ژماره 253 2014/11/8 1

ساڵی شەشه م ژماره 253 شەممە 2014/11/8 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

كۆنگرەی رۆژنامەوانی مەال بەختیار، دوای گەڕانەوەی لە سەردانەكەی شاندی یەكێتی بۆ بەغدا

ناردنی وەفدێكی رەســــمی هەرێم، بەنیازی پێشەوا محەمەدچارەسەركردنی كێشە و قەیرانەكان، بۆیە ئەو سەردانەی یەكێتی بۆچوونی جیاوازی بــــەدوای خۆیــــدا هێنــــا. بەشــــێك پێیانوایە یەكێتی خۆی بەكێشەی بچووكەوە سەرقاڵ دەكات و هەرچۆنێــــك بێــــت مەبەســــتیەتی دەســــتكەوتێك بۆ خــــۆی بەدەســــتبهێنێت، یەكێتــــی خۆشــــی دەڵێــــت ئەوان هەمیشــــە لەناوجەرگــــەی قەیرانەكاندان و نایانەوێت

لەدوورەوە دەهۆڵ بكوتن.

هەفتــــەی رابــــردوو، وەفدێكــــی یەكێتــــی نیشــــتیمانی كوردســــتان، بەســــەرۆكایەتی دووەمــــی جێگــــری رەســــوڵ، كۆســــرەت ســــەردانی یەكێـــــی، گشــــتی ســــكرتێری بەغدایــــان كرد و زنجیرەیــــەك كۆبوونەوە ســــەردانەكەی دا. ئەنجــــام دیداریــــان و یەكێتی، لەكاتێكدایە، كە حكومەتی هەرێمی كوردســــتان، ســــەرقاڵی ئامادەكارییــــە بــــۆ

ئــــااڵ تاڵەبانــــی، ســــەرۆكی فراكســــیۆنی یەكێتی لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بە ســــڤیلی راگەیاند، سەردانكردنی ئەو وەفدە بااڵیــــەی یەكێتی لەم قۆناغــــەدا گرنگییەكی زۆری هەیە لەرووی ئاڵوگۆڕ و پەیوەندی حزبایەتــــی و پێگــــەی یەكێتی لەپڕۆســــەی لــــەوەش تەئكیــــدی عێراقــــدا. سیاســــیی كردەوە، ســــەردانەكە وەك وەاڵمدانەوەی و عێراقییــــەكان الیەنــــە ســــەردانەكانی سەركردەكان دێت بۆ هەرێمی كوردستان،

سەردانەكەی یەكێتی بۆ بەغدا لێكدانەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت

یەكێتی بە تەنیا و الی نوری مالیكی بەدوای چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداوەیە

ژماره 253 2014/11/8 3

سياسەت

پارتی: نەدەبوو لەم كاتەدا بچن، یان النیكەم

نەدەبوو بە تەنیا بچنە بەغدا

یەكێتی: ئێمە لەدوورەوە دەهۆڵ ناكوتین، با الیەنەكانی

تریش بچن هەوڵێك بۆ موچەی خەڵك بدەن

چاودێرێكی سیاسی: لەم قەیرانانەی

دێنەپێش لێكترازان لەریزەكانی الیەنە

كوردستانیەكاندا دەبینین

بەمەبەستی بینینی سەرۆك مام جەالل.ســــەردانی بەناوەڕۆكــــی ســــەبارەت وەفدەكەشــــیان، تاڵەبانــــی گوتــــی "هەندێك پــــرس تاوتوێ كران، وەك شــــەڕی تیرۆر و رۆڵی پێشــــمەرگە و یەكێتی لەشەڕەكاندا و پرســــی كێشــــە هەڵواســــراوەكانی نێوان هەولێر و بەغــــدا". ئااڵ تاڵەبانی، كە لەچەند كۆبوونەوەیەكــــی وەفدە بااڵكــــەی یەكێتی ئــــەو "ســــەرجەم گوتــــی بەشــــداربووە، الیەنانەی كۆبوونەوەیان لەگەڵدا كراوە، ئەم سەردانەیان بەهەل زانیوە بۆ چاكبوونەوە و پەیوەندییەكانیــــان فراوانكردنــــی و چارەسەركردنی كێشــــەكانی نێوان هەرێم

و بەغدا".بەگوتەی چاودێرانی سیاسیی، لەماوەی ڕابردوودا یەكێتی نیشــــتیمانی كوردستان، لەچەند پرســــێكی وەك كۆبانــــێ و ناردنی پێشــــمەرگە بــــۆ كۆبانــــێ دوورەپەرێزكرا، بۆیــــە دەیەوێــــت مووچــــەی فەرمانبــــەران دەســــتكەوتێك بیكاتــــە و وەربگرێتــــەوە بۆ خــــۆی، بــــەاڵم تاڵەبانــــی ئــــەو دەنگۆیە رەتدەكاتــــەوە و ئاشــــكرای دەكات، یەكێتی هەمیشــــە پێشەنگی كوردایەتی و هاوكاری بووە. ئەو گوتی "یەكێتی بوو چەكی ناردە كۆبانێ و فشــــارێكی زۆریشی دروستكرد تا هەرچی زووە هاوكاری سەربازی بچێتە كۆبانێ". گوتیشی "ئێمە لەدوورەوە دەهۆڵ ناكوتیــــن و لەناوجەرگــــەی كێشــــەكانداین، الیەنەكانــــی تریش با بچن هەوڵێك بدەن و

مووچەی خەڵكی كوردستان بگەڕێننەوە".پارتی دیموكراتی كوردستان، سەبارەت بەســــەردانەكەی یەكێتی بۆ بەغــــدا دەڵێن، پێیــــان سیاســــیی هێزێكــــی وەك ئــــەوان ئاســــاییە ئــــەو ســــەردانە ئەنجــــام بــــدەن، بەاڵم بەپێویســــتیان دەزانی سەردانەكەیان لــــەم كاتــــەدا نەبووایــــە. د.ئەشــــواق جاف، لەئەنجومەنــــی پارتــــی پەرلەمانتــــاری نوێنەرانــــی عێراق، ئاماژەی بــــەوەدا، وادە

ســــێ مانگییەكــــە خەریكــــە كۆتایــــی بێت و وابڕیاریشــــە وەفدێكی هەرێــــم بێتە بەغدا، بۆیە پێویســــت بوو ئەو سەردانەی یەكێتی دوابخرایە. راشیگەیاند "النیكەم لەم كاتەدا نەدەبــــوو بەتەنهــــا بچوبانــــە بەغــــدا، بەڵكو لەگەڵ وەفدەكە هەمــــوو الیەنەكان پێكەوە

بڕۆیشتبان".ئەگەرچــــی وەك خۆیان باســــی دەكەن، بەشــــێك لەتەوەری سەردانەكەیان گفتوگۆ بووە دەرباەری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغــــدا و چارەرەكردنی مووچە و بوجەی فەرمانبــــەران، بەاڵم ئەو وەفــــدە چوونەتە الی نــــوری مالیكــــی و حەیــــدەر عەبادیان نەبینیوە، كە ئێســــتا ســــەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقە و بڕیاری چارەریش الی

ئەوە.لەوبارەیــــەوە، ســــەعدی ئەحمــــەد پیرە، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی، پێشتر لەلێدوانێكــــی رۆژنامەوانیــــدا رایگەیاندبوو، هۆكاری ســــەردانینەكردنی وەفدە بااڵكەی یەكێتی بۆالی سەرۆك وەزیران ئەوەبووە، كــــە وەفدەكــــە مەوعیــــدی بینینــــی عەبادی نەبووە، بەاڵم سەردانی الیەنی دیكەی ناو

حزبی دەعوەی كردووە.گوتوشیەتی "نەدیتنەكەی عەبادی لەبەر ئــــەوە بووە هــــەم وەفدەكەی ئێمە لەســــەر گەڕانــــەوە بوو بــــۆ هەرێم بەهــــۆی هاتنی ســــەرۆك كۆمــــار بــــۆ شــــاری ســــلێمانی، هەروەهــــا ســــەرۆك وەزیرانــــی عێراقیش دیكــــەی ئیلتزاماتــــی و هەبــــووە میوانــــی

هەبوو".لەالیەكی تریشەوە، چاودێرانی سیاسیی، ئــــەو هەوڵــــە تاكحزبیانــــە بــــە لێكترازانــــی كــــورد یەكڕیــــزی لەســــەر یەكپارچەیــــی دادەنێن و ئاشكراشی دەكەن، كە پێویستە كورد وریایانە و بەكۆمەڵ لەم بارودۆخەدا

مامەڵە بكات، بەتایبەت لەگەڵ بەغدا.د.یەحیــــا ئەحمــــەد، مامۆســــتای زانكۆ و

چاودێری سیاســــیی، ئاشــــكرایكرد، الیەنە پەیوەندییەكانیان سیاســــییە كوردییــــەكان الوازە و بــــێ ئــــاگاداری یەكتــــری هەنــــدێ پەیوەندی دەبەســــتن، كە دواجار زەرەری گەورە بەر كێشــــەی كــــورد دەكەوێت. ئەو گوتی "ئێمە لەمێــــژوودا ئەو ناكۆكییانەمان هەبــــووە، تازەترینیــــش لەكاتــــی هەوڵەكان بوو بــــۆ البردنــــی مالیكی، شــــەڕی داعش و یپشــــمەرگە و كۆبانــــێ، هــــاوكات لــــەم قەیرانەشــــی كــــە ئێســــتا هەیــــە لێكتــــرازان كوردســــتانیەكاندا الیەنــــە لەریزەكانــــی

دەبینین".لــــەرووی كــــردەوە، دووپاتیشــــی سیاســــییەوە، هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشــــەكان بەتاكالیەنــــە و دانیشــــتن لەگەڵ الیەنــــە عێراقییــــەكان، قورســــایی كــــورد و یەكڕیزییەكــــەی كەمدەكاتــــەوە و لەالیەنی بەهەنــــد بارودۆخــــەكان بەرامبەریــــش

وەرناگرێت.هــــەر بەبڕوای ئەو چاودێرە سیاســــییە، كاریگــــەرەی واڵتانــــی دراوســــێ لەســــەر هێز و الیەنە كوردســــتانییەكان بەئاشــــكرا بەســــەر پەیوەندییەكانیانەوە دیــــارە، بۆیە بەپێویســــتی دەزانێت الیەنە سیاســــییەكان بەرژەوەندی لەســــەرو پەیوەندییەكانیــــان

خەڵكی كوردستانەوە دانەنێن. گیــــرۆدەی خۆیــــدا لەمێــــژووی كــــورد ناتەبایــــی ریزەكانی بووە، ئەو مۆرانەیەش تائێســــتا درێژەی هەیە و بەردەوامە. ئاخۆ هێــــزە سیاســــییەكان كــــەی دەگەنــــە ئــــەو

بڕیارەی هێز لەیەكێتی دایە.د. یەحیــــا ئەحمــــەد گوتیشــــی "وەك ئەو چیرۆكــــە كۆنەی كە باوكەكە حەوت چیلكە دەداتــــە حــــەوت كوڕەكــــەی و هەموویــــان دەیشــــكێنن، بــــەاڵم كاتێــــك هــــەر حەوتیان دەداتە هەریەكێكیان بۆیان ناشكێت، ئێمەش وامــــان لێدێــــت، بەیەكەوە بەهێــــز دەبین و

بەتەنهاش بەئاسانی دەمانشكێنن".

4 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

جێگرێكی سەرۆك وەزیران، جێگری سەرۆكی پەرلەمان و پێنج وەزارەتی هەیە، ئەمە جگەلە پۆســـتەكانی تـــر، كـــە لەنـــاو حكومەتەكەدا و لەئاســـتە ئیدارییەكانـــدا هەیەتـــی، هەروەهـــا پۆســـتە ئەمنـــی و سەربازییەكانیشـــی، بەاڵم هێشتا خەڵكی كوردستان بێ مووچەن و ژیان

و گوزەران و بازاڕیان وەستاوە. زانا رۆستایی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێـــراق و ئەندامـــی وەفـــدی دانوســـتاندكاری پێشـــووی كـــورد، بەســـڤیلی راگەیانـــد، زیاتر لەنیوەی كاتە دیاریكراوەكە تەواو بووە، بەاڵم هیچ جۆرە لێكتێگەیشـــتنێك لەنێـــوان بەغدا و هەولێـــردا بەدیناكرێت. ئـــەو ئەندامەی وەفدی دانوستاندكاری پێشووی كورد پێیوایە، ئێستا دەبـــێ وەفـــدی حكومەتـــی هەرێم ســـەردانی بەغـــدا بكات و قســـە لەســـەر رێككەوتنەكانی پێكهێنانـــی كابینـــەی عەبـــادی بـــكات، بەڕای ئـــەو، هەتـــا وەفـــدی هەرێـــم نەچێتـــە بەغـــدا، قەیرانـــی مووچـــەی هەرێم كۆتایـــی پێنایەت. زیاتـــر گوتیشـــی "لەئێســـتادا هیـــچ هۆكارێك بەدیناكرێـــت بۆ رێككەوتنی نێـــوان هەولێر و بەغـــدا، حكومەتـــی هەرێمیـــش بەكەمتەرخەم دادەنێم لەوبارەوە، كە نایەتەپێشـــەوە و كێشە

هەڵپەسێردراوەكان چارەسەر بكەن".بەپێی لێدوانە رەســـمییەكانی بەرپرســـانی حكومـــی بێت، لەمـــاوەی هەفتـــەی داهاتوودا وەفدێكی رەســـمی كورد بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دەچێتە بەغدا، بەاڵم تائێستا دیارنییە، ئەو وەفدەش دەتوانێت هیچ رێككەوتنێك بكات یـــان چارەنووســـی وەك لیژنـــە و وەفدەكانی

پێش خۆی دەبێت.بەغـــدا و هەرێـــم، زیاتـــر لەدە مانگـــە زیاد

گـــردی زەرگەتـــەی شـــاری ســـلێمانی، كە مەكۆی ســـەرەكی بزووتنـــەوەی گۆڕانە، بوو بەو شـــوێنەی دوو مانگ پێش ئێســـتا بڕیاری عەبادیـــدا لەحكومەتەكـــەی بەشـــداریكردنی تێـــدادرا. لەوێوە بەئاڕاســـتەی عەبادی، چەند خاڵێـــك وەك مەرج دیاریكران و ماوەی ســـێ مانگیـــش وەك مەرجـــی جێبەجێكردنـــی ئـــەو

خااڵنە دیاریكران.یەكێـــك لـــەو مەرجانـــەی كـــورد دیـــاری كردبـــوو، بریتـــی بـــوو لـــە یەكالییبوونەوەی قەیرانـــی دارایـــی هەرێم و چارەســـەركردنی كێشـــەی مووچـــە و بودجـــەی هەرێـــم، بەاڵم دوای تێپەڕبوونـــی دوو مانگ بەســـەر وادەی ســـێ مانگە دیاریكراوەكەدا، هێشـــتا نەك هیچ بڕیارێك و مەرجێكی كورد جێبەجێ نەكراوە، بـــااڵی لەئاســـتی كۆبوونەوەیـــەك تەنانـــەت هەردوالدا دروســـت نەبووە، ئەمە ســـەرەڕای ئـــەوەی، مـــاوەی دە مانگـــە بەغـــدا و هەرێـــم لەیـــاری نـــاردن و نەناردنـــی بودجەی هەرێم و رێككەوتن و رێكنەكەوتنن لەســـەر پرســـی

نەوت دان.هاواڵتیانی هەرێمی كوردســـتان، نیگەرانن لەوەی ئاخۆ كەی بودجە و موچەكەیان دێت، ســـەریان لێشـــێواوە، هـــەر رۆژە و هەواڵێك و زانیارییەكیـــان پێدەوترێـــت. بەاڵم بەشـــێك لەبەرپرســـان و كەسانی خاوەن پلە و پۆست، ئاشـــكرای دەكـــەن، بەغدا و هەولێـــر نێوانیان زۆرە و بـــەو ئاســـانییەش ناگەنـــە رێككەوتن.

ئەی كەواتە كورد لەبەغدا چی دەكات؟كـــورد جگـــە لەســـەرۆك كۆمـــاری عێراق،

لەكێشـــەیەكیان هەیە، هەر لەكێشەی نەوتەوە بـــۆ بودجـــە و لەوێشـــەوە بـــۆ پێشـــمەرگە. هەردووالشیان سوورن لەسەرئەوەی نەرمی بەرانبـــەر یەكتـــری نەنوێنن. لەو نێوانەشـــدا، كورد لەحكومەتەكـــەی عەبادیدا، جگەلە چەند پۆســـتێك هیچـــی تـــری پێناكرێـــت، تەنانەنت و وەزیـــران ســـەرۆك جێگـــری لەكاتێكـــدا وەزیری دارایی و سەرۆكی كۆمار و جێگری ســـەرۆكی پەرلەمانی عێراقی بەدەســـتەوەیە، هێشـــتا توانـــای دەركردنـــی بڕیـــاری ناردنی مووچـــەی فەرمانبەرانـــی هەرێمـــی نییە، ئەی كەواتـــە بوونی كـــورد لەبەغدا چ ســـوودێكی

هەیە؟سەربەســـت جیهـــاد، پەرلەمانتـــاری خولی پێشـــووی پەرلەمانی عێـــراق وەاڵم دەداتەوە كـــورد حاڵەتەكانـــدا "لەهەمـــوو دەڵێـــت و

پێشەوا محەمەد

متمانە نە الی خەڵك و نە لە نێوان هەرێم و

بەغداش ماوە

كێشەكانی هەرێم و بەغدا بووە بە یاری مشك و پشیلە

ژماره 253 2014/11/8 5

سياسەت

دەبێـــت لەبەغدا بێـــت و دووركەوتنـــەوە لێی كێشـــەكان قوڵتر دەكاتەوە". ئەو گوتی "كورد پاڵپشـــتییەكی بەهێزی لەناوچەكـــەی خۆماندا نییـــە، بۆیە لەئەگەری هەر بڕیارێكدا دەشـــێت ئایینـــدەی لەســـەر خۆمـــان و قـــورس زۆر نەتەوەكەمان بكشـــێتەوە." پێشیوایە، مافەكانی كورد لەناو حكومەتی عێراقیدا زیاتر دڵنیاترن، بۆیـــە بەپێویســـتی دەزانێت هەمـــوو هەوڵێك بخرێتەگـــەڕ بۆ چارەســـەركردنی كێشـــەكان

لەگەڵ حكومەتی بەغدا.ئەگەرچـــی حكومەتـــی هەرێـــم ئاشـــكرای كردووە دوای شەســـت رۆژی تر هەرێم 400 تـــای 450 هـــەزار بەرمیـــل نـــەوت لەرۆژێكدا هەناردە دەكات و قەیرانی دارایی چارەســـەر دەكات، بـــەاڵم دابەزینی نرخـــی نەوت بۆ 80 دۆخەكـــەی دۆالر، 78 بـــۆ دواتـــر و دۆالر

بـــۆ هەرێم قورســـتر كـــردووە، بـــەاڵم جیهاد هەر گەڕانـــەوە بۆ بەغدای پێباشـــترە، ئەگەر توانـــای چارەســـەری بەنەوتەكـــەی هەرێـــم

قەیرانەكانیشی هەبێت.لەالیەكی تریشــــەوە، ئەحمەد حاجی رەشید، ســــەرۆكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق، ئاماژە بەوە دەدات، ئەوان وەك پەرلەمانتاران و نوێنەرانــــی كــــورد هەمــــوو هەوڵێكیــــان بــــۆ گەڕاندنەوەی مووچە و بودجەی فەرمانبەرانی هەرێم داوە. ســــەبارەت بەمانەوەشیان لەبەغدا لەبەردەوامــــی قەیرانەكاندا، ســــەرۆكی لیژنەی دارایــــی لەپەرلەمانــــی عێراق، بە ســــڤیلی گوت "ئێمەی كــــورد دەنگمان بەدەســــتووری عێراق داوە و سوێندمان خواردووە پێوەی پابەندبین و لەچوارچێــــوەی عێراقــــدا بیــــن، بۆیــــە دەبێت چارەســــەركردن بــــۆ هەوڵەكانمــــان هەمــــوو

لەچوارچێــــوەی ئــــەم عێراقەدا بێت". گوتیشــــی "بەهــــۆی بەكارهێنانی دارایــــی و پارەی عێراق بەشــــێوەیەكی رەهایی و بێ گەڕانەوە بۆ یاسا، لەالیــــەن نــــوری مالیكــــی ســــەرۆك وەزیرانی پێشوو، عێراق تووشی قەیرانی گەورەی دارایی بــــووە و پارەیەكی زۆری بۆ موچەی میلیشــــیا شــــیعییەكان ســــەرف كــــردووە، بەشــــێوەیەك لەسەروو چاوەڕوانی ئێمە و خەڵكی كوردستان بــــووە و دارایی عێراق نزیكــــەی حەفتا ترلیۆن

دینار كورتهێنانی هەیە". ســـەبارەت هـــەم وەاڵمـــەكان، هێشـــتا بەگەڕانەوەی بودجە و مووچەی كوردســـتان و هـــەم مانەوەی كـــورد لەبەغـــدا روون نین. مانگێـــك كەمتریشـــی مـــاوە كـــە وادە ســـێ مانگییەكـــەی هەرێـــم تـــەواو بێـــت، كـــە وەك

سەقفی زەمەنی بۆ بەغدای دانابوو.

6 ژماره 253 2014/11/8

"بەهۆی ئەوەی پۆستەكەی تەشریفاتی و رەمزییە، ناتوانێت كاریگەری گەورە دروست بكات"

لەســـاڵی 2005 بۆ یەكەمجـــار لەمێژووی كـــورددا جـــەالل تاڵەبانـــی بووە ســـەرۆك كۆمـــاری عێـــراق، ئەوكاتـــەش لەســـەرجەم شـــارەكانی هەرێمـــی كوردســـتان ئاهەنگی خۆشـــی گـــەورە رێكخـــرا، لەكاتێكـــدا پاش

ئەوەی لەمانگی 7ی ئەمساڵ فوئاد مەعسوم كـــورد كۆمـــاری ســـەرۆك دووەم وەك لەعێراقدا دەستنیشان كرا، رووداوەكە تەنها وەك هەواڵێـــك لەمیدیاكانـــدا باڵوكرایەوە و لەسەر شەقام هاواڵتیان ئاهەنگ و دڵخۆشی ســـەرەتای ئەمـــەش دەرنەبـــڕی، خۆیـــان دەركەوتنی جیاوازیەكی گەورە بوو لەنێوان

قۆناغی سەرۆك كۆماری جەالل تاڵەبانی و قۆناغەكەی فوئاد مەعسومدا.

وەرگرتنـــی ئـــەو پۆســـتە لەالیـــەن فوئاد مەعســـوم لەكاتێدایـــە كە 100 رۆژ بەســـەر كۆمـــار ســـەرۆك وەك دەســـەاڵتەكەیدا تێپـــەڕ دەبێـــت و تائێســـتاش لەفەرمانگە و دامـــودەزگاكان وێنەكـــەی هەڵنەواســـراوە،

راوێژ كامەران

سڤیل هەڵسەنگاندن بۆ 100 رۆژی حكومرانی سەرۆك كۆمار دەكات

"فوئاد مەعسوم ناتوانێت ببێتە تاڵەبانی"

ژماره 253 2014/11/8 7

سياسەت

هاوپەیمانی كوردســـتان بـــووە لەپەرلەمانی و ئەزمـــوون هۆیەشـــەوە بـــەو عێـــراق، یەكترناسینێكی باشی لەگەڵ سیاسەتمەدارە عێراقیەكاندا هەیە، لەنێو یەكێتی نیشـــتمانی دامەزرێنەری جگەلـــەوەی كوردستانیشـــدا پارتەكـــە بـــووە لەســـاڵی 1976، بـــەردەوام ئەندامـــی مەكتەبی سیاســـی یـــان كارگێڕی مەكتەبی سیاسی ئەو حزبە بووە و لەساڵی 1992 سەرۆكی یەكەمین كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بووە و ئەزموونی لە

بەڕێوەبردن و حكومڕانیدا هەیە.وتەبێـــژی نێـــرۆی لەتیـــف بەوتـــەی ئەنجومەنـــی ناوەنـــدی یەكێتـــی ماوەیەكـــی كەمە د. فوئاد مەعســـوم دەســـتبەكار بووە و نابێـــت پەلەی لێبكرێـــت. نێرۆی وتی "بەو پێیـــەی ماوەیەكـــی كەمـــە ســـەرۆك كۆمار دەســـتبەكار بووە و دەستبەكاربونەكەشـــی لەدۆخێكی سیاســـی زۆر نالەبـــار و جەنگدا ئێمـــە ئـــەوەی بـــۆ زووە هێشـــتا بـــووە، هەڵســـانگاندن بۆ توانا و لێهاتوویی د. فوئاد مەعسوم بكەین لەبەڕێوەبردنی پۆستەكەیدا، لەگەڵ ئەوەشـــدا لەم سەرەتایەوە سەردانی ســـەرجەم الیەنەكانـــی كـــردووە و هەوڵـــی ئـــەوەش كـــە دەدات، لێكنزیككردنەوەیـــان لەدواتـــردا لەبەرژەوەنـــدی نەتـــەوەی كورد دەشـــكێتەوە و ئەركی سەرەكیشیەتی وەك

سەرۆك كۆمار".قســـەكانی نێـــرۆی پـــاش ئـــەوە دێت، كە لەچەنـــد رۆژی رابردوودا ســـەرۆك كۆمار گەڕایـــەوە هەرێمـــی كوردســـتان و لەگـــەڵ ســـەرجەم الیەنـــە سیاســـیەكاندا كۆبویەوە، لەنێوانیشـــیاندا ســـەردانی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و نەوشیروان موستەفای رێكخەری گشـــتی بزووتنەوەی

گۆڕانی كرد.د. رێبـــوار كەریـــم مامۆســـتای زانســـتە سیاســـیەكان لەزانكـــۆی ســـلێمانی پێیوایـــە هەتـــا ئێســـتاش ســـەرۆك كۆمـــارە نوێكـــە نەیتوانیـــوە رۆڵـــی تەواوەتی خـــۆی ببینێت. د. رێبـــوار وتـــی "ســـەرۆك كۆمـــار بەپێـــی دەســـتور كۆكـــەرەوە و لێكنزیكخـــەرەوەی پێكهاتە جیاوازەكانی عێراقە، بەاڵم تائێســـتا رۆڵی راستەقینەی خۆی پێنەدراوە، بەهۆی ئـــەوەی پێكهاتـــەی بەڕێوەبـــردن لەعێراقدا تـــازە كەوتۆتـــە ســـەر خۆی و تەنهـــا چەند هەفتەیەكیشـــە وەزیرە كـــوردەكان چونەتە نێو حكومەتەوە، بۆیە رۆڵی سەرۆك كۆمار لەئێســـتاوە دەردەكەوێت، كـــە ئەركی خۆی ببینێت، ئێســـتاش ســـەرەتای دەستپێكردنی كارەكانیەتـــی و دواتر ئـــەوە رووندەبێتەوە، كە ســـەركەوتوو بووە یاخود نا، هەرچەندە

ئـــەو بـــۆ تاڵەبانـــی وێنەكانـــی كەســـیش داناگرێـــت، ئەمە جگەلەوەی لەماوەی ســـێ مانگی پۆســـتی ســـەرۆك كۆماریدا تائێستا كاریگەریەكی دیاری لەگۆڕەپانی سیاســـیدا نەبووە، چاودێرانی سیاسیش بەئاشكرا باس لەوە دەكـــەن، كە فوئاد مەعســـوم ناتوانێت

رۆڵی بەرچاو لەعێراقدا ببینێت.فوئـــاد مەعســـوم حەوتەمیـــن ســـەرۆك كۆماری عێراقە و لەســـاڵی 1938 لەشـــاری كۆیە لەدایكبـــووە. لە قوتابخانە ئایینییەكانی 1958 ســـاڵی خوێندویەتـــی. كوردســـتان ئەزهـــەر لەزانكـــۆی و قاهیـــرە چۆتـــە ماســـتەری و بەكالۆریـــۆس بڕوانامـــەی بەدەســـتهێناوە. ئیســـالمییەكاندا لەزانســـتە دواتر بڕوانامەی دكتـــۆرای لەهەمان زانكۆ لەســـەر فەلســـەفە وەرگرتووە. لەسەرەتای روخانـــی رژێمی ســـەدام لەســـاڵی 2003دا چۆتە بەغدا و ئەندامی شـــاندی نوێنەرایەتی باشـــوری كوردســـتان بووە. لەساڵی 2004 ســـەرۆكی یەكەمین پەرلەمانی كاتی عێراق بـــووە، لـــەدوای روخانی رژێمی ســـەدام و لەساڵی 2005ەوە ئەندامی پەرلەمانی عێراق بووە. بۆ دوو خول ســـەرۆكی فراكســـیۆنی

بەرای من لەماوەی ســـێ مانگی رابردوودا بەبـــەراورد لەگەڵ مام جەالل كە ســـەرۆك كۆماری پێشـــوو بوو، سەركەوتوو نەبووە، بـــەاڵم چـــاوەڕوان دەكرێـــت لەقۆناغەكانی داهاتـــوودا و بەتایبەتیش لەپاش ســـەردانە یەك لەدواییەكەكانی ئـــەم دواییەی بۆچونە

جیاوازەكان لەیەكدی نزیك بكاتەوە".كەســـایەتیەكان پێشـــیوایە رێبـــوار د. پۆســـتەكان لەســـەر زۆریـــان كاریگـــەری ئـــەو هەیـــە، بەڕێوەبردنیـــان و چۆنیەتـــی كەســـایەتیەكان پۆســـتێكدا وتی"لەهەمـــوو رۆڵێكی ســـەرەكیان هەیە، بـــۆ نمونە نوری مالیكی شـــێوازی بەڕێوەبـــردن و چۆنیەتی ســـەرۆك پۆســـتی لەگـــەڵ مامەڵەكردنـــی وەزیـــران زۆر جیاوازتـــر بـــوو لەئیبراهیـــم جەعفـــەری، بەهەمـــان شـــێوەش حەیـــدەر عەبادیش جیاوازتر دەبێت، مام جەاللیش كە ســـەرۆك كۆمار بوو و رۆڵی خۆی هەبوو، هەروەهـــا كەســـایەتی د. فوئادیش بەهەمان شێوە رۆڵی خۆی هەیە لەشێواز و چۆنیەتی

بەڕێوەبردنی پۆستەكەدا".لەهەمان كاتدا لەتیف نێرۆی پێیوانییە كە د. فوئاد بتوانێت لەپۆستی سەرۆك كۆماریدا هەمـــان رۆڵی مـــام جەالل بینێـــت. ئەو وتی "بەدڵنیاییـــەوە كەســـایەتی و دەور و پێگـــە و كاریزمای ســـەرۆك مام جـــەالل هێزێكی گەورە بوو بۆ زاڵبوونی بەسەر هەموو ئەو كێشە و گرفتانەی لەعێراقدا هەبووە. د. فوئاد مەعسومیش ســـەركردەیەكی دێرینی گەلی كوردە و كەســـێكی زۆر نزیكی مام جەاللە، ســـودێكی زۆری لەئەزمونی ئـــەو بینیوە و نەرمونیانی ئـــەو لەبەڕێوەبردنی كارەكانیدا و وردی لەتێڕوانینەكانیـــدا خـــۆی لەخۆیـــدا درێژەپێدانـــە بەرێبازی ســـەرۆك تاڵەبانی، بـــەاڵم بێگومـــان لەعێـــراق و كوردســـتان و ناوچەكـــەدا مـــام جەالل هەر مـــام جەاللە و

شوێنگرتنەوەی ئەو كارێكی زۆر قورسە".لەبەرامبەر ئەوانەشدا مەحمود عوسمان سیاســـەتمەداری ســـەربەخۆ پێیوانیە فوئاد مەعســـوم بتوانێت لەرێگەی پۆســـتەكەیەوە كاریگـــەری گـــەورە دروســـتبكات، چونكـــە بەوتـــەی ئـــەو پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــار و رەمزییـــە و تەشـــریفاتی پۆســـتێكی وەزیرانـــە. ســـەرۆك الی دەســـەاڵتەكان مەحمود عوسمان وتی "دەسەاڵتی سەرۆك كۆمـــار دەســـەاڵتێكی رەمزییـــە و ناتوانێت الیەنەكان بۆ بڕیاردان لەسەر كارێك ناچار بـــكات، هەر بۆیە كار و گرنگی ئەم پۆســـتە ســـنوردارە و ناتوانرێـــت ســـودی ئەوتـــۆ بەكـــورد بگەیەنێـــت، بۆخۆشـــمان لەســـەر

گۆڕەپانی سیاسی ئەوە دەبینین".

8 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

ئەوەی داعش بە ئێزیدیەكانی كرد، لەمێژووی ئیسالم لەسەردەمی جەنگدا روویداوە

د. رەشید خەییون بۆ سڤیل:

داعش بۆ مەبەستێك دامەزراوە و پڕۆژەیەكی

گەورەی لە پشتە

بەڵگەی زۆرم لە قورئان و فەرموودەكانی پێغەمبەر لەبەردەستە، كە دەیسەلمێنن ئاین

دەسەاڵت نییە

مومكین نییە ئیسالمی سیاسی لەناواخنیدا

بڕوای بەدیموكراسی هەبێت

بەشێك لەو كردەوانەی داعش ئەنجامیان دەدات دەچنە خانەی ئیسالمەوە

8 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 9

جیاوازی ســــەردەمدا، ئــــەم لێكچوونە تەنها لەوەدایــــە، كــــە هەردووكیــــان بۆ گەیشــــتن بەدەســــەاڵتی ئاینی هەوڵدەدەن، لەراســــتێدا جیــــاوازی هەیــــە لەنێــــوان مەســــیحییەت و ئیســــالم، وەك چۆن جیاوازی هەیە لەنێوان ناوچەكــــەی ئێمــــە و رۆژئــــاوا، لێكچوونەكە تەنها لەرووی دەسەاڵتی ئاینییەوەیە، بەاڵم وردەكارییەكانــــی تر جیاوازن، بەبڕوای من ئیسالم بەشــــێوەیەكی زۆر فراوان رۆچۆتە نــــاو كۆمەڵگــــە و دابونەریتەكانــــەوە، بەاڵم كارێكــــی قورســــە ببێتــــە دەســــەاڵت، ئەوان دەڵێــــن پێغەمبــــەر )د.خ( فەرمانــــڕەوا بووە، بەڵێ ئەو دەسەاڵتی بەدەستەوە بووە، بەاڵم ئەو پێغەمبــــەرە، لەقورئانیشــــدا هاتووە، كە ئــــەو تەنها بەسروشــــی خودا قســــە دەكات، كەوایە ئەوە كێیە دەبێت جێنشینی پێغەمبەر بێت بۆ ئەوەی ئیسالمی دروست بەتەواوی

لەخۆیدا كۆمەڵێك هەڵســــوكەوتی رەوشــــتی گشــــتییە، بــــەاڵم بەڕێوەبردنــــی دەوڵــــەت و منیــــش مرۆییــــە، مەســــەلەیەكی كۆمەڵگــــە كۆمەڵێــــك بەڵگــــەی زۆرم لەقورئانی پیرۆز و فەرموودەكانی پێغەمبەر لەبەردەستە، كە دەیسەلمێنن ئاین دەسەاڵت نییە، لەپێشەوەی ئــــەو بەڵگانــــەش هەندێــــك ئایەتــــی قورئانی هەن وەكو ئایەتەكانــــی )ال إكراە فی الدین(، )لست علیهم بمسیطر(، )لست علیهم بوكیل(، وەكالەت و زاڵبوون بریتین لەدەسەاڵت، ئەم بابەتەش لەسەردەمانێكی زوودا شێخ عەلی عەبدولڕازق كە میسرییە لەكتێبێكیدا بەناوی )االســــالم وأصــــول الحكم( باســــی كردووە، تائێســــتاش ئیسالمی سیاسی بەدەستی ئەو

پەیڕەوەوە دەناڵێنێت. چ جیاوازییــــەك لەنێوان ئیســــالمی سیاســــی ئێســــتا و فەرمانڕەوایی كڵێساكان لەواڵتانی ئەوروپا لەســــەردەمانی پێشوودا

دەبینی؟رەشــــید خەییون: لەگەڵ جیاوازی ئاین و و نوســــین لەســــەرەتای بۆچــــی

هــــزری دیراســــەكردنی توێژینەوەكانــــت ئیســــالمی و تیشــــك خســــتە ســــەر هــــزری ئایــــا هەڵبــــژارد؟، ئیســــالمیت ئوســــوڵیی

عەلمانیبوونی تۆ هۆكار بوو؟رەشید خەییون: بێگومان من بەشێوەیەكی عەلمانــــی یاخود مەدەنی گەشــــەم كرد، ئەو شتەشــــی كــــە لــــەو رووەوە هــــاوكارم بوو ئینتیمــــای پێشــــوەختەمان بــــوو بــــۆ حیزبە پێشــــكەوتنخوازەكان، وەك حیزبی شیوعی عێراقی. بەاڵم ئــــەو ئینتیمایە ئینتیمای ئاینی و ئینتیماكانــــی تــــری نەســــڕینەوە، بەهــــۆی خوێندنــــەوە ســــەرەتاییەكانم بــــەرەوڕووی ئــــەو بابەتە چووم، من مێژووی ئیســــالمیم گرنگــــم خاڵــــی هەندێــــك و خوێنــــدەوە بینییــــەوە كە پێموابوو پێویســــتە تیشــــكیان ئاڕاســــتەی بەدڵنیاییــــەوە بخرێتەســــەر، دروســــت خۆشەوێســــتی بەبــــێ فیكــــری نابێت، من ئەو ئاڕاســــتەیەم خۆشویســــت و ئەو خۆشەویســــتییەش بــــووە هۆی ئەوەی زیاتــــر مەیلم بــــۆی بچێت، بینیم ئــــەو مەیلە گشــــتی رۆشــــنبیرییەكی لەچوارچێــــوەی بەس نییە، دەرفەتیش رەخســــا كە پسپۆڕی تێــــدا بەدەســــتبهێنم، بەفیعلیــــش دكتۆراكەم لەفەلسەفەی ئیســــالمی بوو، موعتەزیلەشم وەك گروپێكــــی ســــەردەمی عەباســــییەكان وەرگــــرت، ئەمــــەش هانیــــدام بــــۆ گرنگیدان بەئایــــن و مەزهەبەكان، ئەو خوێندنەوانەش وایانلێكــــردم لەوە بڕوانم كە دەكرێت ســــەد نەتــــەوە یاخــــود ســــەد ئایــــن، لەشــــوێنێكی

دیاریكــــراودا بژیــــن، ئەگــــەر لەژێر ســــایەی دەستورێكی رێزلێگیراودا بژین، ئەوە خەڵك

دەتوانن پێكەوە هەڵبكەن. بەڕای تۆ ئەو دەســــكەوتانە چین، كــــە ئاینی ئیســــالمی بەگشــــتی و ئیســــالمی سیاســــی بەتایبەتی بەعێــــراق و رۆژهەاڵتی

ناوەڕاستیان بەخشیوە؟رەشید خەییون: من خۆم بە رەخنەگرێكی ئیســــالمی سیاسی دەزانم، بگرە من نەیاری ئیســــالمی سیاســــیم، نــــەك لەبــــەر ئــــەوەی كەسێكی عەلمانیم، پێموایە ئیسالمی سیاسی ســــتەم لەئایــــن و كۆمەڵگــــە دەكات، چونكە ئیسالمی سیاســــی بەهەردوو بەشەكەیەوە )ســــوننی و شیعی( لەســــەر بنەمای حوكمی خودا بونیادنراوە، ئیسالمی سیاسی سوننی لەســــەر بنەمــــای )حاكمییــــەت( بونیادنراوە، كە ئەبــــو عەالی مــــەودودی هێنایــــە ئاراوە و دواتریــــش ســــەید قوتــــب تەبەننــــای كرد. هەرچی ئیسالمی سیاسی شیعەیە تەبەننای ویالیەتــــی فەقیهی كــــردووە بەشــــێوەیەكی گشــــتی، ویالیەتی فەقیهیش ئەگەر بۆ ســــەر ئەو شتە وەربگێڕدرێت، كە الی سوننە هەیە ئــــەوە هەمان فەرمانڕەوایەتی )حاكمییەت(ە، بەبڕوای من ئیسالمی سیاسی بەئەزموونێكی درێــــژدا تێەپەڕیــــوە، لەســــاڵی 1928ەوە كە ئیخــــوان موســــلیمین لەمیســــر دەركەوت و لەوێشــــەوە چەند لقێكی لێبووەوە، ئیسالمی سیاســــی بــــڕوای بەشــــمولییەت هەیە نەك هەندێــــك كــــە راســــتە بەنیشــــتیمانیبوون، حیزب ئێستا لەمیســــر و عێراق و ئوردن و چەند واڵتێكی تر كاردەكەن، بەاڵم تائێســــتا نازنــــاوی )مورشــــید( تەنها لەمیســــرە، بەو پێیەی میسر دایكە، ئێمە بەشێوەیەكی گشتی باســــی ئیســــالمی سیاســــی دەكەین، مانای ئــــەوە نییە كە هەر كارێك ئەو ئیســــالمییانە بیكەن هەڵەیە، من دیاریدەكەم كە ئیســــالمی سیاسی ئازادییەكان پێشێل دەكات و بەناوی دەكات زیــــادەڕەوی فەرمانڕەوایەتییــــەوە ئەگەر لەســــەرۆكایەتی دەوڵــــەت بوو، بۆیە من دەڵێم دەبێ ئــــەو حیزبە ئاینییانە دۆزی ئاین وەك دۆزێكی كۆمەاڵیەتی، رەوشــــتی، وەربگــــرن و بەرنامــــەی مەدەنــــی پێدابنێن، كاریــــان ئــــەوە نیــــە چــــۆن شــــەقام قیرتــــاو دەكرێت، چــــۆن خانوو و نەخۆشــــخانەكان بونیاد دەنرێن، چۆن دەوڵەت بەڕێوەدەبرێت و چۆن ئاسایش دەپارێزرێت؟ ئەمانە هەموو بابەتــــی مرۆییــــن و هیــــچ پەیوەندییەكیــــان خــــۆی ئایــــن نییــــە، گــــەورەوە بەخــــوای

د. رەشــــید خەییون توێژەرێكی ناسراوی عێراقیە لەبواری فەلســــەفە فیكری ئیسالمی و مێژوو بە گشــــتی، چەندیــــن توێژینەوە و كتێبــــی گرنگــــی لەبــــارەی مێــــژوو و هزری بڕوانامــــەی هەیــــە، سیاســــی ئیســــالمی دكتۆراكەشــــی هــــەر لەبــــواری فەلســــەفەی ئیســــالمییە. لەم دیمانەیەی ســــڤیلدا باســــی چەند پرســــێكی تایبەت بەئیسالمی سیاسی لەعێــــراق دەكات، هەروەهــــا نایشــــارێتەوە كــــە "ئیســــالمی سیاســــی ئەم ســــەردەمە و كڵێســــاكانی سەردەمانی پێشــــوو ئامانجیان هاوبەشــــە، كە ئەویش بەكارهێنانی ئاینە بۆ گەیشــــتن بە دەســــەاڵت". هەروەك باس لە توندڕەویــــی ئاینی و مەزهەبــــی و هۆكاری

سەرهەڵدانی داعشیش دەكات.بەشی یەكەم

سەروەر ساڵەیی

سیاسەت هونەری مومكینە و یاری زۆری

تێدایە، بەاڵم ئاین یاریی تێدا نییە، ئاین وتەی راستەوخۆ و عیبادەتە

10 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

داعش ئێستا سورەتی تەوبە جێبەجێ دەكات،

ئایا هیچ پاساوێك هەیە ئێمە لەقوتابخانەكان

سورەتی تەوبە بەمندااڵن بڵێینەوە كە هەمووی

باسی كوشتنە؟!!

