บทท 3 แนวคดเรองเงนในพทธปรชญา

3.1 ความหมายของเงนในพทธปรชญา

ในสกขาบทวภงค กลาวถงความหมายของ “เงน” ไวดงน ทชอวา เงน ไดแก กหาปณะ มาสกททาดวยโลหะ มาสกททาดวยไม มาสกททาดวยครง

ทใชเปนอตราสาหรบแลกเปลยนซอขายกน (ว.มหา. (ไทย) 2/584/108) ทชอวา รปยะ ไดแก วตถทมสดจพระฉวของพระศาสดา กหาปณะ มาสก ททาดวย

โลหะ มาสกททาดวยไม มาสกททาดวยครง ทใชเปนอตราสาหรบ แลกเปลยนซอขายกน (ว.มหา. (ไทย) 2/589/113)

ยงมคาทเกยวของกบเงนและบางครงใหความหมายวาคอ เงน อกหลายคา ไดแก กหาปณะ หมายถง ชอมาตราเงนในสมยโบราณ 1 กหาปณะ เทากบ 20 มาสกหรอ 4

บาท (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2550, น. 9) ธนสมบต หมายถง สมบตคอทรพยสนเงนทอง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต),

2550, น. 319) ไดใชคาวา รปยะ, รปยะ แทนคาวาเงน สวนพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.

2525 (2525, น. 667) ไดใชคาวา รชตะ, รชตะ แทนคาวา เงน ในพทธปรชญา เงนถกรวมอยในทรพย ซงหมายถง เครองปลมใจ แยกออกเปนได 2

ประเภท คอ ทรพยท เคลอนทไดกบทรพยท เคลอนทไมได ทรพยท เคลอนทได เ ชนเงน เครองประดบ, ตวแลกเงน, สวนทรพยทเคลอนทไมได เชน ทดน, บาน, อาคาร ในทรพยทง 2 ประเภทนน เงนจดอยในประเภททรพยทเคลอนทได (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551, น. 189)

สวนคาวา “ทรพย” ในทางพทธปรชญา หมายถง สงทถอวา มคา ไดแก วตถมรปราง เชน เงนตรา สงอนๆ หรอ วตถทไมมรปราง เชน ปญญา เรยกวา อรยทรพย สวนทรพยากรการผลต หมายถง ทรพยากรทนามาผลตสนคาและบรการ แบงเปน 4 ประเภท คอ ทดน แรงงาน ทน และ ผประกอบการ ซงทรพยทง 2 ประเภทในพทธปรชญา สามารถอธบายไดดงน

32

1) โภคทรพย โภคทรพย หมายถง ทรพยภายนอก คอของทจะพงบรโภค เปนเครองทานบารงรางกาย

แบงเปนโภคทรพยโดยตรง และโภคทรพยโดยออม โภคทรพยโดยตรง ไดแก ปจจย 4 คอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

สวนโภคทรพยโดยออม ไดแก เงนทอง หรอ เงนตรา ทบญญตขนสาหรบเปนมาตราสาหรบแลกเปลยนซอขายกน เงนทองนนไมไดเปนโภคทรพยโดยตรง เพราะไมอาจจะเอามา เปนเครองทานบารงรางกาย คอ เอามานงหมไมได กนไมได เปนตน แตจะตองนาเอาไปซอโภคทรพยโดยตรงคอ ปจจย 4 มาอกทหนง

โภคทรพย หมายรวมถง เรอกสวน ไรนา ทดน เพชร นล จนดา ยานพาหนะ สตวเลยง หรอสงของทมคาอนๆ ดวย เพราะสงเหลานสามารถนาไปแลกเปลยนเปนปจจย 4 ไดเชนกน

โภคทรพยน นจดเปน "โลกยทรพย" หมายถง ทรพยในทางโลก (กองวชาการมหาวทยาลยธรรมกาย แคลฟอรเนย, 2551, น. 201)

โภคทรพยอาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอ อสงหารมทรพย หมายความวา ทดนและทรพยอนตดอยกบทดนมลกษณะเปนการถาวรหรอประกอบเปนอนเดยวกบทดนน น และหมายความรวมถงทรพยสทธอนเกยวกบทดนหรอทรพยอนตดอยกบทดนหรอประกอบเปนอนเดยวกบทดนนนดวย และสงหารมทรพย หมายความวา ทรพยสนอนนอกจากอสงหารมทรพย และหมายความรวมถงสทธอนเกยวกบทรพยสนนนดวย

2) อรยทรพย ตามหลกพทธปรชญาถอวาอรยทรพยเปนธรรมทมอปการะมาก มทงหมด 7 ประการ

ไดแก 1. สทธาธนะ (ทรพยคอศรทธา) 2. สลธนะ (ทรพยคอศล) 3. หรธนะ (ทรพยคอหร) 4. โอตตปปธนะ (ทรพยคอโอตตปปะ) 5. สตธนะ (ทรพยคอสตะ) 6. จาคธนะ (ทรพยคอจาคะ) 7. ปญญาธนะ (ทรพยคอปญญา) (ท.ปา. (ไทย) 11/357/397)

33

สทธาธนะ เปนอยางไร คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนผมศรทธา คอ เชอปญญาเครองตรสรของตถาคตวา ‘แม

เพราะเหตน พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ฯลฯ เปนพระพทธเจา เปนพระผมพระภาค’ นเรยกวา สทธาธนะ

สลธนะ เปนอยางไร คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนผเวนขาดจากการฆาสตว ฯลฯ เปนผเวนขาดจากการเสพ

ของมนเมาคอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท นเรยกวา สลธนะ หรธนะ เปนอยางไร คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนผมหร คอ ละอายตอกายทจรต วจทจรต มโนทจรต

ละอายตอการประกอบบาปอกศลธรรมทงหลาย นเรยกวา หรธนะ โอตตปปธนะ เปนอยางไร คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนผมโอตตปปะ คอ สะดงกลวตอกายทจรต วจทจรต มโน

ทจรต สะดงกลวตอการประกอบบาปอกศลธรรมทงหลาย นเรยกวา โอตตปปธนะ สตธนะ เปนอยางไร คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนพหสต ทรงสตะ สงสมสตะ เปนผไดฟงมาก ซงธรรม

ทงหลายทมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง และมความงามในทสด ประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธบรบรณครบถวน ทรงจาไวได คลองปาก ขนใจ แทงตลอดดดวยทฏฐ นเรยกวา สตธนะ

จาคธนะ เปนอยางไร คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนผมใจปราศจากความตระหนอนเปนมลทน มจาคะอน

สละแลว มฝามอชม ยนดในการสละ ควรแกการขอ ยนดในการแจกทาน อยครองเรอน นเรยกวา จาคธนะ

ปญญาธนะ เปนอยางไร คอ อรยสาวกในธรรมวนยนเปนผมปญญา คอ ประกอบดวยปญญา ฯลฯ ใหถงความสน

ทกขโดยชอบ นเรยกวา ปญญาธนะ (อง.สตตก. (ไทย) 23/6/8-11)

อรยทรพย เปนทรพยอนประเสรฐอยภายในจตใจ ดกวาทรพยภายนอกเพราะไมมผใดแยงชง ไมสญหายไปดวยภยอนตรายตางๆ ทาใจใหไมอางวาง ยากจน และเปนทนสรางทรพยภายนอกไดดวย ดงทพระพทธองคตรสวา

34

ภกษทงหลาย ทรพย ๗ ประการนแล ผใดจะเปนสตร หรอบรษกตาม มทรพย ๗ ประการน คอ สทธาธนะ สลธนะ หรธนะ โอตตปปธนะ สตธนะ จาคธนะ และปญญาธนะบณฑตทงหลายเรยกผนนวา ‘เปนคนไมขดสน’ ชวตของเขากไมสญเปลา

