20. yÜzyilin İkİncİ yarisinda tÜrkİye İle hİndİstan’in ......2017/06/20 · 109 avrasya...

109

Avrasya İncelemeleri Dergisi - Journal of Eurasian Studies (AVİD), V/1 (2016), 109-145.

Geliş Tarihi/Received: 29.11.2016 Kabul Tarihi/Accepted: 03.03.2017

20. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA TÜRKİYE İLE HİNDİSTAN’IN

SİYASİ İLİŞKİLERİ

Eminalp MALKOÇ

Öz Türk-Hint ilişkileri, oldukça uzun bir geçmişe dayanmaktadır. Türklerin

Hindistan’a yönelmeleri, yeni bir tarihesmesel sayfa açmış ve tarafların ilişkileri, tarihi, kültürel, dini, siyasi alanlara dayanan boyutlarıyla günümüze kadar sürmüştür. Hindistan’ın 1947 yılında bağımsızlaşmasının ardından Türk-Hint ilişkileri mesafeli bir seyir takip etmiştir. Türkiye’nin Hindistan’ın başını çektiği Bağlantısızlar Hareketi’ne soğuk bakması, bu ülkede Türkiye hakkında kalıcı bir iz bırakırken Türkiye’nin Pakistan ile olan temasları da taraflar arasındaki ilişkileri olumsuz yönde etkileyecekti. Bunlara rağmen iki ülkenin yakınlaşması yönünde politik açıdan çeşitli gelişmeler yaşanmıştı. Taraflar arasında 1952’de bir dostluk anlaşması yürürlüğe girmişti. Öte yandan Hindistan Parlamentosu’nun 1952 sonlarındaki daveti üzerine, 1953’ün ilk aylarında TBMM temsilcilerinin Hindistan gezisi gerçekleşmişti. 1960 Mayıs’ında Hindistan Başbakanı Jawaharlal Nehru, Türkiye’yi ziyaret etmişti. 1960’lı yılların ortalarından itibaren gerek Cumhuriyet Senatosu’nda gerekse TBMM’nde iki ülkenin işbirliği çizgisinde Parlamentolararası Türk-Hindistan Dostluk Grupları kurulmuştu. Başbakan Turgut Özal’ın 1986 yılındaki resmi ziyaretiyle ilişkiler ivme kazanmıştı. Ardından Hindistan Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri T.S.K. Menon’un 1987’de gerçekleştirdiği Türkiye gezisi, ülkeler arasında geleceğe dönük olumlu bir atmosfer oluşturacaktı. 1980’li yıllar da olduğu gibi 1990’larda ve 2000 yılında da cumhurbaşkanlığı ve başbakanlık seviyesindeki karşılıklı ziyaretlerle ilişkiler güçlendirilmeye çalışıldı. Sonuç itibariyle iki ülke tarihsel ve kültürel açılardan geçmişte uzun bir temas sürecine sahip olmalarına rağmen, Türk-Hint ilişkileri Hindistan’ın bağımsızlaşmasından 2000 yılına kadar, özellikle 1980’li ve 1990 yıllarda siyasal açıdan gelişmekle birlikte beklenen düzeye ulaşamamıştır. Bu çalışma TBMM Tutanak Dergisi, arşiv kaynakları, süreli yayınlar ve araştırma eserlerine dayanarak, bağımsız Hindistan’ın kuruluşundan itibaren Türk-Hint ilişkilerinin siyasi boyutlarıyla aydınlatılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Makalenin yazarı tarafından “Geçmişten Günümüze Türkiye-Hindistan İlişkileri Uluslararası Sempozyumu (Yeni Delhi, 26-27 Mart 2015)”nda “20. Yüzyılın İkinci Yarısında Türk-Hint İlişkileri ve Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti” başlıklı bir sunum yapılmış; gerek Türk Tarih Kurumu’na gönderilen 24 Temmuz 2014 tarihli tam bildiri metni gerekse Yeni Delhi’deki sunumla Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti ilk kez akademik platforma taşınmıştır. Bu makale söz konusu bildirinin bir bölümünün yeniden değerlendirilmesiyle üretilmiştir. Dr., İstanbul Teknik Üniversitesi/Istanbul Technical University, [email protected].

20. Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye ile Hindistan’ın Siyasi İlişkileri

110

Anahtar Kelimeler: Hindistan, Türkiye, Parlamentolararası Türk-Hindistan Dostluk Grupları, Türk-Hint İlişkileri.

Abstract

Political Relations of Turkey and India in the Second Half of the 20th Century Turkish-Indian relations have a very long history. Turks’ turn to India

opened a new historical page and the relations of the two parties have continued until today with their historical, cultural, religious and political aspects. After India became independent in 1947, Turkish-Indian relations have followed a distant course. While Turkey’s negative reaction towards The Non-Aligned Movement (NAM) spearheaded by India left a permanent mark about Turkey in this country, Turkey’s relations with Pakistan also affected the relations with India negatively. In spite of these issues, there were several political developments towards the convergence of the two countries. A treaty of friendship between the two nations entered into force in 1952. On the other hand, upon the invitation of the Indian Parliament in late 1952, Indian trip of the representatives of Turkish Parliament was realized in the first months of 1953. In May 1960, the Indian President Jawaharlal Nehru visited Turkey. Moreover, starting in mid-1960s, Inter-Parliamentary Indo-Turkish Amity Groups in line with the collaboration of the two countries were founded both at the Republican Senate and at the Grand National Assembly of Turkey. Relations gained momentum with the official visit of Prime Minister Turgut Özal in 1986. Then the visit of General Secretary of Indian Ministry of Foreign Affairs T.S.K. Menon to Turkey in 1987 created a positive atmosphere for the future between the countries. Like in 1980s, there were also attempts to strengthen the relations with mutual visits at the level of presidency and prime ministry in 1990s and 2000. Consequently, despite the fact that both countries had a long process of contact in terms of history and culture, Turco-Indian relations, which politically developed from the independence of India until the year 2000 (particularly in 1980s and 1990s), could not reach the expected level. This study aims to contribute to the elucidation of the Turkish-Indian relations with all their political dimensions since the foundation of independent India on the basis of Turkish Parliament Minutes Journal, archival sources, periodicals and research works.

Keywords: India, Turkey, Inter-Parliamentary Indo-Turkish Amity Groups, Turkish-Indian Relations.

Giriş

Türklerin Hindistan’a yönelmeleri, bu coğrafyada yeni bir tarihsel sayfa açtığı gibi

Türk-Hint ilişkilerini de oldukça uzun bir geçmişe dayandırmıştır. İslam öncesinde Saka,

Kuşan, Akhun ve Türk Şahiler bu coğrafyada varlık göstermişlerdi. İslam sonrasında

1000-1027 yılları arasında Hindistan’a 17 sefer düzenleyen Gazneli Mahmut ve onun

Hindistan’a gelişi, Hinduların zihninde derin izler bırakmıştı. Hindistan tarihindeki

gerçek dönüm noktası ise Gaznelilerin seferlerinden yaklaşık 150 yıl sonra ikinci bir Türk

dalgasıyla; Gur Sultanı Muhammet’in Türk-İslam yönetiminin temelini atmasıyla ortaya

çıkmıştı. Türklerin bu coğrafyaya gelişleri, Hint halkının siyaset ve tarihinde yaygın ve


111

derin etkiler ortaya çıkararak bir kırılma noktasını oluşturmuştu. Bu gelişme, Hindistan

tarihinde ortaçağın başlangıcı olarak kabul edilecekti1.

Türklerin Hindistan’a yönelik ilgi ve etkileri2, Osmanlı İmparatorluğu devrinde de

sürmüştü3. Özellikle Hadım Süleyman Paşa, Piri Reis, Murat Reis ve Seydi Ali Reis gibi

seçkin Osmanlı denizcilerinin Hint Okyanusu’ndaki faaliyetleri bu ilginin bir

göstergesiydi4. Şah Cihan’ın saltanat yıllarına denk düşen IV. Murat ve IV. Mehmet

dönemlerinde Osmanlılarla Babürlüler arasında diplomatik temaslar yaşanmış5; tarafların

ilişkileri karşılıklı -ancak sınırlı kalan- girişimler aracılığıyla 18. yüzyıl ortalarına kadar

1 Neslihan Durak, “Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler”, , İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Malatya 1999, s. 4-7; S. A. H. Haqqi, The Turkish Impact on India the First Phase, 1206-1414/Hindistan’daki Türk Tesiri İlk Dönem: 1206-1414, (çev. Yuluğ Tekin Kurat), ODTÜ Asya-Afrika Araştırmaları Grubu, Ankara 1984, s. 22-24, 36-41; Erdoğan Merçil, “Gazneliler ve Hindistan”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, Türk Tarih Kurumu (TTK) yay., Ankara 2006, s. 57-62; M. Hanefi Palabıyık, “Gaznelilerin Hindistan Seferleri”, EKEV Akademi Dergisi, c. XXXII, (Yaz 2007), s. 139-152; M.Hanefi Palabıyık, “Hindistan Tarihinde Gazneli Türk Hakimiyeti”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri 25-28 Haziran 2007, TTK yay., Ankara 2008, s. 95-99. Hindistan tarihi (ve Türk-Hint ilişkileri) hakkında bkz.: Y. Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, 3 cilt, TTK yay., Ankara 1987; Azmi Özcan, “Hindistan/Tarih”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 1998, s. 75-81. Hindistan’ın Türklerle (ve Türkistan ile) ilgisini ve iki coğrafya arasındaki etkileşimi, Milat’tan önceki devirlere indirgeyen çeşitli çalışma ya da görüşler hakkında bkz.: Dursun Ali Akbulut, “İlkçağda Soğdia ve Baktria ile Hindistan İlişkileri”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, TTK yay., Ankara 2006, s. 1-8; Neslihan Durak, “Hindistan’da Saka, Kuşan ve Akhunlar”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri 25-28 Haziran 2007, TTK yay., Ankara 2008, s. 139-144; Salim Cöhçe, “Türk İstiklal Mücadelesi ve Hindistan”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, s. 128-129; Esin Kahya, “İlkçağda Hindistan-Türk Düşüncesi Arasındaki İlişkiler”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, s. 257-273. Türk-Hint folklorik etkileşimi hakkında bkz.: Fikret Türkmen, “Hint-Türk Folklor Etkileşimi”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, s. 339-350. 2 Hindistan’da Türkler hakkında bkz.: Enver Konukçu, “Hindistan’daki Türk Devletleri”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, s. 63-71; Halis Bıyıktay, Timurlular Zamanında Hindistan Türk İmparatorluğu, TTK yay., Ankara 1991, s. 115; Sadettin Gömeç, Hindistan’da Türk Hükümdarları, Kültür Bakanlığı yay., Ankara 1990, s. 68; M. Hanefi Palabıyık, “Hindistan Tarihinde ve Hint Kültüründe Müslüman Türkler”, EKEV Akademi Dergisi, c. XXXIII, (Güz 2007), s. 67-94. 3 Azmi Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, DİA, c. XVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 1998, s. 81-84. 4 Abidin Daver, Türk Denizciliği, Varoğlu yay., İstanbul 1947, s. 41-46; Ertuğrul Önalp, “Hadım Süleyman Paşa’nın 1538 Yılındaki Hindistan Seferi”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), c. XXIII, (2008), s. 195-239. 5 Azmi Özcan, “Şah Cihan”, DİA, c. XXXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 2010, s. 251-252.


112

geliştirilmeye çalışılmıştı. Osmanlılar, 18. yüzyıl sonuna kadar Güney Hindistan’daki

Müslüman sultanlıklarla da ilişki içinde bulunmuştu6. Bununla birlikte 15. yüzyılın son

yıllarıyla 16. yüzyılın hemen başlarında Hint kıtasında Avrupalıların etkisi görülmeye

başlamış ve özellikle 18. yüzyıldan itibaren Hindistan, İngilizler tarafından

sömürgeleştirilmişti7.

19. yüzyılın başlarından itibaren İngilizlerin Hindistan’a hakim olması,

Hindulardan farklı olarak ilk defa siyasi hakimiyetlerini kaybeden Hint Müslümanları

üzerinde derin bir etki yarattı. Bu sonuç, onları en güçlü İslam devleti durumundaki

Osmanlılar ile yakınlaşmaya itmişti8. Bu arada dini açıdan Osmanlı halifesine bağlı

olmalarından dolayı 93 Harbi, Trablusgarp ve Balkan Savaşları örneğinde görüldüğü

üzere Osmanlılar için yardım toplayıp gösteriler yapmışlardı9. Birinci Dünya Savaşı’nın

sonunda Osmanlı Devleti’nin kaderinin tartışıldığı günlerde Hindistan Müslümanları

yoğun bir kampanya ile İngilizler’e baskı yapmaya başladılar. Bu çerçevede oluşturulan

Hindistan Hilafet Hareketi, Hindu ve Müslüman bütün Hintlilerin katılımıyla büyük bir

milli dava halini alacaktı. Bir taraftan Avrupa’ya heyetler gönderilerek Osmanlılar’ın

hayatta kalma mücadelesi desteklenirken bir taraftan da pasif direnişle İngiltere’ye baskı

yapılmıştı10. 1894’te Hindistan’da kurulan ulema cemiyeti Nedvetü’l-Ulema mensupları,

6 Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, s. 82-83. 7 J.M. Roberts, Dünya Tarihi, Tarih Öncesi Çağlardan 18. Yüzyıla, c. I, İnkılap Kitabevi, İstanbul (2011), s. 442-446; Roberts, Dünya Tarihi, 18. Yüzyıl ve Sonrası, c. II, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2011 , s. 631-640, 660, 802-809, 835-844; Y. Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, c. III (Nadir Şah Afşar’ın Akınından Bağımsızlık ve Cumhuriyete Kadar 1737-1949), TTK yay., , Ankara 1987 , s. 55-632; Özcan, “Hindistan/Tarih”, s. 77-78; Azmi Özcan, “Şah Alem”, DİA, c. XXXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 2010, s. 251; Azmi Özcan, “İngiltere/İngiliz Sömürgeciliği”, DİA, c. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı 2000, s. 299-302. Hindistan’ın İngilizler tarafından sömürgeleştirme sürecinde İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin rolü ve etkisi hakkında bkz.: Azmi Özcan, “İngiliz Doğu Hindistan Şirketi”, DİA, c. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı 2000, s. 294-295. 8 Özcan, “Hindistan/Tarih”, s. 78-79; Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, s. 84. Hindistan’da İngiliz hakimiyetinin etkisi ve bu durum karşısında ulemanın tavrı hakkında bkz.: Azmi Özcan, “Hindistan’da İngiliz hâkimiyeti ve ulemânın tavrı”, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, sy.17 2004/2, s. 103-115. 9 Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, s. 84. Balkan Savaşları sırasında Hindistan Müslümanları ellerinden geldiği ölçüde Osmanlı Devleti’ne yardım etmeye çalışmışlardı. Önder Kocatürk, Osmanlı-İngiliz İlişkileri’nin Dönüm Noktası (1911-1914), c. II (Sorunları Çözme Çabaları ve İlişkilerin Kopması 1913-1914), Boğaziçi yay. İstanbul 2013, s. 12-13, 24, 48, 69, 71. 10 Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, s. 84.


113

Hindistan Hilafet Hareketi ve bununla doğrudan bağlantılı Hindistan Hicret Hareketi

sırasında Osmanlı yanlısı böyle faaliyetlere aktif biçimde katılmıştı11.

Milli Mücadele yıllarında Hindistan’dan Türkiye’ye mali destek sağlandığı gibi12

bu mücadelenin başarıyla sonuçlanması coşkuyla karşılanmış; Türkiye Cumhuriyeti’nin

kurulması İslam aleminin kurtuluşu sayılmıştı. Ancak çok geçmeden Mart 1924’te

hilafetin kaldırılması şaşkınlığa sebep olmuş ve kabullenilmemişti13. O günlere kadar

olağanüstü koşulları içeren dönemlerde bile farklı kanallardan beslenen Türk-Hint

11 Azmi Özcan, “Nedvetü’l-Ulemâ”, DİA, c. XXXII, Türkiye Diyanet Vakfı 2006, s. 514-515. Hindistan’daki Hilafet ve Hicret Hareketleri hakkında bkz.: M. Naeem Qureshi, “Hindistan Hilafet Hareketi”, DİA, c. XVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 1998, s. 109-111; Azmi Özcan, “Hindistan Hicret Hareketi”, DİA, c. XVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 1998, s. 108-109. 12 Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, s. 84; Aswini K. Mohapatra, “Bridge to Anatolia: An Overwiew of Indo-Turkish Relations”, The Turkish Yearbook of International Relations, sy.39 (2008), s. 164. Keskin, Hint Hilafet Komitesi’nden ve diğer yerlerden gelen yardımı toplam 1.035.608 Türk Lirası/130.250 Pound olarak vermektedir. Mustafa Keskin, Hindistan Müslümanları’nın Milli Mücadele’de Türkiye’ye Yardımları (1919-1923), Erciyes Üniversitesi yay. , Kayseri 1991 , s. 87-173. Salim Çöhce ise farklı kalemleri gözeterek toplam yardım miktarının daha fazla olduğunu belirtmektedir. Çöhce, a.g.b., s. 208-209. S.T. Wasti, fakir bir ülkeden gönderilen yardımın 120.000 Pound olduğunu yazmaktadır. Syed Tanvir Wasti, “The Circles of Maulana Mohamed Ali”, Middle Eastern Studies, c. XXXVIII/4, 2002, s. 51-62. Bu arada Kurtuluş Savaşı’nda şehit olanların dul ve yetimlerine dağıtılmak üzere Hindistan’ın Madras şehrindeki Türkiye Dul ve Yetimlerine Yardım Komitesi Başkanı Cemal Mehmet Sahip tarafından gönderilen yaklaşık 4131 Pound (belgelere göre tam miktar “4131 İngiliz lirası, 13 şilin 6 pens”) 8 ilde dağıtılmış; ilgili cetveller hazırlanarak 1929 yazında Riyaset-i Cumhur Umumi Katipliği’ne gönderilmişti. Konu hakkındaki birkaç yıl geriye giden yazışmalar 291 belge ve bir defterden oluşmaktadır. BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No:198.356.1. Madras’tan gelen yardımlarla ilgili bu belgeler, Keskin’in çalışmasında değerlendirilmiştir. Duman’ın makalesinde de söz konusu edilmiştir. Selçuk Duman, “Atatürk Dönemi Türkiye-Hindistan İlişkileri”, Turkish Studies, c. IX/4 (2014), s. 393-394. 13 Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, s. 84.


