1

61 tỉnh thành Việt Nam

Mục lục Mục lục...........................................................................1 Bản đồ địa hình Việt Nam.................................................3 Bản đồ vị trí các tỉnh........................................................4 Vài hàng tổng quát..........................................................5 An Giang.......................................................................14 Bà Rịa - Vũng Tàu..........................................................24 Bạc Liêu........................................................................40 Bắc Cạn........................................................................46 Bắc Giang.....................................................................52 Bắc Ninh.......................................................................60 Bến Tre.........................................................................72 Bình Dương...................................................................80 Bình Định......................................................................86 Bình Phước....................................................................98 Bình Thuận..................................................................102 Cà Mau........................................................................110 Cao Bằng.....................................................................116 Cần Thơ.......................................................................122 Đà Nẵng.......................................................................129 Đắc Lắc........................................................................140 Đồng Nai......................................................................149 Đồng Tháp...................................................................159 Gia Lai.........................................................................169 Hà Giang......................................................................175 Hà Nam.......................................................................181 Hà Nội.........................................................................188 Hà Tây.........................................................................206 Hà Tĩnh........................................................................223 Hải Dương....................................................................234 Hải Phòng....................................................................246 Hòa Bình......................................................................256 Hưng Yên....................................................................263 Khánh Hòa...................................................................271 Kiên Giang...................................................................282 Kon Tum......................................................................292 Lai Châu......................................................................298 Lạng Sơn.....................................................................304 Lào Cai........................................................................313 Lâm Đồng....................................................................323 Long An.......................................................................334 Nam Định....................................................................340

2

Nghệ An......................................................................352 Ninh Bình....................................................................363 Ninh Thuận..................................................................376 Phú Thọ.......................................................................382 Phú Yên.......................................................................389 Quảng Bình..................................................................397 Quảng Nam..................................................................407 Quảng Ngãi..................................................................423 Quảng Ninh..................................................................432 Quảng Trị.....................................................................455 Sài Gòn........................................................................463 Sóc Trăng....................................................................493 Sơn La.........................................................................499 Tây Ninh......................................................................504 Thái Bình.....................................................................509 Thái Nguyên................................................................517 Thanh Hóa...................................................................525 Thừa Thiên - Huế.........................................................539 Tiền Giang...................................................................560 Trà Vinh.......................................................................569 Tuyên Quang...............................................................575 Vĩnh Long....................................................................579 Vĩnh Phúc....................................................................588 Yên Bái........................................................................596

3

4

5

Vài hàng tổng quát

Diện tích : 330.991 cây số vuông.

Dân số : (2001) 78.685.800 người.

Thủ đô : Hà Nội

VỊ TRÍ :

Kinh tuyến : 102° 10' - 109° 30' Ðông.

Vĩ tuyến : 8° 30' - 23° 22' Bắc.

Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một dải đất hình chữ S, nằm ở trung

tâm khu vực Ðông Nam Á, ở phía Ðông bán đảo Ðông Dương, phía Bắc giáp Trung

Quốc, phía Tây giáp Lào, Campuchia, phía Ðông và Nam trông ra biển Ðông và

Thái Bình Dương. Bờ biển Việt Nam dài 3260 km, biên giới đất liền dài 3730 km.

Trên đất liền, từ điểm cực Bắc đến điểm cực Nam (theo đường chim bay) dài 1650

km, từ điểm cực Ðông sang điểm cực Tây nơi rộng nhất 600 km (Bắc bộ), 400 km

(Nam bộ), nơi hẹp nhất 50 km (Quảng Bình).

Việt Nam là đầu mối giao thông từ Ấn Ðộ Dương sang Thái Bình Dương.

KHÍ HẬU :

Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới và á nhiệt đới có gió mùa, có ánh nắng

chan hoà, lượng mưa dồi dào và độ ẩm cao. Một số nơi gần chí tuyến hoặc vùng

núi cao có tính chất khí hậu ôn đới.

Nhiệt độ trung bình từ 22 đến 27°C, rất thích hợp với khách du lịch. Tuy nhiên

6

nhiệt độ trung bình ở từng nơi có khác nhau, Hà Nội 23°C, thành phố Hồ Chí Minh

26°C, Huế 25°C.

Khí hậu Việt Nam có hai mùa rõ rệt, mùa khô rét (từ tháng 11 đến tháng 4 năm

sau), mùa mưa nóng (từ tháng 5 đến tháng 10), nhiệt độ thay đổi theo mùa rõ rệt

nhất ở các tỉnh phía Bắc, giao động nhiệt độ giữa các mùa chênh nhau đến 12°C.

Ở các tỉnh phía Nam, sự chênh lệch nhiệt độ giữa các mùa không đáng kể, chỉ

khoảng 3°C. Ở các tỉnh phía bắc, khí hậu thay đổi bốn mùa : Xuân, Hạ, Thu,

Ðông.

ĐỊA HÌNH :

Lãnh thổ Việt Nam bao gồm 3 phần 4 là đồi núi. Bốn vùng núi chính là :

Vùng núi Ðông Bắc (còn gọi là Việt Bắc).

Kéo dài từ thung lũng sông Hồng đến vịnh Bắc bộ. Tại đây có nhiều danh lam

thắng cảnh nổi tiếng như các động Tam Thanh, Nhị Thanh (Lạng Sơn), hang Pắc

Pó, thác Bản Giốc (Cao Bằng), hồ Ba Bể (Bắc Cạn), núi Yên Tử, vịnh Hạ Long

(Quảng Ninh). Ðỉnh núi Tây Côn Lĩnh cao nhất vùng Ðông Bắc : 2431 m.

Vùng núi Tây Bắc

Kéo dài từ biên giới phía Bắc (giáp Trung Quốc) tới miền Tây tỉnh Thanh Hoá. Ðây

là vùng núi cao hùng vĩ, có Sa Pa (Lào Cai) ở độ cao 1500 m so với mặt biển, nơi

nghỉ mát lý tưởng, nơi tập trung đông các tộc người H' Mông, Dao, Kinh, Tày, Giáy,

Hoa, Xá Phó...

Vùng núi Tây Bắc còn có di tích chiến trường lừng danh Ðiện Biên Phủ và đỉnh núi

Phan - Xi - Păng, cao 3143 m.

Vùng núi Trường Sơn Bắc

7

Từ miền Tây tỉnh Thanh Hoá đến vùng núi Quảng Nam - Ðà Nẵng, có động Phong

Nha (Quảng Bình) kỳ thú và những đường đèo nổi tiếng như đèo Ngang, đèo Hải

Vân... Ðặc biệt có đường mòn Hồ Chí Minh được thế giới biết đến nhiều bởi những

kỳ tích của người Việt Nam trong cuộc kháng chiến vĩ đại lần thứ hai.

Vùng núi Trường Sơn Nam

Nằm ở phía Tây các tỉnh Nam Trung bộ. Sau những khối núi đồ sộ là một vùng đất

rộng lớn được gọi là Tây Nguyên (cao nguyên phía Tây). Vùng đất đầy huyền thoại

này còn chứa đựng nhiều điều bí ẩn về thực vật, động vật, nhất là nền văn hóa

đặc sắc của các bộ tộc ít người. Thành phố Ðà Lạt, nơi nghỉ mát lý tưởng được

hình thành từ cuối thế kỷ 19.

Việt Nam có hai đồng bằng lớn là đồng bằng châu thổ sông Hồng và đồng bằng

châu thổ sông Cửu Long...

Ðồng bằng sông Hồng (đồng bằng Bắc bộ).

Rộng khoảng 15.000 km² được bồi tụ bởi phù sa của hai con sông lớn là sông

Hồng và sông Thái Bình. Ðây là địa bàn cư trú của người Việt cổ, cũng là nơi hình

thành nền văn minh lúa nước.

Ðồng Bằng sông Cửu Long (đồng bằng Nam bộ).

- Rộng khoảng 36.000km², là vùng đất phì nhiêu, khí hậu thuận lợi. Ðây là vựa lúa

lớn nhất của Việt Nam.

Trên lãnh thổ Việt Nam có hàng nghìn con sông lớn, nhỏ. Dọc bờ biển, cứ khoảng

20 km lại có một cửa sông, do đó hệ thống giao thông thủy khá thuận lợi.

Hai hệ thống sông quan trọng là sông Hồng ở miền Bắc và sông Mê Kông (còn gọi

là Cửu Long) ở miền Nam.

8

Việt Nam có 3260 km bờ biển, nếu có dịp đi dọc theo bờ biển Việt Nam bạn sẽ

được đắm mình trong làn nước xanh của những bãi biển đẹp như Trà Cổ, Sầm Sơn,

Lăng Cô, Non Nước, Nha Trang, Vũng Tàu, Hà Tiên... Có nơi núi ăn lan ra biển tạo

thành vẻ đẹp kỳ thú như vịnh Hạ Long, đã được UNESCO công nhận là di sản thiên

nhiên thế giới.

Việt Nam có nhiều hải cảng lớn như Hải Phòng, Ðà Nẵng, Qui Nhơn, Cam Ranh,

Vũng Tàu, Sài Gòn...

Giữa vùng biển Việt Nam còn có hệ thống đảo và quần đảo gồm hàng ngàn đảo

lớn nhỏ nằm rải rác từ Bắc đến Nam, trong đó có hai quần đảo Hoàng Sa và

Trường Sa.

Rừng và đất rừng chiếm một diện tích lớn trên lãnh thổ Việt Nam. Các khu rừng

quốc gia được nhà nước bảo vệ và có kế hoạch phát triển du lịch sinh thái bền

vững. Những khu rừng quí đó lại được thiên nhiên "chia" cho nhiều địa phương

trên cả nước : rừng Ba Vì (Hà Tây), rừng Cát Bà (Hải Phòng), rừng Cúc Phương

(Ninh Bình), rừng Bạch Mã (Huế), rừng Cát Tiên (Ðồng Nai), rừng Côn Ðảo v.v..

Việt Nam là nước có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú. Dưới lòng đất có

nhiều khoáng sản quí như : thiếc, kẽm, bạc, vàng, angtimoan, đá quí, than đá. ở

thềm lục địa của Việt Nam có nhiều dầu mỏ, khí đốt.

Nguồn suối nước khoáng cũng rất phong phú : suối khoáng Quang Hanh (Quảng

Ninh), suối khoáng Hội Vân (Bình Ðịnh), suối khoáng Vĩnh Hảo (Bình Thuận), suối

khoáng Dục Mỹ (Nha Trang), suối khoáng Kim Bôi (Hoà Bình) v.v.. *

9

Lược sử

Từ đầu thời đại đồng thau, các bộ lạc người Việt đã định cư chắc chắn ở Bắc Bộ

và Bắc Trung Bộ. Bấy giờ có khoảng 15 bộ lạc Lạc Việt sống chủ yếu ở miền trung

du và đồng bằng Bắc Bộ, hàng chục bộ lạc Âu Việt sống chủ yếu ở miền Việt Bắc.

Tại nhiều nơi, người Lạc Việt và người Âu Việt sống xen kẽ với nhau, bên cạnh các

thành phần dân cư khác.

Do nhu cầu trị thuỷ, nhu cầu chống ngoại xâm và do việc trao đổi kinh tế, văn hoá

ngày càng gia tăng, các bộ lạc sinh sống gần gũi nhau có xu hướng tập hợp và

thống nhất lại. Trong số các bộ lạc Lạc Việt, bộ lạc Văn Lang hùng mạnh hơn cả.

Thủ lĩnh bộ lạc này là người đứng ra thống nhất tất cả các bộ lạc Lạc Việt, dựng

lên nước Văn Lang, tự xưng là vua, mà sử cũ gọi là Hùng Vương và con cháu ông

nhiều đời về sau vẫn nối truyền danh hiệu đó.

Căn cứ vào các tài liệu sử học, có thể tạm xác định địa bàn nước Văn Lang tương

ứng với vùng Bắc Bộ và bắc Trung Bộ nước ta hiện nay cùng với một phần phía

nam Quảng Ðông, Quảng Tây (Trung Quốc). Thời gian tồn tại của nước Văn Lang

khoảng từ đầu thiên niên kỷ I trước Công nguyên đến thế kỷ 3 trước Công nguyên.

Năm 221 trước Công Nguyên, Tần Thuỷ Hoàng cho quân xâm lược đất của toàn

bộ các nhóm người Việt. Thục Phán, thủ lĩnh liên minh các bộ lạc Âu Việt, được tôn

làm người lãnh đạo cuộc chiến chống Tần. Năm 208 trước Công Nguyên, quân Tần

phải rút lui. Với uy thế của mình, Thục Phán xưng vương (An Dương Vương), liên

kết các bộ lạc Lạc Việt và Âu Việt lại, dựng nên nước Âu Lạc.

Năm 179 trước Công Nguyên, Triệu Đà, vua nước Nam Việt, tung quân đánh

chiếm Âu Lạc. Cuộc kháng cự của An Dương Vương thất bại. Suốt 7 thế kỷ tiếp đó,

10

mặc dù các thế lực phong kiến phương Bắc thay nhau đô hộ, chia nước ta thành

nhiều châu, quận với những tên gọi khác lạ mà chúng đặt ra, nhưng vẫn không

xoá nổi cái tên "Âu Lạc" trong ý thức, tình cảm và sinh hoạt thường ngày của nhân

dân ta.

