Menntun og þjálfun

Hvað er Eurydice

Eurydice upplýsinganetið veitir

upplýsingar og greiningar um evrópska

menntakerfið og menntastefnur. Það

samanstendur af 40 landsskrifstofum

sem staðsettar eru í 36 löndum og eru

hluti af menntaáætlun Evrópu-

sambandsins. En henni er stýrt og hún

samræmd af ESB framkvæmda-

skrifstofu mennta- og menningarmála

og hljóð- og myndmiðlunar.

Rannsóknina í heild sinni

Lykiltölur um kennara og skólastjórnendur í Evrópu er hægt að nálgast á ensku á Eurydice-heimasíðunni

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/key_data_en.php

Prentuð eintök af skýrslunni

er hægt að nálgast með því að senda beiðni á: eacea-eurydice@ec.europa.eu

Tengiliður

Wim Vansteenkiste,

Upplýsingar og útgáfa:

+32 2 299 50 58

Eurydice útdráttur

Lykiltölur um kennara og

skólastjórnendur í Evrópu

Lykiltölur um kennara og skólastjórnendur í Evrópu er ný útgáfa í Eurydice

ritröðinni um lykiltölur sem gefur mynd af stöðunni í málefnum kennara í 32

löndum (aðildarríkjum ESB, Króatíu, Íslandi, Liechtenstein, Noregi og

Tyrklandi). Í skýrslunni er gefin greinargóð mynd af starfsþróun og

vinnuaðstæðum kennara og skólastjórnenda í Evrópu, og þar með bendir

skýrslan á raunverulega styrkleika og veikleika í málefnum þeirra. Skýrsluna

má þess vegna nýta til að vekja athygli á kennslunni og bæta gæði hennar

sem nú er orðið eitt helsta markmið Skipulagsáætlunar

framkvæmdastjórnunar Evrópusambandsins um menntun og þjálfun (‘ET

2020’).

Upplýsingar í skýrslunni ná til kennara á leikskóla-, grunnskóla- og

framhaldsskólastigi. Þar eru hin ýmsu skeið kennaraferilsins rannsökuð, allt frá

upphafi kennaramenntunar til upphafs kennsluferils og sjónum beint að þróun í

starfi frá upphafi ferils að starfslokum. Stjórnun skóla er skoðuð með tilliti til

þess hve gott aðgengi er að skólastjórnendum, hvernig dreifð stjórnun1 er í

framkvæmd og helstu störf sem krafist er af skólastjórnendum. Í skýrslunni er

líka komið inn á eiginleika og aðstæður kennara og skólastjórnenda, þar með

talið aldur, kyn, vinnustundir, laun, sem og upplýsingar um daglegar

vinnuaðstæður eins og fjölda nemenda á kennara.

Í Lykiltölur um kennara og skólastjórnendur í Evrópu eru bæði tölfræðigögn

og eigindlegar upplýsingar úr 62 vísum sem unnir eru úr frumgögnum úr

Eurydice upplýsinganetinu, Eurostat og niðurstöðum úr alþjóðlegu könnunum

TALIS 2008, PISA 2009 og TIMSS 2011.

Í þessum bæklingi er að finna yfirlit yfir helstu lykilniðurstöður skýrslunnar.

1 Sjá bls. 8

2

Fyrir grunnkennaramenntun er yfi r lei tt

krafist f jögurra ára bachelor -gráðu

Í Evrópu eru kennaranemar yfirleitt í fjögurra til fimm

ára námi. Langalgengasta gráðan fyrir grunn- og

framhaldsskólakennara er bachelor-gráðan. Þetta á

einnig við þá sem ætla að kenna á leikskólastigi, fyrir

utan Tékkland, Þýskaland, Möltu, Austurríki og

Slóvakíu þar sem nægilegt er að vera með

stúdentspróf eða viðbótarmenntun umfram það. Í

meirihluta landanna þurfa aðeins þeir nemendur sem

ætla sér að kenna á framhaldsskólastigi að ljúka

meistaragráðu. Aðrar leiðir til að öðlast

kennararéttindi, eins og stutt starfsnám fyrir þá sem

vilja skipta um starf, eru ekki mjög útbreiddar í

Evrópulöndunum.