เพราะฉะน น ผมปญญา เมอระลกถงคาสงสอนของพระพทธเจาท งหลาย ควรหมนประกอบศรทธา ศล ความเลอมใสและการเหนธรรม (อง.สตตก. (ไทย) 23/6/11)

ธรรม 7 น เรยกอกอยางวา พหการธรรม หรอ ธรรมมอปการะมาก เพราะเปนกาลงหนน

ชวยสงเสรมในการบาเพญคณธรรมตางๆ ยงประโยชนตนและประโยชนผอนใหสาเรจไดอยางกวางขวางไพบลย เปรยบเหมอนคนมทรพยมาก ยอมสามารถใชจายทรพยเลยงตนเลยงผอนใหมความสข และบาเพญประโยชนตางๆ ไดเปนอนมาก (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551, น. 214) 3.2 ความส าคญของเงนในพทธปรชญา

แนวคดเรองเงนในพระพทธศาสนาไมไดระบถงคาวา “เงน” โดยตรงแตกลาวถงคาวา “ทรพย” ใน อานณยสตร (ดรายละเอยดเพมเตมใน อง.จตกก. (ไทย) 21/62/105-107) เปนพระสตรทวาดวยสขเกดจากความไมเปนหน ซงรวมความถงการไดมาซงทรพย การใชจายทรพย ความไมเปนหน และความประพฤตทไมมโทษวานาความสขมาให ดงน

ครงนนแล อนาถบณฑกคหบดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลว นง ณ ทสมควร พระผมพระภาคจงไดตรสกบอนาถบณฑกคหบด ดงนวา คหบด สข 4 ประการนคฤหสถผบรโภคกามพงไดรบตามกาล ตามสมย สข 4 ประการ อะไรบาง คอ 1. อตถสข (สขเกดจากความมทรพย) 2. โภคสข (สขเกดจากการใชจายทรพย) 3..อานณยสข (สขเกดจากความไมเปนหน) 4. อนวชชสข (สขเกดจากความประพฤตทไมมโทษ) (อง.จตกก. (ไทย) 21/62/105)

พทธปรชญามองวาการมทรพยเปนองคประกอบหนงของความเจรญ แตมใชเพยงการมทรพยจานวนมากอยางเดยวเทานน ควรประกอบดวยความเจรญดานอนๆ ไปพรอมๆ กนดวยจงจะถอวาเปนความเจรญอนประเสรฐ เปนอรยสาวก ดงปรากฏในพระไตรปฎกวา

35

ภกษทงหลาย อรยสาวกเมอเจรญดวยความเจรญ 1 0 ประการ ชอวาเจรญดวยความเจรญอนประเสรฐ ชอวามปกตรบเอาสงทเปนสาระ และมปกตรบเอาสงทประเสรฐแหงกาย

ความเจรญ 10 ประการ อะไรบาง คอ อรยสาวก 1. เจรญดวยนาและสวน 2. เจรญดวยทรพยและขาวเปลอก 3. เจรญดวยบตรและภรรยา 4. เจรญดวยทาส กรรมกร และคนใช 5. เจรญดวยสตวสเทา 6. เจรญดวยศรทธา 7. เจรญดวยศล 8. เจรญดวยสตะ 9. เจรญดวยจาคะ 1 0. เจรญดวยปญญา (อง.ทสก. (ไทย) 24/74/162)

ทรพยทง 10 อยางขางตนกคอการไดมาซงโภคทรพยและอรยทรพย ซงพทธปรชญาให

ความสาคญกบอรยทรพยเปนหลกสวนโภคทรพยนนเปนเครองมอทจะสามารถนาพามนษยเขาถงอรยทรพยไดดยงขน ดงนนทงโภคทรพยและอรยทรพยมความสาคญในทางพทธปรชญาทงสน ซงความสาคญของทรพยทง 2 ประเภทนมความแตกตางกน จงอธบายแยกออกเปน 2 ประเดนดงน

1) ความส าคญของโภคทรพย

บรษยอมสาคญเบญจขนธใดวา นของเรา เบญจขนธนนบรษนนยอมละไปเพราะความ

ตายบณฑตผเปนพทธมามกะ รชดโทษนแลวไมพงนอมไปเพอความยดถอวาเปนของเรา... โภคทรพยยอมละบคคลไปกอนบาง บคคลยอมละโภคทรพยไปกอนบาง โจรราชผใคร

กาม หมชนผมโภคทรพย เปนผไมเทยง เพราะฉะนน เราจงไมเศราโศกในเวลาเศราโศก ดวงจนทรขนเตมดวงแลวกลบไป ดวงอาทตยกาจดความมดแลวกลบไป ศตรเอย เรารจกโลกธรรมแลว เพราะฉะนน เราจงไมเศราโศกในเวลาเศราโศก (ข.ม. (ไทย) 29/41/149-150)

พระผมพระภาคเจาตรสไวในอณสตรวา การเปนคนจนนนเปนทกข เพราะเมอยากจนก

ตองกยมเงนของคนอน การกยมนกเปนทกข และทสาคญความจนยงเปนแรงกดดนใหทาอกศล

36

ธรรมตางๆ อกดวย กลาวคอ เมอไมมจะกนกตองดนรนหาทรพย หาอาหารมาเพอยงชพ จงเปนไปไดทจะมโอกาสทาผดศลผด ธรรม เพอรกษาชวตใหอยรอดไปกอน ดงพระคาถาวา

ความยากจนและการกหน เราเรยกวาเปนทกขในโลก คนจนเมอกหนใชสอยอย ยอม

เดอดรอน เพราะการไมใชคนนน พวกเจาหนจงตดตามเขา เขายอมเขาถงการถกจองจา การถกจองจานนและเปนทกขของหมชนผปรารถนากาม ในอรยวนยกเชนเดยวกน ผใดไมมศรทธา ไมมหร ไมมโอตตปปะ พอกพนบาปกรรม ทากายทจรต วจทจรต และมโนทจรตปรารถนาวา ‘ชนทงหลายอยารจกเรา’ ผนนยอมดนรนพอกพนบาปกรรมทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ ในทนนๆ บอยๆ เขาผมบาปกรรม มปญญาทราม รการทาชวของตนอย เปนคนจนกหนใชสอยอย ยอมเดอดรอน ลาดบนน ความดารเกดแตวปปฏสารกอทกขทางใจ ยอมตดตามเขาทงในบานหรอในปาเขา ผมบาปกรรม มปญญาทราม รการทาชวของตนอยยอมไปสกาเนดสตวดรจฉานหรอถกจองจาในนรก (อง.ฉกก. (ไทย) 22/45/507-509)

คนทมฐานะยากจนโอกาสทจะสรางบญสรางบารมกอาจทาไดไมเตมท เมอทองยงหว

อย จงไมคอยคดถงการใหทาน รกษาศล และนงสมาธ เพราะแมแตขาวสารกรอกหมอวนนยงไมมเลย สวนคนรวยนนมทรพยมาก หากมศรทธากมโอกาสมากกวาทจะใหทานกทาไดเตมท รกษาศลกสะดวก นงสมาธกสบาย ไมตองกงวลเรองปจจย 4 อนเปนสงพนฐานแหงการยงชพ ดงทพระพทธเจาตรสวา