Mùa xuân năm 542, Lý Bí khởi nghĩa đánh đuổi quân Lương, giải phóng lãnh thổ.

Tháng 2-544, Lý Bí lên ngôi Hoàng đế, đặt quốc hiệu là Vạn Xuân, khẳng định

niềm tự tôn dân tộc, tinh thần độc lập và mong muốn đất nước được bền vững

muôn đời.

Chính quyền Lý Bý tồn tại không lâu rồi lại rơi vào vòng đô hộ của các triều đại

phong kiến phương Trung Quốc (từ năm 602). Quốc hiệu Vạn Xuân bị vùi dập và

chỉ được khôi phục sau khi Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán bằng chiến thắng

Bặch Ðằng năm 938, chấm dứt thời kỳ Bắc thuộc.

Năm 968, Ðinh Bộ Lĩnh dẹp yên các sứ quân cát cứ, thống nhất quốc gia, lên

ngôi Hoàng đế và cho đổi quốc hiệu là Ðại Cồ Việt (nước Việt lớn). Quốc hiệu này

duy trì suốt đời Ðinh (968-979), Tiền Lê (980-1009) và đầu thời Lý (1010-1053).

Năm 1054, nhân điềm lành lớn là việc xuất hiện một ngôi sao sáng chói nhiều

ngày mới tắt, nhà Lý liền cho đổi tên nước là Ðại Việt và quốc hiệu Ðại Việt được

giữ nguyên đến hết thời Trần.

Tháng 3-1400, Hồ Quý Ly phế Trần Thiếu Ðế, lập ra nhà Hồ và cho đổi tên nước

thành Ðại Ngu ("ngu" tiếng cổ có nghĩa là "sự yên vui"). Quốc hiệu đó tồn tại đến

khi giặc Minh đánh bại triều Hồ (tháng 4-1407).

Sau 10 năm kháng chiến (1418-1427), cuộc khởi nghĩa chống Minh của Lê Lợi toàn

thắng. Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi, đặt tên nước là Ðại Việt (lãnh thổ nước ta lúc

11

này về phía Nam đã tới Huế). Quốc hiệu Ðại Việt được giữ qua suốt thời hậu Lê

(1428-1787) và thời Tây Sơn (1788-1810).

Năm 1802, Nguyễn Ánh đăng quang, mở đầu thời Nguyễn và cho đổi tên nước là

Việt Nam, Quốc hiệu Việt Nam được công nhận hoàn toàn về mặt ngoại giao để

trở thành chính thức vào năm 1804. Tuy nhiên, hai tiếng "Việt Nam" lại thấy xuất

hiện từ khá sớm trong lịch sử nước ta. Ngay từ cuối thế kỷ 14 đã có một bộ sách

nhan đề Việt Nam thế chí do trạng nguyên Hồ Tông Thốc biên soạn. Cuốn Dư địa

chí của Nguyễn Trãi (đầu thế kỷ 15) nhiều lần nhắc đến hai chữ "Việt Nam". Ðiều

này còn được đề cập rõ ràng trong những tác phẩm của trạng Trình Nguyễn Bỉnh

Khiêm (1491-1585), chẳng hạn ngay trang mở đầu tập Trình tiên sinh quốc ngữ đã

có câu : "Việt Nam khởi tổ xây nền". Người ta cũng tìm thấy hai chữ "Việt Nam"

trên một số tấm bia khắc từ thế kỷ 16-17 như bia chùa Bảo Lâm (1558) ở Hải

Phòng, bia chùa Cam Lộ (1590) ở Hà Tây, bia chùa Phúc Thành (1664) ở Bắc

Ninh... Ðặc biệt bia Thuỷ Môn Ðình (1670) ở biên giới Lạng Sơn có câu đầu : "Việt

Nam hầu thiệt, trấn Bắc ải quan" (đây là cửa ngõ yết hầu của nước Việt Nam và là

tiền đồn trấn giữ phương Bắc). Về ý nghĩa, phần lớn các giả thuyết đều cho rằng

từ "Việt Nam" kiến tạo bởi hai yếu tố : chủng tộc và địa lý (người Việt ở phương

Nam).

Ðến đời vua Minh Mạng (1820-1840), quốc hiệu được đổi thành Ðại Nam. Dù vậy,

hai tiếng "Việt Nam" vẫn được sử dụng rộng rãi trong các tác phẩm văn học, trong

nhiều giao dịch dân sự và quan hệ xã hội.

Ngày 19-8-1945, Cách mạng Tháng Tám thành công, lật đổ hoàn toàn ách

thống trị phong kiến và thực dân, mở ra một kỷ nguyên mới. Ngày 2-9-1945, Chủ

12

tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng

hoà.

Suốt 30 năm tiếp theo, tuy đất nước lâm vào cảnh chiến tranh, rồi chia cắt, hai

tiếng "Việt nam" vẫn được phổ biến từ Bắc chí Nam và trở thành thân thiết, thiêng

liêng với mọi người.

Ngày 30-4-1975, miền Nam được giải phóng, non sông quy về một mối. Ngày 2-

7-1976, trong kỳ họp đầu tiên của Quốc hội nước Việt Nam thống nhất, toàn thể

Quốc hội đã nhất trí lấy tên nước là Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hiến

pháp năm 1980 và hiến pháp năm 1992 tiếp tục khẳng định quốc hiệu đó, đưa nó

trở thành chính thức cả về pháp lý lẫn trên thực tế.

Ngôn ngữ

Việt Nam là đất nước có 54 dân tộc. Mỗi dân tộc đều có tiếng nói và sắc thái văn

hoá riêng nhưng lại có chung một nền văn hoá thống nhất. Tính thống nhất của

nền văn hoá Việt Nam biểu hiện ở ý thức cộng đồng, gắn bó giữa các dân tộc với

nhau trong quá trình dựng nước và giữ nước. Tiếng Việt được sử dụng là tiếng phổ

thông, là công cụ giao tiếp chung của các dân tộc sống trên dải đất Việt Nam.

Cùng với sự phát triển của đất nước, ngày nay để phục vụ cho giao lưu quốc tế

nhiều ngôn ngữ nước ngoài cũng được sử dụng ở Việt Nam như tiếng Anh, Pháp,

Nga, Hoa, Ðức...

Nền tảng văn hoá truyền thống của Việt Nam là văn hoá dân gian. Ðó là kho tàng

văn hoá giàu có phong phú với những truyện thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ca

dao, hò vè..., là những làn điệu dân ca, các hình thức sân khấu dân gian phong

phú. Nền văn hóa dân gian ấy đã phát triển dưới dạng truyền miệng trước khi có

13

chữ viết ở Việt Nam.

Song song với dòng văn học truyền miệng, nền văn học bác học bắt đầu xuất hiện

ở Việt Nam với các tác phẩm viết bằng chữ Hán (thế kỷ thứ X). Trong suốt một

thời gian dài, các nền văn hoá phương Bắc, văn hoá ấn Ðộ thông qua đạo Phật,

đạo Nho đã ảnh hưởng sâu sắc đến nền văn học và chữ viết của Việt Nam. Tuy

nhiên bản sắc của văn hoá Việt Nam vẫn được bảo vệ và phát triển với việc xuất

hiện văn học chữ Nôm (cải biên của chữ Hán theo âm tiếng Việt) vào thế kỷ XIII.

Ðặc biệt vào thế kỷ XVII, một số giáo sĩ phương Tây đã sử dụng chữ cái La Tinh

để phiên âm tiếng Việt và nhờ vậy đã ra đời chữ Quốc ngữ. Sau hai thế kỷ, chữ

Quốc ngữ đã ngày càng phổ biến và trở thành chữ viết chính thức của Việt Nam.

Từ cuối thế kỷ XIX, dòng văn học bằng chữ quốc ngữ đã ra đời và phát triển mạnh

mẽ (văn xuôi, văn vần, truyện, thơ,...). Sau Cách mạng tháng Tám, nền văn học

hiện đại Việt Nam đã chuyển sang một giai đoạn mới mang tính dân tộc và tính

hiện đại sâu sắc. Việt Nam đã giới thiệu nhiều thành tựu văn học của mình, từ văn

học cổ điển đến văn học hiện đại ra nước ngoài và nhiều tác phẩm, tác giả Việt

Nam đã được thế giới biết đến.

*

14

An Giang Dieän tích : 3424 km².

Daân soá : 1.592.600 ngöôøi (2001). Tænh lî : Thaønh phoá Long Xuyeân.

Thò xaõ : Thò xaõ Chaâu Ñoác.

Caùc huyeän : Chôï môùi, An Phuù, Taân Chaâu, Phuù Taân, Chaâu Phuù, Tònh Bieân, Tri Toân,

Chaâu Thaønh, Thoaïi Sôn.

Daân toäc : Vieät (Kinh), Khmer, Chaêm, Hoa...

An Giang laø moät tænh mieàn Taây Nam boä thuoäc ñoàng baèng soâng Cöûu Long, baét ñaàu

töø choã soâng Meâ Koâng chaûy vaøo nöôùc ta ñöôïc chia laøm ñoâi. Phía ñoâng vaø ñoâng baéc

An Giang giaùp ñoàng Thaùp, phía ñoâng nam giaùp Caàn Thô, phía nam vaø taây nam

giaùp Kieân Giang, phía taây giaùp Cam Pu Chia. Khaùc vôùi caùc tænh ñoàng baèng soâng

Cöûu Long, beân caïnh vuøng ñoàng baèng phuø sa, An Giang coøn coù moät mieàn nuùi nhoû,

daøi 30 km, roäng 13 km. Ñoù laø ñaùm baûy nuùi (Thaát Sôn) ôû caùc huyeän Tònh Bieân, Tri

Toân. Phía taây tænh chaïy song song vôùi bieân giôùi laø keânh Vónh Teá, ñöôïc ñaøo naêm

1823 noái töø Chaâu Ñoác ñeán Haø Tieân.

An Giang naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, nhieät ñoä trung bình 27°C,

cao nhaát töø 35 - 36°C vaøo thaùng 4 vaø thaùng 5, thaáp nhaát töø 20 - 21°C vaøo thaùng 12

vaø thaùng 1. Löôïng möa trung bình 1400 - 1500 mm, coù hai muøa roõ reät, muøa möa töø

thaùng 5 ñeán thaùng 11, muøa khoâ töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 naêm sau. Haøng naêm An

Giang vaãn ñoùn nhaän con nöôùc luõ khoaûng töø 2,5 thaùng ñeán 5 thaùng vaø hình thaønh

"muøa nöôùc noåi".

An Giang laø tænh ñöùng ñaàu caû nöôùc veà saûn löôïng luùa (treân 2 trieäu taán), ngoaøi caây

luùa coøn troàng baép, ñaäu naønh vaø nuoâi troàng thuûy saûn nöôùc ngoït nhö caù, toâm... An

Giang coøn noãi tieáng vôùi caùc ngheà thuû coâng truyeàn thoáng nhö luïa Taân Chaâu, maém

Chaâu Ñoác, moäc chôï Thuû, baùnh phoàng Phuù Taân, khoâ boø vaø caùc maët haøng tieâu duøng.

Ñaëc bieät laø ngheà deät vaûi thuû coâng laâu ñôøi cuûa ñoàng baøo Chaêm vaø ngheà nuoâi caù beø

ñaëc tröng cuûa vuøng soâng nöôùc.

Thaønh phoá Long Xuyeân treân höõu ngaïn soâng Haäu, caùch Saøi Goøn 189 km , ñöôïc

hình thaønh vaøo ñaàu theá kyû 19.

15

An Giang ñöôïc nhieàu du khaùch bieát ñeán vôùi caùc danh lam thaéng caûnh : Nuùi Sam,

Chuøa Baø Chuùa Xöù, nuùi Caám, heä thoáng hang ñoäng Thuûy Ñaøi Sôn, Anh Vuõ Sôn, Sôn

Vieân Coâ Toâ.

Sinh hoạt, kinh tế

Daân chuùng sinh soáng trong tænh An Giang phaàn lôùn laø ngöôøi Kinh, keá ñeán laø ngöôøi

Vieät goác Khmer, goác Chaøm vaø goác Trung Hoa. Caùc toân giaùo laø ñaïo Phaät, Hoøa Haûo,

Cao Ñaøi vaø Thieân Chuùa.

Noâng nghieäp laø ngheà caên baûn cuûa ñoàng baøo ta taïi An Giang. Ngoaøi hoa maøu chính

laø luùa gaïo, coøn coù caùc loaïi noâng saûn phuï ñaùng keå laø ngoâ, ñaäu xanh, caùc loaïi rau,

caùc loaïi döa, caàu (na), chuoái, döøa, thuoác laù, daâu, thoát noát... Ñöôøng thoát noát raát

ngon.

Nuùi Ba Theâ coù moû voû soø raát lôùn. Voû soø tieän duøng trong noâng nghieäp vaø cheá bieán

thöùc aên trong nuoâi gia suùc. Nuùi Saäp coù moû ñaù hoa cöông duøng cho xaây caát vaø traùng

thaïch duøng laøm ñoà trang söùc.

