GI TR LCH S CA CH NGHA MC

GI TR LCH S CA CH NGHA MC(Trao i l lun vi JCP)

Ng Huy c, Vin Chnh tr hc, HVCTHCQGHCM

______________ c rt nhiu bi vit v gi tr lch s ca ch ngha Mc c t nhng ngi Mc xt, cnh t truyn thng, hay nhng ngi ang c gng tm kim con ng th 3, cng nh t nhng ngi chng li n, c bit l cc nh nghin cu ca trng phi Tn t do (Neo-liberalism) sut na cui th k 20. Song ngay trong nhng ngi Mc xt, khng phi khi no cc nh gi ny cng ging nhau. S khc bit ca cc nh gi ny t nht cng tng ng vi s khc bit gia cc trng phi din gii Mc, gia v s cc phin bn ch ngha Mc, v thm ch gia nhng ngi rt gn nhau v cch nhn nhn v hnh ng (V d: So snh ng, 2004 vi quan im ca Ngha, 2008). V trong lch s cng nh hin ti, chng ta chng kin cc s khc bit c nhng lc mang tnh u tranh gay gt, khng khoan nhng, v khng ch dng li lnh vc u tranh l lun, t tng.

Do tnh cht ca ch nh vy, bi ny s cp hai ni dung : i) tm tt ngn gn cc gi tr chnh, v ii) phc ha my suy ngh ch yu ca tc gi v ch ny trong qu trnh nghin cu ch ngha Mc- Lnin Vit nam. Do bit quan im ca cc /c Nht bn (Tc l : khng dng khi nim Ch ngha Mc m dng khi nim CNXH) , cn ni r rng, tc gi bi ny quan nim rng ch ngha x hi l khi nim rng hn khi nim ch ngha Mc, d c cng nhiu im c bn.I. Cc gi tr v mt l lun Vit nam cng nh nhiu nc khc, c th nhn mnh cc gi tr ch yu sau ca ch ngha Mc :

i) Gi tr ca mt th gii quan v phng php lun mi, th hin ch ngha duy vt bin chng. ii) CNDVBC khi m rng v p dng vo lch s x hi tr thnh ch ngha duy vt lch s, trong , l thuyt bin i x hi ni bt l l thuyt v hnh thi kinh t - x hi.iii) L thuyt hnh thi kinh t - x hi, khi p dng c th trong iu kin hin ti , kt hp vi hc thuyt gi tr thng d cho php Mc kt lun v s mnh lch s ca giai cp cng nhn, v t nn mng cho ch ngha x hi khoa hc, d phng cho mt x hi tng lai , trong loi ngi c gii phng khi mi hnh thc p bc, bc lt v tha ho. T do c khi phc mc mi, cao hn , di s dn dt ca l tnh v nhn thc v trch nhim x hi ca mi c nhn. Nh Mc din gii c ng, trong s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c mi ngiiv) Vi t cch trit hc khoa hc, ch ngha Mc phn tch cc vn ca thi i (ca n) trong hnh thc cc khi nim, ch ra ngun gc lch s ca chng, cc mi quan h gia chng. T ch ngha Mc cng ch ra rng chnh bn thn n cng l mt hnh thc t duy khng nm ngoi lch s, khng phi l chn l tuyt i, m b rng buc bi chnh thi i ca n. Gi tr ny t khi c nhc mt cch ring bit, nhng theo ti l c ngha quan trng cho sc sng ca ch ngha Mc, nht l trong bi cnh thoi tro hin nay. Hn na, chng ta u bit, vi Mc s la chn t o c c trc s la chn t khoa hc. Hay ni gin d hn, i vi ng, mt x hi bt cng, thi nt v o c th khng th l mt x hi hp l. v) Vi t cch l hng dn cho cc hot ng chnh tr, ch ngha Mc xc lp nguyn tc thng nht l lun v thc tin. Gi tr ny c cc tc ng su xa, m v mt trit hc, c th ni y th hin nim tin ca Mc vo gio dc nhn thc, vo tnh kh bin ca con ngi, cng nh trit l tnh tng cn, tp tng vin ca phng ng. Bn thn gi tr ny l vn tranh ci, thm ch l khc bit trung tm gia cnh t v cnh hu v trn thc t, bn thn mi s cng bc (tc hn ch t do c nhn, m y l gi tr ch o ca cnh hu bo th) u c th nhn danh gio dc cng bc. Tuy nhin, y l vn ca thc tin p dng v khng c bng chng no cho rng Mc khi xng s cng bc v o l, nhn danh gio dc. II. Cc gi tr v mt thc tin Ch ngha Mc, thng qua hot ng ca cc phong tro thc tin, c cc tc ng su sc ln nhng pht trin ca th gii, v tc ng c biu hin ni bt qua vic bn thn cc nh nc t sn cng phi c cc iu chnh ln trong h thng lut php cng nh cc cc chnh sch kinh t x hi. S phn tch v ngun gc ca bt bnh ng x hi, v cc mu thun ni ti mang tnh hy dit ca x hi TBCN gp phn vo sc p khin bn thn CNTB phi c nhng thay i bo tn chnh mnh. Nh nc t sn, mt mt v c bn vn bo v li ch ca giai cp i t sn, mt mt khc phi c nhng iu chnh chc nng di cc sc p ny nhm lm du bt cc mu thun, bt cng.

