11. URBANE FUNKCIJE Da bi smanjio haos industrijskog grada, Korbizije je predložio da se deluje posredstvom četiri prostorne funkcije: stanovanje, rad, rekreacija i saobraćaj. On je tako ukazao na četiri doista važna aspekta urbanog funkcionisanja, ali čineći to izostavio je druge, isto tako bitne aspekte. Među dramatično odsutnim aspektima Korbizijeovog razmišljanja o funkcionisanju urbanog, pomenimo političko i politiku, komunikaciju, razmenu kako unutar grada, tako i međugradovima, te kulturu. Neki savremeni autori predlažu da se pojam funkcija zameni pojmom proces, a rešenja koja prate ove procese uslovljavaju urbano funkcionisanje. Funkcionisanje poseduje jaku dozu cikličnog, koje se pravilno menja. Očigledno je da se ovi mnogobrojni aspekti funkcionisanja specijalizuju u zone i opremu, i to na vrlo različite načine. Urbano funkcionisanje je podržano procesima od kojih su najvažniji sledeći: − proizvodnja i raspodela bogatstva; − demografska reprodukcija; − trajni razvoj; − koncentracija stanovništva, aktivnosti i pokretljivosti; − demokratsko upravljanje različitim urbanim tipovima; − elaboracija smisla urbanog postojanja; − održavanje i obnova komunikacije itd. Mi ćemo se zadržati na Korbizijeovom modelu, imajući u vidu stalni preobražaj urbanih funkcija i njihovu međuzavisnost. Pod funkcijama savremenog grada podrazumevaju se sve one delatnosti i manifestacije stanovnika koje imaju gradski karakter i tipičan za gradska naselja. Gradske funkcije mogu se posmatrati sa dva stanovišta: kao stvaralačka, organizaciona aktivnost jednog dela stanovništva, i kao korišćenje tih stvaralačkih aktivnosti za lične i zajedničke potrebe od strane gradskog stanovništva. Pored svega onoga što je o prostoru i prostornom planiranju poznato, potrebno je još jedanput podvući da kada se govori o prostoru kao sistemu i načinu njegovog tretiranja, od osnovnog je značaja to što se uslovljeni funkcionalni smer kreće od prirode ka čoveku, odnosno da recipročni smer ide od čoveka ka prirodi čime se ova veza utvrdjuje na nivou neophodne revezibilnosti. Zbog toga se o prostoru govori, pre svega, kao naseljenom prostoru pri čemu su bitni faktori njegovog stanja: društvo i kvalitet okružujuće životne sredine. Nivo kvaliteta odnosa čoveka i prirode izražava se, uglavnom, kroz ljudske aktivnosti koje obezbedjuju recipročnost, a definišu se kao funkcije, odnosno kao sistem funkcija u prostoru. Definicija funkcija u ovom kontekstu zavisi od svojstava prostora kome pripadaju i u kome se ove funkcije odvijaju. Zbog toga, obim, karakter i intenzitet ljudskih delatnosti označavaju najvećim delom strukturu prostora u smislu zavisnog niza svojstava koji se u njemu aktiviraju i načina na koji se koriste.

Dinamični futuristički gradovi-Grad koji se kreće (Walking City i Utikacki grad (Plug-in-

city), grupa Arhigram

  

45

U generalnom kontekstu te se aktivnosti svode na sleđeće osnovne kategorije funkcija:

1. Stanovanje u svim pojavnim vidovima angažovanog i organizovanog prostora;

2. Rad (produkcija) kao delovanje u društvenom vidu kroz sve pojavne oblike u prostoru, ali, pre svega, kroz proizvodne delatnosti kojima se najviše angažuju svojstva prostora i sa čijim se posledicama zatečeni odnosi nadogradjuju i menjaju odličja datog prostora

3. Rekreacija kao kompleks psiho-fizičke regeneracije ljudi. Uz ovu prvu grupu funkcija moguđe je izvesti i sledeće kategorije integrišućih funkcija kao:

4. Saobraćaj kao veoma veliki broj vrsta kretanja u prostoru, savladjivanje njegovih fizičkih dimenzija i funkcionalnog povezivanja svih osnovnih funkcija; i Usluge kao posebno integrisane kategorije delovanja kojim se opslužuju osnovne funkcije u prostoru i time dopunjavaju na različitim stepenima organizovanosti i koncentracije, bilo kao urbane sredine ili na drugi način angažovane teritorije.