Nhöõng vuøng gaàn soâng ngoøi, kinh raïch, daân ta haønh ngheà ñaùnh caù, toâm , nuoâi vòt vaø

laøm nöôùc maém, caù khoâ. Tröôùc naêm 1975, hai nghaønh ñaùnh caù vaø nuoâi gia suùc phaùt

trieån maïnh trong tænh. Vieäc nuoâi caù ôû ao hoà raát phaùt ñaït, nhaát laø nuoâi caù tra. Ñaëc

bieät, vuøng cuø lao OÂng Chöôûng coù raát nhieàu caù, toâm, neân mieàn Nam coù caâu ca dao :

"Ba phen quaï noùi vôùi dieàu.

Cuø lao OÂng Chöôûng coù nhieàu caù toâm".

"OÂng Chöôûng" laø tieáng goïi taét chöùc "Chöôûng dinh" cuûa oâng Nguyeãn Höõu Caûnh khi

ñem quaân ñi deïp giaëc ôû bieân giôùi Vieät - Mieân, sau Mieân Chuùa phaûi ñi caàu hoøa.

Ñaây laø cuø lao lôùn vaø truø phuù nhaát Long Xuyeân, huyeän Chôï Môùi saàm uaát nhö moät

tænh lî ôû mieàn Taây. Ngoaøi ra ngheà moäc laøm baøn gheá, ñoùng ghe taøu vaø deät vaûi cuõng

raát thònh haønh.

Röøng nuùi Chaâu Ñoác mang laïi nhieàu lôïi ích cho tænh, ñaët bieät laø goã quyù nhö : giaùng

höông, cao, goõ, muø u. Nuùi Sam vaø nuùi Traù Sö coù ñaù traøng thaïch, ñaù hoa cöông vaø

caùc loaïïi ñaù duøng trong coâng nghieäp. Nuùi Daøi, nuùi Coâ Toâ coù moû ñaù haït loùng laùnh

duøng laøm trang söùc. Ñaù ñem laïi nguoàn lôïi raát lôùn cho tænh. Chaâu Ñoác coøn coù ong

maät, ong ruoài ñem laïi soá löôïng saùp ong, maät ong khaù nhieàu. Daân ta duøng laù ôû caùc

16

röøng traøm cheá bieán daàu noùng. Vuøng röøng Thaát Sôn coù treân 150 loaïi caây laøm thuoác

nam.

Hai soâng Tieàn, soâng Haäu Giang coù nhieàu caù vaø daân chuùng cuõng nuoâi theâm caù nöôùc

ngoït ôû ao hoà. Röøng traøm coù caù ñoàng, caù linh laøm nöôùc maém ngon. Ai veà Chaâu Ñoác

cuõng phaûi thöôûng thöùc thoå saûn laø maém Chaâu Ñoác ngon noåi tieáng.

Trong caùc ngaønh nuoâi gia suùc, ngheà nuoâi boø thònh haønh nhaát. Daân chuùng hôïp "chôï

traâu boø" raát ñoâng döôùi chaân nuùi Sam moãi thaùng ba laàn. Tuïc ngöõ coù caâu :

"maém Chaâu Ñoác, doác Nam Vang, boø Chaâu Giang, kinh Vónh Teá".

Chaâu Ñoác coù nhieàu ao hoà thieân nhieân. Ñaët bieät laø hoà "Buûng Bình Thieân" ôû giöõa

Khaùnh Bình vaø Nhôn Hoäi, roäng treân 300 maãu, coù nhieàu toâm caù.

Ngoaøi ra daân chuùng coøn troàng thuoác laù, daâu taèm, deät luïa, nhuoäm haøng vaø caùc

nghaønh ngheà tieåu thuû coâng nghieäp khaùc. Ngheà troàng daâu nuoâi taèm ôõ quaän Taân

Chaâu khaù phoå bieán. Vieäc nuoâi taèm raát cöïc khi taàm aên "aên ba, aên roãi". Tuïc ngöõ coù

caâu "laøm ruoäng aên côm naèm, nuoâi taèm aên côm ñöùng" laø vaäy. Tô luïa laõnh Taân

Chaâu noåi tieáng khaép nôi.

Lược sử

An Giang thuoäc Thuûy Chaân Laïp, ñöôïc vua Naëc Toân daâng cho chuùa Nguyeãn Phuùc

Khoaùt (1738 - 1765) ñeå ñeàn ôn laäp mình leân vua vaø giuùp deïp noäi loaïn.

Naêm Ñinh Söûu 1757, ñaát An Giang thuoäc ba ñaïo : Ñaïo Ñoâng Khaåu (xöù Sa Ñeùc),

ñaïo Taân Chaâu (xöù Cuø Lao ôû Haäu Giang) vaø ñaïo Chaâu Ñoác (xöù Chaâu Ñoác ôû Haäu

Giang). Taát caû ba ñaïo ñeàu thuoäc dinh Long Hoà. Nam Kyø, thôøi caùc chuùa Nguyeãn

ñöôïc chia laøm boán dinh, ba dinh kia laø Traán Bieân töùc Bieân Hoøa, Phieân Traán töùc

Gia Ñònh vaø Traán Ñònh töùc Ñònh Töôøng. Naêm 1805, Gia Long chia Nam Kyø laøm

naêm traán, luùc ñoù ñaát An Giang vaø Vónh Long hoïp thaønh traán Vónh Thanh.

Naêm 1832, Minh Maïng ñoåi caùc traán thaønh tænh vaø Nam Kyø goïi laø Gia Ñònh. An

Giang trôû thaønh tænh rieâng goàm hai phuû Tuy Bieân, Taân Thaønh vaø boán huyeän Taây

Xuyeân, Phong Phuù, Ñoâng Xuyeân vaø Vónh An döôùi quyeàn cai trò cuûa toåâng ñoác An -

Haø (An Giang - Haø Tieân).

Thôøi Phaùp thuoäc, ñaát An Giang bò chia ra thuoäc saùu tænh môùi : Long Xuyeân, Chaâu

Ñoác, Baïc Lieâu, Soùc Traêng, Caàn Thô vaø Sa Ñeùc.

17

Khi quaân Phaùp tieán chieám caùc tænh mieàn Taây thì ngöôøi daân An Giang ñaõ theo hai

anh huøng Voõ Duy Döông vaø Traàn Vaên Thaønh khaùng chieán. Caùc ñoàn boùt cuûa giaëc

quanh vuøng Long Xuyeân khoâng bao giôø yeân oån vôùi caùc cuoäc taán coâng cuûa nghóa

quaân.

Naêm 1910 moät soá nhaø caùch maïng Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc bò Phaùp ñaøy an trí taïi

mieàn Nam, trong soá naøy coù hai oâng Leâ Ñaïi, Döông Baù Traïc bò ñöa veà Long Xuyeân.

Nhöng sau ñoù hai oâng vaãn bí maät hoaït ñoäng, môû tröôøng daïy hoïc, truyeàn baù tinh

thaàn yeâu nöôùc ñeán thanh nieân.

Naêm 1914, anh huøng Löông Ngoïc Quyeán xuoáng mieàn Nam ñeå lieân laïc vôùi nhöõng

ngöôøi yeâu nöôùc, oâng vaøo Saøi Goøn roài xuoáng Long Xuyeân tieáp xuùc vôùi baïn cuõ laø

Döông Baù Traïc vaø gaëp caû teân Nguyeãn Baù Traùc, baïn hoïc ôû Nhaät. Luùc baáy giôø, teân

naøy ñaõ leùn luùt laøm ñieàm chæ cho quaân Phaùp; sau ñoù, haén ñaõ baûo cho Phaùp chaän

ñöôøng Löông Ngoïc Quyeán ôû bieân giôùi Laøo - Campuchia nhöng khoâng thaønh.

Thaùng 8-1862, trieàu ñình Töï Ñöùc nhu nhöôïc muoán haøng quaân Phaùp neân ra leänh

Chaùnh Quaûn Cô Traàn Vaên Thaønh (ngöôøi laøng Bình Thaïnh Ñoâng, quaän Chaâu Phuù)

mang quaân ñi baét anh huøng Voõ Duy Döông. Thay vì môû cuoäc haønh quaân, oâng ñeán

baûn dinh Thieân Hoä Döông moät mình cho xem chieáu chæ vaø giuùp yù kieán chieâu moä

theâm nghóa quaân ñôïi ngaøøy khôûi nghóa. Naêm 1863, anh huøng Nguyeãn Höõu Huaân lui

quaân töø Ñònh Töôøng veà Chaâu Ñoác, tieáp tuïc hoaït ñoäng, keâu goïi moïi ngöôøi tham gia

khaùng chieán.

Thaùng 6 naêm 1867, ñaïi quaân thuûy boä cuûa De la Grandieøre keùo ñeán tænh. Toång ñoác

Chaâu Ñoác laäp keá hoaïch baét coùc boïn quan Phaùp nhöng thaát baïi. Thaønh Chaâu Ñoác

loït vaøo tay giaëc. Anh huøng Traàn Vaên Thaønh vaø ñeà ñoác Vaên ñöa nghóa quaân chieám

giöõ vuøng Laêng Linh laøm caên cöù "ñoaøn binh Gia Nghò", roài tieán ñaùnh caùc ñoàn traïi

cuûa giaëc quanh vuøng Chaâu Ñoác vaø Long Xuyeân. Naêm 1872, oâng chieám khu röøng

"Baûy Thöa" (thuoäc laøng Tuù Teà), ñaùnh Phaùp quyeát lieät ôû Tri Toân, Tònh Bieân, Chaéc

Caø Ñao. Ngaøy 20 thaùng 2 naêm 1873, nhôø Traàn Baù Loäc höôùng daãn, ñaïi binh Phaùp

taán coâng röøng "Baûy Thöa", anh huøng Traàn Vaên Thaønh vaø ñeà ñoác Vaên töû traän.

Treân böôùc ñöôøng ñaáu tranh cöùu nöôùc, nhieàu nhaø caùch maïng ñaõ xuoáng caùc tænh

mieàn Nam vaø ñeán Chaâu Ñoác ñeå lieân laïc vôùi nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc. Naêm 1904,

18

anh huøng Phan Boäi Chaâu gheù quaän Chaâu Phuù; naêm 1909, oâng Cöôøng Ñeå töø Myõ

Tho ñeán quaän Taân Chaâu, roài sang Cao Laõnh...

Naêêm 1940, aûnh höôûng giaùo lyù Phaät giaùo Hoøa Haûo lan roäng khaép nôi ôû mieàn Nam,

trôû thaønh moät phong traøo quoác gia daân toäc khieán quaân Phaùp nao nuùng. Chuùng lieàn

baét ñöùc thaày Huyønh Phuù Soå mang veà Saøi Goøn, sau ñoù ñem veà quaûn thuùc taïi Baïc

Lieâu. ÔÛ baát cöù ñaâu, ñöùc thaày vaãn tieáp tuïc truyeàn roäng trong quaàn chuùng. Ñaàu naêm

1945, sau khi Nhaät ñaûo chính Phaùp, ñöùc thaày thaønh laäp Vieät Nam Ñoäc Laäp Ñoàng

Minh Hoäi ñeå tranh thuû neàn ñoäc laäp cho Vieät Nam.

Phong cảnh, di tích

Khu Du Lòch Nuùi Caám (Huyeän Tònh Bieân) : Caùch thò xaõ Chaâu Ñoác 30 km, laø moät

ngoïn trong daõy "Thaát Sôn" huøng vó cuûa An Giang, trong ñoù coù nuùi Caám cao 710 m.

Ñöôøng ñi leân doác nuùi thoaûi maùi deã ñi, treân söôøn nuùi coù nhieàu caûnh ñeïp nhö suoái

Thanh Lang, ñoäng Thuûy Lieâm, hang Voà Boà Hong, vöôøn caây aên quaû, ñaëc bieät khí

haäu ôû nuùi Caám raát maùt meû. Ñeán khu du lòch nuùi Caám, du khaùch seõ ñöôïc tham quan

thaéng caûnh nuùi non, hoà chöùa nöôùc Otuka Sa, thaûm coû xanh töôi.

Khu Du Lòch Nuùi Sam : Di tích nuùi Sam thuoäc xaõ Vónh Teá, phía taây thò xaõ Chaâu

Ñoác. Töø thò xaõ Long Xuyeân ñeán thò xaõ Chaâu Ñoác 56 km theo ñöôøng lieân tænh 10 ñi

5 km nöõa thì ñeán nuùi Sam. Nuùi Sam cao 284 m naèm giöõa caùnh ñoàng, coù ñöôøng ñaù

traûi nhöïa daøi 5 km cho xe chaïy voøng quanh leân taän ñænh nuùi. Nuùi Sam cuøng nuùi

Baûy laø nhöõng cao ñieåm aùn ngöõ bieân giôùi Campuchia. Nuùi thaáp coù nhieàu ñöôøng

moøn, nhieàu ngaõ leân xuoáng, ít caây coå thuï.

Theo truyeàn thuyeát, nuùi coù nhieàu linh hieån, neân coù nhieàu chuøa thôø Phaät ñaõ döïng

leân taïi ñaây gaàn 2 theá kyû. Ñoàng baøo khaép nôi veà ñaây cuùng leã raát ñoâng. Coù ñeán 200

ngoâi ñeàn, chuøa, am, vaø mieáu naèm raûi raùc ôû chaân nuùi, söôøn nuùi vaø caû treân ñænh.

