Kur nuk jane ne perdorim, programet dhe te dhenat mbahen ne kujtesat masive, me te cilat zakonisht nenkuptohet nje hard drive por qe mund te nenkuptohet edhe nje flash drive, nje CD-ROM, ose paisje te tjera qe mund te mbajne te dhena kur kompjuteri eshte i fikur. Kur ngarkoni nje program duke klikuar ne nje nga ikonat e Windows, programi kopjohet nga kujtesa masive ne RAM dhe me pas ekzekutohet.

CPU perdor dynamic random access memory (DRAM) si RAM ne te gjitha PCte. DRAMet kane pesuar nje numer ndryshimesh gjate viteve duke sjelle nje teknologji te permisuar me emra si SDRAM, RDRAM, dhe DDR RAM.

Te kuptuarit e DRAMDRAM funksionon si nje flete (spreadsheet) elektronike me rreshta te numeruara te cilat permbajne qeliza. Secila prej ketyre qelizave mban nje njesh ose nje zero. Fizikisht, cdo qelize e fletes eshte nje tip i vecante gjysmepercjellesi qe mund te mbaje vetem nje bit njesh ose zero duke perdorur kondensatore dhe tranzistore. Beresit e DRAM i vendosin keto gjysmepercues ne nje cip (chip) qe mund te mbaje nje numer te caktuar bitesh. Bitet brenda cipeve jane te organizuar ne forme drejtkendore duke formuar rreshta dhe shtylla.

Cdo chip mund te mbaje rreshta kodi deri ne nje limit te caktuar. Mendojeni cdo rresht kodi si nje nga rreshtat e fletes elektronike; nje cip mund te ruaje nje milion rreshta kodi ndersa nje tjeter mund te ruaje mbi nje miliard te tilla. Cdo cip, gjithashtu mund te perballoje deri ne nje gjeresi te caktuar te rreshtave te kodit. Keshtu nje cip mund te perballoje te dhena me gjeresi 8-bit ndersa nje tjeter mund te perballoje te dhena me gjeresi 16-bit. Zakonisht tekniket i pershkruajne cipet ne baze te bajteve, pra perkatesisht x8 dhe x16. Nje chip DRAM qe permban 1,048,576 rreshta dhe 8 kolona,do te ishte nje cip 1M x 8, ku M eshte shkurtim per mega. Eshte e veshtire per te mos thene e pamundur te gjesh madhesine e nje cipi DRAM vetem duke e pare ate. Megjithate tekniket dine te njohin kuptimin e numrave te vegjel te shenuara mbi cipe.

Cip DRAM

Te organizuarit e DRAMPer shkak te kostos se ulet, shpejtesive te larta, dhe kapacitetit per te ruajtuar shume te dhena ne nje paketim pak a shume te vogel, DRAM ka qene standarti i RAM i perdorur ne te gjithe kompjuterat jo vetem ne PCte qe nga mesi i viteve 1970. DRAM mund te gjendet pothuaj kudo, duke nisur nga automobilet deri tek beresit automatik te bukes.

PCja ka kerkesa specifike per DRAM. P.sh procesori origjinal 8088 ka nje 8-bit frontside bus (frontside bus eshte nje nderfaqe komunikimi e cila dergon te dhenat nga CPU ne Northridge; keto terminologji do te sqarohen me me detaje gjate kapitullit Mikroprocesori). Te gjitha komandat e dhena nga procesori

RAM (pjesa e pare)Identifikimi i Tipeve te DRAM dhe Varietetet1

MSc Marsela ShaniNjohuri Kompjuterike

8088 ishin ne copeza 8-biteshe. Ishte e nevojshme qe RAMi te ruante te dhena ne copeza 8-biteshe (1 bajt), ne menyre qe ne cdo here qe CPU ti kerkonte nje rresht kodi, kontrollori i memorjes ti vendoste nje copez 8-bit ne bus-in e te dhenave. Kjo optimizoi rrjedhen e te dhenave ne hyrje (dhe dalje) te CPU.

