015 elimu ya dini ya kiislamu coverf - necta...kuchuja hadithi za mtume (s.a.w) hivyo watahiniwa hao...

BARAZA LA MITIHANI LA TANZANIA

015 ELIMU YA DINI YA KIISLAMU

TAARIFA YA UCHAMBUZI WA MAJIBU YA WATAHINIWA KATIKA MTIHANI WA KIDATO

CHA NNE (CSEE) 2019

BARAZA LA MITIHANI LA TANZANIA

TAARIFA YA UCHAMBUZI WA MAJIBU

YA WATAHINIWA KATIKA MTIHANI

WA KIDATO CHA NNE (CSEE) 2019

015 – ELIMU YA DINI YA KIISLAMU

ii

Kimechapishwa na

Baraza la Mitihani la Tanzania,

S.L.P. 2624,

Dar es salaam, Tanzania.

© Baraza la Mitihani la Tanzania, 2019

Haki zote zimehifadhiwa.

iii

YALIYOMO

YALIYOMO ............................................................................................................ iii

DIBAJI ..................................................................................................................... iv

1.0 UTANGULIZI ............................................................................................... 1

2.0 TATHMINI YA KILA SWALI KWA MADA ............................................. 2

2.1 SEHEMU (A) ............................................................................................. 2

2.1.1 Swali la 1: Kuchagua Majibu Sahihi. ................................................. 2

2.1.2 Swali la 2: Kuoanisha ......................................................................... 8

2.2 SEHEMU B: Maswali ya kujibu kwa ufupi ............................................. 10

2.2.1 Swali la 3: Familia ya kiislamu. ....................................................... 10

2.2.2 Swali la 4: Mfumo wa Jamii ya Kiislamu ........................................ 13

2.2.3 Swali la 5: Nguzo za Imani ............................................................... 15

2.2.4 Swali la 6: Nguzo za Uislamu .......................................................... 18

2.2.5 Swali la 7: Mambo ya lazima kufanyiwa maiti wa Kiislamu. .......... 20

2.2.6 Swali la 8: Qur`an ............................................................................. 23

2.2.7 Swali la 9: Sunnah na Hadithi .......................................................... 26

2.3 SEHEMU C: Maswali ya Insha ............................................................... 29

2.3.1 Swali la 10: Dola ya Kiislamu Madinah ........................................... 30

2.3.2 Swali la 11: Qur'an. .......................................................................... 36

2.3.3 Swali la 12: Nguzo za Uislamu ........................................................ 42

2.3.4 Swali la 13: Mfumo wa Jamii ya Kiislamu ...................................... 47

3.0 UCHAMBUZI WA KUFAULU KWA KILA MADA ............................... 54

4.0 HITIMISHO ................................................................................................ 55

5.0 MAPENDEKEZO ....................................................................................... 55

6.0 Kiambatisho ................................................................................................. 56

iv

DIBAJI

Taarifa hii ya Uchambuzi wa Majibu ya Watahiniwa katika Mtihani wa Kidato cha

Nne (CSEE) 2019 katika somo la Elimu ya Dini ya Kiislamu imeandaliwa ili kutoa

mrejesho kwa wanafunzi, walimu, wazazi, watunga sera na wadau wa elimu kwa

ujumla kuhusu kufaulu kwa watahiniwa katika mtihani wa somo hili. Majibu ya

watahiniwa katika mtihani ni kiashiria kimojawapo kinachoonesha mambo ambayo

watahiniwa waliweza kujifunza kwa usahihi na yale ambayo hawakuweza

kujifunza katika kipindi cha miaka minne ya Elimu ya Sekondari.

Katika taarifa hii, uchambuzi wa kila swali umefanyika ambapo dosari mbalimbali

zilizojitokeza katika majibu ya maswali zimeainishwa kwa kuonesha watahiniwa

walioshindwa kujibu kwa usahihi. Pia uchambuzi huu umeonesha watahiniwa

waliopata alama za juu, wastani na chini katika kila swali na sampuli za majibu ya

watahiniwa waliofanya vizuri au vibaya zimeoneshwa. Aidha, sababu mbalimbali

ambazo zilichangia wanafunzi kuweza au kushindwa kujibu maswali kwa usahihi

zimeelezwa. Sababu zilizowafanya baadhi ya wanafunzi kuweza kujibu maswali

kwa usahihi ni kama vile uelewa wa matakwa ya maswali na kuwa na maarifa ya

kutosha juu ya mada mbalimbali za somo la Elimu ya Dini ya Kiislamu. Aidha,

uchambuzi umeonesha kuwa baadhi ya wanafunzi walishindwa kujibu maswali

kwa usahihi kutokana na kutotambua matakwa ya maswali na kuwa na maarifa

finyu katika mada mbalimbali na hasa katika Mambo ya lazima kufanyiwa maiti ya

Kiislamu na Nguzo za Imani. Uchambuzi umebaini kuwepo kwa udhaifu katika

kujibu maswali ya kujibu kwa ufupi na yale ya kujieleza kwa insha.

Baraza la Mitihani la Tanzania lina imani kuwa mrejesho uliotolewa

utawawezesha wadau wa elimu kuchukua hatua madhubuti za kuboresha mchakato

wa ufundishaji na ujifunzaji ili hatimaye kuondoa changamoto zilizoainishwa

katika taarifa hii. Endapo mapendekezo yaliyotolewa mwishoni mwa uchambuzi

huu yatafanyiwa kazi, ujuzi na maarifa watakaopewa wanafunzi wa kidato cha nne

katika somo hili utaongezeka na kiwango cha kufaulu katika somo hili

kitaongezeka.

Dkt. Charles E. Msonde

KATIBU MTENDAJI

1

1.0 UTANGULIZI

Taarifa hii inachambua kiwango cha kufaulu katika mtihani wa kidato cha

nne (CSEE) wa mwaka 2019, somo la Elimu ya Dini ya Kiislamu. Mtihani

huo uliofanyika mwezi novemba 2019 uliandaliwa kwa kuzingatia

muhtasari wa somo hili kwa kidato cha I hadi IV wa mwaka 2012.

Mtihani huu ulikuwa na karatasi moja iliyokuwa na sehemu tatu: A, B na C

zenye jumla ya maswali kumi na tatu. Sehemu A ilikuwa na maswali

mawili. Swali la kwanza lilikuwa na vipengele kumi na tano (i-xv) ambapo

mtahiniwa alitakiwa kuchagua majibu sahihi, swali hili lilikuwa na jumla

ya alama 15. Swali la pili lilikuwa la kuoanisha lenye vipengele vitano (i-v)

nalo lilikuwa na jumla ya alama 5. Sehemu B ilikuwa na maswali saba (7)

ya kujibu kwa ufupi. Kila swali lilibeba alama 5 kwa hiyo sehemu hii

ilikuwa na jumla ya alama 35. Sehemu C ilikuwa na maswali manne (4) ya

insha ambapo mtahiniwa alitakiwa kujibu maswali matatu tu, kila swali

lilikuwa na alama 15 na kuifanya sehemu hii kuwa na jumla ya alama 45.

Jumla ya alama zote katika karatasi hii zilikuwa 100.

Idadi ya watahiniwa walioandikishwa kufanya mtihani wa Elimu ya Dini

ya Kiislamu mwaka 2019 ni 69,433 na waliofanya mtihani walikuwa

67,230. Hii ni sawa na ongezeko la watahiniwa 20,361 ikilinganishwa na

watahiniwa 46,869 waliofanya mtihani wa Elimu ya Dini ya Kiislamu

mwaka 2018. Aidha, watahiniwa 67,035 walipata matokeo ambapo

watahiniwa 36,565 sawa na 54.55% walifaulu. Kati ya hawa, watahiniwa

20 (0.05%) walipata gredi A, 407 (1.11%) walipata gredi B, 11,123

(30.42%) walipata gredi C na 25,015 (68.41%) walipata gredi D.

Watahiniwa 30,470 sawa na asilimia 45.45 walipata gredi F. Kwa ujumla

kiwango cha kufaulu kwa watahiniwa kwa mwaka 2019 kilikuwa asilimia

54.55.

Taarifa hii inaonesha uchambuzi wa maswali ya mtihani na majibu

yaliyotolewa na watahiniwa. Sampuli za majibu ya watahiniwa zimewekwa

ili kuonesha kile kilichofanywa na watahiniwa. Kufaulu kwa watahiniwa

kuligawanyika katika mafungu matatu ambayo ni: vizuri, wastani na

dhaifu. Kufaulu kwa mada kulikuwa dhaifu kama kulikuwa kati ya asilimia

0 hadi 29. kufaulu kulikuwa wastani kama kulikuwa kati ya asilimia 30

hadi 64 na kufaulu kulikuwa vizuri kati ya asilimia 65 hadi 100.

2

2.0 TATHMINI YA KILA SWALI KWA MADA

2.1 SEHEMU (A)

Sehemu hii ilikuwa na maswali mawili na ilikuwa na jumla ya alama 20.

Swali la kwanza lilikuwa la kuchagua jibu sahihi ambapo mtahiniwa

alipewa sentensi yenye majibu matano ya kuchagua (A, B, C, D na E) na

kutakiwa kuchagua herufi moja ya jibu sahihi na kujaza katika karatasi

yake ya kujibia. Swali la pili lilikuwa la kuoanisha ambapo mtahiniwa

alitakiwa aoanishe matendo matano yaliyopo katika orodha A (i - v) na

majina ya matendo hayo katika orodha B (A hadi G) na kujaza katika

kitabu chake cha kujibia.

2.1.1 Swali la 1: Kuchagua Majibu Sahihi

Swali la kwanza lilikuwa na vipengele kumi na tano (i-xv). Miongoni mwa

mada zilizopimwa katika swali hili zilikuwa ni: (i) Dola ya Kiislamu

Madinah, (ii) Historia ya Uislamu Baada ya Kutawafu Mtume (s.a.w), (iii-

v) Sunnah na Hadithi, (vi-ix) Qur’an, (x) Mtazamo wa Uislamu juu ya

Dini, (xi - xii) Familia ya Kiislamu, (xiii) Sheria katika Uislamu na (xiv -

xv) Nguzo za Imani. Katika kila kipengele mtahiniwa alitakiwa kuchagua

jibu sahihi kati ya majibu matano (A-E) aliyopewa na kuandika herufi ya

jibu hilo katika kitabu chake cha kujibia. Kila kipengele kilikuwa na alama

1, hivyo swali lote lilikuwa na jumla ya alama 15.

Swali hili lilijibiwa na watahiniwa 67,199 (99.84%) kati ya watahiniwa

67,309 waliofanya mtihani huu. Takwimu zinaonesha kuwa watahiniwa

64,122 (95.46%) walifaulu. Watahiniwa 38,304 (57.00%) walipata alama

za wastani (5 hadi 9), na watahiniwa 25,818 (38.42%) walipata alama za

juu (10 hadi 15), ambapo kati yao watahiniwa 181 walipata alama zote 15

za swali hili. Watahiniwa 3,077 (4.58%) walipata alama za chini (0 hadi 4)

ambapo miongoni mwao watahiniwa 47 walipata alama 0. Chati namba 1

inaonesha kufaulu kwa watahiniwa hawa kwa asilimia.