Trong nhng nm gn y, vic cc ng bo th cnh hu chp nhn v a vo chng trnh tranh c ca mnh cc quan im v chnh sch ca cc ng cnh t cng l mt minh chng cho s nh hng . Bn thn tng v cch nhn nhn Mc nh v cu tinh ca CNTB (v chnh s ph phn sc bn ca ng l cc ch dn quan trng cho s iu chnh) c nhiu nghin cu cp. D khng d dng chng minh mt cch nghim khc mi tng quan trc tip ny, nhng thc tin cho thy, cc lp lun bc b nh hng ny ca ch ngha Mc cn km thuyt phc hn. III. Nhng thch thc trong l lun Mc xt

Tuy nhin, d c ng v tt c cc ngha v tc ng to ln ca ch ngha Mc, chng ta cng khng th chi b cc s kin v bin i x hi trong nhng nm 1980 n nay v ang t ra cho nhng ngi Mc xt chng ta nhiu thch thc ln v ton din. Tnh cht cng nh mc su sc v rng ln ca cc thch thc c th ni l cha tng c trong lch s pht trin ca ch ngha Mc. Nu ch nhn mnh vo cc gi tr lch s ca ch ngha Mc m khng thy ht cc thch thc ca thi i i vi n, chnh l ph nhn cc gi tr ca ch ngha Mc mt cch gin tip, v nh vit trn: bn thn ch ngha Mc vi t cch l trit hc khoa hc, ch ra s hn ch ca chnh mnh.S sp ca h thng cc nc XHCN ti Lin X v ng u nhng nm 1990 ni trn, [nu nht qun vi cch phn tch Mc xt v b qua cc yu t c tnh thi im, tnh hung v tnh c nhn,] c th c quy v 3 nguyn nhn c bn :

1- S cha chn mui ca cc iu kin kinh t,

2 - Bnh quan liu khi nm chnh quyn, m theo Lnin, chnh l tp trung dn ch b bin tng thnh tp trung hnh chnh

3 - S ngho nn l thuyt di tm o ca ch ngha Mc gio iu.

Hin nhin, Vit nam cng khng th khng i din vi cc im yu ny. Tng kt 20 nm i mi ca ng CSVN c th thy c nhng t ph quan trng trong vic khc phc im 1, nhng trong im 2 v 3 tuy c nhng n lc ng k, cc kt qu t c cn rt yu km, v rt cch xa so vi cc i hi ca thc tin.

Khi xem xt cc din bin ni trn, v nht l nguyn nhn 3 ni trn, c t nht 2 cu hi ln c t ra nh sau : 1) Ti sao ch ngha Mc, vi tt c s linh hot v gi tr lch s nh vy, li a n cc kt qu thc t khng mong mun nh vy ? Hin nhin, khng th quy nguyn nhn ch yu mt cch d di cho mt vi nhn vt phn bi, ph ng hay cc th lc din bin ha bnh bn ngoi. ch l cc yu t xc tc m nu coi chng l yu t nn tng chnh l ph nhn tnh khoa hc, tri ngc vi phng php lun ca Ch ngha Mc. Cng khng th quy rng cc do trnh yu km nn hiu sai. Ni cch khc, vn ci to nhn thc do Mc t ra c hiu nh th no. Dng nh c khuynh hng cho rng y l vn ph, v ch cn thc tin (nht l thc tin qu trnh ti sn xut) thay i th tt yu nhn thc x hi s thay i mt cch ph hp theo d on ca chng ta (tc theo hng CNXH hn).

