MINISTARSTVO POLJOPRIVREDE, RIBARSTVA I RURALNOG RAZVOJANa temelju lanka 15. stavka 4. Zakona o poljoprivredi (Narodne novine, broj 149/09) i lanka 4. stavka 1. Pravilnika o integriranoj proizvodnji poljoprivrednih proizvoda (Narodne novine, br. 32/10) Ministarstvo poljoprivrede, ribarstva i ruralnog razvoja objavljuje:

TEHNOLOKE UPUTE ZA INTEGRIRANU PROIZVODNJU POVRA ZA 2012. GODINU

SADRAJ UVOD ......................................................................................................................................... 4 1. NAJMANJA OBRADIVA POVRINA ........................................................................... 4 2. OBRADA TLA.................................................................................................................... 4 3. GNOJIDBA ......................................................................................................................... 44.1. 4.2. 4.3. Gnojidba organskim gnojivom.................................................................................................................5 Gnojidba makrohranivima.......................................................................................................................5 Gnojidba duikom ....................................................................................................................................9

5. NAVODNJAVANJE ........................................................................................................ 13 6. SORTE ................................................................................................................................. 136.1. Izbor sorti.....................................................................................................................................................13 6.2. Sjeme i presadnice.......................................................................................................................................14

7. LOKACIJA.......................................................................................................................... 14 8. PLODORED I PLODOSMJENA ...................................................................................... 14 9. PROIZVODNJA U ZATIENIM PROSTORIMA ...................................................... 16 10. BERBA ............................................................................................................................... 17 11. SKLADITENJE .............................................................................................................. 17 12. INTEGRIRANA ZATITA POVRA OD TETNIH ORGANIZAMA.................... 17 13. INTEGRIRANA ZATITA RAJICE OD TETNIH ORGANIZAMA ................... 31 14. INTEGRIRANA ZATITA PAPRIKE I PATLIDANA OD TETNIH ORGANIZAMA................................................................................................................ 46 15. INTEGRIRANA ZATITA KRASTAVAVACA, TIKVI, DINJA I LUBENICA OD TETNIH ORGANIZAMA............................................................................................. 58 16. INTEGRIRANA ZATITA GRAHA OD TETNIH ORGANIZAMA ...................... 69 17. INTEGRIRANA ZATITA GRAKA OD TETNIH ORGANIZAMA.................... 75 18. INTEGRIRANA ZATITA BLITVE I CIKLE OD TETNIH ORGANIZAMA ..... 79 19. INTEGRIRANA ZATITA SALATE, RADIA I ENDIVIJE OD TETNIH ORGANIZAMA................................................................................................................ 84 20. INTEGRIRANA ZATITA KUPUSNJAA OD TETNIH ORGANIZAMA.......... 90 21. INTEGRIRANA ZATITA MRKVE OD TETNIH ORGANIZAMA.................... 101 22. INTEGRIRANA ZATITA CELERA OD TETNIH ORGANIZAMA .................. 105 23. INTEGRIRANA ZATITA PERINA OD TETNIH ORGANIZAMA ................. 108 24. INTEGRIRANA ZATITA PAROGA OD TETNIH ORGANIZAMA ............... 110 25. INTEGRIRANA ZATITA PINATA OD TETNIH ORGANIZAMA ................. 113 26. INTEGRIRANA ZATITA LUKOVIASTOG POVRA OD TETNIH ORGANIZAMA.............................................................................................................. 116 27. INTEGRIRANA ZATITA HRENA OD TETNIH ORGANIZAMA..................... 122 29. INTEGRIRANA ZATITA POVRA OD PARAZITA IZ TLA (klijalita i mlade biljke) ............................................................................................................................... 126 30. INTEGRIRANA ZATITA POVRA OD TETNIKA U TLU (napadaju mnoge

vrste povra).................................................................................................................... 127 POPIS TABLICA.................................................................................................................. 131