Aðrar leiðir til að gerast kennari. Leikskóla-, grunnskóla-,

unglinga- og framhaldsskólastig, 2011/12

Aðrar leiðir

eru til staðar eru ekki til staðar Heimild: Eurydice.

Fá lönd hafa sérstök inngönguskilyrði í kennaranám

Í Evrópu virðast inngönguskilyrði fyrir kennaranám

ráðast af almennum inngönguskilyrðum fyrir inngöngu

í háskóla eða framhaldsnám í háskóla frekar en

sérstökum viðmiðum eða inntökuprófum sem miðast

sérstaklega við kennaramenntun. Aðeins í þriðjungi

Evrópulandanna eru nemendur valdir sérstaklega inn,

eins og með hæfileikaprófum eða viðtölum um hvað

hvatti umsækjandann til að gerast kennari.

Í mörgum löndum eru inntökuskilyrði ákveðin af

menntayfirvöldum. Í öðrum löndum hafa stofnanir

frelsi til að ákvarða skilyrði sem eru léttari eða þyngri

en lágmarkskröfur. Aðeins í Danmörku, Portúgal,

Rúmeníu, Slóvakíu og Finnlandi ráða menntastofnanir

hvernig valið er í námið. Í Finnlandi til dæmis, er

skriflegt próf og hæfileikapróf hluti af inntökuprófinu

fyrir almenna (bekkjar-) kennara. Síðustu ár hafa

háskólar aukið samvinnu sín á milli um inntöku

stúdenta til að tryggja að kröfur sem gerðar eru til

kennaramenntunar séu samræmdar.

Aðferðir/skilyrði til að velja nemendur inn í kennaramenntun.

Leikskóla-, grunnskóla-, unglinga- og framhaldsskólastig, 2011/12

Staðfesting á að stúdentsprófi sé lokið

Nám á framhaldsskólastigi

Almennt inntökupróf í háskóla

Nám á bachelor-stigi

Sérstakt (Skriflegt eða munnlegt) inntökupróf fyrir umsækjendur í kennaramenntun

Sérstakt viðtal fyrir umsækjendur í kennaramenntun

Próf í læsi og talnalæsi

Til vinstri leikskóla- og grunnskólastig

Til hægri unglinga- og framhaldsskólastig

Ákveðið af menntayfirvöldum

Ákveðið af háskólum

Ákveðið af menntayfirvöldum og af háskólum

Stunda nám erlendis

Heimild: Eurydice.

Grunnskólastig

Unglinga- og framhaldsskólastig

3

Menntun kennara í kennaraskólum er ekkert frábrugðin menntun annarra kennara á

háskólastigi .

Þótt kennarar í kennaraskólum hafi mismunandi

bakgrunn eru kröfurnar sem gerðar eru til þeirra

yfirleitt ekkert frábrugðnar þeim kröfum sem gerðar eru

til annarra kennara á háskólastigi Aðeins í helmingi

Evrópulandanna þurfa kennarar í kennaraskólum

að vera sjálfir með kennsluréttindi. Þetta fer þó í

vissum tilvikum eftir því kennslustigi sem kennararnir

undirbúa kennaraefnin sín undir.

Hæfnikröfur fyrir kennara í kennaraskólum sem undirbúa kennaraefni

fyrir leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 2011/12

Ætti að vera með kennsluréttindi

Ætti að vera með kennsluréttindi fyrir ákveðið menntastig

Mælt með/krafa um ákveðna þjálfun

Almennar hæfnikröfur til að kenna á háskólastigi

Frekari skilyrði í höndum menntastofnana

Til vinstri leikskóla- og

grunnskólastig

Til hægri unglinga- og framhaldsskólastig

Stunda nám erlendis

Heimild: Eurydice.