3

Chati ya 1: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 1

Uchambuzi uliofanywa katika majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa,

kiwango cha kufaulu katika swali hili kilikuwa kizuri kwani watahiniwa

64,122 (95.46%) kati ya 67,199 waliojibu swali hili walipata alama 5 hadi

15. Watahiniwa waliopata alama za wastani (5 hadi 9) waliweza kujibu

vizuri vipengele vitano hadi tisa vya swali na wale waliopata alama za juu

(10 hadi 15) walijibu vizuri vipengele kumi na zaidi kati ya vipengele

kumi na tano vya swali. Miongoni mwa vipengele vilivyojibiwa vizuri na

watahiniwa hawa ni; (iii, iv, v, vi, vii, ix, x, xi na xv) vilivyotoka katika

mada za: Sunnah na Hadithi, Qur`an, Mtazamo wa Uislamu juu ya Dini,

Familia ya Kiislamu na Nguzo za Imani. Hii inaonesha kuwa watahiniwa

hawa walielewa vema vipengele hivyo na walikuwa na maarifa ya kutosha

katika mada hizo, hivyo walifanya vizuri. Watahiniwa waliopata alama za

chini (0 hadi 4 ) walishindwa kuchagua majibu sahihi katika vipengele

vingi vya swali kutokana na sababu mbalimbali kama zinavyochambuliwa

katika aya zinazofuata;

Kipengele cha (i) kilitoka katika mada ya “Dola ya kiislamu Madinah”

katika mada ndogo ya “Uendeshaji wa Dola ya Kiislamu Madinah”. Katika

kipengele hiki watahiniwa walitakiwa kuchagua kundi linaloonesha vyanzo

muhimu vya mapato katika serikali ya Kiislamu ambapo jibu sahihi

lilikuwa ni E (Zakat, Sadaka, Jizya, Al kharaj, Al-fay, Al-ghanimah na Al-

ushru). Watahiniwa wengi hawakuwa na ufahamu juu ya istilahi hizi, hivyo

4.6%

57.0%

38.4%

0.0 - 4.0

5.0 - 9.0

10.0 - 15.0

Alama

4

hawakuweza kuchagua jibu sahihi. Wengine hawakuweza kuchagua jibu

sahihi kutokana na kutokuwa na ufahamu juu ya mada husika kwa ujumla

na hatimae walishindwa kufanya vizuri.

Kipengele cha (ii) kilitoka katika mada ya Historia ya Uislamu baada ya

kutawafu Mtume (s.a.w) kipengele hiki kiliuliza sababu ya baadhi ya watu

kuasi Uislamu mara baada ya kutawafu kwa Mtume (s.a.w), jibu sahihi

lilikuwa ni B (uroho wa madaraka). Watahiniwa wengi walijibu kwa

usahihi. Watahiniwa waliokosa kipengele hiki walichagua jibu A (kukataa

kutoa zaka) jibu linaloonesha kuwa watahiniwa hawa walichanganya

majibu kutokana na kuwa na maarifa finyu. Kukataa kutoa Zaka ni

matokeo ya uasi. Watahiniwa wengine walichagua jibu C (ugumu wa

sharia za kiislamu) kwa sababu ya kutokuwa na maarifa ya kutosha.

Kipengele cha (iii) kilitoka katika mada ya “Sunnah na Hadithi”, katika

mada ndogo ya Uchambuzi wa Hadithi za Mtume (s.a.w). Kipengele hiki

kiliuliza kuhusu kanuni inayotumika kuchuja Hadithi za Mtume (s.a.w) na

jibu lake sahihi lilikuwa D (kwa kuangalia maisha ya wapokezi wa

Hadithi). Uchambuzi unaonesha watahiniwa wengi hawakuchagua herufi

sahihi na badala yake walichagua E (kuangalia matumizi ya hadithi hiyo

katika maisha) kwa sababu hawakuwa na uelewa wa kanuni zinazotumika

kuchuja Hadithi za Mtume (s.a.w) hivyo watahiniwa hao walibahatisha

majibu kwa kuuganisha mzizi wa swali na kila jibu lililopo ikizingatiwa

kuwa jibu E lilikuwa na muunganiko mzuri kilugha.

Kipengele cha (iv) kilitoka katika mada ya “Sunnah na Hadithi” katika

mada ndogo ya Tanzu za Hadithi. Kipengele hiki kilimtaka mtahiniwa

kuchagua kundi ambalo litawekwa Hadithi iliyosimuliwa na msimulizi

anayejulikana kuwa na uwezo mdogo wa kuhifadhi masimulizi. Jibu sahihi

lilikuwa ni A (dhaifu). Takwimu zinaonesha wengi walijibu kwa usahihi na

wachache waliokosa walichagua jibu C (Maudhuu). Waliokosa kipengele

hiki hawakuwa na maarifa ya kutosha katika uchambuzi wa Hadithi, hivyo

walishindwa kubaini vigezo vya Hadithi dhaifu.

Kipengele cha (v) pia kilitoka katika mada ya “Sunnah na Hadithi”.

Mtahiniwa alitakiwa kuainisha kundi la Hadithi linalotokana na Isnad

(msururu wa wapokezi) ya watu wema na waadilifu katika maisha yao. Jibu

sahihi lilikuwa ni E (sahihi). Watahiniwa wengi waliweza kuchagua jibu

5

hili kwa kuwa walikuwa na maarifa ya kutosha katika mada ya uchambuzi

wa Hadithi. Watahiniwa wengi waliokosa walichagua jibu A. Watahiniwa

hawa walionesha kuwa hawafahamu maana ya neno “Maudhuu” katika fani

ya Hadithi.

Kipengele cha (vi) kilitoka katika mada ya Quràn na kilimtaka mtahiniwa

kuainisha mafunzo ya Suratul Fatiha endapo Muislamu anataka kuanza

kufanya jambo lolote lile. Jibu sahihi lilikuwa B (kusoma Bismillahi

Rahmani Rahiim. Watahiniwa wengi walijibu kwa usahihi kwakuwa

kusoma Bismillahi Rahmani Rahiim ni kitendo ambacho kimezoeleka

kufanywa na waumini wa Kiislamu katika maisha yao ya kila siku kabla ya

kufanya jambo lolote. Baadhi ya watahiniwa waliokosa kipengele hiki

walichagua jibu A. Hii ni kwa sababu ya mafundisho kuwa kabla ya kuanza

kusoma Qur’an msomaji anatakiwa kuanza kwa kumlaani shetani kwa

kutamka Audhubillah Mina Shaytwaanir Rajiim.

Kipengele cha (vii) kilihusiana na mada ya Quràn katika mada ndogo ya

“Surah zilizochaguliwa”. Swali lilimtaka mtahiniwa ataje dhambi kubwa

inayotajwa katika suratul Humazah. Jibu sahihi lilikuwa ni B (kusengenya).

Watahiniwa wengi walifanya vizuri katika kipengele hiki. Inaonesha kuwa

watahiniwa hawa walikuwa na maarifa ya kutosha juu ya tafsiri ya suratul

Humazah. Watahiniwa waliokosa kipengele hiki walikuwa hawajui

maudhui ya Suratul Humazah, hivyo majibu yao yalikuwa ya kubahatisha.

Kipengele cha (viii) kilitoka kwenye mada ya Quràn, mafunzo ya Surah

zilizoteuliwa “Suratul Bayyinah”. Mtahiniwa alitakiwa kubainisha tafsiri ya

aya ya saba ya sura hiyo. Jibu sahihi lilikuwa B (hakika wale walio amini

na kutenda mema basi hao ndio wema wa viumbe). Kufaulu katika

kipengele hiki kulikuwa ni kwa wastani. Watahiniwa waliochagua jibu

sahihi walikuwa wamehifadhi surat Bayyinah na walikuwa wanafahamu

vizuri tafsiri yake. Watahiniwa wengi waliokosa swali hili walichagua jibu

C (ndani yake kuna sharia madhubuti) na D (kisha kwa hakika mtaulizwa

siku hiyo juu ya neema {mlizopewa}). Watahiniwa hawa hawakuwa

wanafahamu “Suratul Bayyinah” katika matini na tafsiri yake.

6

Kipengele cha (ix) kilipima mada ya Quràn katika kipengele cha adabu za

usomaji wa Quràn. Mtahiniwa alitakiwa kubaini katika Orodha ya adabu

zilizoorodheshwa ni ipi haikuwa miongoni mwa adabu za usomaji wa

Quràn. Jibu sahihi lilikuwa ni C (kuanza kwa sauti ya chini kisha kwa

sauti ya juu katika kusoma). Watahiniwa wengi walifanya vizuri katika

kipengele hiki. Hii inadhihirisha kuwa walikuwa na maarifa ya kutosha

kuhusu adabu za usomaji wa Quràn. Waislamu wengi huzingatia adabu

mbalimbali za usomaji wa Qur’an katika usomaji wao wa kila siku. Hivyo

nyingi katika adabu hizi zimezoeleka na hufuatwa na wasomaji wa Qur’an.

Hata hivyo katika kipengele hiki wapo waliochagua majibu mengine

ambayo si sahihi. Watahiniwa hawa walionesha kutokuelewa swali na

kutokuwa na maarifa ya kutosha kuhusu Adabu za kuisoma Quràn.

Kipengele cha (x) kilipima mada ya “Mtazamo wa Uislamu juu ya dini”.

Kwenye kipengele hiki mtahiniwa alitakiwa kuchagua jibu linaloonesha

kazi kuu ya dini kwa mtazamo wa Uislamu. Watahiniwa wengi walifanya

vizuri katika kipengele hiki kwa kuchagua jibu sahihi ambalo lilikuwa ni A

(kusimamia sheria na kumkomboa mwanadamu). Watahiniwa hao

walionesha kuwa na maarifa ya kutosha juu ya kazi ya dini kwa mtazamo

wa Uislamu. Hata hivyo majibu B, D na E hayakuchaguliwa kwa vile

yalitaja mambo ambayo yapo kinyume na Uislamu.

Kipengele cha (xi) kilitoka katika mada ya “Familia katika Uislamu”.

Mtahiniwa alitakiwa kubaini jinsi ndoa inavyomuhifadhi Muislamu

kutokana na zinaa. Jibu sahihi katika kipengele hiki lilikuwa ni C (imeweka

utaratibu madhubuti wa kukidhi haja). Watahiniwa wengi walimudu

kuchagua jibu sahihi katika kipengele hiki kwa sababu ndoa ni ibada

muhimu katika jamii. Watahiniwa walionesha kuwa na maarifa ya ziada

kuhusu mada hii. Baadhi ya watahiniwa ambao hawakulielewa swali

walijibu kipengele hiki kwa kubahatisha.

Kipengele cha (xii) kilitoka katika mada ya “Familia ya Kiislamu” katika

mada ndogo ya “Talaka na Eda”. Kipengele hiki kiliuliza kuhusu hukumu

ya mwanamke mjamzito aliyepewa talaka katika sheria ya kiislamu. Jibu

sahihi la kipengele hiki lilikuwa ni E (eda hadi pale atakapo jifungua).

Watahiniwa wengi walimudu kuchagua jibu sahihi katika kipengele hiki,

kutokana na kuwa na maarifa ya kutosha kuhusu Talaka na Eda. Baadhi ya

waliokosa kipengele hiki walichagua jibu D (eda hadi atakapo maliza

7

kunyonyesha) ambalo halikuwa jibu sahihi. Ama watahiniwa wengine

waliochagua majibu A, B na C wote walidhihirisha kutokuwa na marifa ya

kutosha juu ya mada ya talaka na eda.

Kipengele cha (xiii), kilitoka katika mada ya “Sheria katika Uislamu”

kipengele hiki kiliuliza kuhusu adhabu ya mlevi katika sharia ya Uislamu.