Treân ñænh coù moät phaùo ñaøi cuõ do Phaùp xaây döïng. Ñaëc bieät döôùi chaân nuùi coøn coù

laêng Thoaïi Ngoïc Haàu töùc Nguyeãn Vaên Thoaïi, moät töôùng trieàu Nguyeãn coù nhieàu

coâng ñöùc ñoái vôùi nhaân daân ñòa phöông trong vieäc toå chöùc ñaøo caùc con keânh quan

troïng trong tænh An Giang : kinh Vónh Teá daøi 90 km noái soâng Haäu ñeán Höông

Thaønh (Haø Tieân) ñoå ra bieån Thaùi Lan; kinh Chænh An noái soâng Haäu qua soâng Tieàn.

Taát caû nhöõng coâng trình quan troïng aáy ñeàu hoaøn taát tröôùc khi quaân Phaùp xaâm löôïc

19

Nam Kyø (1858).

Nuùi Sam khoâng chæ laø caûnh ñeïp thieân nhieân maø coøn gaén lieàn vôùi nhieàu di tích lòch

söû ñaõ khaéc saâu vaøo taâm linh ngöôøi daân ñoàng baèng Nam boä. Nôi ñaây coøn coù mieáu

thôø baø Chuùa Xöù, chuøa Taây An, laêng Thoaïi Ngoïc Haàu, vöôøn Tao Ngoä, ñoài Baïch

Vaân... Ñaây laø khu du lòch noåi tieáng caû vuøng Nam boä.

Di Tích Lòch Söû Quaûn Cô Traàn Vaên Thaønh : Ñeàn thôø quaûn cô Traàn Vaên Thaønh

thuoäc xaõ Thaïch Myõ Taây, huyeän Chaâu Phuù, naèm giöõa ñoàng luùa Laïng Vinh, beân bôø

kinh Xaùng Vinh Tre (kinh Tri Toân), caùch thaønh phoá Long Xuyeân khoaûng 50 km.

Ñeàn thôø do oâng Traàn Vaên Nhu, con trai caû oâng Traàn Vaên Thaønh ñöùng ra xaây döïng

naêm 1897, sau 20 naêm töø ngaøy oâng Traàn Vaên Thaønh hy sinh trong moät traän chieán

ñaáu choáng quaân Phaùp. Ñeàn thôø laø nôi töôûng nhôù ngöôøi laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa

Laùng Linh - Baûy Thöa vaøo naêm 1867 - 1873 vaø coøn laø nôi taäp hôïp nhaân daân vaø tín

höõu ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông ñeå chôø thôøi cô ñaùnh Phaùp.

Laêng Thoaïi Ngoïc Haàu : Laø coâng trình ñoà soä nhaát ôû chaân nuùi Sam (Chaâu Ñoác - An

Giang). Khu laêng coù ñeàn thôø oâng Thoaïi Ngoïc Haàu, moä oâng cuøng hai phu nhaân.

Thoaïi Ngoïc Haàu teân thaät laø Nguyeãn Vaên Thoaïi (1761 - 1829), moät danh töôùng noåi

danh cuûa trieàu Nguyeãn. OÂng sinh ngaøy 25-11-1761 taïi Dieân Phöôùc, Tænh Quaûng

Nam, ñöôïc phong töôùc Ngoïc Haàu vaø maát ngaøy 06-06-1829. OÂng laø ngöôøi ñaõ chæ

huy ñaøo keânh Vónh Teá, keânh Thoaïi Haø... ñeå phaùt trieån noâng nghieäp vaø môû ñöôøng

töø Chaâu Ñoác ñi nuùi Sam, Chaâu Ñoác ñi Loø Goø vaø Soùc Traêng. OÂng coù coâng lôùn trong

vieäc môû mang khai phaù nhieàu vuøng ñaát phía Taây Nam toå quoác.

Toaøn boä khu laêng taåm keát thaønh moät khoái kieán truùc haøi hoøa, bao boïc xung quanh

laø böùc töôøng daøy ñeàu ñaën caùc baäc xaây baèng ñaù ong. Khu chính giöõa goàm laêng moä

cuûa hai baø vôï. Beân phaûi khu moä laø nhöõng ngoâi moä voâ danh cuûa daân coâng khi theo

oâng khai hoang, laäp aáp, ñaøo keânh Vónh Teá.

Ngoaøi ra, sau phaàn moä cuûa Thoaïi Ngoïc Haàu coù taám bia "Vónh Teá Sôn" baèng ñaù sa

thaïch, khaéc 730 chöõ ñöôïc döïng töø naêm 1828, 4 naêm sau khi ñaøo keânh Vónh Teá.

Laêng Thoaïi Ngoïc Haàu ñöôïc hoaøn thaønh vaøo cuoái nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû 19.

Traûi qua bao naêm thaùng, laêng vaãn coøn neùt uy nghi dieãm leä, laø moät coâng trình kieán

truùc ngheä thuaät mang nhieàu yù nghóa lòch söû. Ñeå ghi coâng ôn Thoaïi Ngoïc Haàu,

20

haøng naêm ñeán ngaøy 6-6 aâm lòch, nhaân daân quanh vuøng ñeán laøm leã töôûng nieäm oâng.

Chuøa Taây An : Töø thò xaõ Chaâu Ñoác nhìn veà höôùng taây thaáy moät ngoïn nuùi cao

khoaûng 248 m goïi laø nuùi Sam caùch thò xaõ 5 km. Ñeán chaân nuùi Sam, nhìn leân chaân

nuùi laø thaáy moät ngoâi chuøa mang daùng daáp cuûa nhöõng ngoâi chuøa AÁn Ñoä coù kieán

truùc haøi hoøa vôùi caûnh chí thieân nhieân, taïo moät veû ñeïp loäng laãy ñoù laø chuøa Taây An.

Chuøa Taây An coå töï do moät vò quan trieàu Nguyeãn ñôøi Minh Maïng (1820) laø toång

ñoác Nguyeãn Nhaät An xaây döïng theo lôøi nguyeän cuûa oâng khi ñöôïc trieàu ñình phaùi

ñi Cao Mieân. Theo lôøi nguyeän naøy, neáu oâng ñi thaønh coâng, khi veà seõ döïng moät

ngoâi chuøa thôø Phaät taïi chaân nuùi Sam. Caát chuøa xong, oâng thænh vò hoøa thöôïng ñaàu

tieân laø Nguyeãn Vaên Giaùc, phaùp hieäu laø Haûi Tònh ñeán truï trì. Naêm Thieäu Trò thöù 7

(1847), chuøa laïi thænh theâm moät vò hoøa thöôïng nöõa teân laø Ñoaøn Minh Huyeàn, phaùp

hieäu laø Phaùp Tang ñeán truï trì. Vò hoøa thöôïng sau naøy ngoaøi vieäc tu haønh coøn coù taøi

laøm thuoác trò beänh cho nhaân daân raát hieäu quaû neân sau khi oâng maát, ñoàng baøo suy

toân hoøa thöôïng vôùi danh hieäu laø Phaät thaày Taây An vaø danh hieäu naøy vaãn ñöôïc goïi

ñeán ngaøy nay.

Chuøa söûa chöõa nhieàu laàn theo thôøi gian truï trì cuûa caùc vò hoøa thöôïng. Chuøa kieán

truùc theo kieåu AÁn Ñoä vôùi caùc vaät lieäu beàn chaéc nhö gaïch ngoùi, xi maêng. Chính

dieän laø ngoâi chuøa, cao 18 m thôø töôïng Phaät Thích Ca, coøn hai beân laø laàu chieâng vaø

laàu troáng. Tröôùc chuøa coù ba voïng cöûa : cöûa giöõa tam quan thôø töôïng Phaät Quan

AÂm, 2 cöûa hai beân coù hai baûng ñeà "Taây An coå töï", beân trong cöûa tam quan laø saân

chuøa coù moät coät phöôùn cao 16 m. Döôùi baäc thang chuøa coù ñuùc baïch töôïng vaø haéc

töôïng, vai coù ñaép hai vò thaàn tieân ngoài treân maët traêng löôõi lieàm, 2 beân laø hai haønh

lang phaân bieät cho tín ñoà nam nöõ. Chuøa theo phaùi Ñaïi Thöøa, coù tôùi 11.270 töôïng

lôùn nhoû laøm baèng goã. Ngaøy raèm thaùng gieâng, thaùng 7 vaø thaùng 10 aâm lòch laø ngaøy

nhaân daân ñeán cuùng leã ñoâng nhaát.

Chuøa Gioàng Thaønh (Long Höông Töï) : Thuoäc xaõ Long Sôn, huyeän Phuù Taân. Chuøa

ñöôïc khôûi coâng xaây döïng vaøo naêm 1875 do hoøa thöôïng Traàn Minh Lyù ñöùng ra

troâng coi. Sôû dó goïi laø chuøa Gioàng Thaønh vì chuøa naøy ñöôïc xaây döïng treân neàn haøo

thaønh tröôùc ñaây cuûa nhaø Nguyeãn. Töø naêm 1875 ñeán nay, chuøa ñaõ traûi qua 4 laàn

xaây döïng tu boå laïi. Naêm 1970 laø laàn söûa chöõa lôùn nhaát gaàn ñaây vaø hoøa thöôïng

21

Choân Nhô cho söûa laïi chuøa theo kieán truùc kieåu AÁn Ñoä. Xung quanh chuøa caây coái

xanh toát laøm taêng theâm veû coå kính, trang nghieâm.

Chuøa Gioàng Thaønh ñöôïc caát theo chöõ "Song Hæ" coù 3 gian : chaùnh ñieän, nhaø giaûng,

haäu toå. Giöõa chaùnh ñieän vaø haäu toå coù 2 nhaø caàu vaø song haønh. Chuøa lôïp ngoùi, treân

coät chaùnh ñieän coù veõ roàng. Treân noùc chuøa coù thaùp 2 taàng hình pheãu. Gian chaùnh

ñieän thôø Phaät Thích Ca, Ngoïc Hoaøng vaø 2 oâng Nam Taøo, Baéc Ñaåu. Nhaø giaûng thôø

Phaät Maãu : gian haäu toå thôø hoøa thöôïng Traàn Minh Lyù, Choân Nhô vaø hoøa thöôïng

Nguyeãn Vaên Ñieàn. Haøng naêm, vaøo dòp raèm thaùng Gieâng, raèm thaùng 7, raèm thaùng

10 aâm lòch coù nhieàu löôït ngöôøi ñeán tham quan vaø leã chuøa. Hieän nay chuøa vaãn giöõ

ñöôïc veû ñeïp nhö xöa do khoâng bò chieán tranh taøn phaù.

Thaùnh Ñöôøng Hoài Giaùo Ma Bu Raùt (Chuøa Chaêm, Chaâu Giang) : Tænh An Giang

coù treân 12.000 ñoàng baøo thuoäc daân toäc Chaêm ôû Thuaät Haûi, ngöôøi Chaêm ôû An

Giang ñeàu theo ñaïo Hoài. Trong khu vöïc hoï cö truù coù raát nhieàu chuøa lôùn nhoû -

thöôøng goïi laø thaùnh ñöôøng. Thaùnh ñöôøng Ma Bu Raùt thuoäc xaõ Phuù Hieäp, huyeän

Phuù Taân, caùch thò xaõ Chaâu Ñoác khoaûng 2 km vaø ñöôïc xem laø moät thaùnh ñöôøng

tieâu bieåu cuûa ngöôøi Chaêm ôû An Giang. Thaùnh ñöôøng coù loái kieán truùc ñoäc ñaùo.

Haøng naêm coù toå chöùc 3 laàn leã lôùn :

Leã Haji vaøo ngaøy 10-12 hoài lòch (3-7 döông lòch).

Leã ra chay vaøo thaùng 9 hoài lòch (27-4 döông lòch).

Leã sinh nhaät cuûa Mahamet (ngöôøi saùng laäp ñaïo Hoài).

Trong nhöõng dòp leã lôùn naøy, caû ñoàng baøo Vieät (Kinh) cuøng ñoàng baøo Chaêm quanh

vuøng veà ñaây haønh leã raát ñoâng vui.

Các dịp lễ hội

Leã Hoäi Baø Chuùa Xöù (Leã Vía Baø) : Ñaây laø leã hoäi daân gian lôùn nhaát cuûa Nam boä,

ñöôïc toå chöùc haøng naêm baét ñaàu töø ñeâm 23 ñeán 27 thaùng 4 aâm lòch. Khaùch haønh

höông ñeán leã hoäi coù theå ñi theo tænh loä soá 10 töø Long xuyeân leân Chaâu Ñoác, reõ vaøo

7 km roài tôùi nuùi Sam, hoaëc ñi baèng ñöôøng thuûy töø Caàn Thô, Soùc Traêng leân hay töø

Saøi Goøn xuoáng. Trong ngaøy leã coøn coù muùa boùng haùt boäi... Töø ñeâm 23 moïi ngöôøi

ñaõ taäp veà chuøa ñeå xem leã taém Baø. Töôïng Baø ñöôïc ñöa xuoáng côûi aùo ra, laáy nöôùc

möa pha vôùi nöôùc hoa ñeå taém. Phong tuïc naøy ñaõ toàn taïi haøng traêm naêm nay.

22

Leã Vía Baø haøng naêm thu huùt raát ñoâng khaùch thaäp phöông ñeán, vöøa ñeå tham döï leã

hoäi daân gian, xin caàu taøi caàu loäc, ñoàng thôøi coøn ñeå du ngoaïn, chieâm ngöôõng caûnh

trí thieân nhieân tuyeät ñeïp cuûa nuùi Sam, cuûa caùc di tích nhö laêng Thoaïi Ngoïc Haàu,

chuøa Taây An.