114

ilişkileri14, bu tarihten itibaren Türkiye’ye karşı gösterilen ilginin yerini yavaş yavaş

kayıtsızlığın almasına bağlı olarak şekillenecekti15.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra gerek İngiltere’nin imparatorluk gücünü

kaybetmesi, gerekse artık önlenemeyen bir aşamaya ulaşan bağımsızlık taleplerine bağlı

olarak16 18 Temmuz 1947 tarihli kanun ile 15 Ağustos 1947’den itibaren geçerli olmak

üzere Hindistan ve Pakistan adlarını taşıyan iki “Bağımsız Dominyon” kurulmuştu ki bu,

pratik açıdan Hindistan’da iki bağımsız siyasi yapının ortaya çıkması anlamına geliyordu.

27 Nisan 1949’da ise Londra’da toplanan İngiliz Dominyonları’nın temsilcileri,

Commenwealth üyelerinden herhangi birinin İngiliz birliğinden çıkmadan cumhuriyete

çevrilebileceğine karar vermişlerdi. Bu karar Hindistan Dominyonu’nun İngiliz

birliğinden ayrılmadan cumhuriyete dönüşümünü sağlamak için alınmıştı17. Hemen

ardından 26 Ocak 1950 tarihinde Hindistan Cumhuriyeti kurulacaktı18. Böylece Türk-

Hint temas ve ilişkilerinde yeni bir dönem başlamıştı. Tarihi, kültürel, dini ve siyasi

14 1908’de Sırat-ı Mustakim olarak çıkmaya başlayan Sebilürreşad dergisi birçok sayısında Hindistan Müslümanları hakkında haberler yayınlamış ve o bölge insanlarının yazılarına yer vermişti. Adnan Gül, “Batılılaşma Sürecinde Sebilürreşad Dergisi, Tarihçesi, Yayın Politikası ve Düşünce Sistemi”, EKEV Akademi Dergisi, sy. 31 (Bahar 2007), s. 40-44. Özellikle Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ile Anadolu’daki Kurtuluş Savaşı’na denk gelen 20. yüzyılın ilk çeyreğinde tarafların temas ve ilişkileriyle Hint Müslümanlarının Milli Mücadele yıllarında Türkiye’ye yardımları hakkında bkz.: Cöhçe, a.g.b., s. 140-215; Kocatürk, a.g.e.; Vahdet Keleşyılmaz, Teşkilat-ı Mahsûsa’nın Hindistan Misyonu (1914-1918), Atatürk Araştırma Merkezi yay. , Ankara 1999, s. 165; Mustafa Keskin, a.g.e.; Aysun Gültekin, Milli Mücadele Dönemi’nde Hindistan Müslümanları ile Ankara Hükümetleri Arasındaki Münasebetler (1918-1924), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Balıkesir 2009 , s. 21-185; Duman, a.g.m., s. 389-399; Hayriye Yüksel, “Türk Devriminin Hindistan ve İran’daki Yansımaları”, Akademik Bakış, c. III/6 (Yaz 2010), s. 237-254. Hindistan basını, Türk Kurtuluş Savaşı ve Türk Devrimi ile yakından ilgilenmişti. Ayrıntı için bkz.: Fida Hussain, Hindistan Matbu’atında Türk Kurtuluş Savaşı ve İnkılâbı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Ankara 2012 , s. 24-159. 15 Özcan, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, s. 84. 16 Özcan, “İngiltere/İngiliz Sömürgeciliği”, s. 301. 17 O tarihlerde yaklaşık olarak 200.000 km2’ye yayılan Pakistan 2.000.000 nüfusa sahipti. Hindistan’ın ise yaklaşık olarak 3.500.000 km2 toprağı ile 310.000.000 kadar nüfusu vardı. Bayur, a.g.e., s. 654-659. 20. yüzyıl sonlarında Hindistan’da 15’i aşkın dil ve 250’yi aşan diyalekt konuşulmaktaydı. Resmi dil ise Hintçe idi. Dinsel grupların içinde en büyük oran % 85 ile Hindu’lara aitti. Nüfusun % 2’si Sih dinine bağlıydı. İbrahim E. Tiryakioğlu, “Düşünenlerin Düşünceleri-Türkiye Hindistan İlişkileri ve kopukluğun nedenleri”, Milliyet, 9 Nisan 1986, No:13801, s. 10. 18 “Yeni Hindistanda kültürel rönesans”, Milliyet, 26 Ocak 1951, No:265, s. 1, 4.


115

alanlara dayanan dinamikleriyle 20. yüzyılın ikinci yarısında da süren tarafların ilişkileri,

bu süreçte daha çekişmeli ve çatışmalı karakteristik özellikler taşıyacaktı.

Türkiye ve Bağımsız Hindistan Arasında İlk Siyasal Temaslar

Hindistan’ın 1947 yılında bağımsızlaşmasının ardından Türk-Hint ilişkileri

mesafeli bir seyir takip etmiştir. Türkiye’nin Hindistan’ın başını çektiği Bağlantısızlar

Hareketi’ne soğuk bakması, bu ülkede Türkiye hakkında kalıcı bir iz bırakırken

Türkiye’nin Pakistan ile olan temasları da taraflar arasındaki ilişkileri olumsuz yönde

etkilemişti19. Bunlara rağmen iki ülkenin ilişkileri, politik, kültürel ve ekonomik açılardan

yavaş da olsa gelişme göstererek sürecekti.

İki devlet arasında resmi temaslar doğrultusunda önemli adımlar 1950’lerin hemen

başlarında atılmıştır. O dönemde iki ülke arasında bir anlaşma hazırlığı yapıldığı haberleri

basına da yansımıştı20. Nitekim taraflar dostluk ilişkilerini geliştirmek ve dünya barışına

katkıda bulunmak amacıyla Ankara’da 14 Aralık 1951 tarihinde bir dostluk anlaşması

imzalamışlardı. Antlaşmaya Türkiye adına Dışişleri Bakanı Fuat Köprülü, Hindistan

adına ise Türkiye Büyükelçisi Chandra Shekhar Jha imza atmıştı. Antlaşma ile taraflar,

diplomasi ve konsolosluk münasebetlerini sürdürmeyi; ticaret, seyrisefain, gümrük,

havacılık, suçluların iadesi gibi iki ülkeyi ilgilendiren alanlara yayılan ilişkilerini

yürürlükte bulunan ve daha sonra aralarında imzalanacak özel anlaşmalara göre

düzenlemeyi kararlaştırmışlardı. Türkçe, Hindu, İngilizce dillerinde süresiz olarak

düzenlenen antlaşmada kültürel ilişkileri geliştirme arzusunun da altı çizilmişti21. Bu

dönemde Türkiye ile Hindistan arasındaki temas ve ilişkileri destekleyen ve daha çok

19 Aswini K. Mohapatra da geçmişten gelen tüm potansiyele rağmen Türk-Hint ilişkilerinin geliştirilememesine neden olan unsurlar arasında Türkiye-Pakistan yakınlığını değerlendirmişti. Aswini K. Mohapatra, a.g.m., s. 164-166. 20 “Türkiye-Hindistan dostluk muahedesi imzalanıyor”, Cumhuriyet, 7 Aralık 1951, No:9823, s. 3. 21 Antlaşma “Hindistan Cumhuriyeti ile Bakanlar Kurulu’nun 7 Mart 1951 tarihli ve 12623 sayılı, 1 Ağustos 1951 tarihli ve 13448 sayılı kararlarıyla verilen yetkiye tevfikan” imzalanmıştı. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Toplantı:2, Cilt:14, Birleşim:65, 28 Nisan 1952, s. 497, 530 ve 122-123 sayılı basmayazı tutanakları; T.C. Resmi Gazete, 13 Mayıs 1952, Sayı: 8108, s. 3586-3587. 26 Temmuz 1951 tarihinde ise Ankara’da Dışişleri Bakanlığı’nda Türkiye ile Pakistan arasında dostluk anlaşması imzalanmış ve Pakistan Büyükelçisi Mian Beşir Ahmet tarafından Ankara Palas’ta bir kabul resmi düzenlenmişti. Ayın Tarihi, Temmuz 1951, No:212, s. 54.


116

kültürel faaliyetler yürüten Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti22, Hindistan Cumhuriyeti

Eğitim Bakanı Mevlana Ebü’l-Kelam Azad’ın23 Türkiye ziyareti sırasında 29 Haziran

1951 günü iki ülke arasında Ankara’da imzalanan kültürel anlaşmadan24 sonra olduğu

gibi25, 17 Aralık Pazartesi günü saat 18.00-20.00 aralığında Türkiye-Hindistan Dostluk

Anlaşması’nın imzalanması ve Hindistan Basın Ataşesi Bay ve Bayan G.H. Jansen’in

Türkiye’den ayrılmaları münasebetiyle cemiyetin Cihangir’deki lokalinde bir kokteyl

parti düzenlemişti26.

TBMM’de Türkiye ile Hindistan Dostluk Antlaşması’nın onanmasına dair kanun

tasarısı ise 5 Mayıs 1952 tarihinde biri çekimser olan 279 oyun 278’i ile yasallaşmıştı27.

22 1949 yılının ilk günlerinde Ankara’da Türkiye ile Hindistan’ın kültürel ilişkilerini güçlendirmek amacıyla Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti adını taşıyan bir cemiyet kurulmuştu. “Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti kuruldu”, Cumhuriyet, 22 Ocak 1949, No:8781, s. 3. Cemiyet, İstanbul şubesini aynı yılın sonbaharında açmıştı. “Türkiye-Hindistan Dostluk Cemiyetinin İstanbul Şubesi faaliyete geçti”, Cumhuriyet, 1 Ekim 1949, No:9031, s. 2. Merkezi Ankara olmak üzere Türkiye-Hindistan Kültür Derneği’nin kuruluşuna, 13 Haziran 1949 tarihli Bakanlar Kurulu’nun 3/9425 sayılı kararıyla izin verilmişti. BCA, Fon Kodu: 030.18.01.02, Yer No:119.46.6. 1958 Ocak ayında yeniden bir Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti kuruluşuyla karşılaşılmaktadır. Cemiyetin kuruluşuyla ilgili kararname ise 4/10397 sayı ve 30 Mayıs 1958 tarihini taşıyordu. Kararnameye göre merkezi İstanbul olmak üzere Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti’nin kuruluşuna izin verilmişti. BCA, Fon Kodu: 030.18.01.02, Yer No:149.29.18. Bu ikinci kuruluş, -kesin olmamakla birlikte- 1949’da kurulan cemiyetin İstanbul şubesinin 1957 sonbaharıyla birlikte ayrı bir cemiyete dönüşmesi olarak düşünülebilir. Cemiyetin daha çok İstanbul’da etkinlik göstermiş olmasının böyle bir ihtiyacı tetiklediği ya da böyle bir ihtiyacın doğmasına sebep olduğu ihtimaller içinde değerlendirilebilir. Öte yandan Fahri Konsolos Nihat Boytüzün, makalenin yazarı tarafından kendisiyle yapılan -fotoğraflanarak kaydedilen- görüşmede Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti’nin bekleneni verememesi üzerine fahri bir konsolosluğun açıldığını ileri sürmüştü. Dr. Eminalp Malkoç Tarafından Nihat Boytüzün ile Gerçekleştirilen Söyleşi, 10 Eylül 2013, saat 15.30-16.00. 23 Hayatı hakkında bkz.: Azmi Özcan, “Ebü’l-Kelâm Âzâd”, DİA, c. X, Türkiye Diyanet Vakfı 1994, s. 335-336. 24 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Toplantı:2, Cilt:15, Birleşim:68, 5 Mayıs 1952, s. 67 ve 158 Sayılı Basmayazı Tutanağı. “Türkiye-Hindistan kültür anlaşması”, Milliyet, 30 Haziran 1951, No:421, s. 1, 3. 25 Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti, 2 Temmuz 1951 akşamı Hindistan Eğitim Bakanı Azad şerefine Cihangir’deki Hindistan Haberleri Servisi binasında akşam yemeği vermişti. Ayın Tarihi, No:212, s. 8-17. 26 “Küçük Haberler”, Cumhuriyet, 17 Aralık 1951, No:9833, s. 2; “Türk-Hindistan Dostluk Cemiyetinin toplantısı”, Cumhuriyet, 18 Aralık 1951, No:9834, s. 2. 27 Aynı gün Pakistan ile yapılan dostluk antlaşması hakkındaki tasarı ikinci kez oylanmıştı. Tasarı biri çekimser, 282 oyla yasallaşmıştı. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Toplantı:2, Cilt:15, Birleşim:68, 5 Mayıs 1952, s. 46, 51, 52, 61, 82-89.


117

Kanun Resmi Gazete’de 13 Mayıs 1952 tarihinde 5926 kanun numarasıyla

yayımlanacaktı28. Hindistan Parlamentosu ise anlaşmayı 1952 yazında onaylanacaktı29.

Türkiye ile Hindistan’ı farklı alanlarda birbirine yaklaştıran bu adımların

arkasından, 1952 sonlarında TBMM’ye Hindistan Parlamentosu’ndan bir davet gelmişti.

Hindistan Büyükelçisi C. S. Jha’nın aracılığı ile TBMM’ye gelen ve okunan davet

mektubunda, Hindistan Parlamentosu Başkanı iki ülkenin ilişkilerinin geliştirilmesi

çizgisinde TBMM milletvekillerinden oluşan bir heyetin Hindistan’a gönderilmesini rica

ediyordu. Davet çerçevesinde heyetin Şubat ortalarında Hindistan ziyaretini

gerçekleştirmesi ve ziyaretin 3 hafta sürmesi önerilmişti. Başkanvekili Muzaffer

Kurbanoğlu, bu davete icabet edileceğini açıklayacaktı30.

Önerildiği üzere 1953’ün ilk aylarında gerçekleştirilecek Hindistan gezisi için bir

heyet belirlenmesi amacıyla TBMM’de seçim yapılmıştı. Bu seçim süreci 13 Şubat’ta

tamamlanmış ve 266 milletvekilinin katılımıyla gerçekleştirilen oylamada Hindistan’a

gidecek heyet için Samih İnal, Halil Atalay, Haluk Şaman, N. Ünal Alçılı, Nusret

Kirişçioğlu, Bezhat Bilgin, Avni Yurdabayrak, Nail Geveci, Tarık Kozbek, Salih F.

Keçeci, Emin Develioğlu, Müfit Erkuyumcu, Hamdi Dayı ve Tezer Taşkınar seçilmişti31.

Hindistan gezisinin ardından Bursa Mebusu Haluk Şaman 24 Nisan 1953 tarihinde

Meclis’te bir açıklama yapmış ve gezi sırasında kendilerine gösterilen hüsnükabul ve

misafirperverliği överek “… Tam bir ay süren Hindistan’daki ikamet ve seyahatimiz

programının bize her türlü tetkik ve müşahede imkânlarını bahşedebilmek üzere titiz bir

alâka ile ihzar ve büyük bir intizamla tatbik edilmiş bulunduğunu da burada takdirle ifade

etmek isterim” diyecekti. Ayrıca Hindistan’da Türk milletine karşı dostluk, takdir ve

hayranlık hislerinin duyulduğunu dile getirmişti. Tarihi geçmiş ve ortak kültür ve

medeniyet birikiminin doğurduğu bu duyguları geliştirmek üzerinde durmuş ve “Bu vesile

ile Hindistan ile aramızdaki kültürel ve iktisadi münasebetleri, bu sağlam zemin üzerinde,

28 T.C. Resmi Gazete, 13 Mayıs 1952, Sayı: 8108, s. 3586-3587. 29 Milliyet, 27 Temmuz 1952, No:796, s. 3. 30 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Toplantı:3, Cilt:18, Birleşim:19, 19 Aralık 1952, s. 307, 312. 31 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Toplantı:3, Cilt:20, Birleşim:43, 13 Şubat 1953, s. 271, 274-275, 288-289.


118

ileriye doğru götürmesini de Hükümetimizden temenniye şayan bulmaktayız”

değerlendirmesini ortaya koymuştu.

