12.stosowanie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska przy wykonywaniu prac...

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Jan Goworko Stosowanie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska przy wykonywaniu prac lakierniczych 714[03].Z1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006


1

Recenzenci: mgr inż. Krzysztof Lenkiewicz mgr Romuald Mazur Opracowanie redakcyjne: Jan Goworko Konsultacja: mgr. Zenon W. Pietkiewicz Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].Z1.01 Stosowanie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska przy wykonywaniu prac lakierniczych Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Warunki zdrowotne i higiena pracy w pomieszczeniach malarsko-

lakierniczych. Czynniki szkodliwe dla organizmów żywych i środowiska. Zagrożenia występujące w środowisku pracy podczas obróbki strumieniowo – ściernej. Pylenie. Hałas. Drgania mechaniczne

7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 17 4.1.3. Ćwiczenia 18 4.1.4. Sprawdzian postępów 19 4.2. Zagrożenia pożarowe i wybuchowe 20 4.2.1. Materiał nauczania 20 4.2.2. Pytania sprawdzające 24 4.2.3. Ćwiczenia 25 4.2.4. Sprawdzian postępów 25 4.3. Przepisy i normy bezpieczeństwa (w lakierni) 26 4.3.1. Materiał nauczania 26 4.3.2. Pytania sprawdzające 32 4.3.3. Ćwiczenie 32 4.3.4. Sprawdzian postępów 33 4.4. Organizacja bezpiecznej pracy w lakierni. Substancje toksyczne. Zasady

ewidencjonowania. Napisy informujące i ostrzegawcze

34 4.4.1. Materiał nauczania 34 4.4.2. Pytania sprawdzające 43 4.4.3. Ćwiczenie 43 4.4.4. Sprawdzian postępów 44 4.5. Okres i sposoby przechowywania materiałów pomocniczych

i lakierniczych 45

4.5.1. Materiał nauczania 45 4.5.2. Pytania sprawdzające 48 4.5.3. Ćwiczenia 49 4.5.4. Sprawdzian postępów 49 4.6. Instrukcje i przepisy w lakierni 50 4.6.1. Materiał nauczania 50 4.6.2. Pytania sprawdzające 52 4.6.3. Sprawdzian postępów 52 5. Sprawdzian osiągnięć 53 6. Literatura 57


3

1. WPROWADZENIE Poradnik, który otrzymujesz do rąk, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy

o przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz przepisach ochrony środowiska, a także ułatwi praktyczne wykonywanie czynności z uwzględnieniem przedmiotowej tematyki.

Poradnik ten zawiera: − wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika, − cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej, − zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki

modułowej, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

− literaturę. Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie ćwiczeń w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowej, wynikających z rodzaju wykonywanych czynności. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.


4

Schemat układu jednostek modułowych

714 [03].Z1 Podstawowe technologie

lakiernicze

714 [03].Z1.01 Stosowanie przepisów bhp, ochrony

ppoż. i ochrony środowiska przy wykonywaniu prac lakierniczych

714 [03].Z1.02 Przygotowanie powierzchni wyrobów do lakierowania

714 [03].Z1.03 Nakładanie powłok

lakierniczych

714 [03].Z1.04 Wytwarzanie powłok

malarsko – lakierniczych na wyrobach powszechnego

użytku

714 [03].Z1.06 Wykonywanie napraw i

renowacji pokryć lakierniczych

714 [03].Z1.05 Znakowanie powłok

lakierniczych

714 [03].Z1.07 Nanoszenie pokryć

ochronnych i ochronno -dekoracyjnych

714 [03].Z1.08 Ocenianie jakości powłok lakierniczych

714 [03].Z1.09 Organizowanie i wyposażenie lakierni


5

2.WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

− umieć korzystać z różnych źródeł informacji, − stosować obowiązujące w miejscu nauki przepisy bhp, ochrony ppoż. i ochrony

środowiska. − zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, − opanować podstawową wiedzę z zakresu lakiernictwa.


6

3.CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

− scharakteryzować zagrożenia występujące podczas pracy z lakierami i materiałami pomocniczymi,

− opisać zagrożenie pożarowe w pracy z łatwopalnymi materiałami lakierniczymi i pomocniczymi,

− przewidzieć zagrożenia związane z oparzeniami termicznymi w pracy z urządzeniami grzewczymi, piecami, suszarniami,

− przewidzieć zagrożenia oczu w pracy z lakierami lotnymi i materiałami pylistymi, − przewidzieć zagrożenia uszkodzenia słuchu w przypadku pracy urządzeń lakierniczych o

dużym natężeniu hałasu, − przewidzieć zagrożenia wystąpienia alergii w pracy z lakierami alergotoksycznymi, − zidentyfikować zagrożenia związane z zanieczyszczeniami środowiska naturalnego przez

lakiernie, − opisać wybuchowość substancji lakierniczych i pomocniczych (szczególnie

w wysokich temperaturach i ciśnieniach) − zastosować odzież ochronną i zabezpieczenia podczas pracy w lakierni, − zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony ppoż. i ochrony

środowiska w pomieszczeniach lakierniczych, − udzielić pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, − posłużyć się obowiązującymi normami oraz aktami prawnymi dotyczącymi

bezpieczeństwa pracy w lakierni.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Warunki zdrowotne i higiena pracy w pomieszczeniach

malarsko-lakierniczych. Czynniki szkodliwe dla organizmów żywych i środowiska. Zagrożenia występujące w środowisku pracy podczas obróbki strumieniowo – ściernej. Pylenie. Hałas. Drgania mechaniczne

4.1.1. Materiał nauczania

Pomieszczenia pracy w zakładach malarsko – lakierniczych powinny spełniać

wymagania przewidziane przepisami dla tego rodzaju pomieszczeń, ogólne i szczegółowe. Wymagania te są omówione w dziale III dotyczącym pomieszczenia pracy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przepisy ogólne tego rozporządzenia stanowią, że: Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czystości i porządku

oraz zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu zachowania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 14).

Pomieszczenia pracy (§ 15) i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.

W pomieszczeniach pracy (§ 15.2.), w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higienicznosanitarnych.

Ściany i sufity pomieszczeń pracy (§ 15.3.), w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybuchowym, powinny mieć pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją i gromadzeniem się pyłu oraz powinny być przystosowane do łatwego czyszczenia lub zmywania.

Jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych urządzeń może zachodzić niebezpieczeństwo wybuchu, stropy, dachy i ściany pomieszczeń pracy powinny być wykonane zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa dla tego rodzaju robót lub znajdujących się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi(§ 15.4.).

W pomieszczeniach oraz na drogach znajdujących się w obiektach budowlanych podłogi powinny być stabilne, równe, nieśliskie, niepylące i odporne na ścieranie oraz nacisk, a także łatwe do utrzymania w czystości (§ 16).

W pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe palnych par, pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny być wykonane z materiału niepowodującego iskrzenia mechanicznego lub wyładowań elektrostatycznych.

Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu otaczającego terenu, z wyjątkiem pomieszczeń, o których mowa w ust. 2, oraz jeżeli wymaga tego rodzaj produkcji (w chłodniach, rozlewniach win itp.) (§ 18).

Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach(§ 19).


8

Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.). Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż (§ 20): 1) 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia; 2) 3,3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Wysokość określona w ust. 1 pkt 1 może być zmniejszona do: 1) 2,5 m w świetle:

− jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia lub,

− w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia;

Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż: 1) 2,2 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia; 2) 2,5 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące

występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych poziomach powinny

prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami (§ 21). Wymagania, jakie powinny spełniać schody i pochylnie, określają przepisy techniczno-

budowlane. Wymiary otworów drzwiowych w każdym pomieszczeniu powinny być odpowiednie do

liczby pracowników z nich korzystających oraz do rodzaju i wielkości używanych urządzeń transportowych i przemieszczanych ładunków. Wymiary otworów drzwiowych określa Polska Norma(§ 22).

Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamykane w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeżeli istnieją względy wymagające zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupoważnionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z zewnątrz, a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza. W takiej sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pracowników znajdujących się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz (§ 23).

Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znajdujące się w pomieszczeniach pracy, narażone na uszkodzenia w związku z rodzajem prowadzonych prac, powinny być od strony, po której mogą znajdować się ludzie, osłonięte siatką zabezpieczającą przed odłamkami szkła (§ 24).

Rozporządzenie określa również wymagania stawiane ogrzewaniu i wentylacji: W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju

wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14°C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K)(§ 30). Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz (§ 31).


9

W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych (§ 32).

W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.

Wymagania dotyczące parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy określają odrębne przepisy i Polskie Normy.

Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zhermetyzowania, urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi (§ 34).

Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia (§ 35).

Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.

Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) - w pozostałych przypadkach (§ 36).

W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebezpieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej.

W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić(§37): 1) odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu

niedopuszczenia do awarii; 2) stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się

hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych. Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodliwych dla

zdrowia awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, należy zastosować system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia.

Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacją powietrza ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż 10% ogólnej ilości wymienianego powietrza (§ 38).

W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeń pracy przy stosowaniu recyrkulacji zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno przekraczać poziomu, przy którym suma stosunków stężeń poszczególnych substancji do odpowiadających im wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń przekracza 0,3.

W zakładzie malarsko – lakierniczym powinny znajdować się zgodnie z rozporządzeniem pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne oraz zaopatrzenie pracowników w napoje i środki higieny osobistej. Wymagania są przedstawione niżej:

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić oprócz wody, inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników.


10

Pracodawca zatrudniający pracowników przy pracach wykonywanych w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30°C (303 K), jest obowiązany zapewnić klimatyzowane pomieszczenie do wypoczynku, wyposażone w stoły oraz krzesła z oparciem spełniające wymagania ergonomii. Liczba miejsc siedzących powinna być nie mniejsza niż jedno miejsce na pięciu pracowników korzystających z pomieszczenia, zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Odległość od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia klimatyzowanego nie powinna przekraczać 75 m.

Pracownikom zatrudnionym w warunkach, o których mowa w ust. 1, należy stworzyć możliwość obmycia ciała, szczególnie w ciepłej porze roku - poprzez umieszczenie w pobliżu pomieszczeń pracy natrysków ręcznych na giętkich przewodach, z doprowadzeniem ciepłej wody.

Jako pomieszczenia do wypoczynku mogą być wykorzystane jadalnie, o ile spełniają wymagania.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom środków higieny osobistej, których ilość i rodzaje powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach.

Szczegółowe wymagania dla pomieszczeń higieniczno-sanitarnych określa załącznik do rozporządzenia „WYMAGANIA DLA POMIESZCZEŃ I URZĄDZEŃ HIGIENICZNOSANITARNYCH”. Stanowią one, że:

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym odbywa się praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń pracy powinno być również ogrzewane.

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być usytuowane w sposób uniemożliwiający pracownikom korzystającym z nich przechodzenie przez pomieszczenia, w których stosowane są substancje trujące lub materiały zakaźne albo wykonywane są prace szczególnie brudzące, jeżeli nie pracują oni w kontakcie z tymi czynnikami.

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być ogrzewane, oświetlone i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami.

Wysokość pomieszczeń higieniczno-sanitarnych nie powinna być w świetle mniejsza niż 2,5m. Dopuszcza się zmniejszenie wysokości pomieszczeń higieniczno-sanitarnych do 2,2 m w świetle - w przypadku usytuowania ich w suterenie, piwnicy lub na poddaszu.

Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia higieniczno-sanitarne oraz znajdujące się w nich urządzenia w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich przez pracowników.

Podłoga oraz ściany pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinny być tak wykonane, aby możliwe było łatwe utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach. Ściany pomieszczeń do wysokości co najmniej 2 m powinny być pokryte materiałami gładkimi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci.

W pomieszczeniach umywalni i natrysków na podłogach wykonanych z materiałów o dużym przewodnictwie ciepła należy ułożyć w miejscach mycia się podkładki izolujące (podesty).

Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Nie dotyczy to zakładu pracy, w którym jest zatrudnionych do dziesięciu pracowników na jednej zmianie - pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń.

Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić im co najmniej ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków. Jeżeli


11

w zakładzie pracy takiego pracodawcy nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i prace brudzące lub nie występują szczególne wymagania sanitarne, miejsca do spożywania posiłków, przechowywania odzieży oraz umywalki mogą znajdować się w jednym pomieszczeniu.

Odzież powinna być przechowywana w szatniach lub odpowiednio w pomieszczeniach. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mogą przechowywać swoją odzież w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach pracy.

Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie urządzeń higienicznosanitarnych oraz dojść do nich - do potrzeb i możliwości tych pracowników wynikających ze zmniejszonej sprawności, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.

Pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży roboczej i ochronnej. Jeżeli przeznaczona do prania odzież robocza lub ochronna może stać się powodem skażenia innej odzieży pranej jednocześnie lub jeżeli jest ona szczególnie zabrudzona, a także gdy wymagają tego specjalne względy higieny produkcji, w zakładzie pracy powinna być urządzona specjalna pralnia odzieży wyposażona w urządzenia mechaniczne do prania.

Przy pralni należy zapewnić możliwość odpylania, degazacji, dezynfekcji, suszenia oraz naprawy odzieży roboczej i ochronnej.

W zakładzie pracy, w którym odzież pracowników jest narażona na zanieczyszczenie substancjami trującymi, należy stosować urządzenia służące do neutralizacji tych substancji. Czynniki szkodliwe dla organizmów żywych i środowiska Tabela 1 Klasyfikacja zagrożeń zawodowych (według Europejskiego Technicznego Biura Związków

Zawodowych ds. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa)

Nazwa czynnika zagrożenia zawodowego

Wyszczególnienie zagrożeń Występowanie w pomieszczeniach malarsko-

lakierniczych, np. 1. Czynniki fizyczne 1.1 Przedmioty

wprowadzone w ruch części wirujące, obiegające, przemieszczające się, wykonujące ruchy złożone

elementy wirujące szlifierek, wiertarki, wkrętaki,

1.2 Przedmioty poruszające się swobodnie

przedmioty upadające, toczące się, wywracające się, będące w poślizgu

młotki,

1.3 Części oddzielające się wióry, iskry, odpryski, odłamki, pyły pyły powstające w czasie szlifowania, czynnik roboczy w czasie piaskowania, iskry

1.4 Materiały wypływające (ciekłe)

płyny, gazy, pary, dymy, mgły farby, lakiery, rozpuszczalniki, aerozole materiału malarskiego, gazy techniczne

1.5 Zdarzenia uwarunkowane geomechanicznie

zawalenia, zapadnięcia, osunięcia gruntu, upadki kamieni

nie występują

1.6 Niedogodne przestrzenie ruchu (komunikacyjne)

ciasnota, nieergonomiczne wymiary pomieszczeń, kolizje

występują przy złej organizacji pracy

1.7 Niebezpieczne nawierzchnie (posadzki)

krawędzie, naroża, ostre, spiczaste występy, przedmioty wystające z posadzek, nawierzchnie śliskie,

ostre krawędzie przedmiotów malowanych lub lakierowanych, urządzenia


12

nawierzchnie narażone na oblodzenie i wysoką temperaturę

i instalacje wystające z posadzek

1.8 Niebezpieczna nawierzchnia stawiania stóp

miejsca śliskie, mokre, oblodzone, zatłuszczone, zaoliwione, miejsca wzniesień, zagłębienia, nieporządek, pochyłości

występuje przy nie przestrzeganiu harmonogramu czyszczenia pomieszczeń lakierni,

1.9 Warunki utrudnione miejsca sklejania się, ruchome płaszczyzny, miejsca w których mogą tworzyć się pętle, zagrożenia odrzutem, praca pod ziemią, pod wodą , stan nieważkości

występują miejsca sklejenia w strefie oddziaływania strumienia aerozoli lakierniczych (strefa lakierowania i przestrzenie filtrowania i wentylacji)

1.10 Zagrożenia związane z energią elektryczną

napięcie dotyku, pole elektryczne, pole magnetyczne, łuk elektryczny, ładunki elektrostatyczne

występują urządzenia elektryczne prądu zmiennego i prądu stałego o różnych napięciach roboczych,

1.11 Zagrożenie pożarowe i wybuchowe

układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień, iskry, rozgrzane powierzchnie, mieszaniny wybuchowe, materiały zapalne, nagromadzenie tlenu

materiały malarskie, lakiery, rozpuszczalniki, oleje, aerozole palne, gazy palne, wysokie temperatury, energia elektryczna, elektryczność statyczna, źródła otwartego ognia,

1.12 Nadciśnienie, podciśnienie, zmiany ciśnienia

sprężone powietrze i gazy techniczne, pary i ciecze pod ciśnieniem

nanoszenie powierzchni malarskich (lakierniczych) metodami natryskiwania odbywa się z wykorzystaniem gazów (powierzchnia pod ciśnieniem)

1.13 Klimat temperatura, wilgotność i ruch powietrza, promieniowanie cieplne, zanieczyszczenia powietrza, opady atmosferyczne, mgła, oblodzenie, burze

Klimat nie jest istotnym czynnikiem zagrożenia w pomieszczeniach malarsko- lakierniczych

1.14 Oświetlenie natężenie oświetlenia, równomierność oświetlenia- miejscowego i ogólnego, kontrast, pole widzenia, oślepianie, barwy świetlne, efekt stroboskopowy

Klimat nie jest istotnym czynnikiem zagrożenia w pomieszczeniach malarsko- lakierniczych

1.15 Hałas hałas stały, okresowy, pulsujący w pomieszczeniach lakierni występuje wiele źródeł hałasu: urządzenia obróbki strumieniowo ściernej, urządzenia do natryskiwania, sprężarki, urządzenia wentylacyjne, szlifierki, suszarki,


13

1.16 Wibracja miejscowa, ogólna w pomieszczeniach malarsko- lakierniczych występuje wibracja miejscowa, związana z użytkowaniem urządzeń wibrujących,

1.17 Niedostateczna sygnalizacja

sygnały słabe, zakłócenia, sygnały nierozpoznawalne

W pomieszczeniach malarsko- lakierniczych, w przestrzeniach zagrożonych wybuchem czynnikiem zagrażającym może być brak sygnalizacji lub niedostateczny poziom sygnalizacji

1.18 Promieniowanie jonizujące (alfa, beta, gamma), elektromagnetyczne, podczerwone, ultrafioletowe, Promieniowanie X, mikrofale, promieniowanie laserowe

wszystkie urządzenia elektryczne, suszarki na podczerwień, itd.