สวนนกปราชญผทาจตใหเลอมใส ใหทานดวยโภคทรพยทงหลายทไดมาโดยชอบธรรม

ยอมพนจากการจองจาทเปนทกขนน เขาเปนผถอชยชนะในประโยชนทงสอง ของผมศรทธาอยครองเรอน คอ ประโยชนเกอกลในภพน และสขในภพหนา บญคอการบรจาคของคฤหสถน น ยอมเพมพนอนง ผ ใดมศรทธาต งมนในอรยวนย มจตประกอบดวยหร มโอตตปปะ มปญญา และสารวมในศล เราเรยกผนนแลวา ‘ผมชวตเปนสขในอรยวนย’ (อง.ฉกก. (ไทย) 22/45/510)

ในพทธปรชญามองวาการไดมาซงโภคทรพยนนแมจะมความสาหรบการดาเนนชวตแต

อรยทรพยนนสาคญยงกวา คนทยากจนกสามารถรวยขนมาไดดวยการหมนเพมพนอรยทรพยใหมากเขาไวกจะทาใหโภคทรพยนนพอกพนตามไปดวยอกทงหากรจกใชทรพยสนเงนทองทมนนในทางทเปนคณ เปนประโยชน กยงทาใหทรพยทมอยงอกเงยได ดงตวอยาง ของหนมทชอ ทคตะ

37

หรอวา มหาทคตะแปลวาผทยากจนสนไรอยางทสด นายทคตะคนนเปนขอทาน วนๆ คอยแตจะรบอาหารจากคนรวยหรอไมกไปรอรบอาหารจากพระทกฏวดเพอประทงชวตเทานน อยมาวนหนงเขาอยากทาบญกบเขาบาง จงไดไป ‚จองพระ‛ ไวรปหนงกบบณฑตหนมผจดการพระทมาชวนวาแลวกชวนภรรยาของตนไปรบจางเศรษฐเพอทจะเอาคาแรงทไดไปทาบญในวนรงขน

ในขณะทไปรบจางทคตะและภรรยากมความขยนขนแขงรนเรงมาก เศรษฐนายจางกเกดความชอบใจเลยเพมคาจางใหเปนสองเทา และยงไดรวานายทคตะจะเอาเงนคาจางไปทาบญกยงดใจและขอโมทนาบญเพอการนดวย หลงจากไดคาจางแลวท งนายทคตะกบภรรยากพากนตระเตรยมอาหารเพอถวายพระดวยความยนดเปนทสด วนรงขนนายทคตะกรบตนแตเชาไปถามผจดการในการทาบญวาจองพระรปไหนเอาไวใหตน จะไดนมนตไปฉนทบานไดทนเวลา ผจดการบอกวา ลมจดบญชเอาไว เพราะนายทคตะนมนตพระแครปเดยวเทานนเอง ผจดการกคดหาทางออกให โดยการไปนมนตพระพทธเจา

หลงจากพระพทธองคเสวยเสรจกไดประทานโอวาทแกทคตะเรองผลแหงการใหทานแลวกเสดจกลบไปพระอาราม นายทคตะกถอบาตรกลบไปทวดดวยบอกใหลกเมยนงรอทบาน พอนายทคตะกลบมาบาน กลบพบวาไมมทจะใหตนเองอยเสยแลว เพราะเตมเปยมไปดวยแกวรตนทง 7 ประการ นายทคตะไมรจะทาอยางไรกบทรพยมากมายขนาดน จงนาเรองไปกราบทลพระราชา พระราชากสงใหคนเอาเกวยนสกพนเลมมาขนไปกองไวทหนาพระลาน แลวตรสถามวามใครบางทมทรพยสนมากมายปานนในเมองแหงนบาง เมอไมมใครมทรพยมากเทากบนายทคตะ พระองคจงไดสถาปนาเขาใหเปนเศรษฐประจาเมองตอไป

ทคตะเศรษฐนนสานกเสมอวา การทไดทรพยรารวยมากมายถงขนาดนไดมาเพราะการทาบญทาทาน เขาจงไมประมาทในชวตและไมประมาทในการทาบญดวยเมอสนชวตจากภพชาตนนแลวกไดมาเกดอยเปนบตรในตระกลผอปฏฐากพระสารบตรอครสาวกเบองขวาขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาองคปจจบน และไดชอวา ‚บณฑต‛ อนเปนชาตสดทายเพราะภายหลงไดอปสมบทเปนสามเณรไมนาน สามเณรบณฑตกไดบรรลอรหนตขนสนพพาน (ดรายละเอยดเพมเตมใน ว.จ. (ไทย) 7/446/393)

จะเหนไดวาโภคทรพยเปนทรพยทใชแลวหมดไป แตกสามารถหามาใหมไดดวยอรยทรพยทมอย และโภคทรพยทงหลายหากใชในทางทเปนประโยชนทงตอตนเองและตอผอน กจะยงมพอกพนทงทรพยสนเงนทองและความสขภายในจตใจ

38

2) ความส าคญของอรยทรพย มหากปปนเถรคาถา ไดอธบายความถงอรยทรพยวาเปนทรพยทประเสรฐกวาโภคทรพย

ทงหลาย เพราะแมแตไมมโภคทรพยแตหากมอรยทรพยกสามารถเปนอยได ดงมใจความวา

ผมปญญาถงจะสนทรพย กเปนอยได สวนคนมทรพย แตไมมปญญา กเปนอยไมได ปญญาเปนเครองตดสนเรองทไดฟงมา เปนเหตเจรญชอเสยงและความสรรเสรญ นรชนผประกอบดวยปญญาในโลกน แมในเวลาทตนตกทกข กยงประสบสขได... เพราะฉะนนแล บคคลพงปรารถนาทานผเปนนกปราชญ และทานผเปนพหสตซงสามารถทากจของตนใหสาเรจไดดวยกาลงปญญาใหอยในสกล เหมอนคนทงหลายขามแมน าทเตมเปยมไดดวยเรอ (ข.เถร. (ไทย) 26/547-556/435-436)

อกทงพระพทธเจาทรงใหความสาคญกบอรยทรพยในแงขอคณคาเชงคณภาพอกดวย

วาแมหาโภคทรพยมาไดดวยความชอบธรรมแตกระบวนการไดมาซงทรพยนนประกอบดวยกศลธรรมกถอวาควรไดรบการยกยองวาเปนผฉลาดและมความขยนหมนเพยร ดงทปรากฏใน สกกสตร วา

อบาสกอบาสกาชาวแควนสกกะทงหลาย ทานทงหลายเขาใจเรองนนอยางไร บคคลบาง

คนในโลกนพงหาทรพยไดวนละ 1 กหาปณะ 2 กหาปณะ 3 กหาปณะ 4 กหาปณะ 5 กหาปณะ 6 กหาปณะ 7 กหาปณะ 8 กหาปณะ 9 กหาปณะ 10 กหาปณะ 20 กหาปณะ 30 กหาปณะ 40 กหาปณะ 50 กหาปณะ 100 กหาปณะ ดวยการงานชอบ โดยไมแตะตองอกศลกรรมเลย สมควรจะกลาวไดหรอไมวาเปนคนฉลาด มความขยนหมนเพยร (อง.ทสก. (ไทย) 24/46/100)

ความสขทเกดจากอรยทรพยนนเปนความสขทยอดเยยม แมโภคทรพยจานวนมากมายเพยงใดกไมประเสรฐหรอยอดเยยมเทากบอรยทรพย และกอใหเกดความสขทมากกวาการไมมหน ดงทพระพทธเจาทรงตรสไววา

เขาไดสขทไมองอามส อเบกขา ตงมน ละนวรณ 5 ประการไดปรารภความเพยรเปนนตย

บรรลฌานทงหลายมเอกคคตาจตปรากฏ มปญญารกษาตน มสต รชดเหตนนตามความเปน

39

จรง ในธรรมเปนทสนไปแหงสงโยชนทงปวง จตยอมหลดพนโดยชอบ เพราะไมถอมนโดยสนเชง หากวาเขามจตหลดพนโดยชอบ เปนผคงทในธรรมเปนทสนไปแหงภวสงโยชน มญาณหยงรวา ‘วมตตของเราไมกาเรบ’ ญาณนนแลปนญาณชนเยยม ญาณนนแลเปนสขอนยอดเยยม ญาณน นไมมความโศก ปราศจากธล มความเกษมสงสดกวาความไมมหน (อง.ฉกก. (ไทย) 22/45/511)

