1

रलव समबनधमा यववथा रन बो ववधयवो

परता वा : रलवो ववोा स र ववता र रन तथा सरकषित, नयवनमत, भरपरदो र परभा वोा री रपमा रलव सवा ो सञचा लन र , ररा समबनधमा आवशयवो यववथा रन वा ञछीयव भएो लन ,

सघीयव ससरदलन यव ऐ बा एो छ ।

पररचछरद–१

परा रकषमभो

१. सकषिपत ा म र परा रमभ: )१( यवस ऐो ा म "रलव ऐ, २०७६" रहो छ।

)२( यव ऐ तरनत परा रमभ ह छ। २. पररभा षा :ववषयव वा परसङगलन अोो अथन लन ा रमा यवस ऐमा ,-

(ो) “अनधोा रपतर” भनना लन रदफा २८ ो परदफा )२( बम कषिम िा री रररएो यवा तरा अनधोा रपतर समझ पछन ।

(ख) “ोा यवन ोा री सनमनत” भनना लन रदफा ९ बम कषिमो ोा यवन ोा री सनमनत समझ पछन ।

(र) “भा डा तथा शलो )टया ररफ( वोता ब” भनना लन रदफा १९ बम कषिमो रलवो भा डा तथा शलो )टया ररफ( वोता ब समझ पछन ।

(घ) “ढवा ी” भनना लन रलन दवा रा ररर यवा तरीरणटा वा मा लन सा मा ो ढवा ी समझ पछन ।

(ङ) “ढवा ी शलो” भनना लन यवा तरीरणटा वा मा लन सा मा ो ढवा ीमा लन रा इएो शलो समझ पछन र स शरदलन मा लन सा मा लन ड, अलन ड वा था ा नतरण ररदा न ो शलो लन ा ग भएमा स शलोलन ा ई समत िा छ।

(च) “त वोएो ” वा “त वोए बम कषिम” भनना लन यवस ऐ अनतरन त बो नयवम वा ववनयवममा त वोएो वा त वोए बम कषिम समझ पछन ।

(छ) “परा पो (ोनसा इी)” भनना लन रलव रनसरदमा परा पो भी िनएो यवकषि समझ पछन ।

(ि) “परषो (ोनसा इर)” भनना लन रलव रनसरदमा परषो भी िनएो यवकषि समझ पछन र स शरदलन परषोो रपमा ढवा ीोा लन ा नर ब डन लन ा ई मा लन सा मा कषिममा लन रा यवकषिलन ा ई समत िा छ ।

(झ) “ब डन ” भनना लन रदफा ३ बम कषिम था पा भएो पा लन रलव ब डन समझ पछन ।

(ञ) “भा डा ” भनना लन यवा तरीलन ा ई रलव सवा पलन ध ररा ए बा पत नलन इ भा डा रोम समझपछन ।

(ट) “मनतरा लन यव” भनना लन भौनतो पवा न धा र तथा यवा ता यवा त मनतरा लन यव समझ पछन ।

2

(ठ) “मा लन सा मा ” भनना लन ोनटर, पयवा लन ट, िीविनत वा अनयव ो मा लन वत समझ पछन र स शरदलन ो िीविनत वा मा लन वतलन ा ई एोनतरत ररी ढवा ी रन ो लन ा नर परयव र ररर यवत परोा रोा सा ध वा सयवनतरलन ा ई समत िा छ ।

)ड( “यवा तरी” भनना लन वटोट वा अनधोा रपतर नलन ई रलन ो मा धयवमबा ट यवा तरा र यवकषि समझ पछन ।

(ढ) “यवा तरीरणटा ” भनना लन यवा तरा ो नसलन नसलन ा मा यवा तरीलन आफसर लन रो मा लन सा मा समझ पछन र स शरदलन रदता न ररी ब डन लन ा ई कषिममा लन रा इएो यवा तरीरणटा लन ा ई समत िा छ।

(ण) “रलन ” भनना लन यवनतरो सहा यवता बा ट नलन ोमा चल सा वन िनो सवा री सा ध समझ पछन र स शरदलन मटर रलन तथा म रलन लन ा ई समत िा छ।

(त) “रलव” भनना लन यवा तरीो आवतिा वत रन वा यवा तरीरणटा वा मा लन सा मा ो ढवा ी र रलन वा तयवसो ो भा र समझपछन र स शरदलन रदहा यवोा वत, सयवनतर, सरचा वा सा धलन ा ई समत िा छ:- (१) रलवसर समबकषनधत िनम, रख, नसमा ा िा कषचनह, पखा न लन , (२) नलन ो वा तयवत नलन ोो ो वहसा र स नलन ो मा नथ चल रलन ,

इकषनि र ततसमबनधी सब सा मा , (३) रलवो परयव िो लन ा नर परयव र ररर सा इनडङग, यवा डन र शा खा , (४) रलवो परयव िो लन ा नर परयव र ररर सब वोनसमोा ववदयत आपनतन र

ववतरणो लन ा नर नमा न ण रररएो सयवनतर, (५) रलवो परयव िो लन ा नर नमा न ण रररएोा र नलन ङग टो, टश,