Jibu la swali hili lilikuwa ni D (kuchapwa viboko arobaini). Watahiniwa

wengi walimudu kuchagua jibu sahihi hali iliyoonesha kuwa watahiniwa

hawa walikuwa na maarifa ya kutosha juu ya mada hii ya Sheria katika

Uislamu. Hata hivyo wapo baadhi ya watahiniwa walichagua majibu

mengine kama vile A, C na E kwa sababu mbalimbali: Waliochagua A

(kuchapwa viboko mia moja) hawa walishindwa kutofautisha kati ya

adhabu ya mlevi na mzinifu, wale waliochagua C (kuchwapwa viboko

hamsini) na E (kuchapwa viboko ishirini na moja) walionesha kuwa

hawana maarifa yakutosha juu ya hukumu za kisheria zilizoainishwa katika

Uislamu kwa makosa ya ulevi hivyo walichagua majibu yao kwa

kubahatisha.

Kipengele cha (xiv), kilitoka katika mada ya “Nguzo za Imani” katika

kipengele cha “kuamini siku ya mwisho”. Kipengele hiki kiliuliza kuhusu

maana sahihi ya kuamini siku ya mwisho ambapo jibu lake sahihi lilikuwa

ni B (kuna maisha ya milele baada ya kufufuliwa). Kufaulu kwa

watahiniwa katika kipengele hiki kulikuwa kuzuri kwani watahiniwa wengi

waliweza kuchagua jibu hilo kwa sababu walikuwa na maarifa ya kutosha

kuhusiana na mada ya Imani ya siku ya mwisho. Watahiniwa wachache

walichagua majibu ambayo hayakuwa sahihi kama vile C (unapokufa nchi

moja utafufuliwa nyingine) na wengine D (haiwezekani kufufuliwa tena

baada ya kufa). Watahiniwa hawa walionesha kuwa wameathiriwa na

imani kuwa mtu akifa sehemu moja ya dunia hufufuliwa kwa kuzaliwa tena

upya sehemu nyingine. Watahiniwa wengine walijibu kwa mtazamo wa

makafiri kuwa hakuna maisha baada ya kufa.

Kipengele cha (xv) kilitoka katika mada ya Nguzo za Imani katika

kipengele cha Kuamini Mitume wa Mwenyezi Mungu. Katika kipengele

hiki watahiniwa walitakiwa kubaini sababu ya kuhitajika Mtume mwingine

baada ya Mtume wa kwanza kurejea kwa mola wake. Jibu sahihi lilikuwa

ni D (Mtume aliyetangulia alipelekwa kwa taifa maalum). Kufaulu kwa

watahiniwa katika kipengele hiki kulikuwa kwa wastani.

8

Baadhi ya watahiniwa walichagua jibu B (Mtume aliyefuata alikuwa na

mafundisho tofauti na aliyetangulia), watahiniwa hawa walishindwa

kuelewa kuwa misingi ya mafundisho ya mitume haitofautiana.

Watahiniwa wachache walichagua majibu A, C na E ambayo hayakuwa

majibu sahihi. Majibu haya yanaashiria kuwa watahiniwa hawa hawakuwa

na ufahamu kuhusu mada husika hivyo walikuwa wanabahatisha.

2.1.2 Swali la 2: Kuoanisha Swali hili lilitoka katika mada ya Nguzo za Uislamu, mada ndogo ya Hija

na Umrah. Mtahiniwa alitakiwa kuoanisha matendo ya Hija yaliyokuwa

katika orodha A (i-v) na majina ya matendo hayo kutoka orodha B (A-G)

na kisha kuandika herufi ya jibu sahihi kwa kila kipengele katika kitabu cha

kujibia.



30,672 (45.70%) walipata alama 0 hadi 1 katika swali hili. Watahiniwa

27,242 (40.58%) walipata alama 2 hadi 3 na watahiniwa 9,210 (13.72%)

walipata alama 4 hadi 5. Chati namba 2 inaonesha kufaulu kwa watahiniwa

hao kwa asilimia.

Chati ya 2: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 2

45.7 40.6

13.7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0.0 - 1.0 2 - 3.0 4.0 - 5.0

Asi

lim

ia y

a w

ata

hin

iwa

Alama

9

Uchambuzi uliofanywa katika majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa

kiwango cha kufaulu katika swali hili ni cha wastani kwani watahiniwa

36,452 (54.31%) waliojibu swali hili walipata alama 2 hadi 5. Watahiniwa

hawa walionesha kuwa na ufahamu wa kutosha kuhusu ibada ya Hija na

Umra jambo ambalo liliwawezesha kuoanisha kwa usahihi vipengele vingi

na wengine vyote vya swali hili. Vipengele ambavyo kwa kiasi kikubwa

watahiniwa hawa walimudu kuvioanisha kwa usahihi ni: (i), (iii) na (v). Hii

ni kwa sababu Mahujaji huvirejea vitendo hivi kwa kuvitaja kwa majina

kila wanapoeleza namna walivyotekeleza ibada ya Hija.

Kipengele cha (i) chenye sentensi inayosema "mahujaji husimama, kuleta

dhikri na kuomba dua mchana kutwa " ni miongoni mwa vipengele

ambavyo watahiniwa walifanya vizuri. Jibu la kipengele hiki lilikuwa ni

herufi D (Arafa). Tukio la mahujaji kusimama Arafa linakumbukwa sana

na waumini ambao hawakwenda Makka kufanya ibada ya Hija ili waweze

kutekeleza Sunnah ya kufunga inayoambatana na siku hiyo. Watahiniwa

ambao hawakuoanisha kipengele hiki kwa usahihi, wengi walioanisha na

herufi G (miqaat) ambalo halikuwa jibu sahihi. Watahiniwa hawa

walihusisha neno miqaati na ''mahujaji kusimama" kwasababu miqaat ni

sehemu au vituo ambavyo mahujaji husimama kwa ajili ya kutia nia ya Hija

na kuvaa ihram ili kuendelea na hatua nyingine.

Katika kipengele cha (iii) chenye sentensi inayosema "mahujaji hutembea

mara saba baina ya safwa na marwa" pia ni miongoni mwa vipengele

ambavyo watahiniwa walifanya vizuri. Jibu la kipengele hiki lilikuwa ni F

(sa`i). Watahiniwa walioshindwa kuonanisha kipengele hiki kwa usahihi

waliweka majibu ya kubahatisha. Baadhi yao walioanisha na herufi C

(Tawafu) kwa sababu kitendo cha Tawafu hufanyika mara saba kama ilivyo

kitendo cha (sa`i), hivyo majibu yaliwachanganya.

Kipengele cha (v) chenye sentensi isemayo "mahujaji huzunguka al-kaaba

mara saba kuanzia jiwe jeusi" ni miongoni mwa vipengele ambavyo

watahiniwa wengi walimudu kuonanisha kwa usahihi. Jibu la kipengele

hiki lilikuwa ni C (Tawafu). Watahiniwa ambao hawakuonanisha kipengele

hiki kwa usahihi walichagua herufi E (Qiraan) na wengine A (ifraad) kwa

sababu hawakuwa na maarifa ya kutosha kufahamu kuwa hizo zilikuwa ni

aina za Hija.

10

Uchambuzi zaidi katika majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa vipengele

ambavyo watahiniwa wengi hawakufanya vizuri ni (ii na iv). Katika

kipengele cha (ii) kinachosema mahujaji hutia nia ya hija na kuvaa ihram,

jibu lake lilikuwa G (Miqaat). Watahiniwa wachache waliweza kuoanisha

kipengele hiki kwa usahihi. Watahiniwa wengine walioanisha kipengele

hiki na herufi A (Ifraad) kwa sababu kitendo hiki cha kutia nia na kuvaa

Ihram katika Miqaat hakipewi uzito mkubwa katika mafundisho ya ibada

ya Hija pia watahiniwa kutojua maana ya neno “infraad” hivyo

wakabahatisha ili kuona kama yanaendana.

Kipengele cha (iv) kiliwataka watahiniwa kubaini Hija iliyo nafuu kwa

mahujaji wanaotoka mbali na Makka. Jibu sahihi katika kipengele hiki

lilikuwa B (Tamattu). Watahiniwa wengi walishindwa kuonisha kwa

usahihi kwa sababu ya kutokuwa na maarifa ya kutosha kuhusu aina za

Hija na kukosa uzoefu kutoka kwa watu waliowahi kuhudhuria ibada hii.

2.2 SEHEMU B: Maswali ya kujibu kwa ufupi

Sehemu hii ilikuwa na maswali saba ya majibu mafupi ambayo mtahiniwa

alitakiwa kujibu maswali yote. Kila swali lilikuwa na alama tano (5) hivyo

jumla ya alama zote katika sehemu hii ilikuwa 35. Maswali katika sehemu

hii yalitoka katika mada zifuatazo: Familia ya kiislamu, Mfumo wa jamii

ya Kiislamu, Nguzo za Imani, Nguzo za Uislamu, Mambo ya lazima ya

kufanyiwa maiti Muislamu, Qur`an na Sunnah na Hadithi.

2.2.1 Swali la 3: Familia ya Kiislamu.

Swali hili lilitoka katika mada ya Familia katika Uislamu ambapo

mtahiniwa alitakiwa kufafanua kwa ufupi kwa nini mwanamke wa kiislamu

haruhusiwi kuolewa na mume zaidi ya mmoja kwa wakati mmoja. Swali

lilijibiwa na watahiniwa 64,952 (96.50%) kati ya watahiniwa 67,309

waliofanya mtihani huu. Takwimu zinaonesha kuwa watahiniwa 42,737

(65.80%) walipata alama 0 hadi 1 za swali hili. Watahiniwa 20,206

(31.11%) walipata alama 1.5 hadi 2.5 na watahiniwa 2,009 (3.09%)

walipata alama 3.5 hadi 5. Chati namba 2 inaonesha kufaulu kwa

watahiniwa hawa katika asilimia.

11

Chati ya: 3: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 3


kufaulu kwa watahiniwa katika swali hili kulikuwa ni wastani, kwa kuwa

watahiniwa 22,215 (34.20%) kati ya 64,952 waliojibu swali hili walipata

alama 1.5 hadi 5. Watahiniwa 20,206 (31.11%) walipata alama za wastani

(1.5 hadi 3) na watahiniwa 2,009 (3.09%) walipata alama za juu (3.5 hadi

5). Watahiniwa 20,206 (31.11%) waliopata alama za wastani hawakuweza

kutoa ufafanuzi wa kutosha kwenye hoja walizozitoa kuelezea sababu za

Uislamu kukataza mwanamke kuolewa na mume zaidi ya mmoja kwa

wakati mmoja ingawa hoja zao zilikuwa sahihi.

Watahiniwa waliopata alama za juu (3.5 hadi 5) walionesha kuwa na

maarifa ya kutosha juu ya mada hii ya Familia ya Kiislamu. Vile vile

walielewa vema matakwa ya swali na waliweza kutoa hoja madhubuti na

kufafanua kwa usahihi kwanini mwanamke wa kiislamu haruhusiwi

kuolewa na mume zaidi ya mmoja kwa wakati mmoja. Ufafanuzi waotoa

ulijumuisha hoja kama vile: mwanamke atakapopata mimba mtoto

hatafahamika baba yake wa halali, Kwa hali hii mtoto atakoseshwa haki

zake za msingi ikiwemo nasaba, malezi ya baba na mirathi. Mtoto huyu

anaweza kuchukua mirathi isiyo haki yake. Itakuwa ni ngumu mwnamke

huyu kutekeleza majukumu ya mke kwa mume ikizingatiwa kuwa mume ni

kiongozi katika familia. Matokeo ya hali hii itakuwa ni migogoro katika

65.8%

31.1%

3.1%

0.0 - 1.0

1.5 - 3.0

4.0 - 5.0

Alama

12

jamii. Kielelezo namba 3.1 kinaonesha sampuli ya majibu ya mtahiniwa

aliyejibu kwa kuzingatia matakwa ya swali.