UVOD Integrirana proizvodnja povra (u daljnjem tekstu IPP) je sustav uzgoja koji podrazumijeva primjenu agrotehnikih mjera uz uvaavanje ekonomskih, ekolokih i toksikolokih imbenika pri emu se kod jednakog ekonomskog uinka prednost daje ekoloki i toksikoloki prihvatljivijim mjerama. Cilj integrirane proizvodnje povra je proizvodnja povra vodei pri tom rauna o: smanjenju oneienja tla, vode i zraka, odnosno uvanju okolia i prirodnih stanita, uvanju i poticanju plodnosti tla, uvanju i poticanju bioloke raznolikosti te poticanju prirodnih mehanizama regulacije, optimalnoj uporabi agrokemikalija obzirom na nutritivna i toksikoloka svojstva hrane. 1. NAJMANJA OBRADIVA POVRINA Minimalna ukupna povrina pod povrem za upis u Upisnik proizvoaa u integriranoj proizvodnji, mora biti 0,25 ha na otvorenom ili 0,10 ha u zatienim prostorima. 2. OBRADA TLA Zahtijevane mjere: obrada tla usmjerena na zatitu i poboljavanje plodnosti tla, odravanje dovoljne koliine humusa, odnosno uravnoteene bilance humusa u tlu, osiguravanje razliitog i uravnoteenog plodoreda. Zabranjuje se: cjelogodinja nepokrivenost tla, koritenje herbicida u zatienim prostorima, kemijska sterilizacija tla, otvoren sustav hidroponske proizvodnje povra u zatienu prostoru. Preporuke: sprjeavanje erozije i zbijanja tla, dubinsko rahljenje pri optimalnoj vlazi tla, obrada tla na nagnutoj povrini popreno na pad terena (sprjeavanje erozije), izbjegavanje ugara tla zimi (neposijane povrine zimi), obrada koja odrava strukturu tla. 3. GNOJIDBA Pri gnojidbi je potrebno uzeti u obzir: rezultate analize tla, iznoenje biljnih hraniva obzirom na planirani prinos, stupanj iskoritenja hraniva iz gnojiva, gnojidbu organskim gnojivima u prethodnim godinama i nain gnojidbe. Optimalan rast biljaka mogu je samo pri dovoljnoj i uravnoteenoj opskrbi biljke lako dostupnim hranivima. To se osigurava kombinacijom organske i mineralne gnojidbe uz sljedea naela: unos hraniva prilagoditi razini opskrbljenosti tla i potrebama kulture, u proraunu gnojidbe uzeti u obzir hraniva iz organske tvari u tlu (ostaci predusjeva, humus), odabir odgovarajuih formulacija gnojiva zbog sprjeavanja nakupljanja pojedinih hraniva (npr. fosfata), te odgovarajuih oblika gnojiva zbog vee uinkovitosti, sprjeavanje npr. fiksacije hraniva, volatizacije, ispiranja,

prednost dati fertirigaciji zbog viekratnog dodavanja manjih koliina gnojiva, gnojiva primijeniti jednakomjerno i precizno, neobraene povrine izuzeti iz gnojidbe, uzeti u obzir sadraj hraniva u vodi za navodnjavanje.