2. Zagrożenia chemiczne 2.1 Substancje chemiczne substancje toksyczne, drażniące, żrące,

rakotwórcze, mutagenne, teratogenne, powodujące alergie

Wszystkie materiały lakiernicze

2.2 Reakcje chemiczne wyzwalające (uwalniające) substancje, wyzwalające (uwalniające) energię (reakcje egzotermiczne)

W lakierni nie występują

3. Zagrożenia biologiczne 3.1 Żywe komórki mikroorganizmy, bakterie, wirusy,

pleśnie, grzyby, glony jednokomórkowe, komórki zwierzęce i ludzkie, kultury tkanek


3.2 Części składowe komórek

komponenty biologiczne, aktywne enzymy, biomasa


3.3 Makroorganizmy rośliny, zwierzęta W lakierni nie występują 4. Fizyczne i psychiczne

czynniki zagrożenia

4.1 Niewłaściwe obciążenia fizyczne

brak ruchu, jednostronne obciążenie ciała, nadmierne obciążenie statyczne i dynamiczne

W lakierni występują: jednostronne obciążenie ciała, nadmierne obciążenie statyczne i dynamiczne

4.2 Nadmierne obciążenie psychiczne

Zmęczenie psychiczne, monotonia, stres, psychiczne przeciążenie

W lakierni występują: zmęczenie psychiczne, monotonia, stres,

5. Czynniki zagrożenia związane z organizacją pracy, łącznie z uwarunkowaniami socjologicznymi


14

5.1 System organizacji regulacja obowiązków, zadania, kompetencje, organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa

W lakierni mogą występować: regulacja obowiązków, organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa

5.2 Przebieg pracy Regulacja zadań cząstkowych, przebieg pracy, podział i przydział robót, struktura pracy, zarządzania zakładu pracy, instrukcje

W lakierni mogą występować: przebieg pracy, podział i przydział robót, struktura pracy, instrukcje

5.3 Aspekty socjologiczne treść pracy, zadania, relacje osobowe, komunikowanie się, partycypacja, zgodność, współdecydowanie

W lakierni mogą występować: treść pracy, relacje osobowe, komunikowanie się, zgodność,

6. Względy osobowe jako czynnik zagrożenia

brak kwalifikacji, umiejętności, doświadczenia, biegłość, nastawienie, motywacja, brak predyspozycji (przydatności) pod względem fizycznym, zdrowotnym, ograniczenia i przeciwwskazania do wykonywania określonej pracy, niewystarczające predyspozycje intelektualne i psychiczne

W lakierni mogą występować: brak kwalifikacji, umiejętności, doświadczenia, biegłość, nastawienie, motywacja, brak predyspozycji (przydatności) pod względem fizycznym, zdrowotnym, ograniczenia i przeciwwskazania do wykonywania określonej pracy,

Wartości dopuszczalne czynników szkodliwych w środowisku pracy są określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2002 nr 217 poz. 1833) ze zm. - Dz. U. 2005 nr 212 poz. 1769. Zagrożenia występujące w środowisku pracy podczas obróbki strumieniowo – ściernej. Pylenie. Hałas. Drgania mechaniczne.

Zagrożenia występujące w środowisku pracy podczas obróbki strumieniowo ciernej zostały określone w rozdziale 2 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 stycznia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz. U. z dnia 4 lutego 2004 r.)

Z treści § 3. 1. wynika, że do czyszczenia powierzchni powinno stosować się: 1) ścierniwa metalowe, w szczególności: śrut ostrokątny lub kulisty staliwny albo

żeliwny, cięty drut stalowy; 2) ścierniwa niemetalowe, w szczególności: piaski kwarcowe w metodach

pneumatycznych mokrych i wilgotnych, elektrokorund, ścierniwa odpadowe, w tym żużel pomiedziowy, paleniskowy, wielkopiecowy, rozdrobnione skały i minerały,


15

w tym oliwin, staurolit, dolomit, granit i inne, inne ścierniwa sztucznie wytworzone i organiczne. Natomiast do czyszczenia powierzchni niedopuszczalne jest stosowanie suchego piasku

kwarcowego jako ścierniwa lub dodatku do innych ścierniw. Podczas stosowania w pomieszczeniach ścierniw z rozdrobnionych skał i minerałów,

zawierających wolną krzemionkę, należy oznaczać w tym pomieszczeniu stężenie pyłu całkowitego i respirabilnego, którego wartości nie mogą być wyższe od podanych w załączniku 1 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833).

Jak wynika z § 4. 1. stanowiska pracy usytuowane na otwartej przestrzeni powinny być oznakowane tablicami informacyjno-ostrzegawczymi oraz tak zlokalizowane, aby nie powodowały zagrożeń dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz osób postronnych.

Po oczyszczeniu powierzchni resztki zużytego ścierniwa i inne zanieczyszczenia należy usunąć z miejsca pracy i przekazać do regeneracji lub utylizacji.

W § 5. określono, że czyszczenie powierzchni z powłok lakierowych zawierających związki ołowiu lub inne toksyczne składniki przy użyciu urządzeń z otwartym obiegiem ścierniwa powinno odbywać się wyłącznie na stanowisku pracy szczelnie osłoniętym i wyposażonym w układ filtracyjno-wentylacyjny.

Dopuszczalne jest stosowanie w pomieszczeniu zamkniętym przenośnych i przewoźnych urządzeń do obróbki podciśnieniowej z zamkniętym obiegiem ścierniwa, pod warunkiem, że są wyposażone w układ filtracyjno-wentylacyjny i zasobnik pyłu (§6).

Komory robocze przeznaczone do czyszczenia powierzchni powinny być podłączone do ssących układów filtracyjno-wentylacyjnych i w taki sposób zabezpieczone, aby wyeliminować możliwość zapylenia pomieszczenia, w którym zostały zainstalowane(§ 7).

Stanowiska pracy(§ 8), przy których odbywa się czyszczenie powierzchni, powinny być wyposażone w instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy uwzględniającą wymagania dotyczące: 1) zasad obsługi, konserwacji oraz kontroli urządzeń używanych w procesie czyszczenia

powierzchni metali i innych materiałów konstrukcyjnych; 2) rodzajów środków ochrony indywidualnej, które należy stosować w zależności od

technologii czyszczenia oraz występujących czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia pracownika i osób przebywających w strefie pracy. Niedopuszczalne jest stosowanie urządzeń do strumieniowo-ściernego czyszczenia

powierzchni niewyposażonych w system umożliwiający zamknięcie wypływu ścierniwa z dyszy roboczej bezpośrednio przez pracownika wykonującego proces czyszczenia.

Pracownicy obsługujący urządzenia przeznaczone do czyszczenia powierzchni zainstalowane w komorach roboczych powinni być asekurowani przez co najmniej jednego pracownika znajdującego się na zewnątrz komory robocze (§ 9. 1).

Pracownicy obsługujący urządzenia zainstalowane w komorze roboczej powinni być wyposażeni w środki ochrony indywidualnej, o których mowa w § 8 ust. 1 pkt 2.

Praca w komorze roboczej powinna trwać jednorazowo nie dłużej niż 40 minut, a przerwa powinna trwać co najmniej 20 minut, podczas której pracownicy powinni przebywać w miejscu z dopływem czystego powietrza (§ 9.3).

Komora robocza powinna być wyposażona w świetlny sygnalizator pracy informujący o zagrożeniach oraz awaryjny wyłącznik urządzeń. Drzwi wejściowe do komory roboczej powinny być otwierane dopiero po uprzednim odpyleniu jej wnętrza(§ 9.4).

Wielokrotność wymiany powietrza w komorze roboczej powinna zapewniać (§ 9.5) dobrą widoczność oraz być zależna od: 1) rodzaju czyszczonego materiału lub usuwanej powłoki malarskiej;


16

2) ilości stanowisk pracy; 3) rodzaju i ilości zużywanego ścierniwa. Oraz niedopuszczalne jest: 1) podejmowanie pracy w komorze roboczej bez odpowiednich środków ochrony

indywidualnej; 2) czyszczenie powierzchni przy niedomkniętych drzwiach komory roboczej lub

niesprawnym systemie wentylacyjnym; 3) kierowanie strumienia ścierniwa z dyszy poza czyszczony przedmiot.

Wg § 10 W przypadku obsługiwania urządzeń do czyszczenia powierzchni przez otwory w ścianie kabiny, otwory te powinny być wyposażone w szczelne gumowe rękawy usytuowane na wysokości przedramienia pracownika.

Stanowiska pracy natomiast, powinny być wyposażone w ergonomiczne krzesła przystosowane do warunków wykonywanej pracy.

Poza zagrożeniami opisanymi w powyższym rozporządzeniu podczas obróbki strumieniowo ciernej występują również inne czynniki zagrożeń, m. in. hałas i drgania. Czynniki te są opisane w ROZPORZĄDZENIU MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. z dnia 18 grudnia 2002 r.)

Podczas obróbki strumieniowo ciernej występuje hałas słyszalny, hałas infradźwiękowy i hałas ultradźwiękowy:

Hałas w środowisku pracy jest charakteryzowany przez: − poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy

i odpowiadającą mu ekspozycję dzienną lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy i odpowiadającą mu ekspozycję tygodniową (wyjątkowo w przypadku hałasu oddziałującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu), Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy

nie może przekraczać 85 dB. Maksymalny poziom dźwięku A nie może przekraczać wartości 115 dB. Szczytowy poziom dźwięku C nie może przekraczać wartości 135 dB. Wartości podane wyżej stosuje się, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają

wartości niższych. Hałas infradźwiękowy Hałas infradźwiękowy na stanowiskach pracy jest charakteryzowany przez:

− równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G odniesiony do tygodnia pracy (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu infradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu),

− szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego. Równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką

częstotliwościową G odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy nie może przekraczać wartości 102 dB.

Szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego nie może przekraczać wartości 145 dB. Wartości podane wyżej obowiązują jednocześnie.


17

Hałas ultradźwiękowy Hałas ultradźwiękowy na stanowiskach pracy jest charakteryzowany przez:

− równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz odniesione do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz odniesione do tygodnia pracy (wyjątkowo w przypadku oddziaływania hałasu ultradźwiękowego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu),

− maksymalne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 do 40 kHz. Drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne i drgania o ogólnym

działaniu na organizm człowieka: Drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne Drgania na stanowisku pracy działające na organizm człowieka przez kończyny górne są charakteryzowane przez: − ekspozycję dzienną, wyrażoną w postaci równoważnej energetycznie dla 8 godzin , − ekspozycję trwającą 30 minut i krócej.

Wartość ekspozycji dziennej nie może przekraczać 2,8 m/s2. Wartość ekspozycji trwającej 30 minut i krócej nie może przekraczać 11,2 m/s2. Drgania na stanowisku pracy o ogólnym działaniu na organizm człowieka są

charakteryzowane przez: − ekspozycję dzienną, wyrażoną w postaci równoważnego energetycznie dla 8 godzin

działania skutecznego, − ekspozycję trwającą 30 minut i krócej, wyrażoną w postaci skutecznego, ważonego

częstotliwościowo przyspieszenia drgań. Wartość ekspozycji dziennej nie może przekraczać 0,8 m/s2. Wartość ekspozycji trwającej 30 minut i krócej nie może przekraczać 3,2 m/s2. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. W jakim przepisie zostały określone ogólne wymagania pomieszczeń zakładów malarsko- lakierniczych?

2. zabezpieczające? 3. Podaj minimalną temperaturę obowiązującą w pomieszczeniach pracy. 4. Od czego zależy zastosowana w pomieszczeniach pracy wentylacja? 5. W jakim sytuacji należy stosować system kontrolny sygnalizujący zagrożenia? 6. Od czego zależy rodzaj pomieszczeń sanitarnych w zakładach pracy? 7. W jakich przypadkach pracodawca powinien zapewnić pomieszczenia klimatyzowane? 8. Jak powinny być usytuowane pomieszczenia higieniczno –sanitarne w zakładzie pracy? 9. Przepisy jakiego rozporządzenia muszą spełniać pomieszczenia malarsko- lakiernicze

zanim odda się je do eksploatacji? 10. Wymień zagrożenia, przed którymi powinien chronić budynek. 11. W jaki sposób obiekt powinien spełniać wymagania czystości powietrza? 12. W jaki sposób obiekt powinien spełniać wymagania ochrony przed hałasem? 13. Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 14. Wymień przedmioty wprowadzone w ruch jako czynniki fizyczne zagrożenia 15. Wymień niebezpieczne nawierzchnie jako fizyczne czynniki zagrożenia. 16. Wymień rodzaje niebezpiecznych nawierzchni stawiania stóp jako fizyczne czynniki

zagrożenia.


18

17. Wymień utrudnione warunki w miejscu pracy jako fizyczne czynniki zagrożenia. 18. czynniki zagrożenia. 19. Wymień przykłady nadmiernego obciążenia psychicznego. 20. Wymień elementy systemu organizacji pracy jako czynników zagrożenia. 21. W jakim przepisie prawnym określone zostały zagrożenia występujące w środowisku

pracy podczas obróbki strumieniowo ciernej? 22. Wymień materiały ścierne, jakie powinny być używane do obróbki strumieniowo

ściernej. 23. Jakich materiałów nie powinno się stosować do obróbki strumieniowo ściernej? 24. Jak należy postępować z zużytym ścierniwem? 25. Jakie wymagania musi spełniać stanowisko, w którym używa się ścierniwa z dodatkiem

materiałów niebezpiecznych? 26. Jak powinny być skonstruowane zamknięcia wypływu ścierniwa? 27. Jak powinni być zabezpieczeni pracownicy pracujący w komorach obróbki strumieniowo

ściernej? 28. Jakie wymagania powinna spełniać komora do obróbki strumieniowo ściernej? 29. strumieniowo ściernej czynników szkodliwych z ich dopuszczalnymi normami? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Identyfikacja zagrożeń podczas pracy w lakierni. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją użytkowania i bezpieczeństwa zainstalowanych (używanych) w lakierni urządzeń.

2) porównać zapisy w części instrukcji technologiczno – ruchowej z wymogami ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 14 stycznia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz. U. z dnia 4 lutego 2004 r.)

3) sporządzić listę rozbieżności . 4) realizować ćwiczenie zespołowo.

Wyposażenie stanowiska:

− instrukcje urządzeń stosowanych w lakierni, − rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 14 stycznia 2004 r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz. U. z dnia 4 lutego 2004 r.),

− instrukcja technologiczno – ruchowa, − karty charakterystyk substancji niebezpiecznych znajdujących się w lakierni, informacje

o pozostałych materiałach używanych w procesie technologicznym, − materiały piśmienne.


19

Ćwiczenie 2 Kontrola spełnienia wymagań przez urządzenia do obróbki strumieniowo ściernej. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś::

1) zapoznać się z instrukcją użytkowania i bezpieczeństwa zainstalowanych (używanych) w lakierni urządzeń do obróbki strumieniowo ściernej

2) porównać zapisy w części instrukcji technologiczno – ruchowej dotyczącej obróbki strumieniowo ściernej z wymogami Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 stycznia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz. U. z dnia 4 lutego 2004 r.)

3) sporządzić listę rozbieżności . Wyposażenie stanowiska:

− instrukcje urządzeń stosowanych w lakierni do obróbki strumieniowo -ściernej, − rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 14 stycznia 2004 r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym (Dz. U. z dnia 4 lutego 2004 r.),

− materiały piśmienne. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: TAK NIE 1) wymienić przepisy prawne określające wymagania higieniczno

sanitarne dla pomieszczeń pracy (malarsko- lakierniczych)?

2) określić podstawowe parametry dla pomieszczeń pracy (temperatura, kubatura, powierzchnia, wentylacja, itp.)?

3) wymienić zagrożenia, przed którymi powinien chronić obiekt zakładu pracy?

4) wymienić rodzaj pomieszczeń sanitarno – higienicznych w lakierni?

5) w jakim przepisie podane są dopuszczalne poziomy substancji niebezpiecznych i szkodliwych?

6) wymienić rodzaje czynników szkodliwych występujących w procesach pracy?