ดงนนจงสามารถกลาวไดวา โภคทรพยนนมไวเพอเปนเครองสนบสนนใหแสวงหา

อรยทรพยไดสะดวก ดวยการนามาสรางบญ เชน ใหทาน เปนตน และเพอนามาหลอเลยงรางกายใหมเรยวแรงในการปฏบตธรรม สาหรบคฤหสถทไมไดออกบวชเปนบรรพชตนน หากไดแสวงหาอรยทรพยควบคไปกบโภคทรพยแลว จะทาใหดารงชวตอยางเปนสขยง กลาวคอ มโภคทรพยเปนเครองหลอเลยงกาย และมอรยทรพยเปนเครองหลอเลยงใจ อกทงอรยทรพยยงชวยกากบใหคนใชโภคทรพยไปในทศทางทถกตอง จะไมทาผดศลผดธรรมอนจะตองชดใชหนกรรมตอไป

3.3 บทบาทของเงนในพทธปรชญา

เงนมบทบาทสาคญในระบบเศรษฐกจ ซงเปนตวขบเคลอนใหเกดการแลกเปลยนซอขายสนคาและบรการ ดงนนเงนจงมบทบาททงในดานการผลตและการบรโภค โดยตามหลกพทธปรชญาไดอธบายบทบาทของเงนไวดงน

3.3.1 บทบาทของเงนดานการผลต

การผลตในมมมองทางเศรษฐกจมความสาคญมาก เนองมาจากเปนกระบวนการเรมแรกในการเปลยนแปลงวตถดบ จนกระทงออกมาเปนสนคาและบรการ แคหลกคาสอนทางพระพทธศาสนาไดแสดงใหเหนถงความสาคญของปจจยพนฐานเหลานทมนษยจะตองมตองใชปจจย 4 คอ เครองนงหม อาหาร ทอยอาศย และยารกษาโรค ซงเงนจะเขาไปมบทบาทในการซอวตถดบตางๆ มาใชในการผลต และแมแตในกระบวนการวาจางบคคลมาเปนแรงงานกตองอาศยเงนเปนตวกลางในการแลกเปลยนวตถดบและแรงงาน

การผลตเปนเรองใหญ ไมใชเปนเพยงการเขาใจธรรมชาตของมนษย แตเปนการพจารณาธรรมชาตทงหมดในวงกวาง ในทางเศรษฐศาสตร การผลตเปนคาพดทลวงตา และลวงสมอง ในการผลต เราคดวาเราทาอะไรใหเกดขนใหม แตแททจรงนนมนเปนการแปรสภาพ คอแปรสภาพอยางหนงไปเปนอกอยางหนง จากวตถอยางหนง ไปเปนวตถอกอยางหนง จากแรงงานอยาง

40

หนงไปเปนอกอยางหนง การแปรสภาพนเปนการทาใหเกดสภาพใหมโดยทาลายสภาพเกา เพราะฉะนน ในการผลตนนตามปกตจะมการทาลายดวยเสมอไป

การผลตแทบทกครงจะมการทาลายดวยเสมอไป การทาลายในบางกรณนนเรายอมรบได แตการทาลายบางอยางกเปนสงทยอมรบไมได การผลตโดยแยกออกอยางนอยเปน 2 ประเภท คอการผลตทมคา เทากบการทาลาย (เชน การผลตท เปนการทาลายทรพยากรและทาใหสภาพแวดลอมเสย) กบการผลตเพอการทาลาย (เชน การผลตอาวธยทโธปกรณ) มทงการผลตทมผลในทางบวกและการผลตทมผลในทางลบ มผลในทางเสรมคณภาพชวตและในทางทาลายคณภาพชวต (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2548, น. 43-45)

ดงนน การผลตจงเปนการดดแปลงสงหนงใหเปนอกสงหนงเพอใหมคณคาควรแกการใชสอยใหเกดประโยชน มผลในทางเสรมคณภาพชวต แตถงอยางไรกตองผานขนตอนทมการทาลาย เชน ทรพยากรธรรมชาต มากอน และหลกเลยงหรอละเวนการผลตเพอการทาลาย เชน ยาพษ อาวธ เปนตน

3.3.2 บทบาทของเงนดานการบรโภค การบรโภคเปนกจจาเปนเพอความอยรอดของทกชวต แตเมอชวตนนววฒนาการมาเปน

มนษย การบรโภคกมใชเรองของกายอยางเดยวอกตอไป หากยงสมพนธกบจตและเกยวของกบสงแวดลอม เพราะมนษยน นเปนองครวมของกายและจต พรอมๆ กบทเปนสวนหนงของสงแวดลอม

พทธศาสนาตระหนกถงความจรงขอน จงใหความสาคญแกการบรโภคในฐานะกจพนฐานเพอการพฒนาชวต โดยทวไปมกเขาใจกนวา พทธศาสนานนมงแตการพฒนาในดานจตใจอยางเดยว แตแทจรงแลว การพฒนาในทางพทธศาสนาครอบคลมทงเรองกายใจ และความสมพนธกบสงแวดลอมทงทเปนสงคมและธรรมชาต การทากรรรมฐานหรอบาเพญเพยรทางจต แมจะเปนจดเดนของพทธศาสนา แตกมใชวถทางเดยวเทานนในการพฒนาตน แมแตการบรโภคกเปนวถทางสาคญในการพฒนาตนอยางครอบคลมทกความหมายไดเหมอนกน (พระไพศาล วสาโล, ออนไลน, 2555)

การบรโภคเปนกระบวนการหรอกจกรรมขนสดทายทางเศรษฐกจ เปนการใชสนคาและบรการบาบดความตองการเพอใหเกดความพอใจ โดยในพทธปรชญาจะเนนเพมเตมในสวนของการพฒนาคณภาพชวตดวย หมายความวา การบรโภคจะตองมจดหมายทแนชด ซงในพทธปรชญา จดมงหมายน คอ การพฒนาคณภาพชวตนนเอง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2548, น. 33-34)

41

ในดานการบรโภคนนเงนเขามามบทบาทในการจบจายทงการซอและการขายสนคาและบรการ เปนตวกลางสาคญในการทาใหกลไกตลาดขบเคลอนไปได ซงหากมองในแงของการบรโภคเชงพทธแลว เงนจะตองเปนตวกลางในการขบเคลอนเศรษฐกจ และเปนสอกลางในการแลกเปลยนสนคาในตลาด โดยกระบวนการใชเงนนนจาเปนตองเปนไปเพอคณภาพชวตทดขนเทานน จงจะเปนการใชเงนใหมบทบาทในการบรโภคทถกตอง 3.4 หลกการบรหารทรพยในพทธปรชญา

หลกการบรหารทรพยในพทธปรชญามงใหรจกเงนในฐานะทรพยอยางหนงในโภคทรพย ซงมหลกการบรหารทรพยทไดมาตามหลกพทธปรชญาหรอหลกการตงตวสรางฐานะในพระพทธศาสนา คอ “หลกหวใจเศรษฐ”ไดแก

1. อฏฐานสมปทา ความถงพรอมดวยความหมน 2. อารกขสมปทา ความถงพรอมดวยการรกษา 3. กลยาณมตตตา ความเปนผมมตรด 4. สมชวตา ความเปนอยเหมาะสม (อง.อฏฐก. (ไทย) 23/54/340) ในสงคมปจจบนผคนสวนใหญมกใหความสาคญกบ “ความรวย” วาคออานาจและการ