Kielelezo 3.1: Sampuli ya majibu sahihi ya mtahiniwa katika swali la 3

Uchambuzi zaidi unaonesha kuwa watahiniwa 42,737 (65.80%) walipata

alama za chini (0 hadi 1), miongoni mwao watahiniwa 32,235 (47.90%)

walipa alama 0. Watahiniwa hawa walijibu tofauti na matakwa ya swali

kwa sababu ya kutokuwa na maarifa ya kutosha juu ya kipengele

kilichoulizwa hivyo wakapata alama 0. Baadhi yao walikuwa wakirejea

msingi wa swali kuwa: Mwanamke wa kiislamu haruhusiwi kuolewa na

mume zaidi ya mmoja kwa wakati mmoja kwa sababu dini ya kiislamu

hairuhusu, na majibu mengine yanayofanana na hayo kama vile: Dini yetu

ya kiislamu haijaeleza kuwa mwanamke wa kiislamu aolewe na mume zaidi

ya mmoja kwa wakati mmoja, mwanamke haruhusiwi kuolewa akiwa ndani

ya ndoa, dini ya Kiislamu hairuhusu, Qur'ani hairuhusu, kwa sababu hiyo

ni sheria ya Uislamu, kwa sababu Allah (s.w) amejaalia aolewe na mume

mmoja. Wengine walitoa hoja moja kuwa: Mwanamke hawezi kuwahimili

wala kuwatosheleza wanaume wawili kwa wakati mmoja wala kutekeleza

majukumu, mwanamke ameumbwa dhaifu hivyo hana uwezo wa kumudu

mume zaidi ya mmoja kwa wakati mmoja. Kielelezo namba 3.2 kinaonesha

sampuli ya majibu ya mtahiniwa aliyeshindwa kujibu swali kama

ilivyotakiwa.

13

Kielelezo 3.2: Sampuli ya majibu yasiyo sahihi ya mtahiniwa katika swali la 3

2.2.2 Swali la 4: Mfumo wa Jamii ya Kiislamu Swali hili lilitoka katika mada ya “Uchumi katika Uislamu” na

liligawanyika katika sehemu mbili; (a) na (b) ambapo katika sehemu (a)

mtahiniwa alitakiwa kuainisha madhara matatu ya riba na katika sehemu

(b) alitakiwa kutoa hoja mbili zinazoonesha jinsi gani atalitatua tatizo la

riba.



35,567 (54.40%) walipata alama 1 hadi 2, na miongoni mwao watahiniwa

17,345 (25.80%) walipata alama 0. Watahiniwa 25,151 (38.50%) walipata

alama 1.5 hadi 3, na watahiniwa 4,612 (7.06%) walipata alama 3.5 hadi 5

ambapo miongoni mwao watahiniwa 450 (0.70% ) walipata alama zote 5.

Chati namba 4 inaonesha kufaulu kwa wanafunzi hao kwa asilimia.

Chati no: 4: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 4

54.4% 38.5%

7.1%

0.0 - 1.0

1.5 - 3.0

3.5 - 5.0

Alama

14

Kiwango cha kufaulu kwa watahiniwa katika swali hili kilikuwa cha

wastani, kwani watahiniwa 29,763 (45.56%) kati ya 65,330 waliojibu swali

hili walipata alama kati ya 1.5 hadi 5. Watahiniwa 25,151 (38.50%)

walipata alama za wastani (1.5 hadi 3) kwa sababu walitoa hoja pungufu

katika sehemu zote mbili na wengine walijibu sehemu moja na kuacha

nyingine. Baadhi yao walijibu sehemu zote mbili lakini maelezo yao

hayakutosheleza kupata alama za juu.

Watahiniwa 4,612 (7.06%) waliopata alama za juu (3.5 hadi 5) waliweza

kuainisha madhara ya riba kwa usahihi. Waliweza pia kutoa hoja

madhubuti kuonesha namna ya kuondokana na tatizo la riba. Watahiniwa

hawa walielezea madhara ya riba kuwa ni: Riba huchafua moyo wa tajiri,

riba inamkandamiza mnyonge na mwenye dhiki, riba inaharibu uchumi wa

jamii na maendeleo yake, riba ni mali ya dhuluma. Pia walielezea utatuzi

wa tatizo la riba kwa njia mbalimbali kama vile; Kukopesha bila riba,

kushirikiana katika mtaji na kugawana gharama za uendeshaji faida na

hasara na kuanzisha benki za Kiislam. Watahiniwa hawa vilevile

walielezea suala la kuielimisha jamii juu ya riba na madhara yake. Kwa

ujumla watahiniwa hawa walikuwa na maarifa ya kutosha kuhusu

kipengele cha Uchumi katika Uislamu hivyo waliweza kupata majibu

sahihi ya swali hili kwa kuzingatia matakwa ya swali na walipata alama za

juu. Kielelezo namba 4.1 kinaonesha sampuli ya majibu ya mtahiniwa

aliyejibu vizuri.

Kielelezo 4.1 Sampuli ya majibu sahihi ya mtahiniwa katika swali la 4

15

Uchambuzi zaidi uliofanywa katika majibu ya wanafunzi unaonesha kuwa

watahiniwa 35,567 (54.40%) walipata alama za chini (0 hadi 1) ambapo

miongoni mwao watahiniwa 17,345 (25.80%) walipata alama 0.

Watahiniwa hawa walishindwa kuainisha madhara ya riba na kuonesha

ufumbuzi wa tatizo la riba. Baadhi yao walibainisha adhabu za Allah (s.w)

dhidi ya mtoaji na mpokeaji riba kama vile; Kuingia motoni, milango ya

pepo itafungwa, hataingia peponi, hupata madhambi na kupatiwa adhabu

na Mola. Baadhi ya watahiniwa hawakujibu kabisa swali hili kwakuwa

hawakuwa na ufahamu wowote kuhusu majibu ya swali hili. Kwa ujumla

watahiniwa hawa walipata alama hafifu na wengine alama 0 kwa sababu ya

kutokuwa na uelewa wa kutosha kuhusu mada iliyoulizwa na

kutokufahamu matakwa ya swali. Kielelezo 4.2 kinaonesha sampuli ya

majibu ya mtahiniwa aliyeshindwa kujibu swali la 4 kama linavyotakiwa.

Kielelezo 4.2 Sampuli ya majibu yasiyo sahihi ya mtahiniwa katika swali la 4.

2.2.3 Swali la 5: Nguzo za Imani Swali hili lilitoka katika kipengele cha kuamini Qadar ya Mwenyezi

Mungu, ambapo mtahiniwa alitakiwa kutoa tofauti kati ya Qudra na Qadar

ya Mwenyezi Mungu. Watahiniwa 58,913 (87.50%) kati ya watahiniwa

67,309 waliofanya mtihani huu walijibu swali hili. Takwimu zinaonesha

kuwa watahiniwa 41,608 (70.60%) walipata alama 0 hadi 1. Watahiniwa

15,592 (26.47%) walipata alama 1.5 hadi 3 na watahiniwa 1,713 (2.91%)


watahiniwa hawa kwa asilimia.

16

Chati ya: 5: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 5

Uchambuzi unaonesha kuwa kiwango cha kufaulu kwa watahiniwa katika

swali hili ni dhaifu kwani watahiniwa 41,608 (70.60%) kati ya 58,913

waliojibu swali hili walipata alama 0 hadi 1 ambapo miongoni mwao

watahiniwa 37,122 (55.20%) walipata alama 0. Watahiniwa hawa

walishindwa kutofautisha kwa usahihi kati ya Qudra na Qadar ya

Mwenyezi Mungu. Hii ilisababishwa na watahiniwa hao kutokuwa na

maarifa ya kutosha juu ya nguzo hii ya sita ya Imani. Baadhi ya watahiniwa

waliielezea Qudra kuwa ni: Bahati aliyomjalia mja na Qadar ni makadirio

ya mwanadamu aliyokadiriwa, Qudra ni neema anazotoa Allah (s.w)

kwenda kwa mja wake na Qadar ni nguzo ya tano ya Uislamu. Watahiniwa

wengine walibuni majibu yao na kuonesha kuwa Qudra ni kinyume cha

Qadar. Miongoni mwa majibu hayo ni: Qudra ni kuamini tofauti na

maamrisho ya Allah (s.w) na Qadar ni kuamini kuwa hapana apasae

kuabudiwa kwa haki ila Allah (s.w), Qudra ni maneno yanayosemwa na

watu bila kuyatekeleza maamrisho yake na Qadar ni hali ya kutekeleza

maamrisho ya Allah (s.w).Watahiniwa hawa hawakuwa na maarifa ya

kutosha katika kipengele hiki cha nguzo za imani hivyo walipata alama

hafifu na wengine walipata alama 0. Kielelezo 5.1 kinaonesha sampuli ya

majibu ya mtahiniwa aliyeshindwa kutoa majibu sahihi ya swali.

70.6%

26.5%

2.9%

0.0 - 1.0

1.5 - 3.0

3.5 - 5.0

Alama

17


Watahiniwa 15,592 (26.47%) walipata alama za wastani kutokana na

kushindwa kutoa maelezo ya kutosha juu ya tofauti iliyopo kati ya Qudra

na Qadar ya Mwenyezi Mungu. Baadhi ya watahiniwa waliweza kueleza

maana ya neno moja tu kati ya Qadar na Qudra kwa usahihi hivyo walipata

alama za wastani.

Uchambuzi zaidi unaonesha kuwa watahiniwa 1,713 (2.91%) walipata

alama za juu (3.5 hadi 5) miongoni mwao watahiniwa 213 (0.30%)

walipata alama zote 5. Watahiniwa hawa waliweza kuelezea kwa usahihi

tofauti iliyopo kati ya Qadar na Qudra ya Mwenyezi Mungu, kama vile:

Qudra ya Mwenyezi Mungu ni uwezo wake juu ya kila kitu usio na mipaka

na Qadar ya Mwenyezi Mungu ni mpango/mpangilio wa kuendesha mambo

yote. Watahiniwa hawa walionesha kuwa na maarifa ya kutosha kuhusu

mada ya Nguzo za Imani na walitumia maarifa yao vema kueleza dhana

hizo hivyo waliweza kupata alama za juu. Kielelezo namba 5.2 kinaonesha

sampuli ya majibu ya mtahiniwa aliyejibu vizuri.

Kielelezo 5.2 Sampuli ya majibu sahihi ya mtahiniwa katika swali la 5

18

2.2.4 Swali la 6: Nguzo za Uislamu Swali lilitoka katika mada ya Nguzo za Uislamu kipengele cha Swaumu ya

Ramadhani, na lilimtaka mtahiniwa aorodheshe mambo matano ambayo

yanaweza kubatilisha swaumu ya mume na mke katika mchana wa

Ramadhani. Watahiniwa 66,422 (98.70%) kati ya watahiniwa 67,309

waliofanya mtihani huu walijibu swali hili. Takwimu zinaonesha kuwa

watahiniwa 35,823 (53.93%) walipata alama 1.5 hadi 3. Watahiniwa

16,683 (25.10%) walipata alama 0 hadi 1 na watahiniwa 13,916 (20.95%)


wanafunzi hawa kwa asilimia.