T cc suy ngh ny, ti cho rng gi tr v ci to nhn thc ca ch ngha Mc cn c nhn nhn v xem xt k lng hn. c bit, cc nhnh ch ngha Mc Phng Ty li rt coi trng hng pht trin ny (Xem Anthony Giddens, 1997, v c, 2007).

Nh chng ta bit, i vi Ch ngha Mc truyn thng, h t tng c chc nng quan trng l che y hin thc, hp l ha hin thc, to dng nn mt hnh nh h o ca hin thc phc v cc chc nng quan trng nh gi vng cc th ch c li cho giai cp cm quyn, ru ng (hay thm ch gy nghin) qun chng v.v. Do vy, c th khng cn nghin cu h t tng m vn nm bt c hin thc, thc tin. V chnh thc tin mi l iu quan trng. Cc hnh ng ci to th gii mi l ci cn vn n, ch khng phi l gii thch th gii. V s gii thch th gii s ch l s bin h, tc hp l ha nhng iu bt hp l.

Althuser li cho rng h t tng (ideology) l mt phn quan trng ca hin thc, ca vn ha con ngi, v tch cc tham gia vo vic to nn hin thc. L gii cho cch nhn ny l quan nim, h t tng khng ch phn nh thc t (d mt cch lch lc tc ch l hnh nh h o nh Mc ni), m cn chnh l i din cho thc t (tc quan h ca ch th i vi thc t) Tng t nh vy, A Gramsci cng ni tip cc t tng ca Mc i tin phong trong vic nghin cu qu trnh ti sao mt h t tng (hay quan nim, nhn thc ni chung) li tr thnh h t tng tin phong, c chp nhn mc nh t c cc lun on v t chc ca x hi v t tng v tng lp tr thc hu c (Xem thm c, 2008)..

Bn thn ti cho rng, Mc cha a ra lp lun y bc nhy v nhn thc ca giai cp cng nhn: chuyn t giai cp trong n thnh giai cp v n (Khi nim gc t H-ghen). Trong khi , y l mt xch quan trng trong ton b lp lun ca Mc v qu trnh cch mng ni ring, v bin i x hi ni chung, v mt l kh hin nhin, mi cuc cch mng u cn c vai tr ca nhn thc v s cn thit ca n. (Xem thm Smith, 1996; c, 2002). Cho n ny, cch thc nhn nhn v bc nhy nhn thc ny, hay qu trnh khai m nhn thc ni chung, vn l cu hi l thuyt ln, nan gii vi nhiu ng cnh t, c bit cc nc t bn pht trin, bao gm c nc Nht . 2) Cc kt lun ca ch ngha Mc cn c thay i g do cc bin i v LLSX, c th l cc cuc cch mng cng ngh v k thut ? M nu nht qun vi phng php lun ca Mc, s thy l s pht trin c tnh t ph ca h thng phn cng lao ng, v chuyn mn ha. C th thy, vic phn cng lao ng v chuyn mn ho, mt mt em li nng sut lao ng rt cao, mt khc cng bt con ngi phi tr mt gi rt cao cho s phin din ca mnh. Hn th na, khi xem xt cc tc ng ca n vo cch thc t chc x hi, chuyn mn ha v phn cng lao ng, nh Mc vit, cng c ngha l s ph thuc ln nhau mt cch cht ch. n lt mnh, s ph thuc v tng tc cht ch ny t ra cc yu cu khc nghit hn v cch thc t chc v iu hnh x hi. y l nn tng quan trng trong lp lun ca Mc v ng-ghen v ngun gc ca quyn lc x hi. V nu vy, chng lin quan trc tip n nh nc cng nh mi t chc c tnh x hi khc.