لەقوتابخانەكانی عێراق مندااڵن فێر دەكرێن چۆن بەزنجیر لەخۆیان بدەن،

ئەمە نەوەیەك بۆ توندوتیژی ئامادە دەكات

هێرش ناكەمە سەر شیعە، ئەگەر هێرشیش بكــــەم ئەوە هێرش دەكەمە ســــەر كۆمەڵێك ئیســــالمی سیاســــی و شــــیعە كەســــایەتی شــــیعە، كە ســــەدام حوســــێن لەدەســــەاڵت بــــوو، من ســــااڵنێكی زۆر هێرشــــم دەكردە ســــەری، لەكاتێكــــدا من لــــەدەرەوەی عێراق بــــەاڵم بــــوو، لەســــەر حوكمــــم و بــــووم كێشــــەكە ئەوەیە ئەوان شــــیعە و ئیســــالمی سیاســــی شــــیعە پێكەوە كۆدەكەنــــەوە، من دەڵێم كێ گەندەڵــــە، بەپێچەوانەوە من دژی بەكارهێنانــــی دەســــتەواژەی )شــــیعە حوكم دەكات(م، شــــیعەكان فەرمانڕەوایەتی ناكەن بەڵكو حیزبەكان و كەسایەتییەكان ئەو كارە دەكەن، بۆیە من هێرش دەكەمە سەر ئەوان نەك شیعە، بەپێچەوانەوە من خزمەتی شیعە دەكەم، لەهەمان پرسدا خزمەتی سووننەش تیشــــك بەبەردەوامــــی كاتێكیــــش دەكــــەم، دەخەمــــە ســــەر هاواڵتیبوون و ناســــنامەی نیشــــتیمانی، ئایا ئەمە ســــوودی بۆ شیعە و

سوننە و كوردیش نییە؟ كاتێك قسە دەكەم شــــیعە ســــەركردەكانی لەســــەر پێویســــتە بایەخ بەخودی عەقڵی شــــیعی بدەن، ئەوەی لەعاشــــورا روودەدات تەنها من لەدژی نیم، بەڵكــــو كۆمەڵێك زانــــای ئاینی لەدژین، ئەوە شیعەكان وا نیشــــاندەدات كە شەرمەزارن، لەكاتێكدا شــــیعە خەڵكانێكــــی دامەزرێنەری واڵتانن، خەڵكی خاوەن زانســــت و زانیاری و فەلســــەفەن، بۆیە ئەگــــەر من هێرش بكەم ئــــەوە هێرش دەكەمە ســــەر فەرمانڕەوا، جا

ئەگەر شیعە بێت یاخود سوننە.گفتوگۆكــــە تــــەوەری دەمەوێــــت ئــــەو بۆچــــی بۆچــــی؟ داعــــش بگــــۆڕم، رێكخــــراوە عێراق و ســــوریای هەڵبژارد بۆ

چاالكییەكانی؟

وردەكارییەكانەوە جێبەجێ بكات؟ سەرەڕای ئــــەوەش ئــــەو ســــەردەمە بــــۆ دامەزراندنی ئایــــن بوو، نــــەك بۆ دامەزراندنــــی دەوڵەت، دامەزراندنی ئاینیش پێویســــتی بەكۆمەڵێك شــــەڕ و جەنگ هەبــــوو، ئەوە ســــەردەمێك بوو، ســــەردەمی ئێســــتا ســــەردەمێكی ترە، ســــەردەمی تەكنەلۆژیــــا و مێشــــكی مرۆڤە. بۆیە ئەگەر ئیســــالمی سیاســــی، یان حیزبە ئیسالمییەكان تاكڕەوییان لەدەسەاڵتدا كرد، ئەوە رێگەخۆشــــكەر دەبێت بۆ گەیشتن بەو كارانەی كڵێســــا كردی، پێموابێت ئەزموونی ئەفغانی روونە، هەروەها ئەزموونی میســــر كــــە بــــۆ مــــاوەی ســــاڵێك بــــەردەوام بــــوو، ئەزموونی ســــودانی تائێســــتا و ئەزموونی ئێران و ئەزموونی عێراقیش، ئەمانە هەموو ئیســــالمی سیاســــین، مومكین نییە ئیسالمی سیاســــی لەناواخنیدا بڕوای بەدیموكراســــی هەبێت، چونكە ئەو لەگەڵ هەڵبژاردنی ئایندا نییە، ئەو بابەتانــــە بابەتی ئازادیی و بابەتی

مرۆیین. دەكرێت ئەو قسانەت وا لێكبدرێنەوە كە دوای پێغەمبەری ئیســــالم هیچ كەسێكی تر نییە بەشێوەیەكی باش شوێنی بگرێتەوە

لەفەرمانڕەوایەتی كردندا؟رەشــــید خەییون: بەڵێ، پێت دەڵێم، دوای مردنــــی پێغەمبەر ســــێ جێنشــــینی كوژران، كــــە ئەوانیش عومــــەر و عوســــمان و عەلی بوون، سێ جێنشــــینی راشدی بوون، دوای ئەوە تا كۆتایی ســــەردەمی فەرمانڕەوایەتی عوسمانییەكان جەنگ بەناوی ئاینەوە هەبوو، ئــــەوەی دژی فەرمانــــڕەوا بووایە كافر بوو، فەرمانڕەوا دەســــەاڵتی ئاینی و دەســــەاڵتی دونیایــــی لەدەســــتی خۆیــــدا كۆكردبووەوە، ئەوەش كۆكردنەوەیەكــــی زۆرەملێیانە بوو بــــۆ ئاین، پێویســــتە ئاین لەسیاســــەت ئازاد بكرێت و سیاســــەتیش لەئاین ئازاد بكرێت، چونكە سیاســــەت هونەری مومكینە و یاری زۆری تێدایە، لەكاتێكدا ئاین یاریی تێدا نییە،

ئاین وتەی راستەوخۆ و عیبادەتە. ئەگەر ئیســــالمی سیاسی لەنێوان شــــیعە و ســــوننە بكەیــــن بەدوو بەشــــەوە، پێتوایــــە كامیــــان خەســــڵەتی باشــــی زیاترە

لەوی تر؟پێوانــــەی ناتوانیــــن خەییــــون: رەشــــید بكەیــــن و باشــــی و خراپی دابنێیــــن، ئەوان لەیــــەك ســــەرچاوەوەن، حیزبــــی دەعــــوەی لەســــەر رۆشــــنبیریی لەعێــــراق ئیســــالمی ئیخوان موســــلمین دروســــت بــــوو، چونكە بەكتێبەكانــــی ســــەید قوتــــب و ئەبو ئەعالی مەودوی و حەســــەن بەننا خۆیان رۆشنبیر دەكــــرد، كــــۆی رۆشــــنبیریی الی ئیســــالمی سیاسی شــــیعە هەمان ئەو رۆشــــنبیرییەیە كە الی ئیســــالمی سیاســــی سوننەیە، ئەوان لــــەم بابەتــــە یەكدەگرنەوە، ئێســــتا زیاتر لە 30 ســــاڵە تەنها كەســــێك كۆماری ئیسالمی ئێــــران بەڕێوەدەبات، ئەویــــش )وەلی فەقیه(ە، وەلــــی فەقیهیــــش ئەگــــەر بــــەوردی لێــــی بكۆڵیتەوە هەمان ئــــەو فەرمانڕەوایەتییەیە، كــــە الی ئیســــالمی سیاســــی ســــوننە هەیە، ئەوەی گوێڕایەڵــــی وەلی فەقیه نەكات وەك ئــــەوە وایــــە گوێڕایەڵی ئیمامی مەعســــومی نەكردبێــــت، ئــــەوەی گوێڕایەڵــــی ئیمامیــــش نــــەكات گوێڕایەڵی پێغەمبــــەری نەكردووە، نــــەكات پێغەمبــــەر گوێڕایەڵــــی ئەوەشــــی گوێڕایەڵی خوای نەكردووە، كۆی ئەم پرسە لەســــەر دیكتاتۆرییەتی ئاینی دروســــتبووە، بــــەاڵم رووكەشــــەكان جیــــاوازن. بۆیــــە من پەیوەندییەكــــی هیــــچ سیاســــەت پێموایــــە بەیەكتاپەرستی خوداوە نییە، بڕوانە هەموو هەمــــوو بــــەاڵم موســــڵمانە، ئیســــالمییەك موســــڵمانێك ئیســــالمی نییە، ئیسالمییەكان پیــــاوی زۆر دەســــتەواژەیەكی سیاســــییە، لەسیاســــەتدا كــــە هــــەن گــــەورە ئاینیــــی كارناكەن، ئیسالمیە سیاسیەكان چارەنوسی بــــەو دەبەســــتنەوە، بەسیاســــەتەوە ئایــــن پێیەی ئەگــــەر حیزبێكی ئاینــــی نەبێت وەك ئــــەوە وایە ئایــــن نەبێت، نەخێــــر، ئاین هیچ پەیوەندییەكی پێــــوە نییە، ئاین بیروباوەڕی تاكــــە، پێموابێت تەنانــــەت قورئانیش ئاماژە بەپرســــی بیركردنــــەوە و بڕواهێنان بەخوا دەكات لەڕێی مێشــــكەوە، سیاســــەتیش هیچ

پەیوەندییەكی بەو بابەتەوە نییە. هەندێــــك كەســــایەتی شــــیعە بەوە تۆمەتبارت دەكەن، كە لەنوسینەكانت زیاتر

هێرش دەكەیتە سەر شیعە، بۆ؟رەشــــید خەییــــون: من بەهیچ شــــێوەیەك

ژماره 253 2014/11/8 11

سياسەت

داعش لە تەبەننیكردنی هەندێك ئایەتی قورئاندا سنووری

سەردەمەكانی بەزاندووە

كەهەمــــووی بڵێینــــەوە بەمنــــدااڵن تەوبــــە باســــی كوشــــتنە؟ مــــن ناڵێــــم دابەزینی ئەو ســــورەتە هەڵەیــــە، بەڵكــــو بەهۆكارێك و بۆ ســــەردەمێك دابەزیــــوە و پێویســــتە ئێســــتا بەسەر ئەو قۆناغەدا تێبپەڕین، من دژی ئەو ئایەتانە نیم، كارەكانی داعشیش جەوهەری ئیســــالم نین، جەوهەری ئیسالم كرانەوە و ئازادیی و پاراســــتنی ژیانــــی خەڵكی تێدایە، بــــەاڵم هەندێــــك ئایــــەت و فەرمــــوودە هەن كــــە لەســــەردەمی جەنگدا هاتــــوون، كەچی ئێســــتا داعــــش بەســــەر خەڵكــــی ئاســــاییدا جێبەجێیان دەكات، ئــــەو ئێزیدییانە چەكیان نییە، مەســــیحییەكان چەكیان هەڵنەگرتووە، كەوایــــە ئەوان بــــە چ مافێك لەســــەر خاكی خۆیان دەربــــەدەر دەكرێن؟ كە داعش دێت دەوڵــــەت و خەالفــــەت دروســــت دەكات و خەلیفە دەستنیشــــان دەكات، ئــــەو خەلیفەیە كێیە؟ ئەوە گاڵتەكردنە بەخەڵك و یاریكردنە

لەناو خوێنی خەڵك.

ئــــەوەی داعش بەكەمینەكانی كرد، بۆ نموونە كە كچانی ئێزیدی وەك ســــەبایا لەمێــــژووی نموونــــەی دەستبەســــەركرد،

ئیسالمدا هەیە؟رەشید خەییون: ئەوەی مێژوو بخوێنێتەوە رووداوی وای بەرچــــاو دەكەوێــــت، بــــەاڵم لەســــەردەمی جەنگــــدا روویانــــداوە، لەگەڵ ئەوەشــــدا كۆمەڵێــــك مافــــی دیاریكراویــــان داوە، بــــۆ نموونە لەســــەردەمانی پێشــــوودا سەرانەیان وەرگرتووە، ئەوكات وەرگرتنی ســــەرانە یاســــایەكی گشــــتی بوو و تەنانەت رۆمانییەكانیش كاریان پێكردووە، ئەگەر تۆ ئەو ئایەتە وەربگریت، كە تایبەتە بەسەرانە، دەبینیت كە پەیوەندیدارە بەســــەردەمەكەی خۆیــــەوە، داعش تەنانەت ئەو قۆناغانەشــــی هیــــچ هــــۆكارەوە لــــەرووی بەزانــــدووە، داعــــش كارانــــەی ئــــەو بــــۆ نموونەیــــەك نییــــە، لەراستیشــــدا لەمێــــژووی ئیســــالمدا

دواكەوتنێكی شارستانی مەترسیدارە.

بەرامبەر ئەوانیتری تێدایە، تەنانەت لەهزری ئاینیشدا بەشێوەیەكی گشتی ئەو توندڕەویی و توندوتیژییەمــــان هەیــــە، بــــەاڵم ئەمریــــكا

ئەوەی لەشەڕی ئەفغانستان قۆستەوە. كەوایــــە داعــــش پەردەیەكە بۆ ئەو شــــەڕە تائیفــــی و مەزهەبییــــەی لەناوچەكە

هەیە؟رەشــــید خەییون: بەڵێ، تەنها چارەســــەر بــــۆ پرســــی داعــــش، ئەگــــەر رێككەوتنێكــــی هەرێمایەتــــی و نێودەوڵەتــــی بێتە ئاراوە بۆ رێگرتــــن لــــە لەئامێزگرتــــن و تەمویلكردنی داعش لەالیەن واڵتانەوە، ئەوە ئەو رێكخراوە كۆتایی دێت، داعش ئێســــتا بەهێزە و بوونی هەیە چونكە پاڵپشتییەكی نێودەوڵەتیی هەیە، من مەبەستم هاوكاری و پاڵپشتی ئەمریكی نییــــە، مومكینە لەناو ئەو واڵتانە بازرگانانی

چەك و كۆمپانیاكان ئەو رۆڵە ببینن. پێتوایــــە ئــــەو كردەوانــــەی داعش ئاینــــی خانــــەی دەچنــــە ئەنجامیانــــدەدات

ئیسالمەوە؟رەشید خەییون: بەشێك لەو كردەوانە بەڵێ، هەندێك فەتوا بەر لەســــێ ســــەد، چوارسەد ســــاڵ بەهۆكاری جیاجیا دەركراون، داعش جێبەجێیان دەكات، هەروەها هەندێك ئایەتی قورئــــان هــــەن داعــــش جێبەجێیــــان دەكات، بــــەاڵم من ناڵێــــم ئەوە هــــۆكاری ئایەتەكانە، دیاریكــــراو لەســــەردەمێكی ئایەتانــــە ئــــەو هاتوونەتــــە خــــوارەوە و هــــۆكاری خۆیــــان هەیــــە، بۆیە كە داعش تەبەننای ئەو ئایەتانە دەكات، ئەوە ســــەردەمەكان دەبەزێنێت، من دەڵێم ئــــەو ئاڕاســــتە و دۆزە ئاینییانەی دژ بەوانی ترن و لەقوتابخانەكان دەگوترێنەوە، ئێســــتا داعــــش تەبەننایــــان دەكات، هەندێك واڵت هــــەن منــــداڵ فێردەكەن چۆن ســــاڵو لەكەسانی موسڵمان و كەسانی ناموسڵمان بــــكات، ئەمە توندوتیژی بەرهــــەم دەهێنێت، ئێســــتا لەقوتابخانەكانی عێــــراق مندااڵن فێر دەكرێن چۆن بەزنجیر لەخۆیان بدەن، ئەمە دەرفــــەت و وەچەی جیاجیــــا بۆ توندوتیژی فەراهــــەم دەكات، بەبــــڕوا من شــــتێك هەیە لــــەو ئیســــالمەی بیرمەنــــدان و تونــــدڕەوان دروستیان كردووە، ئێستا داعش جێبەجێی دەكات، مــــن ناتوانم بڵێم ئیســــالم بێبەرییە، من جیاوازی دەكەم لەنێوان ئەو ئیسالمەی پەیوەنــــدی بەســــەردەمێكی دیاریكــــراوەوە تەوبــــە ســــورەتی ئێســــتا داعــــش هەیــــە، جێبەجــــێ دەكات، ئایا هیچ پاســــاوێك هەیە بۆ ئــــەوەی ئێمە لەقوتابخانەكان ســــورەتی

رەشــــید خەییون: من بــــڕوام وایە دۆزی داعــــش دۆزێكــــی بــــێ تــــاوان نییــــە، بەڵكــــو پڕۆژەیەكی گەورەی لەپشــــتەوەیە، مومكین نییــــە بــــڕوا بــــەوە بهێنــــم هــــەزار یــــان دوو هەزار چەكدار زەوییەك كۆنتڕۆڵ بكەن كە یەكسانە بەچەند واڵتێك، هەروەها مومكین نییە ئەو چەتانە بێن و ســــوپاش چەكەكانی فڕێبــــدات، وەك دوێنــــی هاوڕێیەكــــم بــــۆی باسكردم )دیشداشەیەكم پێبدە بۆ هەڵهاتن، ئەگــــەر پێــــدەدەم(، رەشاشــــێكت منیــــش بمانەوێت لەپرســــی گروپە تیرۆریستییەكان بكۆڵێنــــەوە دەبێــــت بگەڕێینــــەوە بۆ رەگ و ریشەكەیان، یەكەمجار كێشەی ئەفغانستان كە ئەمریكا و چەند واڵتێكی تر بەشدارییان تێداكــــرد، ئەو كێشــــەیە رێكخراوی قاعیدەی بەرهەمهێنا، قاعیدەش داعشــــی بەرهەمهێنا، لەراســــتیدا یارییەك لەئارادایە، كە تائێســــتا روون نییــــە، ئەویــــش ئەوەیە كــــە داعش بۆ مەبەستێك دامەزراوە، ئەو مەبەستەش زۆر خەڵك وەك ئاســــانكاری بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ناوچەكە وەســــفی دەكەن، یان شكســــتێكی ئەمریكی بۆ رێكخســــتنەوەی رۆژهەاڵتێكی ناوەڕاستی نوێ، بۆیە پێویستە سەر لەنوێ هەڵبوەشــــێنرێتەوە، باشــــترین الیەنیــــش كە ناوەڕاســــت هەڵبوەشــــێنێتەوە رۆژهەاڵتــــی

داعشە كە ئێستا دەوڵەتێكی هەیە. تاچەنــــد پێتوایــــە ئــــەو رێكخــــراوە دروســــتكراوی دەســــتی واڵتانــــی زلهێــــزی

رۆژئاوا بێت؟رەشــــید خەییون: بۆ من قورسە بڵێم ئەو رێكخراوە دروستكراوێكی رۆژئاواییە، بەاڵم دەڵێم پاڵپشــــتێكی رۆژئاوایی هەیە، پێویستە جیــــاكاری بكەیــــن لەنێوان پاڵپشــــتیكردن و دروســــتكرن، لەراســــتیدا لەناو ئەو ئیسالمە سیاسییەی ئێمە هەمانە تیرۆر و توندوتیژی

هەندێك ئایەت و فەرموودە هەن

لەسەردەمی جەنگدا هاتوون، كەچی ئێستا

داعش بەسەر خەڵكی ئاساییدا جێبەجێیان

دەكات

12 ژماره 253 2014/11/8

كلیل- وشـــەكان: كۆبانی، ئەمەریكا، توركیا، ستراتیژی، سیاسەتی مرۆڤدۆستانە، سیاسەتی

سوریایی...ویالیەتـــە یەكگرتوەكانـــی ئەمەریـــكا كاتێك ستراتیژی شەش خاڵی بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعـــش داڕشـــت و هاوپەیمانی دژبـــە تیرۆری پێكەوەنـــا، ســـەبارەت بەكـــورد نەچـــووە نـــاو وردەكارییـــەوە و تەنها لەتوێی دەســـتەواژەی "كوردەكان" ســـەیری ئەم هێزەی دەكرد. لەوە واوەتریش زیاتر مەبەستی كوردەكانی هەرێمی كوردســـتان بوو. بەاڵم كاتێك ئەم ستراتیژییە ئاودیوی سوریا كرایەوە، ئەوە ئەوەندەی بڵێی دیدی ستراتیژی ئەمەریكا لەمەڕ كۆبانی و كورد لەسوریا رۆشـــن نەبووە. كاتێكیش هێرشەكان بۆ ســـەر كۆبانی پەرەیانســـەند، ئەوە ئەمەریكا مرۆڤدۆســـتانەدا لەچوارچێوەیەكـــی تەنهـــا

سەیری ئەم پرسەی دەكرد. ئـــەم تابلۆیـــە لەچەند هەفتـــەی رابردووەوە تادێت گۆڕانی زۆر گەورە بەخۆیەوە دەبینێت، چونكـــە ئەمەریـــكا ئێســـتا هـــەم لەسیاســـەتی

ســـوریایی خۆیدا بایەخێكـــی زۆر بەكۆبانی و كـــوردەكان دەدات، هـــەم لەتوێـــی ســـتراتیژی قەاڵچۆكردنـــی تیـــرۆری خۆیشـــیدا دەیـــەوێ ئـــەم فاكتەرە بەشـــێوەیەكی كامـــڵ بقۆزێتەوە. تەنهـــا یەكگرتـــووەكان ویالیەتـــە پێشـــتر بەشـــێوەی ناڕاســـتەوخۆ دەیەویســـت لەگـــەڵ پەیەدە پەیوەندی هەبێت، بەاڵم لەوەتی پرســـی بەرخۆدانـــی كۆبانـــی گەیشـــتۆتە لقەپۆپە، ئەم واڵتەیـــش هەم لەرووی ســـەربازییەوە و هەم لەرووی سیاسییەوە بایەخێكی زۆرتر بەپرسی كورد و كۆبانی دەدات. بۆیە لێرەوە پەیوەندی ئەمەریكا و پەیەدە–یەپەگە )تۆ بشـــڵێ پەكەكە(

بەشێوەی راستەوخۆ بەرقەراربووە. ئـــەم ئایـــا ئەوەیـــە، پرســـیارەكە ئێســـتا بـــۆ كوردەكانـــی اللێكردنەوەیـــەی ئەمەریـــكا خۆرئاوا بەتایبەت پەیەدە تەواوكەری سیاسەتی مرۆڤدۆستانەی ئەمریكایە )وەك ئەوەی ساڵی 1991 باشووری كوردستان( یاخود خەریكە ئەم پەیوەندییە بایەخێكی ستراتیژی وەردەگرێت و هێزە كوردســـتانییەكانی ســـوریاش دەچنە ناو پەیژەی ســـتراتیژییە ســـوریاییەكانی ئەمەریكا بۆ قەاڵچۆكردنی داعش؟ واتە كوردی ســـوریا

الی ئەمەریـــكا كامیانە، نەرخـــی تاكتیكی هەیە یان نرخی ستراتیژی؟

لە دیدی مرۆڤدۆستانەوە بۆ دیدی سیاسیئەمەریـــكا پێشـــتر لەژێر كاریگـــەری گەلێك فاكتەری جۆربەجۆردا نەیویستوە زۆر توخنی پەیـــەدە بكەوێت. بۆ نمونـــە یەكێك لەو فاكتانە دڵنەئێشـــاندنی هاوپەیمانـــە توركەكانیان بووە. یەكێكی تری بۆ ئـــەوە دەگەڕێتەوە، كە پەیەدە درێژكراوەی سوریایی پەكەكەیە و پەكەكەیش لەناو لیستەی تیرۆری ئەمەریكا دایە. هەروەها دەشـــێ یەكێك لەفاكتەرەكانیـــش ئەوە بێت، كە پەیەدە لەگەڵ رژێمی ئەسەد و لێرەشەوە لەگەڵ تاران جۆرێك لەپەیوەندی تەمومژاوی هەبووە. بەاڵم لەوەتی بەرخۆدانی كۆبانی هاتۆتەكایەوە، تانوپۆی ئـــەم پەیوەندیایە 180 پلە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. جارێك "كۆبانی" بوو بەخاڵی ئەنكـــەرە– گۆشـــەنیگاكانی بەریەككەوتنـــی واشـــنتۆن. ئەنكەرە چاوەڕێـــی كەوتنی كۆبانی بـــوو، چونكـــە ئەگـــەر كۆبانی بكەوتایـــە، ئەوە ئەنكەرە بێگومـــان لەم ســـۆنگەیەوە چاوەڕێی

كەوتنی جزیرە و عەفرینشی دەكرد. واتە ئەنكەرە دەیویست كۆبانی بكاتە مۆدێلی

سياسەت

بەشی سیاسەت

كۆبانێ .. گۆڕانی دیدی ئەمریكا لە دیدی مرۆڤدۆستانەوە بۆ دیدی ستراتیژی

كورد لە هاوكێشەی كۆبانێ براوە بووە، بەو پێیەی كۆبانێ بۆتە بەرەی هەرە پێشەوەی ستراتیژی سوریایی ئەمەریكا بۆ قەاڵچۆكردنی داعش

12 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 13

شكست بۆ تێزی "خۆسەرییە دیموكراتییەكە"ی ئۆجـــەالن ســـەنگی لەوەشـــەوە و ئۆجـــەالن لەگفتوگۆكانـــی ئیمرالـــی لەبـــارەی پرۆســـەی بـــەاڵم بـــكات. الســـەنگ چارەســـەرییەوە ســـەریاننەگرت. ئەردۆغـــان پێشـــبینییەكانی كۆبانـــی نەكـــەوت و بەرگەیگرت. لەمەشـــەوە ئەمەریـــكا چیتر چاوەڕێـــی ئەنكەرەی نەكرد و بە بازدان و دەوردانەوەی ئەنكەرە راستەوخۆ لەئاســـمانەوە چەك، تەقەمەنی و ئازوخەی بۆ داباراندن. بۆیە ئەنكەرە بەو ئەنجامە گەیشـــت كە سیاســـەتی كۆبانی )لەمەشـــەوە سیاسەتی كـــوردی ســـوریای( ســـەرناگرێ هیـــچ، بەڵكو لەوالشەوە ئەمەریكا و واڵتانی یەكێتی ئەوروپا خەریكن سەری ریســـەكە بەدەستەوە دەگرن. كاتێك ئەنكەرە هاتەســـەر خەت بۆ كردنەوەی راڕەوی زەمینـــی و رێپێـــدان بەگواســـتنەوەی كاروانـــی پێشـــمەرگەكان، ئیتر هەمـــوان لەوە گەیشتن، كە سیاسەتی كۆبانی ئەنكەرە مایەپوچ و سیاسەتی كۆبانی ئەمەریكا مایەسود بووە. لێـــرەوە ئەمەریـــكا جارێكی تر دەریخســـت، كـــە لەئیدارەدانـــی دۆســـییەكانی خۆرهەاڵتـــی ناوەڕاستدا لەدۆستە توركەكانیان شارەزاترن. خۆیـــان دوای توركـــەكان توانیـــان چونكـــە راكێشبكەن. ئەمەریكاش دیدی مرۆڤدۆستانەی خـــۆی لەمـــەڕ كەیســـی كـــوردی ســـوریا بـــۆ لەوێشـــەوە سیاســـی دیدێكـــی ســـتراتیژی و گۆڕیوەتەوە. ئەمەش بەدەسكەوتێكی دوالیەنە و كـــورد بـــۆ بردنەوە–بردنـــەوە بەنرخـــی ئەمەریـــكاش دادەنرێت. كاتێـــك "تۆنی بلینكەن" راوێژكاری ئاسایشی نیشـــتمانی باراك ئۆباما راستەوخۆ لەگەڵ ساڵح موسلیم دانیشت، ئیتر پەكەكە–واشـــنتۆنیش نێـــوان شـــەختەبەندانی بەرەو توانەوەی یەكجارەكی دەڕوات. لەمەشدا تەنها ئەنكـــەرە زەرەرمەند بووە، چونكە ناچار بـــووە بـــە نابەدڵـــی سیاســـەتی كۆبانـــی خۆی بگۆڕێـــت. واتە هاوكێشـــەی كۆبانـــی بۆ كورد و ئەمەریـــكا و توركیـــا، بەشـــێوەی بردنەوە–بردنـــەوە بـــۆ كـــورد و ئەمەریـــكا، هەروەهـــا

بەشێوەی دۆڕان – دۆڕان بۆ توركیا هاتۆتەوە. تروپكی ئەم بردنەوەیەی كوردیش ئەوەیە، كە كۆبانی بۆتە بەرەی هەرە پێشەوەی ستراتیژی

سوریایی ئەمەریكا بۆ قەاڵچۆكردنی داعش. چـــی لەپشـــتەوەی ئـــەم گۆڕانكارییـــەوە

هەیە؟ئێستا گەلێك پســـپۆڕ و توركەكان لەپێشی لـــەوە ســـوڕمانەوە بەســـەر هەمویانـــەوە دەپرســـن، داخۆ ئەو هـــۆكارە گرنگانە چیین، كە وایان لەواشنتۆن كردوە چاو بەسیاسەتی كۆبانیـــدا لەبـــارەی خـــۆی مرۆڤدۆســـتانەی بخشـــێنێتەوە و بیگۆڕێ بۆ بابەتێكی سیاسی و ستراتیژی؟ یاخود چۆن لەماوەی تەنها دوو مانگدا ئەمەریكا یەكسەر دیدی مرۆڤدۆستانەی خـــۆی لەمەڕ كەیســـی كـــوردی لەســـوریا بۆ دیدێكی ستراتیژی دەگۆڕێت؟ ئەم پرسە پێش هەموشـــتێك بۆ بەرخۆدانی شەڕڤانانی كچ و كوڕی كورد لەكۆبانی دەگەڕێتەوە. ئەو وێنانەی شەڕڤانانی كچ لەبەرەكانی داعشی تیرۆریست و كۆنەپەرستدا پیشانی جیهانی هاوچەرخیان دا، كاریگەرییەكی یەكالكەرەوەی لەســـەر ئەم بابەتـــە هەبووە. واتە جیهان لەپشـــت هێزێكی پێشكەوتوی هاوچەرخی ســـیكۆالرەوەیە، كە لەدژی هێزێكی ســـەلەفی جیهادی دەجەنگێت،

ئەمە یەكەمیان. لەكارەســـاتی داعـــش دووەمیشـــیان، ئەنجامـــدەری هێزێكـــی وەكـــو شـــەنگاڵەوە لەپـــاڵ داعـــش هاتەمەیدانـــەوە. جینۆســـاید كـــە وەحشـــیانەكانیەوە و دڕنـــدە كـــردەوە بەرانبەربە دیل، ئەسیر، رۆژنامەنوس و كەسە مەدەنییـــەكان ئەنجامیـــداوە، وەكـــو هێزێكـــی دژەمرۆیـــی، پێشـــێلكەری مافەكانـــی مـــرۆڤ و ژێرپێنـــەری هەمـــوو بەهـــا قبوڵكراوەكانی مرۆڤایەتـــی هاوچـــەرخ ناســـراوە. بـــەاڵم ئەم تابلۆیە لەكارەســـاتی شەنگاڵەوە دیوێكی دیكە و رەهەندێكیتریشـــی پێـــوە لـــكا، كـــە ئەویش پاكتـــاوی نەژادی و كۆمەڵكوژییە. بۆیە كاتێك داعـــش ئاڵقـــەی گەمارۆكانی لەســـەر كۆبانی

بەرتەســـكتر كـــردەوە، ئـــەوە هەمـــوو الیەك جینۆســـایدێكی و كۆمەڵكـــوژی مەترســـی تری لێنیشـــت. بۆیە ئەمجارەشـــیان ئەمەریكا

هاتەپێشەوە. ئەگەر ئەمڕۆ راپرســـییەك لەپایتەختەكانی وەكو واشـــنتۆن، بەرلین، پاریس و بروكسل ئەنجامبدرێ و بپرسرێ "كۆبانی" كوێیە؟ ئەوە بێگومان یان دەگوترێ "پایتەخت"ی سوریایە یاخـــود پێیانوایـــە گرنگتریـــن شـــاری ئـــەو واڵتەیە. ئەمە لەكاتێكدا كە ئەم شـــارە پێشتر لەسەر نەخشـــەش بەحاڵ بەدیكراوە، كەچی وەرچەرخانە جیۆسیاسییەكان لەپڕ ئەم شارە چەپەكەیـــان كردە ناوەنـــدی گۆڕانكارییەكان و بـــۆ ماوەیەكی دورودرێژیـــش بۆتە مایەی و جیهانییـــەكان میدیـــا باسوخواســـەكانی نێوەنـــدە سیاســـی و ســـتراتیژییەكان. بۆیـــە كەوتنـــی كۆبانـــی الی رایگشـــتی خۆرئـــاوا بەواتـــای شكســـتهێنانی خۆرئـــاوا لەئاســـت داعـــش لەقەڵەمدەدرێت. لەمـــەوە چ ویالیەتە یەكگرتووەكان و چ یەكێتی ئەوروپا نایانەوێ ئـــەم چەمكە بچەســـپێت. واتـــە بەرگریكردن لەكۆبانی لەبەرانبەر داعش بۆتە ئەولەویەتی ســـتراتیژی خۆرئـــاوا و هاوپەیمانـــەكان بـــۆ

نەهێشتنی داعش. ئەگەر بێینەوە ئەمال و ســـەیری ئەودیوی میدالیایەكـــە بكەین، ئـــەوە نەكەوتنی كۆبانی وەكو خاڵی الوازی ستراتیژی داعش لەقەڵەم دەدرێت. ئەمەیان ئەنكەرەش نیگەران دەكات! ئەمە ئەو دیدەیشی الی هێزەكانی هاوپەیمانان هێـــزی چاالكتریـــن كـــە دروســـتكردووە، بەرنگاربـــووەوەی داعش تەنهـــا "یەپەگە"یە. بۆیـــە هاوپەیمانانیـــش قورســـایی تاكتیك و ستراتیژی ســـەربازی خۆیان لەسەر كۆبانی دانـــاوە. ئەمە لەكاتێكدا كە پێشـــتر كۆبانی بۆ ئەمەریكا، بەقسەی خودی بەرپرسیارانی ئەو واڵتـــە، بەهایەكی ســـتراتیژی نەبـــووە، بەاڵم وەرچەرخانە سەربازییەكان، كۆبانیان كردە

چەقی ستراتیژی قەالچۆكردنی داعش.