Hoäi Ñeàn Nguyeãn Trung Tröïc : Ñeàn Nguyeãn Trung Tröïc ôû xaõ Long Kieân, huyeän

Chôï Môùi. OÂng laø thuû lónh nghóa quaân choáng Phaùp ôû Nam boä, vôùi chieán thaéng vang

doäi laø ñaõ ñaùnh chìm moät taøu cuûa Phaùp treân soâng Nhaät Taûo (theá kyû 19). Leã hoäi môû

ra vaøo ngaøy 18, ngaøy 19 thaùng 10 aâm lòch haøng naêm ñeå töôûng nieäm vaø ghi nhôù

coâng lao cuûa oâng. Sau leã cuùng vaø leã töôûng nieäm laø ñeán muïc dieãn laïi traän ñaùnh con

taøu treân. Hoäi thöôøng toå chöùc chôi côø töôùng, bôi thuyeàn vaø nhieàu troø vui khaùc.

Leã Hoäi Chol ChNam Thmay : Laø leã naêm môùi, leã Teát lôùn nhaát cuûa ngöôøi Khmer

Nam boä (töông töï nhö Teát Nguyeân Ñaùn cuûa ngöôøi Vieät), ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy 12,

13, 14 thaùng 4 aâm lòch taïi chuøa vaø ôû gia ñình. Leã hoäi coù yù nghóa toáng tieãn muøa

naéng haïn, böôùc sang thôøi kyø coù möa ñeå laøm muøa. Baø con laøm leã tieãn ñöa Teâveâda

(Thaàn coi soùc) cuõ, ñoùn Teâveâda môùi. Trong dòp naøy, ngoaøi cuùng leã baø con thaêm hoûi

coøn chuùc möøng laãn nhau. Buoåi toái coù ñoát phaùo thaêng thieân, tham döï caùc troø chôi

nhö thaû dieàu, ñaùnh quay löûa... Trai gaùi trong laøng muùa Roam Voâng, haùt Duø Keâ...

Leã Ñoân Ta (Leã Cuùng OÂng Baø) : Leã Ñoân Ta ñöôïc toå chöùc töø ngaøy 1 ñeán 15 thaùng

10 aâm lòch taïi vuøng ñoàng baøo Khmer Nam Boä sinh soáng. Ñaây laø ngaøy leã oâng baø

(nhö Teát Thanh Minh cuûa ngöôøi Vieät). Trong nhöõng ngaøy leã naøy, nhaân daân mang

baùnh teùt, hoa quaû, côm canh ñeán leã chuøa. Sau ñoù toå chöùc aên uoáng taïi gia ñình.

Leã Hoäi Haùt Gi (Haji hay coøn goïi Roya Hadji) : Laø leã hoäi cuûa coäng ñoàng ngöôøi

Chaêm theo ñaïo Hoài, ôû caùc tænh An Giang, Taây Ninh, Ñoàng Nai, thôø thöôïng ñeá

Allah. Leã ñöôïc toå chöùc töø ngaøy 7 ñeán 10 thaùng 12 (hoài lòch) taïi caùc thaùnh ñöôøng

Hoài giaùo. Haøng naêm ôû An Giang leã hoäi Haùt Gi dieãn ra taïi chuøa Chaêm Chaâu Giang

xaõ Phuù Hieäp, huyeän Phuù Taân.

Vaøo ngaøy leã, toaøn theå tín ñoà phaûi laéng nghe oâng Khojip noùi laïi söï tích ngaøy thaùnh

Lbroâhim. Buoåi toái, toå chöùc cuoäc thi ñoïc kinh Coran vaø chaám giaûi nhaát cho ai ñoïc

hay vaø thoâng suoát. Sau phaàn haønh leã, ngöôøi Chaêm thöôøng toå chöùc caùc cuoäc vui

chôi, sinh hoaït vaên hoùa theå thao nhö ca haùt, ñua ghe... Gioáng nhö Teát cuûa ngöôøi

23

Vieät, ñaây laø dòp ñeå moïi ngöôøi thaêm vieáng, vui chôi vaø chuùc möøng, caàu nguyeän

ñieàu laønh cho nhau.

Leã Hoäi Ñua Boø Cuûa Daân Toäc Khmer : Leã hoäi ñua boø keùo böøa truyeàn thoáng laø neùt

sinh hoaït vaên hoùa ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Khmer ôû 2 huyeän Tònh Bieân vaø Tri Toân, nôi

nuoâi nhieàu boø laøm söùc keùo nhaát ôû tænh An Giang. Saân ñua boø thöôøng laø moät khu

ñaát roäng khoaûng 60 m vaø daøi khoaûng 170 m, ñöôïc bao bôûi bôø ñaát cao, ñoàng thôøi laø

nôi daønh cho khaùn giaû ngoài hay ñöùng. Phía döôùi laø ñöôøng ñua daøi khoaûng 90 m,

roäng khoaûng 4 m, hai ñaàu ñaët ñieåm xuaát phaùt vaø ñích ñeán.

Vaøo ngaøy hoäi, töøng ñoâi boø ñöôïc aùch vaøo moät chieác böøa ñaët bieät, goïng böøa laø baøn

ñaïp goàm 1 taám goã roäng 30 cm, daøi 90 cm, beân döôùi laø raêng böøa. Moãi ñoâi boø ñöôïc

ñeàu khieån baèng 2 naøi : naøi chính vaø naøi phuï. Naøi chính ñeàu khieån ñua boø ñöùng

treân baøn ñaïp, caàm cöông vaø gaäy thuùc boø chaïy nhanh. Tröôùc vaø sau moãi löôït ñua

boø, boø ñöôïc saên soùc caån thaän. Leã hoäi ñua boø ñöôïc toå chöùc vaøo leã Ñoân Ta (leã cuùng

oâng baø), ngaøy cuoái cuøng cuûa thaùng 10 aâm lòch cuûa Khmer (naêm 1998 töông öùng

vôùi ngaøy chuû nhaät 20-09-1998 döông lòch,tröôùc chuøa Khmer Coát Roâmieát thuoäc xaõ

Löông Phi, huyeän Tri Toân).

24

Bà Rịa Vũng Tàu Dieän tích : 1965 km².

Daân soá : 839.000 ngöôøi (2001).

Tænh lî : Thaønh phoá Vuõng Taøu.

Thò xaõ : Thò xaõ Baø Ròa.

Caùc huyeän : Chaâu Ñöùc, Xuyeân Moäc, Taân Thaønh, Long Ñaát, Coân Ñaûo.

Daân toäc : Vieät (Kinh), Hoa, Khmer.

Baø Ròa -Vuõng Taøu giaùp tænh Ñoàng Nai ôû phía Baéc, giaùp tænh Bình Thuaän ôû phía

Ñoâng, giaùp huyeän Caàn Giôø cuûa Saøi Goøn ôû phía Taây, coøn laïi phía Nam vaø Ñoâng

Nam giaùp bieån. Ñòa hình cuûa tænh bao goàm nuùi, ñoài, ñoàng baèng nhoû vaø caùc ñoài caùt,

daûi caùt chaïy voøng theo bôø bieån. Ñaát Chaâu Thaønh laø vuøng phuø sa cuõ, ít doác. Hai

huyeän Long Ñaát, Xuyeân Moäc laø vuøng ñoàng baèng vaø ñoài nuùi ven bieån.

Baø Ròa -Vuõng Taøu thuoäc vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa. Nhieät ñoä trung bình

haøng naêm 27°C, ít gioù baõo, giaøu aùnh naéng. Baø Ròa -Vuõng Taøu coù chieàu daøi bôø bieån

phaàn ñaát lieàn 100 km, trong ñoù 72 km laø baõi caùt coù theå söû duïng laøm baõi taém).

Theàm luïc ñòa tænh tieáp giaùp vôùi quaàn ñaûo Tröôøng Sa, nôi ñaây chöùa ñöïng hai loaïi

taøi nguyeân cöïc kyø quan troïng laø daàu moû vaø haûi saûn.

Baø Ròa - Vuõng Taøu coù nhieàu hoà chöùa nöôùc loaïi lôùn nhö Kim Long, Ñaù Ñen, Ñaù

Baøn, Chaâu Pha, Soâng Soaøi, Loà OÂ, Suoái Giaøu... Nhieàu soâng nhö soâng Ray, soâng Baø

Ñaùp, soâng Ñoâng..., vaø coù treân 200 con suoái, ñaëc bieät suoái nöôùc noùng Bình Chaâu

noùng 80°C laø moät taøi nguyeân nöôùc khoaùng quí. Thaønh phoá Vuõng Taøu coù boán ngoïn

nuùi chính : Nuùi Hoøn Suïp cao 250 thöôùc, nuùi Töông Kyø (coøn goïi laø nuùi Lôùn) cao

249 thöôùc, nuùi Vuõng Maây cao 240 thöôùc vaø nuùi Tao Phuøng (coøn goïi laø nuùi Nhoû)

cao 170 thöôùc. Ngoaøi hai ngoïn nuùi keå treân caáu taïo bôûi 521 maãu ñaù, phaàn ñaát coøn

laïi cuûa Vuõng Taøu ñöôïc caáu taïo bôûi moät lôùp caùt thaät saâu, duø ñaøo gieáng saâu tôùi ñaâu

cuõng chæ thaáy toaøn laø caùt. Phaàn nhieàu nöôùc gieáng ñeàu coù chaát pheøn, muoán uoáng

phaûi qua heä thoáng loïc.

Thaønh phoá Vuõng Taøu coù moät daõy ñoài caùt naèm song song vôùi baõi bieån ôû höôùng

Ñoâng - Nam (töùc baõi Thuøy Vaân), chaïy töø chaân nuùi Tao Phuøng ñeán cöûa Laáp vôùi

chieàu daøi khoaûng 10 caây soá. Ñoài caùt cao nhaát laø 32 thöôùc naèm trong phöôøng

25

Thaéng Nhöùt, ñoài thaáp nhaát cao boán thöôùc ôû phöôøng Thaéng Tam. Nhöõng haøng

döông lieãu ñöôïc troàng doïc theo caùc daõy ñoài caùt theo bôø bieån vöøa laøm taêng veû ñeïp

thieân nhieân vöøa ñeå caûn bôùt caùc traän gioù bieån töø höôùng Ñoâng Nam thoåi caùt laán vaøo

ñoàng baèng, giuùp cho hoa maøu troàng troït treân ñaát lieàn ñôõ bò thieät haïi. Ngoaøi ra, coøn

vaøi ñoài caùt naèm raûi raùc giöõa khu phoá Thaéng Nhöùt vaø Phöôùc Thaéng.

Soâng lôùn nhaát cuûa thaønh phoá laø soâng Dinh, daøi 11 caây soá, naèm veà phía Taây Baéc.

Phía Ñoâng Baéc coù raïch Caây Kheá daøi saùu caây soá. Raïch baø naèm chính giöõa thaønh

phoá, laøm ranh giôùi cuûa hai khu phoá Thaéng Nhöùt vaø Phöôùc Thaéng, daøi gaàn 8 caây soá.

Taïi khu phoá Thaéng Nhì, phía Nam cuø lao Beán Ñình coù raïch Beán Ñình. Veà phía

Ñoâng khu phoá Phöôùc Thaéng, nôi cöûa Laáp, coù ba con raïch daãn nöôùc vaøo thaønh phoá

laø raïch Suoái Nöôùc, raïch Soâng Caùi vaø raïch OÂng Naêm.

Thaønh phoá coù nhieàu böng sen khaù lôùn (böng laø vuøng ñaàm laày nöôùc ñoïng, ñaát ít caùt

hoaëc khoâng coù caùt), roäng 406 maãu, chaïy daøi töø chaân nuùi Tao Phuøng thuoäc khu phoá

Thaéng Tam ñeán trung taâm khu phoá Thaéng Nhöùt vaø keå töø ñoù, caùc böng sen naøy

ñöôïc noái tieáp bôûi röøng baàn chaïy ñeán raïch Caây Kheá.

Bôø bieån Vuõng Taøu coù caùc nuùi Nghình Phong, muõi Ñaù vaø nhieàu baõi bieån noåi tieáng

nhö : baõi Thuøy Vaân (baõi Sau), baõi Thuøy Döông (baõi haøng Döøa, baõi Tröôùc), baõi

Phöông Thaûo (baõi Daâu), baõi Höông Phong (baõi Döùa), baõi Voïng Nguyeät (baõi OÂ

Quaén ôû muõi Nghinh Phong) vaø baõi Laêng Du. Töø baõi Voïng Nguyeät nhìn ra bôø bieån

coù hoøn Boàng Ñaûo (hoøn Baø). Vuõng Taøu laø cöûa ngoõ tröôùc khi vaøo vuõng Gaønh Rai.

Vuõng Taøu laø moät trung taâm du lòch lôùn. Söï keát hôïp haøi hoøa giöõa quaàn theå thieân

nhieân bieån, nuùi cuøng kieán truùc ñoâ thò vaø caùc coâng trình vaên hoùa nhö töôïng ñaøi,

chuøa chieàn, nhaø thôø v.v... taïo cho Vuõng Taøu coù öu theá cuûa thaønh phoá du lòch bieån

tuyeät ñeïp, ñaày quyeán ruõ. Vuõng Taøu khoâng coù muøa ñoâng, do vaäy caùc khu nghæ maùt

coù theå hoaït ñoäng quanh naêm.