Haluk Şaman’ın da açıklamalarında belirttiği gibi Türk temsilciler başta merkez

ve eyalet parlamentoları olmak üzere birçok kamu kuruluşunu, üniversiteleri, araştırma

enstitülerini, eğitim merkezlerini, beş yıllık planın uygulama sahalarını, sınai ve zirai

tesisleri, tarihi ve mimari abideleri ziyaret etmişlerdi. Bu temaslar sırasında, çeşitli

uygulama ve alanlara yönelik araştırmaların yanında taraflar arasında bilgi alışverişi

gerçekleştirilmişti32. Bu temasların ardından 1954 başlarında 10 kişilik bir Hint

parlamento heyetinin Türkiye’ye geleceği haberleri basına yansıyacaktı33. Bununla

birlikte TBMM’nin daveti üzerine Hindistan Parlamentosu’ndan 15 kişilik bir grubun 20

günlük bir ziyaret için 2 Kasım 1954’te Türkiye’ye gelmeleri kararlaştırılmıştı34.

1950’lerin ortalarında iki devletin temsilcileri farklı bir platformda bir araya

gelmişlerdi. 18 Nisan 1955 tarihinde başlayan Bandung Konferansı’nda35 Türkiye’yi

temsil eden Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Fatin Rüştü Zorlu, 21 Nisan tarihli

oturumda Nehru ile bağlantısızlık konusunda çatışmıştı. Zorlu, bloksuzluğun zararlarını

ileri sürerken, Nehru yararlarını savunacaktı. Zaten Nehru’ya göre bu bloklardan birine

katılmak bir Asya-Afrika devlet için “müsamaha edilmez bir küçük düşme” idi. Bu

konferanstaki tartışmadan sonra ilişkiler beklenen düzeye ulaşamayacaktı36.

32 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Toplantı:3, Cilt:21, Birleşim:72, 24 Nisan 1953, s. 480-481. 33 Milliyet, 4 Ocak 1954, No:1314, s. 2. 34 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030.01, Yer No:50.298.5. 35 Asya-Afrika Ülkeleri Konferansı’nın 18-24 Nisan 1955 tarihlerinde Bandung’da toplanması münasebetiyle bu konferans, Bandung Konferansı olarak da adlandırılmaktadır. Davut Dursun, “Bandung/Bandung Konferansı”, DİA, c. V, Türkiye Diyanet Vakfı 1992, s. 55. 36 Mehmet Gönlübol, (vd.), Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara 1996 , s. 275; Tiryakioğlu, a.g.m., s. 10. Dikerdem, Nehru’nun Türk Dışişleri Bakanı’nı ABD sözcüsü rolünde karşısında bulduğunu ileri sürmüştü. Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-8”, Cumhuriyet, 10 Kasım 1977, No:19141, s. 4. Konferans’ta Türkiye’nin Batı yanlısı tutumu ve bloksuzluğa karşı çıkması, Üçüncü Dünya ülkeleriyle ilişkilerinin geliştirilmesinde olumsuz bir rol oynayacaktı. Bandung Konferansı hakkında bkz.: Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), s. 273-279; Dursun, “Bandung/Bandung Konferansı”, s. 55-56. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki süreçte Türkiye ile Hindistan’ın konumları ve iki ülkenin karşılaştırması hakkında bkz.: Leyla Şen, The US Foreign Policy And The Institutionalization Of Dependency In The Periphery In The Post-WW’ Era: Turkey And India Compared (1947-1973)/İkinci Dünya Savaşı Sonrasında ABD’nin Dış Yardım Politikası ve Çevrede Bağımlılığın Kurumsallaşması: Türkiye ve Hindistan Karşılaştırması (1947-1973), (Yayımlanmamış


119

Başbakan Adnan Menderes, 1958 baharında Uzak-Doğu seyahatine çıkmış37 ve

Hong-Kong, Bang-Kok, ve Kalküta yolu ile Yeni Delhi’ye uğrayarak38 Başbakan Pandit

Nehru ile görüşmüştü. Menderes’in Cumhurbaşkanı Rajendra Prasad tarafından kabul

edildiği bu gezi, Hindistan basınınca ilişkilerin daha da gelişeceği çizgisinde

yorumlanmıştı39. Aynı dönemde Pakistan’ın da dahil olduğu Bağdat Paktı’nın CENTO’ya

dönüşerek komünizmi engellemeye çalışması, Hindistan ile komünizm karşıtlığında ortak

bir nokta oluşturmaktaydı. Ancak Türkiye-Pakistan ittifakı, Yeni Delhi cephesinde

tereddüt yaratıyordu40. 1960 baharında ise Nehru’nun Türkiye ziyareti gerçekleşecekti.

20 Mayıs 1960 tarihinde Nehru, Ankara’ya gelerek Başbakan Menderes ve Dışişleri

Bakanı Zorlu ile temaslarda bulunmuştu41. Ankara’dan sonra 22 Mayıs’ta İstanbul’a

geçen Nehru, 24 Mayıs’ta Türkiye’den ayrılacaktı42. Bu günlerde Nehru, Türk basınının

da ilgi odağı olmuştu43.

1960 Ve 1970’li Yıllarda İki Ülkenin Politik ve Diplomatik İlişkileri

Yaşanan temaslara rağmen Türk-Hint ilişkilerinin sınırlı çerçevede sürdüğü bir

dönemde, tarafların temasları çizgisinde farklı kabul edilebilecek bir yazışma yaşanmıştı.

Zira 1962 baharında Türk Hükümeti tarafından Ankara’daki Hindistan Büyükelçiliği’nin

su tesisatına yönelik bir tadilat için 6.850 TL’lik yardım yapılmıştı. Miktarın Osmanlı

Doktora Tezi), The Instıtute of Economics And Social Sciences Of Bilkent University, Ankara 2003 , 569 s. 37 Menderes’in gezisi sırasında Başbakanlığa Etem Menderes’in, Başbakan’ın refakatinde bulunacak Hariciye Vekili’ne Dahiliye Vekili Dr. Namık Gedik’in, Basın-Yayın ve Turizm Vekili’ne de Devlet Vekili Emin Kalafat’ın vekalet etmeleri hakkındaki Cumhurbaşkanlığı tezkeresi Meclis Genel Kurulu’na 28 Nisan 1958’te sunulmuştu. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: XI, İçtima:1, Cilt:3, İnikat:61, 28 Nisan 1958, s. 309, 312. 38 Menderes, Çin ve Güney Kore gibi coğrafyalarda çeşitli temaslarda bulunacaktı. “Menderes bugün Nehru ile görüşecek”, Milliyet, 1 Mayıs 1958, No:2863, s. 1. 39 “Menderes, Nehru ile dün görüştü”, Milliyet, 2 Mayıs 1958, No:2864, s. 1; “Menderes Dün Karaşi’ye gitti”, Milliyet, 3 Mayıs 1958, No:2865, s. 1. 40 Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-8”, Cumhuriyet, 10 Kasım 1977, No:19141, s. 4. 41 Ortak tebliğde Zirve Konferansı’nın kesintiye uğramasından dolayı barış çalışmalarına bütün ülkelerin katılması gerektiği vurgulanacaktı. “Başvekil Nehru şehrimize geldi”, Milliyet, 23 Mayıs 1960, No:3592, s. 1, 5. 42 Cumhuriyetin 50. Yılında İstanbul 1973 İl Yıllığı, s. 54; “Başvekil Nehru şehrimize geldi”, Milliyet, 23 Mayıs 1960, No:3592, s. 1, 5; “Nehru bugün gidiyor”, Milliyet, 24 Mayıs 1960, No:3593, s. 1. 43 Mete Akyol, “Nehru’ya iki gün garsonluk ettim”, Milliyet, 23 Mayıs 1960, No:3592, s. 1, 5; Mete Akyol, “Nehru’ya iki gün garsonluk ettim”, Milliyet, 24 Mayıs 1960, No:3593, s. 1.


120

Bankası’nın Ulus şubesindeki elçilik hesabına yatırılmasından sonra Hindistan

Büyükelçisi Raja J. K. Atal, Başbakan İsmet İnönü’ye 18 Nisan 1962 tarihli bir teşekkür

mektubu göndermişti44. Yaklaşık bir yıl sonra 6 Mart 1963 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti

Başbakanı İsmet İnönü, Hindistan Büyükelçisi Kanhaiya Lal Mehda ile görüşmüştü.

Hindistan Büyükelçisi Nehru’nun selamlarıyla birlikte Türkiye’nin Hindistan’a silah

yollamak istemesinden ve Hindistan-Pakistan ihtilafının çözümü için sergilediği

girişimlerden ülkesinin memnuniyetini ifade etmişti. Ayrıca Başbakan’a Pakistan ile

yaşadıkları ihtilaf hakkında bilgi vermişti. Büyükelçi, Çin ile Pakistan’ın sınır

anlaşmasından yakınırken İsmet İnönü’nün isteği üzerine Çin ile kendi ülkesinin yaşadığı

sorunlu süreç hakkında da açıklamalarda bulunmuştu. Görüşme sırasında Hindistan

Büyükelçisi “Gandi’nin hürriyet mücadelesi sırasında kendilerinin, Türkiye’nin istiklal

ve kalkınma hareketlerini hayranlıkla takip ettiklerini; Büyük Atatürk ile birlikte Sayın

Başbakanımızı da bir kahraman olarak tanıdıklarını; şimdi böyle bir kahramanı ziyaret

etmekle, gençlik tahayyüllerinin gerçekleşmekte” olduğunu söyleyecekti45. Bu ifadeler

geçmişe yönelik düşünsel ve duygusal bağları ifade etmesi bakımından dikkat çekici idi.

1965 yazında Hindistan Cumhurbaşkan Yardımcısı Zakir Hüseyin46, Türkiye’ye

iyi niyet seyahati yapmış ve 1 Haziran günü Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel ile

görüşmüştü. Zakir Hüseyin, gezisi esnasında Dışişleri Bakanı Hasan Işık ile de bir araya

gelmişti47. 1966 yılı başlarında Türkiye cephesinde Hindistan’a duyulan hassasiyetin

örneklerinden biri, Cumhuriyet Senatosu’nda gözlemlenmişti. 13 Ocak günü Elazığ

Üyesi Celal Ertuğ, 11 Ocak’ta Hindistan Başbakanı Lâl Bahadır Şastri’nin vefatı

nedeniyle Hindistan Parlamentosu’na Cumhuriyet Senatosu’nun teessürlerinin

bildirilmesi hakkında önerge sunmuştu. Bu önerge ittifakla kabul edilecekti48. Aynı

günlerde Adana Milletvekili Kasım Gülek, konuyu Millet Meclisi’ne taşımıştı. 12

44 BCA, Fon Kodu: 030.01, Yer No:7.42.2. 45 BCA, Fon Kodu: 030.01, Yer No:63.390.8. 46 Zakir Hüseyin, bu göreve 1962 yılında getirilmişti. 13 Mayıs 1967 tarihinde Hindistan’ın ilk Müslüman cumhurbaşkanı olarak seçilecekti. Hayatı hakkında bkz.: Azmi Özcan, “Zakir Hüseyin”, DİA, c. XLIV, Türkiye Diyanet Vakfı 2013, s. 107. 47 “Gürsel, Hindistan Cumhurbaşkan Yardımcısı ile görüştü”, Milliyet, 2 Haziran 1965, No:6291, s. 1. 48 Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Dönem:1, Toplantı:5, Cilt:31, Birleşim:32, 13 Ocak 1966, s. 679, 681.


121

Ocak’ta Hintlilere başsağlığı dileyen demeci için gündem dışı söz almış; Lâl Bahadır

Şastri’yi tanıttıktan49 sonra Hindistan Parlamentosu’na bir başsağlığı telgrafı çekilmesini

önermiş ve Hint milletine başsağlığı dilenmesi hakkında bir önerge sunmuştu50. Haziran

ortalarında Türk Hükümeti’nin davetlisi olarak Hindistan Turizm Bakanı Taleyar Han,

Türkiye’ye gelmiş ve Milli Meclis’i ziyaret etmişti51.

1966 yılı sonlarında bazı milletvekili ve senatörlerin girişimiyle Cumhuriyet

Senatosu’nda Türk-Hindistan Parlamentolararası Dostluk Grubu kurulmuştu. Nitekim

Türk-Hindistan Parlamentolararası Dostluk Grubu Müteşebbis Heyet Başkanı Balıkesir

Milletvekili Ahmet İhsan Kırımlı gereken işlemlerin yapılması için Senato Başkanlığı’na

başvuracaktı52. 13 Mayıs 1967 tarihinde ise Tokat Milletvekili Cevdet Aykan, Hindistan

Cumhurbaşkanlığına seçilen Dr. Zakir Hüseyin’in görevine başlaması münasebetiyle

gündem dışı söz almıştı. Dr. Zakir Hüseyin’in Hindistan’daki demokratik kuruluşların

devamında ve bu kuruluşların gelişmesinde katkıları bulunan bir devlet adamı, bilim

insanı ve eğitimci olduğunu belirttiği konuşmasında Pakistan ile Hindistan arasındaki

sorunlara atıf yaptıktan sonra “Dini inançların politik değerlendirme ve tartışmaların

dışında tutulduğu toplumlar maalesef azdır. Dini inançların politik seçmelerin,

tartışmaların dışında tutulması prensibine Hindistan Dr. Zakir Hüseyin’i

Cumhurbaşkanlığına seçmekle bir büyük ve değerli örnek vermiştir” diyecekti53.

49 Kasım Gülek’in açıklamasına göre Şastri, 18 aylık başbakanlık müddetinden sonra görevi sırasında, 61 yaşında kalp krizine bağlı olarak hayatını kaybetmişti. Gülek’in ifadeleriyle Gandhi ve Nehru’dan sonra başbakanlığa seçilen ve sevgi kazanmış, tanınmış, sulhsever, ilerici bir şahsiyetti. Keşmir Meselesi, Hindistan ile Pakistan arasında çatışmaya yol açmış ve İngiliz Milletler Topluluğu sorunu çözememiş ve nihayetinde Rusya’nın arabuluculuğu ile Taşkent Anlaşması imzalanmıştı ki Şastri anlaşmanın imzasından iki saat sonra vefat etmişti. 50 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:2, Toplantı:1, Cilt:2, Birleşim:34, 12 Ocak 1966, s. 335, 340, 342-344. 51 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:2, Toplantı:1, Cilt:7, Birleşim:98, 17 Haziran 1966, s. 91, 103. 52 Heyet, Ahmet İhsan Kırımlı (Balıkesir Milletvekili-başkan), Cahit Karakaş (Zonguldak Milletvekili-başkanvekili), Muslihittin Gürer (Sakarya Milletvekili-genel sekreter), Celal Sungur (Yozgat Milletvekili-sayman), Nurettin Ok (Çankırı Milletvekili-üye), Refet Eker (Antalya Milletvekili-üye), Cevad Açıkalın (Kontenjan Senatörü-üye), İzzet Birand (İzmir Senatörü-üye) ve Hüseyin Avni Göktürk’ten (Niğde Senatörü-üye) oluşmuştu. Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Dönem:1, Toplantı:6, Cilt:37, Birleşim:11, 6 Aralık 1966, s. 333, 342-343. 53 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:2, Toplantı:2, Cilt:17, Birleşim:103, 17 Mayıs 1967, s. 195, 198.


122

2-10 Ocak 1968 tarihleri arasında Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil’in

başkanlığında bir heyet -yaklaşık bir yıl önce gelen davet üzerine- Hindistan (ve Pakistan)

ziyaretini gerçekleştirmişti54. Çağlayangil’in temasları devam ederken bu gezinin önemi,

Abdi İpekçi tarafından ele alınmıştı. Yazısına “Türkiye ile Hindistan arasında yıllardır

esen soğuk hava bir türlü yumuşatılamamıştır” cümlesiyle başlayan İpekçi, Bağlantısızlar

Hareketi’nin lideri olan Hindistan’ın Türkiye’ye “batı blokunun peyki gözü ile” baktığını

ancak Komünist Çin’in tehdidi ile karşılaşınca batıya karşı tutum değiştirirken Türkiye

ile arasını düzeltmeye çalıştığını; dolayısıyla o dönemde temasların arttığını aktarmıştı.