ژماره 253 2014/11/8 13

سياسەت

14 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

هه رێمی کوردستان... چاوگێكی نه ته ویی و كارەكتەرێكی نێوه ده وڵه تی

ئێستا له عێراقێکی ناسەقامگیردا، تەنیا کورده له لوتکه ی ده سه اڵتی خۆیدایە و به شێوه یه کی سه ربه خۆ مامەڵە ده کات

كورد وەك هێزێكی میانڕەو و بەپرەنسیپ، لەبەرەی پێشەوەی تیرۆردا، بۆتە جێگای متمانەی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی

بەشی سیاسەت

ژماره 253 2014/11/8 15

سياسەت

لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست واڵتی دایک شکستی

هێناوه و باسی پێکهێنانی واڵتانی تازه له ناو

ئه و نه خشانه باسێكی گەرموگوڕە

رژانه ســـه ر شه قامه کان و به ســـه دان که سیان لـــێ ده ستبه ســـه رکرا. دوای ته نگتربوونـــه وه ی به رەزامەنـــدی کۆبانـــێ، گه مـــارۆی بازنـــه ی په رله مانی کوردستان و به بڕیارێکی مێژوویی، هێزی پشـــتیوان و چه کوچۆڵ ره وانه ی کۆبانی کـــرا. خۆپیشـــاندان و کۆبوونـــه وه ی ناڕه زایی کـــوردی باکوور، به ده یان بریندار و شـــه هیدی لێکه وتـــه وه ، جگه له مه ش لـــه زۆر واڵتی جیهان کـــورد و خەڵكـــی بیانیـــش بـــۆ پشـــتگیری و هاوســـۆزی هاتنـــه سه رشـــه قامه کان، ئه مه ش

واتای کاڵبوونەوەی سنووره ده ستکرده کانه .ده بینین له عێراقێکی ناجێگیر و ناسەقامگیردا، ئـــه وه کـــورده لـــه لوتکـــه ی ده ســـه اڵتی خۆیدا و به شـــێوه یه کی ســـه ربه خۆ مامەڵـــە ده کـــه ن، له ســـوریا دوای ده ســـتپێکی شـــه ڕی ناوخۆیی لـــه م واڵتـــه ، رێژمه که ی ئه ســـه د شـــه رعییه تی له ده ســـتداوه و کوردی رۆژئاوا له چوارچێوه ی به ڕێـــوه خۆیـــان ناوچه کانـــی کانتۆنه کانـــدا ده به ن. بـــه که مبوونه وی کاریگـــه ری ئه م دوو واڵته له هاوکێشـــه کاندا، کوردســـتان به کرده وه گه ڕاوه ته وه بۆ سه رده می پاش شه ڕی چاڵدران ئیمپراتـــۆری دوو به ســـه ر دابه شـــبوونی و عوسمانی و سه فه ویدا، ئێستا کوردستان بۆ ته

مه یدانی ملمالنێی دوو واڵتی ئێران و تورکیا.هه رێمی کوردســـتان ئه مـــڕۆ ته نیا چاوگێك نییه بۆ به شـــه کانی دیکه ی کوردســـتان، به ڵکو هاوکات مه ترسیه کیشـــه بۆ سه ر ئه و واڵتانه ی کوردســـتانیان به ســـه ردا دابه شـــکراوه . چه نـــد ســـاڵ له مه وبه ر به رپرســـانی ســـوری داوایان له مه ســـعود بارزانی کرد ســـه ردانی ئه و واڵته بکات، بـــه و مه رجـــه ی وه ک ســـه رۆکی پارتی ســـه ردانیان بکات نه ك وه ک سه رۆکی هه رێم، بارزانی ئه م داوایه ی ره تکرده وه ، دوای به هاری عه ره بی دیمەشق هه ڵوێستی خۆی گۆڕی، به اڵم بارزانی له ســـه ر هه ڵویســـته که ی ســـوور بوو. ئێستا قسه کانی بارزانی هاتوونه ته دی، هه ندێک شـــتی تازه ده رباره ی نه خشه کانی سایک-پیکۆ ده وترێ، سنووره کان له ناوچوون، پێکه وه ژیانی ئاشـــتیخوازانه له ئارادا نییه. ئێســـتا ده بیسترێ که واڵتی دایک شکســـتی هێناوه ، ئێســـتا باسی پێکهێنانـــی واڵتانی تـــازه له ناو ئه و نه خشـــانه باســـێکی گه رموگـــوڕه . ســـه رده می حکومه تی ئـــااڵی مه رکـــه زی به هێـــز رووی له کۆتاییـــه . حکومه تی ناوه ندی ته نیا داپۆشینی راستیەكانە . رووداوه کان ئـــه و راســـتیه ده رده خه ن که هه ر رێبه رێـــک ئااڵیه کـــی بچووكی له ژێـــر ئااڵیه کی گه وره تری حکومه تی ناوه ندیدا حه شـــار داوه . خه ڵکه کـــه ش ئامـــاده ن گیان بده ن بـــەاڵم نه بۆ ئـــااڵ گه وره که، ئه مه وێنەیە یه کی راســـتەقینەی عێراقی ئه مڕۆیـــه ، ده کرێ ئه م ئه زموونه ش بۆ

دراوسێکانی چاوەڕێ بکرێت.

ده چـــێ، هه ڵوه شـــانه وه بـــه ره و "عێـــراق بێنـــێ، ره نگـــه شکســـت پرۆســـه ی سیاســـی روو سیاســـیه کان پێکهاتـــه پێکه وه ژیانـــی له کزییـــه ، ملمالنێـــی سوننه -شـــیعه وه ک خۆی ماوه ته وه ، هه ربۆیه ناکـــرێ هیواداربین که بێ له به رچاوگرتنـــی پره نســـیپه کانی دیموکراســـی باســـی پێکهاتنی پێکهاته کانی ئه م واڵته بکه ین. ره وتی هه ڵوه شـــانه وه ی ســـوریا خیراتر ده بێ و گه ڕانـــه وه بۆ قۆناغه کانی پێـــش ئه م قه یران و رووداوانه گه لێک ئه ســـته مه ". ئه مه به شـــێکه له قســـه کانی مه ســـعود بارزانـــی له وتوێژی له گـــه ڵ رۆژنامـــه ی ئەلحیات. راســـت دوو مانگ پێـــش داگیرکردنی موســـڵ له الیه ن داعشـــه وه . زۆر ناخایه نێ که عێراق و سوریا به ئاڕاسته ی رووخاندا ده چن، رێك به و شێوەیە ی سه رۆکی

هه رێم باسی لێوه کردبوو.راده ی ده ڕۆن، و دێـــن رووداوه کان پشتیوانی هێزه کانی هاوپه یمانان به رێبه رایەتی ئه مریکا، هاتنه کایه ی پرسی کورد به شیوه یه کی زۆر جیـــدی، پەیوه نـــدی راســـته وخۆ له گـــه ڵ واڵتـــان، الیه نی به میدیاییکردنـــی رووداوەكانی كوردســـتان له ئاســـتی جیهانـــی، یه کگرتوویی نه ته وه یـــی له نێـــوان خه ڵـــک و الیـــه ن و پارته سیاســـیه کانی هه ر چوار پارچه ی کوردستان، زیاتر له هه موو کاتێک پرسی کوردی هێناوه تە پێشـــەوە . ئه گـــه ر هه ڵســـه نگاندنێک بـــۆ دۆخ و پێگەی ئه مڕۆی کورد بکرێ، پێویســـتە له چه ند

ره هه ندێكه وه لێکبدرێته وه .ئه زموونـــی ســـوریا وعێـــراق و شکســـتی مه ترســـیه کانی رادیکاڵیـــزم، جیهانی ده ره وه ی پێداچوونه وه یـــه ک تـــا تیڕامانـــه وه خســـتۆ ته ئه مریـــکا بکـــه ن. خۆیانـــدا به سیاســـه ته کانی ئیســـالمیه هێرشـــی لەبـــارەی رۆژئـــاوا و بـــۆ ســـه ر ســـوریا و عێـــراق تونـــدڕه وه کان هه ڵویســـتێکی جیدیان نه بوو، بـــه اڵم به رامبه ر هێرشـــیان بـــۆ ســـه ر هه رێمـــی کوردســـتان، هاوپه یمانییه کـــی نێوده وڵه تیـــان پێکهێنـــا. وه ها بڕیارێک نیشانه ی گرنگی و قواڵیی ستراتژیکی رۆژئاوا و کوردســـتان بـــوو. ده کرێ له جۆری دژکـــرده وه ، بڕیـــاردان و مامەڵەیـــان له گـــه ڵ کوردستان، گۆڕانکاری و سوڕان له هه ڵویست و خوێندنـــه وه ی زلهێزه کانی جیهـــان بەرامبەر كـــورد بســـەلمێندرێ. ئێســـتا زیاتـــر لـــه 100 واڵتـــی جیهـــان، راســـته وخۆ و ناڕاســـته وخۆ له خه بات دژ به تیرۆر، پشتی کوردیان گرتووه . گۆڕانکاریه کانی کوردستان بۆ چه ند مانگێکه را

و سه رنجی جیهانی بۆ الی خۆی راکێشاوه .ئیســـتا "کـــورد" به نوێنه رایه تـــی رۆژئـــاوا و وه ک هاوپه یمانی کۆمه ڵگای نێوده وڵه تی له دوو به شـــدا و هـــاوکات له چه ندین به ره دا شـــه ڕی ئیســـالمیه تیرۆریســـته کان ده کات، له مڕووه وه

ســـه رباری هه موو هێـــز و توانـــای ده وڵه تانی جیهـــان، وه ک ئه کته ری ســـه ره کی رۆڵی خۆی ده بینێ. کورده ئێستا کاریگه رترین فاکته رە بۆ روبه رووبوونـــه وی داعـــش، هه روه ها هێزێکی به پره نســـیپ و میانه ره وە، که به راده یه کی زۆر متمانه و ســـه رنجی کۆمه ڵگای جیهانیی بۆ الی خـــۆی راکێشـــاوه . له راســـتیدا بۆ تـــه مۆدێل و بژارده یه کی دەگمەن بۆ پێکهێنانی سه قامگیری و ئاشـــتی و دیموکراتیزه کردنـــی رۆژهه اڵتـــی

ناوه ڕاست.له ئاستی کوردســـتانیدا، هاوخه باتی سیاسی و هاوکاری چڕوپڕی هێز والیه نه سیاسیه کان و پێکهێنانـــی بـــه ره ی هاوبه شـــی ســـه ربازی، وه بیرهێنه ره وه ی بیرەوەری مێژوویی کورده کانه لەبارەی هاوخه باتی و پشتیوانیکردنیان لەیه کتر له رابـــردوودا. ســـه رباری ئـــه وه ی کۆنگـــره ی

پێکنه هاتـــووه ، واقعـــی به مانـــای نه ته وه یـــی ئـــه م هاوخه باتـــی و یه کگرتوویـــی و به هانـــای یه کتـــره وه چوونه ، کۆنگره كەی له دانیشـــتنێکی رووتی سیاســـی پارته سیاسیه کانه وه گۆڕیوه له نیـــوان نه پچـــڕاوه هاوپەیوه ندییه کـــی بـــۆ جه ماوه ری کۆمه ڵگای کوردی. دوای هێرشـــی داعش بۆ ســـه ر باشـــووری کوردستان، هێزی پێشمه رگه له به شـــه کانی دیکه ی کوردستانه وه ره وانـــه ی به ره کانـــی شـــه ڕکران، پارته کانـــی رۆژهه اڵت کۆبوونه وه ی هاوبه شـــیان پێکهێنا، دواتر له دهۆک الیه نه سیاســـیه کانی رۆژئاوای کوردســـتان گه یشـــتنه رێکه وتـــن. کورده کانی رۆژهه اڵت به لێشـــاو که مپه ین و رێکخســـتنیان ئاواره کانـــی بـــۆ یارمه تیـــان و وه رێخســـت کۆبانێ و شـــه نگال کۆ کرده وه ، ســـه دان الوی ئه م به شـــه ی کوردســـتان به شێوه ی خۆبه خش روویـــان کرده به ره کانی شـــه ڕ، وێڕای دۆخی ئه منـــی و ســـه ربازی، خه ڵکـــی رۆژهـــه اڵت بۆ پشتیوانی له یه کریزی و هاوپەیوه ندی نه ته وه یی و به رخۆدانی هێزی پێشـــمه رگه ی کوردســـتان

16 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

مــــاوەی زیاتر لە 4 مانگە هێزی پێشــــمەرگە لەعێراقدا بەچڕی شــــەڕی گروپی تیرۆریستی داعــــش دەكات، ئەمــــەش لەكاتێكدایە ســــوپای ناوبەنــــاو یــــان تەماشــــاكەرە، یــــا عێراقیــــش بەشێوازێكی كەم ســــەنگەرەكانی خۆی لەگەڵ گروپــــە تیرۆرســــتیەكەدا دەپارێزێــــت. لەگــــەڵ ئەوەشــــدا ئێســــتا هەرێمی كوردســــتان داوای ئەوە لەســــوپای عێراق دەكات، كە لە بەشــــێك لــــەو ســــەنگەرانەوە كــــە پێشــــمەرگە شــــەڕی

لێدەكات، هاوكارییان بكەن.وەك گــــەورەی ســــوپایەكی تێكشــــكانی ســــوپای عێــــراق و رادەســــتكردنی پارێــــزگای موســــڵ لەچەند رۆژێكدا بۆ چەكدارانی داعش، جێگــــەی سەڕســــوڕمانی هەموان بــــوو، بەاڵم لەگەڵ ئەوەشــــدا هێزی پێشمەرگە توانی وەك تاكە هێزی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر شــــەڕی داعش بكات، هەر لەو سەروبەندەشدا فرانسوا هۆالند، ســــەرۆكی فەڕەنســــا رایگەیاندبوو، كە پێویستە سوپای عێراق لەپێشمەرگەوە فێربێت، كە چۆن بەرەنگاری داعش بێتەوە، چونكە ئەو ســــوپایە بەو شــــێوەیەی پێویســــتە نەیتوانیوە بەرەنگاری داعش بێتەوە و ئەوەی پێشمەرگە

دەیكات سوپای عێراق پێی ناكرێت.پاش دەستبەكاربوونیشــــی وەك ســــەرۆك ئــــەوەی بەئاشــــكرا فــــواد مەعســــوم كۆمــــار راگەیاند، كە واڵتەكەی ئەو توانا سەربازییەی نییە رێكخراوی تیرۆریستیی دەوڵەتی ئیسالمی تێكبشكێنێت و پێویستیان بەپشتیوانی دەرەكی ســــەرۆكی عامــــری هــــادی هــــاوكات هەیــــە.

سوپای عێراق چاوەڕوانی پێشمەرگەیە شەڕی داعشی بۆ بكات

بەو حاڵەی ئێستایەوە ناتوانێت هاوكاری هێزی پێشمەرگە بكات

ئاری هەرسین: سوپای عێراق دامەزراوەیی نیە و قورسایی جەنگی داعش كەوتۆتە سەر پێشمەرگە

وەستا رەسوڵ: هێزەكانی عێراق خاون و وەك پێشمەرگە ئاكتیڤ نین و ناتوانن هاوكاریمان بكەن

راوێژ كامەران

16 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 17

سياسەت

بەهــــۆی كوتلــــەو كوتلــــە كاریەوە تێكشــــكاوە و توانــــای شــــەڕی داعشــــیان نیــــە. ئــــەو وتی دامەزراوەیــــی ســــوپایەكی عێــــراق "ســــوپای نییــــە، هــــەر ســــوپایەكیش دامەزراوەیی نەبوو توانــــای شــــەڕكردنی نابێــــت، بەڵگەشــــمان بۆ ئــــەوە لەدەســــتدانی شــــارێكی گــــەورەی وەك موســــڵ بوو بە 60 هــــەزار هێــــزی چەكداری، ئەمــــەش بەهۆی ئەوەوەیە، كە لەنێو وەزارەتی بەرگریدا كوتلە و ئاڕاســــتەی جیــــاواز جیاواز هەن و ســــوپا ناوەندیی نییە، لەهەر واڵتێكیش هێزی چەكداری ناوەندیی نەبوو، ئەوا داڕمانی لەناكاوی وەك ئەوەی بینیمان بەئاســــانی تێدا روودەدات". ئاری هەرســــین وتیشــــی "ئێســــتا هێزی پێشــــمەرگە بە بەراورد لەگەڵ ســــوپای عێراق زۆر دامەزراوترە و توانیویەتی بەباشی رووبەرووی داعش ببێتەوە، لەكاتێكدا سوپای عێــــراق ئەو توانایەی نیە، هەر بۆیە قورســــایی

جەنگەكەش كەوتۆتە سەر پێشمەرگە".ســــەركردەی رەســــوڵ وەســــتا هــــاوكات جەنــــگ لەبەرەكانــــی پێشــــمەرگە ســــەربازی ئاماژە بەوە دەكات، كە ســــوپای عێراق ئێســــتا لەخۆرێكخســــتنەوەدان، وەســــتا رەســــوڵ وتی "هێزەكانــــی عێــــراق بەبــــەراورد لەگــــەڵ چەند مانگی پێشوو ئێستا باشترن و رێكخراونەتەوە و شــــەڕی داعشــــیان دەســــتپێكردووە، بــــەاڵم بێگومان بەتەنها ئەوەیان پێناكرێت و پێویستە لەگەڵ هێزی پێشمەرگە هاوپەیمانــــان ســــوپای و الیەنــــەكان ســــەرجەم و شــــەڕی داعــــش بكرێــــت، چونكە ســــوپای عێراقــــی بەتەنها ناتوانــــن شــــەڕی داعش بكــــەن،

لەناوچەكانــــی میحــــوەری ناوەنــــدی عێراقیش شــــەڕ هەیە لەدژی داعش و لەم چەند رۆژەی رابــــردوودا حەویجــــە و میقدادیەیان كۆنتڕۆڵ كردۆتەوە، بەاڵم ئەوەی هەیە هێزەكانی عێراق لــــەو ناوچانە خاون و وەك هێزی پێشــــمەرگە ئەكتیڤ نین، هەر بۆیە ناتوانن لەو میحوەرانەی

هێزی پێشمەرگەی لێیە هاوكاریمان بكەن".بــــۆ نوێشــــدا لەســــتراتیژیەتێكی رووبەرووبونــــەوەی داعش حەیــــدەر عەبادی هەوڵــــی دروســــتكردنی فەوجــــی میللــــی داوە لەكوردستانیشــــەوە، بــــەاڵم ئــــاری هەرســــین ئــــەو زانیاریانــــە رەتدەكاتەوە و دەڵێ "پرســــی دروســــتكردنی میلیشیای ســــەربازی لەناوچە كوردییەكان دوورە لەراســــتی، ئێمە بەردەوام لەگەڵ وەزیری پێشمەرگە لەسەر خەت بووین و قســــەمان كردووە، ئەوانیش بەدواداچونیان بۆ كردووە و هەر كەسێكیش لەهەر شوێنێكی كوردســــتان بێت و خەریكی ئەم جۆرە كارانە بێــــت لێپرســــینەوەی لەگەڵــــدا دەكرێت، ئێســــتا ناوچە دابڕێندراوەكانیش ئاسایشــــیان لەالیەن هێزی پێشمەرگەوە پارێزراوە و هیچ پێویستی بەو جۆرە هێزانە نییە، تەنها هێزێك كە گرەنتی ئاســــایش دەكات هێــــزی پێشــــمەرگەیە، بۆیــــە دەبێــــت حكومەتی ناوەندی پێشــــی خۆشــــبێت كە پێشــــمەرگە ئەو ناوچانە لەدەســــتی داعش

دەپارێزێت".لە بەرامبەردا وەســــتا رەســــوڵ ســــەركردە ســــەربازیەكەی یەكێتی دروســــتكردنی هێزی پارێــــزگاكان بۆ بەرگریكــــردن لەپارێزگاكانیان بەگرنگ ناودەبات و دەڵێ "بڕیارێكی حكومەتی ناوەنــــدی هەبــــوو بــــۆ دروســــتكردنی هێزێكی میللی كە لەبەردەستی پارێزگاری پارێزگاكاندا بێــــت، بــــۆ ئــــەوەی بەرگــــری لەپارێزگاكانیان بكەن، من ئەو بڕیارەم پێباشە، چونكە ئەوكاتە

پارێزگاكان مەترسیان كەمتر لەسەر دەبێت".بەوتەی وەستا رەسوڵ شتێكی ئاساییە گەر ئەو هێزە لەكەركوكیش دروستبكرێت، دەشڵێت "راســــتە لەكەركــــوك دۆخەكە جیــــاوازە، بەاڵم ئاساییە گەر لەوێش ئەو هێزە دروستبكرێت و لەگەڵ هێزی پێشمەرگەدا هەماهەنگیان هەبێت

و شارەكە بپارێزن".

رێكخراوی بەدر لەعێراق ئەوەی راگەیاندبوو، كــــە خەڵك چــــاوەڕێ بوون ســــوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە دژی یەكتر شەڕ بكەن، بەاڵم ئەوەتا پێكەوە عێــــراق لەداعش رزگار دەكەن. هەمــــوو ئەمانــــەش لــــە كاتێكدایــــە كە لەســــەر گۆڕەپانی جەنگ بەرەوپێشــــچوونێكی ئەوتۆی ســــوپای عێــــراق لەشــــەڕەكەیدا دژی داعــــش

بەدیناكرێت.ســــوپای عێراق لەپــــاش رووخانــــی رژێمی و دامەزرایــــەوە 2003 لەســــاڵی و بەعــــس بودجەیەكــــی 25 ملیــــار دۆالری بۆ مەشــــق و راهێنانی تەرخانكرا و ژمارەی سەربازەكانیشی گەیشتە نزیكەی 250 هەزار كەس. ئەم سوپایە خاوەن 400 دەبابەیە، لەوانە دەبابەی ئەمریكی و روسی، هەروەها 2500 ئۆتۆمبێلی زرێپۆش و 278 فڕۆكــــە، كــــە فڕۆكــــەی بــــێ فڕۆكەوان لەخۆدەگــــرن و 129 بارهەڵگــــر فڕۆكــــەی و كۆپتەری سەربازییشــــی هەیــــە، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا ناتوانێت لەشەڕی داعشدا هاوكاری

پێشمەرگە بكات.لەچەند رۆژی رابردووشــــدا فوئاد حوسێن هەرێمــــی ســــەرۆكایەتی دیوانــــی ســــەرۆكی كوردســــتان لەكۆنگرەیەكــــی رۆژنامەنوســــیدا داوای لــــە لەشــــكری عێراق كــــرد، كە ئەوانیش لەشــــەڕی داعشــــدا بێنەپێشــــەوە و هــــاوكاری پێشــــمەرگە بكەن. فواد حوســــێن وتی "شەڕی درێژخایەنــــە، و قــــورس شــــەڕێكی داعــــش هیوادارین لەشــــكری عێراقش بێتە پێشــــەوە و هــــاوكاری بــــكات و بێتە بەشــــێك لەم شــــەڕە، چونكە گەر لەهەندێك شــــوێن بۆ نموونە وەك بەنداوی موســــڵ ســــوپای عێــــراق بێــــت، ئەوا پێشــــمەرگە دەچێت لەشوێنی تر شەڕی داعش

دەكات".بــــەاڵم بەوتەی ئاری هەرســــین ســــەرۆكی

لیژنــــەی پێشــــمەرگە لەپەرلەمانــــی عێــــراق ســــوپای كوردســــتان،

ژماره 253 2014/11/8 17

18 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

18 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 19

سياسەت

پرۆژەی ئازادكردنی موسڵ و سێبەری ناكۆكییەكان

پالنی رزگاركردنی موسڵ و كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەولێر و بەغدا

شەنگال و موسڵ وەك هاوكێشەیەكی سیاسی-سەربازی هەرێمی كوردستان و عێراق پێكەوە دەبەستێـتەوە

بەشی سیاسەت

لەم رۆژانەدا پەیتاپەیتا شاندە سەربازییە هاوبەشەكانی ئەمەریكا، عێراق و هەرێمی كوردستان لەهەولێر كۆدەبنەوە. هەمووان هەســــتیان بەوەكــــردوە ئــــەم جموجۆڵە بۆ پەالماردانــــی موســــڵە. لەالیەكی تریشــــەوە ســــوپای عێــــراق هاوشــــێوەی ناوەڕاســــت بنیاتنانــــەوەی بــــۆ عێــــراق خــــوارووی و سوپا هەڵوەشــــاوەكە لەهەوڵی پێكەوەنانی كوردیــــی میلیشــــیایی یەكــــەی چەندیــــن دایــــە! ئــــەم هەواڵنە رێــــك لەكاتێكــــدان، كە حەیــــدەر عەبــــادی بەڵێنــــی داوە بەمزوانە پاكبكرێتــــەوە. لەداعــــش موســــڵ شــــاری راگەیاندنــــی ئەم هەواڵــــە رەنگبێ لەرووی هەواڵگری سەربازییەوە ئەوەندە دروست نەبێــــت، بــــەاڵم هەندێكیش دەڵێن هێرشــــە ســــەرەكییەكە بڕیــــارە لەناوچەكانی ئەنبار ئەنجامبدرێ، بۆیە دەیانەوێ ســــەرنجەكان

بۆ سەر موسڵ چڕبكرێتەوە!كــــە لەكاتێكدایــــە پێشــــهاتە ئــــەم ناكۆكییەكانی نێــــوان هەولێر–بەغدا تادێت زیاتر تەشەنە دەكات، چونكە ئەو وادەیەی بەغدایــــان بــــۆ كوردســــتانییەكان هێــــزە دیاریكــــردووە، لەمــــەڕ هەناردنــــی بودجە، پێچەوانەكانــــی ژمــــارە خەریكــــە ئەوەتــــا هەرێمــــی بەرپرســــیارانی دەســــپێدەكات. كوردســــتان بەو ئەنجامە گەیشــــتوون، كە بەغدا نایەوێ بودجەی هەرێمی كوردستان بنێرێ و دەیەوێ تا بۆی دەلوێ ئەم چەكە بقۆزێتــــەوە. جا لێــــرەدا پرســــیارێك خۆی زەقدەكاتــــەوە: ئایــــا پالنــــی رزگاركردنــــی شاری موسڵ لەژێر سێبەری ئەم ناكۆكییە قواڵنــــەدا ســــەردەگرێت؟ ئەگــــەر ئەم پالنە خــــۆی پالنێكــــی ئەمەریكاییە، ئەی پشــــكی وەزارەتی پێشــــمەرگەی كوردســــتان چییە و ستراتیژییە ســــەربازییەكانی گرتنەوەی

موسڵ چۆن پۆلێن دەكرێن؟

20 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

كێشــــەكان: پرســــی موســــڵ – پرســــی شەنگال

لێرەدا هاوكێشەیەكی سیاسی–سەربازی هاوبــــەش هەرێمــــی كوردســــتان و عێــــراق یەكەمیــــان، دەبەســــتێتەوە: بەیەكــــەوە مەسەلەی شــــەنگال بۆ هەرێمی كوردستان چارەنوسیە. ئەمە هاوكێشەیەكی هاوتاشی هەیە، كە ئەویش مەســــەلەی شاری موسڵە، چونكە شەنگال یەكەم شاری كوردستانییە داعش داگیری كردووە، هاوكات موســــڵیش یەكــــەم شــــاری عێراقییــــە كــــە داعــــش بەو خەســــتییە لەماوەیەكی كەمدا داگیریكردوە. بۆیە شەنگال بۆ هەرێمی كوردستان گەلێك گرنگــــە و بەهایەكــــی نەك تەنها ســــیمبۆلی، بەڵكو ستراتیژیشــــی هەیە. ئەمە لەكاتێكدایە شــــاری موســــڵیش بــــۆ عێراق هــــەم بەهای سیمبۆلی و هەم بەهای ستراتیژیشی هەیە. حكومەتی عێراق لەكاتێكدا دەیەوێ پالنی ئازادكردنی شــــاری موســــڵ پیادەبكات، كە هێشتا ناكۆكی و كێشەكانی لەگەڵ هەرێمی بۆیــــە چارەســــەرنەكردووە. كوردســــتان پسپۆڕانی سیاسی پێیانوایە ئەم پالنە لەژێر سێبەری ئەم ناكۆییە ستراتیژیانەدا ئەستەمە سەربگرێت! هۆیەكەیشی ئاشكرایە: هەرێمی لەهــــەزار زیاتــــر بەدرێژایــــی كوردســــتان كیلۆمەتــــر بەرەیەكــــی بەرفراوانــــی جەنگی لــــەدژی داعش كردۆتــــەوە، رۆژانــــە دەیان كــــەس دەكوژرێــــن و بەدەیانیــــش برینــــدار دەبــــن. ئەم جەنگە لەكاتێكــــدا بەڕێوەدەچێ، كە هەرێمی كوردستان كێشەی بودجەیشی هەیــــە و ناچارە لەالیــــەك تەحەموللی كەمی بودجــــە بــــكات و لەالیەكیش لەگــــەڵ داعش بەغــــدا لەگــــەڵ لەالیەكیــــش و بجەنگێــــت

كێشمەكێش بكات! ئــــەم جەنگــــە بەمشــــێوەیە بــــۆ هەرێمــــی كوردســــتان ناچێتەســــەر و ناچــــارە بەهەر شێوەیەك بووە دەرویەك بۆ بەڕێوەبردنی هاوتەرازووی هاوكێشەی بەرەكانی جەنگ بدۆزێتــــەوە. هاواڵتیانــــی بەخێوكردنــــی و پسپۆڕان ماوەیەكە هۆشداری ئەوە دەدەن، هەرچی زووترە كێشــــەی دارایی لەهەرێمی مخابــــن بكرێــــت. چارەســــەر كوردســــتان هەوڵەكانــــی ناوبژیوانــــە ئەمەریكاییەكانیش بــــۆ ئەم مەســــەلەیە شكســــتیهێناوە. لێرەوە پێویســــتە هەرێمی كوردستان ســــتراتیژییە بەســــتراتیژییە خــــۆی ســــەربازییەكانی نەبەســــتێتەوە، بەغــــداوە ســــەربازییەكانی چونكە بەغدا ئەولەویەتێكی هەیە و هەرێمی كوردســــتانیش ئەولەویەتێك. بەاڵم دەشــــێ ئــــەم دوو ئەولەویەتە پێكەوە بنوســــێندرێن،

چونكە پرســــی رزگاركردنی شاری موسڵ و شاری شەنگاڵ پرســــێكی پێكەوەنوساوە و ئەســــتەمە ئەمیــــان بێ ئەویــــان و ئەویان بێئەمیان ســــەربگرێت. جا كورد چۆن ئەمە

دەكەن؟رزگاركردنــــی ئەولەویەتــــن: كامیــــان

شارەكان یان پرسی بودجە؟خــــۆی گرنــــگ پرســــێكی لێــــرەدا دەســــەپێنێت: ئایــــا رزگاركردنــــی شــــەنگال بــــۆ هەرێمی كوردســــتان ئەولەویەتی هەیە یــــان چارەســــەركردنی پرســــی بودجــــە و نێــــوان تێكــــڕای پرســــە هەڵواســــراوەكانی هەولێر–بەغــــدا؟ دیارە رزگاركردنی شــــارە داگیركــــراوەكان ئەولەویەتی یەكەمن، بەاڵم پرســــیارەكە لێرەدا ئەوەیە بۆ رزگاركردنی شــــارەكان پێوســــتی بەچــــی هەیــــە؟ دیارە هەمــــووان بەدیهــــی مەســــەلەیەكی وەك دەزانن و دەڵێن پێویســــتی بەســــەرچاوەی مرۆیی و ســــەرچاوەی مــــاددی هەیە. واتە جەنگ پێویســــتی بەپارە هەیــــە. ئەگەر پارە نەبێت هەرێمی كوردســــتان چۆنی دەتوانێ

تیرۆریســــتی دەوڵەتێكــــی لەگــــەڵ جەنــــگ بەڕێوەبەرێت؟ ئەمەیان وەاڵمێكی دووپاڵۆی دەوێــــت، كە الیەكیان جەنگە و الیەكیشــــیان داراییە. خۆی ئێستا هەردووكیان لەهەرێمی كوردستان پرسن و هێشــــتا چارەسەرێكی

بۆ نەدۆزراوەتەوە. جا پســــپۆڕان لەو بڕوایــــەدان ئیدارەدانی ئــــەم بەزمە بۆ هەرێمی كوردســــتان گەلێك لەگــــەڵ دەبێــــت لەالیــــەك واتــــە ســــەختە. دەوڵەتێكی تیرۆریســــتی سوننە بجەنگێت و لەالیەكیــــش دەبێ لەگەڵ دەوڵەتێكی زۆرینە شــــیعە كێشــــمەكێش بۆ وەرگرتنەوەی مافە دەستورییەكانی بكات و شەڕی سەروەری بــــكات. جــــا لێــــرەوە هەرێمــــی كوردســــتان دەكەوێتــــە ســــەر دووڕیانێــــك، ئایــــا دەبێ ئەولەویــــەت بەكامیان بــــدات: جەنگ لەگەڵ تیرۆر، یاخود جەنگ لەپێناو وەرگرتنەوەی دوو لــــەم چاودێــــران كاتێــــك بودجــــە؟ هاوكێشــــەیە دەڕوانــــن بەڕاســــتی ناتوانــــن بەئەنجامێكــــی پۆزەتیڤ بگەن، داخۆ كامیان هــــۆكاری ئەویتریانەوەیــــە. لەپێشــــەوەی

ژماره 253 2014/11/8 21

دەبێ هەرێمی كوردستان شەنگال یەكالیی بكاتەوە و بۆ موسڵیش بەزەبر بیسەلمێنێ، كە بێ هێزی پێشمەرگە رزگاركردنی موسڵی لەخەون دەچێت

سياسەت

پێویستە هەرێمی كوردستان ستراتیژییە سەربازییەكانی خۆی

بە هی بەغداوە نەبەستێتەوە،

چونكە هەریەكەیان ئەولەویەتێكی هەیە

ئەم ئەســــتەمییەش گەلێك ئاسانە، هەرێمی كوردســــتان پێشــــوازی لەمیلیــــۆن و نیوێك ئــــاوارە كــــردوە، رووبــــەڕووی جەنگێگــــی سەخت بۆتەوە، لەالوش بودجەی پێویستی

بۆ بەڕێوەبردنی ئەم دۆخە نییە. لێرەدا مەســــەلەی كاتیــــش گەلێك گرنگە، یەكالییكردنــــەوە بــــۆ هــــەم كات چونكــــە جەنگــــی دژبــــە تیرۆر هەســــتیارە و هەم بۆ یەكالییكردنــــەوەی جەنگی بودجە: كاتێكیش دەپرسرێ داخۆ بڕیارسازەكانی كوردستان دەیانەوێ كامیان ســــەرەتا یەكالییبكەنەوە، ئەوە وەاڵمەكە شێوەیەكی دووپاڵۆی هەیە، چونكە هەولێــــر لەالیەك بەرنــــگاری تیرۆر دەبێـتــــەوە و لەوالش ناچــــارە لەگەڵ بەغدا بڕواتە پرۆسەیەكی ســــەختی كێشمەكێشی ئــــەم ئەركەكانــــی ئەمــــەش سیاســــییەوە. حكومەتە گەلێك ســــەخت دەكەن و تەنانەت مەســــەلەی سەركەوتنیشــــی دەخەنــــە ژێــــر

پرسیارەوە. ئەنجام: ریسالەت و موهیمەی حكومەتی هەرێمی كوردســــتان گەلێك قورستر بووە،

چونكــــە لــــەدووالوە ناچــــارە جەنــــگ بكات. ئەمەش هاوكێشــــەی شــــەڕی رزگاركردنی موسڵ و شەنگاڵی پێكەوە پەیوەست كردووە. گەلێــــك لەوە قورســــتریش مەســــەلەی ئەو جەنگەیــــە، كە پێدەچــــێ لەئایندەیەكی نزیكدا بەغدا لەرێی میلیشــــیا شیعەكانییەوە بەسەر هەولێریــــدا بســــەپێنێت. ئا لێرەدا پێویســــتە هەولێر لەهــــەردووالوە ئەولەویەتێكی دوو رەهەنــــدی بۆخــــۆی دیاریــــی بــــكات: واتــــە هاوكات لەرێــــی هێزە ســــەربازییەكانییەوە لەبەرەی موسڵەوە مەسەلەی رزگاركردنی موســــڵیش بــــۆ یەكالییبكاتــــەوە، شــــەنگال بەزەبر بیســــەلمێنێ كە بێ هێزی پێشمەرگە رزگاركردنــــی موســــڵی لەخــــەون دەچێــــت، قۆســــتنەوە بەهــــۆی دیكەیــــش لەالیەكــــی لەحكومــــەت– )كشــــانەوە كارتەكانییــــەوە پەرلەمــــان، گرتنــــەوەی ئاوی بەنــــداوەكان، فشــــاری جاڕدانی راپرســــی و سەربەخۆیی و فرۆشــــتنی یەكالیەنــــەی نــــەوت و ...هتد( جەنگــــە سیاســــییەكەی بەســــەر بەرەكــــەی

بەغدادا بسەپێنێت.

22 ژماره 253 2014/11/8

سياسەت

له ده قی ئه و گۆڕانکاریانه ی کارده کاته سه ر کـــۆی سیاســـه ت و ئیئتالفـــه جێۆپۆلیتیکه کانی واڵتانی رۆژهه اڵتی ناوه ڕاست، جۆره دڵنییاییه ک هه بـــوو، کـــه ئامانجـــی ئه کته ره ســـه ره کیه کان چ له ئاســـتی ناوچه و چ لـــه ده ره وه ی ناوچه که لـــه م گه مه سیاســـیانه دا چۆناوچۆنه . به اڵم ئه م دڵنیاییه له گه ڵ بارودۆخی ئه م دواییانه ی سوریا نایه ته وه . سیاســـه تی ئه مڕۆی ســـوریا له سه ر ســـێکوچکه یه ک شـــێوەی گرتـــووه : الیه نگرانی رژێمه که ی به شار ئه سه د، الیه نگرانی خه لیفه ی ئیســـالمی )داعـــش( و ئـــه و گرووپه ئیســـالمیه میانه ڕه وانه ی له گه ڵ هه ردووی ئه و گرووپانه دا له شه ڕدان. لێکدانه وه و پێشبینی ئه م هاوکێشه وایکـــردووه ئه مـــه دژواره . گه لێـــک ســـیانیه ژماره یه ک له ئه کته ره ســـه ره کیه کانی ناوچه كە و ده ره وه ی ناوچه کـــه ش بۆ هه ڵوێســـته کردن به رامبه ر به ره وتی رووداوه کان، دوودڵ و راڕا بـــن. زۆر لـــه م ئه کته رانه وایان پێباشـــه تا ئه و جێیـــه ی بۆیان ده کرێ ئه م هاوکێشـــه ســـیانیه بپارێزن ، ته نانه ت ترسی ئه وه یان هه یه رۆژێک له رۆژان ئه وله ویه تی دووه میان هه ڵبژێرن. ئه م دوودڵیـــه زۆرتر تورکیـــا ده گرێته وه ، هه رچه ند سعودیە و ئه مریکاش پشکێکیان به رکه وتووه .

