T.C. YZNC YIL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUF ATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA

YABANCILAMA VE YALNIZLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

zgr CANGLE

VAN2006

T.C. YZNC YIL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUF ATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA

YABANCILAMA VE YALNIZLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

zgr CANGLE

Danman

Do. Dr. Arif NAL

VAN2006

T.C. YZNC YIL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUF ATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA

YABANCILAMA VE YALNIZLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

zgr CANGLE

Danman

Do. Dr. Arif NAL

VAN2006

NDEKLER Sayfa

NSZ I 1. GR 1

1.1 Ama 3 1.2 Yntem 4

2.YABANCILAMA VE YALNIZLIK 8 2.1.Yabanclama 8 2.1.1 Terim Olarak Yabanclama 8 2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama 10

2.1.3 Edebiyatta Yabanclama 14 2.2 Yalnzlk 19 2.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk 19 2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk 22 3.NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI 24 3.1 Franz Kafka 24 3.1.1 Yaam ve Yaptlar 24 3.2 Yusuf Atlgan 27 3..2.1 Yaam ve Yaptlar 27 4. NCELENEN YAPITLAR 29 4.1 Die Verwandlung ( Dnm) 29 4.1.1 Anlatnn Konusu 29 4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 32

4.1.2.1. Dnm 33 4.1.2.1.1 Hayvan Figr 33 4.1.2.1.1.1 Bcek 34 4.1.2.2 Duyular 37

4.1.2.2.1 Ses 37 4.1.2.2.2 Grme Yetisi 38

4.1.2.2.3 Devinim 38 4.1.2.3 Topografya 40 4.1.2.3.1 Oda 40

4.1.2.3.2 Kaplar 41 4.1.2.3.3 Pencere 42 4.1.2.3.4 Kanepe 42 4.1.2.3.5 Mobilyalar 43 4.1.2.4 Nesneler 44

4.1.2.4.1 Elma 44

4.1.2.4.2 Gazete 45 4.1.2.4.3 Resim 45 4.1.2.5 Otorite 47 4.1.2.5.1 Baba 47 4.1.2.5.2 Patron ve Mdr 47 4.1.2.5.3 Kirac Bay 48 4.1.2.6 Hava 49 4.1.2.6.1 Sis 49 4.1.2.6.2 Gne 49 4.1.2.7 50 4.1.2.8 Zaman 51 4.2 Anayurt Oteli 52 4.2.1 Romann Konusu 52 4.2.2 Anayurt Otelinde Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 55 4.2.2.1 Topografya 56 4.2.2.1.1 Kasaba(ya da Kent) 56 4.2.2.1.2 Otel 57 4.2.2.1.3 kili Aevi, Horozcular Kahvesi,Sinema, Sokaklar 58 4.2.2.2.Kiiler 59 4.2.2.2.1 Zebercet 59 4.2.2.2.2 Ortalk Kadn 61 4.2.2.2.3 Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn 63 4.2.2.2.4 Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam 64 4.2.2.3 Kedi 65 4.2.2.4 Nesneler 66 4.2.2.4.1 Odadaki ki Havlu 66

4.2.2.4.2 Otel Tabelas 66 4.2.2.4.3 Byk 67 4.2.2.4 Cinsellik 68 4.2.2.5 lm 69 4.2.2.5.1 Cinayet 69 4.2.2.5.2 ntihar 69 4.2.2.6 Zaman 70 5.NCELENEN YAPITLARDA YABANCILAMA 72 5.1 Die Verwandlungda Yabanclama 72 5.1.1 Topluma Yabanclama 73 5.1.2 Kendine Yabanclama 74 5.1.3 Aileye Yabanclama 75 5.1.4 Cinsel Ynden Yabanclama 76 5.1.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 76 5.1.6 Yaama Yabanclama. 77 5.2 Anayurt Otelinde Yabanclama 78 5.2.1 Topluma Yabanclama 79 5.2.2 Kendine Yabanclama 80 5.2.3 Aileye Yabanclama 81 5.2.4 Cinsel Ynden Yabanclama 83 5.2.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 86 5.2.6 Yaama Yabanclama 86 6. NCELENEN YAPITLARDA YALNIZLIK 88 6.1 Die Verwandlungda Yalnzlk 88 6.2 Anayurt Otelinde Yalnzlk 90 7 KARILATIRMALI DEERLENDRME VE SONU. 92 7.1 Benzer zellikler 93 7.2 Benzer Olmayan zellikler 96 7.3 Sonu 98 Bibliyografya 100 ZET 106 ABSTRACT 107

I

NSZ

Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk edebiyatndan

setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman edebiyatndan setiimiz Franz Kafkann Die Verwandlung ( Dnm) adl anlatsn, karlatrarak incelemek, yabanclama ve yalnzlk kavramlar balamnda ele almak, ad geen kavramlarn nasl yorumlandn ve benzer olan ve olmayan zelliklerin neler olduunu tespit etmektir.

Bilindii gibi yzylmzn en nemli yazarlarndan birisi olan Kafka, yaad

dnemde ok az okur kitlesine ulam, fakat lmnn ardndan zamannda hi kimsenin tasavvur edemedii bir n edinmitir. Gelecei sezen bir yazar olarak Kafka,

gnmz insannn yaad en byk sorunlarn banda gelen yabanclama, yalnzlk ve iletiimsizlik temalarn incelediimiz yaptnda fantastik elerden de faydalanarak ele almtr.

lk basks 1973 ylnda gerekleen Yusuf Atlgann sra d roman Anayurt Oteli, yazld dnemde toplumsalc ideolojiye yaktrlan bir takm kurallar adna yerden yere vurulmu, insan ruhunun ayrks ynlerini ve karanlk noktalarn ele alan

yabanclamann bu klt yapt yeterince anlalamamtr. Roman hakkettii okur kitlesine ancak 2000li yllarn banda yeni basklarnn yaplmasyla ulamtr. almama bu iki yapt sememin nedeni, yabanclamaya yaklam tarzlarndaki belirli farkllklara ramen aralarnda gizli bir simetrinin bulunmasdr. Hem Kafka hem de Atlgan, yklerini bireyi ve onun yalnzln eksen alarak kurmulardr.

almalarm srasnda bana yol gsteren ve yardmc olan tez danmanm ve hocam Do. Dr. Arif nala teekkr etmeyi bir bor bilirim.

Van2006 zgr CANGLE

1

1. GR

Gerek soyadlar Kavka olan Kafka ailesinin 1883de doan oullar Franz, imzalarnn ounu Kavka olarak atard. Kavka, ekede alakarga cinsinden bir kuun addr. Prag'da olduka ok bulunan kavkalara bazen kutsal bir simge olarak baklrken kimi zaman da srler halinde umalarndan dolay felaket habercisi

olduklarna inanlmtr.1 Soyadnn tad bu anlam, lmnden sonra, yaad dnemde hi kimsenin tasavvur edemedii bir ne kavuacak olan Franz Kafkann, Brechtin deyimiyle yaptlarndaki peygamberce ynn ve gelecei sezen bir sanat olmasnn; yaklaan eyi, yaklaann gerekte ne olduunu grmeden grm

olmasnn2 bir n belirteci gibidir. Kafkann yaamna ait nemli zelliklerden biri, babasyla arasndaki ilikidir.

Franz Kafka, evde ve i yerinde herkesi ezen otoriter bir baba olan Hermann Kafkadan ocukluundan beri korkmutur. Babas mr boyu cann diine takp altn, neyi varsa ocuklarnn ama en ok Franzn uruna feda ettiini, onun da bylelikle beyler gibi bir yaam srm olduunu, diledii gibi bir renim yapma konusunda katksz bir zgrl elinde bulundurduunu, yiyecek iecek sknts ekmediini dnr. Btn bunlara karlk ocuklarndan ona gleryz gstermelerini, bir duygudalk belirtisini aa vurmalarn ister. Oysaki Franz, bunlarn hibirine yanamayarak babasndan hep korkup bir keye sinmi, odasna, kitaplarna, babasnn zrzop diye adlandrd dostlarna ve kaka dncelerine snmtr.3

Babas tarafndan soukluk, yabanclk ve nankrlk4 gibi zellikler yaktrlan Kafka, babasyla arasndaki bu yabanclamay Die Verwandlungda bcee dnm gezgin pazarlamac Gregor Samsa figryle kendi alegorik varlk tablosunu izerek iler. Anlatda Gregor Samsann babasnn iflas etmesi ve olun onun yerine ailenin bakmn stlenmesi, yaam boyunca ailesini ilerini ne srerek ezmeye alan Hermann Kafkaya gnderilmi bir mesaj ya da Franz Kafkann bir fantezisi5 olarak

1ZAFER ALTU - 16 Eyll 2002, Zorbaln Yaratt Yazar http://www.hurriyet.com.tr/agora/article.asp?sid=3&aid=129 Eriim: 01.05.2006 2 http://www.halksahnesi.org/yazilar/brecht_soylesiler_benjamin/brecht_soylesiler_benjamin.htm Eriim:

01.05.2006 3 Franz Kafka, Babama Mektup, ev.K.ipal, Cem Yaynevi, st.2002,s.10

4 a.g.y.s.11

5 Zafer Altu, a.g.y.

2

dnlebilir. Kafka, bu anlaty kendi yaamndaki kimi gereklerle gelecei sezen dehasn birletirerek ortaya koymutur. 1924 ylnda len Kafka, Prag-Straschnitzdaki Yahudi mezarlna, yaam sresince basks zerinden kalkmayan babas da 1931 ylnda lnce, ayn mezara, yani Franz Kafkann stne gmlr. Bask mezarda da devam eder! Kafkann lmnden yl nce Manisada taral bir ailenin olu olarak dnyaya

gelen Yusuf Atlgan, O dan stnde bir akku olur/ kim kacak dara ol anda lr diyen airi dorular bir yaam srmtr. rencilik yllarnda yesi olduu sol bir dernek yznden ok sevdii retmenlik mesleinden atlm ve kyde yaamak zorunda kalmtr. Bu durum onun kendi kynn bile yabancs olmas sonucunu

dourmutur.6 Kk bir kyde yaam ve entelektel ura birleince Anayurt Oteli gibi Trk edebiyatnn yap talarndan birisi ortaya kmtr.

Yazar yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik gibi amzn en nemli sorunlarnn tarada da yaanabileceini farkl bir karakter ve farkl bir roman diliyle anlatmtr. nsan ruhunun karanlk noktalarna eilen yazar, az sayda yapt vermesine karn, Trk edebiyatnn modern nclerinden birisi olmutur.

6 Enis Batur, Yusuf Atlgan, Bir Profil Denemesi Kitap-lk 41, Mays-Haziran 2000 (s.80-83)

3

1.1 Ama

Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk

edebiyatndan setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman edebiyatndan setiimiz Franz Kafkann Die Verwandlung adl anlatsn, karlatrmak, kompozisyon deerlerini belirlemek, yabanclama ve yalnzlk kavramlar balamnda ele alarak benzer ve farkl ynlerini aa karmaktr. 20. yzyl insannn en byk problemlerinden olan yabanclama, yalnzlk ve iletiim kopukluunun Franz Kafka ve Yusuf Atlgan tarafndan ad geen

yaptlarda nasl almland, nasl yorumland ve ne ekilde kurguland almamzn asl amacn oluturmaktadr. almamza ad geen yaptlar sememizin nedeni, konu seimi yaplrken yaplan n okumalarda bu ok nemli iki edebi metinde yabanclama ve yalnzlk temalarnn ele alnmas ve youn biimde ilenmesidir. Zaten genel olarak dnya edebiyatnda yabanclama denince akla ilk gelen adlardan birinin Kafka olduu bir gerektir. Benzer bir durum Trk edebiyatnda Yusuf Atlgan iin geerlidir.

4

1.2 Yntem

almamz yedi blmden olumaktadr. Bu blmler srasyla: 1.Giri,

2. Yabanclama ve Yalnzlk, 3. ncelenen Yaptlarn Yazarlar,

4. ncelenen Yaptlar,

5. ncelenen Yaptlarda Yabanclama, 6. ncelenen Yaptlarda Yalnzlk, 7. Karlatrmal Deerlendirme ve Sonu.

olarak snflandrlmtr.

Birinci blm almann genel olarak tantld giri ksmndan olumaktadr. kinci blmde ilk olarak yabanclama ardndan yalnzlk kavramlar ayrntl ekilde ele alnmtr. Yabanclama terim olarak aklanrken ilk kez kim tarafndan kullanld, neyi ifade ettii, szlk anlamlarnn ne olduu; kavram olarak incelenirken Hegel, Feuerbach, Marx, Kierkegaard, Heidegger, Camus ve Sartre gibi filozoflarca nasl akland; ncln Durkheim, Weber ve Simmelin yapt sosyolojik dnce geleneinin ne anlamda yorumland; ada dnrlerden Erich Fromm tarafndan nasl eletirildii belirtilmitir. Edebiyatta Yabanclama alt balyla da gemiten bugne edebiyatta yabanclamaya yaklam Yldz

Ecevitin penceresinden sunulmutur.

nc blmde incelenen yaptlarn yazarlarnn yaam yklerine yer verilmitir. lk olarak Franz Kafkann yaam aile, eitim yllar ve i olarak ele

alnm, ksa mrne sdrd amzn en nemli edebi metinlerinden olan yaptlar yazm tarihlerine gre verilmitir. Ardndan Yusuf Atlgann yaamna ve

yaptlarna ilikin bilgiler sunulmutur.