İpekçi’ye göre her iki taraf ilişkileri düzeltmek istemekte fakat Türkiye’nin RCD ve

CENTO anlaşmalarıyla müttefiki olan Pakistan’a yakınlığı ve Keşmir Sorunu’nda bu

ülkeyi desteklemesi, buna karşılık Hindistan’ın Kıbrıs Sorunu’nda Makarios’un

arkasında durması iki devleti karşıt uç kutuplarda tutuyordu. Yazar, iki ülkenin

ilişkilerinin düzelmesini, bu engellerin ortadan kalkmasına bağlamış ve Çağlayangil’in

temaslarının bu noktada önem kazandığını vurgulamıştı55. Henüz gezinin sürdüğü

54 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:2, Toplantı:3, Cilt:23, Birleşim:26, 12 Ocak 1968, s. 259, 264-266. Çağlayangil’in başkanlığındaki heyet ile Hindistan Devlet Bakanlarından Bhagat başkanlığındaki heyet görüşmeler yapmıştı. “Türkiye-Hindistan görüşmelerine dün devam edildi”, Cumhuriyet, 7 Ocak 1968, No:15604, s. 3. Çanakkale Milletvekili Muammer Baykan’ın, Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil’in başkanlığındaki heyetle Hindistan ziyaretine katılması hakkında Başbakan Süleyman Demirel’in imzaladığı Başbakanlık tezkeresi 17 Ocak 1968 günü Meclis’te oylanacaktı. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:2, Toplantı:3, Cilt:23, Birleşim:28, 17 Ocak 1968, s. 401, 413. 55 Abdi İpekçi, “Durum - Türk-Hint İlişkileri”, Milliyet, 7 Ocak 1968, No:7226, s. 1, 7. Keşmir aslında Himalayalar’ın kuzeybatı kesiminde bulunan, 135 km uzunluğa ve 32-40 km genişliğe sahip verimli bir vadinin adı iken zamanla 222.236 km2 yüzölçümlü bir bölgeyi kapsamına almıştır. Bölgenin 78.114 km2’si Pakistan’ın elinde bulunmaktadır. Bunun 11.639 km2’lik bölümü Azad Keşmir eyaletini teşkil etmektedir (nüfusu 3.210. 000; 1998 tahmini). 42.685 km2’1ik bölümü Çin’in hakimiyetinde olan bölgenin Hindistan’a ait bölümünü ise 101.307 km2’lik Cammû-Keşmir eyaleti meydana getirmektedir (nüfusu 10.069.917; 2001). Saiyid Athar Abbas Rizvi, “Keşmir”, DİA, c. XXV, Türkiye Diyanet Vakfı 2002, s. 325. Hindistan ile Pakistan arasındaki Keşmir Sorunu, 1947 yılından itibaren süregelen ve iki ülkenin ilişkilerini etkileyen bir konudur. İngiltere, Hindistan’dan çekilirken bu coğrafyanın 500 kadar irili ufaklı nizamlık, nevvablık, mihracelik ve prensliklerini, kurulmuş olan iki dominyondan birine katılmakta serbest bırakmış; nüfusu Müslüman olan devletler Pakistan’a, nüfusu Hindu olanlar da Hindistan’a katılmıştı. Ancak nüfusu Müslüman olan Keşmir’in Hindu mihracesi Hindistan’a katılmak isteyince ülkede karışıklıklar meydana gelmişti. Punç ve Mirpur Müslümanları ayaklanmışlardı. Bunun üzerine Pakistan ile Hindistan’ın asker yollayarak müdahale etmeleri, bu coğrafyanın Keşmir ve Cammu olarak ikiye bölünmesini getirmişti. Bundan sonra da taraflar hak iddialarını karşılıklı olarak sürdürmüşlerdi. Keşmir Sorunu, Türk basınına da konu olacaktı. Nitekim Ahmet Şükrü Esmer, 26 Temmuz 1951 tarihinde “Hindistan-Pakistan…” başlığı ile Ulus’ta bir yazı yayınlayarak sorunun içeriğini ele almış ve kaynağını ortaya koymuştu. Rizvi, “Keşmir”, s. 326-327; Özcan, “Hindistan/Tarih”, s. 79-


123

günlerde Milliyet gazetesi de Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil’in başta Hindistan

Başbakanı İndira Gandhi olmak üzere Hint yetkililerine Kıbrıs Meselesi, Kıbrıs’ta

yaşananların yanında Orta-Doğu, Vietnam ve diğer dünya meseleleri hakkındaki Türk

görüşünü aktardığını haber yapmıştı56. Temaslar sonunda açıklanan ortak bildiride iki

devlet arasında doğrudan bir sorun bulunmadığı ve işbirliğinin geliştirilmesine

çabalanacağı ortaya konulmuştu57.

12 Ocak günü ise Çanakkale Milletvekili Muammer Baykan, Millet Meclisi’ne

gündem dışı bir konuşma yapmış ve gezi izlenimlerini aktarmıştı. Baykan gezinin “bir

davete icabetten öteye taşan ve karşılıklı olarak daha iyi anlaşma atmosferi hazırlamaya

yarıyan” bir nitelikte olduğunu söylemişti. Üstelik bu ziyareti, Nehru ile Zakir Hüseyin’in

Türkiye ziyaretleriyle başlayan temasların bir aşaması olarak yorumlamıştı. Hindistan ile

tarihsel bağlara rağmen ilişkilerde durgunluk yaşandığını, Kıbrıs Meselesi’nde

Hindistan’ın tutumunun Türkiye açısından üzüntü yarattığını belirten Baykan,

Hindistan’ın bağımsızlığını kazanarak ikiye ayrılmasından sonra “…Pakistan ile olan

münasebetlerimiz, gittikçe artan bir samimiyet ve sıcaklık içinde gelişirken, Hindistan’la

olan münasebetlerimiz -Hindistan’ın 60 milyona yakın vatandaşının Müslüman olmasına

rağmen- duraklamıştır” diyecekti.

80; Ayın Tarihi, No:212, s. 250. Ahmet Şükrü Esmer, çeşitli dönemlerde alevlenerek iki ülkenin ilişkilerini belirleyen Keşmir Sorunu’nu, bazı Türk gazetecilerle birlikte gerçekleştirdiği Hindistan gezisinin notlarını içeren bir kitapta da değerlendirmişti. Ahmet Emin Yalman, (vd.), Hindistan’da Gördüklerimiz, Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik A.O., Ankara 1953, s. 56, 63-74. 1948’de Birleşmiş Milletler’e taşınan sorunun önemli aşamalarından biri, Hindistan’ın 1957’de Keşmir’i resmen topraklarına kattığını açıklamasıdır. Oral Sander, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara 2008, s. 293-294. Pakistan Cumhurbaşkanı Eyyûb Han’ın Keşmir’i işgal etmek istemesi üzerine Pakistan ile Hindistan, 1965 yılında çatışmışlardı. Kemal Kahraman, “Eyyûb Han”, DİA, c. XII, Türkiye Diyanet Vakfı 1995, s. 18. Uçak kaçırma olaylarına da neden olan bu sorun, bölgedeki karışıklıkların doğrultusunda iki ülkeyi kısa süre içinde tekrar karşı karşıya getirecekti. 1965’ten sonra 1971 yılında ikinci kez taraflar arasında savaşa yol açmıştı. Sıtkı Ulay, “Olaylar ve Görüşler-Hindistan Pakistan Savaşı ve Türkiye”, Cumhuriyet, 17 Aralık 1971, No:17014, s. 2; Rizvi, “Keşmir”, s. 327. Türkiye ise özellikle 1971 yılında Hindistan’ın geri çekilmesini ve ateşkes imzalanmasını istemişti. Cumhuriyet, 29 Kasım 1971, No:16996, s. 1, 3, 7. Keşmir Sorunu, Türkiye’nin Pakistan ve Hindistan ile ilişkilerini 1990’lı yıllarda da etkileyecekti. “Keşmir Raporu Sıkıntısı-Türkiye üzerinde diplomasi savaşı”, Cumhuriyet, 11 Kasım 1994, No:25237, s. 9. 56 Milliyet, 8 Ocak 1968, No:7227, s. 3. 57 “Türkiye-Hindistan görüşmeleri bitti”, Milliyet, 10 Ocak 1968, No:7229, s. 7.


124

Gezinin rotasını aktarırken önce Pakistan’da temaslar gerçekleştirildiğini, burada

çok sıcak karşılandıklarını ve bir gün sonra Hindistan ziyaretinin başladığını anlatmıştı.

Türk Dışişleri Bakanı, Başbakan İndira Gandhi ile görüşmüş, daha sonra heyet

toplantılarına geçilmişti. Bu temaslar sırasında, Türkiye ile Pakistan’ın yakınlığının

Hindistan aleyhtarlığı anlamına gelmediği ve Türk-Hint ilişkilerinin geliştirilmesi

gerektiğinin altı çizilmişti. Genel hatlarıyla ziyareti başarılı değerlendiren Baykan,

kendisinin de parlamenterlerle temas ettiğini söylerken Türkiye’nin tanıtım konusunda

yeterince başarılı olmadığını vurgulayacaktı58.

Aynı dönemde Hindistan’da görevli Türk Misyon Şefine, Türk diplomatlarıyla

aile fertlerine mütekabiliyet şartı ile görevleri süresince giriş ve çıkışlar için gerçerli

olmak üzere vize hakkı tanınması hususunda Hindistan makamlarıyla nota teatisi

suretiyle bir anlaşma yapılması için Dışişleri Bakanlığı yetkilendirilmiş ve Bakanlar

Kurulu tarafından 30 Mart 1968’de bir kararname çıkartılmıştı59. 1968 Nisan’ında ise

İndira Gandhi’nin açıklamaları Türk basınına yansımıştı. Gandhi, ilk kez Türkiye-

Hindistan ilişkilerine değinmiş ve iki ülke arasında gelişme kaydedildiğini belirterek,

tarafların ilişkilerinde “itimad ve anlayış havası”nın hakim olduğunu söylemişti60.

1969 yılı sonlarında iki ülkenin ilişkilerini etkileyen bir olay Fas’ın başkenti

Rabat’ta toplanacak İslam Konferansı’nda yaşanacaktı. Fas, organizasyona katılması için

Hindistan’a davetiye göndermişti. Ancak Hindistan, katılmayı arzu ettiği bu platformun

açılış oturumunda Pakistan’ın tepkisi ile karşılaşmış; Pakistan delegesinin konferansı terk

etme tehdidi karşısında Türkiye ile Ürdün Dışişleri Bakanları bir önerge sunmuşlar ve

Hindistan’ın çıkarılmasını istemişlerdi ki bu iki ülke arasında soğuk rüzgarlar estirmişti61.

1970 başlarında ise Hindistan Parlamentosu’ndan bir heyetin Türkiye seyahati

basından izlenebilmekteydi. Nitekim 8 Şubat 1970 tarihinde Türkiye-Hindistan Kültür

58 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:2, Toplantı:3, Cilt:23, Birleşim:26, 12 Ocak 1968, s. 259, 264-266. 59 BCA, Fon Kodu: 030.18.01.02, Yer No:217.24.8. 60 “Gandi, Türk-Hindistan ilişkilerini övdü”, Cumhuriyet, 9 Nisan 1968, No:15694, s. 7. 61 Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-8”, Cumhuriyet, 10 Kasım 1977, No:19141, s. 4; Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-9”, Cumhuriyet, 11 Kasım 1977, No:19142, s. 4; Mahmut Dikerdem, Hariciye Çarkı-Anılar, Cem Yayınevi, İstanbul 1989, s. 183-186.


125

Cemiyeti62 tarafından Hilton Oteli’nde Hindistan parlamento heyetine resepsiyon

verilmişti. Resepsiyona Vali Vefa Poyraz, Hindistan Büyükelçisi U.S. Bajpai, cemiyetin

başkanı Haldun Gürmen ve üyelerle basın mensupları katılmışlardı63. 4 Kasım 1970

tarihinde Millet Meclisi’ni, Hindistan Dışişleri Bakanı Sardar Swaran Singh ziyaret

etmişti64. Çağlayangil’in ziyareti sonrasında gerçekleştirilen bu görüşmelerde, Kıbrıs,

Keşmir, Vietnam sorunlarıyla ikili ilişkilerin geliştirilmesi üzerinde durulmuştu.

Yayınlanan ortak bildiride, Kıbrıs’ta her iki kesimin barış ve tam güvenlik içinde

yaşamalarına dayanan bir düzen temenni edilmişti. Hindistan, Pakistan ile yaşadığı

sorunlarda Taşkent Deklarasyonu’na dayanılmasını isterken Türkiye, sorunların barış

yoluyla çözülmesi yaklaşımını öne çıkarmıştı65.

İsmail Cem, yaklaşık bir yıl sonra, 1971 Ekim sonlarında kaleme aldığı yazı

dizisinde, Hindistan’ın Türkiye’ye özel önem verdiğini, Hint yetkililerin Türkiye ile daha

güçlü ilişkiler kurmak istediklerini, Türkiye’yi Asya politikası ve kıta dengesinin önemli

bir ağırlık merkezi olarak nitelendirdiklerini yazmıştı. Yazarın aktardığına göre Hint

yetkililer, Türkiye’nin Yeni Delhi Büyükelçisi Mahmut Dikerdem’in “Pakistan’la dost

olmanın Hindistan’a düşman olmak anlamına gelmediği” yaklaşımından

etkilenmişlerdi66.

62 Gazetede Türkiye Hindistan Dostluk Cemiyeti olarak yazılmıştı. 63 “Hintli parlamenterlere bir kokteyl verildi”, Milliyet, 9 Şubat 1970, No:7980, s. 11. 64 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:3, Toplantı:2, Cilt:9, Birleşim:3, 4 Kasım 1970, s. 19, 21. 1970 Eylül’ünde Zambia’nın başkenti Lusaka’da Bağlantısız Devletler Zirve Konferansı düzenlenmişti. Türkiye, Makarios’un bu platformda etkisini kırmak için Kenya Büyükelçisini gözlemci olarak göndermiş ancak -adeta bir yıl önce Rabat’ta yaşananlara karşılık olarak- Hintli başkanın desteği ile ilgili komisyon Rumların yaklaşımlarını destekleyerek Türk gözlemcinin binaya girmesini bile engellemişti. Bu nedenle Çağlayangil, Hint Dışişleri Bakanı’nın gezisini iptal ettirmeye çalışacaktı. Üstelik o dönemde, Hintli bakandan hemen önce -Avrupa seyahati çerçevesinde- Türkiye’yi ziyaret eden Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri Kewal Singh, Ankara’da çok iyi karşılanmamıştı. Buna rağmen Hindistan Dışişleri Bakanı Türkiye’de Çağlayangil tarafından gayet sıcak karşılanacaktı. Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-9”, Cumhuriyet, 11 Kasım 1977, No:19142, s. 4; Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-10”, Cumhuriyet, 12 Kasım 1977, No:19143, s. 4. 65 “Türk-Hint Ortak Bildirisinde Kıbrıs’a Değinildi”, Milliyet, 6 Kasım 1970, No:8265, s. 9. Mehmet Barlas, ortak bildirinin alışılanın dışında bir şey getirmediğini ileri sürecekti. Mehmet Barlas, “Dünyada bugün-Bir bildiri ve bazı acı gerçekler”, Cumhuriyet, 7 Kasım 1970, No:16626, s. 3. 66 İsmail Cem, “İsmail Cem’in Gezi Notları, Hindistan”, Milliyet, 22 Ekim 1971, No:8609, s. 7. Mahmut Dikerdem, anılarının bir bölümünde “iki ay önce bana ‘Pakistan’la ittifakımız Hindistan’a düşmanlık göstermeyi gerektirmez’ diyen bir bakan” ifadesiyle bu yaklaşımın Çağlayangil


126

1972 başlarından itibaren Hindistan, Milli Meclis gündemine daha çok Pakistan

ile yaşadığı sorunlar bağlamında taşınacaktı. Nitekim 10 Mart 1972 tarihinde İçel

Milletvekili Celal Kargılı hükümete bir soru önergesi yöneltmişti. Önergede; Hindistan

ile Pakistan arasında silahlı çatışmaya dönüşen ihtilaf sebebiyle hükümetin izleyeceği

politika hakkında parlamentoya bilgi vermeyi düşünüp düşünmediğini sorgulamıştı. Soru

önergesi, Başbakan Prof. Dr. Nihat Erim tarafından yazılı olarak cevaplandırılacaktı.

Erim, basına da yansıyan Türk Hükümeti’nin görüşünü birkaç husus üzerinden

değerlendirmiş; Doğu Pakistan Sorunu’nun Pakistan’ın iç sorunu durumunda

bulunduğunu, Hindistan-Pakistan anlaşmazlığının getirdiği mülteciler meselesinin

Hindistan’ı birinci derecede ilgilendirmekle birlikte silah yolu ile çözülmesinin doğru

olmadığını, Türkiye’nin ateşkes yapılarak işgal edilmiş bölgelerin tahliyesinden yana bir

tavır koyduğunu açıklamıştı. Ayrıca, görüş ve prensip açısından Türk Hükümeti’nin

politikasının, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 7 Aralık 1971 tarihli kararıyla

uygunluğuna dikkat çekmiş ve 16 Aralık 1971 tarihli hükümet programına atıfta

bulunarak Pakistan’ın toprak bütünlüğünden yana olunduğunun altını çizmişti67.

Celal Kargılı, 15 Mayıs 1972 tarihli soru önergesinde ise aynı yılın bütçe

görüşmeleri sırasında yapılan açıklamalar üzerinde durmuş ve hükümetin Pakistan

taraftarı yaklaşımlarına değinmişti. Ardından Bengladeş’in tanınmasına karar verilip

verilmediğini sorgulayan soru önergesine Başbakan Nihat Erim’in verdiği cevaptan yola

çıkarak hükümetin çelişkili davranıp davranmadığının değerlendirilmesini de isteyecekti.