Aðlögunartími fyrir nýja kennara

í leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla 2011/12

Í helmingi Evrópulandanna er enginn

aðlögunartími fyrir nýja kennara

Nýir kennarar þurfa að takast á við krefjandi verkefni

fyrstu árin sín og því þurfa þeir stöðugan stuðning í

upphafi. Í 17 löndum eða héruðum (Þýskalandi,

Eistlandi, Írlandi, Frakklandi, Ítalíu, Kýpur,

Lúxemborg, Möltu, Austurríki, Portúgal, Rúmeníu,

Slóveníu, Slóvakíu, Svíþjóð, Bretlandi, Króatíu og

Tyrklandi) er skipulagður aðlögunartími, til að veita

viðbótarþjálfun og persónulega aðstoð fyrir nýja

kennara. Þótt framkvæmd aðlögunarferlisins sé ekki

alltaf eins; meðan sumir leggja áherslu á

einstaklingsaðstoð einbeita aðrir sér að þjálfuninni.

Markmiðið er alltaf að aðstoða nýliða í greininni og að

draga úr líkum á því að kennarar hætti í faginu eftir

skamman tíma.

Aðlögunartími

er til staðar er ekki til staðar Heimild: Eurydice.

Leikskólastig

leikskóla- og grunnskólastig

4

Kennarar eru frekar samningsbundnir

heldur en að þeir séu ráðnir ævilangt

Margir kennarar í Evrópu eru nú á dögum

samningsbundnir. Þótt að kennarar í mörgum löndum

séu einnig ríkisstarfsmenn þá bjóða flest lönd

möguleika á fleiri ráðningarformum. Aðeins á Spáni,

Grikklandi, Frakklandi, Kýpur, Möltu og í Þýskalandi er

æviráðning eini ráðningarmátinn sem til greina

kemur. Þótt flestir kennarar í þátttökulöndunum í

Evrópu séu fastráðnir eftir ákveðinn árafjölda eru

kennarar í sumum löndum aðeins með tímabundna

samninga. Í sumum tilvikum eru mjög reyndir

kennarar ekki með fastráðningu.

Enn fremur virðist sem kennarar séu mun oftar ráðnir

beint af vinnuveitendum sínum, þ.e. skólum og

svæðisbundnum menntayfirvöldum. Í fáum löndum er

aðeins notast við hæfnispróf við ráðningar.

Ráðningarmátar fyrir kennara

í leikskólum, grunnskólum og framhaldsskólum 2011/12

Starfsmenn með ráðningarsamning Ríkisstarfsmenn

Æviráðnir ríkisstarfsmenn Heimild: Eurydice.

Efti r því sem menntunarstigið er hærra því meira fækkar konum í hópi kennara

Í Evrópusambandinu eru kennarar um það bil 2,1% af

íbúafjöldanum sem gerir um það bil 5 milljónir

kennara í heildina. Kynjamisvægið innan stéttarinnar

er virkilega sláandi þar sem hlutfall kvenna í hópi

kennara er talsvert hærra á lægra skólastigi. Í raun

eru grunnskólakennarar á yngra stigi í öllum

Evrópulöndum aðallega konur. Hlutföllin eru frá 52%

kvenkyns kennurum í Tyrklandi, 68% í Danmörku til

yfir 95% í Tékklandi, Ítalíu, Litháen, Ungverjalandi og

Slóveníu.

Á framhaldsskólastigi fækkar kvenkyns kennurum

stórlega. Þessi fækkun er einkum áberandi í Tékklandi,

Þýskalandi, Austurríki, Finnlandi, Svíþjóð og Noregi.

Mesta fækkun kvenkyns kennara er á Möltu þar sem

hlutfall þeirra lækkar úr 85,2% í grunnskólum niður í

43% í framhaldsskólum. Í löndum þar sem gögn liggja

fyrir er svipaða sögu að segja þegar kemur að

stjórnendum og skólastjórum á unglinga- og

framhaldskólastigi en þeir eru aðallega karlmenn.