تورکیا دراوسێیه کی سوریا یه به سنوورێکی هاوبـــه ش و دوورودرێـــژه وه. له مێـــژه پارتی داد و گه شـــه پێدان وه ک ئه ندامێکـــی ناتـــۆ و خوازیـــاری ئه ندامیە تیـــە له یەكێتـــی ئه وروپـــا، له هه وڵدایـــه پەیوه ندیه کانـــی له گـــه ڵ جیهانـــی عـــه ره ب چڕبکاته وه ، هاوکات خاتری کۆمه ڵێک تێبینـــی و روانینـــی دیکـــه ی خـــۆی بگرێـــت و له خه می ئـــه وه دابووه پێگه ی هێـــزی یه که م و

سه ره کی له ناوچه که بۆ خۆی مسۆگه ر بکات.کاتێک شه ڕی ناوخۆیی سوریا ده ستیپێکرد، تورکیـــا رۆڵـــی نێوانكاریـــی هه بـــوو، كاتێـــك ئـــوردوگان گومانـــی ئـــه وه ی هه بـــوو ئه ســـه د درۆی له گه ڵ کردووه ، لە دژی وه ستاو و بووه الیه نگرێکـــی سه رســـه ختی الدانـــی رژێمه که ی

مەرامەكانی توركیا لە رووخاندنی دەسەاڵتەكەی

بەشار ئەسەددارووخانی بەشار ئەسەد زیانێكی زۆر بە نفوزی روسیا و

ئێران دەگەیەنێت و لەبەرژەوەندی توركیا و هاوپەیمانە رۆژئاواییەكانیشی دایە

توركیا دەزانێت كە ئێران دەیەوێت عێراق و سوریای نزیك لەخۆی بكاتە جێگرەوەی رێڕەوی توركیا بۆ

هەناردەكردنی غازی واڵتەكەی بۆ ئەوروپا

بەگەیشتنی عەرەبی سوننە بەدەسەاڵت لە سوریا، كوردەكانی سوریا الواز دەبن، كە ئەمەش بەقازانجی

توركیا و زیانی پەكەكە تەواو دەبێت

ناسر مورادی

22 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 23

سياسەت

ســـه رئه نجامه که ی داعشی لێکه وتووه ته وه . ئه م خوێندنه وه یـــه ویســـته ســـه ره کیه که ی توركیا ناشـــارێتیه وه ، كـــە بریتیە لەوەی، گەر به شـــار ئه ســـه د بکـــه وێ، رادیکاڵیزمیـــش ســـنووردار

ده بێته وه .لـــه جۆرێـــک بنیاتنانـــه وه ی ژیانـــه وه و به دامه زرانـــی ته نیـــا نیوعوســـمانیگه ری، ده سه اڵتێکی هه ماهه نگ یان نزیک له ئانکارایه که به دیده کرێ، ئه مه ش به واتـــای به رفراوانبوونی ده ســـه اڵتی توركیا دێت له رووی جیۆپۆلێتێك، قه ومی، ئابـــووری و ئایدیۆلۆژیاوه ، به جۆرێک کـــه له بابه تـــی رکه به رایه تـــی ناوچه یـــی له چاو ئێران، سعودیه و ئیسرائیل پێگه یه کی به هێزتری پێده به خشێ. له مڕووه وه به رده وامیی هەژمونی که مینـــه ی عه لـــه وی له ســـوریای بـــه دڵ نییـــه ، حاڵه تێکی دیکه ئه وه یه که له ئه گه ری به ده سه اڵت گه یشـــتنی حکومه تێکی ســـوننه له سوریا ، ئەمە دەبێتـــە هۆی الوازبوونی کورده کانی ســـوریا ، واتای الســـه نگکردنی بااڵنسی هێزه له قازانجی توركیا و به زه ره ری په که که . هه روه ها زاڵبوونی هێزه کانی الیه نگر یان دڵخوازی توركیا به سه ر گۆڕه پانی ســـوریادا ، قوواڵیی ســـتراتژیکی ئه م واڵته به رفراوان ده کات. مه فهومه پێچه وانه که ی واتـــه : ســـنووردارکردنی قوواڵیی ســـتراتژیکی ئێران که تا ناودڵی خاکی لوبنان پێناسه کراوه . ده خاتـــه زۆر ئیمکاناتێکـــی کـــه به تایبه تیتـــر به رده ســـتی بۆ مانۆڕ دان له پرۆســـه ی ئاشتی و هاوکێشـــه کانی رۆژهه اڵتی ناوه ڕاست، ئیدی

له م نێوه دا ته نیا پشت به حه ماس نابه ستێ.ســـوریا لـــه م ســـااڵنه ی دواییـــدا رێڕەوێكی نمونەییـــە بـــۆ گواســـتنه وه ی غازی ئێـــران بۆ ئه وروپا له رێی دەریای ناوەڕاســـتەوە، تاوه ک له تورکیا بێ نیاز بێت، له مباره شـــه وه دانیشتن و رێککه وتـــن کـــراوه له نێـــوان ئێران،عێراق و ســـوریا که ســـه ری ئه م میحـــوه ره به ئێرانه وه تورکیـــا بااڵده ســـتبوونی له ئه گـــه ری به نـــده . له ده ســـه اڵتی دوارۆژی ســـوریادا، هه موو ئه م

هاوکێشـــانه له به ریه ک هه ڵده وه شێنه وه و ئه مه تورکیایـــه که قازانـــج ده کات، له الیه ک ده توانێ نرخی غازی ئێران دابه زێنێ بۆ ئاســـتێکی نزم، له الی دیکه وشـــه وه وه ک پێشووتر خۆی وه ک شاڕێیە کی ئەمین بۆ گواستنه وه ی غازی ئێران بۆ ئه وروپـــا مه تره ح بکات، کێشـــانی ئه م هێڵه ده بێتـــه هۆی ســـازبوونی میکانیزمی فشـــاری

سیاسی و ئابووری بۆ سه ر ئێران. هه روه هـــا بااڵدەســـتبوونی هێزه کانی نزیک بنه ڕه تـــی گۆڕانـــکاری له ئه گـــه ری له توركیـــا بـــۆ بـــاش توانایەكـــی له ســـوریادا، سیاســـی ده وڵه تـــی تورکیـــا فه راهـــه م ده کات، تـــا لـــه م بخاتـــه ســـه ر کاریگـــه ری فشـــار و رێـــگاوه سیاســـه ته کانی به غـــداش، به مـــه ش له گه مـــه ی سیاســـی، ناوچه یی و رکابه رایه تیکردنی له گه ڵ ئێرانـــدا پێگەیەكـــی له باری ده ســـت ده که وێت. له ئه گـــه ری ئـــه و گۆڕانکاریانه دایه کـــه توركیا ده توانـــێ چاره ســـه رێکی دڵخـــواز بۆ کێشـــه ی پارێـــزگای هاتای )که ســـوریا چـــاوی ته ماحی تێبڕیـــوه ( و هه روه هـــا چۆنیه تی دابه شـــکردنی ئاوی فـــوڕات ببینێته وه . ده بـــێ ئاماژه ش به وه بدرێ، که ســـوریا رێـــڕەوی پێوه ندی تورکیایه له گه ڵ رۆژهه اڵتی ناوه ڕاستدا، هه ر ئێستاکه که شه ڕ و ملمالنێ له ئارادایه ، سااڵنه چه ند ملیارد دۆالر زیانی بۆ توركیا به دواوه یه ، به تایبه تی بۆ هه نارده ی ئه م واڵته که به ئەردەن و ســـوریا دا تێده په رێ. له ئاســـتی نێوده وڵه تیـــدا، له ئه گه ری وه هاگۆڕانکاریـــه ک کـــه مه به ســـت رووخانـــی ده ســـه اڵتی به شـــار ئه ســـه د و جێگیربوونـــی حکومه تێکـــی دۆســـت یـــان نزیـــک له تورکیایه ، بازنـــه ی نفوزی روســـیا له حـــه وزه ی ده ریای ناوەڕاســـت، که ده ســـه اڵته که ی ئه سه د دوایین پێگه یه تـــی، به رته ســـک ده بێتـــه وه. له م گۆشـــه نیگایه وه وه ها گۆڕانکارییـــه ک هه م به قازانجی توركیـــا و هاوپه یمانـــه رۆژئاواییه کانـــی ته واو ده بـــێ، هه میش به زه ره ری کۆماری ئیســـالمی

ئێرانه .

ئه ســـه د. ئه م سووڕانه له سیاســـه تی ده ره وه ی تورکیـــا، دۆخـــی ناوخـــۆی تورکیا شـــی به ره و ئاڕاســـته یه کی دیکه بردووه ، به تایبه ت لەبارەی

پرۆسه ی ئاشتی له گه ڵ په که که . تورکیا چ قسه یه کی بۆ وتن هه یه ؟

تورکیـــا رایگه یاندووه شـــه ڕی دژ به داعش، ئه مـــه ده کات، به هێـــز ئه ســـه د رژێمه کـــه ی تاڕاده یه کـــی زۆر دروســـته . بـــه اڵم بـــژارده ی لێـــره وه راســـت دوودڵبوونـــی و تورکیـــا و چـــاوه ڕوان توركیـــا ده گـــرێ. ســـه رچاوه خوازیاری ئه وه یه ئه مریکا شـــه ڕی دژ ئه سه د به الڕێـــدا نه بات، به تایبه ت که خوازیاری دانانی ناوچـــه ی دژه فڕینه ، ئه مریـــکاش رایگه یاندووه بـــێ ره وانه کردنی هێـــزی زەمینـــی، هه رجۆره پێشره وییه ک دژواره . لێره دا بژارده یه کی دیکه له به رده م تورکیایه ، ئه وله ویه تی دووه م کامه یه ؟ ئه گـــه ر ئه وله وییـــه ت شـــه ڕی دژ به داعش بێ، پشتیوانیکردنی ئیسالمیه میانه ڕه وه کان که متر و که مڕه نگتـــر ده بێتـــه وه ، ئه گـــه ر ئه وله وییه ت شه ڕی دژ به ئه سه د بێ، دیسان داعش به هێزتر

ده بێ.توركیـــا هه روه هـــا ده ربـــاره ی وتوێژه کانی له گـــه ڵ په که کـــه دوودڵـــه . ئه گـــه ر توركیا به م کورده کانـــی دژواری بارودۆخـــی شـــێوه یه رۆژئـــاوا پشـــتگوێ بخات، پرۆســـه ی ئاشـــتی ئاڕاســـته یه کی دیکه به خۆوه ده گرێ، هه روه ک په که کـــه له مباره وه هۆشـــداری داوەتە توركیا ، به داعـــش توركیـــا دژ ئه گـــه ر به پێچه وانـــه وه بجوڵێتـــه وه ده ره نجامه کـــه ی ده بێتـــه ئـــه وه ی له میانـــه ی هێـــزه وه له مه وقیفـــی په که کـــه دانیشـــتنه کانی له گه ڵ تورکیا، ده ستبااڵتر بێ و

ئاستی چاوه ڕوانیه کانی بباته سه ر.به رواڵه ت خوێندنه وه ی توركیا به م شێوه یه : به رده وامبوونی حکومه ته که ی به شـــار ئه ســـه د و ئـــه و قه یرانـــه ی به رۆکی گرتـــووه ، هه روه ها رارابوونی رۆژئاوا بۆ لێدانی ئه سه د، زه مینه ی فه راهه مکـــردووه بۆ تەراتێنـــی رادیکاڵیزم، که

ژماره 253 2014/11/8 23

24 ژماره 253 2014/11/8

مەرگی خامەنەیی ئێران بە چ ئاقارێكدا دەبات؟

سياسەت

تابۆی هه ڵبژاردنی رێبه ر دوای مه رگی خامه نه یی

"نه خۆشكەوتنی رێبه ران له واڵتانی نادیموکرات وه ک که یسێکی ئاسایشی نه ته وه یی لەقەڵەم دەدرێت"

ژماره 253 2014/11/8 25

سياسەت

هه موو ئه و که سانه ی که ڵکه ڵه و حه زی

جێنشینی دوای خامەنەیی هه ڵیگرتوون، له خودی خامه نه یی رادیکاڵتر و

توندوتیژتن

که ســـایه تیه ناسراوه کانی لوبنانی و سوری تیـــرۆر بـــکات، پاشـــان له عێراق پشـــتگیری له ره وتـــی تیرۆریـــزم کـــرد و دواتـــر بـــۆ به ره نگاربوونه وه ی شۆڕشـــگێرانی سوری

شااڵوی خوێنی وەڕێخست.خۆیدایـــه ، له جێـــی پرســـیاره ش ئـــه م ئایـــا مه رگـــی رێبـــه ری ئێـــران ده بێته هۆی ئێـــران؟ سیاســـه ته کانی باشـــتربوونی له راســـتیدا وەاڵمـــه نه رێنیه کـــه گونجاوتره ، هه مـــوو ئه و که ســـانه ی که ڵکه ڵـــه و حه زی جێنشینی هه ڵیگرتوون، له خودی خامه نه یی رادیکاڵتر و توندوتیژتن. سه رباری ئه مه ش نابێ ده وری سوپای پاسداران له بیربکرێت. ملمالنێکانـــی مه یدانـــی کـــه ســـوپایەك لـــه ده ره وه ی ســـنووره کانە، لـــە عێـــراق و سوریا و لوبنان و یه مه ن و غه ززە، چ جای گۆڕه پانی سیاســـی ناوخۆی ئێـــران. به پێی راپۆرتێکـــی رۆیتـــەرز، وه النانـــی فاکته ری ســـوپای پاســـداران له بابه تـــی هه ڵبـــژاردن، یـــان ده ستنیشـــانکردنی جێگره وه یـــه ک بۆ رێبه ری ئێران شـــتێکی ساویلکانه یه . که ریم ســـه جادپور کارناســـێکی بـــااڵی کاروباری ئێـــران له دامـــه زراوه ی کارینگی بۆ ئاشـــتی نێوده وڵه تی، ده رباره ی که یســـی هه ڵبژارنی رێبه ری داهاتووی ئێران به دووری ده زانێ فه رمانده بااڵکانی سوپا ته سلیمی کۆمه ڵێک

ئایه توڵاڵی په ککه وتوو بن.به وته ی مه هـــدی خه له جی "روحانیه کان" به دوای که سێکه وه ن که به رژه وه ندیه کانیان مســـۆگه ر بـــکات، ســـوپایه کانیش به هه مان دوو لـــه م کام هیـــچ له ئه نجامـــدا شـــێوه ، و کۆنتـــرۆڵ له ژێـــر نایانـــه وێ الیه نـــه ســـه یته ره ی ســـه ر و تری خۆیاندابـــن. هـــه ر له مبـــارەوە ناوه نـــدی لێكۆڵینـــەوەی "راند" کـــه دامه زراوه یه کـــی ئه مریکییه ، راپۆرتێکی ده ربـــاره ی داهاتـــووی رێبەرایەتیـــی ئێران بـــۆ باســـه ئـــه م باڵوکردۆتـــه وه . گرنگـــی ئه مریکیه کان چه ندقاته ، به تایبه ت که جۆرێك لە بارگرژی له نێوان هه ردووالدا هەیە، یه ک له وانـــە چاره ســـه رکردنی که یســـی ئه تۆمی ئێرانـــه . سیاســـیه کانی ئه مریـــکا ده رباره ی دیاریکردنی جێنشـــینێک بۆ عه لی خامه نه یی چه ند ئه گه ر و گریمانه یه کیان خستۆ تەڕوو، یەكێك لەئەگەرەكان جێنشینبوونی كەسێكە، که بارودۆخی ئێســـتاکه به باشـــترین شێوه رابگـــرێ. ئه گه رێکی دیکـــه هه ڵبژاردنه وه ی له راپۆرته کـــه ی ره هایـــه . دیکتاتۆرێکـــی ناوه نـــدی رانـــد، ســـێ فاکته ری ســـه ره کی ده ستنیشانکراون، که راسته وخۆ پەیوەندیان به دیاریکردنـــی جێگره وه که هه یه : باڵباڵێن و که ســـایه تیه خـــاوه ن نفـــوزه کان، داهاتووی

پارێـــزراو، و ئه منـــی له باره گایه کـــی له ناوه نـــدی شـــاری تـــاران کـــه زۆر جـــار "به یتـــی رێبـــه ری" پێده وتـــرێ، پیاوێکی 75 سااڵن ژیان به ســـه رده بات، که رێبه رایەتی کۆماری ئیسالمی ئێرانی له ئه ستۆیه . قه ده ر وایه تا دوا ســـاته کانی مه رگی له ســـه ر ئه م کورســـیه بمێنێتـــه وه . عه لـــی خامه نه یی که 25 ســـاڵه وه ک سیاســـییه ک به ده سه اڵتێکی بێســـنوره وه رێبه ریـــی کۆماری ئیســـالمی کردۆ ته پیشـــه ی هه میشـــه ی خـــۆی. بەاڵم ئێســـتا به پێی ئـــه و هه وااڵنـــه ی ده رباره ی دۆخی ته ندروستی ناوبراو باڵوبوونه ته وه ،

باری ته ندروستیه که ی ناجێگیره.ناجێگیربوونی باری ته ندروستی رێبه ری ئێران یان هه ر جۆره گومانێک له م باره وه ، کۆمه ڵێک بـــاس و بابه تی له میدیا و ناوه نده لێکۆڵینه وه ییه کانـــی جیهـــان وروژانـــدووه ، به تایبـــه ت الی ئه مریکیه کان بۆ ته پرســـێکی سه ره کی. ئه م باس و بابه تانه به که سایه تی گرێـــدراون، خامەنەییـــەوە جێگـــره وه ی هەروەهـــا بەئاینده ی سیاســـی ئێران و ئه و ســـیناریۆیانه ی که بۆ ئاینده ی سیاسی ئه م

واڵته گریمانه ده کرێن.له ســـه رۆک گه لێـــک ئێـــران رێبـــه ری کۆمـــاری ئـــه م واڵتـــه به هێزتره ، له یاســـا و لـــه ده ره وه ی یاســـای ئه م واڵتـــه هیچ هاوتا و رکه به رێکـــی نیـــە ، له بڕیـــاردان له پرســـه هه ســـتیار و گرنگه کانی ناوخۆ و له ئاســـتی نێوده وڵه تیدا قســـه ی یه که م و کۆتایی پێیه . "مه هدی خه له جی" شرۆڤه کاری ئه نیستیتۆی واشـــنتۆن له مباره وه ده ڵێ: نه خۆشكەوتنی وه ک نادیموکـــرات له واڵتانـــی رێبـــه ران که یســـێکی ئاسایشـــی نه ته وه یـــی لەقەڵـــەم

دەدرێت.ئێستا پرسیاری سه ره کی ئه مه یه : له وه ها دۆخێکی ئاڵـــۆزدا، ئه گه ر خامه نه یی بمرێت، له دوای مه رگی چ گۆڕانکارییه ک رووده دات؟ سیســـته می سیاســـی ئێـــران و رژێمە که ی، له جـــۆری خۆیـــدا ده گمه نه . به گشـــتی ئه و سیســـته مانه ی تاکڕه وییـــان تێدایه و به تاکه که ســـێکه وه گرێـــدراون، بەدڵنیاییه وه دوای مه رگی که سه که ، ئاینده ی سیاسی واڵته که ش توشـــی شـــڵه ژان و گۆڕانـــکاری ده بێته وه . نموونـــه ی ســـوریا نمونه یه کی به رده ســـته . بەشار ئه سه د دوایی کۆچی باوکی، هه موو هاوکێشه کانی به ئاڕاسته یه کی دیکه دا گۆڕی و به کرده وه له چوارچێوه ی هاوپه یمانییه کی ناوچه ییـــدا که وتـــه خزمه ت سیاســـه ته کانی ئێران. به ره به ره ئه و بوێریه ی په یداکرد، که

ئیـــۆری ویالیه تـــی فه قیهــــ و ســـه رئه نجام بانده کانـــی به ســـتراوه به رێبه ری ئێســـتای ئێران، که گرنگترینیان ســـوپای پاســـدارانه . هه ر به م پێیه ش پێنج سیناریۆی خستۆته ڕوو. یه کـــه م: ئه گه ر رێبـــه ری داهاتـــوو هه ڵگری کاراکته ر و تایبه تمه ندیه کانی ئێستای رێبه ر بی، بێگومـــان بارودۆخی هه نووکه یی وه ک هەڵبژاردنـــی دووه م: ده مێنێتـــه وه. خـــۆی دیکتاتۆرێـــک به ده ســـه اڵت و ســـه اڵحییه تی کـــه سیاســـی و ســـه ربازی و مه زهه بـــی ده ستنیشـــانکراوی الیه نێکـــی تایبـــه ت بێت. ســـێهه م: رێبه رێکی ریفۆرمخـــواز که زیاتر دامه زراوه کانـــی وەاڵمگـــۆی له خامه نه یـــی کۆمـــاری و ده نگی ده نگده ران بێ. چواره م: دیاریکردنـــی ئه نجومه نێکـــی رێبـــه ری کـــه جێی تاکه که ســـی رێبه ر بگرێته وه . پێنجه م: هه ڵوه شانه وه ی رێبه ریی موتڵه قی فه قیهـ به

قازانجی کۆماریخوازه کان. "عه لـــی ئه نســـاری" مامۆســـتای زانکۆی "ســـێن ئه ندێروێزی" سكۆتلەندی له ئه گه ری مه رگـــی خامه نه یی رایوایه به ســـێ شـــێوه جێگره وه یـــه ک دیاری ده کـــرێ. یان ئه وه ی ئه نجومه نی شارەزایان پرۆژەی ئه نجومه نی رێبـــه ری گه اڵڵه ده کات، یـــان ئه وه ی رێبه ر وه ســـیه تنامه یه ک له دوای خـــۆی به جێبێڵێ و که ســـێکی نزیکـــی نـــاو بازنه کـــه ی خۆی هه ڵبژێرێ. حاڵه تی سێیه م که پرسه که ئاڵۆز و دژوارتر ده کات، ئه مه یه که که سێکی وه ک رێبه ر هه ڵبژێردرێ. ئه و که ســـه ده بێ ببێته ئایدیۆلۆجیستی یه که می کۆماری ئیسالمی

و قسه ی یه که م و کۆتایی پێبێت.ئێـــران ئه مـــڕۆی سیاســـی سیســـته می و رادیـــکاڵ سیســـته مه وێکچـــووی داخراوه کانی جیهانه ، که سیاســـه ته کانی له چه شـــنی حکومه ته کانی سه دام و قه زافی و کیم جونگه ، له راستیدا هیچ که س به دروستی دڵنیا نییه ، که ئه گه ر سبه ی خامه نه ی بمرێ، دوارۆژی ئه م سیسته مه چۆناوچۆن ده بێ.

بەشی سیاسیەت

26 ژماره 253 2014/11/8

بوون بە سەرۆك بێ هەڵبژاردن"سوپاســـی ســـەرۆكی پێشـــووتر )جیراڵد فۆرد( دەكەم، بۆ ئەو هەواڵنەی دای، لەپێناوی ســـاڕێژكردنی زامـــی رووداوی ئابڕووبەری واتەرگەیت لە جەســـتەی واڵتەكەماندا". ئەمە وتەی "جیمـــی كارتەر"ی ســـەرۆكی ئەمریكا فـــۆرد" وەك "جیراڵـــد دوای كاتێـــك بـــوو،

سەرۆك هەڵبژێردرا. جێراڵد فۆرد تاكە سەرۆكی ئەمریكایە، كە بێ هەڵبـــژاردن، واتە بەدیاریكـــردن بووە بە جێگری ســـەرۆكی ئەمریكا و پاشـــانیش هەر بێ هەڵبژاردن بۆ ســـەرۆكایەتی واڵت دیاری

كرا.سەرەتا سەرۆكی پێشووتری خۆی "ریچارد نیكســـۆن" وەك جێگری خۆی دەستنیشـــانی كرد، دوای دەستلەكاركێشـــانەوەی "ســـپیرۆ ئاگینو"ی جێگری ئەوكاتی سەرۆكی ئەمریكا، بەهـــۆی تێوەگالنـــی لـــە تۆمەتـــی وەرگرتنی بەرتیل و خۆدزینەوە لە باج. ئەوكات نیسكۆن "جیراڵد فۆرد"ی وەك جێگری خۆی لە شوێنی ئاگینـــو دەستنیشـــان كرد. دواتریـــش كاتێك بەهۆی رووداوی ئابڕووبەری واتەرگەیتەوە ریچارد نیكســـۆن دەســـتی لەكاركێشـــایەوە، "جیراڵـــد فۆرد" كە ئەوكات جێگری ســـەرۆك بـــوو، بـــووە ســـەرۆكی ئەمریكا لە شـــوێنی

نیكسۆن. خەسڵەتە جیاكەرەوەكانی جیراڵد فۆرد

جیراڵد فۆرد چەند خەســـڵەتێكی جیاواز لە ســـەركردەكانی تری ئەمریكای هەبوو. وەك ســـیناتۆر "رۆبـــەرت جرفین" باســـی دەكات، ئەو كەســـێك بوو هیچ دوژمنێكـــی نەبوو. لە هەموو ســـەرۆكەكانی تری ئەمریكاش زیاتر عاشـــقی وەرزش بوو و خۆشی وەرزشەوان

و یاریزانی تۆپی پێ بوو.دەگێڕنەوە لەســـااڵنی شەســـتەكان، كاتێك "لیندۆن جۆنســـۆن" ســـەرۆكی ئەمریكا بوو، "جیراڵد فۆرد"یش سەرۆكی كوتلەی كەمینەی كۆماریـــەكان بوو لە كۆنگرێســـدا. جارێكیان جۆنســـۆن بەهۆی هەندێك لە سیاسەتەكانی كۆماریەكانەوە لە جیڕاڵد فۆرد توڕە دەبێت و دەڵـــێ "كاتی خۆی تۆپی پێ كاری تێكردووە، چونكـــە لەكاتی یاریكردندا خودەی نەكردۆتە سەری"!!! مەبەســـتی جۆنسۆن ئەوە بوو، كە ئەو تۆپانەی بەسەر لێیداون، كاریان لە مێشك

و ئەقڵی جیراڵد فۆرد كردووە كردووە!!!گۆرانیبێـــژە كچـــە و فـــۆرد جیڕاڵـــد

مەكسیكیەكەجارێكیـــان لـــە ئێـــوارە خوانێكی كۆشـــكی

سياسەت

تاكە سەرۆكی هەڵنەبژێردراوی ئەمریكاجیراڵد فۆرد

مەریوان عومەر

ژماره 253 2014/11/8 27

مەراسیمی سوێندخواردنی جیڕاڵد فۆرد، لەكاتی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی ئەمریكا

سياسەت

ســـپیدا، كچـــە گۆرانیبێژێكـــی بـــە رەچەڵەك مەكســـیكی بانگێشـــت دەكرێت. ئـــەو كچە بە دەنـــگ و بـــە جوانیەكەی ســـەرنجی هەموو ســـەرۆك تەنانـــەت رادەكێشـــێت. الیـــەك جیراڵـــد فۆردیش ناتوانێت سەرســـامی خۆی بـــەو كچـــە گۆرانیبێـــژە بشـــارێتەوە. بۆیـــە كاتێـــك ئاهەنگەكـــە تەواو دەبێـــت، لێی نزیك دەبێتەوە و قســـە دەكەن. كچە گۆرانیبێژەكە لـــە ســـەرۆك دەپرســـێ "حـــەز بـــە چ جۆرە خواردنێكـــی مەكســـیكی دەكەی"؟ ســـەرۆك فۆردیـــش بـــە بزەیەكـــەوە پێیدەڵـــێ "واز لـــە خواردنی مەكســـیكی بهێنە، تۆ خۆت گرنگی، تـــۆ لـــە هەمـــوو خواردنێـــك بەچێژتـــری"!!!! لـــەو كاتەدا "بێتی" هاوســـەری ســـەرۆك ئەم قســـەیە دەبیســـتێت، زۆر پێی پەست و توڕە دەبێـــت، بەجۆرێـــك ناتوانێت بەرگـــە بگرێت و قســـە نـــەكات، بۆیـــە بەتوڕەییـــەوە بانگی هاوسەرەكەی "سەرۆك فۆرد" دەكات و پێی دەڵێ "ئەمە دواهەمیـــن جارە ئەو ئافرەتە پێ

دەخاتە كۆشكی سپیەوە". پاڵتۆكەی جیراڵد فۆرد

لەســـاڵی 1974، جیراڵد فۆردی ســـەرۆكی ئەمریكا وتوێژێكی لەگەڵ "لیۆنید بریجتیڤ"ی ســـەرۆكی ئەوكاتی یەكێتی سۆڤیەت دەبێت. جیراڵـــد وتوێـــژەكان، تەواوبوونـــی دوای فـــۆرد تێبینـــی دەكات، كە ســـەرۆكی یەكێتی ســـۆڤیەت زۆر بـــە دیقەتـــەوە لـــە پاڵتۆكەی بـــەری دەڕوانێـــت، كـــە پاڵتۆیەكـــی گرانبەها

بـــوو و دیاری یەكێك لـــە هاوڕێكانی "جیراڵد فـــۆرد" بوو. ئـــەم ســـەرنجدانەی ســـەرۆكی ســـۆڤیەت هەروا بەردەوام دەبێت و سەرۆك فۆردیش زۆرتر هەســـتی پێدەكات، تا دەگەنە فڕۆكەخانـــە. لـــەوێ چەنـــد چركەیـــەك بـــەر لەوەی ســـەركەوێتە ســـەر فڕۆكەكە، جیراڵد فـــۆرد بەناچاری پاڵتۆكـــەی دادەكەنێت و بە دیاری دەیداتە ســـەرۆكی یەكێتی سۆڤیەت و

ئەویش بە خۆشحاڵیەوە قبوڵی دەكات!! سەگەكەی جیراڵد فۆرد

جارێكیـــان جێراڵـــد فـــۆرد و خێزانەكـــەی لەســـەر ســـفرەی نانخواردنی ئێـــوارە دەبن لە كۆشـــكی سپی، لەپڕ ســـەگەكەی سەرۆك لەوكاتـــەدا ژووری نانخـــواردن پیس دەكات. یەكێـــك لـــە خزمەتكارەكانی كۆشـــكی ســـپی دەیەوێـــت پاكـــی بكاتـــەوە، بـــەاڵم لەوكاتەدا ســـەرۆك فۆرد بەپەلە دەچێت ماسیحەكە لە خزمەتكارەكە وەردەگرێت و پێی دەڵێ "ئەوە ســـەگی منە ئێرەی پیسكردووە نەك هی تۆ، بۆیـــە دەبێ من پیســـییەكەی البـــدەم و پاكی

بكەمەوە"!!!! دڵنەوایی "بێتی" بۆ هاوسەرەكەی

بەرلـــەوەی جیراڵـــد فۆرد لەســـاڵی 1977 گرەوی هەڵبژاردن بدۆڕێنێت و پۆســـتەكەی رادەســـتی "جیمی كارتەر" بكات، بانگێشـــتی بـــۆ "هیوســـتون" لـــە دەكرێـــت ئاهەنگێـــك بـــۆ یارمەتـــی و كۆمـــەك كۆكردنـــەوەی توێژینەوەكانـــی بواری شـــێرپەنجە. ئەوكات

ئـــەو لەســـەر رەزامەنـــدی فـــۆرد جیراڵـــد بانگێشـــتنامەیە دەربڕیبوو. بەاڵم بەر لەوەی مەراســـیمی بـــكات، ئاهەنگەكـــە ســـەردانی رادەستكردنی پۆســـتەكەی بە جیمی كارتەر بەڕێوەچـــوو و چیتر جیراڵد فۆرد ســـەرۆكی ئەمریـــكا نەبـــوو. ئینجا كاتێـــك جیراڵد فۆرد لەگەڵ هاوســـەرەكەی "بێتی" بـــە فڕۆكەیەك بەرەو هیوســـتون بەڕێدەكەون، لەرێگادا بیر و خەیاڵـــی سەیرســـەیر بـــە مێشـــكی جیراڵد فـــۆرددا دێـــن و لەخـــۆی دەپرســـێ: بڵێـــی ئامادەكارانـــی ئەو ئاهەنگـــە چیتر بە چوونی مـــن بۆ ئەوێ خۆشـــحاڵ بن؟ خـــۆ من چیتر ســـەرۆكی ئەمریكا نیم و گرەوی هەڵبژادرنم دۆڕانـــد، ئیـــدی مـــن ســـەرۆكە دۆڕاوەكەی هەڵبژاردنم. بێگومان بۆ ئەوان خۆشتر دەبوو و باشـــتر دەبوو و بڕە كۆمـــەك و پارەیەكی زیاتریشـــیان دەســـتدەكەوت، گـــەر من وەك ســـەرۆك بچووبـــام بـــۆ ئـــەوێ، نـــەك وەك ئێســـتا كە دۆڕاندومە. بۆیە لەو كاتەدا جیراڵد فـــۆرد بە مێشـــكی جەنجاڵی پڕ لـــە خەیااڵتی لـــەم شـــێوەیەوە روو لـــە "بێتی" هاوســـەری دەكات و لێیدەپرســـی بۆچوونی ئەو چیە؟ لە وەاڵمدا "بێتی" الیخۆی هەوڵی دڵنەواییكردنی هاوســـەرەكەی دەدات و دەیەوێـــت فشـــاری ئەم خەیااڵتەی لەسەر كەمبكاتەوە، پێی دەڵێ "گوێ بـــەم خەیااڵتانە مەدە ئەزیـــزم، دڵنیابە خەڵكێكـــی زۆر ئامـــادەی ئاهەنگەگە دەبن بۆ

بینینی هاوسەرە جوان و قەشەنگەكەت"!!!!

28 ژماره 253 2014/11/8

خەڵكی كوردستان لەدڵەڕاوكێدا بوون، نەیاندەزانی ئەم هەرایە چۆنە و كێ تاوانبارە؟

لێرەول���ەوێ دەیانپرس���ی ئەرێ ب���ۆ وایلێهات؟ س���ەركردەكانی پارت���ی بۆ س���ەنگەری دوژمنیان هەڵب���ژارد؟ ك���ێ تاوانب���ارە؟ لێ���رەدا ئێم���ە وەكو ل���ق لەپێن���او وەاڵمدان���ەوەی خەڵ���ك و س���از و تەیاركردنەوەی پێش���مەرگە بەبیری شۆڕشگێری و رێب���ازی بارزانی، بڕیارمان���دا مانگانە گۆڤارێك دەربكەی���ن، چونك���ە بارەگاش���مان ل���ە )هی���ران( لەبناری سەفین بوو، ناومان نا )سەفین(. ئەوكات لەو هەلومەرجە ناس���كە ئاس���ان نەبوو، گۆڤارێك مانگانە بەچەند كەس���ێك دەربك���رێ، بەاڵم كورد گوتەنی ن���اوی خوامان لێهێناو دەس���تمان پێكرد. كاك س���مكۆ بارزانی نوس���ەری لق بوو، كۆڕێكی رۆش���نبیر ب���وو لەئامێ���ری )تایب و رۆنیۆ(ش���ی دەزانی، زۆربەی بابەتەكان من و سمۆك و چەند برادەرێ���ك دەماننوس���ی. گۆڤارەك���ە، گۆڤارێك���ی سیاس���ی و رۆش���نبیری گش���تی بوو. بابەتەكانی تێدا ب���او دەكرای���ە بریتبوون ل���ە: وردە چاالكی كاروان���ی شۆڕش���گێڕی، ش���یعری پێش���مەرگە، شەهیدان، بابەتی گشتی رۆشنبیریی هەمەالیەنە. زۆربەی س���ەروتارەكان بەندە دەینوس���ی، ئیدی ژمارەیەكم���ان دەركرد، لەنێ���و بنكە و بارەگاكانی پێش���مەرگە دەنگیدایەوە و بەس���ەر ب���ارەگای لق و هێزی س���ەفین و بەتالیۆنەكانیدا دابەشمانكرد. لەژم���ارە 2 دا، خەڵ���ك لەرێكخس���تنە نهێنیی���ەكان ل���ە ل���ق و بەتالیۆنەكان���ی پێش���مەرگە، لەناوچە و رێكخراوەكان���ی پارت���ی یارمەتیان دای���ن. بابەتی رۆش���نبیریی، كۆمەاڵیەت���ی، جۆراوج���ۆری جەماوەری، پێشمەرگەیی، شیعری شۆڕشگێڕی، پەخش���ان، ژیاننام���ەی ش���ەهید، دەی���ان بابەت���ی جونانم���ان ب���ۆ دەهات���ن، ئێم���ەش هێ���دی هێ���دی

پارت���ی دیموكراتی كوردس���تان وێڕای خەباتی سیاس���ی، كۆمەاڵیەتی، ئابووری���ی و جەماوەریی، رۆش���نبیرییەكە بەالیەن���ە تایبەت���ی بایەخێك���ی دەدا، لەچوارچێوەی ئەم خەباتەش���دا دەیویس���ت كادی���ر و ئەندامانی خ���ۆی بەبابەتی جۆراوجۆری رۆشنبیریی پەروەرردە بكات. بۆ ئەم مەبەستەش ل���ەو تەمەنەیدا دەیان خولی تایبەتی رۆش���نبیریی گش���تی كردۆت���ەوە، ب���ەردەوام ئەندامان���ی خۆی بەسیاس���ەتی رۆژ و رووداوەكان و باسوخواسی كوردس���تان و عێ���راق و ناوچەك���ە پێگەیان���دووە. ه���ەر ل���ەم پێناوەش���دا پەی���ڕەوی پارت���ی وێ���ڕای بڕیاردان لەس���ەر ئۆرگانی خ���ۆی، كە رۆژنامەی )خەبات(����ە، دەسەاڵتیش���ی داوەت���ە لقەكانی خۆی تا باوكراوەیەك لەس���نووری چاالكییەكانی خۆی باوبكاتەوە، جا گۆڤار بێت یان رۆژنامە، یان هەر نامیلك���ە و چاپكراوەیەك���ی دیكە. بێگومان ئەمەش

هەر بۆ ئەوە بوو خەڵكی خۆی رۆشنبیر بكات.لقی 2 پارتی بەتایبەتی لەس���ەردەمی شۆڕشی ئەیل���وی مەزن هەوڵی���دا لەچوارچێوەی س���نوری دەس���ەاڵتی خۆی���دا گۆڤارێ���ك بەناوی )س���ەفین( چ���اپ و باوبكاتەوە. ئ���ەم چاالكییە زیاتر لەدوای 1966 س���اڵی حوزەیران���ی 29ی بەیاننام���ەی جێبەجێكرا. لەساڵی 1967 بارەگای لق لە )هیران( بوو، لەگەڵ حكومەت وتوێژ بەردەوام بوو، ئێزگەی دەنگی كوردس���تان بەپێی رێكەوتنەكە راگیرابوو، پێشمەرگە و كادیر و ئەندام و پاڵێوراو و دۆستان و جەم���اوەری پارتی بەدوای هەواڵی ش���ۆڕش و چاالكیی���ە مەدەنییەكانیدا دەگ���ەڕان. ئەو زەمانیش ت���ازە دووبەرەكییەكەی ن���او پارت���ی روویدابوو، بەش���ێكی خەڵكی بەداخەوە باڵی مەكتەبی سیاسی هەڵدەبژارد و پڕۆپاگەندەی زۆر ناڕەوا و دزێویان دژی شۆڕش و سەركردایەتییەكە باودەكردەوە،