7) w jakich procesach pracy lakierni występują czynniki szkodliwe i niebezpieczne i sytuacje zagrożenia?

8) wymienić przepisy, w których znajdziesz wymagania dla obróbki strumieniowo ściernej?

9) określić podstawowe wymagania jakie powinny spełniać komory i urządzenia do obróbki strumieniowo ściernej?

10) niedopuszczalne metody i materiały stosowane w czasie obróbki strumieniowo ściernej?

11) ocenić zgodność stosowanych rozwiązań z przepisami i instrukcjami?


20

4.2. Zagrożenia pożarowe i wybuchowe 4.2.1. Materiał nauczania

Celem dokonania analizy i oceny zagrożenia pożarowego pomieszczeń malarskich i lakierni niezbędne jest zapoznanie się z takimi zjawiskami jak wybuch przestrzenny, charakterystyką gazów i par cieczy palnych, charakterystyka pyłów ciał stałych, klasyfikacją przestrzeni zagrożonych wybuchem. Opis przedmiotowych zagadnień przedstawiony jest poniżej. Jedną z przyczyn powstawania pożarów są wybuchy, które mogły je zainicjować. Wybuchy te są przede wszystkim związane ze stosowaniem lub przechowywaniem substancji, które w sprzyjających warunkach wytwarzają z powietrzem mieszaniny palne i wybuchowe. Takie niebezpieczne substancje, jak gazy, pary, pyły, ciecze i włókna, występują w wielu zakładach przemysłowych oraz stanowią duże zagrożenie w wielu gałęziach gospodarki. Charakterystyka wybuchu przestrzennego

Wybuch mieszaniny gazów, par, mgieł lub pyłów z powietrzem jest określany jako wybuch przestrzenny. W mieszaninie takiej następuje spalanie przestrzenne w całej objętości, którą zajmuje mieszanina (rys.). Zagrożenie takim wybuchem powstaje przeważnie w pomieszczeniach i w tych strefach pomieszczeń, gdzie przebiegają procesy technologiczne z zastosowaniem tych form materii, a także w budynkach mieszkalnych i innych, w których gaz ulatnia się z instalacji lub butli. Według rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. zagrożenie wybuchem definiuje się jako możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy, pyły lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon (iskra, łuk elektryczny lub przekroczenie temperatury samozapłonu) wybuchają, czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze wzrostem ciśnienia.

Aby mogło dojść do wybuchu przestrzennego, potrzebne są elementy: − materiał palny wymieszany z powietrzem, − stężenie materiału palnego w powietrzu musi mieścić się w określonych granicach, − źródło zapłonu. Zakres wybuchowości - zakres wartości stężenia substancji palnej w powietrzu, w granicach którego może dojść do wybuchu. Temperatura zapłonu - minimalna temperatura, przy której w określonych warunkach badania z cieczy wydziela się palny gaz lub para w ilości wystarczającej do natychmiastowego zapłonu z zastosowaniem efektywnego źródła zapłonu. Temperatura samozapłonu - najniższa temperatura ogrzanych ścianek naczynia, oznaczona w określonych warunkach badania, w której następuje zapalenie palnej substancji w postaci mieszaniny gazu lub pary z powietrzem. Charakterystyka gazów i par cieczy palnych Gazy palne są zaliczane do grupy substancji, które z powietrzem tworzą mieszaniny wybuchowe przy dowolnych temperaturach. Spalanie gazów może przebiegać dyfuzyjnie (jest to spalanie kontrolowane poprzez dyfuzję gazu do utleniacza) lub kinetycznie (jest to spalanie niekontrolo-wane, którego czas spalania zależy tylko od szybkości reakcji chemicznej między utleniaczem a ciałem palnym). Spalanie kinetyczne stwarza znacznie większe zagrożenie. Wybuch przestrzenny mogą powodować m.in. gazy i pary emitowane z następujących materiałów: − gaz grzewczy − węglowodory − klej i rozpuszczalniki lepkie − rozpuszczalniki i rozcieńczalniki farb − lakiery i żywice


21

− dodatki produkcyjne do wyrobów farmaceutycznych, barwników syntetycznych, aromatów i perfum

Charakterystyka pyłów ciał stałych Przez pojęcie pyłów palnych rozumie się wszystkie pyły palne pochodzenia organicznego, jak

również pyły powszechnie uważane za niepalne, np. pyły metali. Pyły mogą ulegać zapaleniu w warstwie lub w obłoku. Bardziej niebezpieczne jest zapalenie się chmury pyłowej unoszącej się w powietrzu. Ograniczenie powierzchni przestrzeni wybuchu sprzyja gwałtowności wybuchu pyłowego.

Pyły kwalifikuje się jako: niewybuchowe, słabo wybuchowe (pyły węgla, tworzyw sztucznych, art. spożywczych), silnie wybuchowe (pyły pigmentów organicznych) i bardzo silnie wybuchowe (pyły aluminium).

Wybuch przestrzenny mogą powodować pyły (a także pudry) takich materiałów, jak: magnez, aluminium, siarka, celuloza, skrobia kukurydziana, żywice epoksydowe, polistyreny, węgiel, drewno, zboże (mąka), mleko, cukier (cukier lodowaty).

Im cząsteczki pyłu są mniejsze, tym większe jest zagrożenie wybuchem i mieszanina powietrzno-pyłowa łatwiej się spala. Najniebezpieczniejsze są pyły, których cząsteczki osiągają maksymalną wielkość (średnicę 75 µm). Od wielkości cząsteczki zależy szybkość reakcji rozchodzenia się płomienia oraz siła wybuchu. Bardzo drobne cząsteczki tworzące chmurę pyłową mają olbrzymią powierzchnię absorbującą cząstki tlenu z powietrza.

Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem jest jednym z głównych punktów oceny ryzyka

wybuchu w obiektach przemysłowych. Od prawidłowo przeprowadzonej klasyfikacji zależy bezpieczeństwo ludzi i zakładu. W obiektach i na terenach przyległych, gdzie prowadzone są procesy technologiczne z użyciem materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe lub w których materiały takie są magazynowane, należy dokonać oceny zagrożenia wybuchem. Ocena zagrożenia wybuchem powinna być dokonana przez inwestora lub biuro projektowe, ewentualnie przez użytkownika, lub wspólnie, tj. przez te osoby, które decydują o procesie technologicznym. W ocenie zagrożenia wybuchem należy uwzględnić wszystko to, co może mieć wpływ na powstanie mieszaniny wybuchowej (rodzaj źródła emisji, rodzaj i czas wydzielania substancji palnych, rodzaj wentylacji, ciśnienie, temperatura itp.).

Klasyfikacja stref dla palnych gazów i par cieczy Przestrzenie zagrożone wybuchem mieszanin gazów palnych i par cieczy palnych z powietrzem klasyfikuje się na strefy według częstości i czasu występowania gazowej atmosfery wybuchowej w następujący sposób: do strefy 0 zalicza się przestrzenie, w których mieszanina wybuchowa występuje ciągle lub w dłuższym okresie do strefy 1 zalicza się przestrzenie, w których powstanie lub pojawienie się mieszaniny wybuchowej jest prawdopodobne w normalnych warunkach pracy w ilościach, które mogą w sprzyjających warunkach doprowadzić do powstania mieszaniny wybuchowej do strefy 2 zalicza się przestrzenie, w których podczas normalnych warunków pracy powstanie lub pojawienie się mieszaniny wybuchowej jest mało prawdopodobne, a jeżeli do tego dojdzie, to w niedużej objętości w krótkim okresie.

Klasyfikacja stref dla palnych pyłów i włókien Miejsca, w których jest możliwe występowanie atmosfer wybuchowych, powstających w wyniku

mieszaniny obłoku palnego pyłu z powietrzem, klasyfikuje się do następujących stref: do strefy 20 zalicza się przestrzenie (obszary), gdzie mieszanina wybuchowa w postaci obłoku pyłu w powietrzu występuje stale, długo lub często, np. zasobniki, kosze samowyładowcze, silosy, cyklony, filtry, systemy transportowe pyłu, mieszarki, młyny, suszarki, urządzenia workujące, na zewnątrz urządzeń i instalacji, w obszarze pyłów osiadłych o niekontrolowanej grubości;


22

do strefy 21 zalicza się przestrzenie (obszary), gdzie mieszanina wybuchowa w postaci obłoku pyłu palnego w powietrzu może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania, np. przestrzenie na zewnątrz wyposażenia technologicznego i w okolicach otworów, włazów, pokryw, które są często otwierane, przestrzenie na zewnątrz wyposażenia technologicznego w pobliżu miejsca napełniania i opróżniania podajników taśmowych, stanowisk wyładowczych samochodów, gdzie nie zastosowano środków zapobiegających tworzeniu się mieszaniny wybuchowej. Przestrzenie na zewnątrz wyposażenia technologicznego, gdzie gromadzi się pył palny, i gdzie z uwagi na parametry procesu technologicznego jest prawdopodobne, ze warstwa pyłu osiadłego może zostać wzburzona, przestrzenie wokół wylotów z cyklonów lub filtrów (workowych). Z uwagi na bardzo małą średnicę ziaren pyłu, mogą wystąpić jego złogi w pobliżu wylotów z wentylacji wyciągowych; do strefy 22 zalicza się przestrzenie(obszary), gdzie mieszanina wybuchowa w postaci obłoku pyłu palnego w powietrzu nie występuje podczas normalnego stanu pracy, a w przypadku wystąpienia trwa krótko, np. wyloty odpowietrzania filtrów workowych, urządzenia bezpieczeństwa, przestrzenie sklasyfikowane jako strefa 21., gdy zastosowano środki zapobiegające powstawaniu mieszanin wybuchowych (np. wentylacji odciągowej),połączenia elastyczne, które mogą być uszkodzone, miejsca w pobliżu instalacji, które muszą być czasami otwarte, miejsca, w których mogą powstać nieszczelności. Analizując konkretne pomieszczenia lakierni należy uwzględnić następujące zasady, wynikające z przepisów oraz opracowań zawartych w literaturze przedmiotu. Ocena zagrożenia wybuchem Podstawy oceny zagrożenia wybuchem

Zagrożenie wybuchem może występować przy pracy z substancjami palnymi takimi jak: gazy, pary, mgły (kropelki cieczy względnie aerozole) albo rozdrobnione ciała stałe (pyły lub włókna), o ile ich stężenia w mieszaninie z powietrzem zawierają się w granicach wybuchowości. Dla zainicjowania wybuchu musi pojawić się źródło zapłonu o energii nie mniejszej niż minimalna energia zapłonu. Stopień rozdrobnienia (dyspersji) W substancjach występujących w postaci par i gazów wystarczający stopień dyspersji (do zaistnienia zapłonu) jest dany już z samej natury rzeczy. Zakres stężenia pomiędzy DGW a GGW rozszerza się wraz ze wzrostem ciśnienia mieszaniny oraz ze wzrostem temperatury. W przypadku nagromadzonych pyłów palnych zawsze należy liczyć się z niebezpieczeństwem wybuchu. Niezbędna ilość mieszaniny wybuchowej

W zamkniętych pomieszczeniach już 10 litrów mieszaniny wybuchowej – niezależnie od wielkości pomieszczenia i rodzaju mieszaniny – powinno być uważane za ilość niebezpieczną. Efektywne źródło zapłonu

Zdolność do zapalania mieszaniny wybuchowej zależy między innymi od energii źródła zapłonu oraz właściwości mieszaniny wybuchowej.

Sposób oceny Czy w otoczeniu urządzenia poddawanego ocenie albo w jego wnętrzu może pojawić się

mieszanina wybuchowa? Pytanie to dotyczy tylko właściwości substancji oraz ich możliwych stanów podczas

przeróbki – czy mogą tu powstać gazy, pary, mgły albo pyły, zdolne do wytworzenia mieszaniny wybuchowej.

Jaka ilość mieszaniny wybuchowej występuje albo może wystąpić przy uwzględnieniu przebiegu procesu technologicznego i gdzie może ona wystąpić?

Czy przewidywana na podstawie przebiegu procesu technologicznego ilość mieszaniny wybuchowej może w przypadku wybuchu stworzyć zagrożenie dla aparatury i jej otoczenia?


23

Do oceny niebezpieczeństwa pożarowego, jakie występuje podczas mieszania, przelewania, transportu, nakładania powłok lakierowych oraz suszenia ich i utwardzania niezbędna jest znajomość parametrów fizykochemicznych składników wyrobu lakierowego. Lotne składniki spełniają funkcję przejściową, polegającą na rozcieńczeniu i roztworzeniu wyrobu. Po spełnieniu tej funkcji zostają odprowadzane z materiału malarskiego w postaci par, stwarzając w ten sposób zagrożenie pożarowe (i nie tylko). Warunki bezpieczeństwa pożarowego w lakierniach

Warunki budowlane Lakiernie w zależności od ustalonej kategorii niebezpieczeństwa pożarowego oraz

kategorii zagrożenia wybuchem mogą być urządzane wyłącznie w obiektach odpowiadających przepisom dotyczącym warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i obiekty budowlane.

Lakiernie mogą być lokalizowane w wolno stojących obiektach budowlanych lub wewnątrz dużych budynków produkcyjnych w pomieszczeniach przeznaczonych również do prowadzenia innych procesów, które wraz z malowaniem stanowią wspólne ciągi technologiczne.

Magazyny materiałów malarskich zaliczone do I i II KNP ze względu na duże obciążenie ogniowe i zagrożenie jakie stwarzają powinny być lokalizowane poza budynkami lakierni w wolno stojących jednokondygnacyjnych obiektach budowlanych. Gdy niemożliwe jest zlokalizowanie magazynu materiałów malarskich w budynku wolno stojącym, można go usytuować w budynku lakierni pod warunkiem wydzielenia od innych pomieszczeń przegrodami budowlanymi. Wszystkie elementy konstrukcyjne lakierni i magazynu materiałów malarskich powinny być wykonane z materiałów niepalnych.

Wymagana klasę odporności ogniowej dla budynku lakierni i wolno stojącego budynku magazynowego określa się na podstawie przepisów uwzględniających średnie użytkowe obciążenie ogniowe. Obliczeń dokonuje się przy założeniu, że wszystkie materiały palne, znajdujące się w pomieszczeniu (strefie pożarowej) rozmieszczone są równomiernie na powierzchni rzutu poziomego pomieszczenia (strefy pożarowej). Wentylacja urządzeń technologicznych i pomieszczeń

Prawidłowa wentylacja jest podstawowym warunkiem bezpieczeństwa w lakierniach. Do wymiany atmosfer we wnętrzach urządzeń i w pomieszczeniach lakierni stosuje się

następujące rodzaje wentylacji mechanicznej: − nawiewna, w której powietrze czyste wtłaczane jest do pomieszczenia wentylowanego

mechanicznie, a odprowadzenie mieszaniny substancji palnych z powietrzem odbywa się w sposób swobodny,

− wywiewna, gdzie odprowadzenie mieszaniny substancji palnych z powietrzem odbywa się w sposób wymuszony przy swobodnym dopływie powietrza czystego,

− nawiewno-wywiewną, w której doprowadzenie powietrza czystego jak i odprowadzenie zanieczyszczeń odbywa się przy pomocy urządzeń w sposób wymuszony,

− miejscową, której zadaniem jest odprowadzenie mieszanin substancji łatwo palnych za pomocą lokalnych odciągów, usytuowanych w pobliżu miejsca wydzielania.

Sposób wentylowania urządzeń technologicznych i pomieszczeń dobierany jest w zależności od właściwości wydzielanych do atmosfery substancji, a przede wszystkim ich gęstości względem powietrza oraz temperatur.

We wnętrzach kabin malarskich, w których pracują ludzie działająca wentylacja powinna uniemożliwiać przekraczanie NDS (najwyższych dopuszczalnych stężeń toksycznych). Urządzenia wentylacyjne powinny być wykonane tak, aby: − nie powstawały iskrzenia,


24

− wykluczona była możliwość nagrzewania się podzespołów, − miały zabezpieczenia przed przenoszeniem się ognia, dymu, wysokich temperatur bądź

wybuchu do sąsiednich pomieszczeń lub stref pożarowych. Ogrzewanie pomieszczeń

Rodzaj ogrzewania oraz parametry pracy urządzeń ogrzewczych w lakierniach powinny odpowiadać warunkom wynikającym ze specyfiki zagrożenia w danym obiekcie. W lakierniach stosuje się urządzenia ogrzewcze powietrzne, wodne lub parowe osiągające temperatur wartości 2/3 temperatury samozapalenia materiałów malarskich. Urządzenia techniczne w lakierni: − centralne blokady i uwarunkowania pracy, − sygnalizacja niebezpiecznych stężeń par i gazów w powietrzu, − sygnalizacja alarmu pożarowego, − stałe urządzenia gaśnicze CO2, − urządzenia do gaszenia wybuchów.

Często lakiernie są traktowane jak wyjątkowo niebezpieczne pod względem wybuchowym obiekty, a spełnienie wymagań określonych w przepisach, pociąga za sobą znaczne koszty. Można jednak na poszczególnych etapach procesu technologicznego zastosować rozwiązania techniczne, w wyniku których lakiernię można traktować jako nie zagrożoną wybuchem. Do zabezpieczeń technicznych umożliwiających ograniczenie zagrożenia wybuchem należą przede wszystkim: − wentylacja urządzeń i pomieszczeń technologicznych lakierni, − skuteczna wentylacja miejscowa stanowisk pracy, − odpowiednie stosowanie podciśnień i nadciśnień w układach wentylacyjnych, − blokady i synchronizacja pracy urządzeń technologicznych z układami

zabezpieczającymi, − automatyczny pomiar stężenia palnych składników procesu, − stałe urządzenia gaśnicze.