Zabranjuje se: primjena mulja, odnosno komposta od mulja iz ureaja za proiavanje otpadnih voda, primjena duinih gnojiva izvan razdoblja uzgoja, viekratno prekoraivanje graninih vrijednosti Nmin u dvije uzastopne godine poslije berbe. Zahtijevane mjere: osnovnu analizu tla u zatienim prostorima provesti jednom godinje i najmanje svake 3. godine na otvorenom te koritenje rezultata pri gnojidbi tla, potivati reakciju kulture na organsku i mineralnu gnojidbu, Nmin analizu provesti jedanput godinje pred poetak vegetacije ili nakon berbe zadnje kulture, gnojidbu duikom pri ukupnoj potrebi iznad 80 kg/ha podijeliti u obroke, bilanca ukupnih hraniva ukljuuje hraniva iz organske i mineralne gnojidbe, organske tvari je potrebno kompostirati tako da iscijeena voda ne moe otjecati u podzemne vode, najvea ukupna koliina upotrijebljenog duika iz mineralnih gnojiva moe biti 170 kg/ha godinje, osim za povre koje je posebno oznaeno u tablicama 7. i 8, za koje najvea koliina koritenog duika iz mineralnih gnojiva moe biti 200 kg/ha godinje. 4.1. Gnojidba organskim gnojivom Organska gnojiva pogodna su za gnojidbu samo ako je koncentracija tekih metala i drugih toksinih tvari ispod dozvoljene granice. Spomenute koncentracije u komercijalnim organskim gnojivima trebaju biti deklarirane, a u gnojivima vlastite proizvodnje iste se utvruju analitikim laboratorijskim postupkom. Za sva organska gnojiva (stajska gnojiva i komposti) potrebno je osigurati uvjete koji u potpunosti onemoguavaju ocjeivanje tekue komponente gnojiva (bez obzira na porijeklo vode koje u gnojivima otapa dio hraniva), i to ne samo tijekom mikrobiolokih procesa dozrijevanja, ve od dopremanja na gospodarstvo ili izvoenja iz staja, pa sve do raspodjeljivanja po poljoprivrednim povrinama. Navedene uvjete mogue je osigurati jedino na ureenim povrinama nepropusnim za vodu uz jame za sakupljanje ocjedne vode. Hraniva iz svih organskih gnojiva treba uraunati u bilancu hraniva u tlu uz procjenu dinamike razgradnje gnojiva, koja je bra na teksturno lakim, a sporija na teksturno teim tlima. Pri planiranju plodoreda potrebno je uzeti u obzir i utjecaj plodosmjene na promjenu raspoloivosti hraniva, te pozitivan uinak zelene gnojidbe na poveanje raspoloivosti hraniva u oraninom sloju tla. 4.2. Gnojidba makrohranivima Za pristupanost svih hraniva, a osobito fosfora i mikroelemenata presudnu ulogu ima reakcija tla. Stoga se pH reakcija tla i koliina raspoloivih biogenih makroelemenata (N, P, K, Ca Mg) te po potrebi mikroelemenata (Fe, Mn, Zn, Cu, Mo, B) i aktivnog vapna odreuje standardnim analizama za tlo. Preporuke:

osnovnu analizu tla (pH, sadraj humusa, AL-metoda, hidrolitika kiselost ili druge jednakovrijedne metode) u zatienim prostorima provesti jednom godinje, na otvorenom najmanje svake 3. godine, te koristiti rezultate analiza za izradu preporuke gnojidbe, potivati preporuke za gnojidbu kako bi se postigla optimalna raspoloivost i iskoritenje hraniva, potivati reakciju kulture na organsku i mineralnu gnojidbu, Nmin analizu provesti najmanje jedanput godinje, i to pred poetak vegetacije ili nakon berbe zadnje kulture, gnojidbu duikom pri ukupnoj potrebi iznad 80 kg/ha podijeliti u obroke, bilanca ukupnih hraniva ukljuuje hraniva iz organske i mineralne gnojidbe, organske tvari je potrebno kompostirati tako da iscijeena voda ne moe otjecati u podzemne vode, najvea ukupna koliina upotrijebljenog duika iz mineralnih gnojiva moe biti 170 kg/ha godinje, osim za povre koje je posebno oznaeno u tablicama 7.i 8. za koje najvea koliina koritenog duika iz mineralnih gnojiva moe biti 200 kg/ha godinje, potrebu kalcizacije izraunati i provoditi iskljuivo na temelju analiza provedenih u osposobljenim laboratorijima te koritenjem suvremenih metoda izrauna potrebe u kalcizaciji.

Tablica 1. Klase opskrbljenosti tla fosforom ovisno o pH-vrijednosti tla i kalijem ovisno o teksturi tla Klasa opskrbljenosti A B C D E Vrlo slabo Slabo Dobro Bogato Vrlo bogato mg P2O5 u 100 g tla pH < 6 30 pH 6 45 Lako 35 mg K2O u 100 g tla Srednje < 12 12 - 20 20 - 30 30 - 45 > 45 Teko < 15 15 - 25 25 - 35 35 - 60 > 60