Vuõng Taøu coù nhieàu baõi bieån ñeïp nhö baõi sau (Thuøy Vaân), baõi tröôùc (Taàm Döông),

baõi daâu (Phöông Thaûo), baõi döùa (Höông Phong),... vaø nhieàu di tích, thaéng caûnh

nhö Haûi Ñaêng treân nuùi Nhoû, nuùi Lôùn, Baïch Dinh, Nieát Baøn Tònh Xaù, Thích Ca

Phaät Ñaøi, nhaø lôùn Long Sôn... ñaõ thu huùt nhieàu khaùch. Tænh Baø Ròa Vuõng Taøu coù 4

khu vöïc coù tieàm naêng lôùn trong söï nghieäp phaùt trieån du lòch :

26

- Thaønh phoá Vuõng Taøu hieän nay laø moät trong möôøi trung taâm du lòch lôùn cuûa Vieät

Nam.

- Vuøng röøng quoác gia Coân Ñaûo.

- Bôø bieån Long Haûi vaø vuøng nuùi Minh Ñaïm.

- Vuøng röøng nguyeân sinh Bình Chaâu, Phöôùc Böûu vaø suoái nöôùc khoaùng noùng Bình

Chaâu. ÔÛ ñaây, du khaùch coù theå baùch boä, leo nuùi, taém bieån, vui chôi giaûi trí.

Sinh hoạt, kinh tế

Ña soá ñoàng baøo sinh soáng taïi Vuõng Taøu laø ngöôøi Kinh, chæ coù moät soá ít laø ngöôøi

Vieät goác Chaøm. Caùc toân giaùo chính laø ñaïo Phaät, Thieân Chuùa, Cao Ñaøi, thôø cuùng

Toå tieân, oâng baø.

Ñaát Vuõng Taøu nhieàu caùt, ít phuø sa, neân khoâng thích hôïp cho vieäc troàng luùa. Caùc

hoa maøu khaùc goàm coù rau, caù, khoai mì,... nhöng cuõng chæ cung öùng cho toaøn

thaønh phoá. Xoùm Raãy ôû Thaéng Tam chuyeân saûn xuaát rau caûi. Ñaát caùt Vuõng Taøu

raát thích hôïp cho caùc loaïi caây aên traùi nhö maõng caàu, nhaõn, vuù söõa, xoaøi, maän, oåi...

Daân chuùng ôû Thaéng Nhöùt vaø Phöôùc Thaéng troàng khaù nhieàu maõng caàu. Rieâng

khoùm Xoùm Vöôøn laïi troàng nhieàu xoaøi, nhaõn, döøa.

Khoaûng 10% daân chuùng soáng vôùi ngheà khai thaùc laâm saûn, nhöng chæ laáy ñöôïc caùc

loaïi caây ñeå laøm cuûi, than ñoát. Ñieåm ñaëc bieät laø Böng Sen saûn xuaát ñöôïc nhieàu

nguoàn lôïi nhö boâng sen, hoät sen, laù sen (duøng goùi thöùc aên), ngoù sen (laøm döa sen),

caù ñoàng, löôn, eách, caây boàn boàn, döøa nöôùc, coû naêng, coû oáng... Caây boàn boàn, laù giaø

duøng döïng vaùch, lôïp nhaø; boàn boàn non laøm döa aên ngon nhö döa ngoù sen vaäy. Coû

naêng, coû oáng nhieàu nuoâi traâu boø aên quanh naêm khoâng heát.

Ngaønh ñaùnh caù taïi Vuõng Taøu baét ñaàu phaùt trieån. Moät phaàn tö daân chuùng soáng

baèng ngheà naøy. Thaønh phoá coù ba beán caù lôùn laø beán baõi Caàu Ñaù, beán Thaéng Nhì

(beán Ñaù) vaø beán Raïch Döøa. Trong soá naøy, Beán Thaéng Nhì saám uaát hôn caû. Ngoaøi

ra, daân chuùng coøn sinh soáng baèng caùc ngaønh du lòch, thu coâng ngheä (chaïm troå, sôn

maøi, kim hoaøn, ñaëc saûn kyû nieäm laøm baèng voû soø oác...), laøm naém ruoác. Maém ruoác

Vuõng Taøu ngon coù tieáng, noåi danh nhaát thôøi tröôùc coù maém Baø Giaùo Thaûo, Baø Boä

Chaâu...

Lược sử

27

Vaøo theá kyû thöù 15, khi vua Leâ Thaùnh Toâng thu phuïc ñaát Boàn Man, Laõo Qua

vaø Chieâm Thaønh thì caùc thöông thuyeàn Boà Ñaøo Nha ñaõ caäp neo ôû Vuõng Taøu,

ngöôøi Boà goïi nôi naøy laø Cinco Chagas Verdareiras. Tôùi theá kyû 17, 18, caùc chuùa

Nguyeãn laáy ñaát Nam Ban, Thuûy Chaân Laïp, nhaän ñaát daâng cuûa Maïc Cöûu (1714)

môû roäng ñaát ñai ñeán Chaâu Ñoác, Haø Tieân. Ñôøi Gia Long, haûi taëc Maõi Lai vaø Taøu OÂ

thöôøng khuaáy phaù nhöõng thuyeàn buoân ngöôøi Vieät löu thoâng giöõa bôø bieån Trung

phaàn vôùi Saøi Goøn. Trieàu ñình cöû ba ñaïo quaân ñeán ñoùng ôû muõi Vuõng Taøu vaø ñaët

teân cho dinh traïi ñaàu tieân laø Phöôùc Thaéng. Cho ñeán naêm 1822, giaëc cöôùp bieån

khoâng coøn daùm heùo laùnh vuøng naøy nöõa. Ñeå thöôûng coâng, trieàu ñình cho ba vò Ñoäi

tröôûng giaûi nguõ vaø cai quaûn ba vuøng ñaát ñeå khai phaù, laäp nghieäp. OÂng Phaïm Vaên

Ñinh coi laøng Thaéng Nhöùt, oâng Leâ Vaên Loäc giöõ laøng Thaéng Nhì vaø oâng Ngoâ Vaên

Huyeàn ñieàu haønh laøng Thaéng Tam. Tuy nhieân, daân chuùng trong ba laøng cuõng laäp

thaønh luõy ñeå ngaên ngöøa giaëc cöôùp trôû laïi. Ba laøng naøy thuoäc traán Bieân Hoøa.

Ñeán ñôøi Minh Maïng ñoåi caùc traán thaønh tænh vaø Vuõng Taøu thuoäc huyeän Phöôùc An,

phuû Phöôùc Tuy, tænh Bieân Hoøa. Qua hoøa öôùc Nhaâm Tuaát 1862, trieàu ñình Töï Ñöùc

giao ba tænh Bieân Hoøa, Gia Ñònh vaø Ñònh Töôøng cho quaân Phaùp. Tænh Bieân Hoøa

chia thaønh ba tænh laø Baø Ròa, Bieân Hoøa vaø Thuû Daàu Moät; trong ñoù, Vuõng Taøu

thuoäc Baø Ròa. Ngaøy 1-5-1895, Phaùp taùch Vuõng Taøu khoûi Baø Ròa ñeå laäp tænh thöù 21,

goàm caùc xaõ : Thaéng Nhöùt, Thaéng Nhì, Thaéng Tam vaø Sôn Long. Rieâng quaän Caàn

Giôø coù caùc xaõ : Caàn Thaïnh, Long Thaïnh, Ñoàng Hoøa, Thaïnh An vaø Taân Thaïnh

(naèm treân cuø lao Phuù Lôïi, caïnh khu Röøng Saùc) cuõng thuoäc tænh Vuõng Taøu.

Saùch Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí coù noùi veà ñòa danh Vuõng Taøu, dòch töø chöõ Thuyeàn

UÙc. Thuyeàn coù nghóa laø ghe taøu, UÙc laø nôi nöôùc aên thoâng vaøo ñaát lieàn. Ñaây laø

vuøng cho ghe thuyeàn laùnh baõo. Tröôùc ñaây, moät soá ngöôøi thöôøng goïi OÂ Caáp laø

Vuõng Taøu. Veà ñòa lyù thì khoâng ñuùng. Thôøi Phaùp thuoäc, chuùng ñoåi teân cuõ Cinco

Chagas cuûa Boà Ñaøo Nha thaønh Saint Jacques, roài ñaët teân laø "muõi ñaát Saint

Jacques", tieáng Phaùp laø "Cap Saint Jacques". Taây hay noùi "au Cap" neân coù chöõ "OÂ

Caáp" laø vaäy. Muõi ñaát naøy chính laø muõi Nghinh Phong (Taây dòch laø Au Vent).

Ngaøy 9-2-1859, haïm ñoäi quaân Phaùp vaø Taây Ban Nha ñeán tröôùc Vuõng Taøu. Saùng

hoâm sau, quan thoáng cheá trieàu ñình laø Traàn Ñoàng ra leänh thuûy luïc quaân chuaån bò

28

nghinh chieán ñoaøn taøu cuûa giaëc tieán vaøo ñaát lieàn. Khi ñeán cöûa Vuõng Taøu, giaëc taán

coâng baèng ñaïi phaùo nhö möa vaøo caùc coâng söï cuûa ta. Thoáng cheá Traàn Ñoàng ñöa

haøng traêm chieác thuyeàn vaø haøng ngaøn quaân só ra choáng cöï raát maõnh lieät. Ñeán

chieàu, vì hoûa löïc cuûa ñòch quaù maïnh vaø vì Traàn Ñoàng töû traän, cöûa Vuõng Taøu bò

xuyeân thuûng. Ngaøy 11-2, thuyeàn giaëc tieán vaøo cöûa Caàn Giôø, baét ñaàu keá hoaïch

ñaùnh chieám tænh Gia Ñònh. Khi giaëc ñaët chaân leân ñaát Vuõng Taøu, ñoàng baøo laøng xaõ

ñaõ theo nhaø caùch maïng Leâ Taán Thoâng khaùng Phaùp.

Naêm 1888, khi Ñoàng Khaùnh maát, con Duïc Ñöùc laø Böûu Laân bò Phaùp eùp leân ngoâi laø

vua Thaønh Thaùi, luùc oâng 18 tuoåi. Vua toû yù kieân cöôøng laøm Phaùp raát khoù chòu vaø

thöôøng bí maät lieân laïc vôùi caùc nhaø caùch maïng trong Phong Traøo Ñoâng Du, khuyeán

khích vieäc ñöa thanh nieân ra nöôùc ngoaøi hoïc hoûi ñeå duøng vaøo vieäc ñaïi söï veà sau.

Naêm 1907, giaëc Phaùp doø bieát ñöôïc vieäc naøy beøn eùp vua thoaùi vò vaø ñöa vaøo Vuõng

Taøu giam giöõ ôû Baïch Dinh (dinh OÂng Thöôïng) ñeán 1915 thì kín ñaùo ñöa vua ñi an

trí taïi ñaûo Reùunion, Phi Chaâu. Ñeán thaùng 5-1947, Phaùp thaû oâng veà nöôùc vaø laïi

giam oâng taïi Vuõng Taøu, maõi thaùng 3 naêm 1953 môùi ñöôïc veà thaêm Hueá vaø trôû vaøo

Saøi Goøn, ñeán thaùng 3 naêm 1954 thì maát.

Phong cảnh, di tích

Baõi Sau (baõi Thuøy Vaân) : Baõi Sau naèm ôû phía Ñoâng Nam thaønh phoá Vuõng Taøu,

chaïy daøi treân 8 km töø chaân nuùi nhoû ñeán cöûa laáp. Ñaây laø baõi taém ñeïp, roäng vaø noåi

tieáng cuûa Vieät Nam. Khaùch du lòch trong vaø ngoaøi nöôùc thöôøng ñeán taém. Baõi Sau

thöôøng ñoâng vui naùo nhieät nhaát trong soá caùc baõi bieån ôû Vuõng Taøu.

Baõi Tröôùc (baõi Taàm Döông) : Naèm ngay trung taâm thaønh phoá Vuõng Taøu, doïc theo

ñöôøng Quang Trung. Ñaây laø baõi taém khaù saïch, ñeïp vaø môùi ñöôïc môû roäng. Nhieàu

khaùch saïn lôùn sang troïng nhö: Palace, Rex, Soâng Hoàng, Soâng Höông, Royal, nhaø

haøng giaûi khaùt Ñoáng Ña... taäp trung ôû khu vöïc baõi Tröôùc. Töø baõi Tröôùc theo ñöôøng

Haï Long môùi môû, qua baõi Döùa hoaëc theo ñöôøng Hoaøng Hoa Thaùm baïn coù theå tôùi

baõi Sau (baõi Thuøy Vaân).

Baõi Nghinh Phong (baõi OÂ Quaén) : Coù nghóa laø "ñoùn gioù" ôû höôùng cöïc nam cuûa

thaønh phoá Vuõng Taøu, gaàn baõi Döùa. Baõi taém heïp, nöôùc luùc naøo cuõng saïch, soùng gioù

doàn daäp, ba phía vaùch ñaù cheo leo, keá tieáp vôùi muõi Nghinh Phong huøng vó nhoâ ra

29

bieån Ñoâng. Ñaây laø nôi heïn hoø cuûa nhöõng du khaùch coù thuù vui caâu caù vaø öa maïo

hieåm.