5. Centralne funkcije kao mesta najintenzivnih događanja u gradu

11.1 STANOVANJE Stanovanje je najstarija i, kroz sve istorijske periode, najzastupljenija funkcija u ljudskim naseljima, bez obzira na veličinu i tip. Savremeni stambeni objekti (kuće) i stanovanje kao funkcija su na “produžetku” istorijske linije vezane za iskonsku čovekovu potrebu za skloništem, iako danas stanovanje podrazumeva mnogo složenije situacije. Prva skloništa koje je čovek napravio podrazumevala su jednostavne konstrukcije od drveta, a zatim sve složenije strukture koje je bilo moguće izgraditi uz pomoć dostupnog oruđa za rad (napravljenih najpre od kamena, a zatim i od metala). Ovo je omogućilo i korišćenje drugih materijala, osim drveta, za izgradnju skloništa: kamena, zemlje, a zatim i elemenata napravljenih od zemlje (prva “opeka” pravljena od zemlje i sušena na suncu). Nakon toga počela je izgradnja sve kompleksnijih kuća. Arhetipska koliba – prvobitni graditeljski oblik čiji su elementi stubovi, grede i krov. Osnovna podela stanovanja: 1.Porodično (individualno) – manji broj stambenih jedinica u istom objektu (prema Pravilniku koji se primenjuje za lokalne zajednice, porodični stambeni objekti su objekti za stanovanje sa najviše 4 stambene jedinice) 2.Višeporodično (kolektivno) – veći broj stambenih jedinica u istom objektu Objekti porodičnog stanovanja se najčešće nalaze na privatnim parcelama, dok su višeporodične zgrade najčešće locirane na parcelama u zajedničkom ili javnom vlasništvu. Postoje izuzeci, te se tako porodične kuće mogu naći i na zajedničkim parcelama i sl.

Kuće u Pompeji porodične i pojava višeporodičnih objekata u Rimu

  

46

Obe osnovne kategorije imaju svoje podtipove, pa tako porodična kuća može biti:

Slobodnostojeća kuća

     Rajtova kuća na vodopadu Dvojna kuća

Kuća Zafiro, Francisko del Kora i del Kampo

Kuća u nizu

          Kuća u nizu na Bežanijskoj kosi       

  

47

  Atrijumska kuća

Valensija, Fran Silvestre Arquitectos

Terasasta kuća

Alvar Alto- Kauttua, Finska Kod svih navedenih tipova, ključno je važan odnos prema parceli i okružujućem neizgrađenom prostoru, kao i odnos prema okolnim objektima. U organizaciji stambenih područja, kao i u projektovanju pojedinačnih objekata za stanovanje, najvažniji kriterijumi vezani za prirodne uslove su:

Osunčanje i položaj u odnosu na strane sveta; Topografija terena i prilagođavanje objekata nagibima; Položaj u odnosu na pravce dominantnih vetrova (provetravanje); Zastupljenost zelenih površina; ... Stambeni prostori treba da budu dobro osunčani (važi za najveći broj

prostorija), kao i da se obezbedi adekvatno provetravanje. Višeporodično (kolektivno) stanovanje

Usled nedostatka slobodnog prostora za gradsku stambenu izgradnju i naglog porasta vrednosti zemljišta, započela je vertikalna izgradnja stambenih objekata po koncepcijama XIX veka. Izgradnjom u visinu postiže se povećanje gustine nastanjenosti, ekonomičnost u iskorišćavanju gradskih komunalnih uređaja i stvaranje slobodnih zelenih površina namenjenih rekreaciji i odmoru.Princip izgradnje u visinu može se primeniti naročito kod rekonstrukcije gusto izgrađenih

  

48

delova grada koji po načinu izgradnje danas ne predstavljaju planski razvoj, već delove grada sa procentualno maksimalnim iskorišćenjem građevinskog prostora, haotičnom izgradnjom i nehigijenskim uslovima stanovanja. Sistem izgradnje u visinu može naći svoju primenu kako u izgradnji novih urbanih stambemh jedinica, tako i u predgradima nasleđenih gradova sa individualnom niskom izgradnjom stambenih objekata. Izgradnja visokih objekata kolektivnog stanovanja, može se rasporediti u sledeće kategorije:

zgrade sa vertikalnim komunikacijama zgrade sa vertikalnim i horizontalnim komunikacijama predstavljaju

koncepciju izgradnje stambenih objekata XX veka. Vertikalne komunikacije su postavljene u objektu ili se nalaze kao spoljni aneks zgrade,

stambene kule ili soliteri sa centralno postavljenim stepeništem i liftovima.

Novobeogradski primeri kolektivnog stanovanja

Gustine stanovanja se izražavaju se najčešće brojem stanovnika po nekoj površini (po hektaru ili km2) ili brojem stanova po nekoj površini. Gustine stanovanja su danas veoma aktuelna tema u planiranju naselja u celini, a naročito stanovanja. Gustine mogu biti male, srednje i velike, a povezane su sa tipologijom stanovanja i organizacijom objekata na parceli.

