06การศกษาวเคราะหสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต 

อภรดา เอยมอ�า *ทพพเทพ ทพยเจรญธม* **

ฉนทณฏฐ ทพยเจรญธม*

วมลมาศ ชยวรศลป*

ธรรมณพรรธ ดวงด*

Apirada Iam-amThapthep ThippayacharoentamChantanat ThippayacharoentamWimonmas ChaiworaslipThamnapat Duangdee

* สถานการแพทยแผนไทยประยกต คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล

** ผรบผดชอบโครงการ: ทพพเทพ ทพยเจรญธม สถานการแพทยแผนไทยประยกต คณะแพทยศาสตร ศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล โทรศพท 0 2419 1706 E-mail: thapthap.tip@gmail.com

Analytical  Study  of  Herbal  Medicine  in Phrom P’Rohit Scripture

138 138

บ ท ค ด ย อ

คมภรพรหมปโรหต เปนสมดไทยขาว การบนทกใชอกขรวธแบบไทยโบราณยคตนกรงรตนโกสนทร จ�านวน 110 หนา ประกอบดวยหนาตน 57 หนา หนาปลาย 53 หนา ซงมเนอหาเกยวกบโรคและอาการของสตร 

งานวจยนมวตถประสงคเพอปรวรรตและศกษาวเคราะหองคความรเกยวกบสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต  โดยการปรวรรตถอดค�าหรอขอความจากการเขยนตามอกขรวธแบบโบราณใหเปนการเขยนตามแบบอกขรวธในปจจบน การศกษาวเคราะหสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต  การศกษาวเคราะหเปรยบเทยบ องคความรเกยวกบสมนไพรในคมภรพรหมปโรหตกบองคความรเกยวกบสมนไพรตามศาสตรและองคความรดานการแพทยแผนไทย สรปและอภปรายผล 

ผลการศกษาพบสมนไพรทงหมด 290 ชนด พบรสยาสมนไพรจ�านวน 10 รส พกดยาสมนไพรจ�านวน 10 พกด วธการปรงยาสมนไพรจ�านวน 24 วธ ผลการศกษาเปรยบเทยบต�ารบยาสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต กบต�ารบยาสมนไพรในบญชยาหลกแหงชาต พบวามชอตรงกน 3 ต�ารบ 

ผลการศกษานเกดประโยชนตอวงวชาการการแพทยแผนไทยดานการเรยนการสอนเภสชกรรมแผนไทย การท�าเวชปฏบตดานการแพทยแผนไทย และวงการวชาการดานการแพทยแผนไทย

ค�าส�าคญ: สมนไพร, การแพทยแผนไทย, คมภรพรหมปโรหต

139 139

A b s t r a c t

‘Phrom P’Rohit’ scripture is a white Thai traditional book. It was written using ancient Thai characters which were used in the early Rattanakosin era. The manuscript consisted of 110 pages which include 57 pages in the front part and 53 pages in the back part, which discuss women’s diseases.

The  objectives  of  this  research  are  to  transliterate  and  study the herbal medicine mentioned in the ‘Phrom P’Rohit’ scripture by transliterating the ancient Thai script into modern Thai script. This was then, analyzed and compared to current knowledge of traditional herbal medicine. The results of the study revealed 290 herbal materials, 10 teastes of medicine. Three similar herbal formulations were found as a result of the comparative study between the herbal medical formulations mentioned  in  the  ‘Phrom P’Rohit’  scripture and  the national  list of herbal medicine. 

The result of this study can be applied for teaching Thai traditional pharmacy, the practice of Thai traditional medicine, and also the Thai traditional medical academic field.

Keywords: Herbal medicine, Thai traditional medicine, Phrom P’Rohit scripture 

140 140

บทน�าการแพทยแผนไทยเปนภมปญญาในการดแลรกษาสขภาพของคน

ไทยมาชานาน  มหลกฐานการบนทกในต�าราโอสถพระนารายณ  สมยกรงศรอยธยา  สมยรตนโกสนทร  มการจารกสรรพวชาตางๆ  ไวตามศาลารายวดโพธ และวดราชโอรสาราม อกทงมการคดลอกคมภรตางๆ เผยแพรกนอยางกวางขวาง ทงในรปแบบใบลาน สมดไทย และสมดฝรง คมภรพรหมปโรหต  เปนคมภรทบนทกในรปแบบสมดไทยขาว  มจ�านวนทงสน  110 หนา ประกอบดวยหนาตน 57 หนา หนาปลาย 53 หนา ไมปรากฏชอผแตง  มผน�ามาบรจาคใหกบโรงเรยนอายรเวทธ�ารง  สถานการแพทยแผนไทยประยกต คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล ซงจดการเรยนการสอนหลกสตรการแพทยแผนไทยประยกตมากวา  36  ป  โดยใชต�าราแพทยศาสตรสงเคราะห  (ฉบบอนรกษ)  อางองในการเรยนการสอนตลอดมา  ประกอบดวยคมภร  13  คมภร  (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ 2550: ก) และต�าราแพทยศาสตรสงเคราะห เลม 3 จ�านวน 10 คมภร  (โรงเรยนแพทยแผนโบราณ วดพระเชตพนฯ 2504: ก) ตอมาเมอส�านกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร ไดจดพมพต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 1-3 ออกเผยแพร จงพบคมภรมรณญาณสตร และคมภรแผนนวดเพมเตมขนมา  (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต 2542:  7-8)  แตไมพบวามคมภรพรหมปโรหตแตอยางใด  ดงนนหากมการ

การศกษาวเคราะหสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต

141 141

อ ภ ร ดา เ อ ย ม อ า, ท พ พ เท พ ท พ ย เจ ร ญ ธ ม, ฉ น ท ณ ฏ ฐ ท พ ย เจ ร ญ ธ ม, ว ม ล มา ศ ช ย ว ร ศ ล ป, ธ ร ร ม ณ พ ร ร ธ ด ว ง ด

ศกษาวจยคมภรนอยางจรงจงกอาจพบคมภรใหมอกเลมหนงทสามารถน�ามาอางองประกอบการเรยนการสอนใหกบแพทยแผนไทยได  และจะชวยใหองคความรดานการแพทยแผนไทยสมบรณยงขน