ยอมรบทางสงคม ซงความรวยในทนหมายความถง การม การครอบครองทรพยทเปนวตถ โดยเฉพาะอยางยงผประกอบอาชพคาขาย พอคาแมขายหรอนกธรกจทเอาแตทอง อ อา ก ส โดยไมเคยเขาใจความหมายทแทจรงของคาถาดงกลาวนยากจะประสบความสาเรจบนเสนทางของการเปนพอคาหรอนกธรกจได แตหากเขาใจแกนของคาถานชดแลว ไมตองเสยเวลาทองกได ความรารวยจะมาเยอนในเรววนอยางไมตองสงสย ซงความหมายของ อ อา ก ส แตละขอ (ว. วชรเมธ, ออนไลน, 2555) มความหมายดงน

1. อ – อฏฐานสมปทา

กลบตรในโลกนเลยงชพดวยการงานใด จะเปนกสกรรม พาณชยกรรม โครกขกรรม เปนชางศร รบราชการ หรอศลปะอยางใดอยางหนงกตาม เปนผขยน ไมเกยจครานในการงานทจะตองชวยกนทานน ประกอบดวยปญญาเปนเครองพจารณาอนเปนอบายในการงานท

42

จะตองชวยกนทานน สามารถทาได สามารถจดได นเรยกวา อฏฐานสมปทา (อง.อฏฐก. (ไทย) 23/54/340-341)

อฏฐานสมปทา ความถงพรอมดวยความหมน หมายถง ความเปนคนขยน หมนแสวงหา

ชองทาง วธการในการทามาคาขายทถกกบความร ความถนด พนฐานทางครอบครวและสงคม และพรสวรรคของตวเอง เมอแสวงหาชองทางทตนถนดไดแลวกตอง ขยน ทางานอยางชนดแทบลมประดาตาย คนจะรวยไดตองเปนนกส นกเดนทาง นกลงทน นกกาวไปขางหนา นกฟนฝาชวต ขาทงสองตอง ยน คอออกไปตะลอนๆ หาลทางทามาหากนอยตลอด

2. อา – อารกขสมปทา

กลบตรในโลกนมโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม 1 ไดมาโดยธรรม เขารกษา คมครองโภคทรพยนนดวยคดวา ‘ทาอยางไร โภคทรพยเหลานของเรา จงจะไมถกพระราชารบ โจรไมลก ไฟไมไหม น าไมพดไป ทายาทผไมเปนทรกไมลกไป’ นเรยกวา อารกขสมปทา (อง.อฏฐก. (ไทย) 23/54/341)

อารกขสมปทา ความถงพรอมดวยการรกษา หมายถง หาเงนมาไดแลวตองรวาจะรกษา

เงน บรหารเงนอยางไรใหเงนนนงอกเงยออกมามากมายมากกวาเดมไมใชมเงนเทาไรกเกบใสธนาคารไวอยางเดยว ไมยอมเอาไปลงทน อะไรเลย แตตองเรยนรวา เงนทหามาไดจะรกษาอยางไรไมใหสนเปลองโดยใชเหต และจะบรหารอยางไรตอไปใหเงนนนสามารถทจะ ตอเงน ออกไปไดเรอยๆ คาวา รกษา จงไมใชหมายถง เกบเงนเอาไวอยางเดยว แตควรหมายถง การรจกทาใหเงนนนงอกงามมากขนดวยการลงทนอยางชาญฉลาดดวย

3. ก – กลยาณมตตตา

กลบตรในโลกนวางตวเหมาะสม เจรจา สนทนากบคนในหมบานหรอในนคมทตนอาศยอย จะเปนคหบด บตรคหบด คนหนมผเครงศล หรอคนแกผเครงศลกตาม ผถงพรอมดวยศรทธา ถงพรอมดวยศล ถงพรอมดวยจาคะ และถงพรอมดวยปญญา คอยศกษาสทธาสมปทาของทานผถงพรอมดวยศรทธาตามสมควรคอยศกษาสลสมปทาของทานผถงพรอมดวยศล

43

ตามสมควร คอยศกษาจาคสมปทาของทานผถงพรอมดวยจาคะตามสมควร และคอยศกษาปญญาสมปทาของทานผ ถงพรอมดวยปญญาตามสมควร นเรยกวา กลยาณมตตตา (อง.อฏฐก. (ไทย) 23/54/341)

กลยาณมตตตา ความเปนผมมตรด ผกไมตรกบกลยาณมตร หมายถง การรจก คบคนด

เปนเพอนแท หรออกนยหนงหมายถงการม สายปาน กบบรรดานกธรกจ นกลงทน พอคาแมขายในสายวชาชพเดยวกนเยอะๆ แตมขอแมวา สายปานนนตองเปนสายปานฝายดทเรยกวา กลยาณมตร เทานน ดงพทธพจนทวา

บคคลทเปนมตรมใจด 4 จาพวกน คอ (1) มตรมอปการะ (2) มตรรวมสขรวมทกข (3) มตรแนะนาประโยชน (4) มตรมความรกใคร บณฑตรอยางนแลว พงเขาไปคบหาโดยความจรงใจ เหมอนมารดาคบหาบตรผเกดแตอก

ฉะนน บณฑตผสมบรณดวยศล ยอมสวางโชตชวงดงดวงไฟ เมอบคคลสะสมโภคทรพยอยดงตวผงสรางรง โภคทรพยของเขากยอมเพมพนขน ดจจอมปลวกทตวปลวกกอขน ฉะนนคฤหสถในตระกล ผสามารถ ครนรวบรวมโภคทรพยไดอยางนแลว พงแบงโภคทรพยออกเปน 4 สวน คอสวนหนงใชสอย 2 สวนใชประกอบการงาน สวนท 4 เกบไวดวยหมายใจวาจะใชในยามมอนตราย จงผกมตรไวได (ท.ปา. (ไทย) 11/265/211-212)

ในทางพระพทธศาสนาเนนวา ความสาเรจตองวางอยบนพนฐานของความชอบธรรม

หรอความสงางามดวยเสมอไป เพราะหากทรพยนนไดมาดวยความไมชอบธรรมจะทาใหเงนทองทหามาไดและทรกษาไวในขอสอง พลอยอนตรธานไปไดอยางงายดาย หรอถงเงนไมอนตรธาน การคบ คนเลวเปนมตรกมผลตอความเสอมเสยมากมาย ไมวาจะมองในแงสวนตว สงคม ธรกจ หรอแมแตตอชอเสยงของกลมธรกจของตนเอง

44

4. ส- สมชวตา

กลบตรในโลกนรทางเจรญแหงโภคทรพยและทางเสอมแหงโภคทรพยแลวเลยงชพแตพอเหมาะ ไมใหฟมเฟอยนก ไมใหฝดเคองนกดวยคดวา ‘ดวยการใชจายอยางน รายรบของเราจกเกนรายจาย และรายจายของเราจกไมเกนรายรบ’ เปรยบเหมอนคนชงของ หรอลกมอของคนชงของ ยกตราชงขนดกรไดวา ‘ตองลดลงเทาน หรอเพมขนเทาน’ ฉนใด กลบตรกฉนนนเหมอนกน รทางเจรญแหงโภคทรพยและทางเสอมแหงโภคทรพยแลวเลยงชพแตพอเหมาะ ไมใหฟมเฟอยนก ไมใหฝดเคองนกดวยคดวา ‘ดวยการใชจายอยางน รายรบของเราจกเกนรายจาย และรายจายของเราจกไมเกนรายรบ’ ถากลบตรนมรายรบนอย แตเลยงชพอยางฟมเฟอย กจะมผกลาวหาเขาไดวา ‘กลบตรผนใชจายโภคทรพยเหมอนคนกนผลมะเดอ‘ ถากลบตรนมรายรบมาก แตเลยงชพอยางฝดเคอง กจะมผกลาวหาเขาไดวา ‘กลบตรผนจกตายอยางไมสมฐานะ’ แตเพราะกลบตรนรทางเจรญแหงโภคทรพยและทางเสอมแหงโภคทรพยแลวเลยงชพแตพอเหมาะ ไมใหฟมเฟอยนกไมใหฝดเคองนกดวยคดวา ‘ดวยการใชจายอยางน รายรบของเราจกเกนรายจายและรายจายของเราจกไมเกนรายรบ’ นเรยกวา สมชวตา (อง.อฏฐก. (ไทย) 23/54/341-342)