Pomieszczenia lakierni muszą odpowiadać przepisom zawartym w ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15 czerwca 2002 r.). 4.2.2. Pytania sprawdzające


1. Krótko scharakteryzuj wybuchy przestrzenne. 2. Wymień elementy potrzebne do powstania wybuchu. 3. Określ dolną i górną granicę bezpieczeństwa. 4. Scharakteryzuj pojęcia: zakres wybuchowości, temperatura zapłonu, temperatura samozapłonu 5. Wymień przykłady materiałów mogących spowodować wybuch. 6. Jaką temperaturę zapłonu mają ciecze palne – niebezpieczne pożarowo? 7. Podaj klasyfikację stref zagrożenia wybuchem dla gazów i par cieczy. 8. Podaj klasyfikację przestrzeni zagrożonych wybuchem pyłów i włókien. 9. Podaj minimalną ilość mieszaniny wybuchowej uważanej za ilość niebezpieczną. 10. Na czym polega sposób oceny zagrożenia wybuchem i pożarem? 11. Wymień czynniki mające wpływ na wielkość strefy zagrożenia wybuchem. 12. Wymień zabezpieczenia techniczne umożliwiające ograniczenie zagrożenia wybuchem. 13. W jakich obiektach mogą być urządzane lakiernie?


25

14. Jak powinny być usytuowane pomieszczenia lakierni? 15. Wymień rodzaje wentylacji stosowanych w pomieszczeniach lakierni. 16. Wymień wymagania stawiane urządzeniom wentylacyjnym w zakresie zapobiegania

pożarom. 17. Jakie podstawowe warunki muszą spełniać urządzenia grzewcze w lakierni? 18. Ogrzewanie pomieszczeń 19. Wymień potencjalne urządzenia techniczne jakie mogą występować w lakierni. 20. Warunkom jakiego podstawowego przepisu muszą odpowiadać obiekty lakierni? 21. Wymień ogólne zasady bezpieczeństwa pożarowego jakie powinien spełniać budynek

i urządzenia z nim związane? 22. Do jakiej kategorii zaliczysz obiekt lakierni zgodnie z podziałem wprowadzonym przez

rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie?

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Obliczenie obciążenia ogniowego w magazynie materiałów lakierniczych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić wykaz wszystkich materiałów palnych znajdujących się w magazynie i ich ilość.

2) znaleźć dla każdego materiału występującego w lakierni współczynnik. 3) obliczyć obciążenie ogniowe od każdego rodzaju magazynowanego materiału. 4) zsumować obliczone wielkości i podzielić przez powierzchnię rzutu poziomego obiektu

magazynowego. 5) porównać otrzymany wynik obciążenia ogniowego z odpowiednimi tabelami

rozporządzenia MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− opis zadania, − wykaz materiałów palnych w lakierni, − rozporządzenie nw. sprawie warunków technicznych, − jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: TAK NIE 1) wymienić zagrożenia pożarowe w lakierni? 2) wymienić zagrożenia wybuchem w lakierni? 3) wskazać zabezpieczenia techniczne zapobiegające pożarom

i wybuchom?

4) wymienić przepisy określające wymagania dla lakierni?


26

4.3. Przepisy i normy bezpieczeństwa (w lakierni) 4.3.1. Materiał nauczania

Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy czyszczeniu

powierzchni, malowaniu natryskowym i natryskiwaniu cieplnym określa wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie (§ 1): 1) czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi przy użyciu urządzeń

z otwartym lub zamkniętym obiegiem ścierniwa, w strumieniu sprężonego powietrza, wody lub mieszaniny wody i sprężonego powietrza;

2) natryskiwania lub napylania powierzchni wyrobami lakierowymi w postaci płynnej lub proszku, przy użyciu urządzeń natryskowych lub napylających;

3) natryskiwania cieplnego powierzchni metali przy użyciu pistoletowych urządzeń łukowych, plazmowych i płomieniowych - w tym naddźwiękowych i detonacyjnych. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do procesów:

1) czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi za pomocą urządzeń typu wirnikowego;

2) natryskiwania cieplnego wykonywanego w zamkniętych komorach o obniżonym ciśnieniu lub wypełnionych gazem obojętnym oraz pod wodą;

3) malowania w hermetycznych komorach, przy których pracownik obsługujący urządzenie odizolowany jest od szkodliwego środowiska. Pracownicy zatrudnieni przy wymienionych pracach powinni posiadać odpowiednie

przeszkolenie z zakresu bezpieczeństwa wykonywania tych prac oraz wyposażenie w niezbędne środki ochrony indywidualnej stosownie do występującego zagrożenia (§ 2).

Prace zalicza się do prac szczególnie niebezpiecznych, na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650).

W czasie wykonywania prac należy przestrzegać wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401).

W przypadku robót budowlanych kierownik budowy przed rozpoczęciem tych robót opracowuje plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126).

Stosowane wyroby lakierowe, rozpuszczalniki, rozcieńczalniki, środki myjące i odtłuszczające powinny posiadać kartę charakterystyki substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego, zgodnie z wzorem podanym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

Każda partia wyrobu lakierowego powinna posiadać deklarację zgodności z Polskimi Normami lub aprobatę techniczną. Wzór deklaracji zgodności został podany w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 1998 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wzoru deklaracji zgodności oraz sposobu znakowania wyrobów budowlanych dopuszczonych do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie (Dz. U. Nr 113, poz. 728).

Czyszczenie powierzchni metodami strumieniowo-ściernymi Do czyszczenia powierzchni powinno stosować się (§ 3): 1) ścierniwa metalowe, w szczególności:

− śrut ostrokątny lub kulisty staliwny albo żeliwny, − cięty drut stalowy;


27

2) ścierniwa niemetalowe, w szczególności: − piaski kwarcowe w metodach pneumatycznych mokrych i wilgotnych, − elektrokorund, − ścierniwa odpadowe, w tym żużel pomiedziowy, paleniskowy, wielkopiecowy, − rozdrobnione skały i minerały, w tym oliwin, staurolit, dolomit, granit i inne, − inne ścierniwa sztucznie wytworzone i organiczne.

Do czyszczenia powierzchni niedopuszczalne jest stosowanie suchego piasku kwarcowego jako ścierniwa lub dodatku do innych ścierniw.

Podczas stosowania w pomieszczeniach ścierniw z rozdrobnionych skał i minerałów, zawierających wolną krzemionkę, należy oznaczać w tym pomieszczeniu stężenie pyłu całkowitego i respirabilnego, którego wartości nie mogą być wyższe od podanych w załączniku nr 1do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833).

Stanowiska pracy usytuowane na otwartej przestrzeni powinny być oznakowane tablicami informacyjno-ostrzegawczymi oraz tak zlokalizowane, aby nie powodowały zagrożeń dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz osób postronnych (§ 4). Po oczyszczeniu powierzchni resztki zużytego ścierniwa i inne zanieczyszczenia należy usunąć z miejsca pracy i przekazać do regeneracji lub utylizacji.

Czyszczenie powierzchni z powłok lakierowych zawierających związki ołowiu lub inne toksyczne składniki przy użyciu urządzeń z otwartym obiegiem ścierniwa powinno odbywać się wyłącznie na stanowisku pracy szczelnie osłoniętym i wyposażonym w układ filtracyjno-wentylacyjny.

Dopuszczalne jest stosowanie w pomieszczeniu zamkniętym przenośnych i przewoźnych urządzeń do obróbki podciśnieniowej z zamkniętym obiegiem ścierniwa, pod warunkiem że są wyposażone w układ filtracyjno-wentylacyjny i zasobnik pyłu.

Komory robocze przeznaczone do czyszczenia powierzchni powinny być podłączone do ssących układów filtracyjno-wentylacyjnych i w taki sposób zabezpieczone, aby wyeliminować możliwość zapylenia pomieszczenia, w którym zostały zainstalowane.

Stanowiska pracy, przy których odbywa się czyszczenie powierzchni, powinny być wyposażone w instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy uwzględniającą wymagania dotyczące (§ 8): 1) zasad obsługi, konserwacji oraz kontroli urządzeń używanych w procesie czyszczenia

powierzchni metali i innych materiałów konstrukcyjnych; 2) rodzajów środków ochrony indywidualnej, które należy stosować w zależności od

technologii czyszczenia oraz występujących czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia pracownika i osób przebywających w strefie pracy. Niedopuszczalne jest stosowanie urządzeń do strumieniowo-ściernego czyszczenia

powierzchni niewyposażonych w system umożliwiający zamknięcie wypływu ścierniwa z dyszy roboczej bezpośrednio przez pracownika wykonującego proces czyszczenia.

System, o którym mowa wyżej, powinien być tak skonstruowany, aby w razie wypuszczenia z rąk pracownika dyszy roboczej nastąpiło niezwłoczne zamknięcie dopływu ścierniwa do dyszy. System zamknięcia wypływu ścierniwa należy kontrolować przed rozpoczęciem pracy i w przypadku jego wadliwej pracy.

Pracownicy obsługujący urządzenia przeznaczone do czyszczenia powierzchni zainstalowane w komorach roboczych powinni być asekurowani przez co najmniej jednego pracownika znajdującego się na zewnątrz komory roboczej (§ 9).

Pracownicy obsługujący urządzenia zainstalowane w komorze roboczej powinni być wyposażeni w środki ochrony indywidualnej, o których mowa w § 8 ust. 1 pkt 2.


28

Praca w komorze roboczej powinna trwać jednorazowo nie dłużej niż 40 minut, a przerwa powinna trwać co najmniej 20 minut, podczas której pracownicy powinni przebywać w miejscu z dopływem czystego powietrza.

Komora robocza powinna być wyposażona w świetlny sygnalizator pracy informujący o zagrożeniach oraz awaryjny wyłącznik urządzeń. Drzwi wejściowe do komory roboczej powinny być otwierane dopiero po uprzednim odpyleniu jej wnętrza.

Wielokrotność wymiany powietrza w komorze roboczej powinna zapewniać dobrą widoczność oraz być zależna od: 1) rodzaju czyszczonego materiału lub usuwanej powłoki malarskiej; 2) ilości stanowisk pracy; 3) rodzaju i ilości zużywanego ścierniwa. Niedopuszczalne jest: 1) podejmowanie pracy w komorze roboczej bez odpowiednich środków ochrony

indywidualnej; 2) czyszczenie powierzchni przy niedomkniętych drzwiach komory roboczej lub

niesprawnym systemie wentylacyjnym; 3) kierowanie strumienia ścierniwa z dyszy poza czyszczony przedmiot.

W przypadku obsługiwania urządzeń do czyszczenia powierzchni przez otwory w ścianie kabiny, otwory te powinny być wyposażone w szczelne gumowe rękawy usytuowane na wysokości przedramienia pracownika.

Stanowiska pracy, o których mowa wyżej, powinny być wyposażone w ergonomiczne krzesła przystosowane do warunków wykonywanej pracy.

W stosunku do natryskiwanie lub napylanie powierzchni przepisy rozporządzenia stanowią:

Do natryskiwania lub napylania powierzchni używa się wyłącznie materiałów posiadających kartę charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego, z oznakowaniem opakowania określonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1679).

Podczas prac, o których mowa w ust. 1, gdzie stosuje się materiały zawierające związki o działaniu rakotwórczym lub prawdopodobnie rakotwórczym, należy przestrzegać wymagań zawartych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 września 1996 r. w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 121, poz. 571 oraz z 2003 r. Nr 36, poz. 314).

Natryskiwanie powierzchni płynnymi wyrobami lakierowymi może być wykonywane na otwartej przestrzeni albo w komorach malarskich lub pomieszczeniach wyposażonych w wentylację odciągową z wymuszonym nawiewem powietrza. Napylanie wyrobami sproszkowanymi powinno być wykonywane wyłącznie w komorach malarskich lub pomieszczeniach z odpowiednią wentylacją (§ 12). Podczas natryskiwania lub napylania powierzchni wyrobami lakierowymi powinno stosować się jednocześnie lub oddzielnie środki ochrony indywidualnej lub zbiorowej zapewniające nieprzekraczanie najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Napylanie powierzchni wykonuje się tak, aby nadmiar napylanego proszku mógł być odzyskiwany.

Ilość przechowywanego w pomieszczeniach i przestrzeniach zamkniętych, w których prowadzone są prace związane z natryskiwaniem lub napylaniem, palnego materiału


29

przeznaczonego do natryskiwania lub napylania powierzchni nie powinna przekraczać zapotrzebowania jednej zmiany roboczej.

Stanowiska pracy, na których prowadzone jest natryskiwanie lub napylanie powierzchni, oznacza się tablicami informacyjno-ostrzegawczymi i zabezpiecza się przed dostępem osób postronnych (§ 13). Natryskiwanie lub napylanie powierzchni wyrobami płynnymi lub sproszkowanymi powinno być prowadzone z zachowaniem wymagań ochrony przeciwpożarowej oraz oceny zagrożenia wybuchem, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121, poz. 1138).

Pomieszczenia i komory malarskie, w których odbywa się natryskiwanie lub napylanie powierzchni, powinny spełniać wymagania techniczno-budowlane jak dla pomieszczeń zagrożonych wybuchem, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 oraz z 2003 r. Nr 33, poz. 270) (§ 14). Urządzenia elektroenergetyczne stosowane w pomieszczeniach i komorach malarskich powinny odpowiadać wymaganiom dla urządzeń przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem określonym dla tych pomieszczeń i komór. Strefy zagrożenia wybuchem oraz miejsca występowania materiałów pożarowo niebezpiecznych powinny być oznakowane zgodnie z przepisami rozporządzeń, o których mowa w ust. 1.

Podłogi w pomieszczeniach i komorach malarskich, w których stosowane są metody elektrostatycznego natryskiwania lub napylania powierzchni przedmiotów, powinny odpowiadać wymaganiom określonym w przepisach rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (§ 15). Podczas stosowania metody elektrostatycznego natryskiwania lub napylania powierzchni przedmioty poddawane tym procesom powinny być uziemione, a pracownicy wyposażeni w antyelektrostatyczną odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej.

Stanowiska pracy w pomieszczeniach i komorach malarskich, na których odbywa się natryskiwanie lub napylanie powierzchni, powinny być wyposażone w instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy uwzględniającą: 1) specyfikę stosowanych materiałów powłokowych; 2) technologię nanoszenia; 3) wymagane środki ochrony indywidualnej; 4) wymagania dotyczące obsługi i konserwacji urządzeń i sprzętu pomocniczego

używanego podczas natryskiwania lub napylania powierzchni przedmiotów; 5) zasady kontroli urządzeń pracujących pod ciśnieniem; 6) zasady przechowywania materiałów niebezpiecznych pożarowo.

Urządzenia, sprzęt i narzędzia przeznaczone do pracy w pomieszczeniach i strefach zagrożenia wybuchem lub pomieszczenia, w których występują materiały niebezpieczne pożarowo, powinny spełniać wymagania, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 17).


30

Podczas natryskiwania lub napylania niedopuszczalne jest: 1) przeprowadzanie czynności natryskiwania lub napylania instalacji lub urządzeń

elektrycznych będących pod napięciem; 2) gromadzenie na stanowisku pracy opróżnionych naczyń i pojemników po materiałach

stosowanych do natryskiwania lub napylania; 3) używanie materiałów bez znajomości technologii ich nakładania oraz działania

toksycznego; 4) używanie grzejników z otwartą spiralą grzejną lub ognia otwartego; 5) prowadzenie prac spawalniczych; 6) stosowanie narzędzi iskrzących. Rozporządzenie określa wymagania przy natryskiwaniu cieplnym.

Proces natryskiwania cieplnego wykonuje się z zachowaniem wymagań ochrony przeciwpożarowej oraz oceny zagrożenia wybuchem, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (§ 19).

Dopuszcza się prowadzenie procesu natryskiwania cieplnego: 1) na otwartej przestrzeni, z zachowaniem zasad właściwej lokalizacji urządzeń; 2) w specjalnie przystosowanych pomieszczeniach; 3) w komorach roboczych.

Podczas procesu natryskiwania cieplnego na otwartej przestrzeni, wokół stanowiska prowadzenia tych prac powinien być wydzielony pas ochronny, w którym nie mogą przebywać osoby postronne albo niewyposażone w środki ochrony indywidualnej. Wydzielony pas ochronny należy odpowiednio oznaczyć za pomocą tablic informacyjno-ostrzegawczych.

Po zakończeniu procesu natryskiwania cieplnego na otwartej przestrzeni resztki materiału przekazuje się do ponownego wykorzystania lub utylizacji.

Pomieszczenie przeznaczone do prowadzenia procesu natryskiwania cieplnego powinno być oddzielone od innych pomieszczeń zakładu pracy w sposób gwarantujący bezpieczeństwo pracy.

Proces natryskiwania cieplnego przeprowadzany przez pracowników w pomieszczeniach powinien odbywać się przy asekuracji co najmniej jednego, dodatkowego pracownika.

