ANG ASYA SA IBA’T IBANG PANAHON:

TRANSISYUNAL AT

MAKABAGONG ASYA

“UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN”

MGA UNANG RUTA NG KALAKALAN

Sa pamamagitan ng tatlong ruta o daan ay nakakarating ang kalakal ng Asya sa Europa .

Ang unang ruta ay ang Hilagang ruta ito ay nagsisimula sa Peking (Beijing )binabalagtas ang disyerto ng Gitnang Asya, dumaraan sa mga

lungsod ng Samarkand at Bokhara, tinatawid ang Caspian Sea at nagtatapos sa Constantinople.

Ang panggitnang ruta ay halong pandagat at panlupang paglalakbay. Mula India ,ang mg kalakal ay dinadala ng mga sasakyang pandagat

hanggang sa Ormuz. Mula rito, ang mga kalakal ay inihahatid sa pamamagitan ng kamelyon ito bumyahe patungo sa mga lungsod ng

Antioch, Aleppo, at Damascus.Ang ikatlo ay ang Timog ruta ito ay paglalakbay sa dagat. Mula sa

India, babalagtasin ang Indian Ocean, babaybayin ang Arabia tuloy sa Red

Sea hanggang sa Cario o Alexandria sa Egypt.

MGA UNANG RUTA NG KALAKALAN

LIMITADONG KAALAMANG MGA KANLURANING TUNGKOL SA ASYA

Ang ilan sa mga nakilahok sa Krusada o Crusades mula 1096 hanggang 1273 . Ang mga Krusada ay serye ng mga Kristiyanong kabalyero na ang layunin ay bawiin ang Jerusalem mula sa mga

Muslim.Pinakatanyag tungkol sa Asya ay isinulat ni Marco Polo. Siya ay taga-

Venice sa Italy. Si Marco Polo ay tagapayo ng emperador ng Dinastiyang Yuan. Nang bumalik siya Italy noong 1295, isinulat niya

sa isang aklat, The Travels of Marco Polo . Sa tulong ng kanyang aklat, maraming nabatid ang mga Kanluranin tungkol sa Asya .

PAGSASARA NG MGA RUTANG PANGKALAKALAN

Sa mahabang panahon ang tatlong rutang nag- uugnay sa Asya at mga Kanluranin sa pamamagitan ng kalakalan ay laging bukas. Noong ika-14 ika-15 ang malaking bahagi ng silangang rehiyon ng Mediterranean Sea ay sinalakay ng mga Seljuk Turk. Ang

Seljuk Turk ang nagtagumpay at nagkaroon ng kapangyarihan sa mga rutang pangkalakalan patungo sa Asya.

MONOPOLYO NG MGA ITALIAN

Ang mga kalakal ng mga lungsod ay mga lungsod- estado ng Venice Genoa at Florence ang tanging pinayagan ng mga Seljuk Turk na

mamili sa mga daungan nila. Naging kapaki-pakinabang para sa mga Italian ang bagong pamamalakad. Ang mga lugar kanlurang Europa

sa Portugal, Spain, France ,Netherlands at England ang pinagdadalhan ng kalakal ng Asya. Nangungunang produkto ay ang

rekado na mahalaga sa Kanluranin.

PAGHAHANAP NG BAGONG RUTA

Ang Portugal, Spain, England, France at Netherlands ay hindi sang- ayon na bumili sa kalakal ns Asya sa mataas na presyo . Ang italian

ang nanghihingi ng mataas na presyo upang sirain ang monopolyo ng italian at maiwasan ang dating rutang nasakop ng Seljuk Turk,

naghanap sila ng bagong ruta patungong India at China.

MGA PAGBABAGO SA PAGLALAYAG

Higit na naging madali at maginhawa ang paghahanap ng mga bagong ruta patungo sa Asya. May dalawang bagong tuklas na instrumento sa paglalayag ito ay ang compass at astrolabe. Ang

Compass ay ginagamit ng kapitan upang malaman ang patutunguhan ng kanyang barko . Ang astrobale nman ay gigamit upang malaman

ang latitude o layo ng barko pahilaga o patimog sa Equator.

PANAHON NG PAGGALUGAD AT PAGTUKLAS

Ito ay nagsimula noong 1450 at nagtapos noong 1650 madalas itong tawaging panahon ng pagtuklas.