باش���ترینەكانمان هەڵدەبژاردن و چاپ و باومان دەكردن���ەوە. ئ���ەوەی م���ن لەبی���رم ب���ێ، ویس���تم س���ەردانێكی دەش���تی هەولێر و بەتالیۆنی دووی دەش���تی هەولێ���ر و ناوچەی كۆی���ە و جوتیارانی هەولێ���ر بكەم، زانیبووم كاك ب���ارزان مەال خالید ل���ە )باوەق���وب( قوتابخانەیەكی كردب���ۆوە و لەو م���اوە هێمنییەدا س���وودی وەرگرتب���وو، خەریكی دەرس���دان بەمنداڵە خێر لەخۆنەدی���ووەكان بوو، منی���ش بەهەل���م زان���ی و س���ەردانمكرد، زۆر پێی

دڵخۆش بووم.لەگەڕانەوەم���دا دای���ێ، رێنمایی���م كۆمەڵێ���ك ریپۆرتاژێكم لەس���ەر ئەو قوتابخانە و رۆڵی كاك ب���ارزان مەال خالید نوس���ی و لەگۆڤاری س���ەفین باوم كردەوە. ئەم هەنگاوە بەالی س���ەركردایەتی پارتی زۆر گرنگ ب���وو، ئیدی ئەوانیش بڕیاریاندا لەهەم���وو ناوچ���ە رزگاركراوەكان���ی كوردس���تان قوتابخانە بكرێتەوە. بۆ ئەم مەبەس���تەش س���وود فەق���ێ و لەقوتاب���ی و مامۆس���تا و كارمەن���د و كردن���ەوی لەگ���ەڵ پاش���ان وەگی���را، مەالكان���ی بەش���ی زانی���اری لەمەكتب���ەی سیاس���ی چەندی���ن خول���ی پێگەیاندنی مامۆس���تایان كرایەوە و دەیان مامۆس���تا ش���ان بەش���انی پێش���مەرگە درێژەیان بەخەباتی رۆشنبیریی دا. سرودێكی باو ئەو كات زۆر لێدەدرا، ئەم���ە لەدەرچوونی یەكەمین خولی

مامۆستایان گوترا، سرودەكەش ئەمە بوو:پارتیی���ە ك���ورد پێش���ڕەوی بارزانیی���ە س���ەرۆكمان دا بڕی���اری شۆڕش���مان ش���ەڕ ب���ە دووچەك���ە لەمەوالهەڵگ���رێ قەڵ���ەم دەس���تێ بەرگ���ری چەك���ی دەس���تێ ی���ان كوردس���تان ی���ان نەمان

محەمەد مەال قادر

شێخ وەسانانساڵێك لە

چیرۆكی دامەزراندنی گۆڤاری سەفین

سياسەت

ژماره 253 2014/11/8 29

نــــاوخــــــــــۆ

كەسوكاری سەربازە ونبووەكان لە سۆراغی رۆڵەكانیان نائومێد نەبوونە

دوای 26 ساڵ لە بەكۆتاهاتنی جەنگی عێراق-ئێران

30 ژماره 253 2014/11/8

وەزارەتی خوێندنی بااڵی هەرێمی كوردستان لەمساڵدا 1222 خوێندكاری بۆ خوێندنی ماستەر وەرگرتووە

خوێندنی بااڵ: ژمارەی كورسیەكانی

ماستەر بەپێی پێویستی زانكۆكانە

شارەزایەكی خوێندنی بااڵ: كوالێتی و جۆر و

دەگمەنی پسپۆڕیەكان گرنگە نە ژمارەی

كورسیەكان

پەرلەمانتارێكی لیژنەی خوێندنی بااڵ: دەبێ وەزارەت كار لەسەر

چاككردنی كوالێتی ماستەرەكان بكات نەك

ژمارەكەیان

ناوخۆ

پـــاش كردنـــەوەی پرۆگرامی تواناســـازی، زانكۆكانی جیهان بەڕووی قوتابیانی هەرێمی كوردســـتاندا كرانـــەوە و ژمارەیەكی زۆریان بـــۆ تەواوكردنی ماســـتەر و دكتـــۆرا روویان زۆریشـــیان بەشـــێكی و كـــرد دەرەوە لـــە گەڕاونەتـــەوە هەرێـــم. بـــەدەر لـــەوەش بـــۆ ئەمســـاڵی خوێنـــدن حكومەتـــی هەرێم 1222 كورســـی ماســـتەری لەبـــوارە جیاوازەكانـــدا

راگەیانـــد، كـــە پســـپۆڕانی پـــەروەردەی ئەو رێژەیە بەزۆر دەزانـــن و وەزارەتی خوێندنی بااڵش ئاماژە بەوە دەدات، كە بەپێی پێویستی

بووە.بەپێـــی پالنـــی وەزارەتـــی خوێندنـــی بـــااڵ بۆ ســـاڵی 2014 و لەســـەر بنەمـــای ئەنجامە بەراییەكانی تاقیكردنەوەی توانســـتی زانستی خوێندنی بااڵ )ماســـتەر( لەزانكۆكانی هەرێمی كوردســـتان 955 پالێـــوراوی بـــۆ خوێندنـــی لـــەوەش 73 بـــەدەر ماســـتەر وەرگرتـــووە،

كەس لەكەسوكاری شەهید و ئەنفالكراوەكان پاش ئەوەی 5 نمرەیان پێبەخشـــرا، كورســـی لەشـــاری تەرخانكـــرا. بـــۆ ماســـتەریان كەركوكیـــش 194 كاندیـــد قبوڵكـــرا. كۆی ئەو ماســـتەر خوێنـــدكاری 1222 كاندیدانـــەش لەمســـاڵدا دەســـتیان بەخوێندن كردووە. ئەمە جگەلـــەو خوێندكارانـــەی لەســـەر پرۆگرامی تواناســـازی یاخـــود لەســـەر ئەركـــی خۆیان

لەزانكۆكانی جیهاندا دەخوێنن.شـــێروانی، حســـێن گۆڤەنـــد د. بەوتـــەی

لێشاوێك )ماستەر( بەڕێوەیە

راوێژ كامەران

هەموویان چاویان لە بوون بە "مامۆستای زانكۆ"یە

ژماره 253 2014/11/8 31

ناوخۆ

پەیوەنـــدی و نـــاردن بەڕێوەبـــەری گشـــتی رۆشـــنبیری لەوەزارەتـــی خوێندنـــی بـــااڵ و توێژینەوەی زانســـتی، دیاریكردنی كورســـی ماســـتەر لەسەر داواكاری بەشەكان دەبێت و بەپێی پێویســـتی زانكۆكانە، بۆیە ئەو ژمارەیە زۆر نییـــە، بەتایبـــەت لەكاتێكـــدا كـــە زانكۆ و بەشـــی نوێ لەهەرێمدا كراوەتەوە. د. گۆڤەند وتـــی "وەزارەتـــی خوێندنـــی بااڵ بـــەدوو هێل بـــۆ خوێندنی ماســـتەر و دكتـــۆرا كاردەكات، یەكیـــان لەناوخـــۆ و ئەویتریـــان لەدەرەوەیە، بوونـــی خوێندنـــی بـــااڵ لەناوخـــۆی هەرێـــم پێویســـتە، چونكە زۆركـــەس هەیە لەبەر هەر هۆكارێـــك بێت ناتوانێت بچێتە دەرەوە، بەڵكو لەناوخۆ درێژە بەخوێندن دەدات، جگەلەوەی

پێویستیەكانی زانكۆكانیش پڕدەكاتەوە".د. گۆڤەنـــد لەبـــارەی ئـــەو خوێندكارانـــەی لەدەرەوە و لەســـەر ئەركی خۆشیان ماستەر دەخوێنن و دواتر دەگەڕێنەوە هەرێم، پێیوابوو گرنـــگ ئەوەیە ئـــەو زانكۆیانـــە متمانەپێكراو بـــن، ناكرێت رێگـــری لەوە بكرێـــت خوێندكار نەخوێنێت. ئـــەو وتی "خوێندنی بااڵ لەدەرەوە ســـوودی زۆرە، چونكە تەواوكردنی خوێندن

تەنهـــا بەدەســـتهێنانی بڕوانامـــە و پســـپۆڕی نیـــە، بەڵكو ئەوەی لەدەرەوە دەخوێنێت فیرێ كەلتور و زمـــان و تەكنەلۆجیای تازە دەبێت، لەهەمان كات كەلتـــوری ئێمە دەگەیەنێتە ئەو

واڵتە".بـــااڵش خوێندنـــی بـــواری شـــارەزایەكی پێیوایە پێویســـتە حكومەت دەرفەتی خوێندنی ماســـتەر بڕەخســـێنێت، بەاڵم بـــە كوالێتیەكی باشـــتر. د. ســـەروەر عەبدولڕەحمان شارەزا لەخوێندنـــی بااڵ وتـــی "كردنـــەوەی دەرفەتی خوێندنی ماســـتەر دوو الیەنی هەیە، الیەنێكی ئەوەیـــە حكومەت بەپێی پێداویســـتی زانكۆ و بەشـــەكان كورســـی ماســـتەر دابیـــن دەكات، ئـــەوەش بـــەو پێیـــەی لەهـــەر بەشـــێك لە چ بوارێكـــدا مامۆســـتایان كەمبێـــت دەتوانرێـــت كورسی ماستەریان بۆ دابین بكرێت، بەشێكی دیكەشی رەنگە ئەو پســـپۆڕییە گرنگ نەبێت، بەاڵم ئەو كەسانە خۆیان حەزدەكەن ماستەر بخوێنن، ناشكرێت رێگری خوێندن لەتاكەكان بكرێـــت و دەرفەتیـــان بـــۆ نەڕەخســـێندرێت، هـــەر بۆیە ئـــەوەش حكومەت تەنهـــا دەكرێت لەئەســـتۆ دامەزراندنیـــان بەرپرســـاریەتی

نەگرێـــت، واتـــە ئەوانیـــش دەتوانـــن لەكەرتی تایبەت كاربكەن".

د. سەروەر عەبدولرەحمان وتیشی "ئەوەی لەدیاركردنـــی كورســـی ماســـتەر و دكتۆردا گرنگـــە، ژمارەكەی نییە بەڵكو كوالێتی و جۆر و دەگمەنی پســـپۆڕیەكەی و پەیوەستیەتی بە بـــازاڕەوە. بۆنمونە ئێســـتا ئێمە پســـپۆڕیمان لەبـــوارە زانســـتیەكاندا كەمـــە، كـــە بەهـــۆی ئەوەشـــەوە ناتوانرێت بەشی زیاتری زانستی بكرێتـــەوە، ئـــەم دۆخـــە كاریگـــەری لەســـەر وەزارەتـــی پەروەردەش كـــردووە، بەو پێیەی ئێســـتا ئەوانیش مامۆســـتای كیمیـــا و فیزیا و زیندەوەرزانیـــان كەمە، بۆیە دەبێت وەزارەتی خوێندنـــی بـــااڵ زیاتر لەبـــوارە پێویســـتەكاندا دەرفەتـــی خوێندنی ماســـتەر بڕەخســـێنێت و پەیوەستدار بێت بە بازاڕی كارەوە، جگەلەوەی خوێندكارانـــی ئاســـتی بەرزكردنـــەوەی ماســـتەریش الیەنێكـــی ســـەرەكی دیكەیە، كە دەبێـــت لەهەرێمـــی كوردســـتان بەگرنگیـــەوە تەماشـــا بكرێـــت و هەوڵـــی بەرزكردنـــەوەی

كوالێتی ماستەر و دكتۆراكانیش بدرێت".بەوتەی جوان ئیســـماعیل ئەندامی لیژنەی لەپەرلەمانـــی بـــااڵ خوێندنـــی و فێركـــردن كوردستان ئێستاش ژماریەیەكی زۆر ماستەر و دكتـــۆرا لەهەرێمـــدا هـــەن، ئـــەوەی دەبێت وەزارەتـــی خوێندنی بااڵ كاری لەســـەر بكات چاككردنـــی كوالێتی ئـــەو ماســـتەرانەیە نەك ژمارەكەیان. جوان ئیسماعیل وتی "وەزارەتی خوێندنـــی بـــااڵ ئاماژەی بـــەوەداوە، كە بەپێی پێداویســـتی و داواكاری بەشـــەكان كورســـی ماســـتەری تەرخـــان كـــردووە، كـــە ئـــەوەش شتێكی ئاساییە، بەاڵم گرنگتر لەوە ئەوەیە، كە ئەو كەسانەی ماســـتەر دەهێنن تەنها خاوەن بڕوانامەكە نەبن، بەڵكو زانســـت و شـــێوازی گەیاندنـــی زانستەكەشـــیان فێربكـــەن، چونكە ئێســـتا ژمارەیەكی زۆر لەخـــاوەن بڕوانامەی ماســـتەر هەیـــە، كـــە مامۆســـتای زانكـــۆن و زانستیشیان پێیە، بەاڵم نازانن چۆن بیگەیەننە

خوێندكارەكانیان".جوان ئیســـماعیل ئامـــاژەی بەوەشـــدا، كە گونجاندانـــی كورســـیەكانی ماســـتەر لەگـــەڵ بـــازاڕی كاردا زۆر گرنگـــە، بەوتـــەی ئەویش "كلتورێـــك الی ئێمە هەیە، كـــە پێیوایە ئەوەی بڕوانامـــەی ماســـتەری هێنـــا دەبێـــت ببێتـــە مامۆســـتای زانكـــۆ، لەكاتێكدا ئـــەوە هەڵەیە و پێویســـتە ئـــەو توانایانە بۆ بەرەوپێشـــبردنی دامودەزگا جۆربەجۆرەكانی دیكەی حكومەت بهێندرێتـــەوە. بـــەكار تایبەتیـــش كەرتـــی و زۆر گرنگە تەرخانكردنی كورســـی ماســـتەر بەجۆرێـــك بێـــت، كـــە لەگـــەڵ بـــازاڕی كاردا

یەكبگرێتەوە".

32 ژماره 253 2014/11/8

كەسوكاری سەربازە ونبووەكان لە سۆراغی رۆڵەكانیان نائومێد نەبوونە

دوای 26 ساڵ لە بەكۆتاهاتنی جەنگی عێراق-ئێران

كەسوكاری ونبووەكان دەیانەوێت بەهەر جۆرێك بێت سۆراغێكیان دەسكەوێت و لە دۆزەخی چاوەڕوانی 30 ساڵە رزگاریان بێت

ناوخۆ

لە بەرزاییەكانی حاجی ئۆمەران 109 روفاتی پاسداری ئێرانی و سەربازی عێراقی

دۆزراونەتەوە

گەنجێكی عەرەب: لە سكی دایكمدا بووم

كە باوكم ونبوو، ئێسك و پروسكیشمان دەسكەوێت

دڵمان دادەمركێ

ئافرەتێكی عەرەب: رۆڵە ونبووەكەم

تاقەنەی 6 خوشك بوو، هەر پارچەیەكیم

دەسكەوێت سێبووریم دێت

ژماره 253 2014/11/8 33

زیاتر لەمانگێكـــە لەبەرزایەكانی ســـنووری حاجی ئۆمەران، تیمێكـــی ئێرانی بەهەماهەنگی خەریكـــی كوردســـتان، هەرێمـــی حكومەتـــی دۆزینەوەی روفاتی سەربازە عێراقی و پاسدارە ئێرانیـــە كوژراوەكانی جەنگی نێـــوان عێراق و ئێران. بەپێـــی زانیاریەكانی ســـڤیل لەئەنجامی كاركردنی ئـــەم تیمانە، تائێســـتا زیاتر لە 109 روفات دۆزراوەنەتەوە، كە زۆربەیان پاسداری

ئێرانن و بەردەوامیشن لەكاركردنیان.هەواڵـــەش، ئـــەم باڵوبوونـــەوەی لەگـــەڵ بـــێ عێراقیـــە ســـەربازە كەســـوكاری سەروشوێنەكان، روویان كردۆتە ئەو ناوچەیە و بەدوای ســـۆراخیانەوەن. بەاڵم وەك خۆیان دەڵێن "پێیانگوتین ئێوە ناتوانن ئەم كارە بكەن، بەڵكو ئەوان روفاتەكان رادەســـتی رێكخراوی خاچی سووری نێودەوڵەتی دەكرێن، بۆ ئەوەی

بگەیەندرێنەوە دەست حكومەتی عێراق".شەڕی نێوان عێڕاق و ئێران لە 22ـی ئەیلولی 1980 دەســـتیپێكرد و لـــە 20ــــی ئابـــی 1988 كۆتایـــی پێهێنرا، بەپێی ئەو ئامارانەی تائێســـتا خراونەتەڕوو، زیاتر لە یەك ملیۆن كەسی تێدا كوژراوە. ئەوەی الی ئێرانـــەوە راگەیەندراوە، پێنـــج ملیۆن ســـەربازی ئێرانی تێیدا بەشـــدار

بوونـــە، 190 هەزاریـــان كـــوژراون و نزیكەی 700 هەزاری تریشیان بریندار بوونە.

ئەبو عـــەال هاواڵتییەكی تەمەن 75 ســـاڵەی بەڕەگەز عەرەبە، لە بەغداوە رووی لەدەڤەری ســـۆران كردووە و بەدوای ســـۆراغی روفاتی كـــوڕە كوژراوەكەیدا دەگەڕێت. ئەو بۆ ســـڤیل گوتـــی "ســـاڵی 1985 كوڕەكـــەم چۆتـــە ریزی ســـوپای عێراق، بۆ ســـاڵی دواتر گواسترایەوە بۆ باكوور و لەشـــەڕی نێوان عێـــراق و ئێران بەشـــداربوو، تـــا چەنـــد مانگێـــك پەیوەندیمان بەردەوام. لەناكاو بێدەنگ بوو، ئەوە 27 ســـاڵە ئـــەم كوڕەمـــان لێ ونبـــووە و شـــوێن نەماوە بەدوایدا نەگەڕێین، هیچ سۆراغی نەبووە". ئەبو عەال گوتیشـــی "نەك تەنها من بەڵكو سەدان و هـــەزاران خێزانی دیكەی ئەم واڵتە بەدەســـت هەمان خەفەتەوە دەناڵێنن، بۆیە لەگەڵ بەشێكی زۆری ئـــەو خێزانانەی كوڕەكانییان ونكردووە ئاشنایمان پەیداكردووە. ئێستاش كە هاتومەتە هەرێمی كوردستان كردووە، بەتەنها نەهاتووم، بەڵكو 3 كەســـی دیكەی باشوور و ناوەڕاستی عێراقـــم لەگەڵدان و ئەوانیش هاوشـــێوەی من

بەدوای كوڕو باوك و براكانیانەوەن".ئـــەو خەڵكە عەرەبە لەگەڵ بیســـتنی هەواڵی گـــەڕان بـــەدوای روفاتـــی كوژراوانی شـــەڕی لـــە كوردســـتان ئێرانـــدا روویـــان عێـــراق و رۆڵـــە ســـەرەداوێكی بەڵكـــو كـــردووە، كوژراوەكانیان دەســـتكەوێت. بەاڵم وەك ئەبو عـــەال دەڵـــێ "رێگەمـــان پێنادرێت راســـتەوخۆ بچینە ئەم شـــوێنە، دەڵێن ئـــەو روفاتانەی لێرە دەدۆزرێنـــەوە رادەســـتی رێكخـــراوی خاچـــی ســـووری نێودەوڵەتـــی دەكرێـــن، بـــۆ ئـــەوەی بگەیەندرێنەوە دەست حكومەتی عێراق و الیەنە پەیوەندیدارەكان، لەوێشەوە كەسوكارەكانییان

ئاگادار دەكرێنەوە".جاســـم عەلـــی عەرەبێكی شـــیعەمەزهەبی دانیشـــتوی بەســـڕایە، بەگوتەی خۆی باوكی ئەوكات تـــازە ژیانی هاوســـەری پێكهێنابوو، كە بانگكرایە ریزی ســـوپای عێراق. كاتێكیش جاســـم لـــە ســـكی دایكـــی دابـــووە، باوكی لە جەنـــگ نەگەڕاوەتـــەوە و كـــوژراوە. جاســـم كە بەســـەرهاتەكەی بـــۆ ســـڤیل دەگێڕایەوە، چاوەكانی پڕ بوون لە فرمێسكی حەسرەت و دەیگوت "ئەستەمە كەسێك بەم شێوەیە ونبێت و نەگەڕێتـــەوە ناو كەســـوكار و خێزانەكەی، لەسایەی سیاســـەتەكانی رژێمی گۆڕبەگۆڕی بەعـــس من و هـــەزاران منداڵی دیكـــە لەنازی باوكایەتـــی بێبـــەش بوویـــن و ژیانێكـــی پـــڕ لەمەرگەساتمان بردۆتەســـەر". باوكی جاسم لەســـاڵی 1986ەوە پەیوەندی بەخێزانەكەیەوە لەناوچـــە ســـنووریەكانی ئـــەوكات نەمـــاوە، كوردستاندا ســـەرباز بووە، زۆریش بەدوایدا

گەڕاون، بەاڵم سۆراغەكەیان بێ ئەنجام بووە. بۆیە جاســـم دەڵێ "ئێســـتاش هاتووین بەڵكو خەبەرێكمـــان دەســـتكەوێت، ئەگەر تەنیا ئێس و پروسكیش بێت، مرۆڤ بە دۆزینەوەی دڵی

دادەمركێت و چیتر لەچاوەڕوانیدا نابێت".بـــەدوای عەرەبـــەی خەڵكـــە ئـــەو لەنـــاو هاتبـــوون، ســـۆراغی رۆڵـــە ونبووەكانیانـــدا ئافرەتێكی عەرەبی بەسااڵچوو بەرچاوكەوت، ئەویش بەم شـــێوەیە چیرۆكی خۆی بۆ سڤیل گێڕایـــەوە "لەهەر شـــوێنێكی واڵت بیســـتبێتم تەرمی ســـەربازێكی ونبووی شەڕی عێراق-ئێران دۆزاربێتەوە، بەپیـــرەوە چوومە، بەڵكو ســـۆراغی كوڕە تاقانەكەم بدۆزمەوە، چونكە پارچەیەكـــی ئەو بۆ مـــن بەقەد هەموو جیهان گرنگـــە، تەنانەت ئەگەر ئێســـك و پڕوســـك و پارچەیـــەك لەپـــەڕۆ و قومـــاش و خەناوكەی ملیشـــی بێت، تاكۆتایی ژیان دەیگرمە باوەشم و ســـەبوری خۆمـــی پێدەهێنم". ئـــەو ئافرەتە بـــە گریانەوە بۆ ســـڤیل بـــەردەوام بوو "رۆڵە ونبووەكەم تاقەنەی 6 خوشـــك بوو، هەمیشە نازمان دەكێشا، كوڕێكی شەرمن و لەسەرخۆ بوو، خەریك بـــوو قوتابخانەكەی تەواوبكات، كەچـــی بێویژدانانـــە مەوالیدیـــان بانگكـــرد بۆ ریزەكانی ســـوپای عێراقی و بووە ســـەرباز، هەرگیز بەخەیاڵمـــدا نەدەهات لەبەرچاوم ون دەبێت. كارەســـاتەكە گەورەتـــر دەبێت، كاتێك رۆڵەكـــەت لەبـــەر چـــاوت ونبێـــت و نەزانیت چی بەســـەرهاتووە، لەكام شـــوێن تەرمەكەی جێمـــاوە و زیندەبەچاڵ كـــراوە. هاتبووم لێرە هەواڵێك لەچارەنووســـی تاقانەكەم پەیداكەم، بـــەاڵم دەبـــێ بچمـــەوە باشـــووری عێـــراق و لەوێ چاوەڕوانی هەواڵێك لەخاچی ســـووری

نێودەوڵەتی بكەم".ئەفسەرێكی كورد لە سوپای پاسداران، كە لـــەوێ لەگەڵ تیمە ئێرانیەكـــە بەدوای روفاتی ســـەربازە ئێرانیـــە كوژراوەكانـــەوە بـــوو، بۆ ســـڤیل گوتی "زیاتر لەمانگێكـــە لەبەرزایەكانی ســـنووری حاجـــی ئۆمـــەران تیمێكـــی ئێرانی هەرێمـــی لەگـــەڵ حكومەتـــی بەهەماهەنگـــی كوردســـتان پێكهێنـــراوە، بۆ گـــەڕان بەدوای جەنگـــی كوژراوەكانـــی ســـەربازە روفاتـــی عێراق-ئێران". لەبارەی هۆكاری گەڕانیان لەم ناوچانـــە، ئەو ئەفســـەرە گوتی "ئـــەم ناوچانە گومانـــی زۆریان لێدەكرا روفاتی پاســـدارانی ئێران و ســـەربازانی عێراقی لـــێ بەجێمابێت، تیمەكـــە لەمـــاوەی كاركردنیـــدا 84 روفاتـــی ســـەربازانی ئێرانی و 25 روفاتی سەربازانی عێراقیـــان دۆزیوەتـــەوە. روفاتـــی ئێرانیەكان دەبردێنەوە ئێران و هی عێراقیەكانیش دەدرێتە خاچی ســـووری نێودەوڵەتی، تـــا بگەیەندرێتە

دەست حكومەتی عێراقی".

محەمەد هەسنانی

ناوخۆ

34 ژماره 253 2014/11/8

ئەم خۆراكانە هەم زیانی مادی و هەم زیانی تەندروستیش بەخەڵك دەگەیەنن

ناوخۆ

لەكوردســـتان بەرهەمی خۆماڵی پێداویســـتی ناوخـــۆ پڕناكاتەوە، ئەو خۆراكـــەی لەدەرەوەی واڵتیش دێت، بەشـــێكی جۆرەكـــەی زۆر خراپە و خەڵك لێی نیگەرانن. شارەزایانیش هۆشداری دەدەن لە مەترســـی ئەو جۆرە خۆراكانە لەسەر تەندروســـتی كۆمەڵ بە گشـــتی، ئەمـــە جگە لەو

زیانە ئابوورییەی بەخەڵكی دەگەیەنێت."ساڵح عەلی" یاریدەدری پزیشكیە، باس لەوە دەكات هەرگیـــز خواردنی لەقوتوكـــراو ناكڕێت و زۆربـــەی ئـــەو خواردنانـــەش كـــە دەیكڕێـــت لێیان دڵنیا نییە. ئـــەو دەڵێت "تەنانەت میوەیەكی خۆمانـــە بەتـــەواوی تاموچێـــژی جیـــاوازە لەو بەرهەمانەی لەواڵتانەوە بۆمان دێت، هەرچەندە لێرەش بەشـــێوەیەكی تەندروست ئەو خۆراكانە

ناچێندرێن و ئامادەناكرێن".بەشـــێك لەهاواڵتیان رایانوایـــە زۆربەی ئەو جیالـــەوەی هـــەن لەكوردســـتان خواردنانـــەی بـــۆ خـــواردن زۆر لـــەڕووی تەندروســـتییەوە گونجـــاو نیـــن، هـــاوكات نرخەكەشـــیان گرانـــە. "شـــەهال" ژنە فەرمانبەرێكە باس لـــەوە دەكات، كـــە ئـــەوان لەكاتـــی كڕینـــی بەشـــێكی زۆر لەو خواردنانـــە لەالیەك پارەیان بەهـــەدەر دەچێت،

لەالیەكی دیكەش تەندروستیان پێ تێكدەچێت."د. وەلی عومەر" مامۆستا لەكۆلێژی پزیشكی، ئاماژە بەخراپی كوالێتـــی ئەو خواردنانە دەكات

كە دێنە هەرێمی كوردستان و دەڵێت " لەهەموو دنیادا ئاژانســـێك هەیە پێـــی دەگوترێت ئیدارەی خۆراك و دەرمان و پێوەرێكە رێگە بەخواردنی هەندێـــك مـــاددە دەدات و رێگریـــش لەهەندێـــك ماددەی دیكە دەكات، ســـااڵنە گۆڕنكاری بەسەر رێژەی مـــاددەی خۆراكـــی رێگەپێـــدراودا دێت، بەپێی توێژینەوە زانستییەكان، ئێمە لەكوردستان ئەو پێوەرەمان نییە بەو پێیەی كوالێتی كۆنتڕۆڵ بۆخـــۆی چەنـــد ســـاڵێكە دامـــەزراوە". هەروەها ئاماژە بەوەش دەدا، هەرچەندە خۆراك خۆماڵی بێـــت بـــۆ خـــواردن باشـــترە، چونكـــە مـــاددەی پارێزگاریكردنی كەمتـــر پێوە دەكرێت، یان هەر

پێوەی نییە. بەاڵم بەشـــێك لەبەرهەمە خۆماڵییەكانیش بۆ ئەوەی زوو پێبگەن، جوتیارەكان بەرهەمەكانیان دەكـــەن. گـــەورەی و بەناسروشـــتی دەچێنـــن د. وەلـــی لەوبارەشـــەوە دەڵـــێ "ئـــەو خۆراكـــە خراپانـــەی دەدرێنـــە هاواڵتیـــان زۆر لەكردەوە لەبـــارەی مەترســـیدارترن". تیرۆرســـیتییەكان هۆشیارییشـــەوە رایوایە هۆشـــیاری تاكی كورد و كەمـــە زۆر تەندروســـت لەســـەر خۆراكـــی پێویستە لەرێگەی ســـیمینار و پۆستەر و دەزگا راگەیاندنەكانەوە لەبارەی خۆراكی تەندروستەوە

هۆشیار بكرێنەوە.لیژنـــەی ســـەرۆكی حوســـێن" "هێـــرش لـــەوە بـــاس ســـەرپێچییەكان، بەدواداچوونـــی دەكات، ئەوان لەرێگەی لێژنەكەیانەوە توانیویانە

خەڵكی هۆشـــیار بكەنەوە، النیكەم سەیری كاتی بەسەرچوونی ئەو خواردنانە بكەن كە دەیانكڕن. دەشـــڵێـت كە هاوشـــێوەی لیژنەكەیـــان لەواڵتە پێشـــكەوتووەكانیش هەن. بەاڵم ئەوەش بەتاكە رێگا نازانێت و پێیوایە دەبێ كوالیتی كۆنتڕۆڵیش رۆڵی خۆی ببێنێت و دەڵێ "هەوڵماندا ئەندامیان

لەلیژنەكەمان هەبێت، بەاڵم رەتیانكردۆتەوە". لەبـــارەی خۆراكـــی بەســـەرچووەوە، هێرش حوسێن گوتی "هەرچەندە رێوشوێنە ئەمنیەكان توندتـــر بووە، بەاڵم خۆراكی ماوە بەســـەرچوو بەشـــێوەی قاچـــاخ و فێـــڵ هـــاوردە دەكرێـــت، چەندیـــن كەیســـی لەوجۆرەمان داوەتـــە دادگا". ئاماژەی بەوەشـــدا، كە شـــێوازی بەكۆگاكردنی خۆراك لەكوردســـتان زۆر ناتەندروستە، ئەگەر خواردنەكـــە بـــۆ خۆی خـــراپ بێت، لێـــرە زیاتر

خراپ دەبێت."د.خالـــس قـــادر" بەڕێوەبـــەری چاودێـــری و ســـەالمەتی خـــۆراك ئامـــۆژگاری خەڵك دەكات هەر خۆراكێك لێی دڵنیا نەبن نەیكڕن. دەشـــڵێت ئەوان بەپێی ستانداردێكی عێراقی باشی كوالێتی خواردنەكان دیـــاری دەكەن، لەچەندین الیەنەوە پشـــكنین بـــۆ خواردنـــەكان دەكـــەن، لـــەرووی بایەلۆجـــی و كیمیایـــی و فیزیاییـــەوە. زیاتریش گوتـــی "بۆیـــە ئـــەو خواردنانـــەی بـــەالی ئێمەدا تێپەڕدەبـــن گومان لەخراپی كوالێتییەكەیان نییە، بەاڵم دواتـــر بەهۆی خراپ هەڵگرتن و مامەڵەی

ناتەندروستەوە تێكدەچن".

خەڵك لە خراپی جۆری خۆراكە هاوردەكراوەكان نیگەرانە

چرۆ حوسێن

پزیشكێك: ئەو خۆراكە خراپانە لەكردەوەی تیرۆریستی ترسناكترن

ژماره 253 2014/11/8 35

كۆمەاڵیەتی

هێشتا لە كوردستان رۆیشتن بەسەر شۆستەكاندا نەبووە بە كەلتوور

36 ژماره 253 2014/11/8

5. شەیتانپەرستیی، لێدانێكی بەهێزترە لەوەی بەرامبەرەكەت لێتدەدات، نەك وەكو ئەو وتەیەی حەزرەتی مەســـیح كە دەڵێت "ئەگـــەر زللەیەكیان

لەالی راستت دا، الی چەپیشییان بدەرێ".بـــە هەســـتكرنە شەیتانپەرســـتیی .6لـــەكارە نیگەرانبـــوون نـــەك بەرپرســـیاریەتی،

نابەجێكان. 7. شەیتانپەرســـتی ئەوەیـــە كە بـــاوەڕت وابێ مـــرۆڤ تەنیـــا ئاژەڵێكـــی قســـەكەر نییـــە، بەڵكو زۆرجار لەئاژەڵ باشتر و گرنگترە و زۆرجاریش بەچەنـــد پلەیـــەك لەخـــوار ئاژەڵەوەیـــە، ئەویش بەهـــۆی ئـــەو پێشـــكەوتنە عەقلـــی و رۆحییـــەی لەتەواوی بوونەوەرەكانـــی دیكەی جیادەكاتەوە، ئەمەش زۆرجار وای لێـــدەكات لەم بوونەوەرانە

خراپتر بێت.8. لەدیدی شەیتانپەرستییەوە، هەموو ئەوانەی پێیـــان دەگوترێ تاوان و گونـــاه، هیچ نین جگەلە كۆمەڵێـــك ئامراز، كە خۆشـــیی و چێـــژ بەالیەنی مەعنـــەوی و جەســـتەیی و ســـۆزداریی مـــرۆڤ

دەبەخشن.9. دەبـــێ الیەنگرانی شـــەیتان باوەڕیان وابێ تائەمڕۆش، شـــەیتان باشـــترین هاوڕێی كڵێسایە، هەر شـــەیتانیش تائەمڕۆ ئەوان و كڵێســـاكەیانی

هێشتۆتەوە. هەڵەكانی كڵێسای شەیتان

بەگوێـــرەی رێنماییەكانی كڵێســـای شـــەیتان، شەیتانپەرســـتان دەبـــێ لـــەم نـــۆ هەڵەیـــە دوور

بكەونەوە و خۆیانی لێ بپارێزن.1. گەمژەیی.

2. لەخۆباییبوون.3. خۆپەرستیی لەرادەبەدەر.

4. فێڵكردن لەخود.5. رۆیشتن لەگەڵ دابڕاو.

6. كورتبینی.7. لەبیركردنی ئەزموونەكانی پێشوو.

8. لووتبەرزیی لەهیچەوە.9. كەمبوونەوەی هەستی جوانی.

یاساكانی الیەنگرانی كڵێسای شەیتاندەبێ شەیتانپەرســـتەكان پەیڕەوی لەم یازدە

یاسایە بكەن:1. تـــا پرســـیارت لێنەكـــرێ، را و بۆچـــوون و

ئامۆژگارییەكانت بەكەس مەبەخشە.2. خەم و كێشە و گرفتەكانت بۆ هیچ كەسێك

باس مەكە، تا دڵنیا نەبی كە گوێت لێدەگرن.3. كاتێك دەبیتە میوانی كەسێك رێزی بگرە و برینداری مەكە، ئەگەر دەزانی ناتوانی بەو جۆرە

بیت، مەچۆ بۆ میواندارییەكە.4. ئەگەر یەكێـــك لەمیوانەكانت بێزاری كردی و بێڕێـــزی بەرامبـــەرت كـــرد، بەتووندی وەاڵمی

بدەوە و بەخشندە مەبە لەگەڵیدا.5. كردەوەی سێكســـی لەگەڵ هەموو كەسێك ئەنجام مەدە، تەنیا لەگەڵ ئەو كەســـانە ئەم كارە

بكە كە بەراستی پێیان خۆشە.6. ســـزای ئەو كەسە مەدە، كە بەالتەوە گرنگ نییە، تەنیا مەگەر ببێتە بارگرانی بەسەر كەسێكی

دیكەوە و ویستت لێی دەرباز بیت.7. دان بەجوانییـــدا بنێ و رووبەڕووی جوانی

دروستكراویش ببەوە.

8. دەســـت لەكارێـــك وەرمەدە، كـــە پەیوەندی بەتۆوە نییە.

9. منداڵی بچووك ئازار مەدە.10. هیچ ئاژەڵێك مەكـــوژە، تەنیا ئەو ئاژەاڵنە بكوژە، كە هێرشـــت دەكەنە ســـەر، یـــان دەتەوێ

سوود لەگۆشتەكەیان وەربگری.كـــەس دەڕۆی بەهەرشـــوێنێكدا كاتێـــك .11بێـــزار مەكـــە، ئەگەر كەســـێكیش بێـــزاری كردی داوای لێبكـــە وازت لێبێنـــێ، ئەگـــەر وازی نەهێنا هیـــچ رەحمی پێمەكە و تێكیبشـــكێنە و بەتووندی

بەرەنگاری ببەوە. پلە و پایەكانی كڵێسای شەیتانی:

شـــەیتانییەكان چەنـــد پلەیەكیـــان هەیـــە، كـــە ئەندامەكانیان لەكڵێســـای شـــەیتان بەقۆناغ و پلە

بە پلە پێیدەگەن:پلەی یەكەم: شەیتانییپلەی دووەم: ساحیرپلەی سێیەم: كاهین

پلەی چوارەم: كاهینی بااڵپلەی پێنجەم: ماجوس

هیـــچ شـــەیتان، الیەنگرانـــی گروپـــەی ئـــەم رێوڕەســـمێكی نامـــۆ ئەنجام نـــادەن و گروپێكی داخـــراون، چونكـــە وەك باســـمان كـــرد ئـــەوان بڕوایان بەبوونی شـــەیتان نییە و تەنیا شـــەیتان وەكو سیمبولێك تەماشا دەكەن، كە دژی ئایین و كۆتوبەندەكانە، بۆ ئەوە الیەنگریی شەیتان دەكەن، كە تووشی هیچ چوارچێوەیەكی ئایینیی یان هەر بیروباوەڕێكـــی دیكـــە نەبنـــەوە و بەئـــارەزووی

خۆیان چێژ لەخۆشییەكان وەربگرن.