Dışişleri Bakan Vekili ve Ticaret Bakanı Naim Talu yazılı cevabında Türk Hükümeti’nin

Bengladeş’i tanımaya karar verdiğini ifade etmediğini belirtmiş ve iki noktayı

birleştirerek “Türkiye Hükümeti daima devletlerin toprak bütünlüğüne saygı göstermiş ve

anlaşmazlıkların barışçı yollarla halli prensibini savunmuştur” açıklamasını yapmıştı.

tarafından kullanıldığını açıklamıştı. Dikerdem, a.g.e., s. 184-185; Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-8”, Cumhuriyet, 10 Kasım 1977, No:19141, s. 4. 67 Soru önergesi 6 Aralık 1971 tarihliydi. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:3, Toplantı:3, Cilt:23, Birleşim:58, 10 Mart 1972, s. 102, 217-218. 29 Mart’ta İçel Milletvekili Celal Kargılı’nın, Hindistan-Pakistan anlaşmazlığı ile ilgili beyanatlarına dair soru önergesi Başbakanlığa gönderilmişti. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:3, Toplantı:3, Cilt:23, Birleşim:62, 29 Mart 1972, s. 381.


127

Bu açıklamada Bengladeş adını alan Doğu Bengal’in büyük devletlerce tanındığını da

vurgulamıştı68.

1973 yılında Hindistan, Ankara’ya büyükelçi olarak Kocheril Raman Narayanan’ı

atamıştı. Narayanan, Türkiye ile özel olarak ilgilenen ve Pakistan-Türkiye ilişkilerini

yakından gözlemlemeyi, hatta iki ülkenin arasına girerek Türkiye ile ekonomik temelli

ilişkiler kurmayı planlayan bir diplomattı69. 24 Mart 1973 tarihinde Türkiye-Hindistan

Kültür Cemiyeti, Hindistan’ın yeni Ankara Büyükelçisi K.R. Narayanan ve eşinin ilk kez

İstanbul’a gelmeleri dolayısıyla kokteyl parti vererek iki ülkenin ilişkilerinin gelişmesine

katkıda bulunmaya çalışmıştı70.

1970’lerin ortalarında Türkiye ile Hindistan’ın zayıf olarak nitelendirilebilecek

ilişkilerinin bazı belirleyici yönleri dikkat çekiyordu. Nitekim uzun bir sömürü

sisteminden gelen Hindistan’ın, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra sömürgeciliğin yıkıldığı

bir süreçte Bağlantısızlar Hareketi’ne verdiği önem bu açıdan dikkate değerdi. Buna

karşılık bağımsızlık mücadelesinden gelen Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki

süreçte ortaya çıkan kaygılarıyla farklı bir yaklaşım sergiliyordu. Bu yaklaşımların

geçerli olduğu bir atmosferde, 31 Mart-4 Nisan 1976 tarihleri arasında gerçekleşen

Hindistan Dışişleri Bakanı Y.B. Chavan’ın ziyareti, geçmişten gelen böyle çelişkilerin

68 Tutanaklarda Bengaldeş olarak geçmektedir. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem:3, Toplantı:3, Cilt:25, Birleşim:97, 2 Haziran 1972, s. 2, 55-56. 1947’de Pakistan ve Hindistan devletleri kurulurken Batı Bengal Hindistan’ın, Doğu Bengal ise Pakistan’ın bir parçası haline gelmişti. Azmi Özcan, “Bengal”, DİA, c. V, Türkiye Diyanet Vakfı 1992, s. 437. Ancak ekonomik ve kültürel etkenlerle birlikte Pakistan’ın batı kanadı ile Doğu Pakistan arasındaki eşitsizlik anlaşmazlıklara yol açmıştı. 1960’lı yılların sonlarında Doğu Pakistan’daki ayrılma duygusu politik bir hareketin kurulmasını, arkasından da bir iç savaşı getirdi. Hindistan’ın müdahalesi sonrasında 16 Kasım 1971’de Pakistan kuvvetleri teslim oldu. Savaş sırasında Batı Bengal’e kaçmış olan Doğu Pakistan devlet görevlileri tarafından Bengladeş Hükümeti adıyla yeni bir hükümet kuruldu. Böylece bağımsız bir Bengladeş Devleti ortaya çıkmıştı. Ancak bu sonuç, ülkedeki karışıklıkları yatıştırmaya yetmeyecekti. Syed Sajjad Husain, “Bengladeş”, DİA, c. V, Türkiye Diyanet Vakfı 1992, s. 445-446. 69 Ümit Gürtuna, “Diplomaside Kulis-Ankara’ya büyükelçi yağıyor”, Cumhuriyet, 10 Nisan 1973, No:17486, s. 3. 70 İngilizce ve Türkçe olarak düzenlenen davetiyenin bir örneği şöyleydi: “Hindistan’ın Ankara yeni Büyük Elçisi Ekselans K.R. Narayanan ve Eşinin İstanbul’a ilk gelişleri dolayisiyle tertiplenen kokteyl Partiyi Sayın Prof. Feridun Akozan ve Eşinin teşriflerini Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti Başkanı Prof. Haldun Gürmen ve Eşi saygıyla rica ederler. Saat 18:30, 24 Mart 1973, Cumartesi Park Otel”. Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti Kokteyl Parti Davetiyesi (Dr. Eminalp Malkoç Arşivi).


128

sosyo-ekonomik kökenli etkenlerle değişeceklerinin habercisi olarak görülmüştü71.

Ardından Türk Dışişleri Bakanı Gündüz Ökçün, Türkiye’nin Bağlantısızlar’la

yakınlaşmasına katkıda bulunacağını ileri sürdüğü Hindistan gezisine, 9 Temmuz

1978’de başlayacaktı72. Ökçün, konuk statüsü ile -Portekiz ve Romanya gibi- Türkiye’nin

Bağlantısız’lara katılması için girişimlerde bulunmuş; Hint yetkililer, bu yaklaşımı uygun

görmekle beraber gerçekleşmesinin birkaç yıla yayılabileceği karşılığını vermişlerdi.

Dünya sorunları üzerinde değerlendirmelerin yapıldığı bu toplantılar, Türk Dışişleri

Bakanı tarafından “dostane” olarak nitelendirilmişti73.

Ökçün’ün Hindistan gezisi, Avrupa basınının da ilgisini çekecekti. Fransa’da

yayınlanan Le Nouveau Journal gazetesi, Türkiye’nin Sovyetler’den sonra Bağlantısız

ülkelerle ilişkisini geliştirmeye çalıştığını yazmıştı74. Ancak Ecevit Hükümeti’nin

NATO’ya bağlı olarak tarafsızlığa kayar görünümü, ayrıca parlamenter veya basın

mensuplarının ziyaretleri, bütün temasların özünde yatan iyi niyete rağmen tarafların

ilişkilerinin gelişmeme ya da gelişememe üzerine kurulu seyir dengesini

değiştiremeyecekti. Aksine Hindistan-Türkiye soğukluğu sürmüş ve hatta Kıbrıs

Meselesi’nde Hindistan, Birleşmiş Milletler’de oyunu Yunanistan ve Kıbrıs lehine

kullanmıştı75.

71 Ali Gevgilili, “Günlük-Hint’den Türkiye’ye”, Milliyet, 1 Nisan 1976, No:10204, s. 9. İkinci Dünya Savaşı bittiğinde yeryüzünde 600 milyon insan şu ya da bu biçimde sömürge sistemi altında yaşamaktaydı. 1980’li yılların sonlarıyla 1990’lı yılların hemen başlarında bağımlı durumda bulunan ülkelerin sayısı son derece azalmıştı. Böylesine büyük bir değişim ve hatta dönüşüm, Hindistan ile Pakistan’ın bağımsızlıklarını kazanmasıyla başlamıştı. Sander, a.g.e., s. 397. 72 “Ökçün Hindistan’a gitti”, Milliyet, 10 Temmuz 1978, No:11024, s. 1, 14. 73 “Ökçün: Bağlantısızlara gözlemci olarak katılmak istiyoruz”, Milliyet, 12 Temmuz 1978, No:11026, s. 3; “Hindistan, Türkiye’nin bağlantısızlara ‘konuk’ olarak katılmasını destekliyor”, Milliyet, 14 Temmuz 1978, No:11028, s. 8. 1980’lerin başlarında Türkiye’ye yeni Hindistan Büyükelçisi olarak gelen Nogendra Natt Jha, Türkiye’nin gözlemci statüsü için başvuru yapmadığını; oysa Hindistan’ın bu öneriyi destekleme niyetinde olduğunu açıklayacaktı. Sedat Ergin, “Hindistan’ın yeni Ankara Büyükelçisi sorularımızı yanıtladı”, Cumhuriyet, 14 Şubat 1980, No:19954, s. 12. 74 Gazete, Ecevit hükümetinin 1977’de işbaşına gelişiyle böyle bir “Doğu’ya dönüşün” beklendiğine işaret etmişti. Ayrıca gazete bir yandan Türkiye’nin NATO bağını sorgularken bir yandan da -aslında anlamlı/imalı bir şekilde- Türkiye’nin Ortak Pazar’a girmek için beklediğini hatırlatmıştı. “Le Nouveau Journal: Türkiye yavaş yavaş Batı’dan kopuyor”, Milliyet, 17 Temmuz 1978, No:11031, s. 3. 75 Tiryakioğlu, a.g.m., s. 10. 1980’lerin başında Hindistan, Ankara Büyükelçisi’nin ağzından Kıbrıs politikasını “Siz bağımsız Kıbrıs istiyorsunuz, biz de aynı görüşteyiz. Siz iki toplumun temsilcilerinin bir araya gelip sorunu kendi aralarında çözüme kavuşturmaları gerektiğini


129

Özal, Gandhi ve Evren’in Karşılıklı Ziyaretlerinin Gölgesinde 1980’li

Yılların İlişkileri

1983 yılında Ankara’daki Hindistan Büyükelçiliği’nden başka İstanbul’da 1994

yılına kadar faaliyet gösterecek olan bir fahri konsolosluk kurulmuştu76. 1980’lerin

ortalarına doğru İndira Gandhi’nin bir silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetmesi

nedeniyle TBMM’de iki ülke arasındaki dostluğun bir örneği sergilenmişti. Bu çerçevede

“Hindistan Başbakanı İndira Gandi’nin bir silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetmesi

dolayısıyla ailesine ve Hint Halkına Başkanlığın taziyetlerini sunan ve Genel Kurulu

saygı duruşuna davet eden Başkanlık tezkeresi” 31 Ekim 1984 günü Meclis’e sunulmuştu.

TBMM Başkanı Necmettin Karaduman, Hindistan Başbakanı İndira Gandhi’nin o gün

(31 Ekim) silahlı saldırı sonucu hayatını kaybettiğini tezkerede belirtmiş; metinde “… bu

müessif olay bir kere daha terörizmin yok edilmesinde ulusların işbirliği içinde

bulunmaları gereğini ortaya koymaktadır” dedikten sonra “Başkanlık olarak ailesine ve

dost Hint Halkına” taziyetlerini sunmuş ve TBMM Genel Kurulu’nu bir dakikalık saygı

duruşuna davet etmişti77. Ayrıca gerek tarihsel Türk-Hint dostluğu gerekse uluslararası

nezaket çerçevesinde Hindistan Başbakanı İndira Gandhi’nin cenaze törenine katılmak

üzere Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı İ. Kaya Erdem ile Devlet Bakanı Sudi

Türel, 2-4 Kasım 1984 tarihlerinde Hindistan’a gideceklerdi78.

1980’lerle birlikte Türkiye ile Hindistan arasındaki temasları geliştirme çabaları

TBMM’de de yansımasını bulmuş ve -daha önce de olduğu gibi- 1986 yılı başlarında

Parlamentolararası Türk-Hindistan Dostluk Grubu kurulması kararlaştırılmıştı. Bu karar,

bir başkanlık tezkeresi ile 27 Mart 1986 tarihinde TBMM gündemine getirilerek kabul

savunuyorsunuz. Biz de bu konuda farklı bir şey söylemiyoruz” şeklinde ifade etmişti. Ergin, “Hindistan’ın yeni Ankara Büyükelçisi sorularımızı yanıtladı”, s. 12. Kısa süre sonra Hindistan Büyükelçiliği’ne Parimal Ghosh atanmıştı. Mustafa Ekmekçi, “Ankara Notları-Yeme de Yanında Yat?”, Cumhuriyet, 12 Ekim 1981, No:20540, s. 10. 76 Fahri Konsolos Nihat Boytüzün, Hindistan yetkililerince vaat edilmesine rağmen fahri konsolosluğun açılmasına yönelik uzun bir süre herhangi bir girişimde bulunulmadığı yönünde açıklama yapmıştır. Dr. Eminalp Malkoç Tarafından Nihat Boytüzün ile Gerçekleştirilen Söyleşi, 10 Eylül 2013, saat 15.30-16.00. 77 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:2, Cilt:8, Birleşim:19, 31 Ekim 1984, s. 1, 5-6. 78 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:2, Cilt:8, Birleşim:21, 6 Kasım 1984, s. 75, 86-87.


130

edilmişti. Parlamentolararası Türk-Hindistan Dostluk Grubu Kurucular Kurulu,

Ercüment Konukman (İstanbul), Ferruh İlter (İstanbul), Leyla Yeniay Köseoğlu

(İstanbul), Fahir Sabuniş (Bursa), İbrahim Ural (İstanbul), Yılmaz Önen (İzmir), Göksel

Kalaycıoğlu (Ankara), İlker Tuncay (Çankırı), Ogan Soysal (Ankara) ve İsmail

Şengün’den (Denizli) oluşturulmuştu79.

Yine 1986 baharında TC Başbakanı Turgut Özal, Hindistan’a bir ziyarette

bulunacaktı. İlginçtir; bu gezi başlamadan basında etkisini göstermiş ve Nisan’ın ilk

günlerinde Milliyet gazetesinde Hindistan Başbakanı Rajiv Gandhi ile yapılan bir röportaj

yayınlanmıştı. Röportajın ana fikri “Türk-Hint ilişkileri hakkında ne düşünüyorsunuz?”

ve “Neden yavaş gelişiyor” soruları üzerine oturmuştu. Rajiv Gandhi, geçmişte çok yavaş

gelişen Türk-Hint ilişkilerinin hızlanmasını ümit ettiğini açıklamıştı. Ayrıca Türkiye’nin

Pakistan ile olan dostluğunun iki ülke ilişkileri açısından bir etken olmadığını ileri

sürmüştü. Kıbrıs konusunda ise Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Perez de Cuellar’ın

önerilerine destek verdiklerini, sorunu iki toplumun çözmesini ve Kıbrıs’ın kendi kendini

yönetmesini savunmuştu. Röportaj sırasında iki ülke ilişkilerini güçlendirebileceği

düşünülen farklı bir öneri ortaya çıkmıştı. Hindistan’ın Ganj Nehri’ni, Türkiye’nin ise

Haliç’i temizlemesi; iki ülkenin bu konuda yarışması ve çevre koruması alanında

ülkelerin birbirlerini tetiklemeleri hakkında konuşulmuştu80.

79 TBMM Başkanlık Tezkeresi: “Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına. Türkiye Büyük Millet Meclisinde Parlamentolararası Türk-Hindistan Dostluk Grubu kurulması için ilişik listede isimleri yazılı sayın milletvekillerinden oluşan kurucular kurulunun istemi, hükümetin de konu hakkındaki görüşü alındıktan sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanının 15 Ocak 1986 tarihli toplantısında görüşülerek; Yasama Meclislerinin Dış Münasebetlerinin Düzenlenmesi Hakkındaki 16.1.1964 tarih ve 378 sayılı Kanunun, 27.6.1972 tarih ve 1599 sayılı Kanun ile değişik 4 üncü maddesi uyarınca, sözü edilen dostluk grubunun kurulması uygun mütalaa edilmiştir. Adı geçen kanunun 4 üncü ve bu kanunun uygulanmasına ilişkin yönetmeliğin 4 üncü maddeleri uyarınca, yüce Meclisin onaylarına sunulur. Abdülhalim Aras TBMM Başkanvekili. Parlamentolararası Türk-Hindistan Dostluk Grubu, Kurucular Kurulu: Ercüment Konukman (İstanbul), Ferruh İlter (İstanbul), Leyla Yeniay Köseoğlu (İstanbul), Fahir Sabuniş (Bursa), İbrahim Ural (İstanbul), Yılmaz Önen (İzmir), Göksel Kalaycıoğlu (Ankara), İlker Tuncay (Çankırı), Ogan Soysal (Ankara), İsmail Şengün (Denizli)”. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:3, Cilt:27, Birleşim:85, 27 Mart 1986, s. 1, 15; TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:3, Cilt:27, Birleşim:86, 1 Nisan 1986, s. 111. 80 “Gandi’nin Milliyet’e açıklamaları”, Milliyet, 2 Nisan 1986, No:13794, s. 15. Gandhi’nin bu ifadelerine rağmen; hatta iki ülke arasında doğrudan hiçbir sorun bulunmamasına ve sürekli ilişkileri geliştirme niyeti taşımalarına karşın o dönemde tarafların iki engelle karşı karşıya oldukları değerlendirilmekteydi. Biri; NATO ve Bağlantısızlar çelişkisi, diğeri ise Türkiye’nin


131

Gerek varolan sürtüşmeler açısından gerekse ülkelerin on yıllardır süregelen

ilişkilerinin yavaş seyri nedeniyle bu gezi, önemli gelişmeleri başlatacak bir adım olarak

görülecekti. Üstelik bu algı, Türkiye’deki bazı kesimlerce Türk-Hint ilişkilerinin yok

seviyesinde kabul edildiği bir dönemde oluşmuştu81. Basın mensupları da geziyi, Türk-

Hint ilişkilerinde dönüm noktası olarak değerlendireceklerdi82.