Hlutfall KVENKYNS KENNARA í grunn- og framhaldsskólum, ríkis- og einkaskólum, 2010

Grunnskólastig Unglingastig Framhaldsskólastig

Heimild: Eurostat.

Grunnskólastig

Framhaldsskólastig

5

Hlutfall KVENKYNS YFIRMANNA í grunn- og framhaldsskólum, ríkis- og einkaskólum, 2010

Grunnskólastig Unglingastig Framhaldsskólastig

Heimild: Eurostat.

Kennarar eru sammála um að vinnustundir þeirra séu álíka margar og hjá öðrum stéttum

Á öllum skólastigum þurfa kennarar í Evrópu að vinna

að minnsta kosti 35-40 tíma á viku samkvæmt

samningum. Lágmarks tímafjöldi er samt mjög

mismunandi á milli Evrópulanda, allt frá 12 tímum á

viku á grunnskólastigi í Búlgaríu og Króatíu og upp í

36 tíma á viku í leikskólum á Íslandi. Þótt flest lönd

miði við ákveðinn heildartímafjölda eða ákveði

viðverutíma kennara í skólanum

þá eru mjög fá lönd sem skilgreina vinnutímann

aðeins með því að ákveða fjölda kennslustunda

(frönsku- og þýskumælandi hlutar Belgíu og

Liechtenstein).

Í vinnutíma kennara er alls staðar innifalinn fjöldi

stunda í kennslustofu, tíminn sem fer í fundi o.s.frv.

og fjöldi vinnustunda sem fara í undirbúning og

yfirferð verkefna/prófa.

Staða endurmenntunar kennara

í leikskólum, grunnskólum og framhaldsskólum, 2011/12

Skólum ber oft skylda ti l að bjóða upp á

endurmenntun fyrir kennara sína

Í meirihluta landanna er litið á endurmenntun sem

faglega skyldu kennara. Enn fremur er þátttaka í

endurmenntunarnámskeiðum í sumum löndum

nauðsynleg fyrir kennara til að fá stöðu- og

launahækkanir.

Þetta á við í Búlgaríu, Spáni, Litháen, Portúgal,

Rúmeníu, Slóveníu og Slóvakíu. Í mörgum

Evrópulöndum ber skólum skylda til að bjóða upp á

endurmenntunarnámskeið fyrir alla starfsmenn

skólans. Þrátt fyrir það eru færri en þriðjungur skóla

sem skylda kennara til að endurmennta sig.

Fagleg skylda Valfrjálst

Nauðsynlegt fyrir stöðuhækkun

Heimild: Eurydice.

Grunnskólastig

6

Lágmarksgrunnlaun kennara eru oft lægri en verg þjóðarframleiðsla á mann

Í meirihluta landanna eru verg lágmarkslaun kennara í

grunn- og framhaldsskólum lægri en verg

þjóðarframleiðsla á mann. Í framhaldsskólum eru

lögbundin lágmarkslaun kennara lægri en ná þó

næstum 90% af vergri þjóðarframleiðslu á mann.

Tilhneigingin er sú að í löndum þar sem lágmarkslaun

í grunnskólum eru tiltölulega lág eru einnig lægstu

lögbundnu launin í framhaldsskólum.

Aukagreiðslur sem bætast við grunnlaunin geta

hækkað laun kennara talsvert. Algengustu

aukagreiðslurnar í Evrópulöndunum eru fyrir aukna

ábyrgð, eins og að vera hluti af stjórnendateymi eða

fyrir yfirvinnu. Aðeins í helmingi landanna sem skoðuð

voru, er kennurum greitt fyrir góða kennslu eða góðar

einkunnir nemenda.

Í Evrópu eru hæstu vergu laun reyndra kennara

yfirleitt tvöfalt hærri en lágmarkslaun nýrra kennara.