گروپـــی گەلێـــك هاوچەرخـــدا لەســـەردەمی الیەنگری شـــەیتان و شەیتانپەرســـت هەن، بەاڵم دوو ئاڕاســـتەی ســـەرەكی الیەنگرانـــی شـــەیتان هـــەن، كە تەنانەت هاودژی یەكتـــرن و دیارترین ئەوانیـــش شەیتانپەرستییشـــن، ئاڕاســـتەكانی "شـــەیتانییە بێباوەڕ و مولحیدەكان" و "شەیتانییە یـــان رۆحانییـــەكان" ئیمانییەكان/شـــەیتانییە

"شەیتانپەرستەكانن".ئـــەم دوو گروپـــە جیـــاوازی زۆر لەنێوانیاندا هەیـــە و تێڕوانینی جیاوازیان بۆ شـــەیتان هەیە. شـــەیتانییە ئیلحادییـــەكان بیروباوەڕیان لەســـەر بنەما و تێزە فەلسەفییە ئیلحادییەكان دامەزراوە و دان بەبوونی هیچ هێزێكی غەیبیدا نانێن و بڕوای پێناكـــەن، بەڵكـــو باوەڕ بەشـــەیتان دەهێنن وەكو ســـیمبولێك بۆ نەبوونی كۆتوبەنـــد و ئازادبوون، بەاڵم ئاڕاســـتەی دووەم كە شەیتانپەرســـتەكانن، بڕوایـــان بەهەبوونـــی خـــوا و شـــەیتان و جن و عیفریتەكان هەیە، باوەڕیان لەتاكێكەوە بۆ یەكێكی دیكـــە جیاوازە، بەاڵم هەموویان لەوەدا كۆكن، كە شـــەیتان بەهێزترە لەخوا، بۆیەش دەیپەرستن و ســـروتی تایبەتی بۆ ئەنجـــام دەدەن و قوربانیی

بۆ دەكەن. رەوتی شەیتانییە بێباوەڕ و ئیلحادییەكان:

ئـــەم رەوتە لـــەو جـــۆرە كەســـانە پێكدێن، كە نەباوەڕیان بەخوا هەیە و نە بەشەیتان، الیەنگرانی ئەم بیروبـــاوەڕە بڕوایان بەبوونی خوا و بوونی شـــەیتان و ژیانی دوای مردن نییە، بەاڵم شەیتان بەپیرۆز دەزانن )یان راستتر وێنە سیمبولییەكەی شـــەیتان بەپیرۆز دەزانن، چونكە ئەوان بڕوایان

بە وجودی شـــەیتان نییە(، پێیانوایـــە بوونی ئەم وێنایەی شەیتان، سیمبولی ئازادی و رزگاربوونە لـــەو كۆتوبەنـــدەی مـــرۆڤ بەنـــاوی ئەخـــالق و ئایینـــەوە دایناوە. ئـــەوان پێیانوایە شـــەیتان ئەو بوونەوەرە نییـــە مێژووێكی دوورودرێژی هەیە، بەڵكو ئەو سیمبولەیە كە سنوور و كۆتوبەندەكان

رەتدەكاتەوە.بەهـــۆی بڕوانەبوونیـــان بەبوونـــی شـــەیتان، ناتوانیـــن بـــەم جـــۆرە گـــروپ و كەســـانە بڵێین "شەیتانپەرست"، چونكە ئەمان بەندایەتی شەیتان ناكەن و بڕوایان بەهیچ رێوڕەســـمێكی لەم جۆرە نییـــە، بەم جـــۆرە كەســـانە دەگوترێ شـــەیتانیی

بێباوەڕ و مولحید. شەیتانیی بێباوەڕ/مولحید

ئەم جۆرەی الیەنگرانی شەیتان لەشەستەكانی ســـەدەی بیســـتەمەوە و لـــەدوای دروســـتبوونی "كڵێســـای شـــەیتان" گەشـــەی كـــرد، ئەگەرچـــی الیەنگرانی شـــەیتانیی ئیلحادیی گروپ و كەسانی جیـــاوازن، بـــەاڵم زۆربەی ئەم كـــەس و گروپانە لەكڵێســـای شـــەیتانیی جیابوونەتەوە، چونكە ئەم كڵێســـایە یەكەم پەرســـتگای فەرمـــی الیەنگرانی

شەیتان بووە لەسەردەمی نوێدا.الیەنگرانی كڵێسای شـــەیتان، لەهەموو گروپە و بەهێـــز و رێكخـــراو دیكـــە شـــەیتانییەكانی بەدەســـەاڵتترن، لەزۆر واڵتانـــی جیهان بەفەرمی دانیان پێدانـــراوە، بەتایبەتیش لەزۆربەی واڵتانی ئەوروپـــا و ئەمەریـــكا كاهینیان هەیـــە و وتار بۆ الیەنگرانیـــان دەدەن و كڵێســـایان هەیە، تەنانەت لەهەندێك واڵتی ئەوروپا و ئەمەریكا، كاهینەكانیان

وەكو قەشەی مەسیحییەكان و مامۆستای ئایینی موســـوڵمانان و حاخامـــی جوولەكـــەكان، دانیان

پێدانراوە و مووچەی فەرمییان لەدەوڵەت هەیە.كڵێســـای شـــەیتان لەســـاڵی )1966( لەالیـــەن "ئەنتـــۆن لیڤی"یـــەوە دامەزرا، كـــە جوولەكەیەكی ئەمەریكی بوو. لە )30(ی نیســـانی ساڵی )1966( لەشاری سانفرانسیسكۆی ویالیەتی كالیفۆرنیای ئەمەریـــكا، وەكـــو كاهینـــی گـــەورەی كڵێســـاكە بەفەرمی دەســـتی بەكارەكانی كـــرد، خۆی كردە

كاهینی گەورە و قەدیسی بااڵی كڵێساكە.دوای مردنی ئەنتۆن ســـزاندۆر الڤی، پێگەكەی ئەو لەالیەن الیەنگرانی درایە خێزانەكەی "بالنش برتۆن"، هەروەها بەهاوكاری دوو كاهینی گەورە و كۆنـــی كڵێســـاكە "پیتـــەر هـ. جیلمـــۆر" و "بیجی نادرامیا"، كڵێســـاكەیان لەشاری سان فرانسیسكۆ گواســـتەوە بـــۆ شـــاری نیویـــۆرك. گۆڤارێكیش كـــە دەردەكـــەن رەش( )مەشـــخەڵی بەنـــاوی

زمانحاڵی كڵێساكەیە. بنچینەكانی باوەڕ الی كڵێسای شەیتان:

ئەندامانی كڵێســـای شـــەیتان دەبـــێ باوەڕێكی رەهایان بەم نۆ بنەمایە هەبێ:

چێژوەرگرتنـــە شەیتانپەرســـتیی .1لەخۆشییەكان، نەك هەوڵدان و سكهەڵكوشین.

2. شەیتانپەرســـتیی راســـتییە، نـــەك وەهم و خورافیات.

3. شەیتانپەرستی حیكمەتێكی پاك و بێگەردە، نەك دووڕوویی و درۆ لەگەڵ خود.

و نـــەرم رەوشـــتی شەیتانپەرســـتیی، .4بەخشندەییە، نەك رێزگرتن لەناپاكان.

كـۆمـەاڵیـەتی

شەیتانییە بێباوەڕەكان كێن؟! بۆچی ئەم ناوەیان لێنراوە؟!

بنچیینەكانی باوەڕ لە كڵێسای شەیتان

سەنگەر زراری

ژماره 253 2014/11/8 37

5. شەیتانپەرستیی، لێدانێكی بەهێزترە لەوەی بەرامبەرەكەت لێتدەدات، نەك وەكو ئەو وتەیەی حەزرەتی مەســـیح كە دەڵێت "ئەگـــەر زللەیەكیان

لەالی راستت دا، الی چەپیشییان بدەرێ".بـــە هەســـتكرنە شەیتانپەرســـتیی .6لـــەكارە نیگەرانبـــوون نـــەك بەرپرســـیاریەتی،

نابەجێكان. 7. شەیتانپەرســـتی ئەوەیـــە كە بـــاوەڕت وابێ مـــرۆڤ تەنیـــا ئاژەڵێكـــی قســـەكەر نییـــە، بەڵكو زۆرجار لەئاژەڵ باشتر و گرنگترە و زۆرجاریش بەچەنـــد پلەیـــەك لەخـــوار ئاژەڵەوەیـــە، ئەویش بەهـــۆی ئـــەو پێشـــكەوتنە عەقلـــی و رۆحییـــەی لەتەواوی بوونەوەرەكانـــی دیكەی جیادەكاتەوە، ئەمەش زۆرجار وای لێـــدەكات لەم بوونەوەرانە

خراپتر بێت.8. لەدیدی شەیتانپەرستییەوە، هەموو ئەوانەی پێیـــان دەگوترێ تاوان و گونـــاه، هیچ نین جگەلە كۆمەڵێـــك ئامراز، كە خۆشـــیی و چێـــژ بەالیەنی مەعنـــەوی و جەســـتەیی و ســـۆزداریی مـــرۆڤ

دەبەخشن.9. دەبـــێ الیەنگرانی شـــەیتان باوەڕیان وابێ تائەمڕۆش، شـــەیتان باشـــترین هاوڕێی كڵێسایە، هەر شـــەیتانیش تائەمڕۆ ئەوان و كڵێســـاكەیانی

هێشتۆتەوە. هەڵەكانی كڵێسای شەیتان

بەگوێـــرەی رێنماییەكانی كڵێســـای شـــەیتان، شەیتانپەرســـتان دەبـــێ لـــەم نـــۆ هەڵەیـــە دوور

بكەونەوە و خۆیانی لێ بپارێزن.1. گەمژەیی.

2. لەخۆباییبوون.3. خۆپەرستیی لەرادەبەدەر.

4. فێڵكردن لەخود.5. رۆیشتن لەگەڵ دابڕاو.

6. كورتبینی.7. لەبیركردنی ئەزموونەكانی پێشوو.

8. لووتبەرزیی لەهیچەوە.9. كەمبوونەوەی هەستی جوانی.

یاساكانی الیەنگرانی كڵێسای شەیتاندەبێ شەیتانپەرســـتەكان پەیڕەوی لەم یازدە

یاسایە بكەن:1. تـــا پرســـیارت لێنەكـــرێ، را و بۆچـــوون و

ئامۆژگارییەكانت بەكەس مەبەخشە.2. خەم و كێشە و گرفتەكانت بۆ هیچ كەسێك

باس مەكە، تا دڵنیا نەبی كە گوێت لێدەگرن.3. كاتێك دەبیتە میوانی كەسێك رێزی بگرە و برینداری مەكە، ئەگەر دەزانی ناتوانی بەو جۆرە

بیت، مەچۆ بۆ میواندارییەكە.4. ئەگەر یەكێـــك لەمیوانەكانت بێزاری كردی و بێڕێـــزی بەرامبـــەرت كـــرد، بەتووندی وەاڵمی

بدەوە و بەخشندە مەبە لەگەڵیدا.5. كردەوەی سێكســـی لەگەڵ هەموو كەسێك ئەنجام مەدە، تەنیا لەگەڵ ئەو كەســـانە ئەم كارە

بكە كە بەراستی پێیان خۆشە.6. ســـزای ئەو كەسە مەدە، كە بەالتەوە گرنگ نییە، تەنیا مەگەر ببێتە بارگرانی بەسەر كەسێكی

دیكەوە و ویستت لێی دەرباز بیت.7. دان بەجوانییـــدا بنێ و رووبەڕووی جوانی

دروستكراویش ببەوە.

8. دەســـت لەكارێـــك وەرمەدە، كـــە پەیوەندی بەتۆوە نییە.

9. منداڵی بچووك ئازار مەدە.10. هیچ ئاژەڵێك مەكـــوژە، تەنیا ئەو ئاژەاڵنە بكوژە، كە هێرشـــت دەكەنە ســـەر، یـــان دەتەوێ

سوود لەگۆشتەكەیان وەربگری.كـــەس دەڕۆی بەهەرشـــوێنێكدا كاتێـــك .11بێـــزار مەكـــە، ئەگەر كەســـێكیش بێـــزاری كردی داوای لێبكـــە وازت لێبێنـــێ، ئەگـــەر وازی نەهێنا هیـــچ رەحمی پێمەكە و تێكیبشـــكێنە و بەتووندی

بەرەنگاری ببەوە. پلە و پایەكانی كڵێسای شەیتانی:

شـــەیتانییەكان چەنـــد پلەیەكیـــان هەیـــە، كـــە ئەندامەكانیان لەكڵێســـای شـــەیتان بەقۆناغ و پلە

بە پلە پێیدەگەن:پلەی یەكەم: شەیتانییپلەی دووەم: ساحیرپلەی سێیەم: كاهین

پلەی چوارەم: كاهینی بااڵپلەی پێنجەم: ماجوس

هیـــچ شـــەیتان، الیەنگرانـــی گروپـــەی ئـــەم رێوڕەســـمێكی نامـــۆ ئەنجام نـــادەن و گروپێكی داخـــراون، چونكـــە وەك باســـمان كـــرد ئـــەوان بڕوایان بەبوونی شـــەیتان نییە و تەنیا شـــەیتان وەكو سیمبولێك تەماشا دەكەن، كە دژی ئایین و كۆتوبەندەكانە، بۆ ئەوە الیەنگریی شەیتان دەكەن، كە تووشی هیچ چوارچێوەیەكی ئایینیی یان هەر بیروباوەڕێكـــی دیكـــە نەبنـــەوە و بەئـــارەزووی

خۆیان چێژ لەخۆشییەكان وەربگرن.

گروپـــی گەلێـــك هاوچەرخـــدا لەســـەردەمی الیەنگری شـــەیتان و شەیتانپەرســـت هەن، بەاڵم دوو ئاڕاســـتەی ســـەرەكی الیەنگرانـــی شـــەیتان هـــەن، كە تەنانەت هاودژی یەكتـــرن و دیارترین ئەوانیـــش شەیتانپەرستییشـــن، ئاڕاســـتەكانی "شـــەیتانییە بێباوەڕ و مولحیدەكان" و "شەیتانییە یـــان رۆحانییـــەكان" ئیمانییەكان/شـــەیتانییە

"شەیتانپەرستەكانن".ئـــەم دوو گروپـــە جیـــاوازی زۆر لەنێوانیاندا هەیـــە و تێڕوانینی جیاوازیان بۆ شـــەیتان هەیە. شـــەیتانییە ئیلحادییـــەكان بیروباوەڕیان لەســـەر بنەما و تێزە فەلسەفییە ئیلحادییەكان دامەزراوە و دان بەبوونی هیچ هێزێكی غەیبیدا نانێن و بڕوای پێناكـــەن، بەڵكـــو باوەڕ بەشـــەیتان دەهێنن وەكو ســـیمبولێك بۆ نەبوونی كۆتوبەنـــد و ئازادبوون، بەاڵم ئاڕاســـتەی دووەم كە شەیتانپەرســـتەكانن، بڕوایـــان بەهەبوونـــی خـــوا و شـــەیتان و جن و عیفریتەكان هەیە، باوەڕیان لەتاكێكەوە بۆ یەكێكی دیكـــە جیاوازە، بەاڵم هەموویان لەوەدا كۆكن، كە شـــەیتان بەهێزترە لەخوا، بۆیەش دەیپەرستن و ســـروتی تایبەتی بۆ ئەنجـــام دەدەن و قوربانیی

بۆ دەكەن. رەوتی شەیتانییە بێباوەڕ و ئیلحادییەكان:

ئـــەم رەوتە لـــەو جـــۆرە كەســـانە پێكدێن، كە نەباوەڕیان بەخوا هەیە و نە بەشەیتان، الیەنگرانی ئەم بیروبـــاوەڕە بڕوایان بەبوونی خوا و بوونی شـــەیتان و ژیانی دوای مردن نییە، بەاڵم شەیتان بەپیرۆز دەزانن )یان راستتر وێنە سیمبولییەكەی شـــەیتان بەپیرۆز دەزانن، چونكە ئەوان بڕوایان

بە وجودی شـــەیتان نییە(، پێیانوایـــە بوونی ئەم وێنایەی شەیتان، سیمبولی ئازادی و رزگاربوونە لـــەو كۆتوبەنـــدەی مـــرۆڤ بەنـــاوی ئەخـــالق و ئایینـــەوە دایناوە. ئـــەوان پێیانوایە شـــەیتان ئەو بوونەوەرە نییـــە مێژووێكی دوورودرێژی هەیە، بەڵكو ئەو سیمبولەیە كە سنوور و كۆتوبەندەكان

رەتدەكاتەوە.بەهـــۆی بڕوانەبوونیـــان بەبوونـــی شـــەیتان، ناتوانیـــن بـــەم جـــۆرە گـــروپ و كەســـانە بڵێین "شەیتانپەرست"، چونكە ئەمان بەندایەتی شەیتان ناكەن و بڕوایان بەهیچ رێوڕەســـمێكی لەم جۆرە نییـــە، بەم جـــۆرە كەســـانە دەگوترێ شـــەیتانیی

بێباوەڕ و مولحید. شەیتانیی بێباوەڕ/مولحید

ئەم جۆرەی الیەنگرانی شەیتان لەشەستەكانی ســـەدەی بیســـتەمەوە و لـــەدوای دروســـتبوونی "كڵێســـای شـــەیتان" گەشـــەی كـــرد، ئەگەرچـــی الیەنگرانی شـــەیتانیی ئیلحادیی گروپ و كەسانی جیـــاوازن، بـــەاڵم زۆربەی ئەم كـــەس و گروپانە لەكڵێســـای شـــەیتانیی جیابوونەتەوە، چونكە ئەم كڵێســـایە یەكەم پەرســـتگای فەرمـــی الیەنگرانی

شەیتان بووە لەسەردەمی نوێدا.الیەنگرانی كڵێسای شـــەیتان، لەهەموو گروپە و بەهێـــز و رێكخـــراو دیكـــە شـــەیتانییەكانی بەدەســـەاڵتترن، لەزۆر واڵتانـــی جیهان بەفەرمی دانیان پێدانـــراوە، بەتایبەتیش لەزۆربەی واڵتانی ئەوروپـــا و ئەمەریـــكا كاهینیان هەیـــە و وتار بۆ الیەنگرانیـــان دەدەن و كڵێســـایان هەیە، تەنانەت لەهەندێك واڵتی ئەوروپا و ئەمەریكا، كاهینەكانیان

وەكو قەشەی مەسیحییەكان و مامۆستای ئایینی موســـوڵمانان و حاخامـــی جوولەكـــەكان، دانیان

پێدانراوە و مووچەی فەرمییان لەدەوڵەت هەیە.كڵێســـای شـــەیتان لەســـاڵی )1966( لەالیـــەن "ئەنتـــۆن لیڤی"یـــەوە دامەزرا، كـــە جوولەكەیەكی ئەمەریكی بوو. لە )30(ی نیســـانی ساڵی )1966( لەشاری سانفرانسیسكۆی ویالیەتی كالیفۆرنیای ئەمەریـــكا، وەكـــو كاهینـــی گـــەورەی كڵێســـاكە بەفەرمی دەســـتی بەكارەكانی كـــرد، خۆی كردە

كاهینی گەورە و قەدیسی بااڵی كڵێساكە.دوای مردنی ئەنتۆن ســـزاندۆر الڤی، پێگەكەی ئەو لەالیەن الیەنگرانی درایە خێزانەكەی "بالنش برتۆن"، هەروەها بەهاوكاری دوو كاهینی گەورە و كۆنـــی كڵێســـاكە "پیتـــەر هـ. جیلمـــۆر" و "بیجی نادرامیا"، كڵێســـاكەیان لەشاری سان فرانسیسكۆ گواســـتەوە بـــۆ شـــاری نیویـــۆرك. گۆڤارێكیش كـــە دەردەكـــەن رەش( )مەشـــخەڵی بەنـــاوی

زمانحاڵی كڵێساكەیە. بنچینەكانی باوەڕ الی كڵێسای شەیتان:

ئەندامانی كڵێســـای شـــەیتان دەبـــێ باوەڕێكی رەهایان بەم نۆ بنەمایە هەبێ:

چێژوەرگرتنـــە شەیتانپەرســـتیی .1لەخۆشییەكان، نەك هەوڵدان و سكهەڵكوشین.

2. شەیتانپەرســـتیی راســـتییە، نـــەك وەهم و خورافیات.

3. شەیتانپەرستی حیكمەتێكی پاك و بێگەردە، نەك دووڕوویی و درۆ لەگەڵ خود.

و نـــەرم رەوشـــتی شەیتانپەرســـتیی، .4بەخشندەییە، نەك رێزگرتن لەناپاكان.

كـۆمـەاڵیـەتی

شوناسی شەیتانهەوڵێك بۆ ناسینی شەیتان

)4(

38 ژماره 253 2014/11/8

كـۆمـەاڵیـەتی

زۆرم حه ز له شله ساوار و دۆڵمه ی هه ولێره

عه شـــیره ته كی بابانـــه كان، له ســـه رده می عه شـــیرەتێكی له گـــه ڵ كێشـــه یان ئه فغانـــی دیكـــه دا ده بێـــت و هانا بۆ میرنشـــینی بابان ده هێنن، ماوه ی چه ند ســـاڵێك له ده وروبه ری ســـلێمانی نیشته جێ ده بن، دواتر كێشه كه یان چاره ســـه ر ده بێت و ده گه ڕێنه وه شوێنه كه ی

خۆیان."ســـلێمانی هـــه ر لـــه و ئه فغانیانـــه فێـــری خواردنـــی قبوڵـــی بوونـــه ، كـــه خواردنه كـــه له بنه ڕه تدا ناوه كـــه ی كابولی بووه و خه ڵكی سلێمانی كردوویانه به قبوڵی!". ئه و خواردنه ته نها له سلێمانی هه یه و له شاره كانی دیكه ی كوردســـتان نییه ، به ڵگه یه كـــی دیكه ی هاتنی ئه فغانه كان بۆ ســـلێمانی، "یه كێـــك له دوانزه ســـواره كه ی مه ریوان، ناوی مـــه ال هه مزه ی ئه فغانه "، ئه و زانیاریانه له هیچ سه رچاوه یه كی چه نـــد ته نهـــا باســـنه كراوه ، مێژوویـــی رۆشنبیرێكی ســـلێمانی باسی لێوه ده كه ن و

زۆریش پشتئه ستوورن به قسه كانیان.میر عەبدوڵاڵ عه بدولكه ریم كابولی، ماوه ی 18 ســـاڵه له هه ولێـــر ده ژی، هـــه ر له هه ولێر له گه ڵ كچێكی كۆیی هاوسەرگیریی كردووە ، ئێســـتا دوو كچی هه یه و زۆریش به و شاره سه رســـامه . ده بێـــت هاتنی ئـــه و ئه فغانیه بۆ هه ولێـــر هۆكاره كـــه ی چی بێـــت؟ به رله وه ی

هه ولێر بۆ من وه كو كابوله و تا ئێستا هه ستم به غه ریبی نه كردووه

محه مه د گۆران

میر عەبدوڵاڵی ئه فغانی، هه ژده ساڵه له هه ولێر ده ژی:

38 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 39

كـۆمـەاڵیـەتی

هاوسه ره كه م كۆییه دوو كچم لێی هه یه و ماڵه خه زوورانیشم زۆر رێزم

ده گرن

ئه ویش بگه ڕێتـــه وه ئه فغانســـتان، كه نیازی نییـــه بگه ڕێتـــه وه ، لـــه زاری خۆیه وه باســـی كێشـــه كه ی له كابـــول و ســـه رهه ڵگرتنی بـــۆ

هه ولێردەكات. میر عەبدوڵـــاڵ ده ڵێ ئێمـــه خانه واده یه كی شـــیوعیی بووین، باوكم ســـه رۆكی فیرقه ی چواری ریشـــخۆر بوو، له ســـاڵی 1988 له و پێناوه كوژرا و دواتریش كه ئیســـالمییه كان هاتـــن و حكومه تی دكتـــۆر نه جیبوال رووخا، ئێمه چیتر له كابول جێگامان نه بۆوه، له ساڵی 1992 دایكـــم و ســـێ خوشـــك و برایه كـــم به ســـنووری تاجیك به ره و سۆڤییه ت هه اڵتن و منیـــش چوومه ئێران و ماوه ی پێنج ســـاڵ

له و واڵته بووم.ئه و پیاوه ئه فغانییه له ئێران ناسنامه یه كی ســـاخته ی عێراقی په یداده كات و خۆی وه كو عێراقییه ك به و واڵته ده ناسێنێ، هه ربۆیه ش كاتێـــك له ســـاڵی 1996 چه نـــد عێراقییـــه ك له ســـنووری حاجـــی ئۆمه ران ســـنوورداش ده كرێنـــه وه ، میـــر عەبدوڵـــاڵ یەكێـــك له وان

ده بێت "قه ده ری خۆی ده یگه یێنێته هه ولێر".له هه ولێـــر، خـــۆی بـــه UN ده ناســـێنێ و كارتی نشـــینگه له هه رێـــم وه رده گرێ، دوای ماوه یه ك بێئومێد ده بێت له وه ی بگوازرێته وه واڵتی سێیه م، بۆیه شوێنی حه وانه بۆ خۆی دابین ده كات و زمانه كه به خێرایی فێرده بێت و له ماوه كـــی كـــه م دۆســـتی زۆر بـــۆ خۆی

ده دۆزێته وه .میـــر عەبدوڵـــاڵ، جگـــه له ناســـینی خه ڵكی كاســـبكاری ناو بـــازاڕ، هاوڕێی زۆری له ناو توێژی نوسه ر و رۆژنامه نوس و رۆشنبیرانی هەولێردا هه یه ، ده ڵـــێ "ماویەك له گه ڵ چه ند هاوڕێیـــه ك ده چوومه مه چكۆ و ئه وان پێیان له كوردســـتان ئه فغانیـــه ك كـــه ســـه یربوو په ناهه نده یه . هه ر له و رێگایه وه رێدار سابیر و دڵزار حه ســـه ن و ســـه الح مـــه زن و نیهاد جامـــی و رێبین ره ســـول و ســـمكۆ محه مه د و ئـــه رده الن بورهـــان و تاریـــق كارێـــزی و شـــێرزاد عه بدولڕه حمـــان و زۆری دیكـــه م ناسی، چه ندین چیرۆك و وتاری سیاسیشم له رۆژنامه ی هاواڵتی و رێگای كوردستان و

گۆڤاری بارش باڵوكرده وه ".جگـــه له فێربوونـــی زمـــان و په یداكرنـــی دۆستی زۆر، میر عەبدوڵاڵ شاره زای گه ڕه ك و كوچـــه و كۆاڵنه كانی هه ولێریش ده بێت و ده ڵێ "بـــۆ ماوه یه ك ســـه یاره یه كی به رازیلم كڕی و له ناو هه ولێر تاكســـی ئیشم ده كرد". وه ك خـــۆی ده ڵێ "دواجار بیرم له وه كرده وه هـــه ر له هه ولێر ژیانی هاوســـه ری به یه كه وه بنێم و یه كجاری له و شـــاره بمێنمه وه" . به اڵم

له به رئه وه ی كه ســـێكی غه ریبه یه له و شاره ، بۆیه په یداكردنی هاوســـه رێكی ژیان بۆ ئه و كارێكی ســـانا نابێـــت، میر ده ڵێ "دوو ســـێ هه وڵمـــدا تێیدا ســـه ركه وتوو نه بووم، چونكه خه ڵكه كـــە ترســـی ئه وه یـــان هه بـــوو ئه گه ر ژنـــم بده نـــێ، دوای ماوه یـــه ك بگه ڕێمـــه وه و ژنه كـــه به جێبێڵـــم، بـــه اڵم ژن ته اڵقـــدان و به جێهێشـــتن الی ئێمه ی ئه فغانی عه یبه یه كی زۆر گه وره یه . ئینجا تاریق كارێزی و ئومێد ســـه دیق به عائیلی چوون داوای ئه و كچه یان بۆ كردم و ئیشـــه كه یان بۆ پێكهێنام، كه هه تا

ماوم چاكه یان پڕناكه مه وه ".میر عەبدوڵاڵ له باوكێكی په شتۆ و دایكێكی تاجیكـــی ســـاڵی 1969 له كابولـــی پایته ختی ئه فغانستان له دایكبووه، وه ك خۆی ئاماژه ی بـــۆ ده كات تـــا پۆلـــی شه شـــه می ئاماده یـــی خوێنـــدووه و زمانه كانـــی هیندی و فارســـی و عه ره بـــی و كـــوردی ده زانـــێ. له ماڵه كه ی خۆی له گه ڕه كی ته عجیل، له سه ر گێڕانه وه ی ســـه ربرده ی ژیانـــی بۆ )ســـڤیل( بـــه رده وام ده بێت و ده ڵێ "ساڵی 2006 پاشئه وه ی ژیانی هاوســـه رییم له هه ولێر پێكهێنا، دۆســـته كانم زیاتـــر هاوكاریـــم ده كـــه ن و چاویـــان لێـــم

ده بێت".میر عەبدوڵاڵ لەگەڵ هاوسەرەكە كۆییەكەی ژیانێكـــی ســـادە و ئاســـایی دەباتە ســـەر و دەشـــڵێت، كە ماڵـــی خەزوورانی خۆشـــیان دەوێـــت و زۆر رێزی دەگرن. كچه كانیشـــی و ســـاڵه حـــه وت ته مه نـــی گه وره كه یـــان نـــاوی "ســـانیا"یه و پۆلـــی دووی بنه ڕه تییه ، بچووكه كـــه ش ته مه نی ســـێ ســـاڵه و ناوی "ساریا"یه ، باوكی ده ڵێ ســـاریا له فه رهه نگی هه مبانه بۆرینه به مانای "شـــاجوان" هاتووه، بۆ ئه وه ی هاوسه ر و منداڵه كانیشی له هیچیان كه م نه بێـــت، میر له كاتژمێـــر حه وتی به یانی تـــا ســـێی ئێـــواره كاری چایچیەتـــی ده كات، له كاتژمێـــر ســـێی ئێـــواره ش تاوه كـــو ده ی شه و، وه كو فه رمانبه ری ئه ندازه ی پاركه كان نافوره كـــه ی الی كاره كـــه ی و دامـــه زراوه

كۆتری سه المه له ناو بازاڕ. له مـــاوه ی ئه و هه ژده ســـاڵه ی له هه ولێره ، میـــر هیچجار نه چۆته وه كابـــول، به اڵم وه ك خۆی ئاماژه ی بۆ ده كات، به ته له فۆن له ژیان و حاڵی دایك و ســـێ خوشـــكه كه ی له كابول ئاگاداره، ده ڵێ "له به رئه وه ی په ساپۆرتم نییه

بۆیه ناتوانم سه ردانیان بكه م". و هه ولێـــر له بـــاره ی عەبدوڵـــاڵ میـــر خه ڵكه كه شی، بۆ )ســـڤیل( گوتی "له به ر ئه وه نییـــه كه مـــن ئێســـتا له هه ولێر ده ژیـــم، بۆیه مه دحی بكـــه م، خه ڵكی هه ولێـــر هه ر خۆیان

باشـــن و غه ریب له ناویان جێگای ده بێته وه ، خه ڵكه كه ی كاســـبن و شـــه ڕاوی نیـــن، بۆیه من لێره هه ســـت به دڵته نگی ناكه م". ده شـــڵێ له مه سه له ی دابونه ریت و جه ژنی نه ورۆز و ره مه زان و زۆر نه ریتی كۆمه اڵیه تی، ئه فغان

و كورد زۆر له یه كتری ده چن.میـــر دۆلمـــه ی هه ولێـــری زۆر پێخۆشـــه ، كاتێك پرسیاری خواردنی هه ولێرمان لێكرد، یه كســـه ر باســـی چێژی دۆڵمه ی بـــۆ كردین "به تایبـــه ت په لكه مێو و ســـلق"، دوای ئه ویش باســـی شله ســـاواری كرد، ئه و ده ڵێ ئه فغان شـــله و برنـــج و گۆشـــت وه ك كوردســـتان هه مـــووی به جیـــا دانانێـــن و هـــه ر هه مووی به یه كه وه ده كوڵێنن و ده یكه ن به سه ر یه كدا.

میـــر عەبدوڵاڵ ســـه رباری قورســـی ژیان و غه ریبـــی، به اڵم زۆر له و ژیانه ی ئێســـتای رازییه ، ته نهـــا داواكاری ئه وه بوو حكومه ت و په رله مانی كوردستان، یاسایه ك ده ربكه ن سه باره ت به وانه ی وه كو ئه و ماوەیەكی زۆره له كوردســـتان ده ژین و هاوسه ریان كورده ، ده ڵـــێ "مـــن تاوه كو ئێســـتا كارتی نشـــینگه م هه یه و سااڵنه ده بێت تازه ی بكه مه وه ، به اڵم ئه گـــه ر ره گه زنامه ی عێراقیم هه با، ده متوانی به فه رمی له حكومه ت دامه زرێم، دواتر ئه گه ر مردم منداڵه كانم خانه نشـــینییه كه م وه ربگرن

و دوای خۆم داهاتێكیان هه بێت".

40 ژماره 253 2014/11/8

كـۆمـەاڵیـەتی

هەرچەندە شۆســـتەكان بۆ پیـــادەڕۆكان دروســـتكراون، بـــەاڵم لەزۆربـــەی كۆاڵن و شـــەقامەكانی ناو بـــازاڕە دەتوانرێت تێبینی بكرێت، كە بەشـــێكی زۆری خەڵك لەســـەر شەقامەكان هاتووچۆدەكەن نەك شۆستەكان، لەهەندێك شـــوێنیش ئۆتۆمبێلەكان لەســـەر شۆستەكان وەستێندراون! شوفێران گلەیی لەرۆیشـــتنی هاواڵتیان لەســـەر شەقامەكان دەكەن و هاواڵتییەكیـــش پێیوایە قەرەباڵغی

ئەو دیاردەیەی دروستكردووە. سیروان مەجید، شوفێری تاكسیە رۆژانە لەنێو كۆچە وشـــەقامەكانی شـــاری هەولێر گـــوزەردەكات. ســـیروان گلەیـــی لەخەڵكـــی پیـــادەڕۆ زۆرە و دەڵـــێ "ئەوەنـــدەی خەڵك لەســـەر شـــەقام دەڕوا، نیو ئەوەندە لەسەر شۆستەكان ناڕۆن"، ئەو بەسەرسوڕمانەوە دەپرسێت "نازانم بۆ؟ كاتێك شۆستە هەبێت، بۆچـــی خەڵك لەســـەر شۆســـتە نـــاڕوات؟ ئەی شۆســـتە بۆ پیـــادە دروســـتنەكراوە"؟ ئـــەو شـــوفێرە زۆر لەو دیاردەیـــە بەگلەییە و دەشـــڵێ "بـــڕوات هەبی زۆربـــەی خەڵك بـــەم شـــێوەیەن، ژن هەیـــە 5 منداڵی پێیە و هەمووی بەرێزە دەڕۆن و الیەكی جادەیان گرتـــووە، كەچـــی هۆڕینیـــان بـــۆ لێـــدەدەی توڕەدەبـــن و وا هەســـت دەكـــەن تۆ هەڵەی نەك ئەوان". سیروان هۆكاری ئەو دیاردەی بـــۆ "نزمی ئاســـتی رۆشـــنبیری هاواڵتییان" دەگەڕێنتـــەوە و پێیوایە ئەگەر وەك واڵتانی دەرەوە هەموو شتێك ببێتە سزا و غەرامە، ئەوا لەكوردستانیش ئەو دیاردەیە نامێنێ و "خەڵك رێرەوی خۆی دەبینێتەوە". دەشڵێت "پێویستە پیادەڕۆ بزانێ كە شۆستە شوێنی

ئەوە و بۆ ئەو سەالمەتترە، نەك شەقام".شـــێوەی بەهەمـــان عەلـــی، ســـیامەند ســـیروان گلەیی لـــەو دیاردەیە هەیە و باس لەوە دەكات زۆرجـــار بەهۆی ئەوەی لەنێو بـــازاڕ خەڵكێكی زۆر لەســـەر شـــەقامەكان هەندێكجـــار و قەرەباڵغـــی رۆیشـــتووە، رووداوی كەوتۆتـــەوە. ئەو دەڵێت "هەندێك جار لەبـــەر خەڵكی پیـــادە ناتوانی بەجوانی ئۆتۆمبیـــل لێبخـــوری، ناشـــزانم حیكمەتـــی لەچیدایـــە؟ جـــادەكان ســـەر رۆیشـــتنی تەنانەت لەكۆاڵنەكانیش خەڵك هەر لەســـەر ســـیامەند بەقســـەی دەڕوا"، شـــەقامەكان دەســـت الیەكـــەوە "لەهەمـــوو پێویســـتە بەهەڵمەتێـــك بكرێـــت بـــۆ نەهێشـــتنی ئـــەو دیاردەیە، وەك قوتابخانەكان، راگەیاندنەكان و مینبەرەكان، تاكو كۆنتڕۆڵی ئەو دیاردەیە بكرێـــت و شـــوفێرەكان هەراســـان نەبـــن و خەڵكیش لەســـەالمەتی خۆی دڵنیا بێت". ئەو پێشـــیوایە ئەركێكی زۆرتر دەكەوێتە ســـەر شـــانی مامۆســـتانی قوتابخانـــەكان، چونكە "بە ســـەدان قوتابی دەبینی هیچیان لەســـەر شۆســـتە ناڕۆن و هەمووی لەســـەر چەقی جادە دەڕۆن، لەسەر جادە رادەكەن و راوی

یەكتر دەنێن".ئامینە سەلیمـی تەمەن 39 ساڵ لەشەقامی پزیشـــكانی شاری هەولێر خۆی و 2 منداڵی تەمەن )6 -8( بەالیەكی شـــەقامەكە بەدوای پزیشـــكێكدا دەگەڕان، ئـــەو یەكێك بوو لەو چەندان پیادەیەی بەسەر شەقامدا گوزەریان دەكرد. ئـــەو ژنە نایشـــارێتەوە كە لەســـەر شەقام رۆیشـــتن دیاردەیەكی ناشارستانییە و جـــوان نییە، بەاڵم بیانـــوی ئەوە بۆ خۆی دەهێنێتەوە، كە شۆســـتەكان زۆر تەســـك و قەرەباڵغن. دەشـــڵێت "شۆســـتەكان ئەوەندە

تەســـكن، مرۆڤ شانی دەشـــكێ ئەوەندەی بـــەم و بـــەو بكەوێت، نەخاســـمە بۆ ئافرەت هەر زۆر ناخۆشـــە، جگەلەوە شۆســـتە نییە شـــتوومەكی دوكاندارانـــی لەســـەر نەبـــی". ئامینە دەڵێ "راســـتە هەتا بڵێی دیاردەیەكی ناشارســـتانییە و زۆریش ناشـــیرینە، بەاڵم شـــتومەكی لەبـــەر لەشۆســـتەكە ئێســـتا دوكانـــدارەكان و دەســـتگێڕەكان، پیادەكان زۆر بەزەحمەتـــی رێدەكـــەن، بۆیـــە منیـــش ناچارم بێمە ســـەر جادەكـــە و بەپەلە بڕۆم بەكارەكانـــم رابگـــەم". ئەو ژنـــە داوا دەكات رێگـــەش و بكرێـــن فـــراوان شۆســـتەكان بەشـــمەكەكانیان نەدرێت بەدوكانـــدارەكان شۆســـتەكان بگرنـــگ، تـــا خەڵـــك بتوانێـــت

بەئاسانی هاتووچۆ بكات".كاروان و ئەحمەد دوو هاوڕێن بەیەكەوە بۆ قوتابخانە دەڕۆیشـــتن، ئەوان پۆڵی 10ی بنەڕەتین لەئامادەیی حەمرین لەسەر شەقامی 40 مەتری. هەردووكیان لەســـەر شەقامەكە دەڕۆیشـــتن، كاتێكیـــش پرســـیمان، كاروان

هێشتا لە كوردستان رۆیشتن بەسەر شۆستەكاندا

نەبووە بە كەلتوور

كۆمەاڵیەتی

ژماره 253 2014/11/8 41

كـۆمـەاڵیـەتی

لەهەندێك شوێن ئۆتۆمبێل لەسەر شۆستە رادەگیرێت و پیادەڕۆش بە جادەدا دەڕوات

شۆفێرێكی تاكسی: ژن هەیە پێنج منداڵی پێیە و بەڕیز دەڕۆن و الیەكی جادەكە دەگرن

ئافرەتێك: لەبەر تەسكی شۆستە و شمەكی دوكاندار و

دەستگێڕەكان ناتوانین بەسەر شۆستەكاندا

بڕۆین

گوتی "یەك شۆستەمان نییە بەشۆستە بچێ، هەموویان تەســـكن، جگەلەوەش شۆستەی ماڵێـــك لەماڵـــی یەكێكی دیكـــە جیایە و هەر یەكـــە بەئـــارەزووی خـــۆی بـــەرز و نزمی كردووە، هەندێك ماڵ تەنەكەیەكی گەورەی زبڵیان داناوە و نیوەی شۆستەیان گرتووە، یـــان داریـــان چاندووە و شـــوێن نەماوە بۆ رۆیشـــتن". ئەحمـــەدی هاوڕێشـــی ئەمـــەی خســـتە ســـەر قســـەكانی "زۆربەی ماڵەكان یان دەرگایان كراوەیە یان كەسێكیان لەبەر دەرگایـــە، بەتایبـــەت ژنـــان، بۆیـــە ناتوانـــی بەئارازووی خۆت بەشۆستەكاندا دا بڕۆی، زۆرجار شـــەرم دەكەیت لەبەر ژنان بەبەر دەرگاكاندا دابڕۆیت، دەبێت لەسەر قاچیاندا

بازبدەی"!بیانـــووی بـــە هاتووچـــۆ پۆلیســـێكی ئەوەی ئاگاداركراونەتەوە نەیویســـت ناوی بنوســـرێ، دەربارەی ئەو دیاردەیە ئەویش رای لەگـــەڵ شـــوفێرەكانە و دەڵێت "راســـتە خەڵكەكە بەهەوەســـی خۆیەتـــی و زۆربەی

ئێمـــەش كاری دەڕوات، شـــەقام لەســـەر ئۆتۆمبێلە نەك خەڵـــك و بەخەڵك راناگەین

تا ئاگاداریان بكەینەوە".نارین عومـــەری توێـــژەری كۆمەاڵیەتی، هێمـــا بۆ ئەوە دەكات، كـــە ئەگەر بمانەوێت كارێكی باش بكەینە نەریت، دەبێت ســـەرەتا لەپـــەروەردە و راگەیاندنەكانـــەوە دەســـت بكەینـــەوە، هۆشـــیار خەڵـــك و پێبكەیـــن "زۆرجـــار دەبـــێ بگاتـــە حاڵەتـــی ســـزادان، وەك ئـــەوەی لەواڵتانی دەرەوە هەیە، دەبێ خەڵك لەشـــوێنی پیادە بپەڕنەوە و لەســـەر شۆســـتە بـــڕۆن". ئـــەو توێژەرە ئامـــاژە بۆ ئەوەش دەكات، كە پێویســـتە شۆستەكانیش بەگونجـــاوی دروســـت بكرێت، كـــە بتوانێت خەڵكێكـــی زۆر لەخـــۆی بگرێـــت، هـــاوكات بـــاس لەشۆســـتەی گەڕەكـــەكان دەكات، كە پێویســـتە حكومـــەت هەمـــووی رێكبخات و نەهێلێت بەرزی و نزمی تێدابێت و هەر ماڵە و بەهەوەســـی خـــۆی باخچەیەك دروســـت

بكات، كەس نەتوانێ بەسەریدا بڕوات.