5

Drdnc blmde anlat btnn belirlemeye ynelik almaya geilmitir. lk olarak Die Verwandlung adl anlatnn konusu zetlenmitir. Ardndan ayn yaptn yabanclama ve yalnzlkla ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma yrtlmtr. Bu blmde kavram ve nesnelerin mitolojide tadklar anlamlara da ayrntl ekilde yer verilmitir. Die Verwandlungda dnm olgusunun ne anlama geldii, hayvan figrnn neyi anlatt ve zellikle bcek sembolnn niin

seilmi olabilecei zerinde durulmutur. yk kahramannn fiziksel zellikleri ele alnm, ses, grme yetisi ve devinimlerin kiinin yabanclamasn simgeledii belirtilmitir. Topografya alt balnda anlatda nemli yeri olan topografik imgeler zmlenmi ve Odayla Samsann yaltlmlnn, Kap ile

snrlandrlmlnn, Pencere dekoratif esiyle d dnyaya sadece bir seyirci olduunun, Kanepe ile Mobilyalarn onun insan gemiini simgeledii tespit

edilerek ada Kafka yorumcularnn grleriyle birlikte aklanmtr. Nesneler, Otorite, Hava, ve Zaman alt balklar da benzer bir yntemle gerek mitolojide tadklar anlam gerek Kafka yorumcularnn grleri nda incelenmitir. Nesneler blmnde incelenen elma motifinin dini bir arm yklendii, gazete motifiyle babann en basit eyalar bile bir silaha evirebildii, resimle de Samsann yaamnda cinselliin yerinin ne kadar snrl olduu grlmtr. Hava blmnde incelenen sis ve gne alt balklarnn srasyla olayn belirsizliini ve kurtuluu simgeledii belirtilmitir. blmnn yabanclamay anlatt grlmtr; bir bcee dnmesine

ramen giyinip ie gitmeye alan yk kahramann durumu yabanclamaya rnek olarak verilmitir.

Die Verwandlungla ilgili alama tamamlandktan sonra Anayurt Oteli adl romana geilmitir. Roman nce zetlenmi ardndan yabanclama ve yalnzlk ile ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma yrtlmtr. Topografya alt balnda Kasaba (ya da Kent), Otel, kili Aevi, Horozcular Kahvesi, Sinema, Sokaklar gibi romandaki meknlarn kompozisyon deerleri ve neyi simgeledikleri belirlenmitir. Yazarn romana mekn olarak kk bir kasabay ve konaktan dnme bir oteli

semesinin nedeninin yabanclamann evrensel bir olgu olduunu ve her yerde yaanabileceini anlatmak olduu belirlenmitir.

6

Kiiler ksmnda srasyla Zebercet, Ortalk Kadn, Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn, Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam tantlm, kiisel zelliklerine ve d grnlerine yer verilmi ve yklendikleri simgesel anlamlar aklanmtr. Zebercetin izoid kiilikli biri olmasnn, onun yalnzlyla

birlemesi sonucu iletiim kopukluuna dnt, toplum basks sonucu yabanclamann gerekletii grmtr. Kafkaesk bir yaps olan romanda

nesneler, otel tabelas, iki havlu ve byk olarak zmlenmitir. Romanda bir nevi laytmotif olan cinsellik ve lm temalarna ayrntl yer verilmi; lm temas

Cinayet ve ntihar alt balklaryla incelemitir. Romanda ayrntl olarak yer verilmesine ramen belirlenmesi okura brakldndan gizli bir simetri barndran

zaman esi zmlenmi, yirmi iki gnlk bir sreyi kapsad ve 20 Ekim 1963 tarihinde balayarak 10 Kasm 1963de bittii tarafmzdan saptanmtr.

Beinci blmde her iki yaptta da tespit ettiimiz yabanclama olgusuna genel olarak bakldktan sonra alt alt balk altnda incelenmitir. Bu balklar srasyla:

1- Topluma Yabanclama, 2- Kendine Yabanclama, 3- Aileye Yabanclama, 4- Cinsel Ynden Yabanclama, 5- Ekonomik Ynden Yabanclama, 6- Yaama Yabanclama.

olarak ele alnmtr.

Altnc blmde yalnzlk temasna nasl yaklald belirlenmitir. Samsann yalnzlnn nedeninin ekonomik ve somut nedenler olduu belirlenmitir. Zebercetin

yalnzlnn nedeni ise sonu olarak ekonomik ve somut nedenlerle birlikte marazi bir kiilie sahip olmasdr, denebilir. Die Verwandlungda yalnzlk ii ve ailesi arasnda skk bir yaam olan Gregor Samsann durumunun dnmn ardndan boyut deitirdii ve bcek bedeniyle oda arasnda skmaya evirildii vurgulanmtr. Anayurt Otelinde ise Zebercetin d grn ve yapt i nedeniyle benzer bir

7

skml yaad grlmtr. Yedinci ve son blmde ise incelen yaptlar karlatrlmtr. Benzer zellikler alt balyla her iki anlatda ki benzer temalar ve yabanclamaya yaklam belirlemitir. Ardndan her iki yapttaki benzer olmayan zellikler tespit edilerek temel farkn

yabanclamaya felsefi yaklam olduu anlalmtr. Kafkada yabanclama, somut ve ekonomik koullarn belirlediini bir durumken, Atlganda psikolojik bir kavram olarak ele alnmtr.

8

2. YABANCILAMA VE YALNIZLIK

2.1. Yabanclama

2.1.1 Terim Olarak Yabanclama

Terim olarak yabanclama, ilk kez 18. yzyl Alman filozofu Hegel tarafndan Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung olarak kullanlmtr7; baz felsefe szlklerinde Verusserung olarak geer.8 ngilizce ve Franszcada Alienation olarak kullanlan terimin kkeni Greke alloioiosis ve bundan tretilen Latince alienatiodur. Szlk anlam esrime, kendinden geme, benliin dna kma olarak kaynaklarda yer alr.9

Peki, bu kavramn sosyoloji ve felsefedeki anlamlar nelerdir? Ahmet Cevizci Felsefe Szlnde10 kavram:

1-zgn anlam iinde, bir eyi ya da kimseyi baka bir eyden ya da kimseden uzaklatran, baka bir eye ya da kimseye yabanc hale getiren eylem ya da gelime, 2-Psikiyatride, normalden sapma durumu, 3- ada psikoloji ya da sosyolojide, kiinin kendisine, iinde yaad topluma, doaya ve baka insanlara kar duyduu yabanclk hissi,

7 Temel Demirer-Sibel zbudun, Yabanclama. teki Yaynlar, Ankara 1998, s 11. Gnmzde (Almanca) sosyoloji, felsefe,

pisikoloji ve edebiyatta Entfremdung olarak kullanlan yabanclamann szlk anlamlamlar :

Entusserung: Vazgeme, bakasna devretme, elden karma;

Entfremdung: Yabanclama, soukluk;

Verusserung:Mlk veya hakk bakasna devretme; temlik olarak belirtilir. Almanca-Trke Szlk, Prof. Yaar nen-Cemal Ziya enbey,Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1993

8 Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul 2000,s.994

9 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s.10 10 Ahmet Cevizci, a.g.y, s.994

9

4- Felsefede, eylerin, nesnelerin bilin iin yabanc, uzak ve ilgisiz grnmesi, daha nceden ilgi duyulan eylere, dostluk ilikisi iinde bulunulan insanlara kar kaytsz kalma, ilgi duymama, hatta bkknlk ya da tiksinti hissetme, 5- Benin kendi znden uzaklamasyla, kendisine ve eylemlerine nesnel bir biimde,

sanki bir ustann elinden km bir nesneye bakarcasna yaklamyla belirlenen bilin hali. Kiinin kendi benliiyle ya da zihin halleriyle, kendisi arasna duygusal bakmdan

mesafe brakmas durumu, kiinin gerek beniyle olan isel temasn yitirdiini anlamasnn sonucu olan kendisinden kopmas hali olarak aklar.

Gordon Marshalln Sosyoloji Szlnde ise:

.en genel erevesiyle bireylerin birbirlerinden ya da belirli bir ortam ya da sreten

uzaklamalarn anlatr... ksa ve z bir biimde tanmlanr.11

11 Gordon Marschall, Sosyoloji Szl, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara 1999,1. Bask, s.798

10

2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama

Kavram olarak kkeni Eski Ahit12 ve hatta ncesinde Homerosun lyadasna13 uzanan yabanclama, literatrde ilk olarak Platinusun yazlarnda dikkat

ekmektedir. Bu kavram ilk kullananlar arasnda J.J.Rousseauda vardr.14 Yabanclama farkl filozoflarca birbirinden ayr erevelerde tanmlanmaktadr. Esas

itibariyle bu kavram ilk kullananlar 18. yzyl Alman filozoflardr. Yukarda da belirtildii gibi Hegel, Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung kavramlarn gelitirir.15 Hegele gre, insann geliim srecinin merkezi olan ve kendi dnda bir dnya yaratan sonra da bu dnyann kendi rn olduunu anlayan ruhun yava yava

dnyann kendi dnda olmadn kavramasdr; yabanclamann da bu kavrayn eksikliinin sonucu olduunu yazar.16 Hegelin etkisinde kalan Ludwig Feuerbach

yabanclamann dinsel cephesiyle ilgilenmitir; Hristiyanln z adl kitabnda dinin zellikle Hristiyanln nesnel znn insann znden yani duygudan baka bir ey olmadn iler srer.17 Yabanclamann, nsann Tanr olarak kurmaca bir z imal etmesi olduunu belirtir.18 Marx, Hegelin yaklamn tersine evirerek konuya bakmtr; maddeci bir gzlkle her eyin insan emeinin bir rn olduunu ileri srmtr.19 18451847 yllarnda Marx bu terimi ontolojik bir kavramdan sosyolojik bir kavram haline getirmitir. Marx insann yabanclamasn ada toplumun i srecine verdii biimde bulmaktadr. blm ve bunun sonuland insan kiiliinin paralara blnmesi, temelini

teknolojik artlarda bulmaktadr. Toplumun dzeni ne olursa olsun bu teknolojik artlar varln srdrecektir.20 Marxa gre insan bir i ve eylem varl oluturduundan,

kiinin etkinlii, rn ile belirlenmektedir. zel mlkiyete dayal bir rejimde ise insan

12 mer Say, 1960-80 Aras Trk Hikayeciliinde Yabanclama Kavram . Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yznc Yl niversitesi ,Sosyal Bilimler .Enstits Van 1995 ,s. 4 13 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s. 9 14 Sulhi Dnmezer, Sosyoloji, Beta Yay. stanbul, 1990, s.202 15 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.11 16 Trker Alkan, D. Ergil, Siyaset Psikolojisi, Siyasal Toplumsallama ve Yabanclama, Turhan Kitabevi, Ankara, 1980, s. 190 17 Turker Alkan, D. Ergil, a.g.y.,s.191

18 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.16

19 Trker Alkan, D. Ergil, a.g.y,s.192-193

20 Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202

11

z, kendisine ters dmektedir. Zira insan emeinden oluan sermaye insana yabanc ve dman olmaktadr. nsan kendi zne dnnce yabanclamadan kurtulur. Kapitalist retim biimi bylece insanlar yabanclatrmaktadr ve hzlanan yabanclama bu sistemin sonu olacaktr.

Yabanclamaya Marksist bak geleneinin dnda temsilciliini Durkheim, Weber ve Simmelin yapt sosyolojik dnce geleneinin de ok etkili olduunu biliyoruz. Bu gelenee gre, modern insan, imdiye kadar hi olmad lde yaltlm, kendisine ve toplumuna yabanclam durumdadr. Eski geleneksel deerlerle balarn koparan modern insan, yeni rasyonel ve brokratik dzende, hibir eye gvenmez, her ey karsnda inansz olmutur.

rnein Webere gre, toplumsal dzendeki rasyonalizasyon ve formalizasyon eilimi karsnda, kiisel ilikiler azalrken, kiisel olmayan brokrasinin gc ve nemi

artar.21

Varoluu gelenek, yabanclamay, bir insann baka insanlara olduu kadar kendisine, kendi benine aykr dmesi diye tanmlayp, bireyin gerek beninden, znden, daha derindeki kiiden ayr dmesinin ise, onun bakalarnn isteklerine gre eylemesi, rahatn bozmamak istemesi, toplumsal kurumlarn basksndan kurtulamamas, sorumluluktan kamas, dardan ynlendirilmesi eklinde tezahr ettiini syler. Kierkegaard, Heidegger, Camus ve Sartre gibi dnrlerin yer ald bu gelenek iinde, nesnel bilgi karsnda znel hakikatin nemini vurgulayan Kierkegaard, yabanclamann temel probleminin, anlamszlk ve umutsuzluun hkm srd bir

dnyada, insann kendi benine anlam ykleyebilmesi, kendi zne ilikin olarak uygun bir kavraya ulaabilmesi problemi olduunu; yabanclamay amann da ancak

inancn srayyla, Tanrya ynelmeyle mmkn olabileceini belirtir.22

Ateist varoluu dnrler Sartre ile Camus ise yabanclamann anlam ve amatan yoksun bir dnyada doal bir durum; varolu samalnn doal sonucu olduuna inanrlar. Yabanclamay amann, yaamn anlamszln itenlikle kabul edip, kiinin

etkin ve zgr seimlerle kendini yeniden yaratmasyla mmkn olacan savunurlar.23

21 Ahmet Cevizci, a.g.y, s.995

22 Ahmet Cevizci, a.g.y,s,995

23 Ahmet Cevizci, a.g.y,s.995-996

12

Yabanclama kavramnn ada yorumlarna gelirsek; Erich Fromm eletirilerini modern sanayilemi topluma yneltmektedir. Fromm yabanclamadan kastn, kiinin kendini yabanc olarak duyumsad deneyim tarz olduunu savunmaktadr ve unlar eklemektedir:

(Kii) kendisine yabanclamtr, kendini dnyann, kendi edimlerinin yaratcs olarak grmemektedir- tersine edimleri onun efendisi haline dnmtr; onlara boyun eer, hatta tapnr. Yabanclam kii kendisiyle ya da tekilerle temas halinde deildir () kendisiyle ve dnyayla retken bir iliki kuramaz Fromm bu durumun din, lider klt ve tketim toplumlarnda ortaya ktn ve her durumda da temel

gereksinimlerin24 yerine yapay gereksinimlerin ikame edildiini syler.25

Yabanclama bireyin toplumun deerlerine, evresine kar ilgisinin yok olmas,

dnyaya kar iine dnk bir tutum elde etmesi anlamna gelir. Yabanclama kavram gszlk, iktidarszlk, kuralszlk ve sosyal ynden tecrit olunmay da kapsar. Sosyoloji ynnden yabanclama, kiinin mensubu bulunduu gruba kar olmasdr. Yabanclama srecindeki kii byk gruba kar olan husumeti nedeni ile mensubu bulunduu kk grup ile tam bir btnleme iine girmektedir. Uyuturucu madde kullanan genlik gruplar, hippiler, tm dzene yabanclam tedhii gruplarn durumunda olan budur. Yabanclaan kiide ie geirilmi balayc normlar mevcut bulunmamasndan baka o kendisini gsz ve iinde gene kendisine ait bir yer bulunmayan haksz bir

sosyal sistemin maduru olarak da grmektedir. Bylece yabanclama kiinin tam olarak duygusal ynden toplumdan kopmas sonucunu dourmaktadr.26

Yabanclamaya bir dier nemli yaklam ise yledir: Bilimsel gelimeler sonunda gittike klen, yalnzlaan, grdne, bildiine inanamaz olan, atmalar iinde yuvarlanan insan bunalma srklenmitir. Bilim insann z tanmn salayan

24 Fromm insann temel gereksinimlerinin biyolojik deil insann doayla uyum halinde yaayan hayvanlar dnyasndan ayrldka ve bilgisi arttka younlaan gvensizlik duygusuyla bantl, yani insann evrim srecinde

ortaya kan gereksinimlerinden sz eder. Bunlar 1.Bakalaryla toplumsal iliki iinde olmak; 2.Yaratc

olmak;3.Sabit kklere sahip olmak;4.kimlik gereksinimi;5.Kendini zihinsel anlamda ynlendirebilmek, olarak

sralanmaktadr. Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.32 25 Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.33 26 Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202

13

efsanelerin, astronomik, biyolojik, fiziksel, toplumsal bireysel temellerini birer birer ykmtr. Ama karlnda btnl olan saygn bir yer edinebilecei bir dnya sunamamtr. nsan sadece tabiat karsnda deil, toplum ve siyasal dzen karsnda da ufalp, nemsizlemi, yalnzlamtr. Brokrasi, teknokrasi, yasal dzenlemeler

ekonominin kii st ileyii, bireyi gnlk yaamnda tam bir gszlk ve yabanclama duygusu iine itmitir.27 Bir baka ifadeyle birincil guruplarn egemen

olduu, kiinin birey olarak deil, grubun bir yesi olarak tanmland toplumlardan, byk ve kiilik d (impersonal) brokratik rgtlerin egemen olduu topluma gei, kiiyi yabanclatrp nemsizletirmektedir.28 nsan ve her toplum kendini dnyann merkezi ve dnyay evrenin merkezi olarak

grmekte idi. Ancak evrenin boyutlar ve dier toplumlar alglandka bu merkezilik sona ermeye balad. nsann merkezilii tanr merkezli aklamalarla desteklenirken,

Darwin ve dierleriyle insann evrendeki hayvanlardan biri olduu tezi bu merkezilii iyice sarst.29 Merkezilik yitirilmiti ama ahlak, gelenek, yasa, deer yarglar, kurum ve kltrleriyle insann merkezilii yeniden tesis edilmeye alld. Bu aamada Marx tm bunlarn altyap ve snflar aras mcadele ile ilgili olduunu ileri srnce, bunlar zsel deerlerini yeniden yitirip toplum makinesinin almasnda kullanlan birer ara gibi grlmeye balanmlardr.30 Bu gre gre ortaya Marxn yaklamyla yeni bir zmszlk biimi kyordu. Tm bu grler ile birlikte tartmalar genellendiinde yabanclamann iki temel boyutu ileri srlebilmektedir: Bunlardan ilki artan bireyciliktir; artan bireycilik kiinin

z ve gizil gcn gelitirmesi olarak deil, yakn evresinden balarn koparm bir kiinin yalnzlk ve yabanclk iinde bunalma dmesi olarak gelimitir.31 kincisi ise

artan kitlesellemedir. Ancak bu kii ile toplum arasnda doyurucu balarn kurulmas, kiinin toplumsal kltrle kendi deerleri arasnda retken bir etkileim salayabilmesi olarak deil, bireyin kiiliindeki kendine zg yanlarn, ounluun basks altnda trplenip yok edilmesi olarak gereklemitir.32

27 Trker Alkan, Saldrganlk, nyarg ve Yabanc Dmanl, Hil yay. stanbul, 1983, s.187

28 Trker Alkan, a.g.y, s.184 29 Trker Alkan, a.g.y.,s.185 30 Trker Alkan, a.g.y.,s.185-186 31 Trker Alkan, a.g.y.,s.189

32 Trker Alkan, a.g.y.,s.189

Gizem Akman

14

2.1.3 Edebiyatta Yabanclama

Yldz Ecevit 1998 ylnda Virgl dergisinde yaynlanan Edebiyatta Yabanclama ve Yabanclatrma adl makalesinde, insan yalnzl'nn, onun kendisine ve evresine 'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a edebiyatnn da baat motiflerinden biri olduunu belirtir. 33 Ecevite gre ruh ve madde bireimi bir yapya

sahip olan insan, yapsn oluturan bu iki ana zelliin ularnda dolaarak yaamda deneyim kazanr, ruhla madde arasndaki gel-git'le biimlenir. Kimi kez maddeyi dorukta deneyimler, kimi kez ise i dnyann dipsizliinde, kendini, dnyay, evreni, insan ve onun bu dnyadaki yaam amacn sorgular. O dipsiz derinlikte uzun sre

kalmay baarabilen insan ise, -moda deyile- 'ykselen deerler'le biimlenmi bu dnyay artarak 'yabanclaan' baklarla izler.

Kkeninin Homerosa kadar uzadn bildiimiz yabanclama kavramnn balangtan bu yana edebiyatta da var olduunu syleyebiliriz. Edebiyatta yabanclama, toplumdaki geerli yaam biimini 'yabanc' bir bakla izleyen, ona 'yabanclam' insanlarn yklerinin anlatlmasdr. Marxn byk Floransal34 diye tanmlad Dante, Cehennem (Inferno), Araf (Purgatorio) ve Cennet (Paradiso) blmlerinden oluan lahi Komedya (Divina Comedia) adl yaptnda cehennemin katmanlar arasnda dolaan yoz bir toplumun insanlarnn karanlk eylemleri35yle yabanclama kavramn ele alr. Dante, 14. yzyl talyasnn aydn yabanclamasna rnek olarak verilebilir.

18. yzylda Goethe'nin Gen Werther'i, kalplam deer ltleriyle

biimlenmi burjuva toplumunda, st kllenmeye balayan bir insan zelliini, 'duygu'yu dorukta yaayabildii iin bir 'yabanc' madde gibi alglanr evresi tarafndan. Toplumdaki gidie yabanclaan, ona ayak uyduramayan ve 'z'n yaamak isteyen insann lklaryla doludur Goethe'nin Werther roman.

nsann uygarlamasnn tarihi, bir balamda da onun kendisine ve 'z'nde barndrd deerlere yabanclamasnn tarihidir. nsan bilimde ilerleyip kendi yarar

dorultusunda doay deitirmeye baladndan bu yana, kendi z-doasndan da

33

Yldz Ecevit, Edebiyatta Yabanclama ve Yabanclatrma VRGL 14, Aralk 1998, s. 4547

34 Karl Marx, Das Kapital, 1. Cilt, s.19

35 Yldz Ecevit, a.g.y. s.45-47

Gizem Akman

Gizem Akman

15

adm adm uzaklamay, ona 'yabanclamay' srdrmtr. Teknolojik uygarlamann doruu olan 20. yzyln insan, hem betonlam yapay bir dnyada gerek yerkre doasna hem de maddesel deer ltlerinin sarmalnda gerek insan doasna yabanclamtr. O artk ruh ve madde btnl iinde yaayan 'gerek insan' deildir.

amz edebiyat bir sredir onu bir insan karikatr olarak yanstmaktadr metinlerinde; edebiyat bilimi terimiyle o bir 'anti-kahraman'dr artk.

Kafka'nn ve Beckett'in insanlar 'grotesk' zelliklerle dolarlar metnin iinde. 'Korku', 'yalnzlk' ve 'umarszlk' yeni edebiyatn insann biimlendiren ana elerdir. Kendisine de, evresine de yabanclam bu insan, d grnnde de yabanclatrr Kafka: Modernizmin bu byk ustas onu bir bcee evirir Deiim adl anlatsnda.

20. yzyl insannn geirdii tinsel mutasyon, edebiyat dzleminde insann bcee dnmesiyle somutluk kazanr. Beckett ise tinsel dzlemde yaanan bu geri gidii;

sakat, felli, grotesk grnml insanlaryla edebiyat dzlemine tar. ndirgenmi insan anlatr Beckett; boyutlarndan birini, tinsel olan yitirmi insandr bu; Marcuse'nin "tek boyutlu insan" diye nitelendirdii canldr... Bu insan, maddeler evreninde rlplak kalmtr, yalnzdr, kendisine de evresine de yabancdr. svireli yazar Max Frisch'in dilimize arpk Sevda adyla evrilen Homo Faber balkl romannn ana kiisi teknik adam Walter Faber duygularn yaayamaz, onlara yabanclamtr; bir teknolojik aygt gibidir; bir tr yar robot... lmcl bir hastala yakalandnda mistik duygulara kaplmaz, istatistiksel dzlemde kurtulma olasln saptamaya alr. Doa onu rktr; yaam teknoloji demektir onun iin. Bir gemi gezisinde inanlmaz gzellikteki gnbatmn, o an dorudan doruya yaamak yerine, amzn ou insan gibi kamerayla filme alr Faber; daha sonra ap izlemek iin

'konserve' eder doay. Yaam TV/medya araclyla ikinci elden yaayan yzyl sonu insannn nclerindendir Walter Faber. Trk edebiyatnda ise Ouz Atay, d dnyada 'tutunamamak'la zdeletirir 'yabanclamay'. Modern romann lkemizdeki ncs Tutunamayanlar'da, roman

kiisi Selim, kk ihtiras oyunlarna, agzllklere, rekabetlere, dedikodulara, birbirine elme atmalara yabancdr, byle bir dnyada soluk almay bilmez o; bana

yaamasn retmediler der. Tutunamayanlar tmyle bir yabanclamann romandr, erdemli tinselliin, yozlam maddesellie yabanclamasnn yksn ierir. Trk edebiyatnda Yusuf Atlgan, Ferit Edg, Bilge Karasu, [Adalet Aaolu] ve Orhan

Gizem Akman

16

Pamuk'un rnleri bu tr bir yabanclamann farkl rneklerini motif dzlemine tarlar.

nsana yabanc bir d dnyann belki de a edebiyatndaki en arpc yansmalar, Elias Canetti'nin Krleme [Die Blendung] romannda grlr. Tmyle maddeye baml bu arpk ilikiler dnyasnda 'insan' artk bireyselliini yitirir, tek bir organizmaym gibi devinen 'kitle canavar'nn bir hcresini oluturur yalnzca. Fransz

nouveau romanclar ve onlarn zelliklerini uca tayan postmodernistler duygudan yaltlm bu nesneler dnyasn tm yabanclyla edebiyat dzlemine tarlar. Byte ilevi gren kimi edebiyat tekniklerinin yardmyla iyice belirginleen bu ii bo dnya, ou kez okurun tepkisini eker: "Bu kadar da deildir artk! nsann erdemlerini ve

yaamn anlamn bylesine yitirmi olmas olas mdr?" nsann yabanclamas acl edebiyatn ana sorunsaldr. 20. yzyl edebiyat, ok

katmanl bir yabanclamalar evrenini resimler bize; insan-toplum, insan-doa, insan-tinsellik arasnda yaanan bu kopuu ya da ruh-madde, akl-duygu boyutlar arasnda oluan almaz 'yabanclama' uurumunu metnin ana izlei yapar. Bu izlein 'biimlendirilmesi' aamasnda ise, yine ayn kkenli bir baka szck bu kez 'yap/kurgu/dil' dzleminde bir st kavram olarak yer alr: Yabanclatrma. erikte yabanclaan insan odak alan bu edebiyatn, biimdeki ana sorunsal ise yabanclatrmadr. 20. yzyl edebiyat, gerei dorudan yanstmaz; onu farkl bir mercekten geirerek krar, ltlerini deitirir, bker, arptr. Kimi kez Batlnn iinde yaad sistemi

in'e tar, ona gereini 'yabanc' bir lkenin koullarnda, Shen Te'nin dnyasnda yaatr, Brecht gibi; kimi kez bireyin sisteme yabanclamasn, Dava'nn labirenti

andran koridorlarnn metaforik yapsnda ya da ato'nun sonu olmayan imgesel yollarnda biim dzlemine tar, Kafka gibi; kimi kez yontucu Giacometti'nin ayrntdan btnyle arndrlm 'p adam'lar gibi verir gerei, minimal sanatn ularnda dolaarak yalnzca biimin bysne kaplr, yazy imlere dntrmeyi

dener, Ferit Edg gibi... acl edebiyatn biim anlaynn odanda yer alr 'yabanclatrma' esi: Brecht tiyatrosunun bu ana terimi, ada anlat edebiyatnn da ana biim esidir. Gerei teke tek yanstmak yerine onu farkl biim klflar araclyla, okura 'yabanc' boyutlara tar a yazar; onu 'yabanclatrr'. Yzyln ilk yarsnda bu teknikle

Gizem Akman

17

amalanan, iinde yaadmz dnyann/sistemin/gerein stne serilmi alkanlk perdesini kaldrmak; insann, iinde yaad gerein 'z'n farkl bir adan tm plaklyla grmesini salamakt. Bir anlam arayyla ve -her eye karn- eitsel bir amala i ieydi ilk onyllarn yabanclatrma etmeni.