Chati namba 6 Kufaulu kwa watahiniwa kwa asilimia katika swali la 6

Uchambuzi uliofanywa kwenye majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa

kiwango cha kufaulu katika swali hili kilikuwa kizuri kwani watahiniwa

49,739 (74.88%) waliojibu swali hili walipata alama kuanzia 1.5 hadi 5

ambazo ni alama za kufaulu kwenye swali hili. Watahiniwa 1,112 (1.70%)

walipata alama zote 5. Watahiniwa hawa walionesha kuwa na maarifa ya

kutosha kuhusiana na mada ya Funga ya Ramadhani na walielewa matakwa

ya swali. Watahiniwa hawa waliweza kubainisha mambo ambayo

yanaweza kubatilisha Funga ya mume na mke kwa pamoja katika mchana

wa mwezi wa Ramadhani kama vile: kula na kunywa mchana wa

Ramadhani kwa makusudi, kufanya tendo la ndoa, kujitapisha kwa

makusudi kujitoa manii na kunuia kuvunja swaumu.

25.1

53.9

21.0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0.0 - 1.0 1.5 - 3.0 3.5 - 5.0

Asi

lim

ia y

a w

ata

hin

iwa

Alama

19

Watahiniwa 35,823 (53.93%) waliopata alama za wastani waliezea majibu

pungufu kulingana na yaliyohitajika katika kujibu swali hili. Vile vile

watahiniwa hawa walichanganya majibu yaliyo sahihi na mengine yasiyo

sahihi, kama vile: Kuamka na janaba, kutokusimamisha swala, matendo

maovu, kutokwa na najisi, kusengenya, kutamani, kutooga janaba, kuvaa

nguo zinazoonesha, kutotii sharia za Ramadhani, kubusiana mke na mume

na kufuata nafsi matamanio. Kielelezo namba 6.1 kinaonesha sampuli ya

majibu ya mtahiniwa aliyejibu kwa kuzingatia matakwa ya swali.

Kielelezo namba 6.1 Sampuli ya majibu sahihi ya mtahiniwa katika swali la 6.

Uchambuzi zaidi wa majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa watahiniwa

16,683 (25.10%) walishindwa kujibu swali hili kwa usahihi hivyo walipata

alama hafifu (0 hadi 1) na miongoni mwao watahiniwa 3,786 (5.60%)

walipata alama 0. Hii ni kwa sababu ya kutozingatia matakwa ya swali na

kutokuwa na maarifa ya kutosha juu ya mambo ya jumla yanayo batilisha

Funga ya mume na mke kwa pamoja. Baadhi yao badala ya kuandika

yanayo batilisha Funga waliandika mambo ambayo yanadhaniwa kuwa

yanabatilisha Funga. Mambo hayo ni kama vile: kukumbatiana mke na

mume, kupigana busu mke na mume, kutamaniana mke na mume, kuamka

na janaba na kulia.

Watahiniwa wengine badala ya kuandika yanayobatilisha Funga,

waliandika mambo ambayo yanapunguza uzito au thamani ya Funga, kama

vile: Kusengenya, kutukana, kusema uongo, kuchonganisha, kugombana,

kudhulumu, kutosimamisha swala na kutovaa stara. Kutokana na majibu

haya watahiniwa hawa walipata alama hafifu au alama 0. Kielelezo namba

6.2 kinaonesha mfano wa majibu ya mtahiniwa aliyeshindwa kujibu kwa

kuzingatia matakwa ya swali.

20


2.2.5 Swali la 7: Mambo ya lazima kufanyiwa maiti wa Kiislamu

Swali hili lilitoka katika mada ya mambo ya lazima ya kufanyiwa maiti wa

kiislamu. Mtahiniwa alitakiwa kueleza hatua tano za kumkafini maiti wa

kiume. Watahiniwa 63,063 (93.70%) kati ya watahiniwa 67,309 waliofanya

mtihani huu walijibu swali hili. Takwimu zinaonesha kuwa watahiniwa

57,238 (90.8%) walipata alama 0 hadi 1. Watahiniwa 5,060 (8.02%)

walipata alama 1.5 hadi 3 na watahiniwa 765 (1.21%) walipata alama 3.5

hadi 5. Chati namba 7 inaonesha kufaulu kwa wanafunzi hao kwa asilimia.

Chati namba 7: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 7


kiwango cha kufaulu katika swali hili kilikuwa dhaifu kwani watahiniwa

57,238 (90.8%) waliojibu swali hili walipata alama 0 hadi 1. Miongoni

90.8%

8.0%

1.2%

0.0 - 1.0

1.5 - 3.0

3.5 - 5.0

Alama

21

mwao watahiniwa 41,561 (61.70%) walipata alama 0, kwa sababu ya

kushindwa kuelewa matakwa ya swali na kutokuwa na maarifa ya kutosha

juu ya namna ya kukafini maiti wa kiislamu. Baadhi ya watahiniwa

hawakuelewa na kuandika mambo ya lazima ya kufanyiwa maiti Muislamu

badala ya hatua za kukafini maiti wa kiume. Majibu waliyo andika ni:

kuosha maiti, kuvika sanda maiti, kuswalia maiti na kuzika. Watahiniwa

wengine waliandika hatua za kuosha maiti Muislamu kama vile: Kumfunika

maiti kwa nguo yenye kupenyeza maji na kumwagia maji na kumsugua kwa

kumgeuzageuza, kumbinya kutoa uchafu tumboni, kumkalisha na kumbinya

tena, kumtilisha udhu maiti na kumvalisha sanda. Watahiniwa wengine

walieleza hatua za kumkafini maiti mwanamke badala ya hatua za kukafini

maiti wa kiume. Hivyo watahiniwa hawa hawakuelewa matakwa ya swali.

Kielelezo namba 7.1 kinaonesha mfano wa majibu ya mtahiniwa

aliyeshindwa kujibu kwa kuzingatia matakwa ya swali.


Watahiniwa 5,060 (8.02% ) waliopata alama za wastani (1.5 hadi 2.5)

waliweza kutaja baadhi ya hatua bila maelezo ya kutosha juu ya hatua hizo

za kumkafini maiti wa kiume na wengine walielezea hatua pungufu ya

tano.

22

Uchambuzi zaidi kwenye majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa katika

watahiniwa 765 (1.21%) waliopata kuanzia alama 3.5 hadi 5 ni watahiniwa

102 (0.20%) tu walipata alama zote 5 za swali hili. Watahiniwa hawa

waliopata alama za juu walionesha kuwa na maarifa ya kutosha juu ya

namna ya kumkafini maiti wa kiislamu. Vile vile walielewa matakwa ya

swali, hivyo waliweza kueleza kwa usahihi hatua tano za kumkafini maiti

wa kiume kwa kuandika kama vile: kuweka pande la kwanza la sanda juu

ya jamvi, kisha la pili na la tatu, kutoa kamba katika pande zote za jamvi la

kwanza, Kamba nyingine zitolewe kwenye jamvi la tatu kwa ajili ya

kumfungia maiti ili sanda isije kumvuka akabakia uchi. Maiti alazwe juu ya

mapande yote matatu na kuzibwa kwa pamba zilizofukizwa manukato

katika matundu yote ya mwili, Maiti atatizwe (afunikwe) kwa mapande yote

matatu moja baada ya jingine na kamba zitumike kufunga vitanzi miguuni,

tumboni na kichwani. Kielelezo namba 7.2 kinaonesha sampuli ya majibu

ya mtahiniwa aliyejibu kwa kuzingatia matakwa ya swali na kueleza kwa

ufasaha hatua muhimu katika kukafini.

Kielelezo namba 7.2: Sampuli ya majibu sahihi ya mtahiniwa katika swali la 7

23

2.2.6 Swali la 8: Qur`an

Swali hili lilitoka katika mada ya Qur'an, katika mada ndogo ya kushuka na

kuhifadhiwa kwa Qur'an. Swali lilikuwa na vipengele viwili; (a) na (b).

Katika kipengele (a) mtahiniwa alitakiwa atoe sababu mbili kueleza

kwanini Qur'an ilishushwa kidogokidogo na katika kipengele (b)

mtahiniwa alitakiwa kuelezea njia kuu tatu zilizotumika katika kuihifadhi

Qur'an.


67,309 waliofanya mtihani huu. Watahiniwa 31,101 (47.88%) walipata

alama 1.5 hadi 3. Watahiniwa 30,349 (46.70%) walipata alama 0 hadi 1 na

watahiniwa 3,507 (5.40%) walipata alama 3.5 hadi 5. Chati namba 8

inaonesha kufaulu kwa wanafunzi hawa kwa asilimia.



kiwango cha kufaulu katika swali hili kilikuwa cha wastani kwa kuwa

watahiniwa 34,608 (53.28%) walipata alama 1.5 hadi 5. Watahiniwa

waliopata alama za juu walionesha kuwa na maarifa ya kutosha juu ya

mada ya Qur'an. Watahiniwa hawa walielewa matakwa ya swali hivyo

waliweza kuandika kwa usahihi sababu za kushuka Qur'an kidogo kidogo

na njia kuu tatu zilizotumika katika kuihifadhi Qur'an.

46.7%

47.9%

5.4%

0.0 - 1.0

1.5 - 3.0

3.5 - 5.0

Alama

24

Katika kipengele (a) waliandika sababu za kushushwa kidogo kidogo kwa

Qur’an kuwa ni: Ili uthibitishwe moyo wa Mtume (s.a.w) kwa aya mpya, ili

kuwa wepesi kwa Mtume (s.a.w) kufikisha ujumbe uliotangulia kwa

ukamilifu kabla ya ujumbe uliofuata na ili iwe wepesi kwa waumini wa

mwanzo kusoma na kuhifadhi Qur'an.

Katika kipengele (b) waliainisha njia kuu zilizotumika kuihifadhi Qur'an

kama vile: Kuhifadhishwa Mtume (s.a.w) na kuahidiwa kutosahau,

waislamu kuhifadhi Qur'an vifuani mwao baada ya kusomewa na Mtume

(s.a.w) na Qur'an kuhifadhiwa katika maandishi chini ya usimamizi wa

Mtume (s.a.w).

Watahiniwa 31,101 (47.88%) walipata alama za wastani kutokana na

sababu tofauti tofauti. Baadhi yao walijibu kipengele kimoja tu kati ya (a)

na (b) na kuacha kingine badala ya kujibu vipengele vyote viwili. Wengine

waliandika hoja pungufu katika kipengele kimoja au vyote viwili.

Sababu nyingine iliyosababisha watahiniwa hawa kupata alama za wastani

ni kuchanganya majibu sahihi na yasiyo sahihi katika vingele vya swali

kwa mfano katika kipengele (a) waliandika hoja kama vile: Hali aliyokuwa

nayo Mtume (s.a.w) wakati anapokea wahyi, kutokujua kusoma na

kuandika, watu waweze kusilimu, kuaminika Qur'an, kwa sababu Qur'an ni

tukufu. Pia katika kipengele (b) Mtume aliwaomba waandishi wake

wamsomee, kwenye juzuu, kanda, katika mapango na majabali. Kielelezo

namba 8.1 kinaonesha sampuli ya jibu la mtahiniwa aliyejibu kwa



25

Uchambuzi zaidi uliofanywa katika majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa

watahiniwa 30,349 (46.70%) walipata alama kuanzia 0 hadi 1, kati yao

watahiniwa 6,171 (9.20%) walipata alama 0. Watahiniwa hawa walijibu

kinyume na matakwa ya swali kutokana na kukosa maarifa ya kutosha juu

ya mada ya Qur'an. Baadhi yao hawakufanya kabisa swali hili katika

vipengele vyote viwili (a) na (b).