Proces natryskiwania cieplnego powinien być prowadzony w pomieszczeniu wyposażonym w instalację mechanicznej wentylacji nawiewno-wywiewnej i oświetleniową przystosowaną do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (§ 24). Pomieszczenie natryskiwania cieplnego powinno mieć ściany i strop wykonane z materiałów zmywalnych, niepalnych i nieiskrzących. Stoły warsztatowe i inne urządzenia stosowane w pomieszczeniu powinny być wykonane z materiałów umożliwiających ich czyszczenie poprzez odpylanie. Instalacje i węże gazowe oraz miejsca i sposób ich mocowania w pomieszczeniu powinny spełniać wymagania jak dla urządzeń stosowanych do prac spawalniczych, określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 27 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (Dz. U. Nr 40, poz. 470).

Powietrze wydalane z pomieszczeń, w których odbywa się proces natryskiwania cieplnego, powinno być oczyszczone za pomocą urządzeń filtracyjnych (§ 25). W przypadku prowadzenia procesu natryskiwania cieplnego przy użyciu aluminium lub cynku, urządzenia wentylacyjne wywiewno - nawiewne powinny być przystosowane do pracy z czynnikami wykazującymi podatność do samozapłonu oraz tworzenia z powietrzem mieszaniny wybuchowej. Niedopuszczalne jest stosowanie filtrów wodnych do usuwania pyłów z aluminium.


31

W przypadku wykonywania procesu natryskiwania cieplnego w wydzielonych komorach roboczych, komory te wyposaża się w specjalne obrotniki lub manipulatory połączone z wentylacją wywiewną.

Podczas procesu natryskiwania cieplnego gazy palne powinny być czerpane z pojedynczych butli, wiązek butli lub z instalacji rozprężającej gaz płynny, zgodnie z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 27 kwietnia 2000r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (§ 27). Węże doprowadzające gaz do pistoletów powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia zabezpieczające przed cofnięciem się płomienia do butli lub instalacji. Niedopuszczalne jest podczas procesu natryskiwania cieplnego czerpanie acetylenu bezpośrednio z wytwornic acetylenowych.

Stanowisko pracy, na którym odbywa się proces natryskiwania cieplnego, powinno być wyposażone w instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy określającą (§ 28): 1) specyfikę materiałów stosowanych do procesu natryskiwania cieplnego; 2) technologię procesu natryskiwania; 3) wykaz wymagań dotyczących stosowania środków ochrony indywidualnej.

Podczas procesu natryskiwania cieplnego pracownicy obsługujący urządzenia pistoletowe powinni być ubrani w hełmy ochronne z doprowadzeniem czystego powietrza oraz w inne środki ochrony indywidualnej stosownie do występującego zagrożenia.

Niedopuszczalne jest podczas pracy pistoletu płomieniowego lub regulacji natężenia przepływu gazów kierowanie strumienia pracującego pistoletu w kierunku butli gazowych oraz zbliżanie się do tych butli z pracującym pistoletem na odległość mniejszą niż 4 m.

Wymagania porządkowe obowiązujące w pomieszczeniach lakierni: W celu zapewnienia warunków bezpieczeństwa pożarowego konieczne jest spełnienie

podstawowych zasad ochrony przeciwpożarowej w czasie eksploatowania lakierni oraz podczas prac konserwacyjnych i remontów.

W pomieszczeniach lakierni zabronione jest przechowywanie zbędnych materiałów palnych i przedmiotów zbędnych do prac malarskich.

W pomieszczeniach lakierni można przechowywać materiały palne tylko w ilościach niezbędnych do prowadzenia procesu technologicznego, w pojemnikach szczelnie zamkniętych i ustawionych w odległości co najmniej 1m od źródeł wydzielania ciepła. We wszystkich pomieszczeniach, w których używa się lub przechowuje palne wyroby lakierowe, rozpuszczalniki zabronione jest stosowanie otwartego ognia, palenie tytoniu i używanie narzędzi powodujących iskrzenie.

Czyściwo należy przechowywać w specjalnych metalowych pojemnikach, szczelnie zamkniętych i ustawionych na zewnątrz pomieszczeń lakierni. Czyściwo zużyte powinno być co najmniej raz dziennie usuwane poza teren lakierni na miejsce do tego przeznaczone.

Puste naczynia po palnych wyrobach lakierowych powinny być przechowywane poza terenem lakierni, w miejscu specjalnie na ten cel przeznaczonych.

Po zakończeniu prac malarskich wszystkie naczynia z podręcznym zapasem wyrobów powinny być szczelnie zamknięte i przeniesione do pomieszczenia przeznaczonego do przechowywania wyrobów lakierowych.

Wanny lakiernicze oraz inne pojemniki należy po zakończeniu pracy zabezpieczyć przed parowaniem palnych rozpuszczalników przez zakrycie otworów pokrywami, przetłoczenie lakierów do zbiorników zasilania lub w inny sposób.

Oczyszczanie kabin lakierniczych, przewodów wentylacji wyciągowej oraz innych urządzeń i miejsc narażonych na osadzanie się cząstek palnych wyrobów lakierniczych powinno odbywać się co najmniej raz na dwa tygodnie z zachowaniem wszelkich środków ostrożności i przy użyciu narzędzi nie powodujących iskrzenia.


32

Sprawdzenie działania urządzeń lakierniczych, manometrów i zaworów bezpieczeństwa przy urządzeniach pracujących pod ciśnieniem oraz dokonywanie przeglądów i prac konserwatorskich instalacji i urządzeń elektrycznych, ogrzewczych, transportowych i wentylacyjnych powinno odbywać się co najmniej raz na tydzień.

Naprawy oraz remonty instalacji i urządzeń dokonywane przy użyciu otwartego ognia i narzędzi powodujących iskrzenie można przeprowadzić tylko po uprzednim usunięciu z pomieszczeń palnych wyrobów lakierowych, rozpuszczalników, po dokładnym oczyszczeniu pomieszczeń i urządzeń z pozostałości wyrobów lakierowych i osadów.

W koniecznych przypadkach, przed rozpoczęciem prac z otwartym ogniem należy dokonać kontroli stężenia palnych par w powietrzu za pomocą przenośnego eksplozymetru.

Niezależnie od stosowania stałych urządzeń gaśniczych obiekty lakierni powinny być wyposażone w podręczny sprzęt gaśniczy zgodnie z obowiązującymi zasadami. 4.3.2. Pytania sprawdzające


1. W jakim podstawowym przepisie są określone zasady bhp w lakierni? 2. W jakim przepisie są wymienione prace szczególnie niebezpieczne? 3. Na podstawie jakiego przepisu stosowane wyroby lakierowe, rozpuszczalniki,

rozcieńczalniki, środki myjące i odtłuszczające powinny posiadać kartę charakterystyki? 4. W jakim przepisie sprawdzisz, czy występujące w lakierni czynniki szkodliwe

i niebezpieczne nie przekraczają dopuszczalnych norm? 5. Według jakich przepisów należy tworzyć zasady bhp jeżeli w środowisku pracy

występują czynniki rakotwórcze? 6. z zachowaniem jakich przepisów przeciwpożarowych powinno się odbywać

natryskiwanie lub napylanie powierzchni malarskich? 7. Przepisy jakich rozporządzeń musi spełniać obiekt lakierni? 8. W jakim przepisie zostały określone wymagania dla procesu natryskiwania cieplnego za

pomocą gazów czerpanych z butli lub instalacji? 9. Wymień w punktach wymagania porządkowe obowiązujące w pomieszczeniach lakierni. 4.3.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Sporządzenie wykazu podstawowych przepisów określających zasady bezpiecznej pracy w lakierni.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) Zapoznać się z przepisami przytoczonymi w tym poradniku. 2) Sporządzić wykaz niezbędnych przepisów. 3) Porównać sporządzony wykaz niezbędnych przepisów z przepisami obowiązującymi w lakierni.

Wyposażenie stanowiska pracy: − opis zadania, − komputer z dostępem do internetu, − literatura przedmiotu, − materiały piśmienne.


33

4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: TAK NIE 1) wymienić podstawowe przepisy przeciwpożarowe? 2) wymienić podstawowe przepisy bhp w lakierni?


34

4.4. Organizacja bezpiecznej pracy w lakierni. Substancje toksyczne. Zasady ewidencjonowania. Napisy informujące i ostrzegawcze


Organizacja bezpiecznej pracy w lakierni wymaga zapoznania się z podstawowymi procesami realizowanymi w toku pracy oraz z zagrożeniami im towarzyszącymi.

Procesy przygotowawcze: Przygotowanie powierzchni przed malowaniem

Nakładanie powłok lakierowych jest procesem stwarzającym zagrożenie pożarowe. Główne przyczyny to właściwości stosowanych materiałów oraz metody wytwarzania powłok. W poszczególnych operacjach technologicznych występują środowiska palne jak również czynniki inicjujące zapłon. Dlatego w określonych strefach lub w całym obiekcie lakierni może występować zagrożenie wybuchem. Zagrożenie pożarowe i wybuchowe stwarzają pary rozpuszczalników, aerozole, pyły oraz osady materiałów lakierniczych na urządzeniach. Szczególne zagrożenie występuje w czasie nanoszenia wyrobów lakierniczych na powierzchnie. Następnie następuje wyparowywanie rozpuszczalników z naniesionych powłok lakierniczych. Proces wyparowywanie dzieli się na trzy fazy: 1. Początkowa faza intensywnego odparowywania, jak z powierzchni cieczy 2. Faza odparowywania z całego przekroju warstwy lepkiego lakieru. Trwa dosyć długo. 3. Trzecia faza to odparowanie resztek rozpuszczalników najsilniej związanych z substancją

powłokotwórczą. Proces pokrywania powierzchni proszkami powłokotwórczymi (farbami proszkowymi)

stanowi oddzielne zagadnienie zagrożeń pożarowych i wybuchowych. Składnikami farb proszkowych są żywice syntetyczne: epoksydowe, akrylowe i poliestrowe.

W celu właściwego zaprojektowania, wykonania i eksploatacji lakierni niezbędna jest znajomość zagrożeń, przepisów i metod ograniczania zagrożeń.

Przygotowanie powierzchni przed malowaniem Do przygotowania powierzchni metali przed malowaniem stosuje się następujące

operacje technologiczne: piaskowanie, śrutowanie, szczotkowanie, szlifowanie, młotkowanie, oczyszczanie płomieniowe, odtłuszczanie rozpuszczalnikowe, odtłuszczanie emulsyjne, odtłuszczanie alkaliczne, odtłuszczanie za pomocą odrdzewiaczy, trawienie w kwasach, wytwarzanie powłok konwersyjnych. Stosowanie palnych materiałów podczas tych operacji, szczególnie wykonywanych ręcznie, stwarza warunki łatwego zainicjowania pożaru. Zużyte czyściwo należy właściwie składować i szybko usuwać poza obiekt lakierni. W czasie operacji czyszczenia płomieniowego należy zachować przepisowe odległości oraz kontrolować miejsce po zakończeniu procesu.

Przygotowanie do malowania powierzchni z drewna oraz tworzyw sztucznych obejmuje: zaprawianie wad drewna, szlifowanie, odżywiczanie, usuwanie plam i przebić klejowych, barwienie drewna. Podstawowym zagrożeniem jest tu powstający pył drzewny z domieszkami pyłów klejowych i tworzyw sztucznych. Przeciwpożarowe zabezpieczenie polega przede wszystkim na usuwaniu pyłów za pomocą odpowiednio przystosowanych urządzeń.

Przygotowanie wyrobów lakierowych Przygotowanie polega na odpowiednim ich rozcieńczeniu i wymieszaniu. Farb i lakierów nie sporządza się w lakierni. W zależności od rodzaju wyrobu lakierowego stosuje się różne rodzaje rozpuszczalników i rozcieńczalników.


35

Na opakowaniu wyrobu podawane są jedynie ogólne informacje o jego właściwościach, sposobie rozcieńczania, warunkach schnięcia, utwardzaniu i właściwościach powłok.

Spośród wielu stosowanych wyrobów lakierniczych do najbardziej rozpowszechnionych należą wyroby olejne, syntetyczne, poliwinylowe, chemoutwardzalne, nitrocelulozowe, spirytusowe, bitumiczne, asfaltowe i chlorokauczukowe.

Wyroby olejne sporządza się z olejów preparowanych, roztworów olejów, ich stopów z żywicami. Jako rozpuszczalnik najczęściej stosuje się benzynę.

Wyroby syntetyczne produkowane są w oparciu o żywice ftalowe, modyfikowane olejami roślinnymi z udziałem innych żywic. Rozpuszczalnikami i rozcieńczalnikami są m.in. benzyna i ksylen.

Wyroby poliwinylowe sporządzane są w parciu o polichlorek winylu lub na kopolimerze winylowym. Jako rozpuszczalniki i rozcieńczalniki wyrobów stosuje się estry (octan etylu i butylu), węglowodory aromatyczne (toluen i ksylen) oraz benzynę.

Wyroby chemoutwardzalne oparte są na syntetycznych żywicach modyfikowanych lub nie olejami. Do wyrobów chemoutwardzalnych zalicza się dwuskładnikowe wyroby lakierowe epoksydowe.

Wyroby nitrocelulozowe oparte są na nitrocelulozie. Ponadto składnikami wyrobów są: zmiękczacze, żywice modyfikowane nieschnącymi olejami, pigmenty, barwniki oraz rozpuszczalniki i rozcieńczalniki, węglowodory (ksylen), estry (octan etylu) i inne.

Wyroby spirytusowe sporządza się na rozpuszczalnych w alkoholach żywicach naturalnych i syntetycznych modyfikowanych olejami. Najczęściej stosowanym rozpuszczalnikiem jest alkohol etylowy.

Wyroby bitumiczne i asfaltowe produkuje się w oparciu o naturalne asfalty i bitumity naftowe. Mogą również zawierać oleje naturalne i syntetyczne. Jako rozpuszczalnik stosuje się benzynę.

Wyroby chlorokauczukowe sporządza się na chlorowanym kauczuku zawierającym substancje modyfikujące (oleje, żywice). Rozpuszczalnikami wyrobów chlorokauczukowych są węglowodory aromatyczne (najczęściej ksylen).

Nakładanie powłok lakierniczych Metody nakładania powłok lakierniczych różnią się między sobą zagrożeniem

pożarowym, które zależy od właściwości fizykochemicznych materiałów malarskich, ilości palnego materiału zastosowanego w operacji, rozwinięcia powierzchni parowania, temperatury materiału malarskiego oraz elementy stosowane w poszczególnych urządzeniach jako potencjalne czynniki inicjujące zapłon.

Rozwój metod nanoszenia powłok lakierniczych spowodował pojawienie się w lakierniach nowych elementów zagrożenia pożarowego.

Wybrane metody nanoszenia powłok lakierniczych Malowanie zanurzeniowe polega na zanurzeniu malowanego przedmiotu w zbiorniku

z materiałem malarskim i wynurzeniu go z określoną szybkością. Malowanie zanurzeniowe stwarza znaczne przedmioty zagrożenie pożarowe

i wybuchowe. Pary rozpuszczalników odparowują intensywnie z otwartej powierzchni, zwłaszcza podgrzanej. Elementy mechaniczne stanowisk do malowania zanurzeniowego stwarzają możliwość powstania czynnika inicjującego zagrożenie.

Zabezpieczenie przeciwpożarowe i przeciwwybuchowe stanowisk malowania ta metodą wymaga podjęcia działań utrzymujących stężenie par rozpuszczalników palnych poniżej 50% DGW, stosując odpowiednie systemy wentylacji z odzyskiem rozpuszczalników, oraz działań eliminujących czynniki inicjujące zapalenie. Urządzenia do malowania zanurzeniowego wyposaża się w SUG (CO2). Dodatkowym zabezpieczeniem jest możliwość odpompowania materiału malarskiego do zbiornika awaryjnego.


36

Malowanie przez polewanie wielostrumieniowe Metoda polega na równomiernym oblewaniu malowanego przedmiotu materiałem

malarskim za pomocą dysz w komorze roboczej urządzenia malarskiego. Nadmiar materiału malarskiego spływa do znajdującego się niżej zbiornika.

Zagrożenie pożarowe i wybuchowe towarzyszące procesom malowania przez polewanie wynika z możliwości występowania palnych par tworzących stężenia zawarte w granicach wybuchowości lub przekraczających GGW. Urządzenia do olewania zawierają wiele elementów mechanicznych i elektrycznych, które w czasie awarii mogą wyzwolić impuls energetyczny o energii wystarczającej do zainicjowania spalania.

Urządzenie powinno być zaopatrzone w układ wentylacyjny obniżający stężenie palnych par poniżej 50 % DGW.

Malowanie natryskowe pneumatyczne Malowanie natryskową metodą polega na tworzeniu powłok przez nanoszenie na nie

materiału malarskiego zawartego w strumieniu aerozolu wyrzucanym w kierunku malowanej powierzchni z pistoletu natryskowego. Do pistoletu jest doprowadzany materiał malarski oraz sprężone powietrze. Podczas malowania natryskowego rozpuszczalniki odparowują jednocześnie ze strumienia aerozolu jak i z powierzchni malowanej.