Edhe pse cipet e DRAMve te sotem mund te kene gjeresi me te medha se 1 bit, ne fillim te gjithe cipet DRAM ishin vetem me gjeresi 1 bit. Rrjedhimit te gjitha madhesite ishin te tipit 64 K x 1 ose 245 K x 1, gjithmone vetem nje bit te gjera. Po si ndodhi qe nje DRAM me gjeresi 1-bit u kthye ne nje memorje me gjeresi 8-bit? Pergjigja eshte shume thjeshte: u moren tete cipe me gjeresi 1-bit dhe u organizuan elekronikisht nga cipi i kontrollorit te memorjes (memory controller chip MCC*).

* MCC eshte nje qark dixhital i cili menaxhon rrjedhjen e te dhenave drejt dhe nga memorja kryesore (RAM). Ai mund te jete nje qark i vecuar ose i integruar ne nje cip tjeter si p.sh. brenda nje mikroprocesori.

Fillimisht, vendosen tete chipe 1-bit ne nje rresht ne motherboard. Me pas ato lidhen me cipin e kontrollorit te memorjes (i cili duhet te jete ne gjendje ti suportoje qe te tete) qe te krijojne nje memorje me gjeresi 1-bajt.

Aksesimi i te dhenave te RAM nga MCC

DRAM ne PraktikeDeri tani morem shembullin e procesorit 8088 me komanda me gjatesi saktesisht nje bajt. Mirepo, realiteti eshte pakez ndryshe. Pjesa me e madhe e komandave te gjuhes makine 8088 jane 1 bajt, por ka dhe komanda me komplekse qe jane dy bajte. Atehere, procesori merr 1 bajt ne nje kohe. Keshtu procesori merr dyfishin e kohes, sepse MCCse i duhet te marre 2 here te dhena nga RAM, por ama funksionon.

Kur dihej qe komnadat mund te ishin me shume se 1-bajt te gjera, atehere pse Intel nuk prodhoi nje 16- bit frontside bus? Ne fakt, Intel e prodhoi nje te tille. Intel shpiku nje CPU te quajtur 8086 i cili i parapriu 8088. 8086 ishte identik me 8088 pevec faktit qe perdorte nje 16-bit frontside bus. IBM mund te

perdorte 8086 ne vend te 8088 dhe te perdorte nje RAM me gjeresi 2-bajt ne vend te tij me gjeresi 1- bajt. Natyrisht qe atyre u duhej te shpiknin dhe nje kontrollor kujtese qe ta perballonte kete.

Si punon nje MCC qe pranon dy rreshta RAM

Kjo nuk ndodhi per nje arsye. Fillimisht, askush nuk kishte shpikur nje MCC ose RAM qe suportonte 2 bajt ne te njejten kohe, te cilat te te kishin nje cmim te pranueshem. Sigurisht qe cipet u shpiken por ishin shume te shtrenjta per bleresit e zakonshem te PCve.

DRAM SticksMe rritjen e madhesise se CPU, u shtua dhe nevoja per nje RAM mjaftueshem te gjere qe te mbushte bus-in. P.sh. Intel 80386 CPU kishte nje bus te dhenash 32-bit dhe rrjedhimisht qe kishte nevoje per nje DRAM 32-bite te gjere. Imagjinoni te rreshtoni 32 chipe 1-biteshe ne nje motherbord. Do te zinin shume vend.

Rreshtimi i 32 cipeve RAMesh 1-bit ne nje motherboard

Prodhuesit e DRAM krijuan cipe me gjeresi me te medha si p.sh x4, x8 dhe x16, duke vendosur shume syresh ne nje plakez qarku (circuit board) e quajtur stick (shkop) ose modul.

Nje SIMM 72-pin

Per te shtuar RAM ne nje makine moderne, keni nevoje te gjeni stick-un e duhur per motherboard-in tuaj. Manuali i motherboard-it tuaj ju tregon ekzaktesisht cfare tipi moduli ju duhet dhe sa RAM mund te instaloni.

CPUte moderne jane shume me te zgjuara se sa Intel 8088. Gjuhet e tyre te makinave kane disa komanda me gjeresi deri ne 64-bit (8 bajt). Ato kane te pakten nje 64-bit frontside bus qe te mund te perballojne me shume se sa thjesht 8 bite. Per te optimizuar fluksin e te dhenave ne hyrje dhe ne dalje te CPU, MCC-te moderne sigurojne te pakten 64 bite te dhenash sa here CPU-ja kerkon infromacion nga RAM. Disa MCC jane me gjeresi 128-bit.