สมชวตา ความเปนอยเหมาะสม ดารงชวตแบบพอเพยง หมายถง การรจกคณคาของเงน

ทกบาททกสตางคอยางถองแท ไมจายเงนเหมอนโปรยขาวตอกดอกไมลงในคลอง เหมอนคนโงเอาทองไปถกรองเทา แตควรรจกบรหารบญชงบดลใหมกาไรโดยใหรายรบมากกวารายจายอยเสมอหรอ ถอหลกไมจายเกนหนาตกนนเอง

เมอบคคลแตละคนไดสงสมบญอนเปนอรยทรพย ไดแก การบรจาคทาน เปนตน ควบคไปกบการปฏบตตามหลกหวใจเศรษฐนกจะสงผลใหมฐานะทางเศรษฐกจด สวนเศรษฐกจในระดบมหภาค รฐบาลกตองสงเสรมประชาชน ใหมความรความเขาใจเรองบญ และสงสมบญควบคไปกบการสงเสรมใหประชาชนปฏบตตามหลกหวใจเศรษฐทง 4 ประการน หากทาไดเชนนเศรษฐกจของประเทศกจะดและเตบโตอยางมนคง สวนเรองบญหรออรยทรพยนน กลาวอกนยหนงคอ เปนเรองการพฒนาจตใจ สวนหวใจเศรษฐเปนหลกการพฒนาเศรษฐกจทปรากฏใหเหนเปนรปธรรม ดวยเหตนหลกการบรหารทรพยในพทธปรชญาจงกลาวไดวา เปนหลกทตองพฒนาเศรษฐกจกบจตใจไปดวยกน ดงพทธพจนทวา

45

บคคลใดในโลกนเจรญดวยทรพย ขาวเปลอก บตร ภรรยา และสตวสเทา บคคลนนเปนผ มโภคสมบต มยศ ญาตมตร และพระราชากทรงยกยอง บคคลใดในโลกนเจรญดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ และปญญา บคคลนน เปนผคงท เปนสตบรษ มปญญาเปนเครองพจารณา ชอวาเจรญทง 2 ประการในปจจบน (อง.ทสก. (ไทย) 24/74/163)

นอกจากนยงมหลกการจดสรรทรพยออกเปน 4 สวน คอ 1 สวน สาหรบการใชสอย 2

สวนสาหรบการประกอบการงาน และอก 1 สวน ไวสาหรบนามาใชในยามมอนตราย (ดรายละเอยดเพมเตมใน ท.ปา. (ไทย) 11/265/211-212) เรยกวา หลกโภควภาค 4 (การแบงโภคะเปน 4 สวน หลกการแบงทรพยโดยจดสรรเปน 4 สวน ซงสามารถอธบายไดดงน

1. เอเกน โภเค ภญเชยย 1 สวน ใชจายเลยงตน เลยงคนทควรบารง และทาประโยชน 2. ทวห กมม ปโยชเย 2 สวน ใชลงทนประกอบการงาน 3. จตตถญจ นธาเปยย อก 1 สวนเกบไวใชในคราวจาเปน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.

ปยตโต), 2550, น. 289) หลกโภควภาค ถอเปนหลกการออมทรพยตามหลกพทธปรชญา ทมขอบเขตและ

เปาหมายทมงสการพฒนามนษยโดยการนาเงนหรอทรพยทหามาไดนน แบงเปนสวนๆ เพอใชประโยชนทแตกตางกน ทงนแตละสวนนน จะสงผลถงการทาใหระบบเศรษฐกจในครวเรอน จนถงระดบมหภาคถกจดสรรไวอยางด สามารถนามาใชไดอยางมประโยชน และไมขาดแคลนยามจาเปน อกทงยงสามารถพอกพนใหมากขนไดอกดวย

3.5 วธการบรหารทรพยในพทธปรชญา

ตามหลกพทธปรชญามองวาการมเงนหรอโภคทรพยจานวนมาก ไมไดนาไปสความพนทกขแตอยางใด อานาจ ความสข ความสะดวกสบาย เปนตน เมอไดมาแลวยอมมความตองการมากขนเรอยๆ ดวยความทสงเหลานมใชสงมนคงถาวร วนหนงหากเกดการเปลยนแปลงกทาใหเกดทกข ดงทพระพทธองคตรสไววา

ภกษทงหลายโลกธรรม 8 ประการนแล ยอมหมนไปตามโลก และโลกกหมนไปตามโลก

ธรรม 8 ประการน ลาภ เสอมลาภ ยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ สข และทกข ธรรมเหลานในหมมนษย ลวนไมเทยง ไมมนคง มความแปรผนเปนธรรมดา แตทานผมปญญาด มสต ร

46

ธรรมเหลานแลว ยอมพจารณาเหนวา มความแปรผนเปนธรรมดา อฏฐารมณ (อารมณทนาปรารถนา) จงย ายจตของทานไมได ทานยอมไมยนรายตออนฏฐารมณ (อารมณทไมนาปรารถนา) ความยนดหรอความยนราย ทานขจดปดเปา จนไมมอย ทานรทางทปราศจากธล ไมมความเศราโศก เปนผถงฝงแหงภพ ยอมรแจงชดโดยถกตอง (อง.อฏก. (ไทย) 23/5/202-203)

ดงนนทรพยในทางพทธปรชญาถอวามทงในฐานรปธรรม คอโภคทรพย และนามธรรม

คออรยทรพย ซงในชวตประจาวนของมนษยเรานนจะเกยวของสมพนธกบ โภคทรพย มากกวา ผวจยจงขออธบายความวธการบรหารโภคทรพยเพอใหเกดความสข 4 ประการ ไดแก 1. อตถสข (สขเกดจากความมทรพย) 2. โภคสข (สขเกดจากการใชจายทรพย) 3. อานณยสข (สขเกดจากความไมเปนหน) 4. อนวชชสข (สขเกดจากความประพฤตทไมมโทษ) (อง.จตกก. (ไทย) 21/62/105) ตามนยพทธปรชญา ดงตอไปน

3.5.1 การแสวงหาทรพยในพทธปรชญา การแสวงหาในพทธปรชญา เรยกวา “ปรเยสนา” (ข.ม. (ไทย) 29/206/599-601) การ

แสวงหาในพทธปรชญาม 2 อยาง คอ อรยปรเยสนา และอนรยปรเยสนา อนเปนการแสวงหาเลยงชพใหอยเยนเปนสขทางโลกและทางธรรม สวนการแสวงหาทรพยตามนยแหงพทธปรชญาไดใหขอบเขตในการแสวงหาทรพยไว 2 อยาง คอ การแสวงหาทรพยโดยชอบธรรม ถอวาเปนการแสวงหาทรพยทควรสรรเสรญ สวนผทแสวงหาทรพยในทางทผด ไมชอบธรรม ถอวาเปนการแสวงหาทรพยทควรตเตยน (ดรายละเอยดเพมเตมใน ส.สฬา. (ไทย) 18/364/422-427) ในพทธปรชญาไดจาแนกบคคลตามการแสวงหาทรพยและการใชทรพยไวเปน 3 ประเภทใหญๆ 10 ประเภทยอย ไวดงน

1. กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรมดวยการงานทผด

ครนแสวงหาไดแลว ไมเลยงตนใหอมหนา และไมแจกจาย ไมทาบญ กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรมดวยการงานทผด

ครนแสวงหาไดแลว เลยงตนใหอมหนาสาราญ แตไมแจกจาย ไมทาบญ กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรมดวยการงานทผด

ครนแสวงหาไดแลว เลยงตนใหอมหนาสาราญ และแจกจาย ทาบญ

47

2. กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรมดวยการงานทผดบาง ไมผดบาง ครนแสวงหาไดแลว ไมเลยงตนใหอมหนาสาราญ และไมแจกจาย ไมทาบญ

กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและ ไมชอบธรรมดวยการงานทผดบาง ไมผดบาง ครนแสวงหาไดแลวเลยงตนใหอมหนาสาราญ แตไมแจกจาย ไมทาบญ

กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและ ไมชอบธรรมดวยการงานทผดบาง ไมผดบาง ครนแสวงหาไดแลวเลยงตนใหอมหนาสาราญ และแจกจาย ทาบญ

3. กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมดวยการงานทไมผด

ครนแสวงหาไดแลว ไมเลยงตนใหอมหนาสาราญ และไมแจกจาย ไมทาบญ กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมดวยการงานทไมผด

ครนแสวงหาไดแลว เลยงตนใหอมหนาสาราญแตไมแจกจาย ไมทาบญ กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมดวยการงานทไมผด

ครนแสวงหาไดแลว เลยงตนใหอมหนาสาราญและแจกจาย ทาบญ แตเปนผมวเมา หมกมน จดจอ ไมเหนโทษ ไมมปญญาเปนเครองสลดออก ใชสอยโภคทรพยเหลานน

กามโภคบคคลบางคนในโลกนแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมดวยการงานทไมผด ครนแสวงหาไดแลว เลยงตนใหอมหนาสาราญ และแจกจาย ทาบญ ทงเปนผไมมวเมา ไมหมกมน ไมจดจอ เหนโทษ มปญญาเปนเครองสลดออก ใชสอยโภคทรพยเหลานน (ส.สฬา. (ไทย) 18/364/421-422)

พระสมมาสมพทธเจาทรงปรารภการตงตวไดดวยทรพยเพยงเลกนอย โดยตรสพระ

คาถาวา “ผมปญญาพจารณาเหนโดยประจกษ ยอมตงตวไดดวยสงของอนมมลคานอย เหมอนคนกอไฟกองเลกๆ ทาใหเปนกองใหญได” (ว.มหา. (ไทย) 1/89/78-79) การแสวงหาทรพยตามหลกพทธปรชญาสงเสรมการแสวงหาทรพยในทางทชอบธรรม หากเปนการประกอบอาชพกตองเปนไปตามหลกของ สมมาอาชวะ (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2550, น. 331) หมายความถง การเลยงชวตชอบ เวนจากการเลยงชพในทางทผด เชน โกง หลอกลวง สอพลอ บบบงคบขเขญ คาสงทผด เปนตน ตองเปนการเลยงชพโดยสจรต ไมผดกฎหมาย ไมผดศลธรรม ไมกอใหเกดความเดอดรอนทงแกตนเองและบคคลอน

48

การเลยงชพดวยการคาในพทธปรชญา สอนใหงดเวนการเลยงชพในทางทไมสมควร เรยกวา มจฉาวณชชา ซงเปนการเลยงชพทเบยดเบยนและทาลายชวต ปรากฏในพระสตตนตปฎกในวณชชาสตร (อง .ปจก. (ไทย) 22/177/295) ม 5 ประการ ประกอบดวย

1. การคาขายศสตราวธ หมายถงการใหสรางอาวธแลวขายอาวธนน ทหามคาขาย กเพราะการคาขายอาวธ เปนเหตใหทาความผดกอโทษแกผอนได

2. การคาขายสตว ในทนหมายถงการคาขายมนษยทหามคาขาย กเพราะการคาขายมนษยทาใหมนษยหมดอสรภาพ

3. การคาขายเนอ หมายถงการเลยงสตวมสกรเปนตนไวขาย หรอการขายเนอสตว ทหามคาขาย กเพราะการคาขายเนอเปนเหตใหตองฆา

4. การคาขายของมนเมา หมายถงการใหปรงของมนเมาชนดใดชนดหนงแลวขาย ทหามคาขาย กเพราะการคาขายของมนเมาเปนเหตใหมการดมแลวเกดความประมาท

5. การคาขายยาพษ หมายถงการใหทายาพษแลวคาขายยาพษนนการคาขาย 5 ประการน อบาสกไมควรทาทงดวยตนเองและไมควรชกชวนบคคลอนใหทาดวย

การคาขายทง 5 ประการนพระพทธเจาทรงสงสอนใหละเวนเนองจากเปนการคาขาย

หรอการประกอบอาชพทมโทษทงตอตนเองและผอน หากมการคาขายสงเหลานจะเปนเหตใหเกดการละเมดจรยธรรมไดงายขน และเกดความเสยหายหรอความเดอดรอนในวงกวางตอไป เพอใหเกดผลทด สงคมทด ระบบเศรษฐกจทดจงควรละเวนการคา 5 ประการเหลานเสย

นอกจากนยงควรเวนจากอบายมข คอ ปากทางแหงความเสอม เปนผลทเกดขนมาจากอกศลกรรม สวนใหญจะเปนอาการของความโลภกบความหลง พระพทธเจาจงทรงสอนไววาโภคทรพย ทเกดขนโดยชอบเปรยบเหมอนสระน าใหญมทางไหลเขา 4 ทาง มทางไหลออก 4 ทาง บรษพงปดทางไหลเขา เปดทางไหลออกของสระน านน และฝนกมไดตกตองตามฤดกาล เมอเปนเชนน สระน าใหญนนกเหอดแหงไป ไมเพมปรมาณขนเลย ฉนใด โภคทรพยทเกดขนโดยชอบอยางน กฉนนนเหมอนกน มทางเสอม 4 ประการ คอ

1. เปนนกเลงหญง 2. เปนนกเลงสรา 3. เปนนกเลงการพนน 4. เปนผมมตรชว มสหายชว มเพอนชว (อง.อฏฐก. (ไทย) 23/55/345-346) และในทางกลบกน โภคทรพยทหามาไดโดยชอบนกสามารถเพมขนไดดวย เปรยบ

เหมอนสระนาใหญมทางไหลเขา 4 ทาง มทางไหลออก 4 ทาง บรษพงเปดทางไหลเขา ปดทางไหล

49

ออกของสระนานน และฝนกตกตองตามฤดกาล เมอเปนเชนน สระน าใหญนนกเพมปรมาณขน ไมเหอดแหงไปเลย ฉนใด โภคทรพยทเกดขนโดยชอบอยางน กฉนนนเหมอนกน มทางเจรญ 4 ประการ คอ

1. ไมเปนนกเลงหญง 2. ไมเปนนกเลงสรา 3. ไมเปนนกเลงการพนน 4. เปนผมมตรด มสหายด มเพอนด (อง.อฏฐก. (ไทย) 23/55/347) การแสวงหาทรพยตามหลกพทธปรชญาจาเปนอยางยงทจะตองมความขยนหมนเพยร