Okurun alkn olduu iin 'gremedii' gerekleri yabanclatrmak amacyla her trl biimsel arac dener modernist yazar. Kimi yerde ise yazarn amac, kendisinin de

anlamakta zorland bu 'yabanc' gerein konturlarn biim araclyla belirsizletirmek, onu satr arasna itmek, yoruma ak klmaktr. inde yaadmz yzyln sonlarna doru ise postmodern sanat, artk kendisine tmyle yabanclaan gerekle uramak yerine, daha fazla 'biim'le har neir olacak, 'yabanclatrma

etmeni'ni o uup gitmekte olan anlam yakalamak ya da anlamszl yanstmak iin kullanmayacaktr. Yzyl sonu yazarlarnda metnin yabanclatrlmas, ounlukla

biim araynn doal bir sonucu olarak ortaya kar. D gerekle rtmeyen, somut yaam yanstmayan yeni bir 'gerekilik' anlaynn biim tekniidir yabanclatrma. acl edebiyatn estetik amac, d gerei 'birebir' kopya etmek deil, onu yeniden kurmaktr, nk gerei birebir kopyalamak iin, her eyden nce birebir alglanabilecek bir gerein bulunmas gerekir. Hl byle bir gerei alglyormuasna dnyay teke tek yanstmaya alan ve onu bir nceki yzyln estetik ltleriyle 'yklemeyi' srdren yazar ise yalnzca bir 'ardl'dr; sanatn znde yatan estetik gerei kavrayamamtr: Sanat srekli bir yenilenmeler zinciridir, her halkas bir dierini yadsyan ama yine de bir ncekinin iinden geen.

Fransz nouveau romannn ncs Alain Robbet-Grillet, an biim teknii yabanclatrmay kullanmadan, gerei geleneksel mimesis estetii ltleri iinde

dorudan 'yanstarak' ykleyen yaklamla ilgili saptamasnda sert bir dil kullanr: Stendhal gibi yazyor diye gen yazar vmek, ifte namussuzluk olur. nk bylesi bir ustalk hem hayran olunmaya demez hem de sanld kadar olanaksz deildir: Stendhal gibi yazmak iin her eyden nce, 1830'da yazmak gerekir36 (Yeni Roman, 1989, s. 32). Oysa gemi yzyllardan gnmze uzanan estetik ve dnsel alkanlklar, a

gereini yanstmak iin yeterli deildir. Yabanclatrma estetii ise, bir nceki yzyln dengeli, uyumlu, determinist, 'mantkl' dnya grnn ve estetik anlaynn

36 Y.Ecevit, VRGL,a.g.y. s.45-47

Gizem Akman

18

odana yerletirilmi bir bomba etkisi ierir; grnr gerei deforme eder, groteskletirir, abartr, sinikletirir, absrd klar, parodi dzleminde onunla elenir. ou kez itici, rktc, 'yabanc', rahatsz edici bir gerekliktir ortaya kan; geleneksel estetie alm okuru, yeni edebiyata kar kmaya ynlendiren trde bir

gereklik.

Okurun yeni edebiyatla arasn aan ite bu ift boumlu yabanclamadr.

Boumlardan birincisi, insana tmyle yabanclam bir 'd dnya' ve ona uyum salamak iin mutasyona urayarak zne yabanclaan, zellikle teknoloji toplumlarnda bir tr cyborga dnen insanoludur. kinci boum ise, bu son derece grotesk, rahatsz edici gerei tm plaklyla edebiyat dzlemine tayan, onun

stndeki yanlsamay yok eden 'yabanclatrma' tekniidir. Belki de acl edebiyat, gerei okurun katlanabileceinin ok stnde bir dozda sergilemektedir; Kafka,

Beckett, Yusuf Atlgan ya da Canetti araclyla, narkoz kullanmadan... Yeni edebiyat estetiinin gerekiliidir bu.37

37 Yldz Ecevit, a.g.y.s. 45-47

Gizem Akman

19

2.2.Yalnzlk

2.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk

Kavram olarak yalnzl bir insann kendini tekilerden ayr ve yaltlm hissetmesi olarak tanmlayabiliriz. Farkl bak alarna gre farkl deerlendiren yalnzlk

olgusuna Sosyal Bilimlerin yaklam kural dlktr( Normabweichung).38 Alman filozof Schopenhauerun mutluluk ve huzurun kayna (Quelle des Glcks und der Gemtsruhe) olarak tanmlad yalnzlk, yazar Thomas Mann ve piyanist ve besteci Glenn Goulde gibi birok sanatya gre ise yaraty besleyen en gl olgudur.39Yusuf

Atlgan gerek sanatnn yalnz brakld iin uraan deil urat iin yalnz kalan olduunu belirtir.40

Yalnzlk, sadece sanatlar tarafndan nemsenen bir deer deildir. Dinler tarihine baktmz zaman yalnzln kiinin kendini gerekletirmesi iin ne kadar nemli olduunu grrz. Hz. Muhammedin Hira Danda bulunan Hira Maarasna kp orada tefekkrde bulunmas, kendisine peygamberliin burada bildirilmesi; slam Dinindeki tasavvuf geleneindeki ile kavram; Budann meditasyon ayinleri veya Ortaa Avrupa ve Yakn Doudaki Katolik ve Ortodoks Hristiyanlarda bulunan mnzevilik (Einsiedler-Eremit) olgusunu rnek olarak rahatlkla verebiliriz. Sanat iin olmazsa olmaz bir olgu olan yalnzlk, kar yakadaki sradan insanlar- Heideggerin nitelemesiyle Das Man41- iin bir hapishanedir.

Yalnzlk, gnmzde insanlk iin byk bir sorundur. rnein sadece Trkiyede Devlet statistik Enstitsnn verilerine gre 766 bin tek nfuslu hane bulunmaktadr. stanbul'da her 16 evden birinde, yani toplam 1 milyon 664 bin 821 haneden 95 bin 10'unda; zmir'de 650 bin 391 hanenin 44 bin 606'snda, Ankara'da ise 724 bin 778 haneden 33 bin 978'inde tek kii yaamaktadr. zellikle sanayinin gelitii byk ehirlerde tek bana yaayanlarn saysnn da hzla art gsteriyor olduu bir gerektir.

38 http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.2006

39 http://www.planet-wissen.de/pw/Artikel/ Einsamkeit. Eriim: 19.05.2006

40 Yusuf Atlgan, Kitap-lk 41(Mays-Haziran 2000) Fotobiyografi III

41 Ahmet Oktay, Anlatlarn Aynas: Yaznsal Eletiriler 2, 1954-2000, YKY,ST.2001,s.178

Gizem Akman

20

Radikal Gazetesinin haberine gre:

Almanya'da yaplan bir aratrma her kiiden birinin yalnzlk ektiini gsteriyor Sadece Fransa'da 14 milyon yalnz var. Britanyann bakenti Londra da

tam bir yalnzlar cenneti veya cehennemi. Bekr, dul veya boanm, Londrallarn neredeyse yzde 60' yalnz nsann yalnzlna dair ABD'nin 75 kentinde yaplan bir anketten de arpc bir sonu kt. Yalnzln hangi hallerde artp azaldn bulmaya ynelik aratrma sonucunda, Tanr'ya korkarak bakanlar ve Tanr'y otorite olarak grenlerde yalnzlk hissinin artt, 'Tanr'ya sevgiyle bakanlarda' ise yalnzlk hissinin azald saptand. Yine ABD'de yaplan aratrmaya gre genellikle byk

kalabalklarn iinde yaayan hemireler ve niversite rencileri, hayattan elini eteini ektii dnlen yallardan daha fazla 'yalnzlk ekiyor'.42

stanbul niversitesi letiim Fakltesi Gazetecilik Blm retim yesi Edibe Szen, sosyolojik anlamda yalnzlk kriterlerini gszlk, birok eyi anlamsz bulma, kuralszlk, tecrit edilme ve giderek szl kltrden uzaklama olarak sralamakta ve sistem ve dier insanlarn karsnda kendini gsz hissetmenin, insanlar yalnzla ittiini belirtmektedir. Szen, kuralsz yryen bir yaamn sonunda, insanlarn yalnzln penesine debileceini vurgulamaktadr.43

Konuya farkl bir yorum getiren Beykent niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Dekan Prof. Dr. nsal Oskaya gre yalnzln anlalmas en zor yan, gnmzdeki yalnzln nereden geldiini anlayabilmektir. Bunu kimsenin kurgulayamadn, ilk

kez 1900'lerde Berlin'de Zimmer'in fark ettiini belirten Prof. Dr. Oskay dncelerini u ekilde dile getirmektedir:

Zimmer, insann yalnz olduunu hissetmi, grm aklayamam bunu. Berlin'in

bir ucundun br ucuna trenle, otobsle ayn koltukta gidiyor insanlar, vcutlar birbirine deiyor ama konumuyorlar. nsanlk tarihinde ilk defa byle bir ey oluyor.

Yaamn bir hayhuyu var bu belli. Yaanan hayatn slubu insanlar birbirlerine dman haline getiriyor. Bu slubun ezdii insanlar hn, husumet duyuyor ve atlayacak hale

42 Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1),Hatice Yaar

43 Radikal Gazetesi, 09.01.2005 a.g.y

Gizem Akman

21

geliyor. atlayacak hale geldii zaman bunu da aktacak bir k noktas aryor. Gndelik hayatn bozmak istemiyor, ekmeini kaybetmek istemiyor. Ama hncn boaltmak istiyor. Herkes birilerini nnde engel olarak gryor. zellikle alttaki kesimi perian ediyor alma etii.44

ncelediimiz yaptlarn ikincisi olan Anayurt Oteli adl romann ana temalarndan birini oluturan intihar olgusuyla yalnzlk arasnda sk bir ba olduunu

kantlayabilecek olan aadaki cmleleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm Sosyometri Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Mahmut Arslan sylyor:

Durkheim, 'ntihar' adl kitabnda intihar yalnzla balar. nsann fazla dindar olmamas halinde intiharn geerli olabileceini de syler Durkheim. Bunu syleyen

Durkheim'n kendisi de materyalisttir. ehirlerde ok olan intihar oran kylerde azalyor. Cemaat yaplarnda son derece az. nk yalnz kalamyorsunuz ki intihar edesiniz. Daha dorusu cemaat sizi yalnz brakmyor. ntiharn kkeninde insann kendini yapayalnz hissetmesi yatar. diyor Durkheim, bu da kent hayatnda oluyor.45