Višeporodično stanovanje različitih gustina

  

49

 Steven Holl, Peking projekat je za kompleks prilagođen pešacima i njihovom slobodnom kretanju unutar njega, kao što kaže autor “ otvoreni grad unutar grada “. Posebno je interesantna interakcija unutar javnih prostora koji variraju od komercijalnih, rezidencijanih, edukativnih i rekreativnih sadržaja. Komunikacija je omogućena između objekata toplom vezom, mostovima koji se nalaze od dvanaestog do osamnaestog sprata.

Specifični oblici stanovanja Stanovanje za stare

WoZoCo, Amsterdam Studentski dom

Pariz, 2011.

  

50

11.2 RAD (PRODUKCIJA) Funkcija rada i delatnosti može se uzeti kao osnova predvidjanja i projekcije ekonomskog razvoja za potrebe planiranja, ali opet u uzajamnoj zavisnosti sa svim ostalim funkcijama. Ovako definisanje direktnog predmeta predvidjanja predstavlja samo neophodnu apstrakciju u sistemskom pristupu. Funkcija rada izražava se kroz sledeće grupe ili komplekse delatnosti: primarne delatnosti- poljoprivreda, šiamarstvo, lov, kao opšta namena, organizovana mreža objekata i instalacija, njihova uskladjenost sa drugim funkcijama i delatnostima kao i zavisnost od njihovog razvoja; sekundarne delatnosti- industrija, rudarstvo i gradievinarstvo, kao objekti materijalne proizvodnje potrošnih i trajnih društvenih dobara, odnosno drugih oblika materijalizacije i opremljenosti jednog prostora u celini tercijalne delatnosti sve vrste usluga preko kojih se ostvaruje opremanje oganizovanog života i rada u prostoru kao celini i pojedinim podcelinama Svaka od ovih grupa ima različiti odraz na prostornu organizaciju i opremljenost, zastupljenost u prostoru i kvalitet njegovog angažovanja, ali nezavisno od toga njihov značaj je podjednako važan u ukupnom zbiru pa je njihov parcijalan tretman nemoguć. Svaki od njih, isto tako, stoji u istoj uslovljenosti od svih ostalih funkcija. Klasifikacije možemo vršiti prema- uticaju na okruženje - škodljiva, neškodljiva (aerozagađenje, buka, tlo, vode, vizuelni efekti...) - čiste, nečiste, mirne, bučne... prema lokacionim zahtevima - velike površine, male površine - lociranje uz resurse koje eksploatišu (kvantitet i kvalitet) - lociranje uz transportne sisteme - blizina energetskih resursa - blizina grada Svaka od ovih grupa ima različite

PROSTORNE i LOKACIONE zahteve i KRITERIJUME ZASTUPLJENOST u prostoru i KVALITET njegovog angažovanja Stepen MEDJUSOBNE USKLADJENOSTI Stepen (NE)KOMPLEMENTARNOSTI sa ostalim gradskim funkcijama

Industrijski kompleksi

  

51

11.3 REKREACIJA Rekreacija predstavlja kompleks psihofizičke regeneracije ljudi prisutne u svakom vremenu i prostoru gde čovek živi i boravi, a uslov i sredstva da se to postiže su: • odgovarajuće aktivnosti i • svojstva prostora u kome se realizuje Pod pojmom urbana rekreacija podrazumevamo: Proces psiho-fizičkog regeneriranja čoveka u urbanoj sredini kroz: • obnavljanje i poboljšavanje psihofizičke ravnoteže u organizmu - odmor, regeneracija • svestran razvoj ličnosti - kreativni, intelektualni • obogaćivanje sadržaja življenja u gradu – zabava, razonoda • postizanje prijatnih osećaja i doživljaja u gradu

Potrebe za različitom dinamičnošću REKREATIVNI PROSTORI U GRADU- Osnovni principi organizovanja i uređivanja Organizovanje i uređivanje rekreativnih prostora u gradu treba da teži istovremenom zadovoljavanju • funkcionalnih • ekoloških • socio - kulturnih • estetskih zahteva usklađenih sa specifičnim prirodnim i stvorenim karakteristikama i mogućnostima sredine u kojoj se realizuju Važni kriterijumi koje treba zadovoljiti-

• PRISTUPAČNOST, • DOSTUPNOST • KVANTITET • KVALITET u odnosu na: potrebe i očekivanja korisnika,dizajn, realizacija i • održavanje • MULTIFUNKCIONALNOST

Prostori za dečju igru

  

52

Struktura rekreativnih aktivnosti prema:

karakteru: fizičke, sportsko-rekreativne, rehabilitacione, grupne-individualne,

orisnika: starosnoj i polnoj strukturi, kvalifikacionoj strukturi,

imatom, stepenu prostorne

na, u toku vikenda, u

Sport i rekreacija

1.4 SAOBRAĆAJ

Osnovna urbana funkcija

RE (podsistem)

AOBRAĆAJNI SISTEMI, predstavljaju sisteme transporta, koji u odnosu na kretanje

aobraćajna infrastruktura grada obuhvata mnoštvo specifičnih gradskih mreža, odnosno

pasivne-aktivne... kategorijama kstepenu fizičke spremnosti, stepenu hendikepiranosti... svojstvima prostora: stepenu uslovljenosti kluslovljenosti odvijanja aktivnosti, nivou opremljenosti prostora... vremenu upražnjavanja: u okviru dnevnog slobodnog vremetoku godišnjih odmora-školskih raspusta...