การศกษาวจยน มวตถประสงคเพอปรวรรตและศกษาวเคราะหองคความรเกยวกบสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต เปนการวจยเชงคณภาพ โดยการศกษาจากเอกสารตนฉบบ  คมภรพรหมปโรหต  ของโรงเรยนอายรเวทธ�ารง สถานการแพทยแผนไทยประยกต คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล  กระบวนการวจยประกอบดวย  การปรวรรตถอดค�าหรอขอความจากการเขยนตามอกขรวธแบบโบราณใหเปนการเขยนตามแบบอกขรวธในปจจบน การศกษาวเคราะหสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต การศกษาวเคราะหเปรยบเทยบองคความรเกยวกบสมนไพรในคมภรพรหม ปโรหตเปนการศกษาเปรบเทยบกบองคความรเกยวกบสมนไพรตามศาสตรและองคความรดานการแพทยแผนไทย  สรปและอภปรายผล  การศกษานไดรบการตรวจสอบความถกตองโดยผเชยวชาญดานการแพทยแผนไทยทมประสบการณมากกวา 10 ป จ�านวน 3 ทาน  ในการน�าเสนอบทความนมงเนนไปทองคความรเกยวกบสมนไพร  ทงในเชงปรมาณชนดของเครองยาสมนไพรทมการบนทกไวในคมภร  ความรเกยวกบสรรพคณของต�ารบยาสมนไพร  รสยาสมนไพร  วธการปรงยา  และสมนไพรทน�ามาท�าเปนน�ากระสายยา  และเพอใหแนใจวาความรในคมภรพรหมปโรหตเปนความร

142 142

ใหมทไมเคยมในการเรยนการสอนมากอนจงไดท�าการวเคราะหเปรยบเทยบสาระส�าคญเกยวกบสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต  กบหลกเภสชกรรม  4 ประการ คอ เภสชวตถ สรรพคณเภสช คณาเภสช และเภสชกรรม (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 21) ทใชเปนมาตรฐานในการเรยนการสอนเกยวกบวชาเภสชกรรมแผนไทย คณะผวจยเชอวาการศกษาวจยนจะเกดประโยชนทงในมตการเรยนการสอน และการท�าเวชปฏบตดานการแพทยแผนไทยอยางกวางขวาง 

ผลการศกษา1.  ผลการปรวรรตคมภรพรหมปโรหต:  จากการศกษาวเคราะห

ลกษณะของวตถทใชบนทก  คมภรพรหมปโรหตเปนการบนทกบนสมดไทยขาว ดวยอกษรไทยและอกษรขอมไทย เชนเดยวกบในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง  รชกาลท  5  รวมทงรปลกษณะอกษรและอกขรวธของอกษรไทยและอกษรขอมไทยในคมภรพรหมปโรหตนน  มความคลายคลงกบทใชในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 ดวย จงสนนษฐานวาเปนการบนทกโดยใชอกขรวธแบบไทยโบราณยคกรงรตนโกสนทรตอนตนเชนกน ดงภาพท 1 ซงการบนทกแบบนพบไดในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 ดงนน คมภรพรหมปโรหตจงนาจะเปนบนทกในยคเดยวกน และจากการศกษาเปรยบเทยบกบต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง  รชกาลท  5  กพบวาเนอหาบางสวนของคมภรพรหมปโรหตตรงกนกบคมภรประถมจนดา  ในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 1 (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต 2542: 169) ดงภาพท 2 และคมภรมหาโชตรต ในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 2 (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต 2542: 264) ดงภาพท 3 แตเนอหาสวนใหญของคมภรพรหมปโรหตมความเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง  โดยไมซ�าซอนกบคมภรอน  เนองจากการบนทกในคมภรพรหมปโรหตเปนการเขยนโดยใชภาษาไทยในยครตนโกสนทรตอนตน ท�าใหการปรวรรตสวนมากสามารถ

143 143

ท�าไดไมยากนก เพราะใกลเคยงกบภาษาทใชในปจจบน อยางไรกตามยงมความจ�าเพาะของลายมอ รปลกษณของตวอกษร และรปประโยค ตามความถนดของผบนทก  ท�าใหเกดอปสรรคในการปรวรรต  ขอความบางสวนทไมแนชดวามหมายความวาอยางไรซงมจ�านวน  10  ขอความ  ดงรายละเอยดทแสดงไวในตารางท 1 

สาระส�าคญของคมภรพรหมปโรหตกลาวถงโรคเกยวกบสตรและยารกษา ตวอยางหลกการรกษาทส�าคญทกลาวไวในคมภร  เชน “แพทยผจะรกษาใหพจารณาโดยละเอยด และใหรจกลกษณะก�าเนดโลหตระด เกดขนแตทอนใด  จงกระท�าใหพษนนตางๆ  ดงน  ถาแลรสนทดแลว  จงใหแตงยาอนชอพรหมภกตร  ใหกนประจเลอดเนาเลอดราย  เลอดตกเลอดหมก  นนใหออกเสยใหสนเชงแลว  จงแตงยาบ�ารงธาตใหกนตอไป  หวงจะใหธาตทงสบรบรณขนเสมอกน” 

2. ผลการศกษาวเคราะหสาระส�าคญเกยวกบสมนไพรในคมภรพรหมปโรหตเปรยบเทยบกบหลกเภสชกรรม 4 ประการ

2.1  หลกเภสชวตถ คอ สมนไพรตางๆ ทน�ามาใชเปนเครองยาเพอปรงยารกษาโรค ประกอบดวยสมนไพร 3 หมวด คอ พชวตถ สตววตถ  และธาตวตถ  (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย  (ชวกโกมารภจจ)  2548:  23-62)  ผลการศกษาวเคราะหสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต  พบสมนไพรพชวตถ  253 รายการ ผลตภณฑจากพชวตถ 7 รายการ สตววตถ 20 รายการ และธาตวตถ 10 รายการ รวมทงสน 290 รายการ ดงตารางท 2 โดยไมรวมรายการ 10 รายการในตารางท 1 

2.2  หลกสรรพคณเภสช คอการรจกสรรพคณของยาสมนไพร และรสยาสมนไพร ซงรสของยาสมนไพรจะสามารถบอกถงสรรพคณของยาได เชน รสฝาด สมานแผล ปดธาต รสเปรยว แกเสมหะ ฟอกโลหต  เปนตน  (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ  อายรเวท

