55013942 pjeset e motorave

7/22/2019 55013942 Pjeset e Motorave

1/39

IIII.1 AUTOMJETETAutomjetet kryesisht jan t konstruktuara dhe t destinuara pr bartjen e njerzve dhellrave t ndryshme, automjetet mund t prdoren edhe pr kryerjen e operacioneve t ndrme punuese si n punt e ndryshme n bujqsi, n rrug t ndrtuara dhe jasht saj n kme t eksploatimit. Pa marr parasysh prdorimin shum specifik t tyre, t gjitha automet kan prafrsisht kto sisteme themelore, fig. 1: kornizn, motorin, sistemin e trantuesit t fuqis, sistemin e drejtimit, sistemin e frenimit, sistemin e lvizjes, sistemin e ndriimit, karrocerin dhe pajisjet speciale etj.

Fig. 1

KORNIZA ka pr detyr themelore q ti bashkoj t gjitha sistemet e automjetit n nj njkohsisht ti pranoj t gjitha ngarkesat n vete. Korniza e automjetet e rnda transpues zakonisht punohet prej dy profileve gjatsore t elikta, ose prej gypave, t ciltes veti lidhen ngurt me mbajts trthor. Te automjetet e udhtarve profilet gjatsore


2/39

dhe trthore mund t punohen n forma t ndryshme konstruktive, kto profile zakonisht ohen prej llamarine t presuar. Disa automjete t udhtarve mund t punohen edhe pa koz (mbajts) nse konstruksioni i tyre punohet si vet mbajts. MOTORI motori me djegrendshme dhe me pajisjet e tyre kan pr detyr q energjin kimike t lnds djegse tpun mekanike dhe si t till shrbejn pr ngasjen e automjetit. SISTEMI I TRANSMETIMIQIS ka pr detyr q momentin e rrotullimit ta bart nga boshti punues i motorit e de rrotat ngasse t automjetit. Nnsistemet themelore t sistemit t transmisionit t fan: lidhset, transmetuesi mekanik (ndrruesi i shpejtsis), transmetuesi nyjor (trantuesi(boshti) kardanik), shprndarsi i fuqis, transmetuesi kryesor (ura ngasse), difrenciali, gjysm boshtet, reduktort ansor.

Secili nga nn sistemet e prshkruar m lart t sistemit t transmisionit t fuqis doohen m von. SISTEMI I DREJTIMIT sistemi pr drejtim t automjeteve ka pr detyr krq ti mundsoj automjetit lvizjen n kahen e dshiruar. Pajisja pr drejtim sht e liotat e prparme t automjetit, dhe pr kt arsye rrotat e prparme quhen rrot drejtueistojn automjete transportuese t cilat mund t drejtohen edhe me dy apo m tepr ura jtuese, prandaj te kto automjetet pajisja pr drejtim vepron n t gjitha rrota drejtuse. Sistemi i drejtimit mund t jet: mekanik dhe hidraulik

Te sistemi mekanik i drejtimit dorzat e aksit t urs s prparme n mes veti jan t e an t levave rregullues t cilat me aksin e urs s prparme formojn trapez. Sistemaulike prve mekanizmit pr drejtim mekanik kan t montuar edhe servo- prforcues hidk. SISTEMI PR FRENIM sistemi pr frenim ka pr detyr q t siguroj ndaljen e automintensitet t ndryshm t ngadalsimit, varsisht nga krkesat momentale gjat 2


3/39

lvizjes s automjetit n kushte t caktuara. Sistemi i frenimit duhet ta siguroj autometin q t mos lviz edhe gjat qndrimit n vend (freni parkues). SISTEMI I MBSHTETJEmi pr mbshtetje ka pr detyr q forcat rezistuese q shkaktohen gjat lvizjes s auzbus ato ose ti shuaj plotsisht, me qllim q kto forca mos t barten n konstruksioarts automjetit. Sistemi i mbshtetje ndikon shum n komoditetin edhe stabilitetin t lvizjes s automjetit. SISTEMI I LVIZJES ka pr detyr q ti mundsoj lvizjen emes rrotave me pneumatik ose pa to automjetet me vemza (zinxhir). PAJISJET ELEKTRIKE kan pr detyr prodhojn rrym elektrike gjat lvizjes s automjetit, pastaj kjt shfrytzohet pr ndriimin e rrugs, ndriimin e brendshm t automjetit, pr startiit si dhe vnien n funksion t shum pajisjeve t ndryshme (pastrueset e dritareve, nxt e motorit, ventilatorin, ndrrimin e tabels sinjalizuese, radiolidhjet etj.). KARROCERIA konstruksioni i karroceris varet nga destinomi i automjetit dhe pr kt arskarroceria mund t jet e ndryshme. Forma e karroceris gjithnj e m tepr i prshtatem t mir aerodinamike. Karroceria duhet konstruktohet n at form q qendra e rndimm ult n rrafshin vertikal, prve ksaj q u tha m lart karroceria duhet ti sigurodukshmri sa m t mir n t gjitha drejtimet si dhe vendosje t sigurt t udhtarvedhe njkohsisht ngarkim dhe shkarkim t leht. PAJISJET SPECIALE me pajisje speciale automjetet motorike nnkuptojm pajisjet pr vetngarkim dhe shkarkim t mallrave, cidrat hidraulik, tamburi me litar t elikt pr vet trheqje t automjeteve, prziers, pompat e zjarrfiksve, vinat hidraulik, brushat pr pastrimin e rrugve, dhe shum psje tjera. Pajisjet tjera q mund t montohen n automjet varen nga qllimi (destinimi)i automjetit.

3


4/39

II.1.1 MOTORT ME DJEGIE T BRENDSHMEShndrrimi i nj lloji t energjis n tjetrn (m t prshtatshm pr prdorim) shpeshn pajisjet, t cilat n jetn ton t prditshme quhen motor. Q nj motor t jet iishm, duhet q ky shndrrim i nj lloji t energjis n tjetrn t kryhet automatikishurt dhe ekonomike. N baz t ksaj mund t konkludohet: me termin motor n prgjithsipajisjet, t cilat jan n gjendje automatikisht, n mnyr t sigurt dhe ekonomike t in e nj lloji t energjis (q e kemi n dispozit), n form m t prshtatshme pr snga forma fillestare e energjis, q i vihet motorit n dispozit, do t njohim disa llt motorve; p.sh. motort hidraulike, elektromotort, motort me ajr, motor

Nj lmi t segmentit t jets s njerzve bashkkohor paraqesin motort termik. Pr rt tjer, ata energjin termike q e kan n dispozit e shndrrojn m s shpeshti n. Transformimi i energjis te motort termik nuk kryhet n mnyr direkte. Energjia tee fituar me djegie, nga energjia kimike t njrs prej lnds djegse q sht n dispasoj e proceseve termonukleare n reaktort brthamor, bartet dhe shndrrohet n enerenciale t materies punuese (t gazit ose avullit) q pastaj t bhet shndrrimi i saj zgjerimit adekuat t materies punuese n pun (energji) mekanike t dobishme. Duke shiuar n trsi vet sistemin e ndrlikuar t shndrrimit t energjis n motor, parimisht n dy faza: e para, n t ciln do t kryhet shndrrimi i energjis kimike n attaj t energjis termike n energjin potenciale t materies punuese, dhe t dytn, n gjia potenciale shndrrohet n pun mekanike t dobishme.

Motort me djegie te brendshme ndahen n : 4 motor me pistona, motor me turbin gazi,motor reaktiv dhe motor me pistona te rrotullueshm.


5/39

Motori me piston sht lloj i motorve termik, t cilt energjin e prmbajtur n lndjegie n vllimin e vet t puns, e shndrrojn n energji potenciale te produkteve teme zgjerimin e vazhdueshm, me ndihmn e mekanizmit motorik t caktuar, e shndrrojn nmekanike te dobishme.

Fig. 1 Motori me piston

Motori me turbin gazi ndryshon nga motori me piston, sepse energjia potenciale elnds s puns shndrrohet n pun mekanike n form t lvizjes rrotulluese t boshtiqarkut t turbins.

Fig. 2 Motori me turbine gazi 5


6/39

Fig. 3 Motori reaktiv

Fig. 4 Motori tipit Wankel

Cikl pune i motorit quhet sasia e proceseve t puns q zhvillohet n cilindrat e tij q shoqrohet me djegien e lnds djegse dhe me shndrrimin e pjesshm t energjis thtsis) s fituar n energji mekanike - pun t dobishme.

Fig. 3 Ciklet te motort me djegie t brendshme 6


7/39

N rastin e prgjithshm te motort me djegie t brendshme dallojm katr procese dhe aithja gjat ktij procesi futet ajri i freskt ose przierja e ajrit me lnd djegse2. Shtypja pistoni prej piks s poshtme fillon t lviz n drejtim t piks s eprp ajrin e freskt. 3. Zgjerimi - ekspanzioni i produkteve t djegies. 5. Zbrazja bhezbrazja e produkteve t djegura. Ndrsa djegia e lnds djegse bhet gjat fundit t t shtypjes dhe fillimit t procesit t zgjerimit.

II.1.1.1 KLASIFIKIMI I MOTORVEPr klasifikimin e motorve ekzistojn shum kriteriume, mirpo n vazhdim do t prvetprej tyre: sipas llojit t lnds djegse t prdorur, mnyrs s ndezjes s prziuns, mnyrs s ftohjes. Sipas llojit t lnds djegse motort mund t ndahen: , me xix elektrike te motort OTTO, fig.4.a dhe me vetndezje , te motort DIZEL, fi.b

Fig. 4 Ndarja e motorve sipas lnds djegs 7


8/39

Sipas princit t puns motort ndahen: dykohsh (dy taktesh), katr kohsh (katr t

Sipas mnyrs s ftohjes motort ndahen: Motort me ftohje direke me ajr, Motort ndirekte motort e ftohur me uj.

Fig. 5 Mnyra e ftohjes s motorit a) me ajr dhe b) me uj

II.1.1.2 ORGANET KRYESORE TE MOTORITdo motor ka nj ser organesh (sistemesh, mekanizmash, aparaturash), ku do njeri prejtyre plotson detyrn e caktuar gjat puns. Megjithse konstruktimi i ktyre organeve pjesve prbrse ndryshon shum n motor t ndryshm n vartsi t ciklit t puns, nit) dhe t tipit t motorit, n rastin e prgjithshm ato jan:

8


9/39

Fig. 6 Disa pjes t motorit me djegie t brendshme

9


10/39

Trupi i motorit, i prbr nga bllok - karteri i cilindrave, koka, kapakt e mbshtetsboshtit motorik dhe nnkarteri (fig. 6).

Fig. 7. Trupi i motorit me disa pjes prbrse t tijMekanizmi lkunds (biell - manivel) i cili ka aftsin t shndrroj lvizjen alternave, q shkaktohet nga veprimi i presionit t trupit t puns n to, n lvizje rrotulloshtit motorik, si dhe anasjelltas. Pjest kryesore t tij jan pistonat, spinotat, biellat dhe boshti motorik (fig .8).

Fig. 8. Mekanizmi lkunds (Pistoni dhe pistoneta ose biell-manivell)Sistemi i komandimit t organeve t ndrrimit t trupit t puns ose sistemi i shprndaazrave, i cili hap dhe mbyll n kohn e duhur organet npr t cilat largohen produktetdjegies s do cikli dhe futet przierja e freskt (pr motort me przierje t jashtmei (pr motort me przierje t brendshme) pr ciklet pasardhs. Me shpesh ai prbhet nat e thithjes e t zbrazjes, sustat, udhzueset e valvulave, shtytsit e valvulave, boshti i shprndarjes (distribucionit) q ve n lvizje valvulat, bilancieret e valvulavedhe sistemi i dhnies s lvizjes (transmisionit) nga boshti motorik te boshti i shprnarjes. Largimi i produkteve t djegies nga

10


11/39

cilindrat e motorve 2 -kohsh dhe futja e przierjes s freskt ose e ajrit n te bhesh pa ndihmn e valvulave, nprmjet dritareve t posame t prgatitura n cilindra, hmbyllja e t cilave bhet nga vet pistonat.

Fig. 9. Sistemi i komandimit t organeve t ndrrimit t trupit t punsAparatura e lnds djegse, e cila shrben pr drgimin e lnds djegse n motor, si de saj me ajrin. N rastin e motorit DIZEL ajo prbhet nga depozita (rezervuari), pompat e presionit t ult dhe t lart, filtrat e lnds djegse, tubacionet dhe injektorse n rastin e motorit karburator nga depozita, pompa, tubacionet, filtrat dhe karburatori.

Fig. 10 Aparatura e lnds djegse te motori OTTO 11


12/39

N figur sht paraqitur forma e injektimit t nafts n cilindr, pra shihet se naftauar sht n form pluhuri apo mjegulle

Fig. 11 Aparatura e lnds djegse te motori Dizel (1 - Filtri i pastrimit t vrazhd. Filtri i pastrimit prfundimtar, 3 - Tubat kthyese , 4 -Tubat e presionit t lart, 5 Injektori. Sistemet e thithjes dhe t zbrazjes, t cilt shrbejn pr drgimin e ajierjes s freskt n cilindra, si dhe pr largimin e produkteve t djegies prej tyre. Npjes kolektort dhe valvulat e thithjes dhe t zbrazjes (fig. 8), si dhe filtri i ajrit (fig. 9).

Sistemi i ftohjes, i cili shrben pr largimin e nxehtsis s teprt nga pjest e motoehn m shum gjat puns, si nga cilindrat, koka e motorit, pistonat, valvulat. Ai prmotort me ftohje me uj nga kmisha e ftohjes s cilindrave dhe t koks, pompa e ujintilatori, termostati dhe ftohsi (radiatori). 12


13/39

Fig. 12 Sistemi i ftohjes N figur sht paraqitur termostati i motorit, qllimi i t sht mbyllja e rrugs s ujit prej motorit n radiator, mirpo nj gj e till ndodh eratura e motorit sht e ult. Rasti i par, nn a, sht paraqitur termostati i mbylla rasti i dyt, nn b, sht treguar drejtimi i rrjedhjes s ujit kah radiatori.

Fig. 13 Termostati Sistemi i lubrifikimit, i cili shrben pr lubrifikimin e pjesve tmotorit q punojn n frkim. N t bjn pjes depozita, pompa, dhe filtrat e vajit, vajit, marrsi i vajit, tubacionet, ftohsi i vajit, sistemi i komandimit t pomps

Fig. 14 Sistemi i Lubrifikimit 13


14/39

Sistemi i ndezjes, i cili shrben pr ndezjen e lnds djegse n motort me ndezje t me. M shpesh ai prbhet nga bateria e akumulatorve, dinamoja, shprndarsi (distribu, bobina pr shndrrimin e rryms elektrike me tension t ult n rrym me tension t llat elektrike dhe fijet elektrike t tensionit t ult e t lart. Sistemi i lshimit tit, ku zakonisht bjn pjes starteri, sistemi i komandimit t tij dhe ai pr dhnien ees s prftuar te motori kryesor. Sistemi i komandimit t motorit, i cili shrben pr nshimin e fuqis s motorit sipas regjimeve t dshiruara t shpejtsis e t ngarkess pjes pedali (ose dorza) e gazit dhe sistemi i levave q jep lvizjen e tij n aparatulnds djegse (n karburator ose pompn e presionit t lart). Aparatura e kontrollitmotorit, ku prfshihen sistemet e matjes s presionit t vajit, t temperaturs s ujittemin e ftohjes (pr motorin me ftohje me uj) e t treguesve t tjer. Sistemi i ventiit t motorit, i cili prdoret n motort 2 -kohsh pr pastrimin m t mir t cilindrktet e djegies dhe pr mbushjen e tyre m t mir me przierje t freskt (ose ajr). Aa kompresort q sigurojn shtypjen paraprake t ajrit (ose t przierjes s freskt), mi i thithjes s ajrit nga atmosfera dhe nga ai i drgimit t tij pas shtypjes n motorSistemi i fryerjs, q prdoret pr rritjen e fuqis s motorit duke rritur sasin e autet n cilindra si pasoj e shtypjes s tij n kompresor t posam. Kjo lejon rritjes lnds djegse q digjet pr t njjtin litrazh motori, rrjedhimisht pra edhe rritjeN rastin kur ky proces prdoret n motor 2 - kohsh i njjti kompresor siguron edhe vilimin e cilindrave. Sipas rastit kto organe mund t mos takohen n t gjitha llojet emotorve ose mund t zvendsohen edhe m t tjera.

14


15/39

II.1.1.3 KARAKTERISTIKA GJEOMETRIKE TE CILINDRI DHE PISTONI I MOTORITN fig. 15 sht paraqitur cilindri i motorit me karakteristikat gjeometrike t tij

Fig. 15Vllimi i plot i cilindrit (Va) prbhet nga dy pjes: nga vllimin i dhoms s djegiee nga vllimi i puns s cilindrit (Vh)

Va = V h + Vc

[m3]

Rruga e pistonit (S) paraqet largsin n mes dy pikave t skajshme dhe zakonisht ajo e barabart me dyfishin rress s krahut t boshtit motorik (R):

S = 2R Shuma e vllimeve t puns t gjith cilindrave t nj motori (Vm) sht i baramin e numrit t cilindrave t motorit (z) dhe vllimin e puns s cilindrit (Vh): Vm = h [l]Duke shnuar me (D) diametrin e brendshm t cilindrit dhe me (S) rrugn e pistonit n indr e cila sht barabart me dy rreze t boshtit motorik, n kt rast vllimi i plori llogaritet me shprehjen:Vh =

p D24

S [cm3]

Raporti i vllimit t plot t cilindrit Va mbi vllimin e dhoms s djegies Vc paraqete shtypjes s motorit dhe shnohet me (e):VaVc + Vh V = = 1+ h Vc Vc Vc

e=

15


16/39

II.1.1.3.1Kalkulimi i presionit dhe temperaturs n fund t procesit t shtypjesPresioni pc dhe temperatura Tc n fund t procesit t shtypjes mund t definohen me ndimn e ekuacionit pr shtypje sipas politrops:pc = pa en1

ku jan: pa presioni n fillim t procesit t shtypjes, pc presioni n fund t procepjes Temperatura n fund t procesit t shtypjes mund t definohet gjithashtu nga ekuaconi i politrops s shtypjesTc = Ta en1 -1

kujan: Ta [oK] temperatura n fillim t procesit t shtypjes, Tc [oK] temperaturad t procesit t shtypjes. Para se t definohen pc dhe Tc sht e nevojshme t caktohetlla e shtypjes (e)dhe eksponenti n1. Gjat kalkulimit t presionit dhe temperaturs gjt procesit t shtypjes te motort OTTO eksponenti n1, mund t definohet me shprehjen:

n1 = 1.41 -kusht:

100 n

n [min-1]numri i rrotullimeve t boshtit punues t motorit

Eksponenti i politrops s shtypjes n1:Lloji i motorit Motori DIZEL i shpejt pa ftohje t pistonit Motori DIZEL i ngadalt m

e ftohje t pistonit Motori OTTO n1 1.361.42 1.341.36 1.271.40II.1.1.3.2 Kalkulimi i presionit dhe temperaturs n fund t procesit t

djegiesShtypja n fund t procesit t djegies:

p d = pc aTemper tur n fund t procesit t djegies Td

Td = Tc a

16


17/39

Shk ll e rritjes s presionit gjat procesit t djegies adhe shtypja n fund t procedjegies pdLloji i motorit DIZEL t ngadalt DIZEL t shpejt Me benzin Me gaz

a1.32.01.52.5 1.82.5 1.82.6

II.1.1.3.3 Kalkulimi i presionit dhe temperaturs n fund t procesit t

zgjerimitPresioni n fund t procesit t zgjerimit caktohet me shprehjen:

pb =

pd

en

Td

2

T

m

raturan fund t procesit t zgjerimit prcaktohet me shprehjen:

Tb =

en -12

n2 eksponenti i politrops s zgjerimit, i cili llogaritet me an t shprehjes:

n 2 = 1.22 +

130 nn2 1.251.35 1.28...1.32 1.201.24 1.251.30

Ndrsa vlerat e ktij eksponenti sillen: Lloji i motorit Motort me benzin Motort DIZt ngadalt Motort DIZEL t shpejt Motort me gaz

17


18/39

II.1.1.4 DISA KARAKTERISTIKA TE MOTORT DIZELVlerat e shkalls s shtypjes te motort DIZEL t shpejt n praktik sillet n intervandrsa vlera e shkalles s rritjes s presionit te kta lloj motorsh merret n interva.52.5Temperatura dhe presioni n pikat karakteristike pr ciklin te motort e shpejtZEL sillen n intervalin:Presioni [bar] Procesi i thithjes, pika a Procesi i shtypjes, pika c Procesi i djegies, pika d Procesi i zgjerimit, pika b Procesi i zbrazjes, pika r 0.950.75 3545 5080 35 1.05 1.20 Temperatura [K] 300385 700900 20002200 10001200 700 900

II.1.1.5 DISA KARAKTERISTIKA TE MOTORT OTTOVlerat e shkalls s shtypjes te motort OTTO n praktik sillet n intervalin e= 512ura dhe presioni n pikat karakteristike pr ciklin te motort OTTO sillen n intervali:Presioni [bar] Procesi i thithjes, pika a Procesi i shtypjes, pika c Procesi i djegies, pika d Procesi i zgjerimit, pika b Procesi i zbrazjes, pika r 0.900.70 7151825 46 1.051.20 Temperatura [K] 340400 500600 22002700 15001700 8001100

N fig. jan treguar vlerat e temperaturave t cilat arrihen n disa pjes t motorit, filluar nga cilindri (2000-2400 0C), koka e pistonit (250-300 0C), pjesa e poshtme e pistonit (100-150 0C), Kmishza e cilindrit (80-100 0C), Koka e valvulave (160-220 0C), Kolektori i thithjes (30-60 0C), Kolektori i zbrazjes (700-900 0C).

18


19/39

Fig. 16. Pikat karakteristike t temperaturave n motor

Detyra 1 Nse n automjet sht i vendosur motori i cili ka vllim Vm=2200 [cm3], motora 4 cilindra dhe secili cilindr ka vllim t dhoms djegse Vc=42 [cm3]. T prcaktohei prgjithshm i cilindrit, vllimi punues i cilindrit dhe shkalla e shtypjes s motort.

Zgjidhje: Duke pas parasysh relacionin e vllimit t prgjithshm t motorit, praVm = Vh z Vh = Vm 2200 3 = = 550 [cm ] z 4

Tani caktojm shkalln e shtypjes

e=

VaVh + Vc 550 + 42 = = = 14.095 Vc Vc 42

Detyra 2T caktohet shkalla e shtypjes s motorit i cili ka cilindrat me kto karakteristika:D=10.2 [cm], S=100 [mm] dhe Vc=42 [cm3].

Zgjidhje:Duke pas parasysh vlerat e dhna, s pari i rregullojm njsit, rruga e pistonit e cilt e dhn n [mm] i kthejm n [cm], pra S=100 [mm]=10 [cm], pastaj caktojm vllimin ilindrit

19


20/39

Vh =

p D24

S =

p (10.2)24

10 =

326.851 10 = 817.128 [cm3] 4

Tani caktojm shkalln e shtypjes

e=

VaVh + Vc 817.128 = = = 19.455 Vc Vc 42

Detyra 3 T llogariten: a) Vllimi punues i cilindrit, b) Vllimi i prgjithshm i motodhe c) Shkalla e shtypjes. Nse jan dhn: D=108 [mm], R=6.4 [cm], Vc=0.000068 [m3] de z=4. Zgjidhje: S pari i rregullojm njsit matse, duke i shndrruar t gjitha n [mm]=10.8 [cm], Vc=0.000068 [m3] Duke ditur se 1[m]=100 [cm], ather

1 m 3 =100 3 cm 3 = 1000000 cm 3Prandaj vlera e vllimi t dhoms djegse sht

[ ]

[ ]

[ ]

Vc=0.000068 [m3]= 0.0000681000000=68 [cm3] Ndrsa S=2R=26.4=12.8 [cm] Tani caktojm:Vllimin punues t cilindrit

Vh =

p D24

S =

p (10.8)24

12.8 =

366.435 12.8 = 1172.593 [cm3] 4

b) Vllimin i prgjithshm i cilindritVm = Vh z = 1172.593 4 = 4690.372 [cm3] c) Shkalla e shtypjes

e=

VaVh + Vc 1240.593 = = = 18.244 Vc Vc 68

20


21/39


22/39

Detyra 4 Pr motorin OTTO t llogaritet presioni n fund t procesit t shtypjes pr trte, kur presioni n fund t procesit t thithjes sht: a) b) c)

p a1 = 0.72 [bar], p a 2 = 0.80 [bar], pa 3 = 0.95 [bar].

Shkalla e shtypjes pr motorin OTTO sht e= 9.8 , ndrsa eksponenti i politrops n1 =.

Zgjidhje: Presioni n fund t procesit t shtypjes definohet me shprehjen:

p c = p a en1a) p c1 = p a1 en1 = 0.72 9.81.39 pc1 = 17.2 [bar] b) pc 2 = pa 2 en1 = 0.8 9 pc 2 = 19.1 [bar] c) pc 3 = pa 3 en1 = 0.95 9.81.39 pc 3 = 22.7 [bar]

Detyra 5 T kalkulohet temperatura n fund t procesit t shtypjes pr katr rastet, neratura n fund t procesit t thithjes sht: a) Ta1 = 268 [K] b) Ta 2 = 273 [K] c) Ta= 293 [K] d) Ta 4 = 312 [K]

Shkalla e shtypjes pr motorin DIESEL sht e= 21 , ndrsa eksponenti i politrops n1 2 . Zgjidhje: Temperatura n fund t procesit t shtypjes definohet me shprehjen:

Tc = Ta en1 -1 )Tc1 = Ta1 edn1 -1n1 -1

=268 211.32-1= 710 [K] = 273 211.32-1= 723.22 [K] = 293 211.32-1= 776.21 [K] 211.32-1= 826.54 [K]

b) Tc 2 = Ta 2 ed c) Tc 3 = Ta 3 ed

n1 -1n1 -1

d)Tc 4 = Ta 4 ed

21


23/39

Detyra 6

T caktohet vlera e presionit dhe temperaturs n fund t procesit: t shtypjes, t djet zgjerimit, pr rastin kur presioni dhe temperatura n fund t procesit t thithjes pa=0.86 [bar] dhe Ta=302 [K] T dhnat tjera: Vllimi i motorit Vm=1998 [cm3], Vllimi dhoms djegse Vc=49 [cm3] Numri i cilindrave z=4 Numri i rrotullimeve t boshtit t mtorit n=2200 [min-1] Shkalla e rritjes s presionit a=2.12

Zgjidhje:

Spari llogarisim presionin pr t gjitha proceset: Presioni n fund t procesit t shs:pc = pa en1 = 0.86 (11.192)1.365

= 23.241 [bar]

Fillimisht caktojm vlern e shkalls s shtypjes dhe eksponentit t politrops s shty

e=

VaVh + Vc 499.5 + 49 = = = 11.192 Vc Vc 49

Duke e ditur vllimin e motorit, caktojm vlern e vllimit punues t cilindrit

Vm = Vh z Vh = Ndrsa eksponenti n1 do t jet: n1 = 1.41 -

Vm1998 = = 499.5 [cm3] z 4

100 100 = 1.41 -= 1.365 n 2200

Presioni n fund t procesit t djegies:pd = pc a= 23.241 2.12 = 49.271 [bar]

Presioni n fund t procesit t zgjerimit:pb = pd

e

n2

=

(11.192)1.279

49.271

=2.244 [bar]

Ndrsa eksponentin e politrops s zgjerimit e caktojm me shprehjen:

n2 = 1.22 + 130 130 = 1.22 + = 1.279 n 2200

Tani caktojm temperaturat pr proceset e cekuar:

22


24/39

Temperatura n fund t procesit t shtypjes:Tc = Ta en1 = 302 (11.192)1.365 -1

=729.219 [K]

Temperatura n fund t procesit t djegies:Td = Tc a= 729.219 2.12 = 1545.945 [K]

Temperatura n fund t procesit t zgjerimit:Tb = Td

e

n2

=

(11.192)1.279-1

1545.945

=754.516 [K]

23


25/39

II.1.2 SISTEMI ELEKTRIKSistemi elektrik te automjetet sht ndrtuar nga shum sisteme t veanta, si jan: sndezjes s motorit, sistemi i ndriimit, sistemi elektronik etj.

II.1.2.1 SISTEMI ELEKTRIK I STARTIMIT T MOTORITNj sistem elektrik i ndezjes s motorit duhet t rrit tensionin, nprmjet bobins, par xixn (shkndin) n kandel. Motort q punojn me benzin, mund t lshohen ose t n n pun vetm me nj sistemi elektrik q inicion procesin e fillimit t djegies s lprfundim t procesit t shtypjes. N motort q punojn me naft, pr shkak te presioneraturave t lart q krijohen n cilindrin e motorit, lnda djegies (nafta) vet ndizete nuk krkohet sistem elektrik pr dhnien e xixs. Pjest kryesore t nj sistemi elekotorit jan:

Fig. 17 a) Kandela, q shrben pr t krijuar xixn ndrmjet dy elektrodave t saj, anoatods, pr t iniciuar ndezjen e przierjes n mes ajrit dhe lnds djegse.

24


26/39

Fig. 18

b) Pruesit e kandelave ose prcjellsit sekondar me izolim t trash, q prcjellin rnsion t lart nga distributori ose shprndarsi n kandela.

Fig. 19 c) Kapaku i distributorit, sht i prgatitur prej materiali izolues, q shprnrrymn me tension t lart nga rotori n pruesit e kandelave sipas nj renditje te c

Fig. 20

25


27/39

d) Rotori, nj bashkues elektrik i rrotullueshm, q furnizon me tension t lart secilterminal (pol) t kapakut t distributorit dhe n pruesit e kandelave.

Fig. 21

e) Distributori ose shprndarsi, sht nj mekanizm q drejton dhnien e xixs, rrotun, i prcaktuar me shpejtsin e rrotullimit t boshtit motorik dhe ndihmon punn e bobnprmjet hapjes dhe mbylljes s pikave t kontaktit.

Fig. 22

f) Moduli i drejtimit t dhnies s xixs, qarku elektronik q s bashku me sensorin e tsis, takon dhe s'takon rrymn primare n bobinn.

g) Aparati ose pajisja pr matjen e shpejtsis s rrotullimit, sensori q vshtron sboshtit motorik pr ta prshtatur si duhet momentin e dhns s xixs nga kandelat. 26


28/39

Fig. 23

h) Bobina e dhnies s xixs, nj transformator pulsant, q rrit tensionin e bateris nn 30000 volt edhe m shum.

Fig. 24

i) Pruesi i bobins, pruesi sekondar me izolim t trash, q prcjell rrymn me tensga bobina pr n kapakun e distributorit ose direkt n kandela, n sistemet pa distribuor.

Fig. 25

j) Pruesi primar, pruesit me seksione t holl, q prcjellin rrym me tension t n mbshtjelln primare t bobins dhe n pjes t tjera. 27


29/39

Fig. 26

k) elsi i lshimit ose elsi i kuadrit, i cili drejton kalimin e rryms nga bateria nn dhe n disa raste edhe n pjes t tjera.

Fig. 27

II.1.2.2 ALTERNATORIAlternator destinohet t ndryshoj energjin mekanike n energji elektrike, nprmjet ls rrotullues q i transmetohet nga rripi, q merr lvizjen nga pulexha (makaraja) e montuar n boshtin motorik fig. Pjest kryesore t alternatorit jan rotori dhe statori.

Fig. 28

Nj sistem elektrik n nj automjet, sht e projektuar t punoj vetm me rrym t vazhrejtuar n nj drejtim, dhe nuk mund t punoj me rrymn alternative q del ose q prcmbshtjellat e alternatorit. 28


30/39

Rryma q prodhohet nga alternatori, duhet t shndrrohet n rrym t vazhduar DC, prpahyj n sistemin elektrik. Rryma alternative (AC) shndrrohet nga diodat n rrym t var (DC). Dioda sht nj pjes elektronike, gjysm prcjellse, q shrben pr t prcje. Ajo vepron si nj valvul e drejtimit t rryms.

II.1.2.2.1 RREGULLATORI I TENSIONITRregullatori i tensionit, drejton ose kontrollojn vlern e rryms q prcillet n bobitorit t alternatorit, fig. do ndryshim i rryms n bobinn e rotorit nprmjet rregul, do t pasohet me rritjen ose zvoglimin e forcs s fushs magnetike q vepron n staegullatori mban nn kontroll prodhimin e tensionit t alternatorit, i cili zakonishtduhet t jet ndrmjet vlerave 13 deri n 15 volt, kur qarku i mbushjes s bateris spletuar me nj bateri t tipit t vjetr me tension 12.6 volt, dhe 13.2 volt me nj batt tipit t ri.

Fig. 29

Pa nj rregullator tensioni n qark, ose edhe kur ai nuk punon n kushte normale, bateria mbingarkohet, niveli i tensionit n sistemin elektrik, mund t arrij n at shkallq mund t digjen llambat, siguresat dhe pjes t tjera t qarkut. Kontrolli i tensionit veanrisht i rndsishm pr mbrojtjen e pllakave t kompjuterve dhe aparateve t nike dhe digjitale, mikroprocesorve, sensorve dhe elsave, t cilt dmtohen me lehtdryshimet e tensionit dhe nivelet e larta t tij. 29


31/39

Ekzistojn katr lloje te rregullatorve t tensionit: 1. Rregullator i montuar n altetor. 2. Rregullator elektronik i montuar n pjesn e prapme t alternatori. 3. Rregullatori elektronik i zhvendosur nga alternatori. 4. Rregullator t llojit me pika kontakti, q praktikisht nuk prdoren, ato i takojn automjeteve t llojeve t vjetra.

Fig. 30

II.1.2.3 AKUMULATORTBaterit jan pjest m t rndsishme t sistemeve elektrike dhe elektronike t automjuajn nj rol t rndsishm n lshimin e motorit, akumulimin e energjis, dhnn e xt, ndriimin dhe furnizimin me energji t pjesve t ndryshme te automjetit kur motori uk punon. N kt pjes, jepen njohurit mbi ndrtimin e baterive q prdoren n automjeest kryesore t tyre, prshkrimi i procesit t shkarkimit dhe t mbushjes, dhe tensionprodhon nj element i saj, tregohet ndryshimi n strukturn e baterive t reja dhe jepenjohuri tjera, q jan t domosdoshme dhe q duhet t dihen. Nj bateri kryen disa fune kryesore: siguron tension dhe sht nj burim rryme pr automjetin, plotson rrymn ngjat puns t motorit, kur harxhimi sht m i madh se ajo q prodhon alternatori. N epet nj pamje e vendosjes s bateris n automjet dhe lidhjet e saj me pruesit kryesurnizojn me rrym qarkun ose rrjetin elektrik.

30


32/39

Fig. 31

II.1.2.3.1 PARIMI I PUNS S AKUMULATORITParimi i puns s akumulatorit sht i bazuar n kthimin e energjis elektrike n energke (n mbushje) dhe n t kundrt kthimin e energjis kimike n energji elektrike (n s). Pra nj bateri e automjeti sht nj pajise elektro-kimike, q shrben pr t ruajtuprodhuar rrym elektrike. Emrtimi elektro-kimike, do t thot q bateria pr t punuarergji elektrike dhe energji kimike. Bateria e automjetit prodhon rrym t vazhduar (DC), ato kan nj potencial pr t liruar rrym te madhe. Bateria e automjetit sht gshum e sigurt dhe mund t punoj pr disa vite pa i kryer ndonj shrbim. Shkarkimi i eris ndodh kur nga bateria kalon rrym pr n konsumator t ndryshm. Nga pikpamja e rmimit t energjis, shkarkimi ndodh kur energjia kimike shndrrohet ose kthehet n enegji elektrike, pr vnien n pun disa pajisje elektrike. Mbushja e bateris sht nj kalimit t rryms nga nj burim tjetr, n rast te automjetit nga alternatori, n baterat mbushjes s bateris prcillet nj rrym pak me e lart se ajo q ka bateria. Kjo eakumuluar n llojin e energjis kimike, mund t shndrrohet prsri n energji elektrikt se sht e nevojshme.

31


33/39

II.1.2.3.2 ELEMENTET E BATERISElementi baz i bateris, mund t prgatitet nga prdorimi i dy pllakave me ngarkesa tshme, t vendosura n nj en t mbushur me nj tretje n mes ujit t distiluar dhe ac, H2O+H2SO4, kjo tretje quhet elektrolit. Njra nga pllakat sht pllak e cila paraqetpolin pozitiv t bateris dhe quhet anod dhe tjetra sht pllaka e cila parqet polin ntiv dhe quhet katod. Materialet aktive t ndryshme t pllakave do t bj t mundur q net t kalojn nga nj pllak n tjetrn, dhe kjo lvizje bhet burimi i prodhimit t rke. Ndrmjet pllakave, pr mnjanimin e takimit vendosen flet ndarse. Ato prgatiten ateriale sintetike. Kur qarku sht i hapur, dhe nuk ka ngarkes, tensioni i elementitt bateris sht 2.1 volt, dhe pr baterit e tipit t ri 2.2 volt. Prderisa elemente automjeteve jan t lidhur n seri, tensioni i bateris varet nga numri i elementeve.Nj bateri 12-volt, q prodhon me qark t hapur 12.6 volt, dhe n baterit e tipit t rrodhon 13.2 volt, ka gjasht elemente dhe quhet n prgjithsi bateri 12 volt. Bateritvjetra kishin vetm 3 elemente dhe prodhonin nj tension prej 6 volt. Baterit e prodhuar m von, si dhe baterit e llojeve t reja, kan gjasht elemente dhe prodhojn njprej 12.

Fig. 32

32


34/39

II.1.2.3.3 NDRTIMI I BATERISBateria sht e ndrtuar duke pasur parasysh ndikimin e disa faktorve gjat prdorimitdhe pr t'i rezistuar atyre. Si pr shembull, lkundjet, temperaturat e ulta dhe t lnxehtsin e motorit, veprimet korrozive t kimikaleve, shkarkimit t menjhershm, sigjat vnies n punim t disa shpenzuesve q punojn me rrym t lart si motori i lsrterit e ndonj tjetr, dhe pr zgjatjen e periudhs s prdorimit t tyre:

Fig. 331. terminalet (polet) e fundit, 2. lidhja e dy qelive fqinje, 3. vrima e qelis prlargimin e gazrave, futjen e acidit dhe ujit t distiluar, 4. kapaku i bllokut t akumulatorit nga dylli artificial, 5. shenja pr lartsin e nevojshme t thartirs n qe. lidhsja e pllakave (elektrodave) t polaritetit t njjt, 7. elektrodat negative i i prhimt (Pb), 8. elektrodat pozitive (PbO2), 9. hapsira pr mbledhjen e fundrrincila bie nga pllakat e cila mund t shkaktoj lidhjen e shkurtr, 10. seperatori nga materiali sintetik, 11. brinjt n fundin e ens s akumulatorit, 12. ena e akumulatoritnga goma e fort ose materiali sintetik (polipropilen) me muret ndarse.

33


35/39

II.1.2.4 STARTERIN momentin e startimi t automjetit, duhet q boshti kryesor i motorit t tij nga jasht pranoj fuqi lvizse rrotulluese. Kjo fuqi rrotulluese e transmetohet pistonave t mtorit, kshtu q ata do t vihen n veprim. Kjo do t thot se, n kt moment motori le fillon nn veprimin e fuqis s starterit motorins. Starteri sht elektromotor iihet n veprim me ndihmn e kontakt elsit, i cili sht i vendosur pran timonit t adhe t cilin ngassi e ky n veprim ne momentin e shartimit t motorit. N ann fundohtit t starterit sht i vendosur nj dhmbzor i vogl, i cili kur merr urdhr nga rrrike e bateris, lvizet automatikisht prgjat boshtit t starterit dhe n kt mnyre kurorn e dhmbzuar ne volanin e motorit. Dhmbzori i starterit, ka numr t caktuaullimeve dhe pasi q ai n kt moment sht i dhmbzuar me volanin e motorit, athere at. Starteri ose motori i lshimit quhet edhe motor i rrotullimit. Ai ndryshon ose kthen energjin elektrike n energji mekanike rrotulluese t boshtit motorik. Ai shtj motor elektrik i ngjashm me motor te tjer por i ndryshm prej tyre sepse kryen njtullim me fuqi t madhe. Fusha magnetike krijohet nga vijat e forcs s padukshm t cikalojn midis poleve t nj magneti permanent (prhershm) ose pr rreth ans s jashte (mbshtjella) nprmjet t cils kalon rrym.

1. Boshti, 1. Boshti 2. Unazat rrshqitse 3. Dhmbori 4. Xhunta e gjirove t larta 5. eva pr zhvendosje 6. Solenidi 7. Terminali prej bateris 8. Kushineta e Komutatorit9. Mbajtsi i furave 10. Komutatori 11. Armatura 12. Magneti i prhershm 34 Fig. 34


36/39

13. Mbulesa (shtpiza) e statorit 14. Susta

1. Dhmbzori ngass (pinion) 2. Xhuntoja e gjirove te larta 3. Leva zhvendossh 4. Solnidi 5. Armatura (rotori i starterit) 6. Kapaku i starterit 7. Statori i starterit

Fig. 34 35


37/39

II.1.2.5 STARTERT ME REDUKTOR (TRANSMETUES)Ky tip motori lshimi ose starterit prdor ingranazhe t veant q e ulin shpejtsin imit por rritin momentin rrotullues t pinionit (dhmborit ngass) q zbatohet n dhmbe volanit.1. Boshti 2. Unazat rrshqiste, 3. Dhmbzori (pinioni) 4. Xhunta e gjirove t larta 5.Susta 6. Leva zhvendosje 7. Ndrprersi solenoidi 8. Mbshtjellat e solenoidit 9. Trhqja (influenca) e mbshtjellave 10. Susta kthyese 11. Ndrprersi i kontaktit 12. Ndrpersi i kontaktit 13. Mburoja e komutatorit 14. Lidhja me energji 15. Komutatori 16. Mbajtsi i furave 17. Armatura 18. Magneti 19. Shtpiza e statorit 20. Dhmbzort petar

Fig. 35

N fig. 35, paraqitet starteri ku jan prdorur ingranazhe planetar pr zvoglimin e sis dhe rritjen e momentit rrotullues. Ingranazhet planetar jan t montuar ose lidhurn nj mbajtse, i cili vendoset brenda unazs t dhmbzuar. Ingranazhi diellor i cilizje ingranazhet planetare sht i vendosur n boshtin e armaturs.

II.1.2.5.1 SOLENOIDT E STARTERITKur solenoidi montohet n starter, i cili sht i tipit veprues, kryhen tri funksione:1. Mbyll qarkun, pr t lejuar kalimin e rryms nga bateria n starter 2. Shtyn dhmbongass pr ta ingranuar me volanin e motorit t automjetit. 3. Prcjell rrymn pr n e sistemit t ndezjes, duke anashkaluar (by pass) rezistencn.

36


38/39

1. Brthama ankeri i elektromotorit; 2. Mbshtjella e cila e krijon fushn elektromagetike dhe trheq brthamn (1); 3. Brthama e magnetit; 4. Susta pr mbajtjen e kontakt5. Siprfaqet kontaktuese; 6. Bulonat pr lidhje 7. Ura kontaktuese 8. Aksi pr kyje . Susta kthyese Fig. 33

37


39/39

55013942 pjeset e motorave

Documents