Başbakan Turgut Özal’ın 9-14 Nisan 1986 tarihleri arasında gerçekleştireceği bu

ziyarette kendisine Dışişleri Bakanı Vahit Halefoğlu, Devlet Bakanı M. Vehbi

Dinçerler83, Hamdi Özsoy (Afyon Milletvekili), Şerafettin Toktaş (Balıkesir

Milletvekili), Ahmet Şamil Kazokoğlu (Bolu Milletvekili), Saffet Sert (Konya

Pakistan ile olan yakınlığı idi. Tiryakioğlu, a.g.m., s. 10. Röportajı gerçekleştiren Mehmet Barlas, “Bugün” adlı köşesini Rajiv Gandhi’nin geçmişine ayırmıştı. Mehmet Barlas, “Bugün-Demokratik Hanedan”, Milliyet, 2 Nisan 1986, No:13794, s. 1. Barlas, Hindistan hakkında 12 Nisan’a kadar süren bir yazı dizisi yayınlamıştı. Burada tarihsel ilişkiler, Nehru’nun Atatürk hayranlığı ve laik Türkiye’nin Hindistan üzerindeki etkisi gibi konular üzerinde de durmuştu. Mehmet Barlas, “Mihraceden Hanedana Kıta ülke Hindistan”, Milliyet, 7 Nisan 1986, No:13799, s. 11; Mehmet Barlas, “Mihraceden Hanedana Kıta ülke Hindistan-7”, Milliyet, 12 Nisan 1986, No:13804, s. 11. Barlas, 1970 baharında da “Hindistan” başlıklı bir dizi yayınlamıştı. Burada Hint Hükümeti’nin davetlisi olarak ülkenin her yerini gezdiklerini yazacaktı. Mehmet Barlas, “Hindistan 1”, Cumhuriyet, 12 Mart 1970, No:16387, s. 1, 7. Bu geziye Akşam’dan Ali Sirmen, Yeni İstanbul’dan Kayhan Sağlamer ve Prof. Ahmet Şükrü Esmer katılmışlardı. Mehmet Barlas, “Hindistan 6”, Cumhuriyet, 17 Mart 1970, No:16391, s. 5. Barlas’ın yazı dizisi 23 Mart günü tamamlanmıştı. Mehmet Barlas, “Hindistan 12”, Cumhuriyet, 23 Mart 1970, No:16397, s. 5. 81 Tiryakioğlu, a.g.m., s. 10. Turgut Özal’ın gezisinin birkaç gün öncesinde Hindistan’ın Ankara Büyükelçisi Vinod Komar Grover, Türk Başbakanı’na övgülerde bulunarak ikili ilişkilerde “yeni bir sayfa açıldığını” vurgulamıştı. “Hint sefirinden Özal’a övgü”, Milliyet, 31 Mart 1986, No:13792, s. 7. Sami Kohen, gezinin bir sonuç vermeyeceği, sadece hava alanlarından karşılıklı yararlanmayı sağlayacak bir anlaşma imzalanabileceği yönündeki görüşlere rağmen üst düzeyde böyle gezilerin yapılması gerektiğini belirterek önemli olduklarının altını çizmişti. Sami Kohen, “Yorum-Bu geziden ne çıkar?”, Milliyet, 11 Nisan 1986, No:13803, s. 5. 82 Genelde gezi, Pakistan ve Kıbrıs sorunları çerçevesinde analiz edilmişti. Gazetelerde Turgut Özal’ın iki ülke arasındaki soğukluğu kırmaya çalışacağı manşetleri atılmıştı. “Hindistan’da 2 önemli sorun”, Milliyet, 10 Nisan 1986, No:13802, s. 8. Cumhuriyet, bir yandan Kıbrıs Sorunu için destek arayışı, bir yandan da Hindistan’ın dolduramadığı ABD’nin tekstil ihraç kotasından yararlanma düşüncesi bağlamında geziyi yorumlamıştı. “Kıbrıs’a destek arayışı”, Cumhuriyet, 11 Nisan 1986, No:22137, s. 1, 12. Yalçın Doğan ise gezinin hemen somut sonuçlar getirmeyeceğini ileri sürmüştü. Yalçın Doğan, “Rajiv’in Çelebiliği”, Cumhuriyet, 11 Nisan 1986, No:22137, s. 1, 12. 83 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:3, Cilt:27, Birleşim:89, 8 Nisan 1986, s. 273-274, 285-286.


132

Milletvekili), Haydar Koyuncu (Konya Milletvekili) ve Rıza Öner Çakan (Zonguldak

Milletvekili) eşlik etmişlerdi84.

Özal, heyetler arası görüşmelerin yanı sıra Hindistan Cumhurbaşkanı, Sanayi

Bakanı, Dışişleri Bakanı ve diğer yetkililerle temaslarda bulunmuştu. Gandhi ile iki kez

görüşmüş, Hindistan Ticaret ve Sanayi Odaları’yla da bir araya gelmişti. Yoğun temas

trafiğinin etkisiyle Hint basını Türk heyeti hakkında geniş ölçüde yayın yapmıştı. Hatta

Özal, Hint Milli Televizyonu’na uzun bir röportaj vermişti. Gezi çerçevesinde

ekonomiden iletişime kadar birçok alanda taraflar arasındaki diyalog ve temasların

geliştirilerek artırılması öngörülmüştü. Bu bağlamda hem Dışişleri Bakanlıkları arasında

müsteşarlar düzeyinde bir istişare mekanizmasının kurulması hem de bakanlar düzeyinde

Karma Ekonomik Komisyonun toplanması kararlaştırılmıştı. Ayrıca Hava Ulaştırma

Anlaşması ile iki ülkenin radyo ve televizyon kurumları arasında işbirliği anlaşması

yapılmıştı.

Hindistan Başbakanı Rajiv Gandhi’nin daveti üzerine gerçekleşen ziyaret

hakkında Dışişleri Bakanı Vahit Halefoğlu, 22 Nisan günü TBMM’de milletvekillerini

bilgilendirmişti. Başbakan Turgut Özal’ın ziyaretinin, bir Türk Başbakanının Hindistan’a

ilk resmi ziyareti olduğunu söyleyen Halefoğlu85, bu ziyaretin 1960 Mayıs’ında Hindistan

Başbakanı Jawaharlal Nehru’nun gerçekleştirdiği Türkiye gezisinin iadesi niteliğine

sahip olduğunu belirtmişti. Ayrıca iki ülkenin ilişkilerinin geçmişini değerlendirerek,

karşılıklı ihmaller nedeniyle geliştirilemediğini ileri sürmüş ve Özal’ın temaslarının bu

ilişkiyi canlandırma anlamına geldiğini savunmuştu. Halefoğlu, Başbakan Turgut Özal’ın

ziyaretinin beklentileri aşan bir başarıya ulaştığını vurgulayacaktı86. Turgut Özal da

sonuçları açısından geziyi son derece başarılı olarak nitelendirmişti87. Nitekim “…

Ziyaretim, Türk-Hindistan ilişkilerinde yeni bir sayfa açacak” diyecekti.

84 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:3, Cilt:27, Birleşim:87, 2 Nisan 1986, s. 191, 204-205. 85 Menderes, 1958 baharında Yeni Delhi’ye uğramış; temaslarda bulunmuştu. 86 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:3, Cilt:28, Birleşim:95, 22 Nisan 1986, s. 9-11. 87 Mehmet Ali Birand, “Köşe-Başbakan’ın Açıklaması”, Milliyet, 25 Nisan 1986, No:13816, s. 9. Özal’ın Türkiye’ye döndükten sonra Hindistan ile ilişkili çeşitli sözler kullandığı ileri sürülmüş ve bu konu bir süre basının gündemini işgal etmişti. Melih Aşık, köşesinde “Hindistan’da fakirlik, cehalet ve sefalet kucak kucağa… Türkiye’den şikayetçi olanları oraya göndermeli ki, nasıl iyi


133

Basının gezi hakkındaki haber ve yorumları, Halefoğlu’nun açıklamalarıyla

benzerlik göstermişti. Özal’ın Pakistan Başbakanı’ndan getirdiği dostluk mesajının

Hindistan Dışişleri Bakanı Bali Bam Bagat tarafından memnuniyetle karşılandığı

hakkında haberler de gazetelerde yer almıştı. Basın, Hindistan’ın Kıbrıs konusunda hem

Türkiye hem de Yunanistan’ın kabul edeceği federal bir çözümü destekleyeceğini

açıklamasını önemli bir değişiklik olarak aktarmıştı. Üstelik Hindistan cephesi, ilişkileri

geliştirme isteğini açıklamaktan geri durmamıştı. Gazetelerde ciddi boyuta ulaşan aktüel

haberlerle dikkat çeken geziyi88 Halil İbrahim Karal (Ankara-SHP) eleştirecekti.

Hindistan gibi geniş bir ülkeye yapılan gezi için yeterince hazırlanılmadığı eleştirisini

getirmiş ve birkaç şirketin ilişkisini düzenlemeye yönelik bir gezi olduğunu ileri

sürmüştü. Karal, gezinin dünya basınına haber olmadığını, dolayısıyla ilgi görmediğini

söylerken hangi sorunların çözüldüğü sorusunu ortaya atmış; böylece gezinin başarısını

sorgulamıştı89. Buna karşılık Hindistan Dışişleri Bakanı Dilt Tiwari, 1987 Şubat’ıyla

tarihlendirilebilecek bir demecinde Turgut Özal’ın gezisinin verimliliğini vurgulayarak,

geziden sonra yaşanan temaslarla gelişmelerden duyduğu memnuniyeti ifade edecekti90.

Turgut Özal’ın gezisinin yarattığı atmosfer içinde önce 1986 Kasım’ında Devlet

Bakanı M. Vehbi Dinçerler, Yeni Delhi Uluslararası Fuarı’na katılmak üzere Hindistan’a

gidecekti91. Ardından 1987 baharında Ulaştırma Bakanı Veysel Atasoy görüşmelerde

bulunmak üzere bir ziyaret gerçekleştirmişti92. Aynı dönemde Hindistan Dışişleri

düzeyde olduğumuzu görsünler” şeklindeki Turgut Özal’a ait olduğu ileri sürülen açıklamaları yayınlamıştı. Melih Aşık, “Açık Pencere-Diplomatik faul…”, Milliyet, 17 Nisan 1986, No:13808, s. 9. Birand, Başbakan’ın fazla konuşma merakı nedeniyle gezinin fiyasko ile sonuçlandığını iddia etmişti. M. Ali Birand, “Köşe-Özal’ın Fransa ve Hindistan Gezileri”, Milliyet, 22 Nisan 1986, No:13813, s. 9. Başbakan eleştiriler karşısında, bahsedilen konuşmaları yapmadığını açıklamış ve bu içerikte bir mektubu Birand’a göndermişti. Birand, “Köşe-Başbakan’ın Açıklaması”, s. 9. 88 “Delhi’den Kıbrıs’a olumlu yaklaşım-Özal’ın manolyası var”, Milliyet, 11 Nisan 1986, No:13803, s. 5; “Aşıklar Anıtı’nda el ele…”, Milliyet, 12 Nisan 1986, No:13804, s. 5; “Pakistan demokrasiye dönsün”, Milliyet, 13 Nisan 1986, No:13805, s. 5; “Semra Özal’a peçe sordular”, Milliyet, 14 Nisan 1986, No:13806, s. 9; “Körfez konuşuldu”, Milliyet, 15 Nisan 1986, No:13807, s. 9. 89 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:3, Cilt:28, Birleşim:95, 22 Nisan 1986, s. 14-15. 90 Altan Öymen, “Bir Demeç”, Milliyet, 22 Şubat 1987, No:14109, s. 9. 91 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:4, Cilt:32, Birleşim:26, 18 Kasım 1986, s. 513-514, 527. 92 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:4, Cilt:37, Birleşim:72, 4 Mart 1987, s. 269, 278-279.


134

Bakanlığı Genel Sekreteri T.S.K. Menon’un gerçekleştirdiği Türkiye gezisi, ülkeler

arasında olumlu bir atmosfere işaret ediyordu. 11 Mayıs 1987’de temaslarına başlayan

Menon, Başbakan Turgut Özal ve Devlet Bakanı Vehbi Dinçerler tarafından kabul

edilmişti93.

Dönemin atmosferine uygun olarak 1980’lerin son yıllarında temaslar

yoğunlaşmıştı. Nitekim Birleşmiş Milletler İskan (HABİTAT) Komisyonu’nun 11.

dönem toplantısına katılmak üzere Bayındırlık ve İskan Bakanı İ. Safa Giray 5 Nisan

1988’de Hindistan’a giderken94, önemli bir gelişme 1988 yazında Rajiv Gandhi’nin

Türkiye ziyaretiyle yaşanacaktı. Gezi öncesi açıklamalarında laiklik ve demokrasinin

Türkiye ile Hindistan’ı yakınlaştırdığını belirten Gandhi, Hindistan halkının Atatürk’e

büyük saygı duyduğunu söylemiş ve dönemin Başbakanı Özal’a övgüde bulunmayı ihmal

etmemişti95. Gandhi’nin, 17 Temmuz’da başlayan resmi ziyareti, Turgut Özal’ın 1986

yılında gerçekleştirdiği dönüm noktası niteliğindeki geziden sonra iki ülke ilişkilerinde

yeni bir dönemin başlangıcı olarak nitelendirilmişti96. Olumlu mesajlar veren Gandhi,

Başbakan Özal ile eşi tarafından resmi törenle karşılanmış; temasları sırasında Dışişleri

Bakanı Mesut Yılmaz ve eski başbakanlardan Bülent Ecevit ile görüşmüştü. Bu gezi

“Hindistan’la soğukluk geride kaldı” manşetlerinin gazete sütunlarına taşınmasını

sağlayacaktı97.

Türk-Hint ilişkilerinde yoğun trafiğin yaşandığı 1980’lerin sonlarında oldukça

olumlu temaslar görülmüştü. 7 Ekim 1988 tarihinde TBMM Başkanlık Divanı, Hindistan

93 Menon’un gezisi, Türkiye’nin Hindistan ile Pakistan arasında arabuluculuk yapması açısından da önemliydi. “Menon’un temasları”, Milliyet, 12 Mayıs 1987, No:14188, s. 14. 94 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:18, Yasama Yılı:1, Cilt:5, Birleşim:43, 30 Mart 1988, s. 432, 452. 95 “Ekonominiz heyecan verici”, Milliyet, 16 Temmuz 1988, No:14608, s. 3, 13. Cumhuriyet gazetesinde de Hindistan ile ilgili benzer haber ve yorumlar çıkmıştı. Ayrıca Hasan Cemal tarafından Yeni Delhi’de bir röportaj gerçekleştirilmişti. Cumhuriyet, 16 Temmuz 1988, No:22952, s. 1, 10, 13. 96 “Gandi bugün Türkiye’de”, Milliyet, 17 Temmuz 1988, No:14609, s. 7. Aswini K. Mohapatra, Nehru’nun 1960 tarihli Türkiye ziyareti ile Özal’ın Hindistan gezisi arasındaki dönemi, iki ülke ilişkilerinde bir durgunluk aşaması olarak ele almaktadır. Mohapatra, a.g.m., s. 166. Bazı çalışmalarda, Özal’ın gezisinin etkisine bağlı olarak Türk-Hint ilişkileri, Hindistan’ın kuruluşundan 1980’lerin ortalarına ve sonrası şeklinde iki aşamada değerlendirilmektedir. Mujib Alam, “Evolving Pragmatism in Indo-Turkish Relations: From Cold War to Post-Cold War Period”, The Turkish Yearbook of International Relations, sy. 39 (2008), s. 131. 97 “Gandi Ankara’da”, Milliyet, 18 Temmuz 1988, No: 14610, s. 1, 9.


135

Millet Meclisi Başkanı ile beraberindeki Parlamento Heyetini Türkiye’ye davet etme

kararı almıştı98. Sonrasında Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Hindistan Cumhurbaşkanı

Venkataraman’ın davetlisi olarak 22-26 Şubat 1989 tarihlerinde99 Dışişleri Bakanı Mesut

Yılmaz100 ile Hindistan’a gidecekti. Evren, Hindistan’daki görüşmeleri sırasında hemen

her Türk yetkilinin değindiği gibi Kurtuluş Savaşı yıllarında Hindistan’ın Türkiye’ye

yaptığı yardımı hatırlatmış ve son yıllarda iki ülke ilişkilerinin aştığı mesafeden duyduğu

memnuniyeti ifade etmişti101. İlk kez bir Türk cumhurbaşkanının Hindistan’a gitmiş

olması bakımından anlamlı olan ve Hindistan’la birlikte birkaç ülkeyi kapsayan bu gezi,

Türk basınında geniş yer bulmuştu102.

Türk-Hint ilişkilerinin geliştiği bu dönemde Hindistan Parlamento Başkanı’nın

TBMM’ye daveti ulaşmıştı. 10 Ekim 1989 tarihinde TBMM Genel Kurulu’nun 14.

