kunt worden, leeg hoofd krijgt, etc.:

Om in eerste instantie te oefenen met je ademhaling en om in alle rust te ervaren wat dat met je doet kun je deze oefening wellicht het beste doen als je gaat slapen. Ga lekker op je rug liggen, armen naast je lichaam, benen wat uit elkaar. Als je ontspannen genoeg ligt ga je je concentreren op je ademhaling. Zorg ervoor dat je ademhaling dieper wordt. Als je niet weet hoe buikademhaling voelt leg dan een hand of een boek op je buik en probeer deze eens te laten bewegen met je ademhaling. Zorg er ook voor dat je ademhaling regelmatig wordt. Adem in door je neus (mits je niet verkouden bent) en adem rustig uit, door je mond (je kunt dat ‘blazend’ doen dan duurt het uitademen wat langer).Probeer met je gedachten eens een ‘ademtocht’ te volgen; volg eens hoe de lucht de neus naar binnen gaat en je longen vult en vervolgens de longen weer verlaat om via je mond naar buiten te gaan. Blijf je zo’n 3 minuten concentreren op je ademhaling.

Als je dit thuis een paar keer geoefend hebt kun je ook gaan proberen om in diverse andere situaties (b.v. in de klas) te proberen je ademhaling bewust te sturen. Daarvoor hoef je helemaal niet je ogen dicht te doen of te gaan liggen. Je hoeft je alleen maar te concentreren op je ademhaling. Je zult merken dat je in staat bent daardoor jezelf wat rust te geven.

14

5. Opdracht 1 Datum:

Nuttig voor mij was:

Mijn doel voor de komende week is:

Welke kleine stapjes heb ik nodig om dit te bereiken:(zo concreet/SMART mogelijk)

15

Opdracht 2

Analyse van mijn manier van kritiek geven(huiswerk voor bijeenkomst 2)

- Als me iets dwars zit, neem ik dan de tijd om eerst eens helder te krijgen wat me niet bevalt?

- Als me iets dwars zit, tegen wie zeg ik dit dan ook echt?

- Tegen wie zeg ik het niet?

- Als me iets dwars zit, zeg ik het dan direct of wacht ik een poos (spaar ik kritiek op)?

- Als ik zeg wat me dwars zit, zeg ik dan ook rechtstreeks wat ik wil zeggen of zwak ik het af ?

- Als me iets dwars zit, maak ik dan ook duidelijk hoe ik het anders wil?

16