144 144

วทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 66-69)  ผลการศกษาวเคราะหรสยาสมนไพรทมการบนทกไวในคมภรพรหมปโรหตพบรสยาทงสน 10 รส เรยงตามความถทพบดงน 1) รสขม 61 ครง 2) รสฝาด 41 ครง 3) รสเผดรอน 21 ครง 4) รสจด 20 ครง 5) รสหอมเยน 19 ครง 6) รสเปรยว 18 ครง 7) รสเคม 8) รสเยน และ 9) รสเมาเบอ 13 ครง เทากน 10) รสหวาน 8 ครง รสทมความถในการบนทกสงเปนรสทถกน�ามาใชบอย และเมอน�ามาเปรยบเทยบกบรสยาสมนไพรในต�าราเภสชกรรมแผนไทย ซงมรสยา 2 กลม กลมท 1 คอ รสประธาน 3 รส ไดแก รสรอน รสเยน และรสสขม กลมท 2 คอยา 9 รส ไดแก รสฝาด รสหวาน รสมน รสเคม รสเปรยว รสขม รสเมาเบอ รสรอน รสหอมเยน และยงมรสท 10 อกคอรสจด ในคมภรธาตวภงคมยา 4 รส คอ รสฝาด รสเผด รสเคม และรสเปรยว ในคมภรวรโยคสาร มยา 6 รส คอ รสหวาน รสเปรยว รสเคม รสเผด รสขม และรสฝาด ในคมภรธาตววรณม ยา 8 รส คอ รสขม รสฝาด รสเคม รสเผดรอน รสหวาน รสเปรยว รสหอมเยน และรสมน (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 63-102) ดงนนจะพบวา มรสยาประธาน 1 รสในคมภรพรหมปโรหต คอ รสเยน และมรสยาอนๆ ตรงกบต�าราและคมภรขางตน 3 รส คอ รสฝาด รสเคม รสเปรยว ดงตารางท 3

2.3  หลกคณาเภสช คอ หมวดหมของยาสมนไพรทจดไวเปนกลมๆ หรอพวกๆ หรอเรยกอกอยางวา พกดยา ซงพกดยา หมายถงตวยาหลายสงรวมกนเขาเปนพกดยา ไดแกจลพกด ซงหมายถงพกดยานอยอยางโดยมากชอจะพองกน  ตางกนทแหลงก�าเนด  ส  ขนาด รปรางลกษณะ และรส พกดยาสองสง พกดตร (ตรพกด) หรอพกดยา 3 สง พกดจต หรอพกดยา 4 สง พกดเบญจะ หรอพกดยา 5 สง พกดฉกะ หรอพกดยา 6 สง พกดสตตะ หรอพกดยา 7 สง พกดอฏฐะ หรอพกดยา 8 สง พกดนวะ (เนาวะ) หรอพกดยา 9 สง พกดทศะ 

145 145

หรอพกดยา 10 สง และพกดพเศษ มหาพกด คอ พกดยาหรอหมวดหมยาเดยวกนและก�าหนดสดสวนไว เชน มหาพกดตรกฏก มหาพกดตรผลา มหาพกดเบญจกล (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 103-135)

ผลการศกษาวเคราะหพกดยาสมนไพรทมการบนทกไวในคมภรพรหมปโรหต พบพกดยาจ�านวน 10 พกด คอ กระพงโหมทงสอง  (กระพงโหมนอย กระพงโหมใหญ)  จนทนทงสอง  (จนทนขาว จนทนแดง) เปลาทงสอง (เปลานอย เปลาใหญ) สมอทงสอง (สมอไทย สมอเทศ) แสมทงสอง (แสมทะเล แสมสาร) ตรกฏก (เหงาขงแหง เมลดพรกไทย ดอกดปล) ตรผลา (สมอไทย สมอพเภก มะขามปอม) โกฐทงหา (โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหวบว โกฐเชยง โกฐจฬาลมพา)  เทยนทงหา  (เทยนด�า  เทยนแดง  เทยนขาว  เทยนขาวเปลอก เทยนตาตกแตน)  เบญจกล  (ดปล ชาพล สะคาน  เจตมลเพลง ขง) เมอวเคราะหเปรยบเทยบกบหลกคณาเภสช พบวาในคมภรพรหมปโรหต มเพยง 3 หมวดพกด คอ จลพกด พกดตร และพกดเบญจะ เทานน ไมพบหมวดพกดอน จลพกด พบ 5 พกด ไดแก พกดเปลาทงสอง พกดกระพงโหมทงสอง พกดจนทนทงสอง พกดสมอทงสอง และพกดแสมทงสอง พกดตร พบ 2 พกด คอ พกดตรกฏก และพกดตรผลา พกดเบญจะ พบ 3 พกด คอ พกดโกฐทงหา พกดเทยนทงหา และพกดเบญจกล

2.4  หลกเภสชกรรม คอ การปรงยา การผสมเครองยาตงแต 2 สงขนไป วธการปรงยาโบราณ 25 วธ เพมเตมขนอก 3 วธ คอ ยาตอกเมด  ยาเคลอบเมด  และยาบรรจในแคปซล  ซงเปนวธการปรงยาสมยใหมทพฒนาขนในการผลตยาสมนไพร  (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ  อายรเวทวทยาลย  (ชวกโกมารภจจ)  2548: 137-138)