44 Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1), Hatice Yaar

45 Radikal Gazetesi,12.01.2005, Yalnzlk a(4),Hatice Yaar

Gizem Akman

22

2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk

Alman Edebiyatnda yalnzlk olgusuna, Aydnlanma dneminde (Aufklrung ) pozitif bir deer yklenir; yalnzlk, duraan gndelik yaamdan manevi etkinliklere ve

kendi bilincine dnn yolu olarak nitelendirilir.46 Sturm und Drang dneminin en nl yaptlarndan biri olan Goethenin Die Leiden des jungen Werthersin de (Gen Wertherin Aclar) yalnzlk hkim bir temadr. Roman kahraman Werther, akna karlk bulamayp yalnz brakld iin intihar eder. Romantik dnem, valyeleri ve pastoral yaam ele alarak yalnzla farkl bir biimde yaklar. nsan yalnzl'nn, onun kendisine ve evresine 'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a

edebiyatnn da baat motiflerinden olduunu daha nce belirtmitik.47 Franz Kafka, Die Verwandlung adl anlatda kahramann yalnzln onu bcee dntrerek iler. Heinrich Bll ve Wolfgang Brochert gibi kimi yazarlar ise yalnzl savatan dnp topluma ayak uyduramayan bireylerin dram ve durumu zerinde durarak verir. Thomas Mann, Dr.Faustusta bir mzisyen olan kahramannn yalnzln, entelektel bir yalnzlk olarak biimlendirir. Trk romannda ise yalnzlk olgusu, Yakup Kadri Karaosmanolunun Yaban adl romann ve Halit Ziya Uaklgilin yaptlarn saymazsak, Ouz Atay ve Yusuf Atlgann yaptlarnda toplumsaldan bireye inilmesiyle ilenmeye balar. Ouz Atay, Tutunamayanlar adl romannda kahramanlar Selim Ik ve Turgut zbenin bireysellie kann nedenini iinde yaadklar kk burjuva snfnn yaamna, yoz deerlerine duyduklar tepki olarak sergiler.48 Ad geen romanda yalnzlk nemli bir imgedir ve aadaki iirsel cmlelerle bir durum olarak nitelendirilir:

nce Kelime vard, diye balyor Yohhanaya gre ncil. Kelimeden nce de Yalnzlk vard. Ve Kelimeden sonra da var olmaya devam etti Yalnzlk Kelimenin bittii yerde balad; Kelime sylenemeden nce balad. Kelimeler, Yalnzl

unutturdu ve Yalnzlk, Kelime ile birlikte yaad insann iinde. Kelimeler Yalnzl

46 http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.2006

47 B.k.z.Edebiyatta Yabanclama

48 Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak 2 , letiim Yay.8.Basm,st.2002,s.323

Gizem Akman

23

anlatt ve Yalnzln iinde eriyip kayboldu. Yalnz Kelimeler acy dindirdi ve Kelimeler insann aklna geldike, Yalnzlk byd, dayanlmaz oldu.49

Ouz Atay niversite mezunu ve kentli iki mhendisin yks anlatrken, Yusuf

Atlgan ilk roman Aylak Adam benzer bir karakterle oluturmu fakat ikinci roman olan Anayurt Otelinde ilkokul mezunu bir kasaba adamnn yaamn eksen olarak almtr. Her iki yazarda toplum tarafndan dlanm bireylerin yklerini anlatrken isyanlarn hem ierik hem de yaptlarn biimiyle verirler. Anayurt Oteli biim ve ierik itibariyle Sama kuramna uygun bir yapt olutururken Ouz Atay, Tutunamayanlarda klasik roman kurallarn ykar.50 Yalnz bireyin yaamn ele alan Trk edebiyatnn bu

iki nc yazarn romanlarnn kafkaesk yapsyla Ferit Edg izler. 1980li yllara gelindiinde 12 Eyll Askeri Darbesinin yol at sosyopolitik deiimler Trk

edebiyatnda; Marksist devlet sistemlerindeki k de dnya edebiyatnda bireyci eilimlerin ne kmasn krkler.51 Ahmet Altan, Yalnzln zel Tarihi adl romanyla yalnzlk temasn ele alr.

Dnya edebiyatna baktmz zaman ise amzn en nl romanlarndan biri olan, Kolombiyal yazar Gabriel Garcia Marquezin Yzyllk Yalnzlk (Cien aos de soledad) adl roman, yalnzl ana tema olarak alr ve bu temay kitabn ad olarak da belirler.

49 Ouz Atay, Tutunamayanlar, letiim Yaynlar, stanbul 2004,3235.Bask, s.151

50 Berna Moran, a.g.y, s.323

51 Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodern Almlar, letiim Yaynlar, stanbul 2002,s.89

Gizem Akman

24

3. NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI

3.1 Franz Kafka

3.1.1 Yaam ve Yaptlar

Franz Kafka 3 Temmuz 1883 de taral Yahudi kkenli Hermann Kafka ( 18521931) ve ei Julinin (18561934) en byk ocuklar olarak Prag da Zum Turm adl evde doar. Ailenin br ocuklar doduktan ksa bir sre sonra len erkek kardeleri Georg (188587) ve Heinrich (188788) ile Auschwitz toplama kampnda katledilen Elli(1889), Vali( 1890) ve Ottladr (1892). Kafkann yaad dnemde de Pragda ounluun kulland dil ekedir; fakat Avusturya-Macaristan mparatorluunun etkisiyle elit tabakann dili Almancadr. Ailesi bu gereklii gz nnde bulundurarak onu 1889 da Pragdaki Fleischmarkt ta bulunan Deutsche Knabenschule adl okula gnderir; bunu srasyla 1893-1991 yllar arasnda Altstdter Deutschen Gymnasiums ve ardndan 1901 de Prag Alman niversitesi izler.1906 ylnda tamamlayaca niversitenin ilk iki haftasnda Kimya derslerine, ardndan gelecekteki mesleini belirleyecek olan Hukuk blmne devam eder; renimini ikinci smestrinde Germanistik eitimi alr. 1902 de dostluklar lmne kadar srecek olan Max Brodla tanr.1903 ylnda Dresdende bir sanatoryumda tedavi grr. Kafkann ilk edebi almas olan

Beschreibung eines Kampfesin (Novel) oluumu 190405 yllar arasndadr. Yakn arkada evresini oluturan Oskar Baum, Max Brod ve Felix Weltsch ile dzenli

grmeleri de bu yllara denk gelir. 1906 ylnda hukuk doktorasn tamamlar ve bir yl srecek olan avukatlk stajna balar. Bu dnemin rn bir roman fragman olan Hochzeitsvorbereitungen auf dem Landedir(1907). 1907 de Hyperion adl gazetede Betrachtung st balkl 8 dzyazs ilk kez yaynlanr. 1908 ylnda 1922 de emekli oluncaya dein alaca Pragdaki Bohemya Krall i-Kaza-Sigorta Kurumunda(Arbeiter-Unfall-Versicherungsanstalts fr das Knigreich Bhmen) ie balar.1909 da Franz Werfelle tanr. Paris ve Berline tatil amal geziler yapar; Gnlke (Tagebcher) balar.

25

1911de Kuzey Bohemyaya uzun sreli i gezileri yapar; Max Brodla svire, talya ve Fransaya tatil amal gezilere kar. lk kitab 18 dzyazdan oluan Betrachtung yaynlanr.

1912 yl Kafka iin olduka verimli geer; yln balarnda Verschollenenin (Amerika) ilk taslaklarn; Eyll de bir gecede yazp Aralk aynda Prag da ilk kez bir topluluk nnde okuyaca Das Urteil adl yky; Eyllden 1913 Ocakna kadar Verschollenin ilk yedi blmn; Kasm-Aralk aylar iinde ise Die Verwandlungu yazar. Ayn yl Felice Bauerle tanr ve mektuplamaya balar. 1913de Der Heizer yaynlanr ve Felice Bauerle nianlanr fakat bu nianllk uzun srmez; ayn yln Temmuz ay ierisinde nian bozulur. 1914de Der Prozessi ve In der Strafkolonieyi yazmaya balar. Felice Bauerle yeniden mektuplamaya balar ve bir sonraki yl yeniden grr; bu grmeler 1917 de ikinci nianlanmaya ve ksa bir sre sonra tekrar ayrlmaya kadar srer. Kasm 1915 de Die Verwandlung yaymlanr. Carl Sternheim, kendisine sunulan Fontane dln Kafkaya verir. Alman dilinin 20. yzyldaki en nitelikli rnlerinden birisi olan Der Mann ohne Eigenschaftn yazar Robert Musil, Kafkay Prag da ziyaret eder. Das Urteil davurumcu kitap serisi Der jngste Tag adl kitap serisi arasnda yaynlanr. 1916 da topluluk nnde kendi yazdklarn ikinci defa okumasna ev sahiplii yapacak kent bu kez Mnihtir: In der Strafkolonie. Babasna atfettii Ein Landarzt yaynlanr. 1917de kendisine Akcier Tberklozu tehisi konur; Kuzey Bohemya deki Zrauya kz kardei Ottlann yanna tanr. Aphorismen burada oluturulur. 1918de Schlesiende zanaatkr bir ek-Yahudi aileden gelen Julie Wohryzek ile tanr ve 1920 ylna kadar nianl kalr. In der Strafkolonie yaynlanr. Babasyla arasndaki ilikileri akla kavuturmay amalad ve her ikimizi biraz rahatlatmak, yaamay ve lmeyi kolaylatrmak52 szckleriyle tanmlad uzun mektubu Briefe an Vateri 1919 da kaleme alr. 1920 de yaptlarn ekeye eviren gazeteci Milena Jesenka ile mektuplamaya balar. 1921 ylndan 1924 ylnn balarndaki lmne kadar Kafka, hastalklarla bouur; Temmuz 1922 de emekliye ayrlr ve ok sevdii kz kardei Ottlann Bat Bohemyadaki Planda bulunan yazlna gider. Milena ile son bulumas da bu yl

52 K.Wagenbach, Franz Kafka, Yaam yks, Cem Yaynevi,st.1997 s.12

26

ierisindedir. Ksa sreli i dndaki tm zamann tedavi amal gezilere ve kimi fragman haldeki yaptlarn tamamlamaya ve yeni ykler yazmaya ayrr. Erstes Leid, Ein Hungerknstler ve Forschungen eines Hundesi bu yllarn rndr. 1923 Eyllnde Eine kleine Frau ve Der Bau adl anlatlarn yazar."Hochschule fr die Wissenschaft des Judentums" adl okulu ziyaret ederek branice derslerine balar. 1924 ylnda son yazdklar olacak Josefine, die Sngerin oder Das Volk der Museyi tamamlar. Sal ok bozulan Kafka, tberkloz tehisiyle nce Wiener Wald adl kuzey Avusturya da bulunan bir sanatoryuma ardndan Universittsklinik Wiene, oradan da 19 Nisanda Klosterneuburg, Kierlingteki Sanatorium Dr. Hoffmannda tedavi olur. Tedavi sonu vermez ve Franz Kafka, 3 Haziran 1924te Klosterneuburg, Kierlingde lr. lmeden nce Max Broda tm yazdklarn yakmasn vasiyet eder53; fakat bu vasiyet artc bir ekilde arkada tarafndan yerine getirilmez ve yzyln en

nemli edebi yaptlar, insanla kazandrlr.

53 Mein Testament wird ganz einfach sein-die Bitte an Dich, alles zu verbrennen. Seluk nl, Franz

Kafkada Mahkeme Kavram(Gericht bei Kafka),Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Basmevi, Erzurum 1976,s.1

27

3.2 Yusuf Atlgan

3.2.1 Yaam ve Yaptlar

Tam adyla Yusuf Ziya Atlgan 27 Haziran 1921de Manisada doar. Yazarn babas devrin Duyun- Umumiye idaresindeki aar memurluu grevinde bulunan Hamdi

Beydir. Manisa dadisinden mezundur. Atlgann atalar 1847 savanda Yunanistandan gm nceleri iftilikle urap ardndan ticarette karar klm bir ailedir. Yunanlar kaarken Manisay yaktklarnda evleri de yand iin babas, Manisaya 35 km uzaklktaki Hacrahmanl kyne yerlemeye karar verir ve memurluk grevinden ayrlarak yerletii kyde bir bakkal dkkn aar. Annesi Avniye Hanmdr. Yusuf Atlgann Turgut adnda birde kardei vardr.

Okul yaamna Hacrahmanlda balayan Yusuf Atlgan ilkokul nc snf kyde bitirdikten sonra ninesiyle Manisaya gnderilip ilk ve ortaokullar orada okur. Liseyi 1939da Balkesirde tamamlayan yazar, stanbul ni.Ed.Fak. Trkoloji blmn 1944te bitirir. Dnemin nl hocalar olan dil bilgini Ragp Hulusi, Rahmeti Arat, Halide Edip Advar ve Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olur. Kendisi bu yllar en byk ansm yl Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olmam. rnein Recaizadeden Prousta, Gidee, iyi mzie atlayarak anlatt derslerin ve ara sra zel konumalarmzn yazarlk mizacmda byk etkisi olduuna inanyorum. szleriyle anlatr54. Akehirde Maltepe Askeri Lisesinde edebiyat retmeniyken rencilik

yllarnda gizli bir dernee girmek suuyla stanbul Sk Ynetim Mahkemesinde yarglanp 6 ay hapse arptrlr. Cezaevinden 1946da ktktan sona Hacrahmanlya yerleip iftilik yapmaya balar. 1950 ylnda annesinin pek sevdii ve ona yardmc olan Sabahat adl, kyn yoksul bir kzyla evlenir. Bu ara ykler yazmaya balar.1954te Evdeki yks Tercman yk Yarmasnda birinci; 1958de ise ilk roman Aylak Adam Yunus Nadi Roman Yarmasnda ikinci olur. Bu roman 1959 da Varlk Yaynevi basar.1960 da a dergisi yaynlarndan yk kitab Bodur Minareden te kar.1962 de ilk einden ayrlr; iftin bu evlilikten ocuklar olmaz. Yazmaya bir sre ara verdikten sonra 1973 de ikinci roman Anayurt Oteli yaynlanr.1976 da kendisini Aylak Adam romannn kadn

54 Mahir nl, Yusuf Atlganla Son Konuma, Milliyet Sanat Dergisi, say 227, 1 Kasm 1989

Yusuf Atlgan a Armaan,letiim Yay.stanbul 1992 s. 78-80

28

kahramanlarndan B. le zdeletiren tiyatro sanats Serpil Gence ile uzun bir mektuplama dneminin ardndan evlenir ve 30 yl yaad Hacrahmanl kynden ayrlp stanbula yerleir. 1979 da olu Mehmet dnyaya gelir. Serbest yazar olarak Karacan Yaynlarnda ve redaktr olarak Can Yaynlarnda alr.1981de Bodur Minareden tenin ikinci basks Karacan Yaynlarndan kar. Ankaraya her gidiinde misafir olarak kald dostu Prof. Dr. Ouz Onarann kk olu Korkuta bir

eit armaan niyetiyle yazd iki masaldan oluan Ekmek Elden St Memedeni Arkada Kitaplar basar. Ken Baynesin Toplumda Sanat adl yaptn dilimize kazandrr.1987 ylnda Anayurt Oteli roman mer Kavur tarafndan filme alnr. 1988 ylnda sonradan Canistan adyla yaymlanacak olan eksik kalm roman kenceyi yazmaya balar. Fakat roman istedii hzda ilerlemez. lmyle yarm kalan son blm yazlmam bu roman, 2000 ylnda yaynlanr.