ANG BAGONG RUTA PATUNGO SA ASYA

Ang nanguna sa paggalugad ng mga baybayin ng africa ay si Pirnsipe Henry ng ng Portugal .Noong 1422 narating ni Bartolome Dias ang

dulo ng Africa . Ang Cape of good hope ang pangalan na nagpapahiwatig ng mataas g mataas na pag-asa .Noong

1498,matagumpay na natagpuan ni Vasco da Gama ang bagong ruta patungong asya .

MERKANTILISMO

Ang merkantilismo ay naniniwala na ang tunay na kayamanan ng bansa ay ang kabuang dami ng ginto at pilak na mayroon ito .Ang una ay bilang

pinagkukunan ng hilaw na sangkap o materyales at ang pangalwa ay ang tagabili ng mga produkto,.ninais ng Spain at Portugal na manakop upang palaganapin ang Kristiyanismo ,bukod sa pang-ekonomiyang layunin nito .

MGA SAKOP NG PORTUGAL

Ang Portugal ay ay maraming nakuha na lugar sa Asya .Noong 1580 , ang mga Portugal ay napailalim sa Spain at nanatili ang Portugal bilang Lupang-sakop ng Spain ng 60 taon. Noong 1640, nakamit ng Portugal ang kanilang

kalayaan .

MGA SAKOP NG SPAIN

Ang paggalugad ng Spain ng bagong ruta patungong asya ay matagumpay na nakamit ni Ferdinand Magellan .Noong 1521 narating ni Magellan ang

Pilipinas . Ang rutang natagpuan ni Magellan ay pakanluran ,kasalungat ng direksyon na sinun dan ni Vasco da Gama na pasilangan . Noong 1565,sa

pangunguna ni Miguel Lopez de Legazpi, pormal ng sinakop ang ng Spain ang Pilipinas. Itinatatag nya ang Maynila nang maging kolonyal na

kapitolyo.

MGA SAKOP NG NETHERLANDS

Nagsimula ang sila sa pakikipagsapalaran sa asya sa pagbubukas ng ika-17 siglo . Nakakmit ng Netherlands ang kalayaan noong 1648 .Ang unang

hakbang na ginawa ng Netherlands sa pagkakaroon ng mga sakop na lupain ay ang pagbubuo ng ng Dutch East India Company.Ang pangunahing pakay ng Netherlands ay sakupin ang Moluccas. Noong 1605, pinaalis nila ang mga

Portugese mula sa Amboina at Tidore sa Moluccas. ITinatag nila noong 1619 ang Batavia(Jakarta) sa Java bilang sentro ng kanilang imperyosa Asya. Noong 1635, sinakop nila ang Formosa . Pagkatapos ng anim na taon,naagaw nila ang Malacca mula sa Portuguese , Ang Malacca ay isang daungan sa estratehikong daanan ng kalakalan na kung tawagin ay Strait o f Malacca .Ang pagkakakuha

ng mga Dutch sa Malacca ay nagbigay ay nagbigay sa Netherlands ng kapangyarihan sa komersyo sa Timog Silangang Asya.

PAG-AANGKIN SA MOLUCCAS

Tinangka nang maraming ulit ng Spain na palawakin ang saklaw ng Pilipinas sa timog . Sa simula’t simula, nais kunin ng Spain ang Moluccas. Mula sa

Maynila,sunos-sunod na ekspedisyon ang ipinadala sa Moluccas .Hindi nagtagumpay ang Spain sa kanyang plano .Noong 1605, pinaalis sila ng mga

Dutch mula sa Amboina at Tidore .

MGA SAKOP NG ENGLAND

Ang paghahanap ng England ng mga sakop na lupain sa Asyaay nagsimula sa pagtatag ng Enlish East India Company noong 600 Tuluyan ng nang nilisan ng

English ang Moluccas matapos ang Amboina Massacre kung saan sampung mangangalakal na English ang piñata ng mga Dutch.

MGA SAKOP NG FRANCE

Sinundan ng mga French ang halimbawa ng mga English . Tinangka rin nilang magkaroon ng mga bagong sakop sa India. Sa pamamagitan ng ng mga French East India Company na itinatag ng niing 1664 nakapagbukas ang mga

French ng isang tanggapang komersyal sa Pondicherry. Ang iba pang mga pamayanang itinatag ng mga French sa India ay ang Chandarnagore ,Mahe,

at Karikal.