Stick-et moderne DRAM vijne ne gjeresi 32-bit dhe 64-bit nga faktore me nje numer te variushem cipesh. Shume teknike i pershkruajne modulet e memorjeve nepermjet gjeresise, pra x32 dhe x64. Ky numer nuk pershkruan gjeresine e nje cipi individual DRAM. Kur flitet per madhesisne e nje memorjeje, kini kujdes te kuptoni nese behet fjale per madhesine e nje cipi DRAM apo per madhesine e modulit. Kur CPU-se i duhen te dhena te caktuara i kerkon keto te dhena nepermjet bus-it te adresave (address bus). CPU nuk e di vendndodhjen fizike te RAMit qe i ruan keto te dhena, nuk di as perberjen fizike te RAM si p.sh. sa DRAMe punojne sebashku per te siguruar rrjeshta memorjeje me gjeresi 64-bit. Me keto gjera merret MCC. Ajo kujdeset qe CPU-se ti jepen bajtet qe i nevojiten.

MCC di vendndodhjen reale te DRAMeve

RAMi Konsumator

Nese modulet DRAM vijne ne madhesi me te medha se nje bajt, pse njerezit vazhdojne ende te perdorin termin bajt (byte) per te pershkruar madhesine e DRAMit qe kane? Forca e zakonit. Ne vend qe te perdorin nje etikete qe pershkruan strukturen elekronike te RAM, ne perdorimin e perditshem pershkruhet kapaciteti total i RAMit ne nje stick i shprehur ne bajt. P.sh nese nje CPU1 permban nje stick 512-MB ne motherboard dhe CPU2 permban 2 stick-e me 256-MB, te dy sistemet kane nje total prej 512 RAM.

Tipet e RAMZhvilluesit e CPUve dhe MCCve me te reja, me te shpejta dhe me te gjera, motivojne fabrikuesit e DRAM te shpikin teknologji te reja DRAM qe te shperndajne mjaftueshem te dhena ne njesine e kohes ne menyre qe te optimizohet fluksi i te dhenave ne hyrje dhe ne dalje te CPU.

Shenim Tipet shume te vjetra te RAM, quheshin fast page mode (FPM) RAM. Ky tip RAM perdorte nje tip komplet tjeter teknologjie qe nuk lidhej me oren e sistemit*. FPM RAM, gjendet ne sisteme prej me shume se nje dekade te vjeter.

* Koha e sistemit perfaqeson nocionin e sistemit kompjuterike per kalimin kohes. Koha e sistemit matet me ane te ores se sistemit, e cila zakonisht implementohet si nje numrator i tick-eve qe kane ndodhur qe nga nje date fillestare e marre arbitrarisht, e quajtur epoke. Koha e sistemit mund te konvertohet ne kohe kalendarike qe eshte me e kuptueshme nga njerezit. Me shume detaje per kohen e sistemit, tregohet ne kapitullin Mikroprocesori.

SDRAMShume sisteme moderne perdorin forma te synchronous DRAM (SDRAM). SDRAM eshte nje DRAM por me vecorine qe eshte sinkron lidhet me oren e sistemit, njelloj si CPU dhe MCC, keshtu MCCja e di kur te dhenat jane gati per tu kapur nga SDRAM. Kjo rezulton ne me pak humbje kohe.

SDRAM deputoi ne 1996 me nje stick te quajtur dual inline memory module (DIMM). DIMMet e para SDRAM erdhen ne nje shumellojshmeri per sa i perket gjeresise se pineve. Ne desktope madhesite me te zakonshme ishin ato me 168-pin. DIMMet e laptopeve erdhen versionet 68-pin, 144-pin, ose paketa micro-DIMM 172-pin; 72-pin, 144-pin ose 200-pin small-outline DIMM (SO-DIMM). Me perjashtim te 32- bit 72-pin SO-DIMM, te gjithe keto versione te DIMM shperndanin te dhena me gjeresi 64-bit qe te perkonin me bus-in e te dhenave te cdo CPU-je qe nga koha e Pentium.

144-pin micro-DIMM

Per te perftuar nga avantazhet SDRAM, keni nevoje per nje PC te dizenjuar per te perdorur SDRAM. Nese ju kishit nje sistem me slote per DIMM 168-pin, sistemi juaj perdorte SDRAM. Nje DIMM i vendosur ne cilindo slot te DIMM mund te mbush bus-in 64-bit, prandaj cdo slot quhet nje banke (bank).