W obszarze strumienia aerozolu występuje stężenie przewyższające DGW. W określonych zakresach wielkości cząstek aerozolu DGW aerozolu jest niższa od DGW par tej cieczy. Ze względu na rozpraszanie materiału malarskiego, wokół stanowisk lakierniczych malowania natryskiem pneumatycznym gromadzi się materiał malarski tworząc warstwy na wszelkich przedmiotach znajdujących się z zasięgu przemieszczania aerozolu.

Zapalenie się zgromadzonych zanieczyszczeń z materiału malarskiego może nastąpić z wielu przyczyn zewnętrznych i samozapalenia.

Skłonność do samozapalenia mają lakiery nitrocelulozowe zwłaszcza w zetknięciu z żywicami epoksydowymi i alkilowymi.

Zapłon mieszaniny par aerozolu malarskiego może spowodować czynnik energetyczny pochodzący od urządzeń malarskich. Przyczyną powstania pożaru może być również wyładowanie elektryczności statycznej.

Ograniczenie zagrożenia pożarowego w czasie malowania natryskowego pneumatycznego wymaga wykonania wentylacji w kabinach malarskich. Nie można dopuścić do gromadzenia się materiału malarskiego wewnątrz kabin. Kabiny powinny być czyszczone za pomocą narzędzi nieiskrzących w możliwie krótkich odstępach czasu.

W instrukcji technologicznej stanowiska pracy należy podać okresy czyszczenia oraz określić warunki bezpiecznego usuwania zanieczyszczeń.

Z kabin i najbliższego ich otoczenia: z urządzeń mechanicznych, z instalacji eklektycznej i z instalacji sprężonego powietrza, trzeba wyeliminować czynniki inicjujące zapalenie. Urządzenia te powinny spełniać odpowiednie wymagania.

W zależności od stopnia zagrożenia pożarem kabiny lakiernicze powinny być chronione stałymi urządzeniami gaśniczymi, współpracującymi z systemem sygnalizacji pożaru.

Malowanie hydrodynamiczne Malowanie tą metodą polega na natryskiwaniu materiału malarskiego za pomocą

pistoletów, z których strumień lakieru wypływa bardzo szybko z dysz o małej średnicy. Dla uzyskania dużej szybkości wypływu materiał malarski jest doprowadzany do pistoletu pod dużym ciśnieniem. Zagrożenia pożarowe występujące w tej metodzie są takie same jak przy malowaniu pneumatycznym. Konieczne jest podejmowanie działań zapobiegającym pożarom i wybuchom jak przy malowaniu natryskowym pneumatycznym, jednak w mniejszych strefach zagrożenia.


37

Malowanie elektrostatyczne W metodzie tej wykorzystuje się pole elektrostatyczne. Za pomocą elektrod jonizujących

podłączonych ze źródłem prądu o wysokim potencjale ujemnym cząsteczki materiału malarskiego uzyskują ujemny ładunek elektrostatyczny. Jednoimienny ładunek cząstek ułatwia ich rozproszenie. Powoduje też, że aerozol materiału malarskiego kieruje się na przyciągające go malowane powierzchnie posiadające przeciwny ładunek dzięki ich uziemieniu.

Środowisko palne tworzą pary intensywnie odparowujących rozpuszczalników. W ograniczonym obszarze zagrożenie stwarza aerozol materiału malarskiego.

Podczas malowania elektrostatycznego nie powstają mgły materiału malarskiego. Mniejsze są więc strefy zagrożenia pożarowego. Występuje jednak większe prawdopodobieństwo zainicjowania pożaru lub wybuchu wynikające z możliwości wyładowania iskrowego spowodowane uszkodzeniem lub nieprawidłową obsługą urządzeń malarskich.

Ograniczenie możliwości władowania iskrowego zapewnia się poprzez specjalne zabezpieczenia stosowane w pistoletach natryskowych jak wyłączniki, odpowiednie parametry prądu (wysokie napięcie, niskie natężenie).

Kabiny malarskie powinny być wyposażone w urządzenia wentylacyjne, stałe urządzenia gaśnicze.

Urządzenia wytwarzające wysokie napięcie powinny być w wykonaniu przeciwwybuchowym lub być stosowane poza strefą zagrożenia wybuchem.

W celu zmniejszenia zagrożenia pożarowego i wybuchowego wprowadzone są ograniczenia w stosunku do materiałów malarskich stosowanych w tej metodzie malowania. Zalecane jest np. niestosowanie elektrostatycznych urządzeń do nanoszenia lakierów nitrocelulozowych. Przyjmuje się również, że temperatura zapłonu kompozycji rozpuszczalników stosowanych do malowania elektrostatycznego nie była niższa od 210C.

Malowanie natryskowe na gorąco Malowanie natryskowe pneumatyczne, hydrodynamiczne i elektrostatyczne może być

prowadzone również z użyciem podgrzanych materiałów malarskich. Podgrzanie powoduje obniżenie lepkości materiału malarskiego. W temperaturze ok. 60-700C następuje znaczne obniżenie lepkości umożliwiające stosowanie tych materiałów bez konieczności rozcieńczania rozpuszczalnikami.

Podczas natrysku materiałem malarskim podgrzanym następuje znacznie intensywniejsze odparowanie rozpuszczalników oraz znaczne rozszerzenie strefy zagrożenia wybuchem.

Zagrożenie pożarowe wzrasta w całym obszarze, w którym operuje się podgrzanym materiałem malarskim. Zgodnie z wymaganiami instalacje zawierające materiał malarski podgrzany uniemożliwiały wydostawanie się palnych par do otoczenia.

Podgrzewanie materiału malarskiego nie może następować bezpośrednio za pomocą wysokotemperaturowego czynnika działającego na ścianki zbiornika. Urządzenia te powinny mieć wykonanie przeciwwybuchowe.

Kabiny malarskie Dzięki stosowaniu kabin malarskich, we wszystkich niemal sposobach malowania

natryskowego, możliwe jest zmniejszenie zagrożenia pożarowego w lakierniach, ograniczenie stref zagrożenia wybuchem oraz zapewnienia odpowiednich warunków bhp.

Wszystkie elementy kabiny lakierniczej (wentylatory wyciągowe, instalacja oświetleniowa, urządzenia transportowe) powinny mieć wykonanie przeciwwybuchowe.

Urządzenia wentylacyjne powinny uniemożliwiać powstanie atmosfery wybuchowej. W celu ograniczenia ewentualnych skutków wybuchu kabiny malarskie są wyposażane w powierzchnie odciążające. Przeciwwybuchowe wykonanie kabin powinno być potwierdzone atestem właściwej jednostki badawczej.


38

Oprócz właściwego wykonania kabin należy uwzględnić wymagania eksploatacyjne i warunki porządkowe. Zagadnieniem bardzo ważnym jest zachowanie czystości w kabinach lakierniczych. W uzasadnionych przypadkach należy stosować stałe urządzenia gaśnicze.

Suszenie powłok malarskich W procesie suszenia powłok malarskich następuje odparowanie rozpuszczalników.

Szybkość odparowania zależy od rodzaju materiału malarskiego, temperatury, wilgotności powietrza, przewiewu.

Zabezpieczenie przeciwpożarowe i przeciwwybuchowe operacji suszenia powłok malarskich wymaga przede wszystkich usuwania wydzielających się par rozpuszczalników w celu uniemożliwienia powstania stężeń wybuchowych.

Wszystkie elementy mechaniczne i elektryczne suszarek zagrożonych wybuchem powinny mieć wykonanie przeciwwybuchowe potwierdzone atestem.

Bezpieczeństwo pożarowe zależy również od przestrzegania zasad prawidłowej eksploatacji urządzeń oraz ich czystości.

W sytuacjach gdy pomieszczenia lakierni są wielozadaniowe zasady bezpiecznej eksploatacji należy ustalać indywidualnie.

Napylenia elektrostatyczne farbami proszkowymi Jedną z metod pokrywania metalowych powierzchni powłokami malarskimi jest

nanoszenie warstw proszkowych metodą elektrostatycznego napylania. Do napylania elektrostatycznego stosuje się najczęściej farby proszkowe oparte na

termoutwardzalnych lub termoplastycznych żywicach epoksydowych i poliestrowych lub termoplastycznej żywicy akrylowej.

Ładowanie cząstek proszku odbywa się w chwili przyjęcia przez nie jonów z elektrody elektrostatycznego urządzenia napylającego.

Operacjom nanoszenia farb proszkowych na powierzchnie malowanych przedmiotów towarzyszy zagrożenie pożarowe i zagrożenie wybuchem wynikające z faktu stosowania sproszkowanych palnych materiałów. W obszarze napylania kabin stężenie palnych farb proszkowych przekracza wartość DGW. We wnętrzach kabin malarskich oraz w pobliżu całej instalacji technologicznej możliwe jest gromadzenie się warstw pyłów stwarzających znaczne zagrożenie pożarowe.

W celu ograniczenia środowiska palnego, kabiny malarskie są podczas pracy intensywnie wentylowane, a gromadzące się pomimo wentylacji pyły usuwane są za pomocą odkurzaczy.

Z obszarów zagrożonych wybuchem lub pożarem należy wyeliminować czynniki inicjujące zapalenie, usuwa się więc wszystkie urządzenia zawierające otwarte źródła elektryczne zdolne zainicjować procesy spalania.

Urządzenia elektrostatyczne instalacji malowania proszkowego zabezpiecza się przed możliwością zainicjowania zapalenia, przez ograniczenie energii wyładowania elektrycznego pomiędzy elektrodami urządzenia, uniemożliwienie zbliżenie elektrod wysokiego napięcia do uziemionych przedmiotów lub obudów kabin.

Obudowy kabin powinny posiadać powierzchnie odciążające. W przewodach odzysku proszku, gdzie występuje duże prawdopodobieństwo wybuchu,

stosuje się urządzenia gaśnicze do tłumienia wybuchu. Powstawanie atmosfery palnej w wyniku stosowania tej metody wymusza stosowanie

urządzeń wentylacyjnych.


39

Substancje toksyczne. Zasady ewidencjonowania. Napisy informujące i ostrzegawcze

Zasady oznakowania opakowań substancji toksycznych są określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6 października 2003 r.) Rozporządzenie reguluje (§ 1): 1) sposób oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych; 2) informacje, które powinien zawierać wniosek do Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych, zwanego dalej "Inspektorem", o uzyskanie zgody na zastosowanie alternatywnej nazwy rodzajowej. Oznakowanie może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego. Rozporządzenie określa wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole określa załącznik nr 1 do rozporządzenia(§ 2). Wg rozporządzenia oznakowanie opakowania każdej substancji niebezpiecznej i preparatu zawiera (§ 3 i 4): 1) nazwę substancji określoną zgodnie z wykazem substancji niebezpiecznych, zwanym

dalej "wykazem", wydanym na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych, zwanej dalej "ustawą"; jeżeli substancja nie jest wymieniona w wykazie, należy zamieścić nazwę powszechnie przyjętą w międzynarodowym nazewnictwie chemicznym;

2) nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu podmiotu odpowiedzialnego za wprowadzenie substancji do obrotu (producenta, importera lub dystrybutora);

3) znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia; w przypadku substancji niebezpiecznych, których nie wymieniono w wykazie, znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie powinny odpowiadać klasyfikacji dokonanej zgodnie z kryteriami, o których mowa w art. 4 ust. 2 ustawy, zwanymi dalej "kryteriami klasyfikacji"; gdy substancji przypisano więcej niż jeden symbol: − obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolom T lub

T+ czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn, Xi i C fakultatywnymi, o ile wykaz nie stanowi inaczej,

− obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi C czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn i Xi fakultatywnymi,

− obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi E czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom F, F+ i O fakultatywnymi,

− obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi Xn czyni znak ostrzegawczy odpowiadający symbolowi Xi fakultatywnym;

4) zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy, zwane dalej "zwrotami R"; w przypadku substancji wymienionych w wykazie zastosowane zwroty powinny być zgodne ze wskazanymi w wykazie; w przypadku substancji niebezpiecznych, których nie wymieniono w wykazie, zwroty R powinny zostać wybrane spośród zwrotów R ustalonych zgodnie z kryteriami klasyfikacji; tam, gdzie to stosowne, należy zamieszczać łączone zwroty R w taki sposób, aby niezbędną informację przedstawić za pomocą jak najmniejszej liczby zwrotów; wyboru zwrotów R należy dokonywać zgodnie z następującymi kryteriami: − w przypadku zwrotów określających zagrożenia dla zdrowia, oznakowanie musi

zawierać zwroty charakteryzujące kategorię niebezpieczeństwa wskazaną znakiem


40

ostrzegawczym oraz zwroty charakteryzujące kategorię niebezpieczeństwa, której nie wykazano na oznakowaniu za pomocą znaku ostrzegawczego,

− w przypadku zwrotów określających zagrożenia wynikające z fizykochemicznych właściwości substancji nie należy umieszczać zwrotów R powtarzających napisy określające znaczenie znaku ostrzegawczego, typu na przykład "wysoce łatwopalny",

− w przypadku zwrotów określających zagrożenia dla środowiska oznakowanie musi zawierać zwroty charakteryzujące takie zagrożenia;

W przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty, ustalone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy, wskazujące szczególny rodzaj zagrożenia dla ludzi lub środowiska; 5) zwroty S; brzmienie zwrotów S powinno być zgodne z brzmieniem określonym

w załączniku nr 2 do rozporządzenia; w przypadku substancji wymienionych w wykazie zastosowane zwroty powinny być zgodne ze wskazanymi w wykazie; w przypadku substancji niebezpiecznych, których nie wymieniono w wykazie, zwroty S powinny zostać wybrane spośród zwrotów ustalonych zgodnie z regułami zawartymi w załączniku nr 3 do rozporządzenia; wyboru zwrotów S należy dokonywać zgodnie z następującymi kryteriami: − oznakowanie opakowania nie powinno zawierać więcej niż sześć zwrotów S;

wymienione w rozporządzeniu zwroty łączone należy traktować jako jeden zwrot, − spośród ustalonych zwrotów S dotyczących usuwania substancji należy zamieścić

jeden zwrot S; w szczególności taki zwrot S należy zamieścić w przypadku substancji przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów; zwrotów S dotyczących usuwania substancji nie trzeba zamieszczać, gdy wiadomo, iż ta substancja oraz jej opakowanie nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia lub środowiska,

− jeżeli zwroty S w sposób oczywisty powtarzają treść zwrotów R, należy je umieścić na oznakowaniu opakowania tylko wtedy, gdy mają stanowić specjalne ostrzeżenie,

− wybór zwrotów S powinien uwzględniać przewidywany sposób stosowania substancji, np. w postaci aerozolu,

− umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów S1, S2 i S45 jest obowiązkowe w przypadku wszystkich substancji bardzo toksycznych, toksycznych i żrących przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów,

− umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów S2 i S46 jest obowiązkowe w przypadku wszystkich innych niebezpiecznych substancji (oprócz substancji niebezpiecznych dla środowiska) przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów;

W przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w brzmieniu ustalonym w załączniku nr 2a do rozporządzenia, ustalone zgodnie z kryteriami zawartymi w załączniku nr 3a do rozporządzenia; 6) numer WE, w rozumieniu definicji numeru WE zamieszczonej w wykazie, jeżeli został

przypisany danej substancji w odrębnych przepisach; 7) w przypadku substancji objętych wykazem, oznakowanie powinno zawierać wyrazy

"Oznakowanie WE". Na oznakowaniu opakowania substancji niebezpiecznej nie zamieszcza się:

1) zwrotów R powtarzających treść zwrotów S; 2) zwrotów S ustalonych zgodnie z kryteriami doboru zwrotów S zamieszczonymi

w załączniku nr 3 do rozporządzenia, jeżeli są niepotrzebne w odniesieniu do danej substancji.

Umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów R i zwrotów S nie jest wymagane w przypadku (§ 5):


41

1) substancji niebezpiecznych zaklasyfikowanych wyłącznie jako wysoce łatwopalne, łatwopalne, utleniające lub drażniące,

2) preparatów niebezpiecznych zaklasyfikowanych wyłącznie jako wysoce łatwopalne, utleniające lub drażniące, z wyjątkiem preparatów, którym jednocześnie przypisano zwrot R41,

3) preparatów niebezpiecznych zaklasyfikowanych wyłącznie jako niebezpieczne dla środowiska, którym przypisano symbol N,

4) substancji niebezpiecznych, które nie są przeznaczone do sprzedaży dla konsumentów, zaklasyfikowanych wyłącznie jako substancje szkodliwe - pod warunkiem że pojemność opakowania nie przekracza 125 cm3. Każdy znak ostrzegawczy powinien pokrywać co najmniej jedną dziesiątą pola

powierzchni oznakowania opakowania, ale nie mniej niż 1 cm2(§ 9). Kolor i wygląd oznakowania opakowania powinny być tak dobrane, aby znak ostrzegawczy i jego tło wyraźnie się od siebie odróżniały (§ 10). Informacje zamieszczone na oznakowaniu opakowania powinny wyraźnie odróżniać się od tła i mieć takie wymiary i liternictwo, żeby były łatwo czytelne.