Watahiniwa wengine waliandika mahali au sehemu ambayo Mtume (s.a.w)

alishushiwa Qur'an badala ya kueleza kwa nini Qur’an ilishuka kidogo

kidogo kama ilivyoulizwa. Katika majibu yao walielezea: Qur'an

ilishushwa kidogo kidogo Mtume (s.a.w) alipokuwa Jabal Hiraa, Qur'an

ilishushwa kidogo kidogo Mtume (s.a.w) alipokuwa anaelekea Makka.

Kundi lingine la watahiniwa waliofanya vibaya katika swali hili walieleza

awamu ama hatua za kushuka kwa Qur’an (kutoka Lauhim mahfudh mpaka

wingu wa dunia na kuletwa duniani) badala ya kutoa sababu za Qur'an

kushuka kidogo kidogo kutoka wingu wa dunia kuja kwa Mtume (s.a.w).

Kundi lingine liliandika kuwa Qur'an kushushwa kidogo kidogo ni Qur'an

kushushwa Makka na Madinah.

Katika kipengele (b) kadhalika, baadhi ya watahiniwa badala ya kueleza

njia kuu zilizotumika kuhifadhi Qur'an walitoa maelezo kuwa: Qur'an

iliandikwa na kuhifadhiwa kwenye: Magome ya miti, mawe, mapangoni

katika mifupa na katika milima mirefu.

Aidha kuna watahiniwa wengine walijbu kipengele hiki cha (b) kwa

kuandika njia anazotumia Allah (s.w) kuwasiliana na waja wake, kama

vile: kutumia malaika, ndoto za kweli na kutumia vibao. Kielelezo namba

8.2 kinaonesha mfano wa majibu ya mtahiniwa aliyeshindwa kujibu kwa


26


2.2.7 Swali la 9: Sunnah na Hadithi

Swali hili lilitoka katika mada ya Sunnah na Hadithi, katika mada ndogo ya

uchambuzi wa hadithi za Mtume (s.a.w). Swali lilikuwa na vipengele viwili

(a) na (b). Katika kipengele (a) mtahiniwa alitakiwa aeleze tofauti kati ya

Hadithi Qudusy na Hadithi Nabawiyyah na katika kipengele (b) mtahiniwa

alitakiwa atofautishe Aljar-hi na Ata-adil.



32,412 (67.7%) walipata alama 0 hadi 1. Watahiniwa 14,772 (30.83%)

walipata alama 1.5 hadi 3 na watahiniwa 733 (1.53%) pekee ndio walipata

alama 3.5 hadi 5. Chati namba 8 inaonesha kufaulu kwa wanafunzi hao

kwa asilimia.

27

Chati no: 9: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 9.


kiwango cha kufaulu katika swali hili kilikuwa cha wastani ambapo

watahiniwa 15,505 (32.36%) kati ya 47,914 waliojibu swali hili walipata

alama 1.5 hadi 5. Watahiniwa hawa walionesha kuwa na maarifa ya

kutosha juu ya mada ya uchambuzi wa Hadithi za Mtume (s.a.w) hivyo

waliweza kutofautisha kwa usahihi baina ya Hadithi Qudusy na Hadithi

Nabawiyyah, vilevile Aljar’hi na Ata’adili kwa namna ambayo

iliwawezesha kupata alama za juu.

Miongoni mwa tofauti walizozitoa ni kuwa: (a) Hadithi Qudusyi ni habari

aliyoitoa Mtume (s.a.w) kama alivyoipokea kutoka kwa Allah (s.w) ilihali

Hadithi Nabawiyyah ni usemi au habari aliyoitoa Mtume (s.a.w) kwa watu

kwa maneno yake. Hadithi za aina hii zinaanza kwa maneno amesema

Mtume (s.a.w).

Kipengele (b) Aljar-hi ni kumtia dosari msimulizi kwa kukataa hadithi yake

kutokana na udhaifu aliokuwa nao ilihali Ata-adili ni kumkubali msimulizi

wa hadithi kutokana na sifa nzuri alizokuwa nazo. Kutokana na maelezo

haya waliyoyatoa, watahiniwa hawa waliweza kupata alama nzuri.

Watahiniwa 14,772 (30.83% ) walipata alama za wastani (1.5 hadi 3) kwa

sababu walijibu kipengele kimoja na kuacha kingine. Vile vile waliandika

67.7%

30.8%

1.5%

0.0 - 1.0

1.5 - 3.0

3.5 - 5.0

Alama

28

maelezo yasiyotosheleza kuhusu istilahi zilizoulizwa. Watahiniwa hawa

walipata alama za wastani. Kielelezo namba 9.1 kinaonesha mfano wa

majibu ya mtahiniwa aliyeweza kutofautisha vipengele hivyo vya Hadithi.


Uchambuzi zaidi uliofanywa kwenye majibu ya watahiniwa unaonesha

kuwa watahiniwa 32,412 (67.60%) waliopata alama hafifu (0 hadi 1)

walijibu kinyume na matakwa ya swali kutokana na kutokuwa na maarifa

ya kutosha juu ya mada ya uchambuzi wa Hadithi za Mtume Muhammad

(s.a.w). Watahiniwa hawa walishindwa kutofautisha istilahi walizopewa

kama ilivyotakiwa na wengine waliacha kabisa kujibu swali hili.

Baadhi ya watahiniwa hawa walitafsiri neno Aljar-hi na Ata-adil kama aina

au tanzu za Hadithi kama vile: Aljar-hi ni hadithi fupi fupi kutoka kwa

Mtume wetu (s.a.w) na Ata-adili ni hadithi ndefu ndefu zenye aya ndefu,

Aljar-hi ni hadithi ambayo imesimuliwa na nabii mussa wakati ata-adil ni

29

hadithi ambayo imesimuliwa na nabii Ibrahim na aljar-hi ni hadithi zenye

wapokezi wengi wakati at-adil ni hadithi zenye wapokezi kidogo.

Baadhi ya watahiniwa ambao hawakuwa na maarifa ya kutosha kuhusu

kipengele (a) walitoa majibu yafuatayo: Hadithi qudusy ni hadithi ambayo

imepokelewa Makka na mahujaji na nabawiyya ni hadithi ambayo

ilipokelewa Madina kwa lengo la kuendeleza uislamu, Qudusy ni hadithi

iliyoandikwa enzi za Mtume (s.a.w) na Nabawiyyi ni Hadithi

zilizopokelewa na Imamu muslim na Bukhar, Nabawiyya ni hadithi dhaifu

na Qudusy ni Hadidhi sahihi na Qudusy ni hadithi za kuhifadhiwa

vichwani na hadithi Nabawiyya ni hadithi za kuhifadhiwa kwenye misahafu

na juzuu.

Wengine katika kujibu kipengele (a) walifananisha Hadithi Qudusy na

Nabawiyah kama vile Hadithi Mutawatir na Ahad na kuzieleza kama;

hadithi qudusy ni hadithi ambayo imesimuliwa na watu wachache wakati

Nabawiyyah ni hadithi ambayo imesimuliana watu wengi. Kutokana na

majibu haya na mengine yanayofanana na hayo watahiniwa hawa walipata

alama hafifu au alama 0. Kielelezo namba 9.2 kinaonesha mfano wa majibu

ya mtahiniwa aliyeshindwa kujibu swali kwa usahihi.


2.3 SEHEMU C: Maswali ya Insha Sehemu hii ilikuwa na jumla ya maswali manne ya insha ambapo

mtahiniwa alitakiwa kujibu maswali matatu. Kila swali lilikuwa na alama

15. Jumla ya alama katika sehemu hii ilikuwa 45. Maswali katika sehemu

hii yalitoka katika mada za: Dola ya Kiislamu Madina, Qur an, Nguzo za

Uislamu na Mfumo wa jamii ya Kiislamu.

30

2.3.1 Swali la 10: Dola ya Kiislamu Madinah Swali hili lilitoka katika mada kuu ya Dola ya kiislamu Madinah katika

kipengele Kutawafu kwa Mtume (s.a.w). Watahiniwa walitakiwa kueleza

mafunzo manne wanayopata Waislamu kuanzia kuumwa hadi kutawafu

kwa Mtume Muhammad (s.a.w).



27,210 (60.30%) walipata alama 0 hadi 4.5. Watahiniwa 16,501 (36.55%)

walipata alama 5 hadi 9.5 na watahiniwa 1,436 (3.18%) walipata alama 10

hadi 15 za swali hili. Chati namba 10 inaonesha kufaulu kwa wanafunzi

hao katika asilimia.

Chati 10: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 10

Kwa ujumla kiwango cha kufaulu kwa watahiniwa katika swali hili

kilikuwa cha wastani kwani watahiniwa 17,937 (39.73%) kati ya

watahiniwa 45,147 waliojibu swali hili walipata alama 5 hadi 15.

Watahiniwa waliopata alama za juu waliweza kubainisha mafunzo sahihi

kutokana na kuugua hadi kutawafu kwa Mtume (s.a.w). mafunzo hayo ni

kama vile: Ugonjwa sio sababu ya mtu kuacha kufanya ibada na majukumu

mengine, kiongozi anapopata dharura sio sababu ya mambo kusimama bali

akabidhi mtu mwingine majukumu yake, tunafundishwa kuwa ni bora maiti

60.3%

36.5%

3.2%

0.0 - 4.5

5.0 - 9.5

10.0 - 15.0

Alama

31

ashughulikiwe na ndugu zake wa karibu kinasaba na uchungu wa umauti

utampata kila mtu akiwa mwema au muovu. Kielelezo namba 10.1

kinaonesha sampuli ya majibu ya mtahiniwa aliyeweza kueleza kwa

usahihi mafunzo yatokanayo na kuugua hadi kutawafu kwa Mtume (s.a.w).

32

Kielelezo namba 10.1 Sampuli ya majibu sahihi ya mtahiniwa katika swali la 10

Watahiniwa 16,501 (%) walipata alama za wastani (5 hadi 9.5) kutokana na

kushindwa kutoa maelezo ya kutosha katika hoja walizozianisha ingawa

hoja zao zilikuwa sahihi. Wengine walitoa hoja pungufu ya nne ambazo

zilihitajika katika swali hili. Watahiniwa wengine walichanganya majibu

33

sahihi na yasiyo sahihi kama vile: Imani ya kweli, malipo mazuri ni kutoka

kwa Allah (S.W), kuamini qadar, tunajifunza kuwa Allah (S.W) ni Muweza

wa kila jambo na Allah (S.W) ndiye aliyemtuma Mtume (s.a.w).

Watahiniwa 27,210 (60.30%) walishindwa kujibu swali hili kwa usahihi

hivyo walipata alama hafifu (0 hadi 4.5) ambapo miongoni mwao

watahiniwa 3,246 (4.8%) walipata alama 0. Hii ni kwa sababu ya

kushindwa kujua matakwa ya swali na wengine kutokuwa na maarifa ya

kutosha juu ya historia ya kutawafu kwa Mtume (s.a.w).

Baadhi ya watahiniwa walionesha kuwa hawakuelewa kabisa matakwa ya

swali kwani waliorodhesha vitendo vya waja wema kama mafunzo

kutokana na tukio hili, mfano wa majibu hayo ni kama vile: uvumilivu,

uchamungu, subra, kufanya mambo mema kuutangaza Uislamu, kumuamini

Mwenyezi Mungu, kusoma Qur'an kiufasaha, kujua jinsi ya kuishi na jirani

na kujipamba na tabia njema.

Watahiniwa wengine walielezea sifa na uwezo wa Mwenyezi Mungu kama

mafunzo, mfano: Allah (s.w) ni Mola wa viumbe vyote humchukua

amtakaye, Allah (s.w) humnusuru amtakaye, Allah (s.w) ndiye mwenye

mamlaka ya kufanya chochote na Allah (s.w) humpa amtakaye na

kumnyima amtakaye.