PAG-AANGKIN NG INDIA

Ang France at ang England ay nagging magkaagaw sa kapangyarihan sa India. Noong 1756, nagpahayag ng digmaan ang hari ng Bengal laban sa mga

Enlish . Tinalo ni Clive upang palayain sa labanan sa Plassey (Battle of Plassey) ang hukbo ng hari ng Bengal at ang kanyang mga kakamping French. Tiniyak ng labanan sa plassey ang tadhana ng india sa sumunod na dalawang

siglo. Ang hangad ng France na mangibabaw sa India ay nabigo. Sa halip, napasailalim ang India sa England

“IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN”

PAGHAHANGAD NG MGA KANKURANIN NG KOLONYA

Ang paligsahan ng ng mga Kanluranin sa pagpapayaman ng kanilang bansa at pagpapalakas ng kapangyarihan sa pamamagitan ng pagsakop ng mga

bansang Asyano ay nagpatuloyb sa ika-19 na siglo. Ang patuloy na paghahangad para sa mga kolonya ay nagduloy ng iba’t-ibang salik.

INDUSTRIYALISASYON

Pinasigla ng Panahon ng Industriyalisasyon ang pangangailangan para sa mga hilaw na sangkap o materyales (raw materials).Kumapra sa mga unang yugto

na merkatilismo ang namayani, sa ikalawang yugto, matinding kapitalismo ang nagging prinsipyong pang-ekonomiya na naghari sa pandaigdigang pamilihan .

PAMUMUNUHAN

Sa ilalim ng prinsipyo ng kapitalismo ng kapitalismo , itinuring ng mng mga Kanluranin ang mga bansang Asyano bilang mapagkukunan ng pakinabang o

tubo. Maraming kanluranin ang may labis na kapital . Naakit sila sa posibilidad sa paglago ng kanilang pera sa pamagitan ng paglalagay ng kapital sa mga

pataniman at minahan na sagana sa Asya .

WHITE MAN’S BURDEN

Ang mga pari, guro, at tagapangasiwa ay gumayak patungong Asya upang tuparin ang tungkulin na tinawag ng makatang Rudyard Kipling ng England

bilang “white man’s burden” Ito ang naging pagbibigay-katwiran ng mga Kanluranin sa ginawa nilang panakop sa mga Asyano.

TAGUMPAY NG IMPERYALISMO SA INDIA

Noong 1784 , sinimulang subaybayan mismo ng England ang pamamahala sa India Company . Ang pinakamataas na opisyal ng Enlish East India Company

pa rin ang umuuong gobrnador-heneral ngunit ang pamamahalaan sa England na ngayon ang pumipili at humihirang sa kanya .

ANG REBELYONG 1857 REBELYONG SEPOY

Ang mga Sepoy o sundalong Indian sa hukbong kolonyal ng England sa India ay nag-aalsa noong 1857. Ito ay dahil sa mga balita na ang bagong cartridge ng ripleng ipinagagamit sa kanila ay nilangisan diumano ng mantika na mula sa hayop.Tutol dito ang mga ang mga Hindu dahil bawal sa kanila ang baka. Tutol din ditto ang mga Muslim dahil bawal sa kanila ang pagkain ng baboy.

Bukod dito,matindi ang hiaing ng mga Sepoy bunga diskriminasyon at pagtatangi ng lahi o racism ng mga Enlish laban sa mga Indian. Maraming

Sepoy ang nag-aalsa at piñata ang kanilang opisyal na English. Tumindi ang paghihimagsik nang sumama ang mga silbilyan sa pangunguna ng mga trdisyunalna pinuno ng India. Noong 1858, binuwag mg Parlamentong

England ang English East India Company . Inilipat ang lahat ng kapangyarihan nito sa hari ng England . Isang bagong opisina sa Gabinete ang

nilikha upang magsilbing tagapayo sa mga usapin tungkol sa India Tinawag itong Secretary of State for India .

TAGUMPAY NG IMPERYALISMO SA BURMA

Mahalaga para sa England na sakupin niya ang Burma (myanmar). Ito ng inasahan ng England bilang tagapagtanggol ng silangang bahagi ng kanyang

nasakop na India .

DIGMAANG ANGLO-BURMESE

Nagging sanhi ng Unang Digmaang Anglo-Burmese noong 1824-1826 ang paglusob ng Burma sa mga Estado ng Assam ,Arakan ,at Manipur. Bunga ng

pagkatalo ng Burma, sapilitan itomg lumaglag noong 1826 sa isang kasunduang Yandabo(Treaty of Yandabo) . Ang Treaty of Yandabo ay ang kasunduang nagbigay karapatan na ilipat ng Burma sa Enlish East India

Company ang Arakan at Tenasserim . Pumayag din itong magbigay ng bayad pinsala at tanggapin ang isang British Resident sa palasyo ng hari.