Birleşiminde parlamenterlerden oluşan bir Türk heyeti ile davete icabet edilmesi

kararlaştırılmıştı103. Bu geziye katılacakları belirlemek amacıyla 3620 sayılı Kanunun 2.

maddesi gereğince siyasi parti gruplarının gösterdiği adaylar, 24 Ocak 1991’de Meclis

Genel Kurulu’na sunulacaktı104.

98 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:18, Yasama Yılı:2, Cilt:15, Birleşim:16, 25 Ekim 1988, s. 357-358, 376. 99 Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Hindistan gezisinin yanında Pakistan Cumhurbaşkanı Ghulam İshak Khan’ın davetlisi olarak 16-19 Şubat tarihlerinde Pakistan, Malezya Kralı Sultan İskender’in davetlisi olarak 19-21 Şubat tarihlerinde Malezya’da bulunacağından yerine TBMM Başkanı Yıldırım Akbulut vekalet edecekti. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:18, Yasama Yılı:2, Cilt:23, Birleşim:59, 15 Şubat 1989, s. 139, 142. 100 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:18, Yasama Yılı:2, Cilt:23, Birleşim:58, 14 Şubat 1989, s. 87, 100-101. 101 Evren, Hindistan gezisi kapsamında Mahatma Gandhi, Jawaharlal Nehru, İndira Gandhi mozolelerine çiçek koymuştu. Rajiv Gandhi, Evren ile görüşmesi sırasında yine Türkiye ile Hindistan’ın laikliğine vurgu yapmıştı. Evren, Cumhurbaşkan Yardımcısı Shankar Dayal Sharma ve Ticaret Bakanı Dinesh Singh ile temaslarda bulunmuştu. Singh, karma ekonomik komisyon toplantısının yapılmasını istemişti. Gezi sürecinde ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine yönelik görüşmeler de yapılmıştı. “Evren Hindistan’da”, Milliyet, 23 Şubat 1989, No:14827, s. 12; “Hindistan’la ortak projeler”, Milliyet, 24 Şubat 1989, No:14828, s. 12. 102 “Evren, Hindistan’a hazırlanıyor”, Milliyet, 14 Şubat 1989, No: 14818, s. 14; “Cumhurbaşkanı Evren, Pakistan’daki Afgan liderleriyle görüşecek”, Milliyet, 18 Şubat 1989, No: 14822, s. 13; Doğan Heper, “Taç Mahal’de bir Türk Cumhurbaşkanı”, Milliyet, 24 Şubat 1989, No: 14828, s. 12; “Evren bugün Türkiye’de”, Milliyet, 26 Şubat 1989, No: 14830, s. 8. 103 Aynı gün Pakistan’dan gelen davete de icabet edilmesi kararı alınmıştı. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:18, Yasama Yılı: 3, Cilt: 32, Birleşim:14, 10 Ekim 1989, s. 262, 285-286. 104 Bu isimler M. Ali Doğuşlu (Bingöl Milletvekili), Erol Güngör (İzmir Milletvekili), Vedat Altun (Kars Milletvekili), Yasin Bozkurt (Kars Milletvekili), Vefa Tanır (Konya Milletvekili), Ertuğrul


136

20. Yüzyılın Son Temasları ve Ecevit’in Hindistan Ziyareti

1990’lı yıllarda da ilişkiler güçlendirilmeye çalışılacaktı. Bu arada 1991 Mart’ında

Hindistan ile Türkiye, Hint ve Türk halkları arasındaki ilişkilerin iyileştirilmesine katkıda

bulunduğu gerekçesiyle Prof. Dr. Türkkaya Ataöv, Prof. Dr. İnci Macun ve gazeteci İlnur

Çevik’e törenle plaket verilecekti105. Yine 1991 baharında, 23-25 Mayıs 1991 tarihlerinde

Rajiv Gandhi’nin cenaze törenine katılmak üzere Devlet Bakanı M. Vehbi Dinçerler

Hindistan’a gidecekti106.

1990’ların ilk yıllarında Hindistan Cumhurbaşkanı Dr. Shankar Dayal Sharma,

Kenan Evren’in ziyaretini iade amacıyla Türkiye’ye 4 günlük resmi bir ziyaret

gerçekleştirmişti. Böylece 17 Temmuz 1993’te ilk kez bir Hindistan cumhurbaşkanı

resmi ziyarette bulunmak için Türkiye’ye gelmiş oluyordu. Sharma, ziyaret

münasebetiyle yaptığı konuşmada Türk İstiklal Mücadelesi, Türkiye’nin modernleşme

çabalarının yansımaları ve Atatürk’ün etkisi gibi Türkiye’nin tarihsel geçmişine sık sık

atıfda bulunmuştu. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ise ziyareti “iki ülke ilişkilerinde

yeni bir dönemin başlangıcı olarak gördüğünü” söyleyecekti107. Aynı yılın sonlarında

Pakistan Başbakanı Benazir Butto’nun açıklamaları basına yansımıştı. Haberlere göre

Butto, Pakistan ve Hindistan ile dostça ilişkiler kuran Türkiye’den Keşmir konusunda

yardım istiyordu. Üstelik ilk yurt dışı gezisini de Türkiye’ye gerçekleştirmeyi

düşünüyordu108. Böyle haberler Türkiye ile Hindistan ilişkilerinin istenen bir kanala

girdiğini göstermesi bakımından dikkate değerdi.

1990’ların ortalarında önemli bir temas, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel

aracılığı ile gerçekleştirilmişti. Süleyman Demirel, Hindistan Cumhurbaşkanı Dr.

Shankar Dayal Sharma’nın davetlisi olarak 30 Ocak-2 Şubat 1995 tarihlerinde Hindistan’ı

ziyaret etmiş; bu geziye Devlet Bakanı Bekir Sami Daçe ile Ulaştırma Bakanı Mehmet

Özdemir (Ordu Milletvekili) ve Osman Doğan’dan (Şanlıurfa Milletvekili) oluşuyordu. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:18, Yasama Yılı:4, Cilt:56, Birleşim:73, 24 Ocak 1991, s. 1, 20. 105 “Hint-Türk ilişkisine plaket”, Milliyet, 3 Mart 1991, No:15557, s. 9. 106 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:18, Yasama Yılı:4, Cilt:61, Birleşim:122, 28 Mayıs 1991, s. 161, 168-169. 107 “Türkiye’ye ilk ziyaret”-“KİM”, Milliyet, 17 Temmuz 1993, No:16406, s. 17. 108 “Benazir Türkiye’ye gelmek istiyor”, Milliyet, 15 Kasım 1993, No:16526, s. 17.


137

Köstepen109 ve milletvekillerinden İsmail Coşar (Çankırı), İlhan Kaya (İzmir), Ahmet

Sezai Özbek (Kırklareli), Osman Nuri Özbek (Konya), Fahri Gündüz (Uşak)

katılmışlardı110.

Dışişleri Bakanlığı, TBMM Başkanlığı’na 2 Ocak 1997’de gönderdiği yazıda

Hindistan Meclis Başkanı tarafından Yeni Delhi’de Parlamentolararası Birlik Toplantısı

kapsamında düzenlenen “Siyasette Kadın ve Erkek İşbirliğine Doğru” temalı konferansa

TBMM’den iki kadın milletvekilinin davet edildiğini bildirmişti. Bu davetle ilgili

Başkanlık tezkeresi TBMM’de 29 Ocak’ta kabul edilecekti111. Aynı sıralarda Meclis’e iki

ülke arasında parlamentolararası dostluk grubu kurulmasına ilişkin Başkanlık tezkeresi

gelmişti. Buna göre TBMM Başkanlık Divanı, 25 Aralık 1996 tarih ve 33 sayılı Kararı

ile Türkiye-Hindistan Dostluk Grubu kurulmasını uygun görmüştü ki tezkere 16 Ocak

günü Meclis’te kabul edilecekti112. 1997 ortalarında Hindistan Millet Meclisi Başkanı, bu

kez TBMM’den bir parlamento heyetini Hindistan’a davet etmiş ve bu davetle ilgili 30

Haziran 1997 tarihli Meclis Başkanlığı’nın tezkeresi TBMM’de 1 Temmuz’da kabul

edilmişti113. 17 Temmuz günü ise 9-16 Ağustos 1997 tarihleri arasında Hindistan’a

gidecek olan 8 kişilik parlamento heyeti, TBMM Genel Kurulu’nun bilgisine sunulmuştu.

Türkiye’yi temsil edecek heyet, TBMM Başkanı Mustafa Kalemli ile siyasi parti

gruplarınca bildirilen Mehmet Ali Bilici (Adana), Yaşar Eryılmaz (Ağrı), Fatih Atay

(Aydın), Mehmet Fuat Fırat (İstanbul), Mehmet Elkatmış (Nevşehir), Fevzi Aytekin

(Tekirdağ) ve Nihan İlgün’den (Tekirdağ) oluşuyordu114.

Bütün bu temaslara rağmen 1990’ların sonlarında taraflar arasında soğuk bir

rüzgar esmişti. Zira Türkiye, 1998 Mayıs’ında Hindistan’ın nükleer denemelerini kaygı

109 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 19, Yasama Yılı:4, Cilt:79, Birleşim: 74, 14 Şubat 1995, s. 1-2, 40-41. 110 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 19, Yasama Yılı:4, Cilt:79, Birleşim: 77, 21 Şubat 1995, s. 346, 368. 111 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 20, Yasama Yılı:2, Cilt:19, Birleşim: 52, 29 Ocak 1997, s. 609, 634-635. 112 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 20, Yasama Yılı:2, Cilt:19, Birleşim: 47, 16 Ocak 1997, s. 195, 208. 113 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 20, Yasama Yılı:2, Cilt:30, Birleşim: 113, 1 Temmuz 1997, s. 74, 87. 114 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 20, Yasama Yılı:1, Cilt:31, Birleşim: 123, 17 Temmuz 1997, s. 123, 130-131.


138

verici gelişmeler kapsamında ele alarak tepki göstermişti115. Bununla birlikte 25 Mayıs

1998 tarihinde TBMM Başkanlık Divanı, Hindistan Meclis Başkanı Shri G.M.C.

Balayogi ve beraberindeki parlamento heyetinin 27 Haziran-1 Temmuz 1998 tarihlerinde

Türkiye’yi ziyaret etmesini kararlaştırmıştı116. Hindistan Meclis Başkanı Shri G.M.C.

Balayogi ve beraberindeki heyet, Türkiye’ye gelerek TBMM’yi ziyaret ettiklerinde

Meclis Başkanlığı’nca “Hoşgeldiniz” denilerek karşılanmışlardı. Balayogi, Meclis’e

hitaben bir konuşma yapmış ve bu konuşmada Başbakan Jawaharlal Nehru’nun Atatürk

hayranlığı ile Turgut Özal, Rajiv Gandhi, Shankar Dayal Sharma ve Süleyman Demirel’in

karşılıklı ziyaretlerine değinerek iki ülkenin bağını dile getirmişti117. Bu ziyaretin

arkasından 16 Eylül 1998’de Hindistan Cumhurbaşkanı K.R. Narayanan, 4 günlük resmi

bir ziyaret için Türkiye’ye gelecekti. Ziyaretin paralelinde yatırımların teşviki,

uyuşturucu madde kaçakçılığı ve kültürel yönlerde üç anlaşmanın yapılması

öngörülmüştü. Sami Kohen, bu ziyaretten kısa süre önce Yeni Delhi’de kendisiyle

röportaj yaptığında, Narayanan da -daha önce demeç veren birçok Hintli devlet adamı

gibi- Nehru’nun Atatürk’ten etkilenmesinden bahsetmişti. Ayrıca Türkiye-Pakistan

yakınlığının Türk-Hint ilişkilerini etkilemediğini ve Soğuk Savaş sonrası gelişmelerle

uluslararası konjonktürün Türkiye ile Hindistan’ı yakınlaştırdığını vurgulamıştı.

Narayanan, Hindistan’ın köktendinciliği tehlike olarak değerlendirdiğini ve bu tehdide

karşı ülkesinin konumunu anlatmıştı. Ayrıca iki ülkenin ortak değerleri olarak demokrasi

ve laikliğe işaret etmişti118. TBMM’de ise 1999 yılında Dış İlişkilerin Düzenlenmesi

Hakkındaki 3620 sayılı Kanunun 4. maddesi uyarınca kurulan parlamentolararası dostluk

115 “İkinci Nükleer Deneme”, Cumhuriyet, 14 Mayıs 1998, No:26517, s. 8. 116 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 20, Yasama Yılı: 3, Cilt: 53, Birleşim: 96, 2 Haziran 1998, s. 190, 229. 117 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 20, Yasama Yılı: 3, Cilt: 57, Birleşim: 112, 30 Haziran 1998, s. 1, 12-13. 118 Narayanan 1970’lerde Türkiye’de Hindistan Büyükelçisi idi. “Hindistan’la 3 anlaşma”, Milliyet, 15 Eylül 1998, No:18261, s. 1; “Ortak değerlerimiz demokrasi ve laiklik”, Milliyet, 15 Eylül 1998, No:18261, s. 20. Sami Kohen, Hindistan izlenimleri üzerine bir yazı dizisi yayınlayacaktı. Sami Kohen, “Hindistan izlenimleri 1”, Milliyet, 16 Eylül 1998, No:18262, s. 20; Sami Kohen, “Hindistan izlenimleri 2”, Milliyet, 17 Eylül 1998, No:18263, s. 20; Sami Kohen, “Hindistan izlenimleri 3”, Milliyet, 18 Eylül 1998, No:18264, s. 22; Sami Kohen, “Hindistan izlenimleri 4”, Milliyet, 19 Eylül 1998, No:18265, s. 18.


139

grupları içinde yine Parlamentolararası Türkiye-Hindistan Dostluk Grubu

oluşturulmuştu119.

20. yüzyılın hemen sonunda (2000 yılı yüzyılın sonu olarak değerlendirildiğinde)

Başbakan Bülent Ecevit, Hindistan gezisini gerçekleştirecekti. Devlet bakanları Edip

Safter Gaydalı, Abdülhaluk Çay ve Dışişleri Bakanı İsmail Cem ile Kültür Bakanı

İstemihan Talay’ın Ecevit’e eşlik ettiği120, 30 Mart-2 Nisan 2000 tarihleri arasında

gerçekleşen ziyarete Yaşar Dedelek (Eskişehir Milletvekili), Abdülkadir Aksu (İstanbul

Milletvekili), Erdoğan Toprak (İstanbul Milletvekili), Mükremin Taşkın (Nevşehir

Milletvekili) ve Nevzat Ercan (Sakarya Milletvekili) gibi milletvekilleri de

katılmışlardı121. Daha önceki Türk ziyaretçiler gibi Taç Mahal’e giden Ecevit (ve eşi),

Hindistan gezisi sırasında üst düzey temaslarda bulunmuştu. Bu temaslar sırasında Ecevit,

Hindistan demokrasisini överken laiklikten taviz verilmemesini önerecekti122. Ortak

bildiride ise barış ve güvenliğin korunması için kaynağı ne olursa olsun terörizme karşı

önlem alınmasının vazgeçilmez bir unsur olduğu üzerinde durulmuştu123.

Hint kültürüne olan ilgisi ile tanınan Ecevit’in bu gezisiyle basın yakından

ilgilenmişti124. Nitekim Hindistan Cumhurbaşkanı Narayanan’ın Türkiye gezisi sırasında

119 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:21, Yasama Yılı:1, Cilt:8, Birleşim:45, 5 Ağustos 1999, s. 445, 452. 120 “Ecevit muradına erdi”, Milliyet, 31 Mart 2000, No:18824, s. 23. 121 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:21, Yasama Yılı:2, Cilt:32, Birleşim:91, 9 Mayıs 2000, s. 200, 223-224. Bu gezi öncesinde, Pakistan’ın İslamabad’a gelmesi yönündeki teklifine Ecevit’in sıcak bakmadığı gazetelere yansımıştı. “Ecevit’in telkini”, Milliyet, 26 Mart 2000, No:18819, s. 25. Sami Kohen ise ABD Başkanı Clinton’un 2000’in Mart’ında gerçekleştireceği Hindistan gezisi sırasında birkaç saatliğine Pakistan’a uğrama kararına değinerek, Ecevit’in de benzer şekilde birkaç saatlik bir ziyarette bulunabileceğini tartışmış; hatta darbe ve askeri rejimler konusundaki deneyiminden Pakistan’ı yararlandırabileceğini değerlendirmişti. Sami Kohen, “Pakistan’a mesaj”, Milliyet, 15 Mart 2000, No:18808, s. 18. Pakistan’da büyükelçilik yapan ve son yıllarda Hindistan ile gelişen ilişkilerin memnuniyet verici olduğunu belirten İnal Batu, Türk liderlerin Hindistan ile ilişkileri geliştirmeye çalışırken Pakistan’ı dışlamadıklarını/gücendirmediklerini hatırlatarak Ecevit’in politikasını eleştirmişti. İnal Batu, “Türkiye-Pakistan-Hindistan”, Milliyet, 9 Nisan 2000, No:18833, s. 24. Aftab Kamal Pasha ise Ecevit’in Hindistan’a odaklandığının altını çizmektedir. “Söyleşirler-Hindistan’ın En Önde Gelen Ortadoğu ve Türkiye Uzmanı Aftab Kamal Pasha ile Röportaj”, http://www.orsam.org.tr/index.php/Content/Convs/233?s=orsam%7Cturkish, 20.01.2017. 122 “Tac Mahal’de dua”, Milliyet, 2 Nisan 2000, No:18826, s. 23. 123 Mohapatra, a.g.m., s. 169. 124 “Ecevit muradına erdi”, Milliyet, 31 Mart 2000, No:18824, s. 23; Milliyet, 4 Nisan 2000, No: 18828, s. 1. Geziden sonra Hindistan’ın Ankara Büyükelçisi M. K. Bhadrakumar, Bülent Ecevit’in


140

Hindistan ile ilgili bir yazı dizisi yayınlayan Sami Kohen, Ecevit’in bu ziyaretinin hemen

başlarına denk düşen günlerde köşesinde Türkiye’nin Hindistan modelinden

yararlanabileceği teklifini ortaya atmıştı125. Kohen, gezinin bittiği günlerde ise

Ankara’nın bölgedeki politikasına balans ayarı yaptığını belirterek, ziyaretin sonucunu

“Geçmişte Pakistan’a meyleden Hindistan’a karşı ise mesafe koyan [Türkiye] dış

politikasını, daha dengeli ve gerçekçi hale getirmeye başladı” yaklaşımıyla yorumlamıştı.