1989 ylnda sal bozulur. Bbrek ta drr; bir ftk ameliyat olur. Beyninde bir tromboz saptanr ve kk bir ameliyat geirir. Nekahet dnemini izleyen gnlerde, 9 Ekim 1989 Pazartesi sabah geirdii kalp krizi sonucunda vefat eder. 10 Ekim 1989da skdarda Blbl Deresi Mezarlna gmlr. Biri tamamlanmam roman, bir yk ve bir masal kitabyla snrl sayda yapt vermesine karn ele ald modern bireyin bunalm ve kmazlar ile yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik gibi acl temalar; roman yaps, kurgusu ve kulland tekniklerle Trk Edebiyat iindeki nemini hala korumaktadr.

29

4. NCELENEN YAPITLAR

4.1 Die Verwandlung (Dnm)

4.1.1 Anlatnn Konusu

Anlat bir sabah tedirgin dlerinden uyandnda kendisini dev bir bcee dnm olarak bulan gezgin pazarlamac Gregor Samsann dnmden sonraki yaam hakkndadr ve blmden olumutur. Kafka anlaty aka blme ayrmtr. Bunlardan ilki Gregor Samsann mesleiyle, ikincisi ailesiyle, ncs ise

kendi kendisiyle olan ilikisini anlatr.55 Birinci blm de bir kuma firmasnn gezgin pazarlamacln yapan Gregor Samsa,

bir sabah uyanr ve kendisini bcee dnm olarak bulur:

Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Trumen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt.56

Gregor durumun vahametini bir sre kavrayamaz ve yatandan kalkmaya alr. Anne, baba ve kz kardeten mteakip ailesi, onun niin ge kalm olduunu merak ettiklerinden odann farkl kilitli kapsnn nnde durarak bir sorun olup olmadn renmek isterler. Gregor onlara bir sorun olmadn birazdan kacan syler. O

esnanda alt firmann mdr Gregorun ie niin gelmediini sorgulamak iin eve gelir. Bunu fark eden Gregor, uzun bir uran ardndan kilitli kapy azyla aar ve

ailesiyle Mdr Bey dnmden haberdar olur; Mdr Bey korkudan kaar. Babas bastonunun da yardmyla Gregoru odasna geri gndermek ister ve en sonunda bir tekmeyle bunu baarr. Birinci blmde tedirgin dlerinden uyanan Gregorun yksnn ikinci blm

de, baygnla benzer derin uykusundan uyanmasyla balar. Bu blmde Gregorun ailesiyle arasndaki ilikinin kklerine inilir. Gregorun babas anlatda yal ve km

bir adam olarak tasvir edilir. Daha nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi

55 F.Kafka, Deiim, ev. K.ipal, Cem Yay.st.2004 s.72

56 F.Kafka, Smtliche Erzhlungen, Die Verwandlung, Verffentlicht im Fischer Taschenbuch Verlag

GmbH, Frankfurt am Main Januar 1970, s.56

30

olan Baba, bu konumunu be yl nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu Gregora devretmitir. imdiyse kendini ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve kzyla emekliliini yaamaktadr. Kz kardei Grete, Gregor iin ok deerlidir ve onu keman almay sevdii iin konservatuara gndermek istemektedir.Annesi babasnn

glgesinde yaayan bir kadndr. Gregorun dnmnn ardndan onunla ilgili bakm ileri kz kardei Greteye devredilmitir; gitgide deien damak tadna uygun yemekler

kz kardei tarafndan getirilir; odasn o temizler.Grete ve Gregor arasndaki ses benzerlii dnm yaamalarnda da kendini gsterir; Gregorla birlikte Grete de dnme urar; bceklemez ama bakalar. Yeni bir insan olur. Dnmne alan Grete, bir gn Gregorun odasndaki mobilyalar darya

karmak ister. Annesi nceleri buna kar kar fakat sonra o da bu boaltma iine yardm eder. Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kz

kardei oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan karlr. Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm kadn resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin nedeni ona insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn salayacak olan nesnelerdir. Resmi kurtarmaya kalkan Gregoru duvarda gren annesi fenalar ve Gregor bir eyler yapmak iin odasndan dar kar. Sonradan eve gelerek bu durumu renen babas Gregoru odasna geri gndermek iin onu elma bombardmanna tutar. Att elmalardan biri Gregorun srtna saplanr ve sonradan lmne neden olur.

nc blmde vcuduna yedii elma yznden bir ay akn bir sre ac eken ve devinim yeteneini neredeyse kaybeden Gregora acyan ailesi odasnn kapsn

akamlar ak brakyor, kendileri karanlkta yatt iin onu gremiyor fakat o onlar masann banda oturmuken grebiliyordur. Ksmen de olsa aile yaamna bir seyirci olarak katlabiliyordur. lerleyen gnlerde aile evinin bir odas baya kiralanr; anne ve kz karde onlara hizmet ederler. Oturma odas onlarn yemek salonu halini alr; aile

toplanmak iin Gregorun gremedii mutfaa yollanr. Bir gn bu Kirac Bay, Greteden onlara keman almasn isterler. Kemann sesini duyan Gregor, kz kardeine

yaklamak ister ve odasndan kar. Bunu fark eden kirac baylardan biri oday en yakn zamanda boaltacaklarn ve kaldklar sre iin para vermeyeceklerini syler. Btn bunlar duyan kz karde Gregorun evden gitmesi gerektiini ebeveynlerine bildirir.

31

Bu olayn olduu gece Gregorun ld hizmeti tarafndan anlalr. Aile yelerine haber verilir. kirac bay, baba tarafndan evden kovulur ve aile yeleri ilerinden izin alarak Gregorun ld gn ilk kez dar karlar. Gneli bir gndr; bu durum aile yeleri tarafndan yeni dlerinin ve gzel beklentilerinin onaylandna saylr.

32

4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar

Edebiyat ve resim, heykel gibi gzel sanatlarda ska rastladmz birok sembol kkl bir gelenee sahiptir. Bu sembollerin anlamlar mitoloji, masal ve fabllardan kaynaklanm ve gnmze kadar - her ne kadar deimi olsa da - sre gelmitir. Aadaki blmlerde ilk olarak sembollerin bat mitolojisindeki anlamlarn ve ardndan da bunlarn Kafkadaki karlklarn rnekleriyle birlikte incelenmitir. Anlatya genel olarak baktmz zaman aada geen simgesel deerlerin belirgin bir simetriye gre snflandrldn grrz:

1. Dnm( Hayvan Figr, Bcek),

2. Duyular ( Ses, Grme Yetisi, Devinim),

3. Topografya(Oda, Kaplar, Pencere Mobilyalar, Kanepe),

4. Nesneler( Elma, Gazete, Resim),

5. Otorite (Baba, Patron ve Mdr, Kirac Bay),

6. Hava (Sis, Gne),

7. ,

8. Zaman,

33

4.1.2.1 Dnm57

4.1.2.1.1 Hayvan Figr ( Tiergestalt)

Dnm semboln aklarken istem ve istem dlk arasndaki fark da belirtmemiz gerekir. Hayvan figrne dnme eskia efsanelerinde sklkla yer alr.

Burada ounlukla isteme bal dnmler sz konusudur. ounlukla Tanr ve Tanralar hayvan eklinde insanlarla genellikle cinsellik balamnda iliki kururlar. rnein Zeus, Sparta kral Tyndareosun kars Ledaya bir kuuya dnm olarak yaklar ve iliki kurar.58

stem d dnmler, ceza olarak insanlar yaarken59 ya da lmlerinden sonra vuku bulur. l daha sonra geri dner. Masallarda bu tr dnmler ok sk grlr. Ba aktr bir cad veya byc tarafndan bylenir. Okur hem bylenmenin sebepleri hem de dnm srecinde olan olaylarn bilgisine sahiptir. Bynn bozulmas ise farkl tarzda gerekleir. Dtan bir g araclyla, yani pckle insan haline geri dnen kurbaa prensin masaln buna rnek gsterebiliriz. G.Samsann dnm de istem d olarak gereklemitir. Dnm, anlatnn balangcnda oktan tamamlanp, neticelenmitir; Gregor Samsa bir sabah huzursuz dlerinden uyandnda, yatanda kendisini devcileyin bir bcee dnm olarak bulur. Gregor kendisini kimin, niin ve nasl dntrdn hibir zaman sormaz belki de

soramaz; o, gereklii yanstr ve bu gereklii pheli klar.60 Gregor yaad

57 http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolik&Punkt=verwandlung Eriim: 25.09.2005 17:48

58 Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Interpress Basn ve Yaynclk A.,14.cilt, Leda maddesi,

s.7405

59 Handwrterbuch des deutschen Aberglaubens, hrsg. v. E. Hoffmann-Kramer u. a., in 10 Bnden,

Berlin/Zrich, 1931/1932 (Handwrterbcher zur deutschen Volkskunde, hrsg. v. Verband deutscher Vereine fr Volkskunde; Abteilung I: Aberglaube). Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. VIII, s. 820, http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaefer Eriim 26.09.2005 17:45

60 MLLER, Michael: Franz Kafka. Die Verwandlung, in: Interpretationen. Erzhlungen des 20.

Jahrhunderts, hrsg. v. Reclam Verlag, Bd. 1, Stuttgart, 1996, S. 139-159. s.145

34

dnm bir mddet alglayamaz; yle ki deien halini hesaba katmakszn hayvani gvdesiyle insani devinimler yapmaya kalkar. Mesela yaralanabileceini gz nne almakszn azyla kapy aar.

Gregor kendisindeki deiimleri gzleyerek kefeder; fakat o bu deiimleri

hemencecik fark etmez. O kendi bedenine yabanclamtr. Yeni bedenine altka bcekleir. Bcekletike yalnzl koyular.

4.1.2.1.1.1 Bcek61

Eski efsanelerde bcee dnme ska rastlanlan bir olgudur; cad, eytan ve Alman efsanelerindeki ev perileri bcekleirler. Bunlarla birlikte prens ve prensesler de

deiime urayabilirler; genellikle altn gibi parlayan bceklere( Goldkfer) veya mays bceine (Maikfer) dnrler.62 Peki, Gregor Samsa hangi bcee dnmtr? Bu konuda Rus kkenli Amerikal yazar Vladimir Nabakov Lecture on the Metamorphosis adl incelemesinde ayrntl bilgiler verir63. Nabakov, alma notlarnda Gregorun yknn hemen balangcnda yatanda sa tarafa yatmak iin debelenip dururken gzlerini yummasndan hareketle normal bir bcein gzkapaklarnn olmadn ve dolaysyla gzlerini yumamayacan hatrlatr ve ekler: a beetle with human eyes(nsan gzl bir bcek). br yandan ou Kafka yorumcusunun zerinde uzlat nokta Gregorun bir hamam bceine dnm olduudur. Nabakov, hamam bceinin uzun ve byk bacakl, yass bir bcek olduunu belirtir; oysa Gregor panzer gibi sert srtyla bir sr clz

bacaa sahiptir; hamam bceiyle rten tek zellii rengidir. Anlatnn hemen ilk paragrafnda Gregorun kahverengi karnndan haberdar oluruz:

61 http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-

bin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaefer Eriim 25.09.2005 17:48

62 Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. IV, S. 907f.

63 http://victorian.fortunecity.com/vermeer/287/nabokov_s_metamorphosis.htm Eriim 18.04.2006 21:54

35

seinen gewlbten, braunen, von bogenfrmigen Versteifungen geteilten Bauch

64

Yine Nabakov, Gregorun sahip olduu panzer gibi sert srt olan bu tr bceklerin

(seinem panzerartig harten Rcken)65, srt kenarlarnda kk kanatlarn var olduunu ve bu kanatlarn onlar binlerce mil uzaa uurabileceini hatrlatr. Fakat Gregor bu tr

bir zellii olduunu hibir zaman fark etmez; belki fark ederde uup gitmeye cesaret edemez. Nabakov, Gregor Samsann dnm olduu bcein grnmnn aa yukar u ekilde olmas gerektiini dnr:

Anlatnn nc blmnde hizmeti kadn Gregoru Mistkfer diye arr:

64 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.56

65 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.56

36

()Anfangs rief sie ihn auch zu sich herbei, mit Worten, die sie wahrscheinlich fr freundlich hielt, wie Komm mal herber, alter Mistkfer! oder Seht mal den alten Mistkfer!()66 ( Hizmeti kadn Gregoru gel buraya koca bok bcei, ya da u koca bok bceine bakn hele kendince dosta bir edayla aryordu.)