Baadhi ya watahiniwa badala ya kuandika mafunzo ya tukio hili, walieleza

sifa za Mtume (s.a.w) kama ilivyozoeleka kwa jamii kumsifia kiongozi

anapofariki, kama vile: alikuwa na mapenzi makubwa na watu, alikuwa

mwaminifu, alikuwa mkarimu, alikuwa mchamungu na alikuwa akitoa

zakat sadaka. Kwa ujumla watahiniwa hawa hawakuwa na maarifa juu ya

mada hii na wengine hawakuelewa kabisa matakwa ya swali, hivyo baadhi

yao walipata chini ya alama tano (5) huku wengine wakipata alama 0.

Kielelezo namba 10.2 kinaonesha sampuli ya majibu ya mtahiniwa

aliyeshindwa kujibu swali hili kama inavyostahili.

35

Kielelezo namba: 10.2 Sampuli ya majibu yasiyo sahihi ya mtahiniwa katika swali la 10

36

2.3.2 Swali la 11: Qur'an. Swali hili lilitoka katika mada ya Qur'an, katika mada ndogo ya kushuka na

kuhifadhiwa kwa Qur'an. Swali lilimtaka mtahiniwa aeleze namna Mtume

(s.a.w) alivyoteremshiwa Qur'an kwa mara ya kwanza na kueleza mafunzo

manne yanayopaswa kufanyiwa kazi katika maisha ya kila siku kutokana

na tukio hilo.



alama 0 hadi 4.5. Watahiniwa 18,973 (39.0%) walipata alama 5 hadi 9.5 na

watahiniwa 1,481 (3.04%) walipata alama 10 hadi 14.5. Chati namba 11

inaonesha kufaulu kwa watahiniwa hawa kwa asilimia.


Kiwango cha kufaulu kwa watahiniwa katika swali hili kilikuwa cha

wastani kwani watahiniwa 20,454 (42.01%) kati ya 48,693 waliojibu swali

hili walipata alama 5 hadi 14.5. Watahiniwa waliopata alama za juu (10

hadi 14.5) waliweza kueleza kwa umahiri namna Mtume (s.a.w)

alivyoteremshiwa Qur'an kwa mara ya kwanza na kubainisha mafunzo

manne yanayopaswa kufanyiwa kazi katika maisha ya kila siku kutokana

na tukio hilo. Watahiniwa hawa walieleza kuwa: Mtume (s.a.w) alianza

kushushiwa Qur'an mwaka 610 A.D akiwa na umri wa mika 40 katika

pango la Jabal Hira katika usiku wa mwezi wa Ramadhani. Malaika Jibril

58.0%

39.0%

3.0%

0.0 - 4.5

5.0 - 9.5

10.0 - 14.5

Alama

37

alimuendea mtume pangoni hapo na kumuamuru asome. Mtume (s.a.w)

alijibu kuwa hajui kusoma. Jibril alimbana kwa nguvu na alipomuachia

alimsomea aya tano za mwanzo za suratul Alaq. Mtume alirejea nyumbani

na aya hizi huku akitetemeka kwa hofu na alimuhadithia mkewe Bi Khadija

yote yaliyompata. Mafunzo waliyoyatoa kutokana na tukio hili ni pamoja

na: Elimu ni amri ya kwanza aliyopewa mtume (s.a.w), kutafuta elimu sio

jambo jepesi bali tutakumbana na magumu mengi, utukufu wa Mwezi wa

Ramdhani unatokana na Qur'an kuanza kushuka mwezi huo hivyo tuzidishe

kusoma Qur'an katika mwezi huo na Qur'an ni kitabu cha Allah (s.w).

Watahiniwa 18,973 (38.96% ) walipata alama za wastani (5 hadi 9.5)

kwakuwa hawakutoa maelezo ya kutosha juu ya historia ya kushushwa kwa

Qur'an kwa mara ya kwanza na mafunzo tunayoyapata. Baadhi ya

watahiniwa waliandika hoja pungufu ya nne na walichanganya majibu

sahihi na yasiyo sahihi kama vile: Kutekeleza maamrisho na kuacha

makatazo, tunapaswa kufuata sharia na kanuni, tunapaswa kumuamini

Allah (s.w) na Mtume wake, Jibril ndiye aliyekuwa akishusha wahyi na

kutii amri Allah (S.w) ni sababu ya kupata radhi zake. Kielelezo namba

11.1 kinaonesha sampuli ya majibu ya mtahiniwa aliyejibu kwa kuzingatia

matakwa ya swali.

39


Uchambuzi zaidi uliofanywa katika majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa

watahiniwa 28,239 (58.00%) walipata alama hafifu (0 hadi 4.5) ambapo

miongoni mwao watahiniwa 2,455 (3.60%) walipata alama 0. Watahiniwa

hawa walijibu kinyume na matakwa ya swali kutokana na kutokuwa na

maarifa ya kutosha juu ya historia ya kushushwa na kuhifadhiwa kwa

Qur'an.

Baadhi ya watahiniwa hawa badala ya kueleza namna Mtume (s.a.w)

alivyoshushiwa Qur'an kwa mara ya kwanza na mafunzo tunayoyapata

kutokana na tukio hilo waliandika majibu ya jumla yaliyokuwa kinyume na

matakwa ya swali kama vile, hali aliyokuwa nayo Mtume (s.a.w) baada

kupokea wahyi, kwamba: Alikuwa mwoga sana baada ya kumuona Jibril,

baada kushushiwa Qur'an alikuwa anatetemeka, Mtume (s.a.w) alibadilika

haiba, Mtume (s.a.w) alipewa jukumu la kufundisha Qur'an na alikuwa

hajui kusoma wala kuandika.

40

Watahiniwa wengine waliandika faida za kuisoma Qur'an na kuifuata kama

vile: Qur'an ni kinga kwa mwanadamu, Qur'an inamfanya Mtu kuwa

mchamungu, Qur'an humrahisishia mtu kufanya jambo, Qur'an inamfanya

mtu kuwa muadilifu, Qur'an inafanya waislamu kushirikiana, Qur'an

inapelekea watu kuwa na hofu juu ya Allah (S.W) na Qur'an imepelekea

kuvumbuliwa kwa Sunnah.

Kwa ujmla watahiniwa hawa hawakuwa na maarifa juu ya historia ya

kushushwa kwa Qur’an, hivyo baadhi yao walipata alama hafifu na

wengine walipata alama 0. Kielelezo 11.2 kinaonesha sampuli ya majibu ya

mtahiniwa aliyeshindwa kujibu swali hili kwa kuzingatia matakwa ya

swali.

41

Kielelezo namba 11.2: Sampuli ya majibu yasiyo sahihi ya mtahiniwa katika swali la 11

42

2.3.3 Swali la 12: Nguzo za Uislamu

Swali hili lilitoka katika mada ya Nguzo za Uislamu katika mada ndogo ya

kusimamisha Swala za jamaa. Mtahiniwa alitakiwa kueleza mambo matano

ya kuzingatia wakati wa kuandaa Khutba ya Ijumaa.



alama 0 hadi 4.5 za swali hili. Watahiniwa 4,988 (15.13%) walipata alama

5 hadi 9.5 na watahiniwa 2,623 (7.96%) walipata alama 10 hadi 15. Chati

namba 11 inaonesha kufaulu kwa watahiniwa hao katika asilimia.

Chati namba: 12: Alama za watahiniwa kwa asilimia katika swali la 12


kiwango cha kufaulu katika swali hili kilikuwa dhaifu, kwakuwa

watahiniwa 25,356 (76.90%) kati ya 32,967 waliofanya swali hili walipata

alama 0 hadi 4.5 ambapo miongoni mwao watahiniwa 9,369 (13.90%)

walipata alama 0. Watahiniwa hawa walijibu kinyume na matakwa ya swali

kwa sababu ya kutokuwa na maarifa ya kutosha juu ya khutuba ya Swala

ya ijumaa, hususani nguzo zake, badala ya kueleza mambo ya kuzingatia

wakati wa kuandaa khutuba ya Ijumaa watahiniwa wakaelezea hatua za

76.9%

15.1%

8.0%

0.0 - 4.5

5.0 - 9.5

10.0 - 15.0

Alama

43

kufuata katika kufikisha khutuba ya Ijumaa, kama vile: salamu na

utangulizi, mwanzo wa hutuba, kiini au katikati ya khutuba na mwisho wa

khutuba au hitimisho. Watahiniwa wengine walifahamu kuwa mambo ya

kuzingatia kabla ya kuandaa khutuba ni namna khatibu anavyotakiwa kuwa

au sifa za khatibu na khutuba yenyewe, hivyo wakatoa sifa kama vile:

Khatibu awe na udhu, awe nadhifu, awe mnyenyekevu, awe amehifadhi

Qur'an na kuielewa, awe amehifadhi Hadithi na kuzielewa, awe anajua

tafsiri ya sura zote na awe amehifadhi tafsiri ya Hadithi zote.

Na katika sifa za khutuba wakaeleza kuwa: Khutuba iwe fupi nzuri na

yenye kueleweka, khutuba itumie lugha ya walengwa, khutuba ilenge jamii

husika, khutuba ilenge matatizo ya jamii, isiwe ya kusengenya mtu, isiwe

na utata na izingatie muda. Pamoja na kuwa baadhi ya mambo

waliyoyaeleza ni ya kweli lakini sio majibu sahihi kwa sababu sio nguzo za

khutuba ya Ijumaa, hivyo watahiniwa hawa walipata alama hafifu na

wengine alama 0. Kielelezo namba 12.1 kinaonesha sampuli ya majibu ya

mtahiniwa aliyeshindwa kujibu swali hili kwa kuzingatia matakwa ya

swali.

45

Kielelezo namba 12.1: Sampuli ya majibu yasiyo sahihi ya mtahiniwa katika swali la 12

Watahiniwa 4,988 (15.13%) waliopata alama za wastani (5 hadi 9.5)

walikuwa na mapungufu mbalimbali kama vile: Baadhi walitaja majibu

sahihi lakini hawakutoa maelezo kamili juu ya mambo hayo. Wengine

walieleza pungufu ya mambo matano yaliyohitajika na baadhi yao

waliochanganya majibu sahihi na yasiyo sahihi, kama vile: kutoa salamu

kwa waislamu, kuwaruhusu waislamu kuomba dua, kuweka kituo baina ya

khutuba mbili, kuwa na mfano wa aya na hadithi, lugha ya khutba ifanane

na wale wanaohutubiwa, mada iendane na jamii na khutuba iwe ni yenye

kuelimisha. Baadhi ya mambo haya ni kweli hufanyika wakati wa khutuba

ya Ijumaa lakini sio katika misingi ya kuandaa khutuba ya Ijumaa.


kuwa watahiniwa 2,623 (7.96%) walipata alama za juu ambapo miongoni

mwao watahiniwa 7 walipata alama zote 15 za swali hili, watahiniwa hawa

walionesha kuelewa matakwa ya swali na walikuwa na maarifa ya kutosha

juu ya uandaaji wa khutba ya Swala ya Ijumaa.

Watahiniwa hawa waliweza kueleza kwa usahihi mambo matano ya

kuzingatia wakati wa kuandaa khutuba ya Ijumaa kuwa ni: Kuanza khutuba

ya Ijumaa kwa kumhimid au kumshukuru Allah (s.w,), kisha kumswalia au

kumtakia rehema na Amani Mtume (s.a.w), kuwausia waislamu juu ya

kumcha Allah (S.w), kusoma aya au sura yeyote katika Qur'an na

kuwaombea waislamu/waumini wote dua. Kielelezo namba 12.2

46

kinaonesha sampuli ya majibu ya mtahiniwa aliyejibu kwa kuzingatia

matakwa ya swali.