146 146

ผลการศกษาวเคราะหวธการปรงยาสมนไพรมการบนทกไวในคมภรพรหมปโรหต  พบวา  มวธท�ายา  24  วธ  คอ  การกวนดวยน�าผงท�ากอน การกวนเปนกอน การคว การเคยวใหขนหรอเคยวใหงวด  การเคยวใหแหง  การดองดวยสราและฝงขาวเปลอก  การดองเหลา การตมดม การตมสามเอาหนง การตมสมดวยไฟแกลบ การต�าใหแหลกแลวใสกระเบองตงไฟกวนไปสกครหนงจงปนแทงตากแดด การต�าเอาน�า  การบดท�าเปนผง  การท�าสดหรอท�าเปนผงและละลายน�ากระสายยา การบดปนแทง  การบดละลายน�ากระสายยา การบดใหละเอยดแลวจงนงใหสกและปนเปนเมด การปนแทงไวแลวฝนกน  การปดทอง การเผาไฟใหสกบบเอาน�า  การฝนแลวทา  การฝานเปนแวนแชสรา  การหงดวยน�ามน  การใหใสยาในลกมะพราวออน  เผาไฟไวใหเอยน  และเมอน�ามาเปรยบเทยบกบวธการปรงยาโบราณ 25 วธ พบวา ในภาพรวมวธการปรงยามความแตกตางกน มบางบางวธมความคลายคลงกน เชน กลมยาตม หรอกลน กลมยาดอง  หรอกดหวเหลา กลมยาทบดใหเปนผง และกลมยาทเผา หรอคว ดงในตารางท 4 ล�าดบท 1-16 ในวธปรงยาโบราณ 25 วธ (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ  อายรเวทวทยาลย  (ชวกโกมารภจจ)  2548:  137-138)  กบวธการปรงยาดงในตารางท  4  ล�าดบท  1-11 ในคมภรพรหมปโรหต  แตกมความแตกตางกนในรายละเอยด และมความแตกตางกนอยางสนเชงในวธปรงยากลมอนๆ  ดงในตารางท 4 ล�าดบท 12-24 ในคมภรพรหมปโรหต

นอกจากนยงพบกรรมวธในการใชใหเกดประสทธผลตามความเชอ 5 วธ ดวยกน คอ 1) เอาเงนทองผกคอหมอยาไวแลวกน 2) เมอจะกนยา ใหนงขาวหมขาว 3)  เอาเงนหรอทองผกคอหมอจงฝงขาวเปลอกไว 7 วน 4) เมอจะกนเสกดวยสกกตวาสามท  5)  เมอตมยานนผตมอยาใหกอดมอกอดตน ใหเหยยดมอเหยยดตนเปนเคลดตามต�ารา 

พบวธการใชสมนไพรกบสวนของรางกายอก 7 วธ คอ 1) การฝนทา

147 147

ปลายตน 2) การบดทาฝาตน 3) การหยอดเขาสะดอ 4) การพอกกระหมอม 5) การทาทองนอยและหวเหนา 6) การรดและทาทโยน 7) การทาตนคางทง 2 คาง

พบวธการใชสมนไพรเปนน�ากระสายยาจ�านวน 20 ชนด  ไดแก น�ากระสายยาทไดจากพชวตถและผลตภณฑจากพช 14  รายการ คอ  1) น�าขา 2) น�าขง 3) น�าเปลอกตนมะรม 4) น�าพรกไทย 5) น�ามะนาว 6) น�ายางสลดได 7) น�าลกยอ 8) น�าสมซา 9) น�ามะกรด 10) น�าสมมะขามเปยก 11) น�าสมสายช 12) น�าสรา 13) น�ามนงา 14) น�าตาล น�ากระสายยาทไดจากสตววตถและผลตภณฑจากสตว 5 รายการ คอ 1) น�านมโค 2) น�าเยยววว 3) เนย 4) น�ามนวว 5) น�าผง กระสายยาทไดจากธาตวตถ 1 รายการ คอ น�ารอน

3.  ผลการศกษาวเคราะหสรรพคณของต�ารบยาสมนไพรในคมภรพรหมปโรหต พบวาสวนใหญเปนโรคและอาการเกยวกบสตร การตงครรภ การคลอด  และหลงคลอด  และพบโรคและอาการเกยวกบการคลอดมากทสดถง 9 รายการ ไดแก 1) คลอดลกขวางทอง 2) คลอดลกเลอดไมออก 3) คลอดลกแลเลอดตขนใหตาเหลอกตาชอน 4) หญงคลอดลกแลวเลอดตขน 5) ตกมกตกเลอด 6) ลกตายในทอง 7) คลอดลกและรกไมออก 8) ตกเลอด 9) เลอดตกหมก รองลงมาคอเกยวกบเลอด 6 รายการ ไดแก 1) เลอดตกทวารทง 9 2) เลอดตกทวารหนก 3) เลอดตกทวารเบา 4) เลอดแทงลก 5) เลอดเนาหนองในทอง 6) เลอดราย ดงนนจงสรปไดวาคมภรพรหมปโรหต เปนคมภรทเกยวกบโรคและอาการของสตร  การตงครรภ  การดแลมารดาหลงคลอด และระบบเลอดของสตร 

4. ผลการวเคราะหต�ารบยาสมนไพรทพบในคมภรพรหมปโรหต พบวา มต�ารบยาสมนไพร 2 กลม คอกลมทไมมชอต�ารบ ซงมเปนจ�านวนมากทสด และกลมทมชอต�ารบมทงสน 11 ต�ารบ ไดแก 1) ยาชอพรหมภกตร 2) ก�าลงราชสหนอย 3) ราชสหใหญ 4) ไฟหากอง 5) มหาอดม 6) ไฟประลยกลป 7) เอกขนท 8) เบญขนท 9) สรามฤท 10) เบญจกล 11) เบญจกล

148 148

โสฬส และเมอน�าเอาชอของต�ารบยาในคมภรพรหมปโรหตมาเปรยบเทยบกบชอต�ารบยาในบญชยาหลกแหงชาต  พบวาตรงกน  3  ต�ารบ  คอ  ไฟหากอง ไฟประลยกลป และเบญจกล (กลมงานพฒนาวชาการแพทยแผนไทยและสมนไพร  สถาบนการแพทยแผนไทย  กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก 2554: 9-11) แตเมอน�าสวนประกอบของต�ารบทมชอตรงกนทง 3 ต�ารบมาเปรยบเทยบกน กลบพบวาทง 3 ต�ารบแมจะมชอเหมอนกน แตสวนประกอบของตวยาในต�ารบแตกตางกน เชน ยาเบญจกลในบญชยาหลกแหงชาต มสวนประกอบคอ ดปล ขง เจตมลเพลง รากชาพล เถาสะคาน  (กลมงานพฒนาวชาการแพทยแผนไทยและสมนไพร  สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก 2554: 87) แตในคมภรพรหมปโรหต ต�ารบยาเบญจกล ประกอบดวย ดปล ขง เจตมลเพลง พรกไทย หวบก ดงตารางท 5