Bu analizini konjonktürün değişmesine, Hindistan’ın Kıbrıs Sorunu’na bakışını

farklılaştırmasına, Ecevit’in Hindistan’a yönelik sempatisine ve Pakistan’daki askeri

rejime dayandırmıştı126.

Değerlendirme ve Sonuç

Dışişleri Bakanı Vahit Halefoğlu, Başbakan Turgut Özal’ın Hindistan gezisi

münasebetiyle TBMM’de yaptığı bilgilendirme konuşmasında

“… Hindistan’la ilişkilerimizin çok eski mazisi vardır. Büyük Atatürk’ün başlattığı

Kurtuluş Savaşı, bu ülkede büyük ilgi uyandırmış ve hayranlıkla izlenmiştir. Alt

Kıta halkının Kurtuluş Savaşımız sırasında yaptığı yardımlarla bir Türk alayı

donatılmış ve artan kısmı da, İş Bankasının kuruluş sermayesine katılmıştır.

Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu, başta Nehru olmak üzere, Hint bağımsızlık

hareketi liderlerine büyük bir ilham kaynağı teşkil etmiştir.”

diyecekti. Bu ifadeler, iki ülkenin 20. yüzyılın ilk yarısındaki temas ve ilişki seyrini büyük

ölçüde ortaya koymaktaydı127.

İki ülke açısından yüzyılın ikinci yarısının ilişkilerini ise 1969-1972 yılları

arasında Yeni Delhi’de Türkiye Büyükelçisi olarak görev yapan Mahmut Dikerdem

Oran’daki evinde ağırlanmıştı. Ecevit kütüphane olarak kullandığı evi gezdirmiş; büyükelçi İndra Gandhi’ye ait kitaplar olmasına rağmen Mahatma Gandhi’ye ait kitap bulunmadığını fark etmişti. Başbakanından izin alan büyükelçi, Mahatma Gandhi’nin 100 kadar eserini hediye olarak Ecevit’e gönderecekti. “Hindistan’dan Ecevit’e 100 kitap”, Milliyet, 19 Ağustos 2000, No:18964, s. 21. 125 Sami Kohen, “Hindistan örneği…”, Milliyet, 31 Mart 2000, No:18824, s. 22. 126 Sami Kohen, “Denge ayarı”, Milliyet, 4 Nisan 2000, No:18828, s. 22. Türkiye-Pakistan ilişkileri açısından benzer bir yaklaşımla Aswini K. Mohapatra’nın çalışmasında da karşılaşılmaktadır. Mohapatra, a.g.m., s. 169-170. İki ülke arasındaki ilişkilerde Kıbrıs ve Keşmir meselelerine karşılıklı kaygılar perspektifinden yaklaşan bir çalışma için bkz.: Alam, a.g.m., s. 135-138. 127 TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:17, Yasama Yılı:3, Cilt:28, Birleşim:95, 22 Nisan 1986, s. 9.


141

tanımlayacaktı. Hindistan hakkında, ülkeyi yeterince tanımadığı gerekçesiyle bir şeyler

yazmaktan kaçındığını belirten Dikerdem,

“… ülkelerimiz arasındaki ilişkiler dostluk yönünde gelişmek şöyle dursun, gittikçe

kötülemiş ve gerilemişti. Oysa, Hindistan’ın bağımsızlığına kavuştuğu 1947 yılında

Türk-Hint ilişkilerinin sağlam ve gerçekçi temeller üzerinde kurulmasına engel

olacak hiçbir neden yoktu. Tersine, Doğudan kaynaklanan iki köklü uygarlığın

temsilcileri olan Türkiye ile Hindistan halklarının birbirine yaklaşmasını

kolaylaştıracak öğeler fazlasıyla vardı.”

yorumunu yapacaktı128.

Bu yorumu doğrulayacak şekilde Türkiye ile Hindistan’ın ilişkilerinde 1980’lerin

ortalarına kadar önemli bir ilerleme sağlanamamıştı. 1950’lerde Hindistan’ın, İkinci

Dünya Savaşı’ndan sonra sömürgeciliğin yıkıldığı bir süreçte Bağlantısızlar Hareketi’nin

liderleri arasında yer alması, buna karşılık bağımsızlık mücadelesinden gelen Türkiye’nin

ABD kutbunda bulunması, iki ülkenin soğuk ilişkilerinde belirleyici faktör olmuştu. Öte

yandan Türkiye-Pakistan yakınlığı ve Kıbrıs ile Keşmir meselelerinde tarafların takip

ettikleri karşılıklı politikaların da iki ülke ilişkilerinin gelişememesinde etkili olduğu

kolaylıkla anlaşılabilmektedir.

Türkiye ile Hindistan ilişkilerinin ancak 20. yüzyılın sonlarına doğru (ve

2000’lerin ilk yıllarında) ivme kazandığı ve taraflar arasında temasların yoğunlaştığı

izlenebilmektedir. Bu bağlamda 1980’li yıllarda Turgut Özal ve Kenan Evren’in,

sonrasında Bülent Ecevit’in Hindistan ziyaretleri ve bu ziyaretlere karşılık Hindistan

yetkililerince gerçekleştirilen iadeyi ziyaretler, iki ülke ilişkilerinin gelecekte rahatlıkla

gelişeceği izlenimini yaratmıştı. Bununla birlikte 20. yüzyılın hemen sonlarında Türk-

Hint ilişkilerinde siyasal açıdan biraz yol alınmışsa da beklenen ya da istenen düzeye

ulaşılamamıştı. Herşeye rağmen iyimser bir yaklaşım içinde Türkiye ile Hindistan’ın

ilişkilerinin gelecekte geliştirilmesi açısından geçmişin dinamikleri tarafından da

desteklenen güçlü bir potansiyelin bulunduğu ileri sürülebilir.

128 Mahmut Dikerdem, “Bir Büyükelçisinin Anıları…-8”, Cumhuriyet, 10 Kasım 1977, No:19141, s. 4.


142

KAYNAKÇA

Arşiv Belgeleri Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.01, yer no: 7.42.2. BCA, 030.01, yer no: 50.298.5. BCA, 030.01, yer no: 63.390.8. BCA, 030.10, yer no: 198.356.1. BCA, 030.18.01.02, yer no: 119.46.6. BCA, 030.18.01.02, yer no: 149.29.18. BCA, 030.18.01.02, yer no: 217.24.8. Meclis ve Senato Zabıtları Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. Millet Meclisi Tutanak Dergisi. TBMM Tutanak Dergisi. Süreli Yayınlar (gazetelerin tarih ve sayıları dipnotlarda gösterilmiştir) Ayın Tarihi. Cumhuriyet. Milliyet. T.C. Resmi Gazete.

Kitaplar ve Tezler BAYUR, Y. Hikmet, Y. Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi (3 Cilt), TTK., yay.

Ankara 1987. BIYIKTAY, Halis, Timurlular Zamanında Hindistan Türk İmparatorluğu,

Türk Tarih Kurumu , yay. Ankara 1991. Cumhuriyetin 50. Yılında İstanbul 1973 İl Yıllığı. DAVER, Abidin, Türk Denizciliği, Varoğlu Yayınevi, İstanbul 1947. DİKERDEM, Mahmut, Hariciye Çarkı-Anılar, Cem Yayınevi, İstanbul 1989. DURAK, Neslihan, Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler, İnönü Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya 1999.

GÖMEÇ, Sadettin, Hindistan’da Türk Hükümdarları, Kültür Bakanlığı, yay. Ankara 1990.

GÖNLÜBOL, Mehmet; (vd.), Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara 1996.

GÜLTEKİN, Aysun, “Milli Mücadele Dönemi’nde Hindistan Müslümanları ile Ankara Hükümetleri Arasındaki Münasebetler (1918-1924)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Balıkesir 2009.

HAQQI, S.A.H., The Turkish Impact On India The First Phase, 1206-1414/Hindistan’daki Türk Tesiri İlk Dönem: 1206-1414, (çev. Yuluğ Tekin Kurat), ODTÜ Asya-Afrika Araştırmaları Grubu, Yayın No:16 1984.


143

HUSSAİN, Fida, Hindistan Matbu’atında Türk Kurtuluş Savaşı ve İnkılâbı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2012.

KELEŞYILMAZ, Vahdet, Teşkilat-ı Mahsûsa’nın Hindistan Misyonu (1914-1918), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1999.

KESKİN, Mustafa, Hindistan Müslümanları’nın Milli Mücadele’de Türkiye’ye Yardımları (1919-1923), Erciyes Üniversitesi, yay. Kayseri 1991.

Kocatürk, Önder, Osmanlı-İngiliz İlişkileri’nin Dönüm Noktası (1911-1914), c. II (Sorunları Çözme Çabaları ve İlişkilerin Kopması 1913-1914), Boğaziçi yay. İstanbul 2013.

ROBERTS, J. M., Dünya Tarihi, Tarih Öncesi Çağlardan 18. Yüzyıla, c. I, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2011.

ROBERTS, J. M., Dünya Tarihi, 18. Yüzyıl Ve Sonrası, c. II, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2011.

SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara 2008. ŞEN, Leyla, “The US Foreign Policy and the Institutionalization of Dependency

in the Periphery in the Post-WW’ Era: Turkey and India Compared (1947-1973)/İkinci Dünya Savaşı Sonrasında ABD’nin Dış Yardım Politikası ve Çevrede Bağımlılığın Kurumsallaşması: Türkiye ve Hindistan Karşılaştırması (1947-1973)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, The Instıtute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, Ankara 2003.

YALMAN, Ahmet Emin, (vd.), Hindistan’da Gördüklerimiz, Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik A.O., Ankara 1953.

Bildiri, Makale ve Ansiklopedi Maddeleri ALAM, Mujib, “Evolving Pragmatism in Indo-Turkish Relations: From Cold War

to Post-Cold War Period”, The Turkish Yearbook of International Relations, sy.38, 2007, s.119-145.

AKBULUT, Dursun Ali, “İlkçağda Soğdia ve Baktria ile Hindistan İlişkileri”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, TTK., yay. Ankara 2006, s.1-8.

CÖHÇE, Salim, “Türk İstiklal Mücadelesi ve Hindistan”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, TTK., yay. Ankara 2006, s.127-215.

DUMAN, Selçuk, “Atatürk Dönemi Türkiye-Hindistan İlişkileri”, Turkish Studies, c. IX, sy.4 2014, s. 389-399.

DURAK, Neslihan, “Hindistan’da Saka, Kuşan ve Akhunlar”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri 25-28 Haziran 2007, TTK., yay. Ankara 2008, s.139-144.

DURSUN, Davut, “Bandung/Bandung Konferansı”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), c. V, Türkiye Diyanet Vakfı 1992, s. 55-56.

GÜL, Adnan, Adnan Gül, “Batılılaşma Sürecinde Sebilürreşad Dergisi, Tarihçesi, Yayın Politikası ve Düşünce Sistemi”, EKEV Akademi Dergisi, sy. 31 (Bahar 2007), s. 39-54.

HUSAİN, Syed Sajjad, “Bengladeş”, DİA, c. V, Türkiye Diyanet Vakfı 1992, s. 442-447.


144

KAHRAMAN, Kemal, “Eyyûb Han”, DİA, c. XII, Türkiye Diyanet Vakfı 1995, s. 17-19.

KAHYA, Esin, “İlkçağda Hindistan-Türk Düşüncesi Arasındaki İlişkiler”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, TTK., yay. Ankara 2006, s.257-273.

KONUKÇU, Enver, “Hindistan’daki Türk Devletleri”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, TTK., yay. Ankara 2006, s. 63-71.

MERÇİL, Erdoğan, “Gazneliler ve Hindistan”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, TTK., yay. Ankara 2006, s.57-62.

MOHAPATRA, Aswini K., “Bridge to Anatolia: An Overwiew of Indo-Turkish Relations”, The Turkish Yearbook of International Relations, sy.39 2008, s.159-181.

ÖNALP, Ertuğrul, “Hadım Süleyman Paşa’nın 1538 Yılındaki Hindistan Seferi”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), sy.23 (2008), s.195-239.

ÖZCAN, Azmi, “Bengal”, DİA, c. V, Türkiye Diyanet Vakfı 1992, s. 436-437. ÖZCAN, Azmi, “Ebü’l-Kelâm Âzâd”, DİA, c. X, Türkiye Diyanet Vakfı 1994, s.

335-336. ÖZCAN, Azmi, “Hindistan Hicret Hareketi”, DİA, c. XVIII, Türkiye Diyanet

Vakfı 1998, s. 108-109. ÖZCAN, Azmi, “Hindistan/Osmanlı-Hindistan Münasebetleri”, DİA, c. XVIII,

Türkiye Diyanet Vakfı 1998, s. 81-85. ÖZCAN, Azmi, “Hindistan/Tarih”, DİA, c. XVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 1998,

s. 75-81. ÖZCAN, Azmi, “Hindistan’da İngiliz hâkimiyeti ve ulemânın tavrı”, Divan İlmi

Araştırmalar Dergisi, sy. 17 (2004/2), s. 103-115. ÖZCAN, Azmi, “İngiliz Doğu Hindistan Şirketi”, DİA, c. XXII, Türkiye Diyanet

Vakfı 2000, s. 294-295. ÖZCAN, Azmi, “İngiltere/İngiliz Sömürgeciliği”, DİA, c. XXII, Türkiye Diyanet

Vakfı 2000, s. 299-302. ÖZCAN, Azmi, “Nedvetü’l-Ulemâ”, DİA, c. XXXIII, Türkiye Diyanet Vakfı

2006, s. 514-515. ÖZCAN, Azmi, “Şah Alem”, DİA, c. XXXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 2010, s.

250-251. ÖZCAN, Azmi, “Şah Cihan”, DİA, c. XXXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 2010, s.

251-252. ÖZCAN, Azmi, “Zakir Hüseyin”, DİA, c. XLIV, Türkiye Diyanet Vakfı 2013,

s. 107-108. PALABIYIK, M. Hanefi, “Gaznelilerin Hindistan Seferleri”, EKEV Akademi

Dergisi, sy.32 (Yaz 2007), s. 139-152. PALABIYIK, M. Hanefi, “Hindistan Tarihinde Gazneli Türk Hakimiyeti”,

Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri 25-28 Haziran 2007, TTK., yay. Ankara 2008, s. 91-127.

PALABIYIK, M. Hanefi, “Hindistan Tarihinde ve Hint Kültüründe Müslüman Türkler”, EKEV Akademi Dergisi, sy.33 (Güz 2007), s. 67-94.


145

QURESHİ, M. Naeem, “Hindistan Hilafet Hareketi”, DİA, c. XVIII, Türkiye Diyanet Vakfı 1998, s. 109-111.

RİZVİ, Saiyid Athar Abbas, “Keşmir”, DİA, c. XV, Türkiye Diyanet Vakfı 2002, s. 325-327.

TÜRKMEN, Fikret, “Hint-Türk Folklor Etkileşimi”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu, Symposium on Turco-Indian Relations, Bildiriler, TTK., yay. Ankara 2006, s. 339-350.

WASTİ, Syed Tanvir, “The Circles of Maulana Mohamed Ali”, Middle Eastern Studies, c. XXXVIII/4, 2002, s. 51-62.

YÜKSEL, Hayriye, “Türk Devriminin Hindistan ve İran’daki Yansımaları”, Akademik Bakış, c.III/6 (Yaz 2010), s. 237-254.

Diğer Kaynaklar “Söyleşiler-Hindistan’ın En Önde Gelen Ortadoğu ve Türkiye Uzmanı Aftab

Kamal Pasha ile Röportaj”, http://www.orsam.org.tr/index.php/Content/Convs/233?s=orsam%7Cturkish, 20.01.2017.

Türkiye-Hindistan Kültür Cemiyeti Kokteyl Parti Davetiyesi (Dr. Eminalp Malkoç Arşivi).

Dr. Eminalp Malkoç Tarafından Nihat Boytüzün ile Gerçekleştirilen Söyleşi, 10 Eylül 2013, saat 15.30-16.00.

20. yÜzyilin İkİncİ yarisinda tÜrkİye İle hİndİstan’in ......2017/06/20 · 109 avrasya...

Documents