168-pin DIMM (siper) 144-pin SO-DIMM (poshte)

Ju mund te instaloni nje, dy, ose me shume module dhe sistemi do te funksionoje. Vini re qe ne laptopet qe perdorin 72-pin SO-DIMM, ju duhet te instaloni patjter dy module (sticks) RAMi per te plotesuar nje banke te plote, sepse cdo stick siguron vetem gjysmen e gjeresise se bus-it.

SDRAM lidhej me oren e sistemit, prandaj shpejtesia e ores se tij perkonte me frontside bus. Pese shpejtesi perdoreshin ne sistemet SDRAM te hershme: 66, 75, 83, 100, dhe133 MHz. shpejtesia e RAM duhet te jete me e madhe ose te pakten te perkoje me ate te sistemit, perndryshe kompjuteri ose nuk eshte stabel ose nuk punon fare. Ketyre shpejtesive iu vendos parashtesa PC, bazuar ne nje standart te marre nga Intel, pra shpejtesite SDRAM ishin nga PC66 deri ne PC133. Per nje kompjuter Pentium III me nje 100-MHz frontside bus, ju keni nevoje te blini SDRAM DIMMs qe mund ta perballojne ate, si p.sh. such as PC100 or PC133.

RDRAMKur Intel po zhvillonte Pentium 4, ata e dini qe SDRAMi i zakonshem nuk ishte mjaftueshem i shpejte per te perballuar quad-pumped 400-MHz frontside bus. Intel-i e zevendesoi SDRAM me nje tip shume te shpejte RAMi te zhvilluar nga Rambus, Inc., i quajtur Rambus DRAM, ose thjesht RDRAM. I reklamuar nga Intel qe do ishte perparim i madh ne teknologjine DRAM, RDRAMi mund te perballonte shpejtesi deri ne 800 MHz.

Shenim

RDRAM

Shpejtesia e frontside bus deri ne 400-MHz nuk u arrit duke e bere oren e sistemit me te shpejte, por u arrit duke e bere CPUne dhe MCCne te afte qe te dergojne te dhena 64-bit dy ose kater here brenda cdo cikli, duke dyfishuar ose katerfishuar shpejtesisne bus-it te sistemit ne menyre efektive.

RDRAM pati vonesa ne zhvillim dhe nje cmim shume here me te larte se SDRAM. Pavaresisht ketyre, per disa kohe te gjithe beresit kryesoreve te PC-ve shiten sisteme qe perdornin RDRAM. Nga kendveshtimi teknik, RDRAM kishte pothuaj te gjitha karakteristikat e SDRAM. Nje stick RDRAM quhet RIMM.

RIMMet RDRAM ishin ne dy madhesi: 184-pin per desktopet dhe 160-pin SO-RIMMPer laptope RIMMet jane te shenjuara ne menyre te ndryshme nga DIMMet per te siguruar qe edhe pse kane madhesi te njejte, nuk mund te vendosen aksidentalisht njera ne vend te tjetres. RDRAM kane nje shpejtesi: 600 MHz, 700 MHz, 800 MHz, ose 1066 MHz. RDRAM perdori nje arkitekture me dy kanale (dual-channel architecture). Secili RIMM ishte 64-bit i gjere, por Rambus MCC alternonte ndermjet dy moduleve per te rritur shpejtesine e mberritjes se te dhenave. RIMMet duheshin intaluar ne cifte per tu perdorur ne kete arkitekture. Motherboard-et RDRAM gjithashtu kishin nevoje qe te gjithe slotet RIMM te ishin te populluar. Ne secilin cift te paperdorur te sloteve duheshin instaluar paisje pasive te quajtura CRIMM (continuity RIMM) ne menyre qe sistemi te punonte sic duhej.

CRIMM

RDRAM ofroi mundesi te medha per PC me shpejtesi te larte, por pati tre probleme kryesore qe e cuan ne daljen e tij nga perdorimi. Fillimisht, teknologjia ishte teresisht e zoteruar nga Rambus; nese doje te prodhoje RDRAMe duhej te blije licenca e te paguaje gjoba. Kjo coi ne menyre te drejtperdrejte ne problemin e dyte, cmim i larte. RDRAM kishte nje cmim shume me te larte se RDRAM. Se treti, Rambus dhe intel bene nje marreveshje midis tyre per kete tekonologji. RDRAM punonte vetem ne sistemet Pentium 4 qe perdornin MCC te Intel. AMD mbeti jashte kesaj marreveshjeje dhe natyrisht qe do te kerkonte nje zgjidhje tjeter.