PAGTATAG NG SINGAPORE

Iminungkahi nni Thomas Stamford Raffles gobernador ng himpilan ng kalakalan ng Sumatra , ang pagtatag ng isang daungan sa timog . Pinili nila

ang Singapore dahil sa Estratehikong lokasyon ito .

STRAITS SETTLEMENT

Noong 1826, amg tatlo ay pinagsama-sama at tinawag na Straits Settlement. Ang tatlong daungan ay nagsilbi bilang sentro ng distribusyon ng mga produkto ng

England at India, tulad ng opyo at tela.

RESIDENT SYSTEM

Sa ilalim ng sistemang ito , may tutuparin ang mga sultan at ang Resident . Sa bahagi ng sultan, tatangapin niya ang pananatili ng British Resident .

FEDERATED MALAY STATES

Noong 1895, ang apat na estado ay pinagsama-sama upang bumuo ng ng isang pederasyon. Tinawag itong Ferderated Malay States sa ialim ng pamumuno ng

isang Resident General na maninirahan sa Kuala Lampur.

UNFEDERATED MALAY STATESNoong 1909, apat na karagdagang estado ang bumuo sa Unfederated Malay

States . Ang mga ito ay Kedah,Perlis,Kelantan at Trengganu.

KASUNDUANG TINJINSa ilalim ng kasunduang ito pumayag ang China na magbukas ng 11

karagdagang daungan para sa kalakal ng mga Kanluranin . Binigyan ang mga kanluranin ng pribilehiyo extraterritoriality. Ang extraterritoriality ay tumutukoy

sa batas ng dayuhang bansa hurisdiksyon ng isang bansa .

PAGSAKOP NG COCHIN CHINANoong 1862, pumirma ng kasunduan ang emperador ng Vietnam kung saan nilipat niya sa France an gang tatlong lalawigan na kung tawagin ay Cochin

China. Pumayag din siyang din siyang magbukas ng tatlong daungan, magbayad ng pinsala, pahintulutan ang katolisismo, at bigyan ng karapatanang France na

maglayag sa Mekong River.

KASUNDUANG KANAGAWA Sumang-ayon ang Japan na lumagda sa Kasunduang Kanagawa sa pagitan ng United Steates noong 1854,. Sa ilalim ng Kasunduang ito, pumayag ang Japan na magbukas ng dalawang daungan at magpakita ng mabuting pakikitungo sa

mga nasiraan ng barko.

UNANG YUGTO NG KOLONYALISMO

Ang Timog at Timog-Silangang Asya ang unang nakaranas kolonyalismo sa ilalim ngng pamumuno ng Portugese at Español . Tinungo Aang rehiyong ito

dahil sagana ito sa mga rekado . Ninais din ng mga kanluranin na mangalakal pa ng iba pang produkto na hindi karaniwang matatagpuan sa Europa.

MGA EPEKTO NG NG PANANAKOP NG MGA PORTUGUESE

Noong 1510, ay napsakamay ng mga Portuguese ang Goa. Ang Goa ay napasakamay ng Portuguese bunga ng pananalakay na isinagawa ni Alfonso

de Albuquerque.Sa Goa at maging sa mga pulo ng Timog-Silangang Asya,ikinalat ang Katolisismo.

MGA EPEKTO NG PANANAKOP NG MGA ESPANYOL SA PILIPINAS

Sa pagsakop ng ni Miguel Lopez Legazpi sa Pilipinas, ginawa niyang sentro n gang Maynila nga maituturing na rin na panahong iyon bilang i8sang entrepot o lugar na kalakalan . Ang dakilang layunin ng mga español

maghatid ng sibilisasyon sa pamamagitan ng pagtatag ng mga lungsod at at ipalilala ang Kanluaning Kristiyanismo.

MGA EPEKTO NG PANANAKOP NFG ENGLISH SA INDIA

Naging isang malakas na bansa ang England sa ilalim ni Reyna Elizabeth I na namuno simula 1588 hanggang 1603. Napgpatupad

ang mga English ng mga pagbabagong labis na nakaapekto sa kulturang Indian. Nong 1856, isang batas ang nagpahintulot sa isang

balo na makapag-asawang muli. Ang linya ng ng transportasyon at komunikasyon ang nagging prayoridad . Ang pagpapagawa ng riles ng tren simula 1871 na nag-ugnay sa pinaka –malalayong lalawigan ay nagbigay-daan din sa komersyalisasyon ng agrikultura. Bungan g sistematikong transportasyon na ito, nagging madali ang pagluluwas

ng mga produktong gaya ng jute,indigo,bulak atbp. mula sa mga bayan ngsa loob ng subkontinente patungo sa mga pangunahing

daungan .