อภปรายผลการศกษา1. การปรวรรต: จากผลการศกษาในสวนการปรวรรตคมภรทพบวา 

ใชตวอกษรไทยในการอธบายความ และใชอกษรขอมไทยเขยนค�าภาษาบาล ตลอดจนรปลกษณะอกษรและอกขรวธของอกษรไทยและอกษรขอมไทย ในคมภรพรหมปโรหตนน มความคลายคลงกบทใชในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 นอกจากนยงมขอความบางตอนของคมภรพรหมปโรหตทเหมอนในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 อกดวย จงอาจสนนษฐานอายของคมภรพรหมปโรหตไดวานาจะมอายรวมสมยรชกาลท 5 

2.  รสยา:  รสของยาสมนไพรเปนสวนทบอกสรรพคณของยา  รสยาทง 10 รสทพบในคมภรพรหมปโรหต หากน�ามาวเคราะหรสยาประจ�าธาต จะพบวา รสยาประจ�าธาตดน ไดแก รสฝาด รสหวาน รสมน รสเคม (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 81)  ซงในคมภรพรหมปโรหต  ไมพบรสมน  รสยาประจ�าธาตน�า  ไดแก  รสเปรยว รสขม รสเมาเบอ (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวท

149 149

วทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 81) ซงในคมภรพรหมปโรหตมครบทกรส และตวยาสวนใหญทใชรกษาโรคเกยวกบสตร  หรอทมกเรยกวาโรคโลหตสตรกจดเปนกลมยาประจ�าธาตน�าดวย  จงมความสอดคลองกนกบทฤษฎการแพทยแผนไทย รสยาประจ�าธาตลม ไดแก รสรอน (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 81) ซงกพบในคมภรพรหมปโรหตเชนกน รสยาประจ�าธาตไฟ ไดแก รสหอมเยน รสจด (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมาร- ภจจ) 2548: 81) ซงกพบในคมภรพรหมปโรหตเชนกน สวนยารสจด รสเยน ทพบในคมภรพรหมปโรหตนน กสอดคลองกบทฤษฎเกยวกบรสยาทางการแพทยแผนไทยเชนกน  โดยจดยารสจด  เปนรสท  10  และยารสเยนจดอยในหมวดรสยาประธาน  (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 63-81) 

3.  พกดยา:  สวนหมวดพกดยาทพบในคมภรพรหมปโรหตเพยง  3 กลมพกด คอ จลพกด พกดตร และพกดเบญจะ นน ทนาสนใจคอพกดตร ซงพบเพยง 2 พกด คอพกดตรกฏก ประกอบดวย เหงาขงแหง เมลดพรกไทย ดอกดปล มรสรอน สรรพคณบ�ารงไฟธาต นาจะมวตถประสงคเพอปลกไฟธาตใหบรบรณ ซงสอดคลองกบขอความในคมภรมหาโชตรตเกยวกบการรกษาโลหตปกตโทษ โดยการประจโลหตราย แตงยาบ�ารงไฟธาตเพอใหธาตทงสเสมอกน  แลวจงบ�ารงโลหตใหบรบรณ  (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ 2550: 273) และพกดตรผลา ประกอบดวย สมอไทย สมอพเภก มะขามปอม  มรสเปรยวฝาด  สรรพคณกดเสมหะ ฟอกโลหต  ชวยระบาย ออนๆ แกปตตะ วาตะ เสมหะในกองธาต ฤด อาย และธาตสมฏฐาน แกโลหต แกน�าด (มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ) 2548: 109) ซงจะชวยปรบสมดลธาตของสตรไดเปนอยางด

4.  วธการปรงยา:  วธการปรงยาทพบเฉพาะในคมภรพรหมปโรหต 12  วธนน  การกวนดวยน�าผงท�ากอน  และการกวนเปนกอนอาจคลายกบการท�ายาลกกลอนในปจจบน การต�าใหแหลกแลวใสกระเบองตงไฟกวนไป

150 150

สกครหนงจงปนแทงตากแดด  และการปนแทงไวแลวฝนกน  เปนกรรมวธท�ายาในสมยโบราณทพบในคมภรตางๆ  แตไมเปนทนยมในปจจบน  การเคยวใหขนหรอเคยวใหงวดหรอการเคยวใหแหง  ไมทราบรายละเอยดวาหลงจากแหงแลวจะน�าไปใชอยางไร  การต�าเอาน�าและการเผาไฟใหสกบบเอาน�า เปนวธทมกนยมท�าในการเตรยมน�ากระสายยา การปดทอง เปนวธทยงพบอยในปจจบน เชน ยามหานลแทงทอง หรอยาหอมแทงทองเพราะทองมรสเยนสรรพคณดบพษรอนถอนพษตางๆ  การฝนแลวทานยมใชในหมอพนบาน การฝานเปนแวนแชสรา คลายกบยาดองเหลา การใหใสยาในลกมะพราวออนเผาไฟไวใหเอยน สวนวธการน�ายาใสในลกมะพราวแลวน�าไปเผาไฟ เปนวธการทพบไดในคมภรอนๆ เชนกน

5. พธกรรมในการปรงยาหรอเตรยมยาสมนไพร: เกยวกบกรรมวธในการใชใหเกดประสทธผลตามความเชอ 5 วธ ทพบในคมภรพรหมปโรหตนน กรรมวธทชวยสรางคณคากบยา เชน การเอาเงนทองผกคอหมอยาไวแลวกน และเอาเงนหรอทองผกคอหมอจงฝงขาวเปลอกไว 7 วน ซงเปนการสรางขวญก�าลงใจใหเกดความศรทธาตอยา เชน เมอจะกนยา ใหนงขาวหมขาว และเมอจะกนเสกดวยสกกตวาสามท  สวนวธการเมอตมยานนผตมอยาใหกอดมอ กอดตน ใหเหยยดมอเหยยดตนเปนเคลดตามต�ารานน 

6. วธการใชยา: วธการใชสมนไพรกบสวนของรางกายทพบในคมภรพรหมปโรหต 7 วธนนเปนวธทมความเฉพาะตอการรกษาโรคสตรทชดเจน เชน การรดและทาทโยน และการทาทองนอยและหวเหนา สวนวธการอนๆ เชน การหยอดเขาสะดอนนเกยวของกบแนวคดทวาสะดอเปนศนยกลางของรางกาย เปนศนยรวมของลมและเสนทางเดนของลมทเรยกวา เสนประธานซงมจดเรมตนอยบรเวณรอบๆ  สะดอ  ดงกลาวไวในคมภรแผนนวด  ในต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 2 (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต 2542: 93-94) การฝนทาปลายตน การบดทาฝาตน และการพอกกระหมอมนนอาจเกยวของกบแนวคดทวาฝามอ ฝาตน ซงกระหมอมคอจดส�าคญของทางเดนของเลอดลม เปนต�าแหนงทแพทยแผน