DDR SDRAMAMD dhe prodhues te medhenj te sistemeve dhe memorjeve perkrahen double data rate SDRAM (DDR SDRAM). DDR SDRAM kopjoi Rambus, duke dyfishuar trasmetimin e SDRAM duke kryer dy procese per cdo cikel ore. DDR SDRAM nuk ishte aq i shpejte sa RDRAM, por kostoja ishte vetem pak me e larte se SDRAM.

DDR SDRAM

172-pin DDR SDRAM micro- DIMM

SHENIM Beresit e RAM perdorin temrin single data rate SDRAM (SDR SDRAM) per SDRAMin origjinal qe te diferencohet nga DDR SDRAM.

Stick-at DDR perdorin nje emertim bazuar ne numrin e biteve te trasmetuara per sekond qe mund te perballohet nga RAM. Per te percaktuar bitet per sekond, merrni shpejtesine MHz dhe shumefishojeni me 8 bajt (gjeresia e te gjitha moduleve DDR SDRAM). Pra 400 MHz shumezuar per 8 eshte 3200 megabajt per sekond. Vendoset shkurtimi PC perpara qe te krijohet termi i ri: PC3200. Per cipe te vecAnate DDR perdoret emertimi DDRxxx pra p.sh DDR400 i referohet nje cipi DDR SDRAM 400-MHz qe ekzekutohet ne nje cikel ore 200-MHz.

Ne tablen 3-1 tregohen te gjitha shpejtesite per DDR; jo te gjitha mund te hasen ne perditshmeri. Duke ndjekur shembullin e AMD, VIA, dhe prodhuesve te tjere, industria e PC adoptoi DDR SDRAM siRAMin e saj satandart. Ne 2003, Inteli pushoi e prodhuari motherboard-e dhe MCC qe kerkonin RDRAM.

Tabela 3-1

Motherboad-et Dualchannel DDR perdorin module DDR te zakonshem, edhe pse zakonisht fabrikuesit i shesin RAMet ne cift duke i emertuar si dual-channel RAM.

Dual-channel DDR punon njelloj si RDRAM per sa i perket faktit qe ka nevoje per dy module identike DDR qe vendosen ne dy slote te ciftuara. Ne ndryshim nga RDRAM, dual-channel DDR, nuk kerkon paisje si CRIMM. Slotet e paperdorura mund te lihen bosh. Teknologjia dual-channel DDR eshte shume fleksibel, por ka edhe dallime te vogla qe variojne ne cdo sistem. Disa motherboard-e kane tre slote DDR SDRAM, mirepo dual-channel DDR punon vetem nese instaloni DDR SDRAM ne dy slote. Ne borde te tjere qe kane kater slote mund te intaloni nje cift ne slotet me te njejten ngjyre ne menyre qe te ekzekutohen ne dual-channel mode. Nese populloni nje slot te trete, sistemi do te perdore kapacitetin e plote te RAMit te instaluar, por nuk punon me si dual-channel.

Nje motherboard me kater slote RAM

DDR2Versionet me te shpejta te DDR RAM arriten majat ne PC4800. Pra 4.8GB te dhena te trasmetuara ne sekonde. Mund te mendohej qe kjo shpejtesi ishte e mjaftueshme por me tendencat ne rritje per shpejtesi me te larta, u tregua se kjo shpjetesi nuk do te ishte e mjaftueshme ne te ardhmen. Duke ditur kete, industria e RAM zhvilloi DDR2, pasardhesin e DDR. DDR RAM pati disa permisime ne karakteristikat elektrike, duke bere qe te ekzekutohej ne nje shpejtesi me te madhe se DDR nderkohe qe perdorte me pak energji elektrike. Rritja e madhe e shpjetesise nga DDR2 vjen si pasoje e dyshimit te ores (clock- doubling) ne qarqet e input/outputit te cipeve. Kjo nuk pershpejton ne thelb vete RAMin, por pershpejtimi i input/outputit dhe shtimi i bufferave speciale e ben DDR2 te ekzekutohet shume me shpejt se DDR. DDR2 perdor 240-pin DIMM qe nuk eshte kompatibel me DDR. Po ashtu,DDR2 200-pin SO-DIMM nuk eshte kompatibel me DDR SO-DIMM. Do te gjeni motherboard-e qe punojne edhe me DDR2 single-channel edhe me DDR2 dual-channel.