Nu trung thnh vi phng php lun ca Mc trong trng hp c th ny, chng s to ra cc hnh thc chim u th (thng lnh, domination) mi. M y l mt mt xch quan trng trong lp lun ca ch ngha Mc v cc bin i chnh tr, m trc ht l lp lun v bn cht quyn lc nh nc v quyn lc cng cng ni chung. Bn thn s phn cng lao ng, v t , s tha ha ca lao ng cng c Mc xem xt su khi phn tch s tha ha ca tnh loi trong bn cht ngi. Ni cch khc, tc ng ca phn cng lao ng v chuyn mn ha c tnh nn tng c trong nghin cu l lun v trong thc tin t chc x hi. Cn nhn xt thm rng, Max Weber (1864-1920) v Joseph Schumpeter (1883-1950), d khng theo ch ngha Mc, u chia s vi Mc mt quan im ph phng v i sng chnh tr x hi, trong ch c mt phm vi rt nh hp cho t do c nhn v s tham gia chnh tr. Kt lun chnh l da trn phng php nghin cu ca Mc, xut pht t thc t ca i sng trong mt x hi cng nghip, phn cng lao ng c t chc cht ch khin con ngi phi tr mt gi tht cao v khng th trnh khi (Xem Ra, 2008).T s xem xt 2 vn trn, ti cho rng ngoi 5 gi tr ch yu nh nu trn , vn kh thng nht trong cc nh nghin cu Mc xt d cch vit v t vn c i cht khc nhau, cn ch trng gi tr trong t nht hai vn na m Mc t cc nn mng cho cc nghin cu su hn. l :

1) Vn v c ch khai m nhn thc x hi (vn l khng th thiu trong vic ci to x hi mt cch c thc nh Mc d phng)

2) Vn v ngha x hi ca s pht trin chuyn mn ha v phn cng lao ng, m cc cuc cch mng KHCN, ton cu ha, hi nhp, nn kinh t tri thc v.v. ch l cc trng hp biu hin c th. y thc s l vn ln c bit i vi cc ng cm quyn nh Vit nam hin nay, hay nc Nga nm 1917, v n s nh hng cho s hp l ha cc t chc v hot ng x hi. S hp l ha ny din ra rt chm chp v rt d b cn tr nhn danh cc li ch chung, m thc cht ch l li ch nhm. Trong khi , qu trnh hp l ha mang tnh khch quan cao, bt k quan im chnh tr, v b quy nh bi quy trnh sn xut v i sng phc tp x hi hin i. C hai vn ny u khng ch l cc vn di hn v c ngha lch s ca ch ngha Mc, chng cng c cc ngha ngay i vi thc tin hin ny trong cc hot ng ca hai ng chng ta. ng nhin, Mc khng c sn cu tr li cho cc vn ny, nhng cc cch thc t vn v phng php nghin cu ca Mc vn cn nguyn gi tr.________________________TI LIU TRCH DN

ng, Dng Tuyt, 2004. V l lun nh nc ca ch ngha Mc Phng Ty, Thng tin Nhng vn l lun, No 3, 2-2005.

c, Ng Huy, 2002. Con ngi chnh tr trong cc tc phm kinh in Mc Lnin. Lun vn tt nghip CCLLCT, Hc vin CTHCQGHCM.

----, 2007. Ch ngha Mc phng Ty hin nay. ti cp b. Vin Chnh tr hc.----, 2008 . X hi dn s trong t tng chnh tr A. Gramsci . ti cp b. Vin Chnh tr hc.Giddens, A. , 1997. Marx in the modern world, Socialist Review, issue 210, July/August 1997.

Ra, T Huy (Ch bin) , 2008 . So snh mt s HTCT trn th gii, Nxb CTQG, H ni.

Smith, C. 1996. Marx at The Millennium, Pluto Press, London.

Chnh v cch nhn nhn ny m ng-ghen, khi ch thch cho cu lch s ca mi x hi hin hu n nay l lch s u tranh giai cp (Tuyn ngn ng Cng sn), nhn mnh tc l tan b lch s thnh vn. Cch hiu cu ny ca Mc rt khc nhau, m ti cho rng thm ch thnh vn s chnh xc hn.

PAGE 1