Opakowania, które zawierają preparaty niebezpieczne przeznaczone do sprzedaży dla konsumentów, nie mogą mieć (§ 11): 1) kształtu lub dekoracji graficznej, które mogą przyciągać uwagę i ciekawość dzieci lub

wprowadzać konsumentów w błąd; 2) wyglądu lub oznaczenia stosowanego dla środków spożywczych lub środków żywienia

zwierząt, leków lub kosmetyków. Na oznakowaniu opakowań substancji i preparatów, które zgodnie z kryteriami

klasyfikacji zaklasyfikowano jako szkodliwe ze zwrotem R65, nie trzeba umieszczać tego zwrotu ani znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi Xn wynikającego wyłącznie z przypisania zwrotu R65, jeżeli są wprowadzane do obrotu w pojemnikach aerozolowych lub są wyposażone w szczelne urządzenia do wytwarzania aerozolu (§ 14).

Metale w postaci bryły, stopy metali oraz preparaty zawierające polimery i elastomery, które, mimo że są zaklasyfikowane zgodnie z kryteriami klasyfikacji jako niebezpieczne, nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia ludzi w wyniku narażenia drogą oddechową, poprzez spożycie lub kontakt ze skórą oraz nie stwarzają zagrożenia dla środowiska wodnego w postaci, w jakiej są wprowadzone do obrotu, nie muszą być oznakowane zgodnie z przepisami rozporządzenia (§ 15).

Butle wielokrotnego użytku oraz jednorazowe naboje zawierające propan, butan lub gaz ciekły LPG oraz preparaty zawierające te substancje, jeżeli konstrukcja butli lub naboju wskazuje na stosowanie ich zawartości wyłącznie jako paliw, oznakowuje się znakiem ostrzegawczym i zwrotami R i S dotyczącymi jedynie ich palności; na oznakowaniu takich opakowań nie umieszcza się znaków ostrzegawczych i napisów wynikających z klasyfikacji substancji lub preparatu na podstawie toksyczności lub analizy skutków specyficznych dla zdrowia człowieka (§ 16).

Oznakowanie opakowań substancji i preparatów niebezpiecznych dokonane na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173) należy dostosować do przepisów niniejszego rozporządzenia do dnia 30 kwietnia 2004 r. (§ 18). Piktogramy powinny być koloru czarnego na żółto-pomarańczowym tle. W napisach określających znaczenie znaku ostrzegawczego można pominąć wyraz "produkt" i określić znaczenie znaku napisami typu skrajnie łatwopalny, wybuchowy, bardzo toksyczny. Załącznik nr 2 do rozporządzenia opisuje zwroty s określające warunki bezpiecznego stosowania substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego oraz ich numery. etykietę.


42

Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. nr 11, poz. 84, zm.: Dz. U. 2001, nr 11, poz. 85. ) określa: Tabela 2 Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole

Znak ostrzegawczy Symbol ostrzegawczy Napisy określające znaczenie znaku ostrzegawczego

T+ Substancja/preparat/ produkt bardzo toksyczna/y

T Substancja/preparat/ produkt toksyczna/y

Xn Substancja/preparat/ produkt szkodliwa/y

C Substancja/preparat/ produkt żrąca/y

Xi Substancja/preparat/ produkt drażniąca/y

N Substancja/preparat/ produkt niebezpieczna/y dla środowiska

E Substancja/preparat/ produkt wybuchowa/y

O Substancja/preparat/ produkt utleniająca/y

F+ Substancja/preparat/ produkt skrajnie łatwo palna/y


43

F Substancja/preparat/ produkt wysoce łatwopalna/y

4.4.2. Pytania sprawdzające


1. Wymień zagrożenia występujące w czasie przygotowania powierzchni metali do malowania.

2. Wymień podstawowe zagrożenia występujące w czasie przygotowania powierzchni drewnianych do malowania.

3. Scharakteryzuj malowanie zanurzeniowe pod względem pożarowym. 4. Scharakteryzuj zagrożenia pożarowe przy malowaniu polewaniem wielostrumieniowym. 5. Wymień zagrożenia występujące przy malowaniu natryskiem pneumatycznym. 6. Jakie metody ograniczania zagrożenia pożarowego i wybuchowego stosuje się przy

malowaniu natryskowym? 7. Wymień zagrożenia pożarowe i wybuchowe występujące przy malowaniu

elektrostatycznym. 8. Jakie zabezpieczenia przeciwpożarowe należy stosować przy malowaniu

elektrostatycznym. 9. Wymień zagrożenia i wymagania w czasie natrysku materiałem malarskim podgrzanym. 10. Wymień podstawowe wymagania dla kabin malarskich. 11. Na czym polega zabezpieczenie przeciwpożarowe i przeciwwybuchowe operacji suszenia

powłok lakierniczych. 12. Wymień zagrożenia pożarowe i wybuchowe w czasie nanoszenia farb proszkowych. 13. Wymień elementy zabezpieczeń przeciwpożarowych stosowanych w czasie nanoszenia

farb proszkowych. 14. Wymień rodzaje środków technicznych stosowanych do zapobiegania pożarom

i wybuchom. 15. Na czym polega zapobieganie gromadzeniu się elektryczności statycznej? 16. Wymień przepis prawny określający sposób oznakowania substancji niebezpiecznych. 17. W jakim miejscu opakowania powinno znajdować się oznakowanie substancji

niebezpiecznej? 18. Jakie dane powinny znajdować się na opakowaniu każdej substancji niebezpiecznej? 19. Jakie znaki stosuje się na butlach wielokrotnego użytku zawierających propan, butan,

ciekły LPG? 20. Co oznacza zwrot S stosowany do oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych? 21. Wymień kilka grup substancji wymagających szczególnego oznakowania. 22. Wymień znaczenie symboli ostrzegawczych oraz ich znaczenie: T+, T, Xn, C, Xi, N, E,

O, F+, F. 4.4.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Odczytanie znaczenia informacji znajdujących się na opakowaniu substancji niebezpiecznych.


44

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać minimum jeden rodzaj opakowania substancji niebezpiecznych. 2) sporządzić dokładną notatkę z informacji zawartych na opakowaniach. 3) opisać praktyczne znaczenie tych informacji. 4) zastosować w praktyce zdobytą wiedzę.

Wyposażenie stanowiska pracy: − opis zadania, − notatnik, − materiały znajdujące się w magazynie. 4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: TAK NIE 1) wymienić przepisy prawne określające oznakowanie

sustancji niebezpiecznych?

2) określić znaczenie znaku ostrzegawczego, przypisanego mu symboluostrzegawczego?

3) określić znaczenie zwrotu określającego rodzaj zagrożenia i zwrotu określającego warunki bezpiecznego użycia?

4) zastosować w praktyce wiedzę zawartą na oznakowaniu opakowania substancji niebezpiecznej?

5) wymienić zagrożenia pożarowe i wybuchowe występujące podczas nanoszenia powierzchni malarskich różnymi sposobami?

6) wymienić podstawowe zasady zapobiegania powstawaniu zagrożeń pożarowych i wybuchowych podczas nanoszenia powierzchni malarskich?

7) wymienić techniczne systemy zabezpieczeń technicznych stosowanych w lakierniach?


45

4.5. Okres i sposoby przechowywania materiałów pomocniczych i lakierniczych


Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 września 2001 r. w sprawie warunków

technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych. (Dz. U. z dnia 9 października 2001 r.)

Rozporządzenie określa warunki techniczne dozoru technicznego, w zakresie projektowania, wytwarzania, badania, eksploatacji, naprawy i modernizacji zbiorników bezciśnieniowych i niskociśnieniowych, przeznaczonych do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych, zwanych dalej "zbiornikami" (§ 1). Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do(§ 2): 1) zbiorników służących do transportu materiałów ciekłych zapalnych, 2) zbiorników technologicznych nie służących do magazynowania, 3) zbiorników przeznaczonych do przechowywania materiałów ciekłych zapalnych

w ilościach koniecznych do użytku na potrzeby przechowującego te materiały, w szczególności kanistrów i bębnów,

4) jednorazowych opakowań przeznaczonych do magazynowania i transportu materiałów ciekłych zapalnych,

5) zbiorników bezciśnieniowych i zbiorników niskociśnieniowych o ciśnieniu nie wyższym niż 0,5 bara (50 kPa) przeznaczonych do magazynowania materiałów niebezpiecznych o właściwościach trujących lub żrących. Zbiorniki powinny być tak zaprojektowane, aby zapewniały, w sposób określony

w odrębnych przepisach, minimalizację ubytku czynnika roboczego, w przypadku zmian temperatury lub ciśnienia (§ 4).

Zbiorniki w zależności od konstrukcji i warunków eksploatacji mogą być wyposażane w (§ 24): 1) urządzenia zabezpieczające przed nadmiernym wzrostem nadciśnienia lub podciśnienia, 2) urządzenia zabezpieczające przed przepełnieniem, 3) aparaturę kontrolno-pomiarową i sygnalizacyjną, 4) armaturę, 5) bezpieczniki przeciwogniowe.

Do urządzeń zabezpieczających zalicza się: 1) syfonowe przyrządy bezpieczeństwa, 2) urządzenia oddechowe, o których mowa w § 11, 3) zawory bezpieczeństwa i głowice bezpieczeństwa, 4) automatykę zabezpieczającą.

Zbiornik, dla którego ze względu na bezpieczeństwo eksploatacji jest wymagana kontrola temperatury, powinien być wyposażony w termometr. Dokładność wskazań termometrów szklanych powinna odpowiadać klasie dokładności co najmniej 1,5. Termometry manometryczne i elektryczne powinny posiadać klasę dokładności nie mniejszą niż 2,5. (§ 28). Termometr szklany powinien być instalowany w osłonie zabezpieczającej go przed uszkodzeniem i nieutrudniające odczytów temperatury. Zakres wskazań termometru powinien być większy o 25% od wartości temperatury dopuszczalnej.


46

Wartość temperatury dopuszczalnej powinna być oznaczona w sposób trwały na podziałce lub osłonie termometru czerwoną kreską. Oznaczenie to może być wykonane przy pomocy przytwierdzonej do termometru czerwonej płytki lub przez podanie wartości tej temperatury czerwoną barwą na tabliczce.

Zbiornik niskociśnieniowy powinien być wyposażony w manometr o klasie dokładności co najmniej 2,5. Zakres wskazań manometru powinien być tak dobrany, aby najwyższe ciśnienie robocze zbiornika wynosiło 0,5-0,7 zakresu wskazań. Na tarczy manometru ciśnienie dopuszczalne zbiornika powinno być oznaczone czerwoną kreską. Ciśnienie to zamiast na tarczy manometru można oznaczyć czerwoną płytką przytwierdzoną do obudowy manometru i przylegającą do szkła tego manometru albo podać jego wartość czerwoną barwą na tabliczce umieszczonej w miejscu widocznym w pobliżu manometru.

Na zbiorniku powinna być zamocowana w miejscu dostępnym trwała i czytelna tabliczka fabryczna, zwana dalej "tabliczką", odporna na korozję i działanie czynnika roboczego§ 33. Tabliczka powinna zawierać w szczególności: 1) nazwę lub znak wytwórcy, 2) numer fabryczny, 3) rok produkcji, 4) najwyższe ciśnienie robocze lub napis "bezciśnieniowy", 5) ciśnienie próbne, 6) pojemność, 7) nazwy czynników roboczych, na które zbiornik jest przeznaczony.

Na ściance zbiornika metalowego w pobliżu tabliczki powinny być wybite lub, jeżeli może to mieć szkodliwy wpływ na ściankę zbiornika, oznaczone w inny trwały sposób informacje dotyczące: 1) nazwy lub znaku wytwarzającego, 2) numeru fabrycznego, 3) roku produkcji.

Na zewnętrznych powierzchniach zbiornika nie powinny znajdować się pozostałości czynnika roboczego§ 64. Strefy zagrożenia wybuchem, odległości zbiornika od obiektów budowlanych i ułożonych pod ziemią przewodów oraz uziemienie powinny być, zgodnie z odrębnymi przepisami, określone w dokumentacji odbiorczej, o której mowa w § 37 ust. 1.

Eksploatujący zbiornik opracowuje instrukcję eksploatacji zbiornika, która powinna zawierać (§ 65): 1) charakterystykę zbiornika, 2) opis czynności związanych z napełnianiem, magazynowaniem i opróżnianiem, 3) zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem czynnika

znajdującego się w zbiorniku oraz skażenia mikrobiologicznego, 4) wymagania określone w odrębnych przepisach, dotyczące ochrony przed wybuchem

i pożarem oraz ochrony środowiska, odpowiednie dla czynnika roboczego, 5) wymagania dotyczące obsługi urządzeń zabezpieczających, czynności związane

z konserwacją zbiornika, w tym również częstotliwość, sposób i zakres sprawdzania wykładzin i pokryć oraz częstotliwość kontroli zagrożenia korozją,

6) wymagania dotyczące kwalifikacji osób sprawujących nadzór oraz obsługujących i konserwujących zbiornik,

7) sposób postępowania w razie wystąpienia uszkodzeń i nieprawidłowości podczas eksploatacji zbiornika.


47

W przypadku gdy zbiornik stanowi część instalacji, dopuszcza się, aby instrukcja eksploatacji zbiornika stanowiła część instrukcji technologicznej instalacji. Instrukcja eksploatacji zbiornika powinna znajdować się w miejscu dostępnym dla osób obsługujących zbiornik.

Osoby obsługujące zbiornik powinny postępować zgodnie z instrukcją eksploatacji zbiornika.

Zbiornik może być napełniany wyłącznie czynnikiem roboczym określonym na tabliczce i w protokole badania odbiorczego (§ 68).

Zasady przechowywania substancji toksycznych wynikają również z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6 października 2003 r.) Załącznik nr 2 do rozporządzenia opisuje zwroty S określające warunki bezpiecznego stosowania substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego oraz ich numery.

Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych zbiornikach należy: 1) stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem się

zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wanny, rynny, koryta, zbiorniki rezerwowe;

2) zapewnić urządzenie do bezpiecznego pomiaru ilości cieczy zawartej w zbiorniku; 3) uniemożliwić dostęp osób niepowołanych do miejsc, w których znajdują się zbiorniki.

Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi oraz cieczami gorącymi mogą być umieszczane nad stanowiskami pracy lub przejściami wyłącznie w przypadkach wymuszonych przez proces technologiczny. W takich przypadkach należy stosować urządzenia chroniące przed oblaniem pracowników znajdujących się pod tymi zbiornikami.

Nad pomieszczeniami, w których znajdują się stałe zbiorniki z gazami sprężonymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciśnieniem nie mogą być organizowane stanowiska pracy.

Pakowanie, składowanie, załadunek i transport materiałów niebezpiecznych z innymi materiałami stwarzającymi dodatkowe zagrożenie na skutek wzajemnego oddziaływania tych materiałów w przypadku uszkodzenia opakowania jest niedopuszczalne (§ 96). W magazynach powinny być wywieszone instrukcje określające sposób składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych; z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powinien zapewniać (§ 99): 1) zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasłonecznieniem stosownie do

rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich właściwości; 2) przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i stosowania materiałów; 3) ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczalnej dla

danego materiału i danego pomieszczenia; 4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania

poszczególnych materiałów; 5) zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla składowania materiałów i ich

stosowania; 6) rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowadzenie kontroli składowania

i składowanych materiałów. Szczegółowe warunki składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powinny być określone w instrukcjach oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.


48

Warunki bezpiecznego magazynowania substancji chemicznych Prawidłowe postępowanie z substancjami chemicznymi podczas pracy z nimi oraz

magazynowania eliminuje zagrożenie związane z obecnością tych substancji w środowisku pracy. Gdy nie ma możliwości zastąpienia substancji chemicznej powodującej szkodliwe efekty w stanie zdrowia pracowników mniej szkodliwą, wówczas należy ilość substancji ograniczyć do ilości niezbędnej w ciągu zmiany roboczej, a jej zapas przechowywać w bezpiecznym magazynie chemicznym.

Bezpieczne warunki magazynowania zapewnia przestrzeganie następujących ogólnych zasad: − pomieszczenie przeznaczone na magazynowanie substancji chemicznych musi mieć:

sprawną wentylację, zapewniającą odpowiednie rozcieńczenie lub usunięcie par magazynowanych substancji, oraz system wodno-kanalizacyjny

− wszystkie substancje chemiczne powinny być przechowywane w odpowiednich opakowaniach i oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami

− znajdujące się w magazynie pojemniki z substancjami chemicznymi nie mogą być uszkodzone czy zardzewiałe i muszą być właściwie ustawione

− substancje chemiczne nie mogą być przechowywane z innymi substancjami, z którymi mogą reagować tworząc substancje bardzo toksyczne lub reagujące egzotermicznie czy wybuchowo, np. zabronione jest przechowywanie kwasów obok cyjanków, ponieważ w wyniku reakcji tych substancji wytwarza się śmiertelnie trujący cyjanowodór

− substancje chemiczne nie mogą być przechowywane w pobliżu miejsc, w których odbywa się proces wykluczający ich obecność

− należy zachować specyficzne warunki przechowywania pod warstwą cieczy dla substancji wyjątkowo niebezpiecznych pod względem pożarowym, np. fosfor należy przechowywać w szklanych słojach pod warstwą wody lub w naczyniach blaszanych w wodzie, sód metaliczny - w naczyniach z naftą;

− substancje powinny być przechowywane w odpowiedniej temperaturze i chronione przed bezpośrednim działaniem światła słonecznego

− magazyn substancji bardzo toksycznych (trucizn) powinien stanowić samodzielną jednostkę organizacyjną, a substancje te powinny podlegać ścisłej ewidencji materiałowej.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Wymień podstawowe przepisy prawne określające najważniejsze zasady magazynowania

substancji niebezpiecznych. 2. Rozwiń pojęcia: zbiornik bezciśnieniowy i masa netto ładunku 3. Co oznacza termin „dopuszczalny poziom cieczy w zbiorniku”? 4. Jak powinny być zaprojektowane zbiorniki aby zapobiec gromadzeniu się ładunków

elektrostatycznych? 5. W jakiego rodzaju urządzenia zabezpieczające powinny być wyposażone zbiorniki? 6. Jakie dane powinny znajdować się na tabliczce znamionowej zbiornika na substancje

niebezpieczne? 7. Jakim zwrotem są określane warunki bezpiecznego stosowania (przechowywania)

substancji niebezpiecznych? 8. Wymień minimum 4 elementy, które musi spełniać system składowania materiałów

niebezpiecznych. 9. Wymień minimum 4 zasady bezpiecznego składowania materiałów niebezpiecznych.