42 ژماره 253 2014/11/8

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

زێدەڕۆییكردن لە خواردنەوەی شیر كوشندەیە

چا و پرتەقاڵ ئافرەتان لە شێرپەنجەی هێلكەدان دەپارێزێت

گۆرانیگوتن بەرگری لەش بەهێز دەكات

لـــە نوێتریـــن توێژینـــەوەدا لـــە زانكـــۆی )ئۆپســـاال( لە ســـوید دەركەوتووە، خواردنەوەی شیر بەرێژەی 3 كوپ بۆ هەر رۆژێك

دەبێتە هۆی ژەهراویبوون و مردنی خێرا.لەو لێكۆڵینەوەدا كە لەســـەر 106 هەزار كەس ئەنجامدراوە و ماوەی 20 ســـاڵی خایەندووە، دەركەوتووە شیر مادەیەكی تێدایە ناوی )گاالكتـــۆزە(، كە جۆرێكە لەشـــەكر، خواردنی دەبێتە هۆی تێكدانی هاوسەنگی لەش و راگرتنی سیستەمی پاككردنەوەی مادە ژەهراوەیەكانی لەش، بەمەش رێژەی ژەهراویبوون لەلەشدا زیاد دەكات و دەبێتە هۆی توشبوونی كەسەكە بەنەخۆشی و پاشانیش مردنی. هـــەر لەو توێژینەوەدا دەركەوتووە شـــیر كاریگەری نیە لەســـەر بەهێزكردنی ئیســـكەكانی لەش، بەڵكـــو بێهێزیان دەكات، ئەگەری توشـــبوونی پیاوان بەهەوكردن زیاددەكات، لەژنانیشـــدا ئەگەری توشبوون بەشـــێرپەنجە زیاد دەكات. ئەمانە روودەدەن لە كاتێكدا كەســـەكە برێكی زۆر شیر بخواتەوە لەرۆژێكدا، بەاڵم خواردنەوەی كوپێك شیر رۆژانە ئاساییە و بەو جۆرە كاریگەری

دروست ناكات.

نەخۆشی شێرپەنجەی هێلكەدان لەئافرتاندا باوە و سااڵنە 7000 هـــەزار ئافرەت توشـــی دەبـــن و 4000 هەزار ئافـــرەت بەهۆیەوە گیانیـــان لەدەســـت دەدەن. توێـــژەرەوەكان لـــە زانكـــۆی )ئیســـت ئەنجیلیـــا( لەئەمریكا توێژینەوەیەكیان لەســـەر 172 هەزار ئافرەت ئەنجامدا و ماوەی 30 ساڵی خایەند. ئافرەتەكان تەمنیان لە نێوان

25 بـــۆ 55 ســـاڵیدا بوو، تێیـــدا دەركەوت ئـــەو ئافرتانەی چای زۆر دەخۆنەوە رێژەی توشبوونیان بەنەخۆشی شێرپەنجەی هێلكەدان كەمبۆتەوە، بەرێژەی 31%، ئەوانەشی كە شەربەتی پرتەقـــاڵ و میـــوەكان زۆر دەخـــۆن بەرێـــژەی 21% كەمتـــر توشـــی ئەم شـــێرپەنجەیە دەبـــن. هەروەها لـــەو توێژینەوەدا

هاتـــووە، چا و پرتەقاڵ دەبنە هۆی باشـــكردنی ســـوڕی خوێن و نەهێشـــتنی هەوكردن لەئافرەتاندا، ســـەرباری سودەكانی تری

ئەو خواردنانە.

گۆرانی و مۆســـیقا بەگشـــتی گاریگەریان لەســـەر تەندروســـتی مـــرۆڤ هەیە و لـــەرووی دەروونی و میزاج و كات بەســـەربردن باشتری دەكەن. بەاڵم لە لێكۆڵینەوەیەكدا كە لە ئەڵمانیا ئەنجامدراوە، دەركەوتووە گۆرانی هێزی بەرگری لەش زیاتر دەكات و بەهێزی دەكات، بەتایبـــەت ئەگـــەر بەشـــێوەی گـــروپ بێـــت، یاخـــود چەند كەســـێك پێكەوە بیڵنەوە . دكتۆر )كرویتس( توێژەرەوە و پســـپۆر لەبواری میوزیكدا رایگەیاند، گۆرانیگوتن بەشـــێوەی گروپ دەبێتە هـــۆی بەهێزكردنـــی بەرگری لـــەش و دابەزاندنی فشـــاری خوێن و رێكخســـتنی لێدانەكانـــی دڵ، هەروەك دەبێـتە هـــۆی دابەزاندنی رێژەی هۆرمۆنی )كورتیزول(. بۆیە دكتور كرویتس دەلێت پێویســـتە گۆرانی بڵێن، ئەگەر بەتەنیاش بێـــت، تاكو لەرووی ئۆرگانی و دەروونیەوە

تەندروستیت بەهێز بێت.

42 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 43

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

چۆن ترس لەتاریكی الی منداڵەكەت ناهێڵی؟

هەرگیز پژمین رامەگرە و مەیگێڕەوە

زۆر لە مندااڵن لە تاریكی دەترسن و شەوان خەویان لێناكەوێ، بـــە تایبـــەت لەتەمەنی 3 ســـاڵی تا 6 ســـاڵی، بۆیە دەســـت دەكەن بەگریـــان و هاواركـــردن و رادەكـــەن بـــۆالی دایكیـــان. ئەگەر ئەو حاڵەتە چارەسەر نەكرێت، تامردن لەگەڵی دەمێنێتەوە و كاریگەری خراپی لەسەر ژیانی دەبێت و دەبێتە كێشەیەكی دەروونی بۆی.

رێگایەنـــە ئـــەم دەتوانـــی حاڵەتـــە ئـــەو بۆچارەســـەركردنی بگریتەبەر:

1. یاریكـــردن لەگـــەڵ منداڵەكەت لەتاریكیدا، وەك شـــاردنەوەی یاریەكـــی درەوشـــاوە و داوا لەمنداڵەكـــەت بكـــەی بیدۆزێتەوە، تا

ترسی لە تاریكی نەبێت.2. كەمكردنەوەی روناكیەكانی ژوورەكەی، هەر شەوە و گلۆپێك

بكوژێنەوە، تا ئەوكاتەی رادێت.3. الیتێـــك یـــان ئامێرێكـــی روناككـــەرەوەی بدەیە، بـــۆ ئەوەی

هەركاتێك هەستی بەترس كرد دایبگیرسێنێ.4. چیرۆكی ترسناك و قسەی تۆقێنەری بۆ مەكە، وەك ئەوەی

ئەگەر نەخەوی گورگ بۆت دێت و شەولەبان دەتخوات.5. منداڵەكـــەت دڵنیابكەوە كە پێویســـت ناكات بترســـێت و كـــەس ناتوانێـــت بێتە ژوورەوە و هەمیشـــە تـــۆ دەیپارێزیت.

شەوانەش جارجار سەر لە منداڵەكەت بدە و ئاگاداری بە.

زۆر كەس پژمین رادەگرن، یان هەوڵدەدەن بیگێڕنەوە، لەبەر هەر هۆیــــەك بێت، بەاڵم ئەوە كارێكی تەندروســــت نیە. پژمین كردارێكی خۆنەویســــتە، كاردەنەوەی لەشە بەرامبەر بەشتێك كە بەر دیواری ناوەوەی لوت دەكەوێت، بەمەش مێشــــك وادەكات هەوایەكی بەهێز

لە لوت و دەمەوە دەربچێت بۆ دوورخستنەوەی ئەوشتە نامۆیە. بــــەاڵم لەگەڵ هەر پژمینێك نزیكــــەی 100 هەزار بەكتریا لەدەم و لوت دەردەچێت بەخێری 160 كیلۆمەتر لەكاتژمێریكدا، ئەمەش هێز و توانایەكــــی زۆری دەوێت تــــاڕوودەدات بەاڵم رێگرتن لەم كردارە یاخــــود خواردنــــەوەی بۆنــــاوەوە، وادەكات ئەو كۆمەڵــــە بەكتریایە دەرنەچێت، لەالیەكی تریشــــەوە گەڕانەوەی ئەو هەوایە بۆ ناو لەش بۆی هەیە كاربكاتە ســــەر گوێچكە و ئەو كەسە كەڕ بكات، تەنانەت زیانی بۆ چاو و مێشك و تەقینی دەمارەكان و شكانی پەراسووش دەبێت. بۆیە پێویستە ئەگەر پژمینت هات، راینەگری، بەڵكو دەتوانی ســــەیری تیشــــكی خۆر بكەی تاوەكو بێتەدەرەوە. باشترین رێگەش بەدەمەوە گرتنی كلێنســــێكە لەكاتــــی پژمیندا، بۆ ئەوەی دەوروبەرت

لەو بەكتریایانەی دێنەدەرەوە بپارێزی.

44 ژماره 253 2014/11/8

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

كۆنفرانسی جیهانی FIGO لەسەر تەندروستی دایك و منداڵ

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

ســــەردەمەدا لــــەو كــــورد منداڵــــی و دایــــك لەرۆژانێكی رەشدا دەژین، پیاوەكانیان بەنامرۆڤانە تیــــرۆر دەكرێــــن، ئەوانیــــش دەبنــــە قوربانی ئەو كارەساتە چی بكرێت باشە؟ چۆن بتوانین بگەینە ئــــەو واڵتانەی بەدەرامەتی زۆركــــەم بەبەرنامەی بــــاش خۆیــــان هێناوەتە پێــــش، پێشــــبڕكێ لەگەڵ واڵتــــە دەوڵەمەندەكان دەكەن؟ ئەوەتا ســــریالنكا دورگەیەكــــی بچوكــــە لەخــــوارووی هیندســــتان، و دانیشــــتوانیەتی ژمــــارەی كــــەس ملیــــۆن 63بەفرۆشــــتنی چا دەژین، كۆنفرانسێكیان راگەیاند. لەبەرنامــــەی رێكخــــراوی تەندروســــتی جیهانــــی پێشــــبینیان كردبوو رێژەی مردنی دایك و منداڵ 50% بــــەرەو دابەزین بچێـت. لەمانگی 8 ی 2015 توانــــی رێــــژەی كەمكردنــــەوەی مــــردن بگەیەننە 37 حاڵەتــــی مردن لەكــــۆی 100 هەزار كەس، كە

لەواڵتانی پێشكەوتوو ژمارەكە 17 حاڵەتە.بەشــــداری بڕیارمــــدا 2014/7/29 لــــەرۆژی ئــــەو كۆنفرانســــە بكــــەم، هــــەر جۆرێــــك بێت بێ لێكۆڵینــــەوەش بێت هەر بچــــم. لەكاتی كردنەوەدا دیتــــم كــــە 895 كــــەس بەشــــداریان تێداكردبــــوو، هەموویــــان بەخوێندنەوەی ســــرودی نیشــــتمانی هەســــتانە پێیان، سەرۆكی واڵتیان بەجلی سپی و بۆینباغی سوور هاتە سەر ستەیج و ساڵوی كرد و لەشوێنی خۆی دانیشت، تاكو هەموو بەرنامەكان پێشــــەكەش كران، دەستخۆشی لەپرۆفیسۆرەكان كرد و لۆگۆی سەركەوتنی بەسەردا دابەشكردن. پاشــــان خواحافیزی كرد. هەســــتمكرد هەموویان زۆریان خۆش دەوێت. ئەوەی سەرنجڕاكێش بوو زۆربەی پرۆفیســــۆرەكانی بەشــــدار بوو لەواڵتی

ئەمریكا و بەریتانیاوە هاتبوون. لەوكاتــــەوە كــــە ســــەربەخۆییان لەبەریتانیــــا وەرگرتووە، پەیوەندی باشیان لەگەڵ ئەو واڵتەدا هەیە، بۆ خزمەتكردنی كۆمەڵگە، زۆر ســــوودیان لەیەكتر وەرگرتووە. ئێســــتاش سەیرم پێدێ، بەو هەمــــوو بێدەرامەتیــــەوە )تێكڕایــــی موچــــە لەوێ 200 دۆالرە( چــــۆن ئــــەو هەموو پێشــــكەوتنەیان بەخۆیەوە دیتووە. ناوی واڵتی سریالنكا بەواتای )پڵنگ و شــــێر( دێ، بەڕاســــتی بۆخۆیــــان پڵنگ و

شــــێرن. ئۆتۆمبێلی 3 تایە لەســــەر شەقامەكانیان زۆرە، نابینــــی مەســــرەفی زیادە بكــــرێ، زۆریش

قەناعەتیان هەیە.دكتــــۆر بەگشــــتی هــــاوكارە لەگــــەڵ وەزارەتی خوێندنی بااڵ و وەزارەتی تەندروستی بۆ ئەوەی ئاستی رۆشنبیرییان زیاتر بێت و لەكۆنفراسەكانی

جیهانیشدا بەشدار بن. زۆر باسی مافی ئافرەتیان كرد، كە ئافرەت دەبێ خزمەتــــی تایبەتی بكرێ، چونكــــە رۆڵەی دوارۆژ بەخێو دەكا. تەوەرێكی گفتوگۆیەكان لەسەر مافی گەنجان بوو، چۆن كچ لەدەستدرێژكردن بپارێزن و چۆن خزمەت بكــــرێ؟ ئەگەر ئافرەت دووگیان

بوو بەپێی پێویست یارمەتی بدرێت. رۆژیــــك بەتەنیا لەســــەر ئەوە رۆیشــــتن چۆن دایــــكان لەدكتــــۆری نەزان و چاوچنــــۆك بۆ پارە نەشــــتەرگەری دژی زۆر بپارێــــزن. وەرگرتــــن ســــیزیریان بــــوون بەر لــــەوادەی خــــۆی 9 مانگ و 9 رۆژ. كــــە دەكاتــــە 273 رۆژ. چونكــــە پێــــش ئــــەو ماوەیە روحمەكــــەی تێكدەچــــێ جارێكی تر دەكەوێتە حاڵەتی ترسناك. زۆر پێویستە نەخۆش بەشــــدار بێت لەبڕیاری نەشــــتەرگەری، نابێ بڵێی تــــۆ نازانــــی ئەمن دكتــــۆرم!! نەخێر ئــــەو خاوەنی الشــــەی خۆیەتــــی و بڕیــــاردەدا بچێتــــە ژێر بەنج یاخود نا. ئەگەر حاڵەتەكەی ترسناك بوو، لەگەڵ كەســــوكاری بەهێمنانە بــــەراورد دەكرێ و بڕیار

دەدرێت.ســــیمینارەكان هۆڵــــی لەنــــاو هەرچەنــــدە لێكمدەدایــــەوە و ســــەیرم دەكــــرد، بەڵــــێ هەڵەی پزیشكان الی ئێمە زۆرە، بەاڵم نەخۆشەكە رۆڵی خراپــــی هەیە، چونكە دكتۆر بینین الی ئاســــانە و هەرزانە 3 تا 4 پزیشــــكان دەكات. ئنیجا بەتەڵەوە دەبێ. هیــــچ بەرنامەیەكی حكومەتیش نییە یاخود پڕۆگرامێــــك نییــــە لەوەزارەتــــی پەیوەندیــــدار كە ســــەندیكای بكــــرێ. پزیشــــكان كاری ســــەیری پزیشكان لەواڵتی ئێمە هەر ئەوەیە سااڵنەی خۆت دەدەی و هیچی تر، پێداچوونەوە نییە. شكاتكردن نیە. ئەگــــەر هەبێ، لێكۆڵینەوە نییــــە. كەی رەوایە بەكەســــوكاری نەخۆش بڵێی بەدەست ئێمە نەبوو

ئەجەلی هاتبوو، نەزیفەكە رانەوەستا!!!ژمــــارەی كــــە هیندســــتان وەك لەواڵتێكــــی دانیشتوانی نزیكەی 2 ملیارە زیاد لە 300 پزیشكی ئافرەتــــان، نەخۆشــــییەكانی لەپســــپۆڕی لێــــزان منــــدااڵن، تەخدیر، ســــۆنار، شــــێرپەنجە هاتبوونە )Data( كۆنفرانســــەكە. ئەزموونــــی خۆیــــان بــــەبــــاس دەكــــرد، هەموو هــــەوڵ دەدەن بــــۆ ئەوەی مردنــــی دایكان بەهۆی منداڵبوونەوە كەمبكەنەوە. ژمــــارەی خێــــزان لەرێگــــەی پێدانــــی نامیلكــــە بۆ بەدەســــتهێنانی ئامێری قەدەغەكردنــــی دووگیان كۆنتڕۆڵ دەكەن، بەجۆرێــــك زیانی نەبێت. دوای IUCD لێكۆڵینــــەوەكان دەركەوت دانانی ئامێریبەدەســــتی پزیشكی لێزان، باشــــترین چارەسەرە بۆ كەمكردنەوەی منداڵبوون. هەروەها باشــــترین

ئامێریشە بۆ تەندروستییەكی باش.بەر لە 30 ســــاڵ لێكۆڵینەوەیەكم دەســــتپێكرد، كە ئامێــــری قەدەغەكردنی منداڵــــم بۆ 830 ژنانی كوردســــتان لەهەولێر لەنێوان ســــاڵەكانی 1986-1991 لەنۆرینگەكــــەی خــــۆم دانــــا. تەنهــــا پارەی ئامێرەكــــەم وەردەگــــرت، كــــە دەیكــــرد 5 دیناری ئەوكات. لەكۆی ئەو ژمارەیە تەنها 2 ژن كێشەیان بــــۆ دروســــت بــــوو، ئەوانیشــــم چارەســــەركرد، یەكێكیــــان چووبــــووە نــــاو ســــگی، چونكــــە دوای منداڵبوون بــــە 1 مانگ دامنابوو، ئەویش بەنازوڕ دەرمهێنــــا. ئــــەوی تریــــش فڕێی دابــــوو و حەملی پەیدابوو بوو، لەو كاتــــەدا ژنەكە دووگیانییەكەی

پێخۆش بوو.زیانــــی هیــــچ دەركەوتــــووە بۆمــــان ئێســــتا نییــــە و خێــــزان رێكدەخــــا. ئێمە قوتابــــی كۆلێژی لەســــەنتەری بوویــــن 6 قۆناغــــی پزیشــــكی )Family Planning( لەســــاڵی 1966 لەبەغــــدا لەنەخۆشخانەی كەرخ. بەرنامە داندرابوو لەسەر بودجــــەی وەزارەتــــی تەندروســــتی رۆژانــــە ئەو كارە بــــۆ ئافرەتان دەكرا، هــــەر لەو كاتەوە فێری

بووین.لەنەخۆشــــخانە حكومییــــەكان پێویســــتە زۆر ئــــەو خزمەتــــە هەبــــێ. ئەگــــەر ژمــــارەی خێــــزان بــــو بــــە 4 منــــداڵ دایــــك و باوكەكــــەش دەتوانن ئــــاگاداری منداڵەكانیــــان بــــن، نــــەك بیانخاتە بەر ئیشــــكردن و لەخوێندن دووركەونەوە، باشــــترین خزمەتگــــوزاری بۆ كۆمەڵی كــــوردەواری ئەوەیە خزمەتــــی دایــــكان بكــــرێ، تاكــــو تەندروســــتیان جێگیر بــــێ. هەموو بەشــــداربووان ســــووربوون لەســــەر ئــــەوەی یارمەتــــی ئافرەتان بــــدرێ تاكو دووگیــــان نەبن، ئەگەر بەویســــتی خۆیــــان نەبێ. یــــان ئەگەر بەهەڵە بوو پێویســــتە یارمەتی بدرێن بۆ لەبارچوونی بەشــــێوەیەكی زانستیانە، ئێمەش دەزانیــــن لەزانكۆی )ئەزهەر( لەمیســــر، زانایەكان رێگایــــان داوە پێش ئەوەی روحــــی بێتەبەر، واتە لەمانگــــی یەكــــەم و دووەم. چونكــــە ئەگــــەر ئێمە یارمەتی نەدەین لەنەخۆشخانەی حكومی، لەپشت

پەردە بۆی دەكەن و توشی مەترسی دەبێت.

ژماره 253 2014/11/8 45

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

نازێ، كوردی دەباتە توركیا و فارسی دێنێتەوە هەولێر

46 ژماره 253 2014/11/8

ســـەباح دەرهێنـــەر و هونەرمەنـــد 1945 لەســـاڵی عەبدولڕەحمـــان، لەگەڕەكی تەیراوەی هەولێر لەدایكبووە، بەدرێژایی تەمەنی پڕبەخششـــی خۆی لـــە بواری هونـــەری، خزمەتێكی زۆری بە هونەری شـــانۆ كـــردووە، نەوەیەكی لەهونەرمەندی شانۆكار پێگەیاندووە، كە بە جیلی زێڕین دەناســـرێنەوە. زۆربەی ئـــەو هونەرمەندانـــەش بەدەمی خۆیان دان بـــە فەزڵی ســـەباح عەبدولڕەحمان بەســـەر ئەواندا دەنێن و بە "مامۆستای خۆیان" وەسفی دەكەن. لەو دیمانەیەی عەبدولڕەحمـــان ســـەباح ســـڤیلدا و دەكات خـــۆی دەردەدڵـــی رەخنە لە كارەكانی وەزارەتی باس دەگرێت، رۆشـــنبیریی لـــە ژیانـــی تابیەتی خۆشـــی

دەكات.

هونەریهونەری

زانا دڵشاد دزەیی

بە پالن رێگریی لە كار و پڕۆژەی هونەریی من

دەكرێت

حەزم لە سەفەرە و نیوەی دونیا گەڕاوم

خراپترین وەزیری رۆشنبیریی ئەوە بوو، كە بۆ دوو سێ خول

پۆستەكەی وەرگرتەوە

كە لەهونەرە جوانەكان دەمخوێند باوكم دەیگوت لەبەغدا لەمەلهە ئیش دەكات و بویتە تیاترۆ،

دوو ساڵ قسەی لەگەڵ نەكردم

46 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 47

پێنــــج ســــاڵ لەوەزارەتی رۆشــــنبیریی پلــــەی وەزیفیت شــــارەزا بــــوو، چ پڕۆژەیەكت لە

بواری شانۆدا هەبوو؟ ســــەباح عەبدولڕەحمــــان: مــــن پێنــــج پڕۆژەی زۆر گەورەم ئاڕاســــتەی وەزارەتی رۆشــــنبیریی كــــرد، كــــە ئەگــــەر بكرایــــە ئێســــتا خزمەتــــی زۆر گەورەیــــان بەشــــانۆی كــــوردی دەكــــرد. یەكێــــك لەوانــــە دامەزراندنی دەزگای "شــــانۆی نەتەوەیی كــــورد" بــــوو، كــــە ببێتــــە ســــەرچاوەی هەمــــوو چاالكییەكــــی شــــانۆیی لەكوردســــتان و هەمــــوو هونەرمەندانی كوردســــتان كۆبكاتەوە و شــــانۆی چەنــــد بــــەاڵم بــــكات، بەدۆكیومێنــــت كــــوردی كەســــێكی موســــتەفید لەبەر بەرژەوەندی خۆیان و گەندەڵكارەكانی ناو وەزارەت نەیانهێشت ئەوە بكرێت. هەروەها پڕۆژەیەكی تێروتەسەلم لەسەر رێزلێنانی هونەرمەندان بۆ وەزارەتی رۆشنبیریی ئامادەكرد، كە 150 الپەرە بوو، رێگریان لێكرد و نەكــــرا. هەروەها ویســــتم یەكەیەكی بەرهەمهێنان لەوەزارەتی رۆشنبیری دروست بكەم، كە هەموو چاالكیەكان لەوێوە بڕیاری لەســــەر بدرێت، نەك لە فەرمانگــــە و بەڕێوەبەرایەتیــــەكان پارە خەرج بكرێــــت، ئەوەشــــیان نەكــــرد. وەزیــــر بــــۆ هەموو داوای و كــــردووە دەستخۆشــــی پڕۆژەكانــــم كــــردووە جێبەجێ بكرێــــت، ئینجا نەكــــراوە! بۆیە دەڵێــــم تائێســــتا وەزارەتی رۆشــــنبیریی بەهەموو وەزیرەكانیەوە نەیانتوانیوە كارێكی ئەوتۆ بۆ شانۆ و هونەرمەندان بكەن. لەگەڵ رێزم بۆیان، هەموو وەزیرە رۆشــــنبیرییەكان لەم بوارەدا نەشارەزا و

نەزان بوونە و پشكی حیزبەكان بوونە، هەر چوار ســــاڵ جارێك وەزیر بەجۆرێك ئیشی كردووە و بناغــــەی بۆ حیزبەكەی داناوە، كێشــــەكان زۆرتر ئــــەو و ئاڵۆزتــــر بــــووە، ئێســــتا گەیشــــتوومەتە بــــاوەڕەی هیــــچ وەزیــــر و حكومەتێــــك ناتوانــــێ چارەسەری وەزارەتی رۆشنبیریی بكات، غەیری

هەڵوەشاندنەوە نەبێت. دوای تۆ ئێستا راوێژكاری دیكە هەیە، پێتوایە ئەوان بتوانن پڕۆژەی باش ئامادە بكەن؟

سەباح عەبدولڕەحمان: هیچیان شارەزا نین و هەموویان پشــــكی حیزبەكانن، سێ شارەزا هەیە، یەكێك هی یەكێتی و ئەویتر هی پارتی و ئەوەش گۆڕانە، سێ بەڕێوەبەرایەتی هەیە، ئەویش بەسەر سێ حیزبدا بەشــــككراوە، لەسەر ئەساسی cv و خزمەت و توانا نەبوون بەشــــارەزا، ئەوەتا دكتۆر فازڵ جاف لەوەزارەتی رۆشــــنبیریی شــــارەزایە، كەســــێكی دكتــــۆرە و لەپەیمانــــگا و كۆلیژەكانــــی دەرەوە كاری پێدەكرێت، باشــــە كــــوا ئەوە چوار ســــاڵە چ پــــرۆژە و بەرنامەیەكی هەبــــوو؟ هیچی نەكــــرد. تەنیــــا لەرۆژنامە و لەوێ و لەوێ شــــت دەنوسێ، ئەوەش هیچ نییە و تەنیا بۆ بەڕێكردنی كاتــــە، بۆئەوەی ســــەری مانگ بێــــت و مووچەكە

وەربگرێت. لەوەزارەتــــی مانــــەوەت لەمــــاوەی رۆشــــنبیریی، كام وەزیــــرت بــــەالوە باشــــترین و

كامیانت بەالوە خراپترین بووە؟ ســــەباح عەبدولڕەحمــــان: باشــــترین وەزیر كە پــــڕۆژەی بــــۆ هونەرمەنــــدان هەبووبێــــت )جەمال

هونەری

سەالم كۆیی و سوبحی كۆیی و زاهیر

عەبدوڵاڵ و سابیر عەبدولڕەحمانم

لەقوتابخانە دەرهێنان زۆر بەهرەمەند بوون

جەالل بەیارم لەكۆاڵنی عەرەبان بینی، قوتابخانەی

جێهیشتبوو، گەنجێكی جوان و سوور و سپی

بوو، هێنام رۆڵی ئافرەتم دایێ و

كردمە "سەبریە قیت"

چەتۆ حەسەن مامۆستا بوو و تازە دامەزرا

بوو، من هێنامە بواری نواندن، خۆشی توانای

نوسینی هەبوو و مۆسیقاریش بوو

جەمال عەبدول باشترین وەزیری رۆشنبیریی بوو

سەباح عەبدولڕەحمان بۆ سڤیل:

بە منداڵی لە هاوینان شفتیم دەفرۆشت، لەبەغداش شاگردی كارگەی پێپسی بووم

48 ژماره 253 2014/11/8

هونەری

لەشانۆكاران كەسیانی ناودار هەن، بەاڵم ئێستا

پۆستیان پێدراوە و چوونەتە ناو یەك دونیا

گەندەڵییەوە

هەزار دۆالرم بۆ بخەنە ناو زەرفێك و بمبەنە پارك و

مەزادم بكەن و وێنەم بگرن و بڵێن رێزمانلێنا، ئەمە

سوكایەتیە نەك رێزلێنان!!

پێنج پڕۆژەی گرنگم دایە وەزارەت، وەزیر بۆ

هەموویان دەستخۆشی لێكردم، كەچی هیچیان

جێبەجێ نەكران

ئێســـتا هەیە كەشـــوهەوای شـــانۆ نییـــە، بەرهەم ناكـــرێ و ناكرێـــت، من یەكجار پارەی ســـندوقی داهێنانی رۆشـــنبیرییم وەرگرت لەرۆژی جیهانی شـــانۆ بەرهەمێكم پێشكەشـــكرد و پاشان توانیم هەمـــان بەرهـــەم بەپارەی خـــۆم بچـــم لەباتمان پێشكەشـــی بكەم، ئـــەو هونەرمەندانـــەی لەگەڵم بـــوون شـــایەدی بـــۆ ئـــەوە دەدەن، وەزارەتـــی رۆشنبیریی هەر ئاوڕیشی نەدایەوە. هیچ الیەنێك ئەمڕۆ پشـــتگیرت ناكات ئەگەر بەرژوەندی خۆی تێـــدا نەبێـــت. بەڕێوەبەرایەتـــی هونـــەری شـــانۆ لەهەولێـــر و ســـلێمانی و دهـــۆك، ســـااڵنە بـــڕە بودجەكەیـــان پێشـــئەوەی وەریبگرن دابەشـــیان كردووە، چەندین شانۆگەری خراپ و سەقەت و چەند دەرهێنەری نادەرهێنەر سڕەیان گرتووە و دانراون ئەگەر پارە هات پارەیان بەســـەر دابەش

دەكرێ، مەسەلە دابەشكردنی پارەیە!!! ئـــەی بۆ واناكـــەی لەناو هەمـــوو ئەو

بەرهەم خراپانە تۆ بەرهەمێكی باش بكەیت؟ســـەباح عەبدولڕەحمـــان: جـــارێ ئەگـــەر من شـــتێك بكـــەم رەزامەنـــدی لەســـەر ناكرێت، ئەو شـــانۆیەی لەباتمـــان نمایشـــم كرد ســـێ ســـاڵی بەسەردا تێپەڕی پارەكەیان دا، باشە ئەگەر بە 3 ســـاڵ یەك پڕۆژەت بۆ بكەن، باشـــە دەرهێنەر چ میزاج و روئیایەك و خوێندنەوەیەكی ئەو دەقەی

دەمێنێت؟ كەواتە تۆ رێگریت لێدەكرێ؟

ســـەباح عەبدولڕەحمان: بێگومـــان رێگرییەكی زۆر بەپالنـــە، بۆئـــەوەی كە بتكوژێت، پێویســـتە ســـااڵنەیان بەرنامـــەی بەڕێوەبەرایەتییـــەكان هەبـــێ، بڵـــێ ئەمســـاڵ ئـــەم چەنـــد دەرهێنـــەرە بەرهەم پێشـــكەش بكات، ئەگەر بەڕێوەبەرایەتی شـــانۆ شانۆكار نەناســـێت، كەواتە شانۆكار نییە لەم واڵتە. باشـــە ئەوە رێزلێنانـــە بەدەرهێنەرێك بڵێی دەستنیشـــانمان كردی بەرهەمێك پێشكەش بكەیت و بەزانســـت و شارەزاییت دەوڵەمەندمان بكـــەی، یان بێن هـــەزار دۆالرم بۆ لەناو زەرفێك دابنێن و بمبەنە پاركی شاندەر و مەزادم پێبكەن و وێنـــەم بگـــرن، بڵێن ئێمـــە رێزلێنانمان لێگرت؟

ئەوە سوكایەتی پێكردنە. ئەو كۆمەڵە گەنجەی تۆ دروستتكردن،

كێ بوون و لەكوێ ئەوانەت دەدۆزیەوە؟ســـەباح عەبدولڕەحمـــان: مـــن كـــە لەبەغـــدا

عەبدول( بوو، من بەیەك دانیشــــتن تێیگەیشتم كە بەرنامــــەی جوانی هەیە، جارێك من و ســــەعدون یونس لەگەڵ ئەو دانیشتین بۆ مەسەلەی پڕۆژەیەك بوو، بەاڵم دوایی هەڵسایەوە و دەرگای قاسەكەی كردووە و گوتی ئەوە قاسەكەی منە یەك دیناری تێدایــــە نییە، كە من هیچــــم نەبێت چی بكەم؟ بۆیە گوتــــی ناتوانم بەڵێن بدەم بــــۆ جێبەجێكردنی هیچ پرۆژەیــــەك، هەرواش بوو نەیتوانی هیچ شــــتێك بكات. ئــــەو وەزیرەی وەزارەتی رۆشــــنبیریی بۆ دوو یــــان ســــێ خــــول وەرگرت، ئــــەوە خراپترین وەزیر بــــوو، جا حەزناكەم نــــاوی هیچ وەزیرێك

بێنم. كامە شار لە پێشترە بۆ شانۆ؟

ســـەباح عەبدولڕەحمـــان: دەتوانم بڵێم شــــانۆ هــــەر نییە، ئەوەی كە ســــلێمانی و كۆیە و دهۆك چەند نمایشــــێك دەكرێ، ئەو نمایشــــانە لەسااڵنی پەنجاكان لەعێراق هەبووە، لەپەیمانگای راهێنانی ئەمــــە ئامادەییــــەكان، قوبخانــــە مامۆســــتایان و گەڕانەوەیە بۆ 60 ساڵ لەمەوبەر. بەاڵم سلێمانی جدیترن لەچاالكی و داڕشــــتنی ئیشەكانی خۆیان، ئەویــــش لەبەرئەوەیــــە هونەرمەندانــــی ســــلێمانی كارەكانی خۆیان دەســــەپێنن و كۆشش دەكەن تا بەرهەمەكانیــــان بكەن، بــــەاڵم لەهەولێر و دهۆك شــــانۆی دەســــەاڵت هەیــــە، بــــۆ نمونە دەســــەاڵت شتێكی هەیە لەرێگەی فەرمانگەكانیەوە جێبەجێی دەكات، چونكــــە دەســــەاڵتی شــــانۆیی و شــــانۆی دەســــەاڵت دوو شتی جیاوازن. لەشــــانۆكارانیش كەســــی ناودار هەن، كە ئێستا وایانلێكراوە زیاتر خزمەتــــی الیەنــــە حزبیەكانیــــان و بەرژەوەندییە زۆر هەبــــووە خەڵكمــــان بكــــەن. تایبەتەكانیــــان بەتوانا بووە، بەاڵم بەداخەوە هاتووە ســــەندیكای هونەرمەندانی وەرگرتووە و لەوێوەوە چۆتە ناو یــــەك دنیــــا گەندەڵی، یــــەك دنیا خەڵكــــی خراپ و سەقەتی هێناوە، خۆی چەند بەرهەمێكی كردووە هیچــــی جێی خۆی نەگرتووە، بەدەیان ســــەفەری ئەوروپــــا دەكات، دەنگدانــــەوە و رەنگدانەوەیەكی

نییە. تـــۆ جوڵـــەی شـــانۆت لەكوردســـتان دروســـتكرد و بەدەیان هونەرمەندت دروستكرد، بـــەاڵم ئێســـتا ئـــەوان بەردەوامـــن و تـــۆش بـــێ