Bu ekilde kendince dosta armasna ramen Gregorun dnt devcilleyin bcein bu trden bir bcek olduunu syleyemeyiz; zira onun Mistkfer( dung beetle) olmas her eyden nce teknik olarak imkanszdr; her ne kadar ad geen bcein eski Msrda kutsal kabul edildiini bilsek bile67 Kafkann burada yalnzca grotesk anlat zelliklerinden faydalandn dnebiliriz. Gregorun dnm olduu bcein, d dnyayla ban koparmasyla bedeni arasndaki gizli simetriyi gzden karmamamz gerekiyor. Mesleinin getirdii i ykmll nedeniyle genellikle evin dnda vakit geiren ve aile yaam da yok

denecek kadar az olan Gregor, yknn banda dnmnn sebebinin de ii olduunu dnr. Ebeveynleri ve kz kardei sabah uyanp birlikte kahvalt yapmaya

baladklarnda o, oktan evden gitmitir. alt dnemlerde kald otellerde dier insanlarla arasndaki iletiimsizlik ve srekli deien gnbirlik ilikilerdeki samimiyetsizlik onu toplumdan ve ailesinden uzaklatrmtr. Evde olduu dnemlerde de ailesiyle arasnda iletiim kopukluu olduunu annesinin Mdr Beye sylediklerinden tahmin edebiliyoruz:

Da sitzt er bei uns am Tisch und liest still die Zeitung oder studiert Fahrplne. Es ist

schon eine Zerstreuung fr ihn, wenn er sich mit Laubsgearbeiten beschftigt68

nsan yaamnda bu tr bir iletiimsizlik ve d dnyadan yaltlmlk ierisinde bulunan Gregorun bana gelenler, aslnda nceki yaamnn bir uzantsdr ve ton deitirerek devam eder. Panzer gibi sert srt onun skt yada sktrldn anlatr bize; insan kalm bir bcek; zira sesi hala insan sesidir; gzlerini bcee dnm

olmasna ramen ap kapayabiliyordur; mzik onu etkiliyordur ve bir insan hassasiyetine sahiptir fakat btn bu zelliklerini d dnyaya yanstamaz. Bu da onun

yabanclatn gsterir bize. Srasyla nce yalnzlk ardndan iletiimsizlik ve en sonunda da yabanclama onun kaderdir.

66 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.89

67 Byk Laousse Szlk ve Ansiklopedisi, 4.Cilt,s.1767

68 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.s.62

37

4.1.2.2 Duyular

Bu blmde ses, grme zellikleri ve devinim zerinde duralm.

4.1.2.2.1 Ses

Anlatnn balangcnda Gregorun annesi ve kz kardeiyle sesinin yeterince anlalr olmamasna ramen konumasna ahit oluruz; slk gibi kar sesi. O bu sorunu szckleri enikonu titizlikle syleyerek ve aralarna uzun sreli boluklar yerletirerek69 amaya alr:

sorgfltigste Aussprache und und durch Einschaltung von langen Pausen zwischen

den einzelnen Worten70

Sesindeki deiimi ilk alglayan da yine Gregordur. Sesindeki bu deiimi anladktan sonra kendisine sorulanlara yant vermez; zaten anlatnn ilerleyen blmlerinde sessizlik, onun yegne sna olacaktr. Sessizliini bozmasna sebep olan ey ise Mdr Beyin ii ile ilgili olan tehditleridir; tekrar konumaya ite o zaman balar ve bakalar sesinin insan sesi gibi deil de bir hayvan sesi (Tierstimme)71 gibi ktn fark edinceye dein konuur. artc olan Gregorun sesinin bir hayvan sesi gibi ktn ilk fark eden kii de yine ie gelmediini ilk fark eden Mdr Beydir.

Bylece Gregor hayvan sesli biri olarak- ve tabii ki bir bcek- toplumun dna itilir. O ailesindeki fertlerin ve Mdr Beyin konumalarn ve kendilerini anlar fakat onlar

tarafndan anlalmaz; bu durum onun yazgs olacaktr. Ne gereksinimlerinin ne olduunu bakalarna anlatabilir, ne de dncelerini paylaabilir. Kendisini, babasnn saldrlarna kar savunamaz bile. Toplumun dna itilmitir.

69 Franz Kafka, Deiim, s.9

70 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.58

71 Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y,s.64

38

4.1.2.2.2 Grme Yetisi

Gregor grme yetisini de seste olduu gibi zamanla kaybeder. Onun iin grme ok nemlidir nk odasnn pencereden dnyay izlemek ona iyi gelir. Fakat yava yava

d dnya kaln bir sisle rtlerek kaybolmaya balar ve bir sre sonra hepten yok olur. Yaad yerin Charlotte Soka olduunu bilmese grdnn ssz bir yer olduuna

yemin edebilir:

in den Sessel gestemmt, sich ans Fenster zu lehnen, offenbar nur in irgendeiner Erinnerung an das Befreiende, das frher fr ihn darin gelegen war, aus dem Fenster zu

schauen. Denn tatschlich sah er von Tag zu Tag die auch nur ein wenig entfernten Dinge immer undeutlicher; das gegenberliegende Krankenhaus, dessen nur allzu

hufigen Anblick er frher verflucht hatte, bekam er berhaupt nicht mehr zu Gesicht, und wenn er nicht genau gewut htte, da er in der stillen, aber vllig stdtischen Charlottenstrae wohnte, htte er glauben knnen, von seinem Fenster aus in eine Einde zu schauen, in welcher der graue Himmel und die graue Erde ununterscheidbar sich vereinigten72

Bylece grme duyusunu da kaybetmeye balayan Gregor, bsbtn bir yalnzla itilir ve bu yaltlm yaam zgr olduu tek ortamda yani odasnda srdrr.

4.1.2.2.3 Devinim

Gregorun vcudunu tanyp gerekli devinimlerde bulunmas uzun zaman alr; onu en ok da bacaklar megul eder:

Als er aber nach gleicher Mhe aufseufzend so dalag wie frher, und seine Beinchen womglich noch rger gegeneinander kmpfen sah und keine Mglichkeit

fand, in diese Willkr Ruhe und Ordnung zu bringen ...73

72 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.77

73 Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,59

39

Gregor her an yeni bir devinim becerisi edinir ve bu vcut kefi tavana trmanmay baarncaya dein srer:

... so nahm er zur Zerstreuung die Gewohnheit an, kreuz und quer ber Wnde und

Plafond zu kriechen 74

rendii her yeni devinim, yani bcek olarak att her yeni adm, onu insanlndan bir adm daha uzaklatrr.

74 Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,78

40

4.1.2.3 Topografya

Bu blmde srasyla oda, kap, pencere, kanepe ve mobilyalarn simgesel deerleri zmlenecektir.

4.1.2.3.1 Oda

Her insan yalnzl ilk olarak odada tanr. Odann, insann kendi bana kald; kendini deerlendirdii; kendine dnp kendini sorgulad ve dnt bir liman olduunu kendi yaam deneyimlerimizden yola karak rahatlkla syleyebiliriz.

nsanlar odalarda yalnzl tepeden trnaa yaar ve tedavi olarak yaama geri dner; en azndan normal insanlar iin bu byledir. Fakat Kafkada odann yaltc yn daha ar

basar. Oda her ne kadar odaya kapatlan iin geici bir zgrlk sunsa da aslnda toplumun dna itilii, kiinin topluma yabanclamasna ev sahiplii yapan bir mekn zellii gsterir.

Samsa ailesinin evi drt oda ve bir mutfaktan ibarettir. Gregorun odas tam ortadadr; odann darya alan kaps vardr. Bu kaplarn ilki ebeveynlerin yatak odasna, ikincisi kz kardeinin odasna ncs ise oturma odasna alr; sz geen kaplar Gregor tarafndan otellerde kalmann verdii bir alkanlkla hep kilitli tutulur. Oturma odas tm aile bireyleri iin ortak kullanm alandr. Gregorun dnmnn ardndan dland aile yaam ile ilgili btn olaylar bu odada yaanr; o sadece

odasnda yaar ve ailesini onlar sanki bir sahnedeymiesine izler. Oturma odasndaki yaama kabul edilerek katlma, ailenin bir yesi olduunun da kabul anlamna gelir.

... im Dunkel seines Zimmer liegend, vom Wohnzimmer aus unsichtbar, die ganze Familie beim beleuchteten Tische sehen und ihre Reden, gewissermaen mit allgemeiner Erlaubnis, also ganz anders als frher, anhren durfte 75

Gregorun odas ile oturma odas arasndaki kapnn eii bir nevi snrdr: o snr asla

ihlal edilmemelidir. Gregor snr kez ihlal eder: Birincisinde babasndan sk bir tekme yer; ikincisinde kapnn hemen yanndayken srtna yedii elma onu yaralar ve

75 Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.85

41

sonradan lmne sebep olur; ncsnn bedeli her ikisinden de daha ardr: Keman alan kz kardeinin gzlerini grp onu ne kadar sevdiini anlatmak istedii iin ve mziin de etkisiyle odasndan kmas ailesiyle arasndaki ok snrl iletiimi tamamen sonlandrr; artk Gregor deil bir hayvan olduu ilk kez yannda sylenir. Bu

srtna ald yaradan daha ok etkiler onu.

Gnderildii bir srgn yeri olan bu dnyada tek bana belki de yalnzlktan lr.

4.1.2.3.2 Kaplar

Mitolojide kap kutsal bir yerdir; zira peri ve llerin ikametghdr. Evlerin kaplarna balanan eitli sungularn orada yaayanlar ieriye girmeye alan cin ve

eytanlardan koruduuna inanlr. Ayrca kap yeni bir dnyaya girii de simgeler. Gelinlerin kapnn eiinden tanarak ieriye alnmas, bu bakn tipik bir rneidir.76 Kapal kaplar bir gizi, bununla birlikte yasa ve baarszl; ak kaplar ise oraya gelenleri davete kabul ve bilinen bir gizi temsil eder. 77 Die Verwandlung adl anlatda da kap, Gregor ve ailesiyle arasnda bir snr olduu iin nemli bir simgedir. Gregorun odasnn zellii kapl olmasdr ve o bu kaplar her zaman kilitli tutar.

...er lobte die vom Reisen her bernommene Vorsicht, auch zu Hause alle Tren

whrend der Nacht zu versperren78

Kaplar onun ailesiyle olan balarn simgeler. Anlatnn banda her biri farkl bir kapdan seslenir. Gregorun kendi isteiyle kilitledii bu kaplar ailesiyle arasndaki iletiimi de ykmtr. Kafka yorumcularndan S.Schubiger, Gregorun sa, sol ve karsndaki srgl kapnn l ilikiyi temsil ettiini syler.79

76 Lexikon des Deutschen Aberglaubens, Bd. VIII, S. 1185-1209

77 Herder Lexikon. Symbole, hrsg. v. Verlag Herder, Freiburg, Basel, Wien, 1978,s.173

78 Franz Kafka, Die Verwandlung a.g.y.,s.58

79 Jrg Schubiger: Franz Kafka. Die Verwandlung. Eine Interpretation, Freiburg, Zrich, 1969 (Zricher

Beitrge zur deutschen Literatur- und Geistesgeschichte, hrsg. v. Emil Staiger; 34). s.68

42

Ailesi kapy amas iin srar eder ama o kapy amamaya kararldr; Mdr beyin tehditleri onu kapy amaya zorlar. Gregor kapy amak iin eie geldiinde bir tarafta dnmden bihaber olan aile ve Mdr Bey; teki tarafta Gregor vardr ve kapy azyla ap dar kar kmaz dnm bakalar tarafndan renilir ve sosyal

evresiyle arasndaki ilikilerin tm bir daha balamamak zere son bulur.

Anlatnn sonunda Gregorun odasndan mzik sesini duyarak son kez kmas ve tepkiler zerine odasna geri dnmek zorunda kalmasnn ardndan kz kardei tarafndan kap son kez zerine kilitlenir; bu tm kaplarn yani iletiimin bittiini; ailesi ile arasndaki tm balarn koptuunu simgeler.

Wir mssen versuchen, es loszuwerden80

Ondan kurtulmalar gerektiini ilk syleyen de yine kz kardeidir.

4.1.2.3.3 Pencere

Pencere d dnyadan gelen etkilere kar ak ve yatkn olmay simgeler. Gregor ounlukla -odada kimse yoksa tabii ki- pencere kenarnda durup dary izler; bu onun d dnyayla tek balantsdr. Grme duyusunun azalmasna ramen nceden bildii yerlere anlarn canlandrarak bakmak onu rahatlatr ve onu ksmen de olsa iinde

bulunduu yaltlmlktan kurtarr.81 Benzer bir kurtulu kz kardei iin de geerlidir. Grete, Gregorun odasna girer

girmez nefesini tutar ve koar admlarla pencereyi amaya gider; bir sre temiz havay cierlerine ektikten sonra gereklie geri dner ve oday temizler.