“ANG MGA BANSANG ASYANO NA HINDI NASAKOP NG MGA KANLURANIN”

ANG THAILAND SA GITNA NG IMPERYALISMONG ENGLISH AT FRENCH

Kasagsagan ng imperyalismo kanluranin ang ika-19 na siglo . Hangad nilang umangkin ng teritoryo upang mapalawak angang kanilang imperyo na

makabubuti sa kanilang ekonomiya.

ANG MGA HARING NAGPATATAG SA THAILAND

Ang unang hari na kinilkilalang nagpatatag ng Thailand ay si Haring Buddha Yodfa namuno sa Thailand mula 1782 hanggang 1809. Siya ay nagging sundalo

pinagtanggol niya ang hangganan ng Thailand mula sa pagpasok ng mga banyaga.

Antg pangalawang hari ay si Haring Mongkut siya’y namuno sa Thailand mula 1851 hanggang 1868 . Siya’y isang Buddhist na nakapag –aral sa isang

mongheng Buddhist na nakapag-aral ng wika at teknolohiya ng na hari. Siya ang nagpatupad ng ng pagbubukas ng Thailand sa banyagang kalakal,

pagpapa-unlad ng kalsada at sistema ng panlalapi .Ang ikatlong hari ay si Haring Chulalongkorn siya’y namuno sa Thailand mula

1868-1910. Siya ay anak ni Haring Mongkut .Siya ang nagpatuloy ng sinimulan ng kanyang ama at nag bawal sa sapilitang pagtatrabaho para sa

pamahalaan.

“NASYONALISMONG ASYANO”

NASYONALISMO SA SILANGANG ASYA

Sa china, nangangahulugan ito ng paghahati-hati ng bansa sa ibat-ibang Spheres of Influence.

CHINA

Ang mga rebelyong Taiping (Taiping Rebellion) at Rebelyong Boxer (Boxer Rebellion). Si Hung Hsui Ch’uan na naghangad iluklok ang sarili bilang

emperador ng isang bagong diyastiya na tinawag niyang T’ai P’ing o Great Peace. Ang Rebelyong Boxer noong 1900 ay sumuporta sa mga Manchu at

bumatikos sa mga kanluranin . Layunin nito na palayasin ang mga mapnghimasok at mapag-samantalang Kanluranin

Si Sun Yut Sen ang pangunahing nagsulong ng demokrasya at republikanismo sa China.Siya ang tinaguriang Hong Kong Medical School “Ama ng

Republikang China” (Father of Chinese Republic). Namatay si Sun Yut Sen noong Marso 12,1925 humalili sa kanya si General Chiang Kei Shek, isang

edukadong Tsino na nakapag-aral sa isang paaralang Militar .

JAPAN

Edict o kautasan si Shogun Ieyasu na patayin ang mga Kristiyanismong miyonero na marami sa kanila ay mga Español na nagmula sa Pilipinas .

Tinawag itong sakokuo pagsasara ng daungan . Sa pamagitan ng modernisasyon at westernisasyon, lumakas ang Japan at madali niyang

naipamuka sa mga Kankuranin na siya ay katapat na nila.

NASYONALISMO SA TIMOG ASYA

Si Mohandas Gandhi ang naging inspirasyon a isang katangi-tanging pamamaraan ng pagtutol ang kanyang pinasimulan .Ito ang ahimsa o

mapayapang pagtutol. Dahil sa mga naturang pangyayari naganap noong 1857 ang Sepoy Mutiny. Itinatag amg Indian National Congress sa pangunguna at

paggabay ng isang English na si Alan Hume nong 1884-1885.

NASYONAISMO SA KANLURANG ASYA

Ito ay dhil sa rehiyon ay nasa lalim ng isang malaki at matatag naimperyong muslim. Bago pa man dumating ang ika_20 siglo naitatag na ang malayang pamahalaan ng Kuwait noong 1759. Pagdating ng ika-20 siglo nagtagumpay ang Lebanon na makahiwalay sa Syria at tuluyang nagging isang republika

noong 1926.

NASYNALISMO SA TIMOG SILANGANG ASYA

Dalwang any ng nasyonalismo ang nabuo sa Timog Silangang Asya. Ang isa ay marahas at ang isa ay tahasang naghanap ng kalayaan .

PILIPINAS

Ang koleksyonng buwis,sapilitang pagtatrabaho at monopolyo, at ang pagtatang o racial discrimination ay humantong sa pag aalsa ng mga Pilipino.

THE END. . .