KUJDES Modulet DDR2 RAM as nuk mund te vendosen ne socke-t e DDR, as nuk jane elektronikisht kompatibel.

240-pin DDR2 DIMM

RAM (pjesa e pare)Identifikimi i Tipeve te DRAM dhe Varietetet10

DDR3

Tabela 3-2, shpejtesite DDR2

DDR2 ka qene standarti per disa vite, por se fundmi kemi DDR3. DDR3 ka shpejtesi me te larta, strukture me eficente, dhe rreth 30% me pak energji te shpenzuar ne krahasim me DDR2, duke e bere ate zgjedhjen e duhur per ndertuesit e sistemeve. Njelloj si paraardhesit e tij, DDR3 perdor nje DIMM 240- pin, i cili eshte shenjuar ndryshe qe te mos lejoje perdoruesit te instalojne ne sistem RAMin e gabuar.DDR3 SO-DIMMs per laptopet ka 204 pine. As ne kete rast ai nuk mund te futet ne nje socket qe suporton DDR2.

Vereni me kujdes shenuesit. Ata mundesojne qe vetem DDR RAM i duhur te vendoset ne motherboard

DDR3 dyfishon buffer-in e DDR2 nga 4 bit ne 8 bit, duke i dhene vetes nje shtytje te madhe per sa i perket gjeresise se bandes (bandwidth) ne krahasim me RAMet me te vjeter. Jo vetem kete, por shume module DDR3 gjithashtu perfshijne nje vecori te quajtur XMP (extended memory profile), qe u mundeson perdoruesve te kryejne overclocking* mbi RAMin e tyre shume lehtesisht.

* Overclocking eshte procesi i cili e detyron nje kompjuter ose nje paisje qe te punoje me shpejt se sa frekuenca e ores qe eshte percaktuar nga prodhuesi duke i modifikuar parametrat.

Modulet DDR3 perdorin cipe kujtese me dendesi me te madhe. Disa cipe qe suportojne DDR3 suportojne gjithashtu nje vecori te quajtur triple-channel memory, memorje me tre kanale, e cila punon ne menyre shume te ngjashme me dual-channel, por me tre stick-e RAMi ne vend te dy.Do tju duhen tre module memorjeje te te njejtit tip dhe nje motherbord qe i suporton ato. Triple- channel memory ofron nje rritje te shume madhe ne performance. Shpejtesite tregohen ne tabelen 3-3.

Vereni se is shpejtesite e I/O te DDR3 jane katerfish i shpejtesise se ores, ndersa shpejtesite I/O te DDR2 jane vetem sa dyfishi is shpejtesise se ores. Kjo rritje i detyrohet madhesise se buffer-it, i cili i mundeson DDR3 te kape dyfishin e te dhenave qe kam DDR2 ne nje cikel ore.

RAM (pjesa e pare)Identifikimi i Tipeve te DRAM dhe Varietetet11

Tabela 3-3

Variacionet e RAMBrenda cdo klase te RAM, ju do te gjeni variancion ne paketim, shpejtesi, cilesi dhe ne aftesine per te ruajtur te dhena me shume ose me pak gabime.

Double-Sided DIMMs (DIMMet me dy faqe)Cdo tip stick-u RAMi, duke filluar qe nga SIMMet e vjetra FPM deri tek 240-pin DDR3 SDRAM, vijne ne dy lloje: single-sided dhe double-sided.Si mund te kuptohet nga vete emri, modulet single-sided kane cipe vetem ne njeren ane te modulit. Modulet double-sided kane cipe ne te dyja anet. Pjesa me e madhe e moduleve te perdorura jane vetem me nje faqe. Modulet Double-sided jane praktikisht dy module RAMesh te salduar ne nje te vetem.Nuk ka asgje qe nuk shkon me RAMet me dy faqe pervec faktit qe disa motherboard-e nuk mund ti perdorin ata fare ose mund ti perdorin vetem ne raste te caktuara.