80 Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,s.94

81 Reinhard Meurer : Franz Kafka. Erzhlungen. Interpretation, 2. Auflage, Mnchen, 1988 (Oldenburg

Interpretationen; Bd. 18). S.55

43

4.1.2.3.4 Kanepe

Kanepe, Gregorun dnmnden sonraki dnemde, kz kardei ile arasnda olan ilikide, daha dorusu var olmayan ilikide nemli bir rol oynar. Kz kardeinin odaya

gireceini anlar anlamaz kanepenin altna saklanr; buras onun tamamen yalnz kalabildii tek yerdir. Kz kardeinin vcudunun her hangi bir parasn grd zaman

korkup kaacan dnen Gregor, onu bu durumdan esirgemek iin yatak arafn kanepeye tar ve drt saatlik bir uratan sonra araf tm vcudunu rtecek gibi kanepenin stne yerletirir. Kz kardei gerekli grrse alacaktr araf nasl olsa. araf hibir zaman kanepenin zerinden alnmaz ve hatta odasndaki mobilyalar annesi ve kz kardei tarafndan bulunduklar yerden tandklar zaman bile kanepe odada kalr.

4.1.2.3.5 Mobilyalar

Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kz kardei oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan karlr. Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm kadn resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin nedeni kendisine insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn salayacak olan nesnelerdir. Mobilyalarn atadan kalmalar nemini iki kat artrr.

da sein Zimmer ausgeleert wrde. Hatte er wirklich Lust, das warme, mit ererbten

Mbeln gemtlich ausgestattete Zimmer in eine Hhle verwandeln zu lassen, in der er dann freilich nach allen Richtungen ungestrt wrde kriechen knnen, jedoch auch unter gleichzeitigem schnellen, gnzlichen Vergessen seiner menschlichen

Vergangenheit? War er doch jetzt schon nahe daran, zu vergessen, und nur die seit langem nicht gehrte Stimme der Mutter hatte ihn aufgerttelt. Nichts sollte entfernt werden; alles mute bleiben; die guten Einwirkungen der Mbel auf seinen Zustand

konnte er nicht entbehren; und wenn die Mbel ihn hinderten, das sinnlose Herumkriechen zu betreiben, so war es kein Schaden, sondern ein groer Vorteil82

82 Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s. 80

44

Kurtarabildii yegne nesneye tm gcyle sarlr.

4.1.2.4 Nesneler

Bu blmde elma, gazete ve resmin anlat btnndeki kompozisyon deerleri incelenecektir.

4.1.2.4.1 Elma

Eski kltrlerde elma bereketi ve akn belirecei kehanetini simgeler.83 Herdere

gre ise yuvarlak ekliyle ounlukla sonraszln semboldr.84 Hristiyan terminolojisi de elmaya simgesel anlamlar ykler; Hz. dem ve Hz. Havvann cennetten kovulmasna neden olan yasak meyve, elmadr. konografide de bunu gzlemleyebiliriz; mesela Van Akdamar Kutsal Ha Kilisesinin gney duvarn ssleyen kabartmalarda tasvir edilen bu sahnede bile yenilen su meyvesinin elma olduunu grrz. Die Verwandlung anlatsnda elma, babann olunu ezmek iin kulland baston ve gazete ile birlikte anlabilecek nc silahtr; Gregora frlatt elmalardan biri srtna sapladktan sonra annesi koup kollarna atlarak olunun cann balamas iin

yalvarp yakarncaya kadar elma bombardmanna devam eder. Gregorun srtna saplanan bu elma belki de onun kaderidir: srtndaki elma rdke bedenide iltihap

kaplayp rr.

... war er auch ganz staubbedeckt; Fden, Haare, Speiseberreste schleppte er auf seinem Rcken und an den Seiten mit sich herum; [...] Tatschlich war Gregors Krper vollstndig flach und trocken, ...85

83 Lexikon des deutschen Aberglaubens, Bd. I, S. 510522.

84 Herder Lexikon Symbole, S. 16.

85 Franz Kafka Die Verwandlung,a.g.y.,s.91

45

Adem ve Havva hayat aacndan elmay kopararak cennetten yani sonrasz yaamdan koparlp dnyaya kovulur; Gregor ise snr ihlal ederek cennetinden yani yaamdan koparlarak lme gnderilir.

4.1.2.4.2 Gazete

Gazetenin -en azndan Die Verwandlungun yazld dnemde- geleneksel bir anlam yoktur. Anlatda gazete, dnmden nceki zaman anlatan bir nesnedir; Gregor ailesinin yannda olduunda masann banda oturup sessizce gazete

okumaktadr; babas ise kahvaltsn eitli gazeteleri okuyarak saatlerce srdrr ya da her gn belli bir saate ikindi vakti kan gazeteleri annesi ve kz kardeine yksek sesle

okur.

Gazete okuma evde bir riteldir ve de otoritenin bir gstergesidir; ne kadar uzun srerse, baba da o denli gldr.

4.1.2.4.3 Resim

...die, mit einem Pelzhut und einer Pelzboa versehen, aufrecht dasa und einen schweren Pelzmuff, in dem ihr ganzer Unterarm verschwunden war, dem Beschauer

entgegenhob... 86

Kafka yorumcularndan Rudloff Gregor Samsa und seine Brder adl incelemesinde krkl kadnn, tarihi, yazar ve de mazoizmin isim babas Leopold von Sacher-Masochsun (18361895) Venus im Pelzindeki kadn kahramanla zde olduu yorumunda bulunur ve bu resmin Gregorun erotik yaantlarn simgelediini

dnr. 87 Bu resim de Gregora belki de yalnzln anmsatarak ac ektirir.

86 Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,s. 56

87 Rudloff, Holger: Gregor Samsa und seine Brder. Kafka - Sacher-Masoch - Thomas Mann, Wrzburg,

1997. s.1517

46

Yukarda tm ayrntlaryla aklanan, masasnn zerinde asl bu resim bize Gregorun kadnlarla ilikisi hakknda birok bilgi verir. Gregor gezgin bir pazarlamac olduundan kadnlarla diyalou da dier tm insan ilikilerde de grdmz gibi snrldr. Hatta bu ylesine ileri gitmitir ki anlat boyunca bir tara otelindeki oda

hizmetisini tatl bir anmsama ile sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz dnda(ein Stubenmdchen aus einem Hotel in der Provinz, eine liebe, flchtige Erinnerung, eine Kassiererin aus einem Hutgeschft)88 krk atkl kadn resmi, bu tipik bekarn biricik cinsel yaantsn da oluturuyor benzemektedir. 89 Gregor, cinsel ynden de kendi bedenine yabanclamtr diyebiliriz ve de odas boaltlrken duvarda asl bu krkl kadn resmini niin onlara vermek istemediini de

anlayabiliriz. O sadece insan yaamndaki anlarna sahip kmtr.

88 Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.87

89 Franz Kafka, Deiim, s.85

47

4.1.2.5 Otorite

Otorite st bal altnda baba, ailenin geim yk ve kirac adam incelenecektir.

4.1.2.5.1 Baba

Anlatda Gregorun babas yal ve km bir adam olarak tasvir edilir. Daha nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi olan Baba, bu konumunu be yl nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu Gregora devretmitir. imdiyse kendini ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve kzyla emekliliini yaamaktadr.

Anlatda baba rolnn tekliini kaybederek ikiye blndn aka grrz. nk baba, aile reislii konumunu oluna brakarak geriye ekilmitir. Evin geimi oul tarafndan salanr. Bu da babay geri plana iter. Bu durum baba ile oul arasnda bir iktidar ekimesine neden olur. Her ikisi de ailenin reisi olmay dener. Mesela Gregor, anne ve babas kar kmasna ramen kz kardeini konservatuara gndermeyi kafasna koyar. Kz kardeine babalk yapamaya niyetlenir. Bu tr klarn babasnn ondan nefret etmesine yol at dnlebilir. Olunun yznden, babann babalk kimlii ikiye blnmtr; br yar olundadr artk. Gregor bir bcee dntkten sonra baba, kimliinin br yarsn tekrar ele geirir. Baba, Gregordan geri ald reislik pozisyonuyla otoritesini yeniden kurar. Olunu evdeki baba kimliini yaralad iin cezalandrr ve onu bu yzden yaralar.

Baba ve oul arasndaki bu hastalkl ilikinin sonucu erkek ocuunun babaya yabanclamasdr.

4.1.2.5.2 Patron ve Mdr

Unvan, anlat boyunca birka kez tekrarlanan fakat okurun sadece duyduu; adn

bile bilmedii hayalet bir otoritedir, Patron. Gregorun babasnn Patrona ykl miktarda borcu vardr. Gregor babasnn

borlarn demek iin o firmada alr; bor o kadar fazladr ki bitirebilmesi iin be-alt yla daha ihtiyac vardr.

48

habe ich einmal das Geld beisammen, um die Schuld der Eltern an ihn abzuzahlen - es drfte noch fnf bis sechs Jahre dauern90

Bu durum Gregoru Patronun klesi yapmtr.91 Patron; babas kendisine borlu

olduu iin i yaamndaki gnlk otoritesini bir kat daha artrmtr. Gregor bu durumdan olduka rahatszdr ve ayet iten atlmayacan bilse tm dndklerini

Patronun yzne kar syleyecektir.

Wenn ich mich nicht wegen meiner Eltern zurckhielte, ich htte lngst gekndigt, ich wre vor den Chef hingetreten und htte ihm meine Meinung von Grund des

Herzens aus gesagt92

Mdr Bey anlatnn ilk blmnde Gregorun ie niin ge kaldn sorgulamak iin eve gelir ve dnm renince de kap gider; o bir kukladr. Patronun sorgucusu grevini stlenmi silik bir otorite simgesidir denilebilir.

4.1.2.5.3 Kirac Bay

Kirac Bayn, anlatda Samsa ailesinin yaamnn mahremiyetine yaplm bir tecavz simgeledii sylenebilir. Evde bir oda kiralayan bu kiiler, aile yaamnn sahnesi olan oturma odasn yemek odas olarak kullanmaktadrlar; anne ve kz karde

de onlara hizmet eder. Bu yadrgatc durum Gregorun lmne dein srer. O ldkten sonra aile, Kirac Bay evden gnderme cesaretini kendilerinde bulur. Bu kiilerin Gregorun lmnden sonra evden kovulmalarnn dndrd ey gayet aktr. Onlar da evde yabancdrlar, Gregor da. Gregor ailenin yabancsdr ve bu yzden kovulmaldr; kirac bay bu noktada Gregorla zdeleir; nk onlar da onun gibi yabancdr.

90 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.57

91 Urs Ruf: Franz Kafka. Das Dilemma der Shne. Das Ringen um die Vershnung eines unlsbaren

Widerspruchsin den drei Werken 'Das Urteil', 'Die Verwandlung' und 'Amerika', Berlin, 1974 (Philologische Studien und Quellen, hrsg. v. Wolfgang Binder und Hugo Moser; 79). S.58

92 Franz Kafka, Die Verwandlung,a.g.y.,s.57

49

4.1.2.6 Hava

Bu blmde sis ve gne simgelerinin kompozisyon deerleri zerinde durulacaktr.

4.1.2.6.1 Sis

Yunan efsanelerindeki sylencelerin birounda Tanrlarn gvende kalabilmek iin kendilerini sisin ierisinde kalarak koruduklar bildirilir.93 Gregor dnme urad sabah darya bakt zaman da hava sislidir. Bu onun durumunu daha da belirsiz bir hale getirir. Youn sis tabakas ile dnmn

bilinmeyen nedenleri benzerlikler gsterir. Gregorun lmnden sonra sis dalr.

4.1.2.6.2 Gne

Dnyann neredeyse btn toplumlarnda gemi ve bugn de gne, yaamn kayna olarak bilinir. Gregorun lmnn ardndan ailesi aylar sonra ilk kez hep birlikte dar kar ve havann gneli olduu bu gzel gnde zgrce dolarlar.

Sie besprachen, bequem auf ihre Sitze zurckgelehnt, die Aussichten fr die Zukunft, und es fand sich, da diese bei nherer Betrachtung durchaus nicht schlecht waren, ... 94

Anlatda gne yeniden zgrln geliini ve umudu simgeler.

93 Lexikon des deutschen Aberglaubens, Bd. VI, S. 985-992

94 Franz Kafka, Die Verwandlung, a.g.y.,s.98

50

4.1.2.7

Gregor gezgin pazarlamacdr(Reisender).ini canla bala yaparak ksa srede nceleri yapt yardmclk grevinden maddi getirisi daha ok olan pazarlamaclk

grevine ykselmitir.

Und so hatte er damals mit ganz besonderem Feuer zu arbeiten angefangen und war fast ber Nacht aus einem kleinen Kommis ein Reisender geworden, der natrlich ganz andere Mglichkeiten des Geldverdienens hatte, und dessen Arbeitserfolge sich sofort in Form der Provision zu Bargeld verwandelten, das der erstaunten und beglckten

Familie zu Hause auf den Tisch gelegt werden konnte95

Bilindii gibi Gregor, ii gerei otellerde konaklayp gn birlik ilikiler ve sadece ie dayal bir sosyal evrede yaar. Arkada evresini de zorunlu olarak baka firmalarn pazarlamaclarndan seer ve iliki kurduu insanlarn byk ounluu genelde mterilerdir. altklar firma da dahi sevilmezler. Birok insan onlarn tonla para kazandn ve keyif attn dnr.

Man liebt den Reisenden nicht, ich wei. Man denkt, er verdient ein Heidengeld und fhrt dabei ein schnes Leben...96

Gregorun ii, yalnzlnn ve insanlarla arasndaki ilikinin boyutunu gsterir ve ekonomik ynden yabanclamasnn ipularn