Tablica 2. Okvirne potrebe za hranivim tvarima u proizvodnji povra na otvorenom Kultura PAROGA BROKULA KELJ PUPAR TIKVE (jestive, grmolike) TIKVE (jestive, puzajue) RADI ZA POSPJEIVANJE CVJETAA LUK ENJAK CRNI KORIJEN LUK VLASAC ENDIVIJA GRAH KELJ GRAAK HREN P2O5 kg/ha 50 80 50 55 115 40 70/80 75 90 45 70 40 40 80 40 55 K2O kg/ha 150 220 190 210 420 110 300 180 150 150 250 150 150 300 150 210 MgO kg /ha 60 30 65 25 55 10 35 25 15 10 15 25 20 125 20 35 CaO kg /ha 40 70 25 85 210 30 65 35 25 64 54 20 200 25 105 150 Prinos t/ha 5,0 20,0 12,0 40,0 100, 30,0 30,0 50,0 4,5 20,0 50,0 40,0 12,5 40,0 7,5 10,0

ANIS KINESKI KUPUS KORABICA KOMORA MRKVA (skladitenje) MRKVA (mlada) KRASTAVAC ZA KONZERVIRANJE MATOVILAC TIKVE GOLICE PAPRIKA RAJICA PASTRNJAK PERIN (korjena) PERIN (lista) PORILUK RABARBARA RADI GLAVATI RADI ZA VIEKRATNU BERBU CIKLA ROTKVA ROTKVA, IZDUENA KORIJENA ROTKVICA KUKURUZ EERAC SALATA (batavia) SALATA (kristalka) SALATA (maslenka) PINAT VISOKI GRAH CELER KUPUS (skladiteni, svjei) KUPUS (za preradu)

35 60 45 25 90 84 65 15 80 45 60 80 45 45 63 125 30 50 62 50 60 30 95 40 33 40 60 40 80 65 105

130 235 180 130 400 343 220 50 220 180 300 300 165 180 193 200 130 210 320 120 150 80 220 160 145 160 225 150 400 280 448

18 40 20 15 75 39 40 5 40 30 22 22 13 15 17 40 40 60 30 20 25 10 50 15 16 15 30 20 25 40 64

55 115 85 45 110 98 220 10 180 22 38 86 72 107 86 40 20 18 43 43 50 43 150 29 35 29 75 200 115 115 184

20,0 50,0 30,0 20,0 70,0 50,0 40,0 10,0 0,6 40,0 75,0 40,0 25,0 30,0 50,0 25,0 20,0 40,0 40,0 40,0 50,0 15,0 16,0 32,5 40,0 40,0 25,0 2,5 50,0 50,0 80,0

Tablica 3. Okvirne potrebe za hranivim tvarima u proizvodnji povra u zatienom prostoru Kultura PATLIDAN KORABICA KRASTAVCI PAPRIKA RAJICA (kratko razdoblje berbe) RAJICA (dugo razdoblje berbe) ROTKVA ROTKVICA SALATA P2O5 kg /ha 50 45 250 50 45 90 60 40 30 K2O kg /ha 235 180 700 280 460 800 140 100 130 MgO CaO Prinos t/ha 17,5 37,5 300,0 55,0 110,0 250,0 40,0 20,0 30,0

kg /ha kg /ha 30 20 70 40 50 100 30 15 15 110 80 330 150 380 650 55 50 30

Tablica 4. Vrijednost etvenih ostataka nekih kultura za sljedeu sjetvu/sadnju (prevedeno prema Bedarfsgerechte Dngung in Garten - und Feldgemsebau, Bundesministerium fr Land- und Forstwirtschaft, sterreich) KulturaBOB, krmni BROKULA NISKI GRAH MAHUNAR NISKI GRAH ZRNA RADI ZA POSPJEIVANJE, RADI GLAVATI OZIMI KINESKI KUPUS, presaen, pokriven agrotekstilom KOPAR, KOMORA ENDIVIJA GRAAK KRMNI GRAAK SLATKI KOMORA ITARICE STRNE CELER, na ugaru, za zelenu gnojidbu CELER, na ugaru, uz vei dio mahunarki KULTURE ZA ZELENU GNOJIDBU, mahunarke KULTURE ZA ZELENU GNOJIDBU, bez mahunarki KRASTAVCI ZA KONZERVIRANJE SALATNI KRASTAVCI, na otvorenom SALATNI KRASTAVCI, u zatienu prostoru CVJETAA, rana i kasna MRKVA mlada MRKVA, za skladitenje MRKVA, za trite u svjeem stanju KRUMPIR, rani i srednje kasni ENJAK KELJ LISNATI KELJ GLAVATI KORABICA PODZEMNA KORABA KELJ PUPAR, odvoz cijele biljke KELJ PUPAR, odvoz postranih pupova KUPUS, rani KUPUS, ljetni KUPUS, jesenski KUPUS, za kiseljenje, rani KUPUS, za kiseljenje, kasni KUPUS, kasni, skladitenje KUPUS, crveni HREN TIKVE GOLICE MAHUNARKE, meusjetva MAHUNARKE, jednogodinje, krmne

N kg/ha30 - 40 120 - 140 75 - 115 75 - 120 40 - 60 70 - 100 20 - 30 30 - 40 100 30 - 70 25 - 75 0 40 - 80 60 - 100 30 - 60 10 - 30 90 - 110 110 120 110 - 130 14 - 40 50 - 60 40 0 - 20 25 60 - 70 70 - 125 45 55 20 - 30 150 - 225 80 - 150 100 - 115 100 140 100 130 140 180 140 85 120 85 80 20 60

P2O5 kg/ha10 55 - 60 25 - 38 25 15 - 20 15 5-7 15 - 20 20 10 6 10 0 0 0 0 25 25 40 35 - 42 8 - 10 18 15 10 10 18 - 20 20 - 30 10 14 6 - 10 45 - 70 20 - 25 25 25 35 25 35 40 45 35 25 25 25 0 0

K2O kg/ha30 - 50 150 110 - 140 90 - 110 45 - 50 65 22 - 30 50 - 60 70 30 - 50 30 40 - 60 0 0 0 0 120 120 160 108 - 130 35 - 50 80 60 40 - 70 35 70 - 80 80 - 135 45 60 30 - 40 200 - 300 96 - 120 120 120 168 120 168 190 216 168 120 135 120 0 0

CaO kg/ha0 60 85 - 100 65 - 85 18 - 20 40 15 - 20 30 - 35 100 0 25 0 0 0 0 0 200 200 240 54 - 50 18 - 25 50 35 0 18 30 - 40 40 - 75 25 30 15 - 23 110 - 170 60 - 75 75 75 105 75 105 120 135 105 70 125 160 0 0

MgO kg/ha0 20 15 - 26 15 5 - 10 6 6-8 8 - 10 16 0 5 0 0 0 0 0 30 30 35 14 - 17 7 - 10 20 15 0 8 10 - 15 15 7 8 5-8 38 - 57 16 - 20 20 20 20 28 30 36 28 18 20 25 0 0

MAHUNARKE, viegodinje, krmne KUKURUZ, za zrno KUKURUZ EERAC BLITVA PATLIDAN DINJE, LUBENICE PAPRIKA RAJICA PASTRNJAK PERIN, lista PERIN, korjena PORILUK BOB, jestivi RADI GLAVATI ROTKVICA ULJANA REPICA, za zelenu gnojidbu ROTKVA RABARBARA CIKLA SALATA (''hrastov list'') SALATA (kristalka) SALATA (maslenka) SALATA, crvenolisna LUK VLASAC CRNI KORJEN CELER, lista CELER, korjena CELER, rebra SOJA SUNCOKRET PAROGA, godina sadnje PAROGA, 2. godina PAROGA, 3. godina PAROGA, u rodnosti REPA PINAT PINAT, ozimi VISOKI GRAH MATOVILAC TIKVE, jestive grmolike RADI ZA VIEKRATNU BERBU EERNA REPA LUK LUK, mladi

80 - 160 0 - 20 80 - 140 35 70 - 80 55 - 105 80 - 175 72 - 120 50 30 - 70 50 42 - 60 120 60 10 - 20 10 - 30 20 - 40 50 - 75 50 - 80 20 25 - 40 25 - 30 20 50 - 70 55 - 70 10 80 - 90 55 - 90 25 - 50 0 - 20 5 25 30 46 - 55 25 32 - 50 40 - 50 120 - 135 10 - 20 60 - 90 40 30 - 60 25 - 60 10 - 25

0 20 55 10 22 - 25 15 - 32 20 - 44 30 16 18 - 24 12 8 - 12 85 15 0-5 20 8 - 10 0 8 5 7 7 5 35 12 - 15 3 24 20 10 20 1-2 7-8 9 14 - 16 6 8 - 10 10 - 12 25 2 15 10 40 9 - 10 10

0 90 - 150 200 45 105 - 120 90 - 125 110 - 240 160 75 70 - 93 75 52 - 75 120 65 15 - 30 90 - 150 50 - 55 0 85 22 30 30 20 120 75 - 95 15 135 100 30 - 50 120 - 180 5 25 30 46 - 55 35 40 - 50 50 - 60 110 6 100 45 120 - 180 30 - 35 35

0 0 130 - 200 15 80 - 90 90 - 190 25 - 40 140 61 - 85 61 - 65 50 - 70 30 - 55 100 33 10 - 18 0 25 - 35 0 29 - 40 11 15 15 11 60 70 - 75 12 80 - 110 90 0 0 1 6 7-8 11 - 15 25 6 - 10 10 85 5 114 - 130 22 0 14 - 18 16 - 18

0 0 45 - 75 10 13 - 15 20 - 45 18 - 55 25 6 - 10 4-5 6 - 10 3-6 15 9 5 0 3-5 0 6 - 10 3 4 4 3 25 - 30 8 - 10 2 9 - 15 15 0 0 0 3-4 4 6-8 4 5 - 10 8 - 10 15 2 23 - 25 6 0 6-8 7-8

Napomena: mineralizacija organskih, etvenih ostataka ovisi o vrsti tla, biljnoj vrsti, nainu i dubini obrade tla, vlanosti i temperaturi tla. Svaka obrada tla pospjeuje mineralizaciju organske tvari, prije svega duika. Zbog toga je esto umjesto dopunske gnojidbe mineralnim duikom, dovoljna samo mjera kultivacije tla. 4.3. Gnojidba duikom

Potrebe za duikom izraunavaju se s posebnom pozornou radi sprjeavanja nepotrebnog unoenja koje moe rezultirati ispiranjem nitrata u podzemne vode kao i njihovim nakupljanjem u biljci. Gnojidbu duikom potrebno je ograniiti na minimum neophodan za proizvodnju kvalitetnog povra. Uvjeti za to su: redovito provoenje analize tla Nmin metodom ili jednakovrijednih postupaka za odreivanje zaliha duika u tlu, analizu Nmin je potrebno provesti u punom obliku za: a) vrstu povra s najveom povrinom na gospodarstvu koje proizvodi do 3 kulture, b) barem tri vrste povra koje obuhvaaju najveu povrinu na gospodarstvu koje proizvodi 4 do 10 kultura, koritenje suvremenih postupaka za prognoziranje mineralizacije duika, potivanje referentnih vrijednosti Nmin kao osnove za gnojidbu duikom, raspodjela velikih koliina duika na vie obroka, osiguravanje optimalne opskrbljenosti biljaka svim hranivima, a posebice kalijem, koritenje sporo djelujuih duinih gnojiva. Tablica 5. Orijentacijske vrijednosti ostatka N-min (kg Nmin/ha) na otvorenom Kultura Grah Brokula Radi za pospjeivanje Kineski kupus Graak Krastavci Cvjetaa Mrkva enjak Slatki komora Kupusnjae Korabica Hren Tikve Paprika Rajica Perin Poriluk Radi glavati Radi za viekratnu berbu Rotkvica Rotkva Rotkva, izduena korijena Rabarbara Bob Sloj tla u cm 0 - 60 0 - 60 0 - 90 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 90 0 - 30 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 60 0 - 30 0 - 30 0 - 60 0 - 90 0 - 60 Vrijeme kontrole kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj berbe kraj razdoblja kraj berbe Vrijednosti Nmin < 60