47


2.3.4 Swali la 13: Mfumo wa Jamii ya Kiislamu Swali hili lilitoka katika mada ya Mfumo wa jamii ya Kiislamu katika

mada ndogo ya Sheria katika Uislamu. Mtahiniwa alitakiwa afafanue kazi

tano za sheria ya Kiislamu katika jamii.



34,211 (60.20%) walipata alama 0 hadi 4.5 za swali hili. Watahiniwa

19,454 (34.20%) walipata alama 5 hadi 9.5 na watahiniwa 3,211 (5.65%)

walipata alama 10 hadi 15. Chati namba 13 inaonesha kufaulu kwa

watahiniwa hawa katika asilimia.

48


Uchambuzi uliofanywa katika majibu ya watahiniwa unaonesha kuwa,

kiwango cha kufaulu katika swali hili kilikuwa cha wastani kwani

watahiniwa 22,665 (39.85%) kati ya 56,876 waliofanya swali hili walipata

kuanzia alama 5 hadi 15.

Watahiniwa waliopata alama za juu (10 hadi 15) walielewa vema matakwa

ya swali na walionesha kuwa na maarifa ya kutosha juu ya mada ya sheria

katika Uislamu. Watahiniwa hawa waliweza kubainisha kazi za sheria ya

kiislamu katika jamii kama vile: Kumlinda mwanadamu dhidi ya madhara

yanayoweza kusababishwa na mwenendo wake mbaya, kulinda watu na

mali zao, kuhifadhi maadili ya jamii, kuhifadhi amani na usalama, kupanga

utaratibu namna ya kuendesha shughuli mbalimbali zenye maingiliano ya

kijamii na kulinda na kuhifadhi dini.

Watahiniwa 19,454 (34.20%) waliopata alama za wastani (5 hadi 9.5)

hawakutoa ufafanuzi wa kutosha kuhusu kazi tano za sheria ya kiislamu

ingawa walizitaja kazi hizo kwa usahihi. Baadhi ya walitaja walitaja kazi

pungufu ya zile zilizohitajika katika swali na wengine waliandika kazi tano

za sheria za Kiislamu huku wakizirejea hoja zao kwa maneno mbadala na

kuziandika kama hoja mpya.

60.2%

34.2%

5.6%

0.0 - 4.5

5.0 - 9.5

10.0 - 15.0

Alama

49

Watahiniwa wengine waliachanganya majibu sahihi na yasiyo sahihi ndani

ya insha moja, kama vile: kujenga jamii mpya, kutoa hukumu ya mambo

mbalimbali, kutatua juu ya migogoro na kuwaongoza waumini katika lengo

la kuumbwa. Kutokana na sababu hizi, watahiniwa hawa walipata alama za

wastani. Kielelezo namba 13.1 kinaonesha sampuli ya majibu ya mtahiniwa

aliyejibu kwa kuzingatia matakwa ya swali.

50

Kielelezo 13.1: Sampuli ya majibu sahihi ya mtahiniwa katika swali la 13

51


kuwa watahiniwa 34,211 (60.20%) walipata alama hafifu (0 hadi 4.5) kati

yao watahiniwa 6,860 (10.20%) walipata alama 0. Watahiniwa hawa

walijibu kinyume na matakwa ya swali, kutokana na kutokuwa na maarifa

ya kutosha juu ya mada ya sheria katika Uislamu na kazi zake katika jamii.

Watahiniwa hawa badala ya kuandika kazi ya sheria ya Kiislamu katika

jamii waliandika makatazo mbalimbali ya sheria ya Kiislamu kama vile:

sheria inakataza kuiiba, sheria inakataza kuzini, sheria inakataza kuuwa,

sheria inakataza riba, sheria inakataza kufanya maovu. Kwa ujumla

watahiniwa hawa walishindwa kuelewa kazi za msingi za sheria ya

Kiislamu katika jamii. Watahiniwa wengine walieleza maamrisho ya sheria

ya Kiislamu kama vile: kusoma Qur'an, kufunga ramadhani, kusimamisha

swala, kutenda mema na kuwa mtiifu kwa kazi yeyote.

Baadhi ya watahiniwa walibadilisha maudhui ya swali kutoka kazi tano za

sheria ya Kiislamu na kuelezea kama nguzo tano za Uislamu, kwa hiyo

walifafanua nguzo tano za Uislamu badala ya kazi za sheria ya Kiislamu

katika jamii. Watahiniwa wengine katika kundi hili walijitunga majibu

yasiyohusiana na mada ya sheria katika Uislamu kama vile masharti ya

utoaji Zakat na Sadakat wakichanganya ndani yake nguzo za Uislamu, kwa

mfano: kuwapa wanaostahiki, kutoa vilivyo halali, kwenda kuhiji makka,

kutoa zakat na kufunga ramadhani. Kielelezo namba 13.2 kinaonesha

sampuli ya majibu ya mtahiniwa aliyeshindwa kujibu swali hili kama

ilivyotakiwa.

53


54

3.0 UCHAMBUZI WA KUFAULU KWA KILA MADA

Mtihani wa somo la Elimu ya Dini ya Kiislamu kwa mwaka 2019 ulikuwa

na jumla ya maswali 13 ambayo yalitungwa kutoka katika mada kumi na

moja (11) ambazo ni: Dola ya kiislamu Madinah, Historia ya Uislamu

Baada ya Kutawafu Mtume (s.a.w), Sunnah na Hadithi, Qur’an, Mtazamo

wa Uislamu juu ya Dini, Familia ya Kiislamu, Mfumo wa Jamii ya

Kiislamu, Nguzo za Uislamu, Mambo ya lazima kufanyiwa maiti wa

Kiislamu, Sheria katika Uislamu na Nguzo za Imani.

Mada zilizotahiniwa katika swali la kwanza ni: Dola ya Kiislamu Madinah,

Historia ya Uislamu baada ya Kutawafu Mtume (s.a.w), Sunnah na

Hadithi, Qur’an, Mtazamo wa Uislamu juu ya Dini, Familia ya Kiislamu,

Sheria katika Uislamu na Nguzo za Imani ambazo kwa ujumla watahiniwa

walifanya vizuri na kufaulu kwa asilimia 95.42.

Uchambuzi wa takwimu wa matokeo ya watahiniwa katika mada

mbalimbali unaonesha kuwa na kiwango cha wastani cha kufaulu katika

mada zifuatazo: Nguzo za Uislamu (50.76%), Qur’an (47.64%), Mfumo wa

Jamii ya Kiislamu (42.71%), Dola ya Kiislamu Madinah (36.55%), Familia

katika Uislamu (34.20%) na Sunna na Hadithi (32.36%). Kiwango hiki cha

kufaulu kilitokana na: Watahiniwa kujibu maswali kwa maelezo

yasiyojitosheleza, kutotimiza idadi ya vipengele vilivyotakiwa kujibiwa

kwenye maswali na kuchanganya majibu sahihi na yasiyo sahihi katika

majibu yao.

Aidha mada zilizokuwa na kiwango cha chini cha kufaulu ni: Nguzo za

Imani (29.37%) na Mambo ya lazima kufanyiwa maiti wa Kiislamu

(9.24%). Uchambuzi uliofanywa umebaini kuwa sababu kubwa za mada

hizi kuwa na kiwango cha chini cha kufaulu ni watahiniwa kutokuwa na

maarifa ya kutosha na kushindwa kuelewa matakwa ya maswali.

Muhtasari wa uchambuzi wa kufaulu kwa watahiniwa kwa mada

umeoneshwa kwenye kiambatisho ambapo rangi nyekundu inaonesha

kiwango hafifu cha kufaulu, rangi ya njano inaonesha kufaulu kwa wastani

na rangi kijani inaonesha kiwango kizuri cha kufaulu katika swali husika.

55

4.0 HITIMISHO

Kwa ujumla kiwango cha kufaulu kwa watahiniwa wa Elimu ya Dini ya

Kiislaamu kidato cha nne mwaka 2019 ni cha wastani (43.29%).

Uchambuzi huu umeonesha changamoto mbalimbali ambazo hazina budi

kutatuliwa ili kuboresha kiwango cha kufaulu. Aidha changamoto

zilizobainika ni kama vile: Watahiniwa kutofuata maelekezo ya swali hivyo

kushindwa kutoa majibu yanayojitosheleza; Kuchanganya majibu sahihi na

yasiyo sahihi; Kutoa maelezo yasiyojitosheleza kwa hoja sahihi walizozitoa

na uelewa mdogo wa mada mbalimbali.

Ili kuinua zaidi kiwango cha kufaulu kwenye mada zote katika mitihani

ijayo jitihada zinahitajika katika ufundishaji na ujifunzaji ili kuwajengea

watahiniwa uwezo wa kuelewa matakwa ya maswali, namna ya kuyajibu

kwa usahihi, na kuboresha namna ya kuwasilisha hoja kwa maandishi

katika muundo wa insha au majibu mafupi.

5.0 MAPENDEKEZO

Ili kuinua kiwango cha kufaulu katika somo la Elimu ya Dini ya Kiislamu,

mambo yafuatayo yanapendekezwa:

(a) Walimu waboreshe ufundishaji wa mada kwa kuwaongoza wanafunzi

katika vikundi kueleza namna ya kutekeleza haki za maiti Muislamu.

(b) Walimu waboreshe ufundishaji wa mada kwa kuwaongoza wanafunzi

kivitendo au kwa kutumia igizo kuonesha namna ya kutekeleza haki za

maiti Muislamu.

(c) Walimu waboreshe ufundishaji kwa kuwaongoza wanafunzi kwa

kutumia mbinu ya maswali na majibu kueleza dhana (istilahi)

mbalimbali za kiitikadi na kubainisha umuhimu wake.

56

6.0 Kiambatisho

UCHAMBUZI WA KUFAULU KWA WATAHINIWA KWA MADA

Na. Mada

Kufaulu wa Kila

Swali Asilimia ya wanafunzi

waliopata wastani wa

alama 30 au zaidi

Maoni Nambari

ya

Swali

Asilimia

ya

Kufaulu

1

Dola ya Kiislamu

Madinah, Historia ya

Uislamu baada ya

Kutawafu Mtume

(s.a.w), Sunnah na

Hadithi, Qur’an,

Mtazamo wa Uislamu

juu ya Dini, Familia

ya Kiislamu, Sheria

katika Uislamu,

Nguzo za Imani.

1 95.42

95.42

Vizuri

2 Nguzo za Uislamu

2

6

12

50.76 58.46 Wastani

3 Qur’an 8

11 47.64 48.12 Wastani

4 Mfumo wa Jamii ya

Kiislamu.

4

13 42.71 42.71 Wastani

5 Dola ya Kiislamu

Madinah 10 39.73 39.73 Wastani

6 Familia katika

Uislamu 3 34.20 34.20 Wastani

7 Sunnah na Hadithi 9 32.36 32.36 Wastani

8 Nguzo za Imani 5 29.37 29.37 Dhaifu

9

Mambo ya lazima

kufanyiwa maiti

Muislamu.

7 9.24 9.24 Dhaif

Wastani wa Jumla wa Kufaulu 43.29 Wastani

015 elimu ya dini ya kiislamu coverf - necta...kuchuja hadithi za mtume (s.a.w) hivyo watahiniwa hao...

Documents