2.Element ve BileŞiklerOkul bahçemizi çevreleyen demir parmaklıklar, mutfakta kullandığımız bakır cezve ve alüminyum tencereler sırasıyla çok sayıda demir, bakır ve alüminyum atomlarından oluşmuştur.

Peki bakır cezveyi oluşturan tanecikler arasında fark var mıdır?Demir parmaklıkları oluşturan tanecikler hakkında ne söyleyebiliriz?

Demirden yapılmış bir maddenin çok küçük bir kısmı bile çok sayıda demir atomuiçerir. Bu demir atomlarının hepsi birbiriyle aynı büyüklük ve şekildedir.Çok sayıda aynı çeşit atomların bir araya gelerek oluşturduğu maddelere elementdenir. Elementlerdeki atomlar tek çeşittir ve elementler saf maddelerdir. şekilde degörüldüğü gibi çok sayıda demir atomu bir araya geldiğinde demir elementini oluşturur.

Demir elementi ise hayatımızda raylar, okul bahçemizin parmaklığı, inşaat demirleriolarak karşımıza çıkmaktadır. Demir elementinden yapılmış malzemeler farklı alanlarda kullanısa bile hepsi demir atomlarından oluşur. Peki demir parmaklığı oluşturan tanecikler ile bakır cezveyi oluşturan tanecikler arasında fark var mıdır? Yapacağımız etkinlikle bu maddelerin benzerlik ve farklılıklarını bulmaya çalışalım.

Farklı elementler farklı atomlardan oluşur. Örneğin, demir parmaklığı oluşturanatomlar cezveyi oluşturan atomlardan farklıdır.

Atom

Element

Yukarda ki şekillerde görüldüğü gibi cezveyi oluşturan bütünatomlar birbiriyle aynı iken, demir parmaklığı oluşturan atomlardanfarklıdır. Aynı çeşit atomlar bazı elementleri oluştururken kümelerhâlinde bulunurlar. Baz› elementleri oluşturan atomların kümelerhâlinde bulunması gibi doğada da buna benzer durumlarla karşılaşırız.Örneğin, fotoğraflarda da görüldüğü gibi kiraz, fındık, kestane ikişerliya da üçerli gruplar hâlinde bulunmaktadır.

Hidrojen ile iyot’un ArkadaŞlIĞIiyot atomu aynaya bakıp ne kadar iri olduğunu düşündü. “Herhâlde ömür boyu hep ikizimle seyahat etmek zorunda kalacağım...” diye mırıldandı. Çevresine bakındı ve hidrojen atomunu gördü. O da ikiziyle dolaşıyordu. iyot atomu, iri bedenine rağmen hidrojen atomu ile anlaşabileceğini hissetmişti. Bu, belki de oluşacak gerçek bir arkadaşlık bağının hisleriydi. İyot hidrojene “Niçin beraber seyahat etmiyoruz?” diye sordu. Hidrojen atomu kendisinden neredeyse sekiz kat büyük olan iyot atomuna baktı. O da iyot atomu ile aynı duyguları paylaşıyordu. Hidrojen atomu cevap verdi: “Emin ol,bundan sonra hiç ayrılmayacağız.” iyot atomu ve hidrojen atomu ikizlerinden ayrılıp yeni bir arkadaş bulmanın heyecanı içindeydiler.

Bazı moleküller tek çeşit atomdanoluşurken, bazı moleküller farklı çeşitatomlar içerebilir. Örneğin, şekilde gördüğümüz gibi iyot molekülü aynı şekil veaynı büyüklükteki iki iyot atomundanoluşurken, su molekülü iki hidrojen ve biroksijen atomundan oluşmaktadır.