بەرهەمی! بۆچی؟ســـەباح عەبدولڕەحمان: ئەم كەشـــوهەوایەی

بـــۆ قوتابخانـــەكان هاتمـــەوە، خـــۆم دەچـــووم بەهرەمەندەكانـــم دەردەهێنـــا، ســـەالم كۆیـــی و ســـوبحی كۆیـــی و زاهیـــر عەبدوڵـــاڵ و ســـابیر زۆر دەرمهێنـــان لەقوتابخانـــە عەبدولڕەحمـــان بەهرەمەنـــد بـــوون، جـــەالل غەریب مامۆســـتام بـــوو وەختـــی خـــۆی، مـــن كـــردم بەهونەرمەند، جـــەالل بەیـــارم لەكۆاڵنی عەرەبـــان بینی، نزیكی ماڵی خۆمان، قوتابخانەی جێهیشـــتبوو، لەسەری كۆاڵن دەوەســـتا، گەنجێكی زۆر جوان و سوور و ســـپی بـــوو، هێنـــام دەوری ئافرەتـــم دایـــێ و كردمە "ســـەبریە قیـــت". ئەنوەر شـــێخانی نانەوا بـــوو و لەفڕنی نان دەرمهێنـــا، جەوهەر كرمانج، حاجی مەجید لەپەنجا ســـاڵیەوە هاتە ناو بواری شانۆ ئەو ماڵئاوایی كرد، هەروەها چەتۆ حەسەن مامۆســـتا بـــوو و تازە دامەزرا بـــوو، من هێنامە ئەو بوارە، ئەو یەكێـــك بوو لەو هونەرمەندانەی توانـــای نوســـینی هەبـــوو، لەمۆســـیقاش ئیشـــی دەكـــرد، پێشـــئەوەی من بێمەوە بـــۆ هەولێر ئەو لەگەڵ ســـابیر عەبدولڕەحمان و جەواد رەســـوڵ و حەســـیب رەســـوڵ كاری كردبوو، كە هاتم بۆ هەولێـــر دەســـتمپێكرد ئەوانە خامـــی ئامادەكراو

بوون، یەكسەر ئەوانەم هێنایە سەر شانۆ. ئـــەو ناوە گەورەیەت لەشـــانۆ كوردی بـــۆ خۆت تۆمار كرد، پێش تـــۆ هونەرمەند لەناو

بنەماڵەكەی تۆدا هەبوو؟ســـەباح عەبدولڕەحمان: نەخێر، باوكم حەالق بوو، من كاتێك هەولێرم جێهێشت ئینجا دەرگای ئەوەم بۆ كرایەوە بڕۆمە ناو هونەر، من لەساڵی 1961 لەپۆلـــی یەكـــی ناوەندی بووم بەشـــداری خۆپیشـــاندانێكم كرد لەشەقامی تەیراوە، حكومی گرتنـــم بـــۆ دەرچوو، هەاڵتم بۆ بەغـــدا چووم بۆ ماڵی خوشكم، لەوێ ساڵێك دانیشتم، لەو ساڵەدا تەعاروفـــم لەگەڵ دكتۆر ســـەالح قەســـەب كرد، ئەویش هێشـــتا نەچووبـــووە پەیمانگا، من و ئەو پێكـــەوە چووینە قوتابخانەی فەجر لەوێ پێكەوە شـــانۆگەرییەكم پێشـــكەش كرد، پاشان كە سێی ناوەندیم تەواو كـــرد، چوومە پەیمانگای هونەرە

جوانەكان لەبەغدا. دایكـــت یان باوكـــت زیاتر هـــاوكارت

بوون؟ســـەباح عەبدولڕەحمـــان: مـــن شـــەش ســـاڵ نەگەڕامـــەوە بـــۆ هەولێـــر، كاتێك بـــە باوكمیان

ژماره 253 2014/11/8 49

هونەری

ئەنوەر شێخانی نانەوا بوو و لەفڕنی نان دەرمهێنا و رۆڵم پێدا

وەزارەتی رۆشنبیریی بەهەموو وەزیرەكانیەوە

نەیانتوانیوە كارێكی ئەوتۆ بۆ شانۆ و

هونەرمەندان بكەن

دەبێتـــەوە لەداخـــی مـــن، چونكە دەبینن كەســـی وا بەنـــاوی هونـــەر و هونەرمەنـــد دێتـــە ســـەر تەلەفزیۆن و باسی هونەر دەكات، كە هیچ نازانێ و موســـتەفیدن لەهونـــەر، ماڵـــەوە خەفەت لەمن دەخۆن نەك لەو كەسە، بۆیە زۆرجار پێم دەڵێن خۆزیـــە هەمـــوو شـــتێك بایت بـــەس هونەرمەند

نەبایت. تـــۆ هـــەر دێیـــەوە ســـەر ساســـیەت، باســـی ئەوەم بۆ بكە بەمنداڵی چیت دەفرۆشـــت

لەگەڕەكی خۆتان؟سەباح عەبدولڕەحمان: شفتیم دەفرۆشت، ئەو ماوەیەی شـــفتی هەبـــوو. كاتێكیش رۆیشـــتم بۆ بەغدا، بەیانیان قوتابی بووم لەپەیمانگای هونەرە جوانەكان و بەئێوارانیش لەكارگەی پیپسی كارم

دەكرد.واڵت، دەرەوەی دەچیتـــە زوو زوو

ئەوە بەهۆی نەخۆشیتەوەیە یان بۆ سەفەرە؟ســـەباح عەبدولڕەحمـــان: بە"پێكەنینـــەوە" جا كورد كەس نییە نەخۆش نەبێت، بەس من ناوەڵاڵ بۆ سەفەر دەچم، زۆر حەزم لەسەفەرە، نزیكەی نیـــوەی دنیا گـــەڕاوم، چونكە ســـەفەر تەفریغت دەكاتـــەوە لەخەم و خەفت و بیركردنەوەی زۆر، بەاڵم ئـــەم ســـەرفەرەی ئەمجـــارەم لەدانیمارك بـــووم، كە مەســـەلەی داعش روویدا بـــەردەوام ســـەیری تەلەفزیۆنم دەكرد، كە گەیشتمە ئەڵمانیا پێش هەموو كەســـێك كۆڕێكم لەســـەر شـــەنگال كرد، بـــەاڵم كاتێك لـــەوێ هەواڵێكـــی وەزارەتی ئەوقافـــم بیســـت، كە دەیگـــوت یەكـــەم كاروانی حاجیانی كوردستان بەرەو ماڵی خوا بەڕێكەوت، ئەوە زۆر كاری تێكردم و ئسیتیفزاز بووم، ئەوە یانی روو لەماڵی خوا و پشت لەمیللەتی لێقەوماو، من لەفەیسبووكەكەم ئیدانەی وەزارەتی ئەوقافم كـــرد، حەجی گەورە ئەوە بـــوو لەوكاتەدا خەڵك لەگـــەڵ میللەتەكـــەی خـــۆی بێـــت، دەبوایە پێش هەموو شـــێك مزگەوتەكانی كوردســـتان جێگای حەوانەی لێقەوماوانی كـــورد بوایە نەك بیانبەنە دەبـــوو بوەســـتێت! قوتابخانـــەكان و خوێنـــدن ئەمســـاڵ حەج نەكرێ، ئەو پارەیەی لەســـعودیە خەرجیـــان دەكرد، بیاندابایـــە لێقەوماوێكی كورد لەهـــەر مەزهـــەب و دینێكـــدا بوایـــە زۆر لەحەج گەورەتر بوو الی خـــوا، من بڕواناكەم خوا قەت

پاداشتی كەسێك بدات كە بەهەڵە كارێك بكات.

گوت كوڕەكەت لەكوێ دەخوێنی، دەیگوت وەڵاڵ لەبەغدا لەمەلهە ئیش دەكات و بویتە تیاترۆ، زۆر زۆری پێناخۆش بوو، دوو ســـاڵ قســـەی لەگەڵم نەدەكـــرد و دوای دوو ســـاڵ هاتـــە بەغدا پێیەوە دیاربـــوو عاجـــزە لێـــم، چونكە نەیدەزانی شـــانۆ چییە، دایكیشـــم زۆر زوو مـــرد، چونكە برایەكم هەبوو لەخۆم گەورەتر بوو، لەســـاحەی مەكتەب لەكاتـــی ڕاكـــردن كـــەوت و مرد، دایكـــم لەداخی ئەودا هەردوو چاوی كوێر بوو، ماوەیەك لەسەر جـــێ مایـــەوە، ئەویش وەفاتی كـــرد. ئەوكات من پێنج ســـاڵ بووم، بەاڵم باوكم پێشتر پێشئەوەی بچمە بەغدا دەیزانی لەمەكتەب تەمســـیل دەكەم، یان لەهۆڵ تەمســـیل دەكەم، كاتـــی دامەزراندنی شـــانۆی هۆڵی گەل لەهەولێر من بـــۆ یەكەمجار شـــانۆگەریم لەســـەر پێشـــكەش كرد، لەبەرئەوە خەفەتـــی هـــەرە گـــەورەم ئەوەیە هۆڵـــی گەڵیان تێكدا، بەدەردی ســـینەما سەاڵحەدین و حەمرا و ســـیروانیان برد. ئەوە تاوانێكی زۆر گەورە بوو، دەبووایـــە بچێتە نـــاو شـــوێنەوار و وەكو خۆی بمێنێنـــت، لەشـــوێنێكی دیكە شـــانۆی مۆدێرنیان

دروست بكردایە. كەواتە باوكت ژنی هێنایەوە؟

ســـەباح عەبدولڕەحمـــان: بەڵـــی باوكـــم ژنـــی هێنایەوە، ئێســـتا ئەو ژنە ماوە و خوشـــكێكم لەو

ژنە هەیە. ســـاڵی چەند زەواجت كـــرد و كچەكە

كێ بوو؟14ی لـــەرۆژی عەبدولڕەحمـــان: ســـەباح تەمـــوزی ســـاڵی 1971 زەواجم كـــرد و لەیەكەم رۆژی مانگی هەنگوینی لەشـــەقالوە شانۆگەریم پێشـــكەش كرد، بەاڵم پێشـــتر كچەكەم ناسیبوو، لەبنەماڵەكـــی كراوە و چەپ بوون، عادل ســـەلیم لەوانەیـــە هەمـــوو كەســـێك بیناســـێت لەهەولێر، خێزانەكـــەم كچی مامی ئەوە، ئێســـتاش كچەكەم هـــەر منیـــش عـــادل ســـەلیمە. الی كوڕەكـــەی لەســـەرەتاوە هەڵگری بیروباوەڕی چەپ بوومە و منـــداڵ بووم كاتێك لەحیزبی شـــیوعی ئیشـــم كردووە، بەاڵم كە كەوتمە ســـەر ســـكەی شـــانۆ،

لەسیاسەت دووركەوتمەوە. بۆچـــی منداڵەكانت كەســـیان وەكو تۆ

نەبوون بەهونەرمەند؟ســـەباح عەبدولڕەحمـــان: زۆر رقیان لەهونەر

ژماره 253 2014/11/8 49

50 ژماره 253 2014/11/8

هونەری

زۆیا یەك هەفتە گریاوە

حەمید عوسمان ماڵئاوایی دەكات

نازێ، كوردی دەباتە توركیا و فارسی دێنێتەوە هەولێر

سڤیل: ئەحمەد تاریقخانمە گۆرانیبێژ زۆیا بە)ســــڤیل(ـی راگەیاند، یەك هەفتە بۆ

لێقەوماوانی كورد گریاوە.زۆیــــا گۆرانیبێژی رۆژئــــاوای كوردســــتان لەلێدوانێكیدا بۆ )ســــڤیل( رایگەیاند "من كە دەبینم لێقەوماوانی كورد لەشەنگال و كۆبانێ و رۆژئاوا لەباشــــووری كوردســــتان لەبارودۆخێكی خراپــــدا دەژیــــن، ناتوانم هەروا دابنیشــــم و ســــەیر بكەم، هیچ هەســــتێك نییــــە بتوانــــێ لەبەردەم كارەســــاتێكی ئــــاوادا خۆی رابگرێت، بەتایبەت لەم سەرما و بارانەدا بارودۆخیان سەختتر بووە، من نەمتوانی خۆم بگرم و بەدرێژایی یەك هەفتە گریاوم

بۆیان".زۆیــــا داوا لەكۆمەڵگــــەی نێودەوڵەتــــی و یــــو ئێــــن دەكات هــــاوكاری زیاتری لێقەوماوانی كــــورد بكەن و رێگەچارەیەكی

بەپەلە بدۆزنەوە، پێشئەوەی وەرزی زستان بێت.

سڤیل: ئەحمەد تاریقپەیجــــە رایگەیانــــد، عوســــمان حەمیــــد الو گۆرانیبێــــژی تایبەتییەكەی خۆی لەتۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیســــبووك دادەخات

و لەمەودوا هیچ ئەكاونت و پەیجێكی نابێت.حەمید عوسمان لەروونكردنەوەیەكدا لەپەیجە تایبەتییەكەی خــــۆی رایگەیانــــدووە "تەنیا خاوەنی یەك پەیــــج بووم، ئەویش لەرۆژی یەك شــــممەدا دایدەخــــەم و رایدەگەیەنم خاوەنی هیچ پەیــــج و ئەكاونتێك نیــــم، داوای لێبوردن لەهەمــــوو هەوادارانم

دەكەم".لە لێدوانێكیدا بۆ )سڤیل( لەبارەی هۆكاری بڕیاری داخستنی پەیجەكــــەی حەمیــــد عوســــمان گوتــــی "پەیــــج و ئەكاونتی زۆر بەناوی منەوە هەبوون و ببوونە هۆی دروستبوونی كێشە بۆم، كاری ناشــــیرن لەژێر ناوی منەوە دەكــــران، بۆیە بڕیارمدا ئەو

پەیجەشم دابخەم، تاوەكو پێتان بڵێم من هیچ شتێكم نییە".

سڤیل: نـــازێ عەزیـــزی دوو گۆرانـــی كلیپ دەكات، كـــە دانەیەك

فارسی و ئەویتر كوردییە.لەوبارەوە نازێ عەزیزی بە)ســـڤیل(ـی راگەیاند "گۆرانییە

لەتوركیا كلیپ كردووە و ئێســـتا ئامادەیە، كوردییەكەم ئێســـتاش خەریكی كلیپكردنی گۆرانییە فارســـییەكەم لەهەولێر، كـــە هەردوو گۆرانی تازەن و باڵونەكراونەتەوە". هەروەهـــا نـــازێ گوتیشـــی "ئـــەم دیكـــەم لەكلیپەكانـــی كلیپـــەم دوو هەوڵمـــداوە هەمیشـــە جیاوازتـــرن، كارەكانـــی ئەمـــڕۆم لەگـــەڵ هی دوێنـــێ نەچێـــت، هیـــوادارم ئـــەم دوو گۆرانییـــە بچێتە شـــوێنی خـــۆی و بەدڵی گەنجان بێت، چونكە من زیاتـــر بـــۆ گەنجان كار

دەكەم".

50 ژماره 252 2014/11/1

ژماره 253 2014/11/8 51

هونەری

شەهێن وەاڵمی 500 نامە دەداتەوە

سڤیل: ئەحمەد تاریقكـــرد ئاشـــكرای شـــەهێن جەمـــال ئەكتـــەر خانمـــە لەماوەیەكـــدا 500 نامـــەی بـــۆ هاتـــووە و بەمنزیكانـــە

وەاڵمیان دەداتەوە.شـــەهێن جەمال لەالپـــەرەی تایبەتی خـــۆی لەتۆری

كۆمەاڵیەتـــی فەیســـبووك نوســـیوویەتی "هاوڕێیان لـــەم ماوەیـــەدا ســـەرقاڵ بـــووم و نەمتوانیـــووە وەاڵمـــی نامەكانتان بدەمـــەوە لەتۆری كۆمەاڵیەتی

فەیسبووك، بۆیە داوای لێبوردنتان لێدەكەم".بـــۆ ئامـــاژەی هەروەهـــا جەمـــال شـــەهێن ئەوەشـــكردووە، كـــە هەمـــوو ئـــەو نامانـــەی بۆی

هاتووە لە رێز و خۆشەویستی بینەردایە بۆ ئەو و سوپاســـیان دەكات و ئەوەشـــی نوســـیووە

"بەمنزیكانـــە وەاڵمـــی هەمـــوو نامەكانتـــان دەدەمەوە".

ژماره 253 2014/11/8 51

52 ژماره 253 2014/11/8

رەنــگاوڕەنــــگ

گیزل: دەبێ دایك بەر لە منداڵەكەی گرنگی بە خۆی بدات

ه���ەر جارێ���ك خانم���ە نمایش���كاری جلوبەرگ���ی بەرازیل���ی "جی���زل باندچ���ن" لێدوان لەب���ارەی دایكایەتیەوە دەدات، مش���تومڕی زۆری

لێدەكەوێتەوە.ئەمجارەی���ان گیزل لە دوای���ن لێدوانیدا لەب���ارەی دایكایەتیەوە دەڵێ "پێویستە دایكان ئەولەویەت بدەنە خۆیان و بەر لە منداڵەكانیان گرنگی بە خۆیان بدەن. هاوشێوەی رێنماییەكانی نێو فڕۆكەكان، كاتێك دەڵێن پێویس���تە دایك بەر لە منداڵەكەی دەمامكی ئۆكس���جین لەس���ەر دەمی

خۆی دابنێ، ئینجا بیخاتە سەر دەمی منداڵەكەی".س���اڵی پار گی���زل وێنەیەكی خۆی باوك���ردەوە، لەكاتی ش���یرپێدانی بە منداڵەكەی، س���ێ پس���پۆری جوانكاری بەس���ەریەوە وەس���تابوون وخەریك���ی رازاندن���ەوەی ب���وون، ب���ۆ بەش���داریكردن ل���ە وێنەگرتنی مەراس���مێكی نمایش���ی جلوب���ەرگ، وەك هەوڵێك ب���ۆ كۆكردنەوەی

هەردوو ئەركی دایكایەتی و نمایشكردن لە یەك كاتدا.

52 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 53

رەنــگاوڕەنــــگ

كۆمەڵێ���ك توێژەر ل���ە توێژینەوەیەكی زانس���تیدا خەس���ڵەتێكی ت���ری مەیمون���ی ش���امپانزیان ب���ۆ دەركەوت���ووە، ك���ە لە خەسڵەتی مرۆڤەوە نزیكە، ئەویش ئەوەیە مەیمونی "ش���امپانزی" جی���ا لە هەموو ج���ۆرە ئاژەڵەكانی تر، ح���ەز دەكات ب���ەر لە ئاژەڵەكانی تر بەیانیان زوو لە خ���ەو هەس���تێت و زووش نانی

بەیانی بخوات.

توێژینەوەك���ە لەس���ەر پێن���ج مەیمون���ی ل���ە ئەنجام���دراوە، ش���امپانزی مێین���ەی رۆژئاوای ئەفریقیا و لە واڵتی "كۆدیڤوار"، تێیدا توێژەران دەڵێن، مەیمونی شامپانزی ماڵ و ش���وێنی حەوانەوەی خۆی لە نزیك ئەو رێگایانەدا دروس���ت دەكات، كە بۆ ئەو درەخ���ت و دارس���تانانە دەچ���ن، كە ژەمی بەیانیانی ئەوانی لێیە. لەم خەسڵەتەش���یاندا

لێكچوونی زۆریان لەگەڵ مرۆڤدا هەیە.

س���یدنی زانك���ۆی ل���ە لێكۆڵ���ەرەوان ئوس���ترالی ل���ە لێكۆڵینەوەیەكدا لەس���ەر ژیانی ئەس���تێرەكانی موس���یقای پۆپ و رۆك، بۆی���ان دەركەوتووە، ك���ە تێكڕای تەمەنی گۆرانیبێژ و ئەستێرەكانی پۆپ و رۆك 25 س���اڵ كەمترە لە تێكڕای ژیانی خەڵكی ئاسایی، ئەمیش بەهۆی رووداوی جۆراجۆر و خۆكوشتن یا كوژرانیان بە

دەستی خەڵكانی تر.

توێژەران دەڵێن ئەم ئەنجامانە مایەی نیگەرانین، پێویس���تە سنورێك بۆ رەفتار و هەڵوێستی عەبەسیانە و جۆری ژیانی لەرێالدەرانەی ئەس���تێرە و كەس���ایەتیە

بەناوبانگەكانی بواری موسیقا دابنرێت.ه���ەزار 13 لەس���ەر لێكۆڵینەوەك���ە ئەس���تێرەی پ���ۆپ و رۆك ئەنجامدراوە، تێش���یدا هات���ووە ك���ە ئەگ���ەری مردن���ی هونەرمەند و موسیقارە بەناوبانگەكان و

ئەستێرەكانی پۆپ و رۆك لە رووداوەكاندا

پێنج هێندە تا دە هێندەی ئەگ���ەری مردن���ی خەڵك���ی

ئاساییە. بەم هۆیەشەوە ئەس���تێرەكانی پ���ۆپ و 25-20 نزیك���ەی رۆك

س���اڵ كەمت���ر ل���ە خەڵكی ئاسایی دەژین.

توێ���ژەر و لێكۆڵ���ەرەی بەناوبانگ���ی بواری موس���یقای كالس���یكی "یوه���ان سیباس���تیان" ل���ە لێدوانێك���ی س���ەیردا ئاش���كرای ك���رد، كە "ب���اخ" خ���ۆی هەم���وو ئ���ەو پارچە موس���یقیە بەناوبانگانەی دانەناوە، كە تائێس���تا بەهی ئەو ناس���راوە و بەهۆیەوە ناوبانگی پەیداكردووە، بەڵكو دووەم هاوس���ەری باخ "ئان���ا ماگدالینا"

زۆر لەم پارچە موسیقایانەی نوسیوە.لەمب���ارەوە ت���ازەكان توێژین���ەوە

ب���ەراوردی دەس���توخەتی هەریەكە ل���ە "باخ" و ژنەك���ەی "ئانا"ی���ان ك���ردووە، لە نوس���ینی راس���تیەیان ئ���ەم و موس���یقیەكاندا نۆت���ە لێكۆڵ���ەرەوەكان پێش���تر ب���ۆ دەركەوت���ووە. دەیانگوت "ئانا" لەكۆتاییەكانی تەمەنی "باخ"دا هاوكاری كردووە لە نوسینی نۆتەكاندا، بەاڵم ئێس���تا دەڵێن تەنیا هاوكاریكردن لە نوس���ینی نۆتەكان���دا نەب���ووە، بەڵكو زۆر لەو ش���اكارە

موسیقیانە "ئان" نوسیونی.

شامپانزی زوو لەخەو هەڵدەستێت و زووش نانی بەیانی دەخوات

ئەستێرەكانی پۆپ و رۆك 25 ساڵ لە خەڵكی ئاسایی كەمتر دەژین

زۆر لەو شاكارە موسیقیانەی بەناوی "باخ"ەوە ناسراون، هی ژنەكەی بوونە

54 ژماره 253 2014/11/8

هاوێنە

ئاالن عومەر

هاوێنە

"هیچ چێژێك نیە هاوتای چێژی خوێندنەوە بێت"

جین ئۆستنخۆشەویستترین و جەماوەریترین نوسەر لە مێژووی ئەدەبی بەریتانیادا

وێنەكەی دەخرێتە سەر دراوی كاغەزی )10(

جونەیی بەریتانی

فرۆشتنی ئەنگوستیلەكەی لە مەزادێكی ئاشكرادا

ناڕەزایەتیە جەماوەری بەرفرەوانی لێكەوتەوە

54 ژماره 253 2014/11/8

ژماره 253 2014/11/8 55

هاوێنەهاوێنە

ســــەدەی لــــە ســــاڵ.. كەســــایەتی هەژدەمەوە

گەرچی 3 ساڵی ماوە بۆ یادی دووسەد ســــاڵەی مەرگی ئــــەو خانمە نوســــەرە، كە دەكەوێتــــە 2017، بەاڵم دەتواندرێ ســــاڵی 2013 لەبەریتانیا لەســــەر ئاســــتی ئەدەبی بەساڵی رۆماننوس "جین ئۆستن" دابندرێت، لەســــەر وێنەكــــەی بــــە بڕیــــاردان دوای كاغــــەزی دراوی )10 جونەیی( و دووبارە چاپكردنــــەوەی بەرهەمەكانــــی بەجۆرێــــك لەگەڵ ئەم سەردەمەدا بگونجێت. هەروەها خســــتنە مــــەزادی تاقە تابلۆكــــەی، كە بۆی كێشــــراوە، ئەمە وێڕای چەندین چاالكی و

هەواڵی تری پەیوەندیدار پێیەوە.بڕیــــاری دانانی وێنەی رۆماننوس "جین ئۆســــتن" لەسەر دراوی كاغەزی بەریتانی، دوای بەرزكردنــــەوەی داواكارییــــەك بــــۆ بانكــــی ناوەندی بەریتانی هات، كە نزیكەی 35 هەزار واژۆی لەســــەر بــــوو. بەتایبەت كاتێــــك بانكی ناوبــــراو پێشــــووتر بڕیاری دابوو وێنەی تاكە ئافرەتی سەر دراوی )5 جونەیی( الببات، كە وێنەی "ئیلزابێت فرای" بوو، لەشــــوێنی ئــــەو وێنەی ســــەركردەی بەریتانــــی "ونســــتۆن چەرچــــڵ" دابنێــــت و

دراوكەش لە 2016 چاپ دەكرێت. "ئیلزابیــــت فــــرای" تاكە ئافــــرەت بوو كە وێنەكەی لەســــەر دراو چــــاپ كرابوو. ئەو داواكاریە بــــۆ ئەوەهات وێنــــەی ئافرەتێك لەســــەر كاغــــەزی دراوی بەریتانــــی چاپ بكرێت، هاوشــــان لەگەڵ ئەو كەســــایەتییە پیاوانــــەی وێنەیان لەســــەر دراو هەیە، لەو رووە بانكــــی ناوەنــــدی بەریتانــــی بریاریدا وێنەی رۆماننوس "جین ئۆســــتن" لەســــاڵی 2017 لەســــەر دراوی )10 جونــــەی( چاپ قەشــــەی وێنــــەی شــــوێنی كــــە بكرێــــت، بەناوبانــــگ "چارلــــز دارویــــن"ی خاوەنــــی بیردۆزی "پەرەسەندن" دەگرێتەوە. هاوكات ئــــەو دێڕە نوســــینەی لەژێر وێنــــەی "جین ئۆستن" لەســــەر دراوە تازەكە دەنوسرێ، وتەیەكە لەســــەر زاری "كاروالیــــن بنگلی" كارەكتەرێكی رۆمانە بەناوبانگەكەی "جین ئۆستن"ـە، كە دەڵێت "لەدوای هەموو شتێك رایدەگەێنــــم، كە هیچ چێژێــــك نییە هاوتای

چێژی خوێندنەوە بێت".هەڵبژاردنــــی وێنــــەی "جین ئوســــتن" بۆ ســــەر دراوی كاغــــەزی بەریتانــــی، یەكەم بەســــەركەوتنی ئافرەت دادەندرێ، دووەم ســــەركەوتنێكی ئەدەبــــی بــــوو بــــۆ نــــاوی رۆماننوسێك، كە یەكێكە لەدامەزرێنەرانی

هونــــەری گێڕانــــەوە و الی خەڵكــــی ئەو واڵتە خۆشەویستە. ئەو ســــیمبولی ئافرەتێكی هەرە بەناوبانگە لەجیهانی ئەدەب و نوسین بەزمانی ئینگلیزی. وێڕای هاتنەمەیدانی چەند ئافرەتێكی تر لەو بوارەدا لەدوای ئەوەوە، بەاڵم ئوســــتن بەخاوەنی زۆرترین جەماوەر الی خوێنەرانی

دەمێنێتەوە. پرســــە ئۆســــتن جیــــن رۆمانەكانــــی ئافرەتــــان پرســــی و كۆمەاڵیەتییــــەكان لەخۆدەگرێــــت، وەك حــــەزی ئافرەتانی چینی مامناوەنــــد، ئــــەو كۆســــپانەی دەبنــــە رێگــــری ســــەركەوتنیان. و لەچوونەپێــــش ئافرەتــــان ســــەرەتا بــــەو یاســــایانە دەســــتی پێكــــرد، كە ئافرەتــــان لەمیــــرات دووردەخەنەوە، تا دەگاتە خەون و ئارەزووەكانی ئافرەتان، كە لەبەرامبەر ئــــەرك و ماندوبوونی خێزان و كۆمەاڵیەتی و

دەسەاڵتی پیاواندا بەبادا چووە. ئۆســــتن لەبەرهەمەكانــــی فیلمانــــەی ئــــەو بیــــر بینــــەر وایكــــردووە وەرگیــــروان، لەخۆگونجانــــدی ئەو ئافرەتە بەتوانایە بكاتەوە لەگەڵ زەمەنی نوێدا و راكێشــــانی خوێنەرانی نــــوێ لەنەوەی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان. ئەمەش دوای پڕۆژەیــــەك هــــات، كــــە تایبــــەت بوو بە باڵوكردنەوەی چوار كتێبی ئەو نوسەرە، بەاڵم لەبەرگێكێ نوێ و بە گۆڕانكارییەكی تازەوە. چاپی سەردەمیانەی رۆمانەكانی ئۆستن

ئۆستن خاوەنی شەش رۆمانە، لەسەردەمی خۆیــــدا هیــــچ ناوبانگــــی نەبــــوو، بــــەاڵم دوای مردنی ناوبانگی بۆ دروســــت بوو. بۆیە شەش رۆماننوســــی نوێ هەڵدەســــتن بەنوسینەوەی رۆماننەكانی، بەاڵم بەشــــێوەیەكی سەردەمیانە لەگەڵ پاراستنی ئامانج و تایبەتمەندی نوسینی خاوەنەكــــەی. لەوانــــە رۆمانی "عەقڵ و ســــۆز" لەساڵی 1811 بەناوی خوازراوە باڵویكردەوە، بــــاس لەچیرۆكــــی دوو خوشــــك دەكات، كــــە هەوڵ دەدەن لەگــــەڵ داكیان بژین، لەبەرامبەر چوونی تــــەواوی میراتــــی خێزانەكەیان بۆ برا گەورەكەیــــان، هەروەها باس لــــەو پەیوەندییە بارگــــرژەی نێوان خوشــــكەكان و براژنەكەیان دەكات، كــــە لەمامەڵــــەی لەگەڵیانــــدا نابەجــــێ بووە. دواتر كە ناچار دەبن ئەو ماڵە جێبهێڵن، كــــە زیاتر لە 20 ســــاڵ تێیدا ژیــــاون، هەردوو كچەكــــە و دایكەكەیان بەهــــەژاری دەمێننەوە، بەاڵم بەژیانی ســــادەی خۆیان خۆشەویســــتی و بەختەوەری هەمیشــــەیی بەدەســــت دەهێنن. لەمیانــــەی رووداوەكانــــی ئــــەم رۆمانە جۆرە ســــۆز( و )عەقــــڵ لەنێــــوان هاوســــەنگییەك لەژیــــان و خۆشەویســــتیدا دروســــت دەبێــــت. ئــــەم رۆمانە چاپی نوێــــی لەمانگی ئۆكتۆبەری

رابــــردوو بــــەواژۆی خاتوونــــی رۆماننوســــی بەریتانی )جوانا ســــرۆلوب( دەرچوو. جۆرێك لەگۆڕانــــكاری لەرۆمانەكەدا كــــراوە، بۆ نمونە خوشــــكە گەورەكــــە ئەندازیــــاری بیناســــازییە و بچوكەكــــەش حــــەزی هونــــەری هەیە، لەبەر بارودۆخــــی خراپی مادییان ناچــــار دەبن ماڵە

كۆنەكەیان جێبهێڵن. مەزادكردنی وێنە و ئەنگوستیلەكەی

دوور لەنوســــنینەكانی، ئۆستن ناوەندەكانی بەریتانیای بەجۆرێكی تر سەرقاڵ كردووە. ماڵی )ســــۆزدبیر بۆ مەزاد(، تاكــــە تابلۆی پۆرترێتی بەناوبانگی ئۆســــتن دەخاتە مەزادەوە. تابلۆكە بریتیە لە وێنەی كێشراوی خۆی، گەرچی ئەو كات كامێرا نەبووە و هیچ وێنەیەكیشــــی دوای خــــۆی جێنەمــــاوە، بەاڵم ئــــەم تابلۆیە لەســــەر بنەمای وێنەی خوشــــكێكی بەناوی )كاسندرا( و هەنــــدێ وردەكاری لەبیرەوەری نەوەكەیدا، كێشــــراوە. ئێســــتا خراوەتە مەزادەوە پێشبینی دەكــــرێ لەكۆتایی ئەمســــاڵ نرخەكــــەی بگاتە

150 تا 200 هەزار جونەی ئیستەرلینی.لەهاوینی رابــــردوو مۆزەخانەیەكی تایبەتی ئەو نوســــەرە كرایەوە. لەمەزادێكی ئاشــــكرادا لە لەندەن، ئەنگوســــتیلە مۆرەكەی بۆ فرۆشتن نمایش كرا، خانمە گۆرانیبێژی ئەمریكی "كیلی كالركســــۆن" بە بەهــــای 126 هــــەزار جونەی بــــەاڵم كــــڕی. ئەنگوســــتیلەكەی ئیســــتەرلینی ناڕەزاییەكانــــی خەڵــــك، وەزیری رۆشــــنبیری ناچاركــــرد بڕیار بدا ئەنگوســــتیلەكە بۆماوەی چەنــــد مانگێــــك لەبەریتانیــــا بمێنێتــــەوە، بــــەو پێیەی ســــامانێكی نیشــــتیمانییە، تــــا ئەوكاتەی چارەســــەرێك بۆ فرۆشــــتنی دەدۆزنەوە. لەو روانگەوە هەوادارانی لەسەرانســــەری جیهاندا هەڵمەتێكیــــان دەســــتپێكرد بــــۆ كۆكردنــــەوەی بــــڕە پارەكــــە و وەرگرتنەوەی ئەنگوســــتیلەكە لەبەرامبەریــــدا ئەویــــش لەگۆرانیبێژەكــــە، دەســــتبەرداری بــــوو و گوتیشــــی "پێویســــتە لەماڵــــی خــــۆی –مۆزەخانــــەی تایبەتی خۆی-

هەڵبگیرێت، ئەوێ شوێنی راستی خۆیەتی".هەواڵــــی ئەنگوســــتیلەكە مقۆمقــــۆی زۆری لەنێوەندە میدیاییەكاندا دروســــتكرد. نوسەری كتێبێكــــی 2011 لەســــاڵی ئۆســــتن ژیانــــی راســــتەقینە. ئۆســــتنی "جیــــن بەناونیشــــانی ژیــــان لەمیانەی شــــتە بچووكــــەكان" دەركرد، كە دەیســــەلمێنی ئــــەو هەموو ســــەرقاڵییە بەو رۆماننوســــە ســــەلماندنی ئەو راســــتییەیە، كە ئۆســــتن خۆشەویســــترین كەســــە الی خەڵــــك زیاتر لەهەموو ئەوانەی لەمێژووی رۆشنبیریی

بەریتانیا دروست بوونە.

ژماره 253 2014/11/8 55

56 ژماره 253 2014/11/8

شەموان

نانی گەرم و پڕادۆی نەرم

بـــرادەرە بـــە چـــاوم بـــوو دەمێـــك نەكەوتبـــوو، كچەكـــە راگەیانـــدكارە بەرێكـــەوت ماوەیـــەك بـــەر لـــە ئێســـتا دیتـــم، پاش چاكوچۆنی و هەواڵپرســـین

یەكڕاست گوتی:حەزم لە ســـەیارەیە، بەتایبەت پڕادۆ، هـــاوكاری داوای و بیكـــڕم دەمـــەوێ

بكەم.منیـــش گوتـــم ئێســـتا زۆر زەحمەتـــە هاوكاری هەبێت، چونكە قەیرانی دارایی هەیە، لـــە وەاڵمدا گوتی: قەیرانی دارایی من ناگرێتەوە. منیـــش گوتم حەزدەكەم هاوكاری بكرێیت و پـــڕادۆ بكڕی مافی خۆتـــە، پێویســـتە هەموو ئەو كەســـانە هـــاوكاری بكرێـــن، كە كاریـــان كردووە جوانـــی بـــە سەرشـــانیان ئەركـــی و زۆر ماوەیەكـــی دوای بەجێهێنـــاوە. كچە راگەیاندكارەكەم دیتەوە، ســـواری )پـــڕادۆ( ببـــوو، هاتـــەالم، دوای ئەوەی

پیرۆزباییم لێكرد گوتی:نەمگوت قەیرانی داریی من ناگرێتەوە، وا خەونەكەم هێنایەدی و پڕادۆم كڕی. منیش گوتم دەستخۆش پێمخۆشە. گوتی ســـواربە با پیاســـەیەكت پێ بكەم. گوتم ســـوپاس كارم هەیە )لەراســـتیدا حەزم

لێبوو سواربم، بەاڵم ترسام، نەموێرا(.هەر ئـــەو رۆژە دەگەڕامـــەوە ماڵەوە لە رێگا چـــاوم بە نانەواخانەیەك كەوت نانی جوانی هەبوو. منیش المدا و سڕەی كڕینـــی نانم گـــرت، ســـڕەكە درێژ بوو، چونكە نانەكەی زۆر جوان بوو، كچێكی منداڵی جوانی قشـــتیلە لـــەوێ بوو، زۆر ناســـك و جوان بوو هەر حەزت دەكرد سەیری بكەی. سڕەیەكی زۆر رۆی هەر

سڕەی كچە منداڵە قشتیلەكە نەهات. ئەو دەمێكـــی زۆر بوو راوەســـتابوو، منیش حەزم كرد ســـڕەی خۆمـــی بدەمێ. لێم پرســـی كچە جوان كوا ســـڕەت؟ پارەت

لە كوێ داناوە؟ســـڕەم گوتـــی: لەوەاڵمـــدا ئەویـــش

دانەناوە.گوتم: بۆ؟

گوتـــی: پـــارەم پێ نییە، بـــە قەرز نان دەبـــەم، بایی 2 هـــەزار دینـــارم دەوێ. بەم وەاڵمە تۆزێك تاســـام و پێم گوت،

گیانەكەم بۆ بەقەرز دەبەیت؟كچەكە منداڵەكە گوتی:

وەرنەگرتـــوە، مەعاشـــی باوكـــم پێشمەرگەیە و لەشەڕێیە.

ئـــەو وەاڵمەی كچـــە قشـــتیلەكە زۆر تاساندمی و بە نانەواخانەكەم گوت ئەو

كچە جوانە بەڕێ بكە.نانەواچییەكـــەش گوتـــی دەزانم، ئەو رۆژانـــە نـــان بە قـــەرز دەبـــات، بابی لە زوممـــارە و پێشـــمەرگەیە، بـــە قەرزی

مەعاش رۆژانە نانی دەدەینێ.كچەكە قشتیلەكە زۆر جوان و قەشەنگ بوو. كچە راگەیاندكارەكەی برادەرمیش زۆر جوان بوو، هەردووكیشـــیان مافی هەبـــوو، خۆشـــگوزەرانیان و ژیـــان بـــەاڵم گرفتەكە لـــە ناعەدالەتییەكە دایە. ناعەدالەتـــی كۆمەاڵیەتـــی. ئـــەم دیمەنە یەكڕاست قسەیەكی )مەحمود زامدار(ی بیرهێنامەوە، كە زۆرجار لە دڵسۆزییان بۆ پارتی و لەكاتی توڕەبووندا دەیگوت )كاك پارتو لۆ وادەكات؟( لەگەڵ رێزمان بـــۆ )پارتـــی دیموكراتی كوردســـتان(ی

تێكۆشەر.

پشتیوان عەبدوڵاڵ