Baõi Döùa : Naèm ôû khoaûng giöõa cuûa baõi Tröôùc vaø baõi Sau beân chaân nuùi nhoû, gaàn

muõi Nghinh Phong. Tröôùc kia coù nhieàu caây döùa gai moïc xen beân bôø ñaù neân ñöôïc

goïi laø baõi Döùa, taém bieån ôû baõi Döùa soùng eâm, an toaøn vaø töø ñaây du khaùch deå daøng

ñi thaêm khu du lòch töôïng Chuùa Kitoâ vaø phaùo ñaøi treân nuùi Nhoû.

Baõi Daâu : Naèm ven nuùi Lôùn vaø caùch baõi Tröôùc ba caây soá. Baõi heïp, noùng nhöng

thôøi tröôùc ñöôïc giöõ saïch seõ. Hai ñaàu baõi coù nhieàu moõm ñaù lôùn nhoû nhoâ ra, sau löng

laø voøng chaûo coù caây coái um tuøm bao boïc bôûi trieàn nuùi lôùn cao vuùt. Töø baõi Phöông

Thaûo nhìn leân nuùi Lôùn seõ thaáy töôïng Ñöùc Meï, cao naêm thöôùc hai möôi, ñöùng treân

buïc thaïch cao moät thöôùc moát, giöõa caûnh nuùi röøng huøng vó.

Hoøn Baø : ÔÛ phía Taây - Nam Coân Ñaûo, coù moät doi ñaát quay veà höôùng Baéc, treân coù

moät taûng ñaù gioáng hình ngöôøi ñaøn baø ñoäi khaên. Töông truyeàn, vaøo naêm 1873,

Nguyeãn AÙnh bò quaân Taây Sôn ñaùnh ñuoåi khoûi Gia Ñònh, AÙnh phaûi ñem vôï con vaø

ñoaøn tuøy tuøng ra Coân Sôn truù nguï; sau khi trôû laïi ñaát lieàn ñaõ ñeå baø Phi Yeán

Nguyeãn Thò Thaønh, moät phi taàn tính tình cöông tröïc. Daân ta nhôù ñeán baø vì baø laø

ngöôøi ñaõ thaúng thaén can ngaên Nguyeãn AÙnh khoâng neân caàu vieän quaân Phaùp vaø laøm

tay sai cho giaëc neân bò boû ôû laïi ñaûo. Tröôùc naêm 1945, daân chuùng laäp mieáu thôø baø

Phi Yeán ôû hoøn Baø, coøn moä ñöôïc an taùng ôû hoøn Cau.

Nuùi Nöùa : Quaàn theå nuùi Nöùa vaø khu di tích nhaø Lôùn ( Ñeàn OÂng Traàn) laø moät thaéng

caûnh ñoäc ñaùo cuûa xaõ Long Sôn (Vuõng Taøu). ÔÛ veà phía Ñoâng cuûa ñaûo treân daõy nuùi

daøi treân 6 km, beà ngang choã roäng nhaát 2 km, coù nhöõng taûng ñaù lôùn vôùi muoân hình

muoân veû, loä ra chôi vôi giöõa trôøi maây vaø nhieàu coät ñaù choïc thaúng leân trôøi. Cao

nhaát laø ñænh Baø Trao 138 m, ñænh Hoá Roàng 120 m, vaø phía Nam coù ñænh Hoá Voâng

cao hôn 100 m.

Treân ñænh Baø Trao coù coät ñaù cao 5 m goïi laø Hoøn Moät. Vaøo dòp leã hoäi du khaùch tôùi

tham quan Hoøn Moät leã thænh caàu Thieân Ñòa vaø coù theå phoùng taàm maét bao quaùt caû

moät vuøng trôøi ñaát, bieån khôi. Döôùi chaân phía Taây Nuùi Nöùa laø hoà chöùa nöôùc ngoït

Mang Caù, nôi troàng nhieàu hoa sen toûa höông thôm ngaùt vaø phía Ñoâng laø ñeàn oâng

Traàn.

30

Coâng trình kieán truùc Nhaø Lôùn (ñeàn OÂng Traàn) : Laø moät quaàn theå kieán truùc coå uy

nghi beà theá, toïa laïc taïi thoân 5, xaõ Long Sôn, giöõa khu daân cö theo tín ngöôõng OÂng

Traàn, ngöôøi saùng laäp ra tín ngöôõng vaø taïo döïng khu daân cö môùi aáp Baø Trao taïi ñaûo

naøy töø naêm 1898. Nhaø lôùn roäng hôn 2 ha goàm 3 phaàn : khu ñeàn thôø, nhaø Long Sôn

Hoäi, tröôøng hoïc, daõy phoá, chôï, nhaø haùt, nhaø baûo toàn ghe saám; laêng moä OÂng Traàn.

Khu ñeàn ñöôïc xaây döïng töø naêm 1910 ñeán 1935, laøm nôi thôø cuùng chung (toå ñình

ñaïo giaùo) coù tam quan, vöôøn hoa, truï phöôùn, hai nhaø khaùch. Laàu caám tieàn ñieän hai

taàng 8 maùi, nhaø thaùnh coù baøn thôø Khoång Töû vaø baøn thôø OÂng Traàn, laàu Trôøi, laàu

Tieân, laàu Phaät (chính ñieän). Nhaø haäu thôø ngöôøi ruoät thòt trong gia toäc. Laàu Daøi laø

nôi leã nghi hoäi heø. Ngoaøi ra coøn coù nhaø kho, nhaø beá, nhaø maùy ñeøn, hoà chöùa nöôùc

möa.

Nôi ñaây coøn löu giöõ nhieàu boä söu taäp coå vaät quí baùu : boä tuû thôø caån xaø cöø chaïm

khaéc tinh xaûo 33 caùi, boä baøn gheá baùt tieân töông truyeàn cuûa vua Thaønh Thaùi, long

saøng, gheá ngai, bao lam, hoaønh phi, caâu lieån sôn son thieáp vaøng loäng laãy, theå hieän

ngheä thuaät ñieâu khaéc trang trí cuûa caùc ngheä nhaân töø nhieàu nôi treân ñaát nöôùc taïi

ñeàn OÂng Traàn. Tín ngöôõng ôû ñeàn OÂng Traàn pha taïp nhieàu ñaïo giaùo khaùc nhau :

ñaïo Phaät, ñaïo Tin Laønh, ñaïo Nho, ñaïo thôø oâng baø toå tieân. Phaät, Thaùnh Thaàn ñeàu

ñöôïc thôø cuùng trong nhaø lôùn vaø taïi caùc nhaø daân. Tín ngöôõng naøy khoâng coù kinh,

chuoâng moõ, aên chay, kieâng kî, chæ coù lôøi daïy cuûa Ñöùc OÂng Traàn ñöôïc truyeàn khaåu

trong daân gian. Sau khi maát, oâng ñöôïc con chaùu ñöa vaøo thôø cuùng trong Nhaø Lôùn.

Töø ñoù haèng naêm con chaùu vaø tín ñoà toå chöùc hai leã hoäi lôùn : cuùng Truøng Cöûu (9-9

aâm lòch) vaø ngaøy vía OÂng (20-2 aâm lòch).

Thaéng caûnh Dinh Coâ : Dinh Coâ thuoäc thò traán Long Haûi, huyeän Long Ñaát, naèm

beân söôøn ngoïn ñoài nhoû, tröôùc maët laø baõi caùt daøi vaø bieån khôi meânh moâng soùng

nöôùc. Dinh Coâ laø moät kieán truùc hoaønh traùng in ñaäm maøu saéc vaên hoùa daân gian.

Dinh Coâ ñöôïc xaây döïng vaøo cuoái theá kyû 18, thôø Leâ Thò Hoàng. Töông truyeàn, caùch

ñaây 2 theá kyû, moät coâ gaùi thoân queâ laø Leâ Thò Hoàng, queâ ôû Phan Rang, giaøu loøng

nhaân aùi, töø bi muoán tìm nôi thanh vaéng soáng aån daät. Chaúng may trong moät laàn ñi

bieån coâ bò laâm naïn taïi Hoøn Hang khi vöøa troøn 16 tuoåi. Ngö daân ñòa phöông ñaõ an

taùng coâ treân ñoài Coâ Sôn vaø laäp mieáu thôø ngoaøi baõi bieån. Töø ñoù coâ luoân moäng baùo

31

ñieàm laønh, dieät tröø dòch beänh neân ñöôïc daân trong vuøng laäp ñeàn thôø vaø ñaët danh

hieäu laø Long Haûi Nöõ Thaàn.

Ban ñaàu Dinh Coâ chæ laø moät ngoâi mieáu nhoû, naêm 1930 ngö daân Long Haûi ñaõ dôøi

mieáu thôø leân nuùi Kyø Vaân - nôi maø ngaøy nay Dinh Coâ ñang toïa laïc, naêm 1987 Dinh

Coâ ñöôïc söûa chöõa lôùn. Hieän nay Dinh Coâ nhö moät toøa laâu ñaøi traùng leä, trang

nghieâm vaø beà theá. Ngoaøi ra coøn coù caùc mieáu thôø Thaùnh Maãu, Quan Thaùnh, Baøn

Thieân, Baøn Maãu, Quan Theá AÂm Boà Taùt vaø ngoâi moä Coâ ôû caùch 1 km. Haøng naêm,

leã hoäi Dinh Coâ vaøo caùc ngaøy 10, 11, 12 thaùng 2 aâm lòch, ôû ñaây laïi töng böøng naùo

nhieät ñoùn haøng vaïn du khaùch ñeán haønh höông vaø thöôûng ngoaïn phong caûnh.

Baõi taém Long Haûi : ÔÛ caùch thaønh phoá Vuõng Taøu 30 km veà höôùng Ñoâng Baéc. Caûnh

thieân nhieân ôû ñaây thaät thô moäng. Treân ñoài nuùi doïc ven bieån laø röøng caây xanh toát,

phía döôùi laø baõi bieån Long Haûi ñeïp vôùi baõi caùt vaøng, chaïy daøi, yeân tænh daønh cho

du khaùch yeâu bieån nhöng khoâng thích oàn aøo. Tröôùc maët laø ñaïi döông soùng voã,

nhoän nhòp taøu ghe qua laïi. Phía Taây laø thaønh phoá Vuõng Taøu boán muøa ñoâng khaùch.

Phía Taây Baéc laø daõy nuùi cao coù röøng caây bao phuû laø khu di tích lòch söû caên cöù

Minh Ñaïm noåi tieáng moät thôøi.

Suoái Tieân : ÔÛ caùch thò xaõ Baø Ròa 7 km veà phía Taây Baéc, thuoäc huyeän Taân Thaønh.

Suoái Ñaù, Suoái Tieân ñeàu baét nguoàn töø ñænh nuùi Dinh cao 491 m do nhöõng doøng suoái

nhoû ôû men theo caùc doác nuùi, söôøn ñoài hôïp thaønh, chaûy uoán löôïn ven röøng. Töø treân

cao suoái ñoå xuoáng hai beân söôøn nuùi ñaù, chaûy quanh co qua caùc caùnh ñoàng luùa Hoäi

Baøi roài chaûy veà vònh Gheành Raùi Hoøa. Hai beân bôø cuûa doøng suoái laø muoân vaøn

nhöõng moûm ñaù mang hình thuø ñoäc ñaùo.

Ñaây laø moät theágiôùi cuûa ñaù, coù nhöõng hoøn ñaù cao töø 3 m ñeán 5 m, coù nhöõng thaïch

baøn phaúng lì naèm nghieâng khaù roäng, baïn coù theå döøng chaân ngoài nghó. Töø suoái Ñaù

ñeán suoái Tieân phaûi vöôït qua 600 m ñöôøng röøng quanh co, du khaùch nhö ñeán nôi

yeân tónh, laõng maïng, nôi xöa caùc tieân ruû nhau xuoáng taém trong doøng suoái maùt,

giöõa moät vuøng nöôùc non kyø vó, sôn thuûy höõu tình. Suoái Ñaù, suoái Tieân chöùa veû ñeïp

töï nhieân, hoang sô maø kyø thuù laøm say ñaém nhieàu du khaùch moãi khi ñaët chaân ñeán.

Suoái nöôùc noùng Bình Chaâu : Töø huyeän Xuyeân Moäc, theo loä 23 ñi khoaûng hôn 29

km seõ tôùi khu du lòch suoái nöôùc noùng Bình Chaâu. Giöõa nguùt ngaøn moät vuøng roäng

32

hôn 7000 ha röøng nguyeân sinh, röøng caám quoác gia, noåi leân moät baøu nöôùc noùng vôùi

hôn 70 ñieåm phun nöôùc loä thieân. Vuøng coù nöôùc noùng hoaït ñoäng roäng khoaûng hôn 1

km², goàm coù nhieàu hoà lôùn, nhoû taïo thaønh caùc doøng chaûy vôùi löu löôïng nhoû. Vuøng

hoà roäng nhaát laø khoaûng 100 m² vôùi ñoä saâu hôn 1 m. Ñaây laø ñieåm noùng nhaát, nöôùc

luùc naøo cuõng suûi taêm, boác hôi taïo thaønh moät noài xoâng hôi thieân nhieân khoång loà.