49

4.5.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1 Określenie warunków składowania materiałów lakierniczych. Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sporządzić wykaz substancji lakierniczych znajdujących się w zakładzie na podstawie wykazu magazynowego.

2) określić dla substancji ze sporządzonego wykazu, na podstawie informacji znajdujących się na opakowaniu ewentualnie w karcie substancji niebezpiecznych, sposób ich składowania.

3) pogrupować występujące substancje w grupy, które mogą być składowane razem. 4) sporządzić wykaz substancji, które nie mogą być składowane w jednym pomieszczeniu. 5) zweryfikować plan składowania substancji lakierniczy w zakładzie.

Wyposażenie stanowiska pracy: − opis zadania, − wykaz substancji, − karty substancji niebezpiecznych. 4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: TAK NIE 1) wymienić podstawowe źródła prawne określające zasady

składowania materiałów niebezpiecznych?

2) określić ogólne zasady bezpiecznego składowania materiałów niebezpiecznych?

3) zaplanować sposób bezpiecznego składowania materiałów lakierniczych w zakładzie?


50

4.6. Instrukcje i przepisy w lakierni 4.6.1. Materiał nauczania

Wymagania porządkowe obowiązujące w zakładach malarskich i lakierniczych

wynikające z instrukcji wewnętrznych. W celu zapewnienia warunków bezpieczeństwa pożarowego konieczne jest spełnienie

podstawowych zasad ochrony przeciwpożarowej w czasie eksploatowania lakierni oraz podczas prac konserwacyjnych i remontów.

W pomieszczeniach lakierni zabronione jest przechowywanie zbędnych materiałów palnych i przedmiotów zbędnych do prac malarskich.

W pomieszczeniach lakierni można przechowywać materiały palne tylko w ilościach niezbędnych do prowadzenia procesu technologicznego, w pojemnikach szczelnie zamkniętych i ustawionych w odległości co najmniej 1m od źródeł wydzielania ciepła.

We wszystkich pomieszczeniach, w których używa się lub przechowuje palne wyroby lakierowe, rozpuszczalniki zabronione jest stosowanie otwartego ognia, palenie tytoniu i używanie narzędzi powodujących iskrzenie. Czyściwo należy przechowywać w specjalnych metalowych pojemnikach, szczelnie zamkniętych i ustawionych na zewnątrz pomieszczeń lakierni. Czyściwo zużyte powinno być co najmniej raz dziennie usuwane poza teren lakierni na miejsce do tego przeznaczone.

Puste naczynia po palnych wyrobach lakierowych powinny być przechowywane poza terenem lakierni, w miejscu specjalnie na ten cel przeznaczonych.

Po zakończeniu prac malarskich wszystkie naczynia z podręcznym zapasem wyrobów powinny być szczelnie zamknięte i przeniesione do pomieszczenia przeznaczonego do przechowywania wyrobów lakierowych.

Wanny lakiernicze oraz inne pojemniki należy po zakończeniu pracy zabezpieczyć przed parowaniem palnych rozpuszczalników przez zakrycie otworów pokrywami, przetłoczenie lakierów do zbiorników zasilania lub w inny sposób.

Oczyszczanie kabin lakierniczych, przewodów wentylacji wyciągowej oraz innych urządzeń i miejsc narażonych na osadzanie się cząstek palnych wyrobów lakierniczych powinno odbywać się co najmniej raz na dwa tygodnie z zachowaniem wszelkich środków ostrożności i przy użyciu narzędzi nie powodujących iskrzenia.

Sprawdzenie działania urządzeń lakierniczych, manometrów i zaworów bezpieczeństwa przy urządzeniach pracujących pod ciśnieniem oraz dokonywanie przeglądów i prac konserwatorskich instalacji i urządzeń elektrycznych, ogrzewczych, transportowych i wentylacyjnych powinno odbywać się co najmniej raz na tydzień.

Naprawy oraz remonty instalacji i urządzeń dokonywane przy użyciu otwartego ognia i narzędzi powodujących iskrzenie można przeprowadzić tylko po uprzednim usunięciu z pomieszczeń palnych wyrobów lakierowych, rozpuszczalników, po dokładnym oczyszczeniu pomieszczeń i urządzeń z pozostałości wyrobów lakierowych i osadów.

W koniecznych przypadkach, przed rozpoczęciem prac z otwartym ogniem należy dokonać kontroli stężenia palnych par w powietrzu za pomocą przenośnego eksplozymetru.

Niezależnie od stosowania stałych urządzeń gaśniczych obiekty lakierni powinny być wyposażone w podręczny sprzęt gaśniczy zgodnie z obowiązującymi zasadami. Dla lakierni powinna być opracowana „Instrukcja bezpieczeństwa przeciwpożarowego”

Podstawa prawna opracowania instrukcji: 1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 1991 r. Nr 88

poz. 400 z późniejszymi zmianami). 2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 1991 r. Nr 55

poz. 234 z późniejszymi zmianami).


51

3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75. 690 poz. 690 z 2002r.).

4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 czerwca 2003r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr121. poz. 1138 z 2003r.).

5. PN-92/N-01 256/01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa. 6. PN-92/N-01 256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja. Podstawa prawna do opracowania Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego wynika z §6 ust.1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003r. (Dz. U. Nr 121, poz. 1138) w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.

Na jej podstawie właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądź części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczone do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich, opracowują instrukcje bezpieczeństwa pożarowego.

Zawartość „Instrukcji bezpieczeństwa pożarowego” : Warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia obiektu, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego i jego warunków technicznych, w tym zagrożenia wybuchem. Sposób poddawania przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym stosowanych w obiekcie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic. Sposobu postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia. Sposoby wykonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie są przewidywane. Sposoby praktycznego sprawdzania organizacji i warunków ewakuacji ludzi. Sposoby zaznajamiania użytkowników obiektu z treścią przedmiotowej instrukcji oraz z przepisami przeciwpożarowymi.

Zgodnie z §6 ust.3 „rozporządzenia” Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna być poddawana okresowej aktualizacji, co najmniej raz na dwa lata, a także po takich zmianach użytkowania obiektu, które wpływają na zmianę warunków ochrony przeciwpożarowej.

Zakłady malarskie i lakiernicze powinny również mieć opracowana „Instrukcję technologiczno – ruchową”. Niżej są przedstawione podstawowe wymagania dla instrukcji technologiczno- ruchowych opracowane przez Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej w lipcu 1993 r. Instrukcja technologiczno- ruchowa procesów technologicznych, o której mowa w §5 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów i terenów ( Dz. U. Nr 92, poz. 460), powinien zawierać ustalenia dotyczące następującej tematyki: Charakterystyka zagrożenia pożarowego (wybuchowego) występującego w procesach technologicznych, urządzeniach i instalacjach w czasie ich ruchu, obsługi konserwacyjnej, remontów i postoju. Zasady postępowania z surowcami i materiałami stwarzającymi zagrożenie pożarowe lub wybuchowe w transporcie, magazynowaniu i przy produkcji. Wewnątrzzakładowy system łączności i alarmowania na wypadek zagrożenia pożarem lub wybuchem. Zasady i sposoby usuwania zagrożeń pożarem lub wybuchem. Zasady postępowania na wypadek pożaru, wybuchu lub awarii w tym między innymi: 1) zasady alarmowania jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP, innych jednostek

ratowniczych a także służb zakładowych, 2) zasady postępowania pracowników do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych 3) zasady współdziałania z kierującym akcją ratowniczą


52

Na podstawie zasad przedstawionych w punktach 3 i 5 opracowuje się instrukcje postępowania na wypadek pożaru ( stosownie do potrzeb wydziałów, stanowisk pracy) wraz z wykazem telefonów alarmowych i umieszcza się w widocznych miejscach. Merytoryczny zakres omawianych instrukcji powinien odpowiednio uwzględniać powyższe ustalenia, stosownie do funkcji i specyfikacji obiektów oraz prowadzonych procesów technologicznych. Nie narusza on wymagań q9 rozporządzenia MSW z 22 .01.93 r. (Dz. U. Nr 8, poz. 42). Przedstawiając do wykorzystania służbowego niniejsze wytyczne, podkreśla się, iż stanowią one wyłącznie pomocniczy materiał poglądowy i ich ustaleń nie można egzekwować od właścicieli, zarządzających i użytkowników obiektów w drodze postępowania administracyjnego. 4.6.2. Pytania sprawdzające


1. Wymień przepisy stanowiące podstawę prawną do opracowania instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.

2. Wymień podstawowe elementy instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. 3. Jaki jest czasookres aktualizacji instrukcji bezpieczeństwa pożarowego? 4. Jakiego rodzaju ustalenia powinna zawierać instrukcja technologiczno – ruchowa

lakierni? 5. Jakie elementy powinna zawierać instrukcja postępowania na wypadek pożaru? 4.6.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Czynności podejmowane na wypadek powstania pożaru. Sposób realizacji ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją postępowania na wypadek powstania pożaru obowiązującej w zakładzie.

2) zasymulować zgłoszenie pożaru wykonując wszystkie punkty zawarte w instrukcji. 3) przećwiczyć postępowanie na wypadek pożaru kilka razy.

Wyposażenie stanowiska:

− instrukcja technologiczno- ruchowa (instrukcja bezpieczeństwa pożarowego), − instrukcja postępowania na wypadek pożaru, − telefon, − materiały piśmienne. 4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: TAK NIE 1) wymienić podstawowe elementy instrukcji bezpieczeństwa

pożarowego?

2) wymienić podstawowe elementy instrukcji technologiczno - ruchowej?

3) wdrożyć przepisy instrukcji postępowania na wypadek pożaru?


53

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ Instrukcja dla ucznia 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką

i wielokrotnego wyboru. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi sprawia Ci trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 9. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 pkt. 10. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Kto jest zobowiązany do utrzymania czystości i porządku w pomieszczeniach pracy

w celu zachowania bhp. a) pracodawca, b) sprzątaczka, c) pracownik, d) każdy na swoim stanowisku.

2. Wymień 4 zagrożenia pożarowe i wybuchowe jako fizyczne czynniki zagrożenia. a) ................................. b) ................................. c) ................................. d) .................................

3. Jak długo jednorazowo można pracować w komorze obróbki strumieniowo- ciernej. a) do 60 minut, b) nie dłużej niż 40 minut, c) 20 minut, d) 10 minut.

4. Czy jest możliwe prowadzenie obróbki strumieniowo –ciernej z zewnątrz przez otwory w kabinie.

a) Tak, b) Nie, c) nie ma takich kabin, d) zawsze.


54

5. Wymień 3 elementy potrzebne do wybuchu. a) ..................................... b) ......................................... c) .....................................

6. Podaj definicję pojęcia „Zakres wybuchowości” 7. W jakim podstawowym przepisie są określone zasady bhp w lakierni. 8. Do jakiego stężenia musi obniżyć układ wentylacyjny stężenie par palnych przy

malowaniu polewaniem wielostrumieniowym. a) max 20 % DGW, b) poniżej 50 % DGW, c) poniżej 2/3 DGW, d) 5% poniżej GGW.

9. Wymień znaczenie symboli ostrzegawczych oraz ich znaczenie: T+ a) produkt skrajnie łatwo palna/y, b) produkt żrąca/y, c) produkt trudno topliwy, d) produkt bardzo toksyczna/y.

10. Co oznacza zwrot S stosowany do oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych? a) oznacza rodzaj niebezpieczeństwa, b) oznacza klasę temperaturową substancji, c) określa warunki bezpiecznego stosowania, d) klasę toksyczności.

11. Podaj minimalną ilość mieszaniny wybuchowej uważanej za ilość niebezpieczną. a) już 10 litrów mieszaniny wybuchowej, b) minimum 100 litrów, c) każda ilość, d) powyżej 1 litra.

12. Jaki jest czasookres aktualizacji instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. a) co 5 lat, b) co 2 lata, c) co 10 lat, d) nie jest wymagana aktualizacja.

13. Podaj minimalną temperaturę obowiązującą w pomieszczeniach pracy. a) min. 20°C w biurze i min.12°C w pomieszczenia pozostałych, b) min. 18°C w biurze i min 14°C w pomieszczenia poza, c) min. 18°C bez względu na rodzaj pomieszczenia, d) min. 14°C bez względu na rodzaj pomieszczenia.

14. Wymień części oddzielające się jako czynniki fizyczne zagrożenia (wymień cztery) a) ................................... b) ................................... c) ................................... d) ....................................


55

15. Jakich materiałów nie powinno się stosować do obróbki strumieniowo ściernej? Wymień. 16. Do jakiej temperatury mogą nagrzewać się urządzenia grzewcze w lakierni?

a) max do 1000 C, b) do 2/3 temperatury samozapalenia materiałów malarskich, c) do 90 % temperatury samozapalenia materiałów malarskich, d) do 50 % temperatury samozapalenia materiałów malarskich.

17. W jakim przepisie są wymienione prace szczególnie niebezpieczne. 18. Wymień 4 rodzaje środków technicznych stosowanych do zapobiegania pożarom

i wybuchom a) ........................................................... b) ........................................................... c) ........................................................... d) ...........................................................

19. Wymień znaczenie symboli ostrzegawczych, odpowiedź wpisz do karty odpowiedzi : a) T - ............................... b) Xi - ................................. c) O - .................................. d) T+ - ................................

20. Które, z niżej wymienionych substancji nie mogą być przechowywane Razem. a) kwasy obok cyjanków, b) rozpuszczalniki z żywicami epoksydowymi, c) farby chlorokauczukowe obok farb akrylowych, d) woda i kwasy.


56

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko: ............................................................................... ,,Stosowanie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska przy wykonywaniu prac lakierniczych” Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakującą odpowiedź:

Nr pytania ODPOWIEDŹ Punktacja

1 a b c d

2 c d

3 a b c d

4 a b c d

5

6

7

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14

15

16 a b c d

17

18

19

20 a b c d

Razem :


57

6. LITERATURA 1. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Praca zbiorowa pod red. prof. dr hab. med. D.

Koradeckiej, Warszawa, CIOP 1997. 2. Ocena ryzyka zawodowego. Cz.1. Podstawy metodyczne. Praca zbiorowa pod red. dr inż.

Wiktora M. Zawieski, Warszawa, CIOP 2004. 3. Sawicki T. Zagrożenia pożarowe,” Przegląd Ochrony Przeciwpożarowej”, 2005, nr 5 4. Ratajczak D., Zasady wyznaczania stref zagrożenia wybuchem 5. Zdanowski M., Zabezpieczenie przeciwpożarowe lakierni, Warszawa, Instytut

Wydawniczy CRZZ 1980 6. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. (Tekst jedn.). (Dz. U. 1998 nr 21, poz.

94, z późniejszymi zmianami) 7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Tekst jednolity: Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650)

8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690)

9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. nr 217, poz. 1833)

10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów. (Dz. U. z dnia 8 października 2001 r.)

11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.)

12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6 października 2003 r.)

13. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15 czerwca 2002 r.)

14. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska. Dz. U. nr 62 , poz. 627 15. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki

substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego. Dz. U. nr 140, poz. 1171. 16. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. (Dz. U. nr 140, poz. 1173)

17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. (Dz. U. 2005 nr 11, poz. 86)

18. Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. nr 11, poz. 84, zm.: Dz. U. 2001, nr 11, poz. 85)

19. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 3 listopada 1992 r. dotyczące ochrony przeciwpożarowej budynków oraz innych obiektów budowlanych i terenów.

20. Rozporządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Górnictwa i Energetyki, Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Lekkiego, Przemysłu Rolnego i Spożywczego, Żeglugi, Komunikacji, Zdrowia oraz Budownictwa z dnia 12 września 1949 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użyciu aparatów natryskowych. (Dz. U. z dnia 27 października 1949 r.)


58

21. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych. Dz. U. nr 11, poz. 84

22. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. Ochrona przeciwpożarowa. (Dz. U. z 2002 r., nr 147, poz.1229)

23. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. nr 100, poz. 1085. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dz. U. nr 62, poz. 628.

12.stosowanie przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska przy wykonywaniu prac...

Education