151 151

ไทยใชในการตรวจรางกาย และบรหารยา เชน การพอกยา แปะยา ทายา และมการทาตนคางทง 2 คางดวย 

7.  การศกษาวเคราะหเปรยบเทยบกบบญชยาหลกแหงชาต:  จากผลการเปรยบเทยบชอของต�ารบยาในคมภรพรหมปโรหตกบชอต�ารบยาในบญชยาหลกแหงชาต ทตรงกน 3 ต�ารบ คอ ไฟหากอง ไฟประลยกลป และเบญจกลนน แสดงใหเหนวามการน�าชอต�ารบยาในอดตมาใชในปจจบน ส�าหรบสวนประกอบของต�ารบทแตกตางกนอาจเกดจากหลายปจจย  จงท�าใหมการปรบตวยาอนทมสรรพคณใกลเคยงกนมาทดแทน เชน ในปจจบนอาจหาตวยาสมนไพรทเปนสวนประกอบไมไดหรอหายาก เชน สงข ซงเปนสวนประกอบของต�ารบยาไฟประลยกลปในคมภรพรหมปโรหต  แตไมพบสงขเปนสวนประกอบของต�ารบยาไฟประลยกลปในบญชยาหลกแหงชาต หรอยาสมนไพรบางตวอาจมความเปนพษตามองคความรสมยใหม  เชน ดนประสว ซงเปนสวนประกอบของต�ารบยาไฟประลยกลปในคมภรพรหม ปโรหต แตไมพบดนประสวเปนสวนประกอบของต�ารบยาไฟประลยกลปในบญชยาหลกแหงชาต (กลมงานพฒนาวชาการแพทยแผนไทยและสมนไพรสถาบนการแพทยแผนไทย  กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก 2554: 53-54) ดงตารางท 5

สรปและขอเสนอแนะ การทจะน�ายาทไมสามารถสรปไดแนชดวาใชสมนไพรชนดใดมา

ปรงยาอาจท�าใหไดต�ารบยาทไมตรงกบตนฉบบตามคมภรและอาจท�าใหสรรพคณยาตางไปจากเดมได  ดงนนจงควรหาวธสรปผลใหแนชดเสยกอนวาสมนไพรชนดนนคอสมนไพรชนดใด  ส�าหรบรายการสมนไพรทงหมด ทพบในคมภรพรหมปโรหตนนสวนใหญใชรกษาโรคเกยวกบสตร ซงมหลายกลมอาการหากมการน�าไปศกษาวจยตอยอดเพอการน�าไปใชประโยชน กจะเกดคณปการตอประเทศชาตและประชาชน ทนาสนใจคอวธการผลตยาและการใชยาทเกยวของกบพธกรรมและความเชอ ซงแสดงใหเหนถงราก

152 152

เหงาทางวฒนธรรมของการแพทยแผนไทย และเปนสวนทชวยเยยวยารกษาใจของผทเจบไขไดปวยรวมกบการรกษารางกาย หากมการน�ามาศกษาอยางจรงจงอาจพบคณประโยชนในดานตางๆ ได และจากผลการศกษาทพบวาคมภรพรหมปโรหตเปนคมภรทเกยวกบโรคและอาการของสตร การตงครรภ การดแลมารดาหลงคลอด  และระบบเลอดของสตรนน  จงควรทจะน�าเอาคมภรพรหมปโรหตมาใชอางองในการเรยนการสอนและการท�าเวชปฏบต ในโรคเกยวกบสตรรวมกบคมภรมหาโชตรตและคมภรอนๆ  กจะชวยใหศาสตรและองคความรดานการแพทยแผนไทยมความเขมแขงชดเจนขนอกดวย

ภาพท 1 คมภรพรหมปโรหต

153 153

ภาพจากคมภรพรหมปโรหต ฉบบสมดไทยขาว 

ภาพท 2 เปรยบเทยบเนอหาของคมภรพรหมปโรหตทตรงกนกบคมภรประถมจนดาขอความทขดเสนใตคอขอความสวนทตรงกน

ภาพขอความบางสวนของคมภรประถมจนดา  เลม  1  เลขท  1009  หนาตนท  11-14  จากต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 1 หนา 169

154 154

ภาพจากคมภรพรหมปโรหต ฉบบสมดไทยขาว 

ภาพท 3 เปรยบเทยบเนอหาของคมภรพรหมปโรหตทตรงกนกบคมภรมหาโชตรตขอความทขดเสนใตคอขอความสวนทตรงกน

ภาพขอความบางสวนของคมภรมหาโชตรต  เลม  2  เลขท  1039  หนาปลายท  40-43  จากต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 2 หนา 264

155 155

ตารางท 1 ขอความในคมภรพรหมปโรหตทยงไมชดเจน

156 156

ตารางท 2 สมนไพรทพบในคมภรพรหมปโรหต (ไมนบรวมสมนไพรในตารางท 1)