Nhieät ñoä taàng maët nöôùc khoaûng treân 64°C, ñaùy nöôùc laø 84°C. Nhöõng choã noâng,

nöôùc chæ noùng khoaûng treân 40°C, coù theå ngaâm chaân, tay ñeå chöõa beänh. Ñieàu haáp

daãn, thuù vò laø taïi khu vöïc nöôùc noùng naøy röøng chaøm laïi vaãn xanh töôi, moät loaïi coû

reã chuøm, laù cöùng vaãn soáng cuøng naêm thaùng taïo theâm veû ñeïp kyø thuù cuûa thieân

nhieân. Ñaây laø ñieåm du lòch raát haáp daãn ñoái vôùi du khaùch yeâu thieân nhieân vaø muoán

ñi du lòch keát hôïp vôùi nghæ ngôi vaø chöõa beänh.

Thaùc Soâng Rai : Thuoäc xaõ Thöøa Tích, quaän Xuyeân Moäc. Thaùc Soâng Rai ôû giöõa

vuøng röøng nuùi aâm u, goàm ba thaùc lôùn vaø nhieàu thaùc nhoû. Thaùc lôùn nhaát roäng vaø

cao hôn 10 thöôùc. Tieáng nöôùc chaûy vang raát xa.

Baõi Nöôùc Ngoït : Caùch Long Haûi boán caây soá. Ñöôøng töø Long Haûi ñeán baõi Nöôùc

Ngoït ñi ngang qua nhieàu khu vöôøn ñeïp, thaáy nuùi, soùng bieån raït raøo. Baõi Nöôùc

Ngoït khoâng lôùn nhöng xinh xaén, neân thô.

Hoøn Haûi Ngöu : Töø coång chính cuûa Baïch Dinh nhìn ra bieån coù hoøn ñaù raát lôùn nhö

con traâu ñaém mình döôùi nöôùc, neân ñöôïc goïi laø Haûi Ngöu hay hoøn Traâu. Caûnh vaät

chung quanh thanh nhaõ, tieáng soùng nöôùc raït raøo. Nhieàu ngöôøi thöôøng caâu caù ôû ñaây,

hay theo caùc keït ñaù baét cua...

Coân Ñaûo : Huyeän ñaûo Coân Ñaûo (coøn goïi laø Coân Ñaûo, Coân Loân) laø moät quaàn ñaûo

ngoaøi bieån Ñoâng Haûi, goàm 14 hoøn ñaûo lôùn nhoû, caùch thaønh phoá Saøi Goøn 280 caây

soá vaø caùch Vuõng Taøu 180 caây soá veà höôùng Nam. Dieän tích Coân Ñaûo khoaûng 67

caây soá vuoâng. Trong quaàn ñaûo naøy coù ñaûo Coân Noân lôùn nhaát, daøi 15 caây soá, choã

roäng nhaát chín caây soá, nôi heïp nhaát coù ba caây soá. Hoøn ñaûo lôùn thöù nhì laø Baûy

Caïnh (ñöôïc goïi nhö vaäy vì ñaûo coù baûy muõi nhoïn nhoâ ra) vaø caùch thò traán Coân Sôn

baûy caây soá. Phía Ñoâng coù caùc hoøn Cau, hoøn Taøi Lôùn, hoøn Taøi Nhoû, hoøn Thoû, hoøn

Boâng Lang; phía Taây coù caùc hoøn Baø, hoøn Tre Lôùn, hoøn Tre Nhoû, hoøn Vung, hoøn

Trai. Xa hôn veà phía Taây laø hoøn Tröùng Lôùn, hoøn Tröùng Nhoû. Hình theå ñaûo Coân

33

Noân phaàn lôùn laø nuùi cao töø 200 thöôùc ñeán 600 thöôùc. Nuùi Ñinh cao nhaát 690 thöôùc.

Khí haäu nôi ñaây coù hai muøa. Muøa khoâ töø thaùng Möôøi Moät ñeán thaùng Ba, coù gioù

muøa Ñoâng Baéc. Muøa möa töø thaùng Naêm ñeán thaùng Chín, coù gioù muøa Taây Nam.

Giöõa hai thôøi kyø gioù muøa laø thôøi kyø chuyeån tieáp thöôøng coù gioù nheï vaø soùng nhoû.

Phöông tieän vaän chuyeån duy nhaát ñi ñeán caùc tænh trong ñaát lieàn laø ñöôøng thuûy.

Haàu heát daân chuùng cö nguï taïi Coân Sôn laø ngöôøi Kinh, laøm ngheà noâng, troàng hoa

maøu vaø caây aên traùi. Döøa, mít vaø tieâu ñöôïc troàng nhieàu treân ñaûo. Röøng cuõng mang

laïi moät soá goã toát nhö guï, mun, sôn, traéc, daàu, vaø caùc ñaëc saûn cuûa nhöõng vuøng coù

röøng traøm, ñöôùc. Hai hoøn ñaûo Tre Lôùn vaø Tre Nhoû moïc toaøn caây tre. Vuøng nuùi coù

nhöõng toå yeán saøo.

Vì chung quanh ñaûo laø bieån neân nguoàn lôïi veà haûi saûn khaù nhieàu nhö toâm, caù bieån,

haøi saâm, trai, oác, san hoâ, saø cöø, ñoài moài. Ñaëc bieät ôû hoøn Trai coù raát nhieàu con trai,

oác, nhaát laø saø cöø. Hai ngaønh myõ ngheä thònh haønh treân ñaûo laø ngheà moäc laøm baøn

gheá, chaïm khaéc goã vaø ngheà cheá bieán caùc haûi saûn laøm ñoà kyû nieäm nhö löôïc, voøng,

daây chuyeàn (laøm baèng ñoài moài, voû oác...). Cuoái thaùng 12-1861, khi quaân Phaùp ñem

quaân chieám ba tænh mieàn Ñoâng Nam Kyø laø Gia Ñònh, Bieân Hoøa vaø Ñònh Töôøng,

thì Phoù Ñeà Ñoác Bonard sai ñaïi uùy Lespeøs ñem thuûy binh chieám Coân Sôn vaøo ngaøy

9-12. Ñoái ñaàu tröôùc caùc cuoäc noåi daäy ngaøy caøng nhieàu cuûa ngöôøi Vieät Nam, naêm

1862, Bonard ra leänh xaây nhaø tuø Coân Sôn ñeå giam caàm nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc.

Raát nhieàu anh huøng, anh thö ñaõ bò giaëc Phaùp ñaøy ñoïa nôi ñaây nhö Traàn Cao Vaân,

Phan Chu Trinh, Nguyeãn Thuïy, Lyù Lieãu, Phaïm Tuaán Taøi, Voõ Hoaønh... Nhöõng di

tích lòch söû vaø thaéng caûnh Coân Sôn goàm coù : Vònh Caù Saáu, caàu Ma Thieân Laõnh,

baõi Soï Ñaàu..... Laø quaàn ñaûo giöõa bieån, phong caûnh soâng nöôùc Coân Sôn neân thô voâ

cuøng; bôø bieån chung quanh ñaûo ñaày san hoâ tuyeät ñeïp.

An Sôn Mieáu : Laø moät ngoâi mieáu coå treân ñaûo Coân Sôn. Mieáu ñöôïc xaây töø naêm

1785, (sau ñoù ñöôïc xaây döïng laïi vaøo naêm 1958) ñeå thôø baø Phi Yeán, vôï cuûa chuùa

Nguyeãn AÙnh (sau naøy trôû thaønh vua Gia Long). Ngoâi mieáu naøy raát linh thieâng ñoái

vôùi nhöõng ngöôøi daân treân ñaûo vaø gaén lieàn vôùi moät caâu chuyeän bi thöông cuûa moät

phuï nöõ taøi saéc, giaøu loøng yeâu nöôùc. Naêm 1783, sau khi thua quaân Taây Sôn,

Nguyeãn AÙnh mang theo vôï, con vaø khoaûng 100 gia ñình thuoäc haï chaïy ra ñaûo Coân

34

Sôn. Cuøng vôùi nhöõng ngöôøi daân chaøi ñang sinh soáng ôû Coân Sôn, Nguyeãn AÙnh ñaõ

laäp neân 3 laøng laø An Haûi, An Hoäi vaø Coû OÁng.

Ñeå ñaùnh laïi quaân Taây Sôn, Nguyeãn AÙnh döï ñònh göûi con caû laø hoaøng töû Caûnh ñi

theo coá ñaïo Phaùp (Baù Ña Loäc) sang Phaùp caàu vieän. Baø Phi Yeán (Leâ Thò Raêm) laø

vôï thöù cuûa Nguyeãn AÙnh ñaõ can ngaên choàng, ñöøng laøm vieäc "coõng raén caén gaø nhaø"

ñeå ngöôøi ñôøi cheâ traùch. Nguyeãn AÙnh khoâng nhöõng khoâng nghe lôøi khuyeân cuûa baø

maø coøn töùc giaän, nghi baø thoâng ñoàng vôùi quaân Taây Sôn, neân ñònh gieát baø. Nhôø

quaàn thaàn can xin, Nguyeãn AÙnh ñaõ toáng giam baø vaøo moät hang ñaù treân ñaûo Coân

Loân nhoû. Khi quaân Taây Sôn ñaùnh ra ñaûo, Nguyeãn AÙnh boû chaïy ra bieån. Hoaøng töû

Caûi (coøn goïi laø hoaøng töû Hoäi An), con baø Phi Yeán luùc ñoù môùi 4 tuoåi coù ñoøi meï ñi

cuøng. Trong côn töùc giaän Nguyeãn AÙnh ñaõ neùm con xuoáng bieån. Xaùc Hoaøng töû Caûi

ñaõ troâi vaøo baõi bieån Coû OÁng. Daân laøng ñaõ choân caát Hoaøng töû.

Baø Phi Yeán, theo truyeàn thuyeát ñöôïc moät con vöôïn vaø moät con hoå cöùu ra khoûi

hang vaø veà soáng vôùi daân laøng Coû OÁng ñeå troâng nom moä Hoaøng töû Caûi. Moät laàn, bò

keû xaáu xuùc phaïm baø ñaõ töï töû ñeå thuû tieát vôùi choàng. Nhaân daân treân ñaûo voâ cuøng

thöông tieác, ñaõ laäp neân ngoâi mieáu ñeå thôø baø. Naêm 1861, Phaùp sau khi chieám ñaûo

ñaõ quyeát ñònh di toaøn boä daân vaøo ñaát lieàn ñeå xaây nhaø tuø. Ngoâi mieáu bò ñoå naùt.

Naêm 1958, nhaân daân treân ñaûo xaây döïng laïi ngoâi mieáu treân neàn cuõ.

Baõi Hoà Traøm : Coøn goïi laø baõi beå Thuaän Bieân, thuoäc xaõ Phöôùc Böûu, quaän Xuyeân

Moäc vaø noái lieàn vôùi hai baõi bieån Nöôùc Ngoït vaø Long Haûi. Baõi bieån Hoà Traøm daøi

20 caây soá, phía sau laø röøng phi lao roäng hôn naêm maãu taây. Caûnh thieân nhieân thanh

tuù.

Thích Ca Phaät Ñaøi : Cao saùu thöôùc hai möôi, maët höôùng veà phía Ñoâng, ngoài xeáp

baèng treân moät toøa sen cao boán thöôùc, ñöôøng kính saùu thöôùc. Beân trong töôïng ñaët

ba vieân ngoïc Xaù Lôïi. Caùch töôïng ñoä 50 thöôùc laø Baûo Thaùp cao 19 thöôùc hình baùt

giaùc cuõng sôn maøu traéng tuyeát, beân trong an vò 13 vieân ngoïc Xaù Lôïi. Taát caû caùc

vieân ngoïc Xaù Lôïi naøy ñeàu do caùc nöôùc Tích Lan, Mieán Ñieän vaø Thaùi Lan hieán

taëng. Boán goùc Baûo Thaùp coù boán ñænh ñaët boán chum ñaát thænh taïi Lumoini, Uruvila,

Isipatana vaø Kusinara (ñaây laø nhöõng nôi Ñöùc Phaät Ñaûn sanh, thaønh ñaïo, chuyeån

phaùp luaân vaø nhaäp Nieát Baøn).Vöôøn Loäc Giaû hình baùt giaùc, cao 15 thöôùc, roäng 10

35

thöôùc, chaùnh ñieän höôùng ra Ñoâng Haûi. Treân noùc coù ñuùc hình caây ñuoác tieâu bieån

cho Ñuoác Tueä. Keá ñoù laø Thaäp Nhò Nhaân Duyeân xaây 12 naác ñöôïc caån gaïch hoa raát

ñeïp. Beân döôùi xaây hình boán maët töùc Töù Dieäu Ñeá, nhaéc nhôû boán chaân lyù cuûa Ñöùc

Phaät laø "Khoå Ñeá, Taäp Ñeá, Dieät Ñeá vaø Ñaïo Ñeá". Beân trong ngoâi nhaø coù xaây moät

baøn thôø Ñöùc Phaät Thích Ca vaø naêm vò Kieàu Traàn Nhö laø caùc ñeä töû ñaàu tieân cuûa

Ngaøi. Taùm caïnh cuûa ngoâi nhaø ñeàu coù ghi lôøi Phaät daïy chuùng sanh aùp duïng con

ñöôøng t