ไมควรเกยจคราน เพราะเมอเกยจครานการงานการแสวงวหาทรพยกจะไมสามารถประสบความสาเรจได พระพทธองคจงกลาวถงโทษของความเกยจครานไมทาการงาน วามโทษ 6 ประการ ดงน

1. มกอางวา ‘หนาวเกนไป’ แลวไมทาการงาน 2. มกอางวา ‘รอนเกนไป’ แลวไมทาการงาน 3. มกอางวา ‘เวลาเยนเกนไป’ แลวไมทาการงาน 4. มกอางวา ‘เวลายงเชาเกนไป’ แลวไมทาการงาน 5. มกอางวา ‘หวเกนไป’ แลวไมทาการงาน 6. มกอางวา ‘กระหายเกนไป’ แลวไมทาการงาน (ท.ปา. (ไทย) 11/253/205) สามารถกลาวไดวาการแสวงหาทรพยในพทธปรชญานนจาเปนอยางยงทจะตองเปน

การกระทาหรอเลยงอาชพทประกอบดวยกศล เพอผลของการกระทานนจะไดทาใหชวตเจรญยงๆ ขนไป ไมเกดความเสอมในชวตและโภคทรพย และไมเกดความเดอดรอนวนวายในสงคมอนเนองมาจากการเลยงชพในทางทผด

3.5.2 การรกษาทรพยในพทธปรชญา เมอแสวงหาทรพยมาไดแลวกตองรกษาทรพยไมใหเสยไปในทางทไมเปนประโยชน

หรอนาความเสอมาให ดงทพระพทธเจาทรงตรสวา โภคะทยงไมเกดกไมเกดขน ทเกดขนแลวกถงความเสอมสนไป และยงมเหตอก 6 ประการ ทนาไปสความเสอมแหงโภคทรพย ดงน

( 1) นกเลงการพนนและนกเลงหญง

50

(2) นกเลงสรา (3) ฟอนราขบรอง (4) นอนหลบในกลางวน เทยวกลางคน (5) การมมตรชว (6) ความตระหนจด

ยอมทาลายบรษใหพนาศ ผใดเลนการพนน ดมสรา ลวงละเมดหญงผเปนทรกเสมอดวยชวตของผอน คบแตคนเลว และไมคบหาคนเจรญ ผนนยอมเสอมดจดวงจนทรขางแรม ฉะนน ผใดดมสรา ไรทรพย ไมทางานเลยงชพ เปนคนขเมาหวทมบอ ผนนจกจมลงสหนเหมอนกอนหนจมน า จกทาความมวหมองใหแกตนทนท คนชอบนอนหลบในกลางวน ไมลกขนในกลางคน เปนนกเลงขเมาประจา ไมสามารถครองเรอนได ประโยชนทงหลายยอมลวงเลย หนมสาวทละทงการงาน โดยอางวา ‘เวลานหนาวเกนไป เวลานรอนเกนไป เวลานเยนเกนไป’ เปนตน สวนผใดทาหนาทของบรษ ไมใสใจความหนาว ความรอน ยงไปกวาหญา ผนนยอมไมเสอมจากความสข (ท.ปา. (ไทย) 11/253/206-207)

เหตทงหลายเหลานจะทาใหเราไมสามารถรกษาทรพยทแสวงหามาได จงควรหลกเวน

เสย เพราะทรพยทหามาดวยความขยนหมนเพยร ดวยความสจรต ควรนาไปใชใหเกดประโยชนตอตนเองและผอน เกดการพฒนาทงทางดานรางกายและจตใจ จงจะถอวาเปนการรกษาทรพยทถกตอง

3.5.3 การใชทรพยในพทธปรชญา โภคทรพยทหามาไดดวยความชอบธรรม นอกจากจะมการรกษาทรพยเหลานนไมให

หมดไปโดยใชเหตแลว ในพทธปรชญายงมการอธบายวธการใชทรพยอกดวย โดยกลาวไววา อรยสาวกนนแลชอวาทากรรมอนสมควร 4 ประการดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยนาพกนาแรง อาบเหงอตางนา ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม กรรมอนสมควร 4 ประการ ดงน

1. อรยสาวกในธรรมวนยนยอมบารงตนเอง มารดา บดา บตร ภรรยา ทาส กรรมกร คน

รบใช มตร และอามาตยใหเปนสข บรหารให เปนสขโดยชอบดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม นเปนฐานะท 1 ทอรยสาวกนนถงแลว ถงโดยสมควร ใชสอยตามเหต

51

2. อรยสาวกยอมปองกนอนตรายทเกดจากไฟ น า พระราชา โจร คนทไมชอบกน หรอ

จากทายาทดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม ทาตนใหปลอดภย นเปนฐานะท 2 ทอรยสาวกนนถงแลว ถงโดยสมควร ใชสอยตามเหต

3. อรยสาวกยอมทาพล 5 อยาง คอ ญาตพล อตถพล ปพพเปตพล ราชพล เทวตาพล ดวย

โภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยนาพกนาแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม นเปนฐานะท 3 ทอรยสาวกนนถงแลว ถงโดยสมควร ใชสอยตามเหต

4. อรยสาวกบาเพญทกษณาทมผลสงขนไป เปนไปเพอใหไดอารมณด มสขเปนผลใหเกด

ในสวรรค ไวในสมณพราหมณผเวนขาดจากความมวเมาและความประมาท ผดารงมนอยในขนตและโสรจจะฝกอบรมตน ทาตนใหสงบ ทาตนใหดบเยนสนทดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม นเปนฐานะท 4 ทอรยสาวกนนถงแลว ถงโดยสมควร ใชสอยตามเหต (อง.จตกก. (ไทย) 21/61/103-104)

ธรรมทง 4 ประการนเปนวธใชทรพยทถกตองเหมาะสมซงจะนาไปสความเจรญตอไป

ได ดงทพระพทธเจาทรงตรสไววา คหบด อรยสาวกนนชอวาทากรรมอนสมควร 4 ประการนดวยโภคทรพยทหามาไดดวย

ความขยนหมนเพยร เกบรวบรวมดวยน าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม โภคทรพยของใครกตาม หมดสนไปเพราะกรรมอนนอกจากกรรมอนสมควร 4 ประการน โภคทรพยเหลาน เราเรยกวา ถงแลวโดยไมใชเหต ถงโดยไมสมควร ใชสอยตามเหตอนไมควร สวนโภคทรพย ของใครกตาม หมดสนไปเพราะกรรมอนสมควร 4 ประการน โภคทรพยเหลาน เราเรยกวา ถงแลวโดยเหต ถงโดยสมควร ใชสอยตามเหต (อง.จตกก. (ไทย) 21/61/104)

52

สามารถสรปไดวา เงนคอปจจย ไมใชเปาหมายสงสดของชวต เพราะโลกนยงคงมสงทสงกวาเงน นนคอชวตดงาม ชวตทเลศล าเพราะอบราดวยมรรคผลนพพาน คอ การเดนอยบนหนทางทถกตอง การมชวตทอมเตมดวยความสขทเกดจากความดงามและการมชวตทสงบเยนและเปนประโยชนแกเพอนมนษยเพราะถอดถอนความเหนแกตวไดอยางหมดจดสนเชง ในทางพระพทธศาสนาถอวาเงนมสาระอยทการให สาระของชวตอยทการเขาถงแกนสารของสจธรรม เงนตามนยของพทธธรรม ควรถกใชเปนเครองอานวยความสะดวกในการดาเนนชวตใหมวตถพรงพรอม (ว. วชรเมธ, 2555, น. 55) เมอสามารถใชเงนเปนเครองมอในการดารงของชวตไดโดยพนฐานของปจจย 4 แลวกควรหนมาพฒนาดานจตใจใหเจรญยงๆ ขนไปโดยไมตกเปนทาสของเงน