หมวด รายการสมนไพร

สมนไพรพชวตถ 253 รายการ

ก-ฮ กกลงกา กรรณการ กระชาย กระดอม กระดงงา กระทงหมาบา กระเทยม กระเทยมสก กระพงโหมนอย กระพงโหมใหญ กระเมง กระล�าพก กระวาน กรงเขมา กฤษณา กลวยตบ กลวยน�า กระทอ กางปลาแดง กานพล ก�ายาน กมน�า กมบก แกลบ โกฐกระดก โกฐกานพราว โกฐเขมา โกฐจฬาลมพา โกฐเชยง โกฐน�าเตา โกฐสอ โกฐหวบว  ขนน ขมนเครอ ขมนออย ขอนดอก  ขดมอญ  ขา ขาวตอกกญญา ขาวเปลอก ขาวสาร  ขาวสารคางครก ขง ขงแหง ขกาแดง ขเหลก เขาคา ไขเนา คนทเขมา คนทสอ ครอบจกรวาล คดเคา ค�าไทย ค�าฝอย ค�าลาว คย คน โคกกระสน ไครหอม งวงตาล จงจอ จงกลน จนทน จนทนขาว จนทนแดง จนทนหอม จ�าปา จกจงจอใหญ เจตมลเพลง เจตมลเพลงแดง ชะลด ชะเลอด ชะเอมเทศ ชาพล ชงชาชาล ชมเหด ชมเหดไทย เชอกเขามวกแดง เชอกเขายานาง ซองแมว ดอกค�าไทย ดองดง ดปล ตองแตก ตะไคร ตาลโตนด ตนเปดเครอ เตยหอม เตยออน ถวผ ถวแระ เถาวลยเปรยงแดง ทองหลางใบมน ทบทม เทพธาโร เทายายมอม เทยนขาว เทยนด�า เทยนแดง เทยนตาตกแตน เทยนขาวเปลอก เทยนเยาวภาน เทยนสตตบษย โทงเทง นกเขาเหงา นมต�าเรย นมแมว นอยหนา นอยแหน นลบล เนยม บวบหอม บอระเพด บว บวขม  บวผน บวเผอน บวหลวง บนนาค เบญจมาศ ปลาไหลเผอก ปด เปลานอย เปลาใหญ ผกกระชบ ผกขวง ผกคราด ผกช ผกชลอม ผกเปด ผกเปดแดง ผกแพวแดง ผกเสยนผ ผกโหมหด ผกโหมหนแดง ไผปา ฝาง ฝางเสน ฝายหบ แฝกหอม พญามอเหลก พรรณผกกาด พรก พรกไทย พรกลอน พรกหอม พรกหาง พนงแดง พกล ไพล มหาหงค มะกรด มะกล�าเครอ มะกอก มะกา มะเกลอ มะขาม มะขามแก มะขามขบ มะขามปอม มะขามเปยก มะดก มะเฟอง มะไฟเดอนหา มะไฟตวผ มะยมตวผ มะรมตน มะลซอน มะลลา มะแวงเครอ มะแวงตน โมกมน โมกหลวง ไมแดง ไมไผ ไมไผสสก ไมรวก มะเดอ มะเดอปลอง มะตม มะนาว มะพราวออน มะพลบ รก รกขาว รกซอน ราชพฤกษ เลบครฑ ละหง ละหงแดง ล�าโพง ล�าพน ล�าพนขาว ล�าพนแดง ล�าโพงกาสลก ลกยอ ลกยางทราย ลกสมอพเภก ลกเอน  วาน  วานน�า  วานเปราะหอม  วานหางชาง  สน สนเทศ สมซา สมปอย สมมะขามเปยก สมอ สมอทะเล สมอเทศ สมอไทย สมลแวง สมอพเภก สมอรองแรง สลอด สลดได สะแก สะคาน สะเดา สะทอน สะบา สกข สงกรณ สตตบงกช สตตบษย สตตบรรณ สารภ เสนยด แสมทะเล แสมสาร หญาไทร หมาก หมากดบ หวายขม หอม หอมแดง หวบก หสคณ หางไหลแดง แหวหมหงอนไกเทศ หญาเกลดหอย หญาฝรน หญายองไฟ หญาแหวหม หนาด หนาดหอม อ�าพน อบเชย ออยแดง องกาบ อญชนขาว อบล เอองเพชรมา

ผลตจากพชวตถ 7 รายการ

ก-ฮ ธปไทย น�าตาลทราย น�าสมสายช น�าตาล น�าตาลโตนด ยาด�า สรา

157 157

หมวด รายการสมนไพร

สตววตถ 20 รายการ

ก-ฮ ขเทาลกวว ขหนพก ไขไก ครง ชะมด ดงเหลอม ดจระเข น�าผง น�ามนวว น�าเยยววว เบยจน เบยผ แมงมม รงนก เลอดแรด หอยขม หอยแครง หอยสงข หวเตานา หวปลาไหล

ธาตวตถ 10 รายการ

ก-ฮ การบร กรวดปน เกลอ เกลอสนเธาร ดนประสวขาว น�ารอน ปนขาว ประสานทอง พมเสน สารสม 

รวมทงสน 290 รายการ

158 158

ตารางท 3 ผลการเปรยบเทยบรสยาในคมภรพรหมปโรหต กบต�าราเภสชกรรมแผนไทย และคมภรอนๆ √ = พบ, × = ไมพบ

ล�าดบรสยาสมนไพรในต�าราเภสชกรรมแผนไทย

รสยาในคมภรพรหม

ปโรหต

รสยาในคมภรธาตวภงค

รสยาในคมภร

วรโยคสาร

รสยาในคมภรธาตววรณ

รสประธาน

1 รอน × x x x

2 เยน √ x x x

3 สขม × x x x

รสยา 9 รส

1 ฝาด √ √ √ √

2 หวาน √ × √ √

3 มน × × × √

4 เคม √ √ √ √

5 เปรยว √ √ √ √

6 ขม √ × √ √

7 เมาเบอ √ × × ×

8 รอน √ × × ×

9 หอมเยน √ × × √

รสอนๆ

1 จด √ × × ×

2 เผด × √ √ ×

3 เผดรอน × × × √

รวม 10 4 6 8

159 159

ตารางท 4 วธการปรงยาทพบในคมภรพรหมปโรหต

วธการปรงยา 25 วธ วธการปรงยาในคมภรพรหมปโรหต 24 วธ

กลมยาตม หรอกลน

(1)  ยาตม สบเปนชนเปนทอนใสลงในหมอเตมน�าตมรนแตน�ากน

(2)  ยาผสมแลวตมเอาน�าบวนปาก(3)  ยาผสมแลวตมเอาน�าอาบ(4)  ยาผสมแลวตมเอาน�าแช(5)  ยาผสมแลวตมเอาน�าชะ(6)  ยาผสมแลวตมเอาน�าสวนทวาร(7)  ยาผสมแลว ตมเอาไอน�ารม(8)  ยากลน เอาตวยาใสในเครองตมกลนเอา