1

Integralna urbana funkcija Deo sistema INFRASTRUKTU

Smožemo grupisati u sledeće grupe: suvozemni-železnički-drumski-vodni –vazdušni

Sinfrastrukturnih mreža, kao ključne linijske mreže sistema kao što su: -vazdušni koridori -autoputevi -ulice -mostovi

i pravci

..

-železničk-raskrsnice i petlje-kanali -tuneli..

  

53

linijske mreže sistema, petlja Saobraćajna infrastruktura grada obuhvata mnoštvo specifičnih gradskih elemenata, odnosno infrastrukturnih objekata, kao ključne tačkaste objekte sistema kao što su: -aerodromi -pristaništa i lučki objekti -razni terminali -autpbuske stanice -železničke stanice itd.

železnička stanica, pristaništa i lučki objekti DRUMSKI-PUTNI SISTEM SAOBRAĆAJNICA U GRADU može biti: -po funkciji: •tekući •stacionirani -po svrsi: •putnički •teretni -po načinu korišćenja: •individualni •javni (masovni)

  

54

Sistem saobraćajnica u gradu sačinjavaju sve saobraćajne površine predviđene za kretanje pešaka, motornih vozila i drugih vozila različitih vrsta i namene, u međusobnom povezivanju delova grada i povezivanju grada sa okruženjem. Sistem saobraćajnica u gradu možemo podeliti na dve funkcionalne grupe: -primarnu putnu mrežu -sekundarnu putnu mrežu POPREČNI PROFIL SAOBRAĆAJNICE realizuje definisanje potrebe i programske zahteve za buduću organizaciju saobraćaja u prostoru. Osnovni funkcionalni elementi poprečnog profila saobraćajnice su kolovozne trake i razdelne trake. Dimenzionisanje traka zavisi od korisnika i urbane organizacije prostora. Elemente poprečnog profila primarne gradske putne mrežesu: -Kolovozne trake -Pešački saobraćaj -Razdelne trake

poprečni profil Služi da se proveri određena propusna moć i nivo usluge neke saobraćajnice. Osnovno za dimenzionisanje poprečnog profila saobraćajnice je u poređenje saobraćajnog opterećenja i mogućeg protoka u jednoj kolovoznoj traci ili više traka.Potrebno je znati uslove kretanja vozila, i merne standarde. PODUŽNI PROFIL Podužni profil saobraćajnice definiše buduću organizaciju i izgled saobraćajnice podužini u prostoru (slobodnom ili izgrađenom). Gradska putna mreža razlikuje se u zavisnosti od funkcionalnog nivoa (ranga) saobraćajnice i prostornih ograničenja (prirodnih ili stvorenih). Elementi prostornog položaja (situacija) i visinskog položaja (niveleta) su stalno prisutni i promenljivi na planu za definisanje saobraćajnice kao elementi situacionog i nivelacionog plana.

Podužni profil

  

55

PARKIRANJE je odlučujući faktor za izbor prevoznog sredstva, kao glavni element politike urbanog transporta Uticaji uličnog parkiranja (i potrage za parking mestom) na:

saobraćajne gužve, bezbednost na ulicama životno okruženje blokiranje autobuskih traka i stajališta; trotoara i pešačkih prelaza

11.5 CENTRALNE FUNKCIJE Centar reprezentuje, simboliše, i u izvesnom smislu personifikuje grad. Istovremeno predstavlja najprivlačnije mesto u gradu po svojoj atmosferi, koju stvara velika koncentracija raznovrsnih aktivnosti i događaja, ali isto tako i po svojim estetskim i ambijentalim vrednostima prostora.

Knez Mihailova ulica Prostor i objekti centra se pamte, jer mnoštvo monumentalnih objekata koji su obično značajnih arhitektonskih, kulturno-istorijskih vrednosti, njegove javne površine – ulice, trgovi, sa svojim parterima i urbanom opremom, većim delom sačinjavaju ukupnu predstavu, kolektivnu monumentalnu sliku građana o svom gradu. Gradski društveni centri su uvek bili glavna jezgra kulture, nauke, umetnosti i personifikacija grada, njegovih unutrašnjih vrednosti, naprednih stremljenja, njegove borbe za političkom slobodom i samostalnošću.

  

56