İyot atomu

Hidrojen atomu

Hidrojen atomu

Oksijen atomu

Molekülü oluşturan farklı çeşitteki atomların büyüklükleri ve özellikleri de birbirinden farklıdır. Bir molekül iki atomdan oluştuğu gibi çok fazla sayıda atomdan da oluşabilir. Moleküller az sayıda atom içeriyorsa basit yapılı; çok sayıda atomdan oluşmuşsa karmaşık yapılı olarak adlandırılır. Örneğin, su, iyot, hidrojen ve oksijen molekülleri basit yapılı iken, hücrede bulunan karbonhidrat, yağ ve proteinler karmaşık yapılı moleküllerdir.

Bunları Biliyor

muydunuz ?Bir molekül iki atomdan meydana geldiği gibi 500’den fazla atomdan da meydana gelebilir.

Yüzden çok sayıda ve birbirinden farklı atomun çeşitli şekillerde bir araya gelmesiylemilyonlarca farklı madde oluşur. En az iki farklı elementin bir araya gelerek oluşturduklarıyeni, saf maddelere bileşik denir. Elementler bileşiği oluşturmak için bir araya geldiklerindefarklı özelliklere sahip yeni bir madde oluşturur. Bileşik kendisinioluşturan elementlerden tamamen farklı özelliklere sahiptir. Bileşiklerin çoğu moleküllerden oluşmuştur. Bir bileşiği oluşturan moleküllerin her biri diğeriyle aynı sayıda atom içerir. Bileşiği oluşturan moleküllerden biri kaç çeşit atoma sahipse diğer moleküller de o kadar çeşit atoma sahiptir. Örneğin, su bir bileşiktir ve flekilde de görüldüğü gibi bu bileşiği oluşturmak için çok sayıda su molekülü bir araya gelir. Suyu oluşturan moleküllerden her biri diğerleriyle eşit sayıda atom içerir. Bir su molekülü,iki hidrojen ve bir oksijen atomundan meydana gelir. Suyu oluşturan su molekülleri her zaman aynı yapıda bulunur ve bu, su molekülleri için hiçbir zaman değişmez.

SuAtom

BileşikYağ

UnŞeker

Şeker ve suyun yapısında belirli sayıda atomdan oluşan atom kümeleri vardır. Her birşeker molekülü 24 atomun bir araya gelmesi sonucunda oluşurken, bir su molekülü üçatomdan oluşmaktadır.

Tuzu oluşturan tanecikleri görebilseydik,bu görünümde olacağını kabul ediyoruz.

Bazı bileşikler moleküler yapıya sahipiken baz› bileşikler moleküler yap›ya sahipdeğildir. Örneğin; tuz, molekül kümelerindenoluşmamıştır. Bu sebeple her bir tuz tanesifarklı taneciklerin oluşturduğu düzenli bir yığınşeklindedir.

Tuzluktan dökülen bir tuz kristalinebüyüteçle bakalım. Bu tuz kristalini oluşturantanecikleri görme şansımız olsaydı, bukristaldeki tanecikleri sayabilir miydik? Budurumu aşağıda bir tuz kristaline ait modeligöz önüne alarak tartışalım.

Belirli sayıdaki atomlar birleşerek atom kümesi oluşturduğunda bu atom kümelerindenoluşan yapı moleküler yapılı bileşiktir. Bileşik, tanecik yığınlarından oluşmuş isemoleküler yapıda bulunmaz. Sonuç olarak bileşikler moleküler yap›da olabileceği gibimoleküler yapıda bulunmayabilir.Element ve bileşik kavramlarını tanecik boyutunda açıklayan şema aşağıdaverilmiştir.

Ben atomum. Beni milyarlarca kez büyütebilseniz bile, bu büyüklükte olamazdım

Nokta büyüklüğünde birelement parçasını oluşturmak için aynı çeşit atomlardansayamayacağımız kadarıbir arada bulunmaktadır.

1.999.999.999.999.99

9…

Biz bileşiğiz. Farklı çeşitatomlardan oluşuruz.Moleküler yapıda olanlarımız olduğu gibi moleküler yapıdaolmayanlarımız da vardır.