น�าเหงอ หรอกลนสรา เอาน�าเหงอกน

(1)  การตมดม(2)  การตมสามเอาหนง(3)  การตมสมดวยไฟแกลบ

กลมยาดอง หรอกดหวเหลา

(9)  ยาดองแชดวยน�าสราหรอน�าทา รนน�าดม

(10)  ยากดหวเหลาหรอแอลกอฮอล และหยดลงในน�าเตมน�ากน

(4)  การดองดวยสราและฝงขาวเปลอก(5)  การดองเหลา

กลมยาทบดใหเปนผง

(11)  ยาต�าเปนผงแลวบดใหละเอยดละลายน�ากระสายกน

(12)  ยาต�าเปนผงแลวปนเปนเมดหรอปนลกกลอนกน

(13)  ยาผสมแลวต�าเปนผงใหละเอยดใสกลองเปาทางจมกและคอ เชน ยานตถ

(14)  ยากวาด (บดผงใหละเอยด) เอาตวยาทใชกวาด ใชนวปายกวาดลงทคอ

(6)  การบดท�าเปนผง(7)  การบดปนแทง(8)  การท�าสดหรอท�าเปนผง และละลายน�า

กระสายยา(9)  การบดละลายน�ากระสายยา(10)  การบดใหละเอยดแลวจงนงใหสกและ

ปนเปนเมด

กลมยาทเผา หรอคว

(15)  ยาเผาเปนดาง แลวเอาดางมาแชน�าไว รนน�ากน

(16)  ยาเผาหรอควใหไหมยาต�าเปนผงใหละเอยดละลายน�ากระสายกน

(11)   การคว

160 160

วธการปรงยา 25 วธ วธการปรงยาในคมภรพรหมปโรหต 24 วธ

กลมยาสม ยาพอก ยาทา ยาประคบ

(17)  ยาผสมแลวใชเปนยาสม (ใชยาผสมแลวโปะลงบนกระหมอม)

(18)  ยาผสมแลวใชเปนยาทา(19)  ยาผสมแลวท�าเปนลกประคบ(20)  ยาผสมแลวใชเปนยาพอก (เอาตวยา

ผสมกนแลวต�าใหแหลกใชพอกหวฝ)

กลมสบควน หรอสดดม

(21)  ยาผสมแลวหอผาบรรจลงในกลกแลวใชสดดม

(22)  ยาผสมแลวมวนเปนบหร หรอสบเอาควน  เชน บหร

กลมอนๆ

(23)  ยาหงดวยน�ามน เอาน�ามนใสกลองเปาบาดแผลหรอฐานฝ

(24)  ยาผสมแลวตดไฟใชควนใชกลองเปาบาดแผลและฐานฝ

(25)  ยาผสมแลวใชเหนบทวาร

(12)  การหงดวยน�ามน(13)  การกวนดวยน�าผงท�ากอน(14)  การเคยวใหขน เคยวใหงวด(15)  การเคยวใหแหง(16)  การต�าใหแหลกแลวใสกระเบองตงไฟ

กวนไปสกครหนงจงปนแทงตากแดด(17)  การต�าเอาน�า(18)  การปนแทงไวแลวฝนกน(19)  การปดทอง(20)  การเผาไฟใหสกบบเอาน�า(21)  การฝนแลวทา(22)  การฝานเปนแวนแชสรา(23)  การใหใสยาในลกมะพราวออน  เผาไฟ

ไวใหเอยน(24)  การกวนเปนกอน

161 161

ตารางท  5  ผลการเปรยบเทยบสมนไพรสวนประกอบในต�ารบยาทมชอตรงกนทงในคมภรพรหม ปโรหตและบญชยาหลกแหงชาต จ�านวน 3 ต�ารบ

ล�าดบชอต�ารบยาสมนไพร

สมนไพรทเหมอนกน

สมนไพรทตางกน

บญชยาหลกแหงชาต คมภรพรหมปโรหต

1 ไฟหากอง รากเจตมลเพลงแดง เหงาขง พรกไทย

สารสมสะต  ฝกสมปอย

แกนแสมทะเล 

2 ไฟประลยกลป สารสม ขมนออย ไพล ขง กระเทยม

รากเจตมลเพลงแดง ผวมะกรด แกนแสมทะเล  การบร เหงากระทอ เหงาขา เปลอก มะรม พรกไทยลอน ดอกดปล 

เกลอ สงข ดนประสวขาว ลกจนทน เทยนด�า เทยนขาว กระชาย หวหอม 

3 เบญจกล ดปล ขง เจตมลเพลง

รากชาพล เถาสะคาน พรกไทย หวบก

162 162

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณ  สถานการแพทยแผนไทยประยกต  คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล ทสนบสนนโครงการวจย

เอกสารอางอง 

กลมงานพฒนาวชาการแพทยแผนไทยและสมนไพร  สถาบนการแพทยแผนไทย  กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก,  2554. บญชยาจากสมนไพร พ.ศ.  2554  ตามประกาศคณะกรรมการพฒนาระบบยาแหงชาต  เรอง  บญชยาหลกแหงชาต  (ฉบบท 4)  พ.ศ.  2554  คณะกรรมการพฒนาระบบยาแหงชาต.  กรงเทพฯ:  สามเจรญพาณชย (กรงเทพ) จ�ากด.

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต, 2542. ต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 1. ส�านกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร, กรงเทพฯ: ส�านกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร, คณะกรรมการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จดพมพเนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธนวาคม 2542.

____________, 2542. ต�าราเวชศาสตรฉบบหลวง รชกาลท 5 เลม 2. ส�านกหอสมดแหงชาต กรมศลปากร,  กรงเทพฯ:  ส�านกหอสมดแหงชาต  กรมศลปากร,  คณะกรรมการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จดพมพเนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธนวาคม 2542.

มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ  และโรงเรยนอายรเวทธ�ารง  สถานการแพทยแผนไทยประยกต  คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล, 2550. ต�าราการแพทยแผนไทยเดม (แพทยศาสตรสงเคราะหฉบบอนรกษ) เลม 1. กรงเทพฯ: ศภวนชการพมพ.

มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ อายรเวทวทยาลย (ชวกโกมารภจจ), 2548. ต�าราเภสชกรรมไทย. พมพครงแรก. กรงเทพฯ: พฆเณศ พรนตง เซนเตอร.

โรงเรยนแพทยแผนโบราณ  วดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรมหาวหาร  พระนคร,  2504.  แพทยศาสตรสงเคราะห เลม 3. กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย.