65

66

ปฏปตตวภงค

ภ. กบ ม.วนพระไปวดรกษาอโบสถ เวลาเพลแลว ชวนกน ไปสนทนาธรรมทศาลาขางโบสถ ภ.พดวาพระสมมาสมพทธเจาของเราเปนอศจรรยพระ องคปรนพพานนานแลวถงสองพนสรอยปเศษ ยงมคนเลอมใส เคารพนบถอบชาสกการะอยมาก พระธรรมคำสอนของพระองค เปนธรรมทดเยยมกวาคำสอนของใครๆหมดธรรมเหลาใดท เปนอกศลทรงสงสอนใหละถาละไดแลวพนจากทกขและรอนใจ จรง ธรรมเหลาใดทเปนกศลทรงสงสอนใหเจรญถาเจรญขน แลวยอมไดรบผลสงบระงบรมเยนเปนสขไดจรงๆ ม.พดวาพระผมพระภาคเจาของเราทงหลายปรนพ- พานนานแลวเราไมไดเหนพระองคคงไดฟงแตคำสอน ประพฤตปฏบตตาม ไดรบความโปรงใจ ไมมความรอนเพราะ เหลาอกศลมาครอบงำใจ คงมแตใจทเปนกศลรนเรงอยในสมมา ปฏบต จงรสกเหนพระคณของพระผมพระภาคเจานน ไมมอะไร จะสนองพระคณ จงไดตงใจปฏบตตามจนเตมความสามารถ เพอเปนปฏปตตบชาตามพระพทธประสงค ทพระองคทรงนยม ภ. พดวา ขาพเจาศกษานอย และขอปฏบตกยงออน

67

สวนทานศกษามากเขาวดมานานกวาขาพเจา เพราะฉะนนจง ขอโอกาสเพอจะถามธรรมทขาพเจาสงสยอยหลายอยางบาง คราวถงกบงงไมสามารถจะตดสนดวยตนเองได ม.พดวาขาพเจาเตมใจในการทจะตอบยอมใหทานถาย ความรทมอยในตวบางขอทขาพเจาไมรไมสามารถจะตอบ ทานกเปนการจนใจ ภ.ถามวาคนชอบสขไมชอบทกขดวยกนทกคนแต บางคนทำเหตของสข บางคนทำเหตของทกข ยอมไดรบผลตาง กนกการเกดเปนคนมตนเปนทรก เหตไรจงทำกรรมทเปน อกศลบางกศลบางตางๆกนดงนขอทานจงอธบายใหขาพเจา เขาใจ ม.ตอบวา เพราะความเหนผดดำรผด กรรมอยางเดยว เชนฆาสตวขายเลยงชวตเหนเปนความเจรญ หรอการลกทรพยก เหนวาเปนความรวยคอไดมาเปลาๆแมความชวอนๆกเหน เปนความดจงตงใจทำกรรมทเปนอกศล สวนผทเหนชอบดำร ชอบประกอบดวยศรทธา จงไมทำกรรมทเปนอกศลมฆาสตว เปนตนและละเหลาอกศลสวนอนๆตงใจทำกรรมทเปนกศล ภ. ถามวา ขาพเจาสงเกตดทานผยายบานเขามาอยใน วดขอปฏบตทำไมจงตางกนบางทานมศลอนงามมธรรมอน งาม เปนผสมบรณดวยคณธรรม นานำมาซงความเลอมใส บางทานไมมศลอนงาม ไมมธรรมอนงาม และทำกรรมอนไม ควรไมสมกบอยวดไมนานำมาซงความเลอมใส ม.ตอบวา ผปฏบตดยายบานแลวทานกยายใจดวยคอ

68

ออกจากกามดวยกายแลวกออกดวยใจ ทในองคมรรค ๘ เรยก วา เนกขมมสงกปโป ภ.ถามวา กทานผยายบานแลวไมยายใจ มลกษณะ อยางไรขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจ ม. ตอบวา ทานผยายบานแลวไมยายใจ คอ อธยาศยใจ คอเคยเปนผหมกมนตดอยในกาม หรอเคยมความยนดตดอยใน อารมณอะไรๆในโลกและเปนผเกยจครานไมปรารภความเพยร เพอจะละอกศลและไมเจรญกศล เปนผประมาทมาก ไมเหนภย ในอบาย ไมเหนภยในสงสารวฏฏ ไมเหนโทษของกาม ไมเหน อานสงสของเนกขมมะ เพราะฉะนนคงอยวดแตกาย สวนใจนน อยนอกวด มความเหนผดดำรผดเปนโคจร คออธยาศยใจคอ เมอครงอยบานเปนเชนใด ครนมาอยวดกเปนเชนนน นแหละผ ยายบานแลวไมยายใจ ภ.พดวาขาพเจาฟงทานอธบายถงผยายบานแลวไมยาย ใจเชนนนคงอยวดไมไดนานตองกลบเขาบานตามเดมนแหละ อยางหนงอกอยางหนงไมออกจากวดกตองเอาวดทำบานคอ ตดลาภสกการ คดดแลวนาสลดใจในการทเหนผดดำรผด เพราะอยางนพระผมพระภาคเจาจงตรสสอนใหละมจฉาทฏฐ มจฉาสงกปปะและใหเจรญสมมาทฏฐสมมาสงกปปะนมา เปลยนปฏปทาเสย ประพฤตตรงกนขามกบคำสอนของพระผม พระภาคธรรมเหลาใดเปนสวนอกศลทรงสงสอนใหละกลบ เจรญใหมากขน ธรรมเหลาใดเปนสวนกศลทรงสอนใหเจรญ กลบละเสย ม. รบวา ถกแลว เพราะฉะนนจงไมมความเจรญงอกงาม

69

ในธรรมวนยเปนการเสยผลของตนเองเพราะเหตนพระผม พระภาคประกอบดวยพระมหากรณาจงตรสสอนสาวกในทส- ธมมสตรมเนอความวาธรรม๑๐เหลานบรรพชตควร พจารณาทกๆวนคอ๑

๑. บดนเรามเพศตางจากคฤหสถแลวอาการกรยาใดๆ ของสมณะเราตองทำอาการกรยานนๆ ๒. ความเลยงชวตของเราเนองดวยผอนเราควรทำตวให เขาเลยงงาย ๓. อาการกายวาจาอยางอนทเราจะตองทำใหดขนไป กวานยงมอยอกไมใชแตเพยงเทาน ๔. ตวของเราเองตเตยนตวเราเองโดยศลไดหรอไม ๕. ผรใครครวญแลวตเตยนเราโดยศลไดหรอไม ๖. เราจะตองพลดพรากจากของรกของชอบใจทงนน ๗. เรามกรรมเปนของๆตวเราทำดจะไดดเราทำชวจะ ไดชว ๘. วนคนลวงไปๆวนนเราทำอะไรอย ๙. เรายนดในทสงดหรอไม๑๐.คณวเศษของเรามอยหรอไม ทจะใหเราเปนผไมเกอ เขนในเวลาเพอนบรรพชตมาถามเมอภายหลง ภ.ถามวาผปฏบตบางคนไดเหนรปฟงเสยงทไมดกคด หนอารมณนนสำคญวานพพทาความเบอหนายบางคนก

๑พระไตรปฏกเลม๒๔ขอ๔๘(อง.ทสก.๒๔/๔๘/๙๑)

70

หมายวาเนกขมมะ เพราะเหนวาใจคดไปจากหมนนเปนธรรม เทยวหาเสนาสนะทสงดเชนวดเงยบ ๆ หรอปาถำเขาเปนตน แลวปรารภความเพยร แตทำไมครนไปแลวกเลสทงหลายเคย เกดในใจอยางใดกคงเกดไดอยางนนนพพทาทำไมจงไม ตอกบวราคะและวมตตขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจ ม.ตอบวานนไมใชนพพทา เปนความยนรายในอารมณ ทไมดนนเปนอภชฌาโทมนสส ถาไมชอบใจแกขนไปอกหนอย กเปนปฏฆะ ถาเลยไปถงโกรธกเปนโกธะ ความอดอดระอาใน อารมณทไมดนน เปนอฏฎยนาคอความอดหนาระอาใจกเปน เรองของกเลสทงนน แตตวสำคญวาเปนธรรม จงไมเปนไปเพอ วราคะและวมตต ภ. พดวา แมนาตกใจในการทไมรจกลกษณะของกเลสวา เปนเหตของทกขจงไมไดตงใจละกลบเหนเปนมรรคซงเปนเหต ของนโรธเพราะเหนผดอยางนจงไมมเวลาพน ม.พดวากเลสกบมรรคนนผดกนมากเพราะลกษณะของ กเลสประเภทโกรธ อาศยสาเหตทไมชอบใจในรปเสยงเปนตน หรอในคนทไมถกกนจงคดหนไปใหพน กคดวนไปวนมาในใจไม โปรง และรสกหนกใจในเวลาทยงไปไมพน ผปฏบตควรสงเกตด ใจวา กเลสประเภทโกรธทปรากฎขนในใจแมนดหนอย เพยงแต ความยนรายไมชอบกผดกบจตตธรรมดาทเปนขนธแทสวนมรรค ทเปนเนกขมมสงกปโปหรอนพพทาละเอยดประณตยงนก ภ.ถามวากเนกขมมสงกปโปกบนพพทานน มลกษณะ อยางไรขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจจะไดเจรญถก

71

ม. ตอบวาอารมณทดๆ เชนรปเสยงกลนรสโผฏฐพพะ ทประณต หรอลาภ ยศทรพยสมบตเงนทองทบานนาสวนทเปน สวนดๆ และสามภรรยาบตรหลาน ทสตวยนดปรารถนารกใคร หวงใยอาลยพวพนตดอย ผปฏบตเหนโทษของกามทงหลาย เหลาน จงดำรออก และละความยนดหวงใยอาลยพวพนในกาม เหลานนเสยไดชอวาเนกขมมสงกปโปดำรออกจากกาม ภ. ถามวา เนกขมมสงกปโป ดำรออกจากกาม ขาพเจา ไดความชดเจนแตสวนนพพทานนเบออะไรขอทานจงอธบาย ในสวนนพพทาใหขาพเจาฟง ม.ตอบวานพพทาม๒ชนคอความเบอหนายในกาม ทงหลาย คลายความกำหนดยนดหลดพนจากความเสยดาย อาลยพวพนในกามเหลานนสนเชง นเปนชนละสงโยชนเบองตำ และความเบอหนายในปญจขนธคอรปเวทนาสญญาสงขาร วญญาณเบอหนายแลวคลายกำหนดในขนธทง๕คอวราคะ อรยมรรคพนจากอาสวะคอวมตตอรยผลนเปนชนละสงโยชน เบองบน ภ.พดวา นาเลอมใสในพระผมพระภาคเจาททรงแสดง ธรรมมปรยายหลายอยาง ลวนเปนนยยานกธรรมขาพเจา ไดฟงคำอธบาย ในสวนเนกขมมสงกปโปกบนพพทาเพยง ๒ อยางเทานนยงรสกโปรงใจ พระอรยสาวกในธรรมวนยผบรบรณ ดวยคณธรรมทานจะเยนเปนสขสกเพยงไร ม. พกวา พระอรยสาวกบรสทธและเยนเปนอศจรรย เพราะฉะนนเราระลกถงทานจงเกดความเลอมใสและเยนเปน

72

สขสงบระงบทตามแบบเรยกวาสงฆานสสต ภ. ถามวา เมตตากรณากบรกนนเหมอนกนหรอตางกน ม. ตอบวาตางกนมากอยางละอรยสจจทเดยวความรก นนเปนสมทยเมตตากรณาเปนมรรค ภ. ถามวา เชนรกบตรหลานญาตมตรคดใหเปนสขและ ใหพนทกขหรอสงสาร จะวาเปนสมทยอยางไร รสกรสชาตของ ใจประกอบดวยความเอนดปราน ม. ตอบวาความรกและสงสารบตรหลานญาตมตรประกอบ ดวยฉนทราคะอาลยหวงใยกงวลพวพนยดถอ หนกใจไมโปรง เมอคนรกเหลานนวบตไป เชนตายเปนตน กเกดทกขโทมนส เศราโศกเสยใจอาลยคดถงถารกมากกโศกมากสมดวยพระ พทธภาษตคาถาธรรมบทปยวรรคท๑๖วา๑

เปมโต ชายเต โสโก ความโศกยอมเกดแตความรก เปมโต ชายเต ภย ภยยอมเกดแตความรก เปมโต วปปมตตสส ความโศกไมมแกผพนแลว นตถ โสโก กโต ภย จากความรกภยจะมมาแตทไหน เพราะฉะนนจงผดกบเมตตากรณาสวนรกนนมความชอบ และสงสารบตรหลานญาตมตร ไมทวไปในสตวทงหลายทงปวง เปนแตพรหมวหาร สวนเมตตากรณาทเปนอปปมญญานนทวไป ในสตวไมมประมาณและไมประกอบดวยความหวงใยอาลยพวพน ยดถอมความโปรงและเบาใจไมหนกมจตตเยนเปนสขและเปน ขาศกแกพยาบาทโดยตรงและไดรบอานสงส๑๑ประการดวย ๑

พระไตรปฏกเลม๒๕ขอ๒๖(ข.ธ.๒๕/๒๖/๔๓)

73

ตามแบบททานแสดงไวในเมตตานสงสสตรวา๑

๑. สข สปต หลบกเปนสข ๒. สข ปฏพชฌต ตนกเปนสข ๓.นปาปกสปนปสสต ยอมไมฝนเหนลามก ๔.มนสสานปโยโหต ยอมเปนทชอบใจของมนษย ทงหลาย ๕.อมนสสานปโยโหต ยอมเปนทชอบใจของอมนษย ทงหลาย ๖. เทวตา รกขนต เทวดาทงหลายยอมรกษา ๗.นาสสอคควาวส ไฟหรอยาพษหรอศตรา วา สตถ วา กมต ยอมไมตองผเจรญเมตตานน ๘. ตวฏ จตต สมาธยต จตตของผเจรญเมตตายอม ตงมนเปนสมาธเรว ๙. มขวณโณ วปปสทต สหนาของผเจรญเมตตา ยอมผองใส ๑๐.อสมมโฬหกาลกโรตยอมมสตไมหลงตาย ๑๑. อตตร อปปฏวชฌนโตเมอยงไมสำเรจพระอรหตต อนยง พรหมโลกปโคโหต ยอมไปเกดในพรหมโลก

ภ. ถามวาพระพทธภาษตบางแหงทำไมจงทรงแสดงโลภะ

๑พระไตรปฏกเลม๒๔ขอ๒๒๒(อง.เอกาทสก.๒๔/๒๒๒/๓๗๑)

74

โทสะโมหะบางแหงกทรงแสดงราคะโทสะโมหะ ม.ตอบวาททรงแสดงโลภะ โทสะ โมหะสงเกตดตาม แบบโดยมากพระองคทรงสอนชาวบานเชนทจรต๓โลภะโทสะ โมหะตองมอยในทนนดวยและทรงแสดงสจรต๓ความไมโลภ ไมโกรธไมหลงกมอยในทนนดวยเพราะชาวบานนนเกยวกบ เงนทองคอเนองดวยการทำมาหากนซงเปนเหตใหโลภอยากได โดยไมเปนธรรม เอารดเอาเปรยบกน เมอไมไดอยางใจกโกรธ สวนผทเสยเปรยบกตองโกรธ เพราะทรพยทเสยไป เพราะฉะนน พระองคจงตรสสอนใหละโลภะโทสะโมหะสวนราคะโทสะ โมหะนน โดยมากพระองคสอนพระภกษ เพราะราคะมหลายชน เชนอยางหยาบคอกามวตก อยางกลางเปนกามราคสงโยชน เบองตำ อยางละเอยดเปนรปราคะอรปราคสงโยชนเบองบน และเปนชอของกเลสละเอยดทเรยกวาฉนทราคะในปญจขนธ เพราะฉะนนทานผเพยรเพอพนอาสวะกตองละราคะทงอยางหยาบ อยางกลาง อยางละเอยด ใหหมดไปจากสนดาน เพราะเหตน พระผมพระภาคจงตรสสอนภกษใหละราคะโทสะโมหะ ภ.ถามวาอวชชากบโมหะ๒อยางนนเหมอนกนหรอ ตางกน ม.ตอบวาตางกนอวชชาคอความไมรอรยสจจ๔และ ปฏจจสมปบาทไมประกอบดวยเจตนาเปนกเลสวฎฎโมหะ ความหลงประกอบดวยเจตนา เปนกรรมวฏฏฝายอกศล เปน กรรมดำ ภ.ถามวา โมหะความหลงนนหลงอะไรขอทานจง

75

อธบายใหขาพเจาเขาใจ ม.ตอบวาอทกขมสขเวทนาเกดขนผทไมรความจรง ของเวทนาขนธไมประกอบดวยเจตนาอวชชานสยยอมตาม นอน แคนเปนกเลสวฏฏ ตอนไปไมมสตประกอบดวยเจตนา ปลอยใหใจฟงซานไปในอารมณตางๆ แคนเปนโมหะความหลง และมดไมเหนธรรมความดความชอบประกอบดวยความ ประมาทและสงสยในธรรมทงปวง ถาไมสงสยไมฟงกงวง ถาจะ กลาววาจากเปนตรจฉานกถา ภ.ถามวาโมหะมลกษณะฟงไปในอารมณตางๆทจะ เปนความประมาทกเปนธรรมดาของใจจะใหนกแนวอยใน อารมณเดยวจะอยไดหรอไมจำเปนจะตองนกถงเรองโนนบาง เรองนบาง ถาผทมธระหลายๆ อยาง กจำเปนจะตองนกถงสง เหลานน มเปนโมหะความหลง และประกอบดวยความประมาท ไปหมดหรอขาพเจาไมเขาใจไมไดความในคำตอบขอทานจง อธบายใหขาพเจาเขาใจจะไดหายมวในเรองโมหะ ม.ตอบวาโมหะความหลงฟงไปในอารมณตางๆและ ประกอบดวยความประมาทหมายฟงไปในเหลาอกศลเชน กามฉนทะหรอพยาบาทถาเกดความกำหนดยนดกเปนกาม- ฉนทนวรณ ถาเกดความโกรธประทษราย กเปนพยาบาทนวรณ อาการทฟงไปในระหวางยงไมรกไมโกรธนนแหละเปนโมหะ และเปนไปเพอเบยฬตนเบยฬคนอน ไมประกอบดวยประโยชน ในโลกนโลกหนา นแหละชอวาความประมาทหรอโมหะความ หลงและประพฤตกายทจรตวจทจรตไดดงพระพทธภาษตท

76

ทรงแสดงไวในกาลามสตร สวนความคด ทประกอบดวยประ- โยชนในโลกนโลกหนา หรอคดอยในอารมณทเปนกศล เชน คดอยในเรองสมปทาประโยชนโลกน๔อยางโลกหนา๔อยาง บญญกรยาวตถ๑๐อนสสต๑๐สตปฏฐาน๔กมมากอารมณ แตกเปนกศลประกอบดวยประโยชนโลกนโลกหนาจงไมชอวาโมหะ ความหลงและความประมาท ภ. ถามวา ขาพเจาฟงทานอธบายในสวนประโยชนโลก หนา กพอจะเหนดวยวาไมหลงไมประมาท เพราะระลกอยใน สวนกศล แตประโยชนโลกน ๔ อยางนน ถาใจไปหมกมนเขา จะไมเปนความหลง และความประมาทหรอ เพราะประโยชน โลกน๔อยางนนเปนกามถาไปกำหนดยนดในทรพยสมบต เหลานกชอวากำหนดในวตถกาม ขอทานจงอธบายใหขาพเจา เขาใจ ม. ตอบวา พระอรยสาวกไมไดประกอบแตประโยชนโลก น๔อยางเทานนทานถงพรอมดวยประโยชนโลกหนา๔อยาง ดวย เพราะประโยชนโลกหนามปญญาสมปทาอยดวย เพราะ ฉะนนจงไมหลงและไมประมาท สวนผประกอบแตประโยชน โลกน๔อยางไมถงพรอมดวยประโยชนโลกหนา๔อยางก ตองหลงและประมาทเปนธรรมดาเพราะไมมสมมาปฏบต ภ.พดวาถาเชนนนโมหะกหยาบมากจงประพฤตกาย ทจรต วจทจรตได แตทำไมจงไมรจกลกษณะของโมหะคงรจก แตโทสะ ม. พดวา ทไมรจกลกษณะของโมหะ เพราะปลอยสตมว

77

คดเลอะพดเลอะทำเลอะอย จงไมรวาเปนโทษ ถงราคะความ กำหนดยนดมโทษกไมร เพราะเปนสขเวทนา คงรจกแตโทสะ เพราะรอนใจไมมสขเปนทกขเวทนา ภ.พดวาออเชนนจงไมร เพราะราคะความกำหนดยนด เกดขนเสวยสขเวทนา โทสะความประทษรายเกดขนเสวยทกข- เวทนา โมหะความหลงเกดขนเสวยอทกขมสขเวทนา เคยไดยน เขาบนกนวาเกดกเลสหรอรอนใจอะไรๆเปนเรองของโทสะทงนน สวนราคะหรอโมหะไมใครไดยนใครบนวารอนใจ ม.พดวากเลสทเปนประเภทราคะโทสะโมหะ๓อยางน ทานรวมเขาไววา เปนเหตใหเกดบาปอกศลเหลาอนๆ มากมาย หลายประการบรรดาอกศลทงหลายทเกดขนในใจไดกอาศยมล ๓คอโลภะ(ราคะรวมเปนพวกเดยวกน)โทสะโมหะนแหละเปน รากเหงาของเหลาอกศลเหลาอนๆบรรดาทเปนกรรมวฏฏฝายบาป ภ.พดวากเลสมหลายอยางถาเราไมรจกลกษณะแลวจะ ละอยางไรได เพราะฉะนนการรจกแตโทสะอยางเดยวเทานนด เปนการบกพรองมาก เพราะผทไมไดปฏบตกรจกลกษณะของ โทสะอยางเดยวเหมอนกน ม. รบวา ถกแลว เพราะฉะนนพระผมพระภาคจงทรง แสดงไวในจตตานปสสนาสตปฏฐาน ใหพจารณาเหนจตตใน จตตเนองๆอยจตตมราคะกรชดวาจตตมราคะจตตมโทสะกร ชดวาจตตมโทสะ หรอจตตมโมหะกรชดวาจตตมโมหะ หรอจตต หายราคะโทสะโมหะ กรชดวาจตตหายราคะโทสะโมหะ น ขาพเจากลาวโดยยอเพยง๓อยางเทานน แตจตตานปสสนาสต

78

ปฏฐานของทานม๑๖อยาง ภ. พดวา พระผมพระภาคทรงสงสอนสาวกในมหาสต ปฏฐานสตร๑ใหรเรองในตวคอกายเวทนาจตตธรรมเชนจตตท เปนอกศลหรอกศลกใหร ตลอดกระทงขนธอายตนะธาต เพราะ ฉะนนพระสาวกของทานจงชำนาญในอรยสจจ ๔ ธรรมเหลาใด ประเภททกขเปนสวนควรกำหนดร ธรรมเหลาใดประเภทสมทย เปนสวนควรละธรรมเหลาใดประเภทนโรธเปนสวนควรทำใหแจง ธรรมเหลาใดประเภทมรรคเปนสวนควรเจรญ ทานเขาใจได ความกนดจงทำหนาทของอรยสจจ๔ถก เพราะฉะนนทานจง ถงมรรคและผลโดยงาย ม.รบวา,ถกแลวกเดยวนเราไมรวาการทำกจของอรยสจจ ๔ ตองทำทในตว เชนกำหนดทกขๆ ทมอยในตวตามความเปน จรงคอขนธอายตนะธาตนามรปการละสมทยคอกามตณหา ภวตณหาวภวตณหา๓อยางนทเกดขนในใจจรงๆการทำ นโรธใหแจง คอดบสมทยกตองดบกเลสความอยากของตน ท เกดขนในใจใหหมดไปจรงๆและเจรญมรรคคอศลสมาธปญญา ๓สกขานกตองใหเกดขนในกายวาจาใจและทฏฐของตน จรงๆอยางนจงชอวาทำถกหนาทของอรยสจจ๔พระผมพระ ภาคทรงแสดงธรรมสงสอนสาวกใหตรสรอรยสจจ ๔ กคอใหร เหนของทมอยในตวจรงๆแตเราไมเขาใจจงคดเหนเปนสงไม สามารถจะทำไดจงไมตรสรตาม ภ.พดวานาเลอมใสในพระผมพระภาคททรงแสดงธรรม

๑พระไตรปฏกเลม๑๐ขอ๒๗๓-๓๐๐(ท.ม.๑๐/๒๗๓-๓๐๐/๓๒๕-๓๕๑)

79

สงสอนใหเจรญอสภสญญาความจำหมายในกายวาไมงาม ปฏกลนาเกลยดทงตนและผอน หรอพจารณาใหเหนโทษของ กาม เหนอานสงสของเนกขมมะ นเปนปฏปทาเพอจะละราคะ ความกำหนดยนด ทยงไมเกดขนในใจไมใหเกดขน ทเกดขนแลว ใหเสอมหายไป และทรงสงสอนใหเจรญเมตตาทวไปในสตวไมม ประมาณ และเจรญอพยาบาทสงกปปะดำรไมพยาบาท และม ขนตความอดใจไมโกรธธรรมเหลานเปนปฏปทา เพอจะละ โทสะความโกรธประทษราย ทยงไมเกดขนในใจไมใหเกดขน ท เกดขนแลวใหเสอมหายไป และทรงแสดงธรรมสงสอนใหเจรญ อนทรยสงวรความระวงตาหจมกลนกายใจในเวลาทได เหนรปฟงเสยงดมกลนลมรสถกตองโผฏฐพพะรอารมณดวยใจ ๖อยางน ทดคออฏฐารมณ ทไมดคออนฏฐารมณ ไมให อภชฌาโทมนสส คอความยนดยนรายเกดข นครบงำใจได และเจรญสตปฏฐาน ๔ และยนดในความไมประมาท เหนภย ในความประมาท และเจรญอวหงสาสงกปปะดำรในความไม เบยดเบยฬ ธรรมเหลานเปนปฏปทา เพอจะละโมหะความหลง ทยงไมเกดขนในใจไมใหเกดขนทเกดขนแลวใหเสอมหายไป ม.กลาววา สาธ ทานเขาใจไดความในคำสอนของพระผม พระภาค ในการละราคะ โทสะ โมหะ ชดเจนแจมแจงดจรง ขาพเจาอนโมทนาความสามารถรอบรในธรรมทงหลายเหลานน ของทานดวย ภ.ถามวา ขาพเจาสงเกตดเวลาเจบไขทำไมจงมสตมากแล เหนทกขชด เวลาหายเจบแลวไมเหนทกขและสตกนอย ตอง

80

เพยรตงใจใหมสต แตถงเชนนนกไมเหนทกขเหมอนเวลาเจบ ม.ตอบวาเวลาเจบเสวยทกขเวทนาเวทนาทปรากฎอย นนเปนธมมารมณคกบใจจงเกดมโนวญาณความรทางใจชอ วามโนสมผสสชาทกขเวทนาผทไมมสตหรอไมรความจรง ปฏฆานสยยอมตามนอน สวนผปฏบตทราบวาปฏฆะเปนโทษจง เปนผสงบอย กำหนดรทกขเวทนาทปรากฎอยนนเฉพาะทกข เวทนาอารมณเดยวครนทกขเวทนาเหลานนดบไปเปลยนเปน สขเวทนาหรออทกขมสขเวทนาจงไมเหนทกข เพราะเปนชน สมถะไมใชเหนทกขอรยสจจหรอเหนทกขไตรลกษณทเปนชน ปญญาจงไมทวไปในอารมณทงปวง ภ. ถามวา การเหนทกขเวทนาในเวลาเจบไขขาพเจา เขาใจวาเหนทกขในไตรลกษณ เพราะมสตสงบอย ผดกบผไม ปฏบตแตไมรวาเปนชนสมถะสำคญวาเปนชนปญญาแตรสก แปลกใจวา เวลาทหายเจบแลวทำไมจงไมเหนทกข ขอทานจง อธบายในการรทกขทเปนลกษณะของมโนวญญาณและม สตสงบอยเปนชนสมถะและการเหนทกขทเปนชนปญญาให ขาพเจาเขาใจ ม.ตอบวาเชนเวลาเจบๆนนเปนธมมารมณคกบใจจง เกดความรทางใจชอวามโนวญญาณ แมผทไมปฏบตเวลาเจบไข เขากรวาเจบ เพราะวญญาณขนธของใคร ๆ กมดวยกนทก ๆ คนเพราะฉะนนความรทกขเวทนาในเวลาเจบจงเปนลกณะ ของวญญาณขนธ ผปฏบตมสตสงบใจไมมนวรณมาครอบงำใจน เปนชนสมถะไมชอวาเหนทกขทเปนชนปญญาคงไดชอวาวรยะ

81

สตสมาธเพราะปญญานนไมใชร อยเฉยๆเฉพาะอารมณเดยว คอมสตสงบอยและรเหนความจรงของทกขทวไปในขนธ อายตนะธาตนามรปตามความเปนจรงอยางไรหรอเหนวา สงขารทงหลายเปนทกขแจมแจงชดเจน จงเบอหนายในสงขาร ทงหลายเหลานนนเปนชนปญญา ภ. ถามวา รสขเวทนารทกขเวทนารอทกขมสขเวทนา อยางใดอยางหนง ทเกดขนเปนอารมณปจจบน และรสญญา ความจำรปจำเสยงจำกลนจำรสจำโผฏฐพพะจำธมมารมณ ๖ อยางน ทเกดขนเปนอารมณปจจบน หรอรสงขารความนก ความคดเปนบญเปนบาป และไมใชบญไมใชบาป ทเกดขนเปน อารมณปจจบนความรธมมารมณคอเวทนาสญญาสงขาร เหลานเปนลกษณะของมโนวญญาณความรทางใจใชไหม ม.ตอบวาใชถกแลวทานเขาใจไดความในเรองธมมารมณ ถกตองแบบแผนดจรง ภ. ถามวา ทกขอรยสจจกบทกขในไตรลกษณเหมอนกน หรอตางกน ม. ตอบวา ตางกน ทกขอรยสจจนนแคบกวาทกขใน ไตรลกษณพระผมพระภาคเจาทรงแสดงแตสวนสงขารทมวญญาณ เชนคนหรอสตว แบงเปน๒ตอนชาตความเกดชราความแก มรณะความตาย ทกขกายเหลานทเปนเองไมประกอบดวย กเลสนตอนหนงทกขตงแตโสกะความโศกปรเทวะความบน รำไรรำพนโทมนสสความทกขใจอปายาสความคบแคนกลวน เปนทกข

82

อปปเยหสมปโยโคทกโข ความประสบกบสตวและ สงขารทไมเปนทรกเปนทกข ปเยหวปปโยโคทกโข ความพลดพรากจากสตว และสงขารซงเปนทรกเปน ทกข ยมปจฉนลภตตมปทกข ปรารถนาสงใดยอมไมได แมขอทไมสมประสงคนน เปนทกข สงขตเตนปญจปาทา- โดยยออปาทานกขนธทงหา นกขนธา ทกขา๑ เปนทกข ทกขทงหลายเหลานเปนทกขของคนทประกอบดวยกเลส ทกขตงแตโสกะจนถงความยดมนในขนธ๕เหลานไมมแกทาน ผไมมกเลสและสขเวทนาไมมในทกขสจจ สวนทกขในไตร- ลกษณนนกวางทวไปในสงขารทมวญญาณครองและไมมวญญาณ ครองสวนเวทนากรวมหมดทงสขเวทนาทกขเวทนาอทกขมสข เวทนาคงรวมเปนทกขลกษณะดงพระพทธภาษตทตรสไววา สพเพสงขาราทกขา สงขารทงหลายทงปวงเปนทกข และทกข ในไตรลกษณเปนสภาวทกขลวนๆไมประกอบดวยกเลส ภ.ถามวาทกขเวทนาทกขอรยสจจทกขในไตรลกษณก ตางกนเชนเวลาเจบไขกเปนทกขเวทนาเวลาหายเจบสบายด แลว กเปลยนเปนสขเวทนา สวนทกขอรยสจจและทกขใน ไตรลกษณไมมเวลาเปลยนเปนสขบางหรอ

๑เชนพระไตรปฏกเลม๔ขอ๑๔(วนย.๔/๑๔/๑๙)

83

ม.ตอบวา ไมมเวลาเปลยนเปนสขคงมแตทกขสวนเดยว เพราะชาตชรามรณะทกข ๔ อยางนมประจำอยในรางกายเปน ประเภททกขสจจ เพราะฉะนนสขในอรยสจจจงไมม คงมแต ทกขสจจ สวนทกขในไตรลกษณนน สขเวทนาทกขเวทนา อทกขมสขเวทนาทง๓อยางนกเปนทกขในไตรลกษณและ ขนธอายตนะธาตนามรปชวตจตตใจกเปนทกขในไตรลกษณหมด ตลอดกระทงสงขารทมวญญาณครอง และสงขารทไมมวญญาณ ครอง กเปนทกขในไตรลกษณ เพราะฉะนนสขในไตรลกษณจง ไมมคงมแตทกขในไตรลกษณ ภ. พดวา นาอศจรรยใจเมอความจรงมแตทกข ทงสงขาร ทมวญญาณครองและไมมวญญาณครอง ทำไมจงไมรวาเปน ทกขจงตงใจแสวงหาสข ม. พดวา กเพราะชอบสขเวทนา จงเปนเหตใหเกดตณหา ๓เพราะไมรวาสขเวทนากเปนทกขในไตรลกษณ ภ.พดวา เพราะไมไดกำหนดทกขตามความเปนจรง จง สำคญวาจะหาสขไดในเหลาสงขาร อวชชา ภวตณหา จงเกดใน ใจไดมากสงสารวฏฏจงไมมทสด ม. พดวา เพราะสงขารทมวญญาณครอง และไมม วญญาณครองเปนทกขอยเสมอไมมสขผทไมร ความจรง อธยาศยใจคอนนชอบสขทกขไมชอบจงแสวงหาอามสสขคอรป เสยงกลนรสโผฏฐพพะทดเปนทตงแหงสขเวทนาครนหามา ไดกกำหนดยนดตดอยเพลดเพลนพวพนเกดสขโสมนสในกามเหลา นน ครนกามารมณทตนชอบเหลานนวบตไป จงเกดความเดอด

84

รอนเศราโศกเสยใจ เพราะกามารมณทงหลายเหลานนกเปน สงขารทมวญญาณครองและไมมวญญาณครอง ภ. พดวา สขทเกดแตความยนดในกาม ไมใชเวทนาขนธ สวนเดยว มกเลสเขาประกอบอยดวย สวนเวทนานนเปนทกข ความกำหนดยนดนนเปนสมทย แมจะแสวงหากามารมณในโลก ทดๆมาใหมากสกเทาใดกคงไดมา๒อยางคอทกขกบรอน ม.รบวาถกแลวเพราะฉะนนพระอรยสาวกผสดบแลว ฝกใจในคำสอนของพระผมพระภาคจงไมแสวงหากาม ไม แสวงหาภพ เพราะความยนดในกามในภพนนเปนสมทย สวน กามและภพนนเปนทกขเพราะเปนสงขาร แตยงแสวงหาพรหม- จรรยอย เพราะทานยงไมเสรจกจเชนพระเสขบคคล สวนพระ อเสขบคคลนนเสรจกจแมพรหมจรรยทานกไมแสวงหาท เรยกวาอรยวาสธรรม ภ. พดวา เชนนนปถชนทไมไดฝกใจในธรรมของสตบรษ ไมรวาสงขารทงหลายเปนทกขจงปรารถนากามารมณทดๆ ชอวาแสวงหากาม และปรารถนาภพชาตทด ๆ ชอวาแสวงหา ภพ แตไมไดแสวงหาพรหมจรรย เชนใหทานรกษาศล กตงใจ ปรารถนาเพอจะใหไปเกดในสวรรคเปนตน เพราะไมรวาสวรรค นนกเปนสงขาร ไมเทยงมความแปรปรวนไปเปนธรรมดา เปน ทกขเหลอทน ๆ อยไมไดจะตองดบไป เพราะฉะนนเหลาเทวดา ทงหลายไดเสวยสขเวทนาจงเรยกวาสคตทไปด แตถงเชนนนก ทนความไมเทยงเปนทกขของสงขารไมไหวจงไดจตเพราะ ฉะนนเทวดาทงหลายทอยในสคตกประกอบดวยชาตชรามรณะ

85

ม.พดวานาสลดใจในผทไมรความจรงของสงขารจะปวย กลาวไปใยถงในเวลาทำความชว แตเวลาททำความดเชนทาน ศลภาวนาเปนตน กยงปรารถนากามารมณอยอก ชาตนไดรบ ความรอนใจ เพราะกามทงหลายเหลานนเชอดเฉอนใจใหเดอด รอนมากครงเหลอทจะนบ ราวกบเขยงทถกสบจนนบแผลไมถวน แตถงเชนนนกยงไมเขด คงมความกำหนดยนดกามทงหลายใน โลกนตามเคย แมทำบญใหทานอะไรๆ มากกตามนอยกตาม ยงตงใจปรารถนากามารมณทดๆ ทงหลาย ใหไปดกคอยอยโลก หนาอก เพราะเหตนพระผมพระภาคจงตรสสอน ใหถอนใจเสย จากความกำหนดยนดในกามทงหลาย เหมอนกญชรถอนตน ขนจากหลมฉะนน สมดวยพระพทธภาษตในคาถาธรรมบท นาควรรคท๒๓วา๑

อปปมาทรตาโหถ ทานทงหลายจงยนดในความไม ประมาท สจตตมนรกขถ จงตามรกษาจตตของตน ทคคาอทธรถตตาน จงถอนตนขนจากหลมทถอน ไดยาก ปงเกสนโนวกญชโร เหมอนชางตกหลมถอนตนขน จากหลมไดฉะนน ภ. พดวา สงขารทงหลายไมเทยง และเปนทกขอยตาม ธรรมดาเพราะฉะนนใครจะเหนความจรงกตามหรอไมเหน ความจรงกตามคงเปนเชนนนอยเสมอทกเมอ

๑พระไตรปฏกเลม๒๕ขอ๓๓(ช.ธ.๒๕/๓๓/๕๘)

86

ม. รบวา ถกแลว สงขารทงหลายมลกษณะเหมอนเรอน ไฟไหม ไมมเวลาหยดพก ไหมนามรปไปกวาจะหมด ไฟทไหม บานเรอนยงชวยกนดบได สวนกองทกขคอ ความเกด ความแก ความตาย ไมมใครจะมอำนาจบงคบใหดบได เพราะฉะนนทาน จงเรยกวากองทกข ภ. ถามวา จะทำในใจแยบคายอยางไรทจะไมใหตดใน อารมณทเปนอดตอนาคตปจจบน ม.ตอบวากตองมสตสงเกตดอารมณทเปนอดตลวงไป แลว สงนนกดบไปหมดแลว อารมณทเปนอนาคตยงไมมาถง เดยวนกไมมเลยสกอารมณเดยว อารมณทเกดขนใหมเปน ปจจบน เกดขนครงใดกดบไปครงนนทกๆอารมณไป ไมม เหลออยเลยแมแตอารมณเดยว เพราะฉะนนอายตนะภายใน ภายนอกกระทบกนเขาครงใด กดบไปในอารมณนน ยอม พลดกนอยเสมอ เชนตาเหนรปเกดความรทางตาแลวกดบไป ตานนยอมพลดกนกบรป หไดฟงเสยงเกดความรทางหแลวกดบ ไป หนนยอมพลดกนกบเสยง จมกไดดมกลนเกดความร ทางจมกแลวกดบไป จมกนนยอมพลดกนกบกลน ลนไดลมรส เกดความรทางลนแลวกดบไปลนนนยอมพลดกนกบรสกาย ถกตองโผฏฐพพะเกดความรทางกายแลวกดบไปกายนนยอม พลดกนกบโผฏฐพพะ ใจไดรบธมมารมณเกดความรทางใจแลว กดบไปใจนนยอมพลดกนกบธมมารมณ ภ.ถามวาเมออารมณทเปนอดตกดบไปหมดอารมณท เปนอนาคตกยงไมมาถง คงมแตอารมณปจจบนปรากฏขนครง

87

ใดกดบไปครงนนกเชนนนความชอบใจในอารมณ๖ทดหรอ ความอยากไดอารมณ๖ทดจะไดรบประโยชนอะไรเลา ม.ตอบวาไมไดรบประโยชนอะไรไดรบแตความรอนใจ อยางเดยวเทานนเพราะความชอบความอยากนนเปนสมทยจง ไดรบผลแตทกข ภ.ถามวาเหนอนจจงกบเหนทกขนนตางกนอยางไร ม.ตอบวาเหนอนจจงนนเปนหนาปฏเสธคอเหนขนธ อายตนะธาตนามรปไมมเทยงไมมคงทยงยน เหนทกขนนเปน หนารบ คอเหนขนธอายตนะธาตนามรปวา เปนทกขเหลอทน และทนไมไดจะตองดบไปจงไดตางกน ภ.ถามวาเหนอนตตาเปนหนารบหรอหนาปฏเสธ ม. ตอบวา เหนอนตตาคอเหนขนธอายตนะธาตนามรป ไมอยในอำนาจบงคบบญชาของใคร และไมใชตวตนเปนหนา ปฏเสธแตละเอยดกวางขวางกวาเหนอนจจงหรอเหนทกข ภ.ถามวา เหนอนตตาละเอยดกวางขวางกวาเหนอนจจง หรอเหนทกขนนอยางไรขอทานจงอธบายใหขาพเจาเขาใจ ม.ตอบวาเหนอนจจงหรอเหนทกขนนคอเหนแตฝง สงขารทงหลายทเปนฝายสงขตะสวนเดยวเหนอนตตานนคอเหน สองฝง คอบรรดาธรรมทงหลายทเปนฝายสงขตะคอสงขาร และ ธรรมทงหลายทเปนฝายอสงขตะทเรยกวาวสงขารคอพระนพพาน ดงแบบวาสพเพธมมาอนตตาธรรมทงหลายไมใชตวตน ภ.พดวาอายตนะภายใน๖อายตนะภายนอก๖ กระทบกนเขาแลวกดบไปไมใชตวตน แตใจทยงไมรความจรง

88

เหนเปนเราเปนเขาเปนของเรา ทเรยกวาตณหามานะทฏฐ จง เกดฉนทราคะและความอยากขนในเวลาทไดเหนและไดฟง หรอ ไดทราบดวยจมกลนกายและไดรดวยใจ ถาไมไดฟงคำสอนและ ไมไดฝกใจในธรรมของพระผมพระภาค กตองเหนผดอยอยางน ไมมเวลาร ม.พดวาขาพเจานกถงพระพทธภาษตในโสฬสปญหาท ตรสตอบเหมกะมาณพวา๑

อธ ทฏฐสตมต ดกอนเหมกะธรรมชาตคอพระ- วญญาเตสจเหมก นพพานเปนธรรมไมเคลอนคลาย ฉนทราควโนทน เปนทถายถอนความกำหนดพอใจ นพพานปทมจจต ในอารมณทนารกทงหลายอน ตนไดเหนแลวไดฟงแลวไดทราบ แลวดวยจมกลนกายและไดร แลวดวยใจในโลกน เอตทญญายเยสตาชนเหลาใดตรสรพระนพพานนน แลว ทฏฐธมมาภนพพตา เปนคนทมสตมธรรมไดเหนแลว ดบกเลสเสยได อปสนตา จ เต สทาชนเหลานนเปนผสงบระงบกเลสได ทกเมอ ตณณาโลเกวสต- ไดขามพนตณหาความอยากอนให ตกนต ตดอยในโลกเสยได

๑พระไตรปฏกเลม๒๕ขอ๔๓๒(ช.ส.๒๕/๔๓๒/๕๔๒)

89

90

ปฏ ปตต ป จฉ า ว ส ชน า

(ฉบบเดมพมพขนเมอ พ.ศ.๒๔๗๖)

91

92

ปฏปตตปจฉาวสชนา

ก.ถามวาผปฏบตศาสนาโดยมากปฏบตอยแคไหน? ข.ตอบวาปฏบตอยภมกามาพจรกศลโดยมาก ก.ถามวาทำไมจงปฏบตอยเพยงนน? ข.ตอบวา อธยาศยของคนโดยมากยงกำหนดอยในกาม เหนวากามารมณทดเปนสข สวนทไมดเหนวาเปนทกข จงได ปฏบตในบญกรยาวตถ มการฟงธรรม ใหทานรกษาศลเปนตน หรอภาวนาบางเลกนอย เพราะความมงเพอจะไดสวรรคสมบต มนษยสมบตเปนตน กคงเปนภมกามาพจรกศลอยนนเอง เบอง หนาแตกายแตกตายไปแลว ยอมถงสคตบางไมถงบาง แลวแต วบากจะซดไป เพราะไมใชนยตบคคลคอยงไมปดอบาย เพราะ ยงไมบรรลโสดาปตตผล ก.ถามวากทานผปฏบตทดกวานไมมหรอ? ข.ตอบวามแตวานอย ก.ถามวานอยเพราะเหตอะไร? ข.ตอบวา นอยเพราะกามทงหลายเทากบเลอดในอก ของสตว ยากทจะละความยนดในกามได เพราะการปฏบตธรรม

93

ละเอยด ตองอาศยกายวเวก จตตวเวก จงจะเปนไปเพออปธ- วเวก เพราะเหตนแลจงทำไดดวยยากแตไมเหลอวสย ตองเปน ผเหนทกขจรงๆจงจะปฏบตได ก. ถามวา ถาจะปฏบตเพยงภมกามาพจรกศล ดไม แปลกอะไรเพราะเกดเปนมนษยกเปนภมกามาพจรอยแลว สวนการปฏบตจะใหดกวาเกากตองใหเลอนชนเปนภมรปาวจรหรอ อรปาวจรแลโลกอดรจะไดแปลกจากเกา? ข.ตอบวาถกแลวถาคดดคนนอกพทธกาลทานกได บรรลฌานชนสงๆ กมคนในพทธกาลทานกไดบรรลมรรคแล ผลมพระโสดาบนนแลพระอรหนตโดยมาก นเรากไมไดบรรลฌาน เปนอนสคนนอกพทธกาลไมได แลไมไดบรรลมรรคผล เปนอน สคนในพทธกาลไมได ก.ถามวาเมอเปนเชนนจกทำอยางไรด? ข.ตอบวาตองทำในใจใหเหนตามพระพทธภาษตทวา๑

มตตาสขปรจจาคา ถาวาบคคลเหนซงสขอนไพบลย ปสเสเจวปลสข เพราะบรจาคซงสขมประมาณนอย เสยไซร. จเช มตตาสข ธโร บคคลผมปญญาเครองทรงไวเมอ สมปสสวปลสข เลงเหนซงสขอนไพบลยพงละเสย ซงสขมประมาณนอย ก.ถามวาสขมประมาณนอยไดแกสขชนดไหน?

๑พระไตรปฏกเลม๒๕ขอ๘(ข.ข.๒๕/๗/๙)และ

พระไตรปฏกเลม๒๕ขอ๓๑(ข.ธ.๒๕/๓๑/๕๓)