En í sumum löndum getur það tekið kennara allt að 30

ár til að ná hæsta launaflokki.

Í mörgum löndum er krafist

viðbótarþjálfunar ti l að verða yfirmaður í

skóla.

Grunnskilyrði fyrir kennara til að verða yfirmaður í

skóla er yfirleitt fimm ára kennslureynsla. Flest lönd

setja þó eitt eða fleiri viðbótarskilyrði: Þeir sem ætla

að verða yfirmenn í skólum verða annað hvort að hafa

reynslu af stjórnun eða hafa fengið sérstaka þjálfun í

stjórnun. Sérstök þjálfun fyrir yfirmenn í skólum er til

staðar nær alls staðar, einnig í löndum sem gera ekki

kröfur um slíka þjálfun fyrir ráðningu í yfirmannsstöðu.

Enn fremur er það oft skylda skólastjórnenda að

endurmennta sig allan sinn starfsferil.

Starfsreynsla og þjálfun fyrir yfirmenn til að gerast

skólastjórnandi, frá leikskóla og upp í framhaldsskóla, 2011/12

Kennslureynsla (KR) Aðeins kennsluréttindi

KR + reynsla af stjórnun Aðeins þjálfun fyrir yfirmenn

KR + þjálfun fyrir yfirmenn

+ reynsla af stjórnun + þjálfun fyrir yfirmenn

Heimild: Eurydice.

Grunnskólastig

7

Form valddreifingar í skólastjórnun sem æðstu menntayfirvöld

fyrirskipa, frá leikskólum upp í framhaldsskóla, 2011/12

Yfirmenn skóla deila valdi sínu oft með

fyrri stjórnunarteymum

Í flestum löndum deila yfirmenn skóla valdi sínu oft

með fyrri stjórnunarteymum. Í flestum tilvikum þýðir

þetta að einn eða fleiri aðstoðarmenn og stundum

ráðgjafi í stjórnun eða endurskoðandi aðstoði

skólastjórnandann. Útnefning aðstoðarmanna fer

yfirleitt eftir stærð skólans og hve umfangsmikil

starfsemin er. Það er sjaldgæft að nýjar leiðir séu

farnar í stjórnun skólanna, eins og með því að dreifa

stjórnuninni meðal kennara eða með því að stofna

óformlega og sértæka stjórnunarhópa.

Vinsamlegast athugið

Dreifð skólastjórnun vísar til samvinnu í stjórnun þar sem stjórnunarvaldið er ekki aðeins hjá einum aðila, heldur þar sem dreifa má valdinu á meðal mismunandi einstaklinga innan og utan skólans. Stjórnun skóla getur verið í höndum fólks í mismunandi störfum og hlutverkum eins og skólastjórnendur, aðstoðarmenn og ráðgjafar skólastjórnenda, stjórnunarteymi, skólanefndir og starfsmenn skólans sem taka þátt í stjórnun.

Útdeiling verkefna til fyrri stjórnunarteyma

Óformlegir sértækir hópar

Skólar taka ákvarðanir um dreifingu skólastjórnunar

Engin dreifing skólastjórnunar Heimild: Eurydice.

Nýjar leiðir í stjórnun skólanna eru enn sjaldgæfar í Evrópu

Leikskólar og grunnskólar

8

Rannsóknin í heild sinni

http://eacea.ec.europa.eu/education/

eurydice/key_data_en.php/151EN.pdf

Prentuð eintök

af skýrslunni

er hægt að nálgast með því að senda beiðni á

eacea-eurydice@ec.europa.eu

Fleiri skýrslur sem tengjast Eurydice:

Lykiltölur um menntun í Evrópu – 2012

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/134EN.pdf

Lykiltölur um tungumálakennslu í evrópskum skólum 2012

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/143EN.pdf

Laun og styrkir kennara og skólastjórnenda í Evrópu, 2011/12

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/salaries.pdf

Kennslustundir sem mælt er með í fullu skyldunámi í Evrópu

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/taught_time_EN.pdf