ोा यवा न लन यव, र रदा म, ोा यवन शा लन ा , अपता लन , सरिा रह, ोा रखा ा , यवनतर तथा औिा र, सडो तथा रललन ी, नरीिण ो ठा , ववशरा म रह, पा ीधा रा , पा ी आपनतन यवनतर, ोमन चा री आवा स, यवा तर भ ि रह, ोमन चा रीोा पररवा रोा लन ा नर था पा रररएोा ोलन र अनयव नमा न ण सरचा ,

(६) ो सडोमा रलवो परयव िो लन ा नर परयव रमा लयवा इएोा सब सवा री सा ध ।

(थ) “रलव परशा सो”भनना लन रदफा ६१ बम कषिम नयवि भएो रलव परशा सो समझ पछन ।

(रद) “रलव रनसरद” भनना लन ब डन लन ढवा ीो लन ा नर मा लन सा मा वीोा र ररपनछ िा री र रनसरद समझपछन ।

(ध) “रलव टश”भनना लन रलन र वोएर यवा तर तथा मा लन सा मा ओरा ल र चढा था समझ पछन ।

3

() “ववलन मब शलो” भनना लन रलवनभतरो ो ठा मा मा लन सा मा रा खन दरदइएो समयव यवनतत भए पनछ स मा लन सा मा रा ख बा पत लन ा ग शलो समझ पछन ।

(प) “वववरणपतर (फवा नडन ङग ट)” भनना लन मा लन सा मा ो ढवा ीो लन ा नर रदफा ४३ बम कषिम नधा न रण रररएो वववरणपतर समझ पछन ।

(फ) “टश परमख” भनना लन टशो परमख भई ोा म रन त वोएो ब डन ो ोमन चा री समझ पछन ।

पररचछरद–२

ब डन ो था पा तथा ोा म, ोतन यव र अनधोा र

३. ब डन ो था पा : (१) रलवो ववोा स र ववता र ररी सरकषित, नयवनमत, भरपरदो, तरीयव र परभा वोा री रपमा रलव सवा सञचा लन र , ररा ोा म समतो लन ा नर पा लन रलव ब डन था पा रररएो छ ।

(२) ब डन ो ोनरीयव ोा यवा न लन यव ोा ठमा डौ पतयवोा मा रहछ र ब डन लन आवशयवोता असा र पा लन नभतर शा खा ोा यवा न लन यव वा अनयव ोा यवा न लन यव ख ल सकछ ।

४. ब डन वशा नसत र सरदठत सथा ह ः (१) ब डन अववनछनन ततरा नधोा रवा लन ा वशा नसत र सरदठत सथा ह छ ।

(२) ब डन ो ोा म ोा रवा हीो ननमतत यवसो एटा छट ट छा प ह छ ।

(३) ब डन लन यवकषि सरह चलन अचलन समपकषतत परा पत रन , पयव र रन , बचनबख रन वा अनयव ो वोनसमलन यववथा प रन सकछ ।

(४) ब डन लन यवकषि सरह आफ ा मबा ट ा नलन स िर रन र ब डन पर पन स ही ा मबा ट ा नलन स िर लन ा ग सकछ ।

(५) ब डन लन यवकषि सरह ोरा र रन , ोरा र बम कषिमो अनधोा र परयव र रन तथा रदा वयवतव नवा न ह रन सकछ ।

५.ब डन ो रठ: )१( ब डन मा रदहा यव बम कषिमोा अधयवि र सरदयव रहछ:- (ो ) भौनतो पवा न धा र तथा यवा ता यवा त मनतरी वा रा जयवमनतरी-अधयवि

(ख) सकषचव, अथन मनतरा लन यव - सरदयव

(र) सकषचव, दय र,वा कषणजयव तथा आपनतन मनतरा लन यव - सरदयव

(घ) सकषचव, ोा , नयवा यव तथा ससरदीयव मा नमलन ा मनतरा लन यव - सरदयव

(ङ) सकषचव, रह मनतरा लन यव - सरदयव

(च) सकषचव, मनतरा लन यव - सरदयव

(छ) सकषचव, सघीयव मा नमलन ा तथा सा मा नयव परशा स मनतरा लन यव-सरदयव

(ि) ोमतीमा पा च बषन ो अभव भएोा चा टन डन एोा नटनट

वा मा नयवता परा पत कषशिण सथा बा ट बा कषणजयव वा यववथा प

4

ववषयवमा ोमतीमा ा तो तह ततीणन ररोा र समबकषनधत

ितरमा ोमतीमा रदश बषन ो अभव हा नसलन ररोा यवकषिहर

मधयवबा ट पा लन सरोा रलन म यव ररो एो िा - सरदयव

(झ) मा नयवता परा पत कषशिण सथा बा ट इकषनिनयवररङ ववषयवमा ोमतीमा

ा तो ततर ततीणन ररोा र समबकषनधत ितरमा ोमतीमा रदश

वषन ो अभव हा नसलन ररोा इकषनिनयवरहर मधयवबा ट पा लन

सरोा रलन म यव ररोा एो िा मवहलन ा सवहत रदईिा - सरदयव

(ञ) रलव परशा सो - सरदयव-सकषचव

(३) परदफा )२( ो खणड )ि( र )झ( बम कषिमम ीत सरदयवो परदा वनध चा र वषन ो ह छ।

(४) परदफा (३) मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन ो म ीत सरदयवलन आफ परदीयव कषिममवा री परा ररमा , ब डन ो वहत ववपरीत ो ोा म ररमा , खरा ब आचरणमा लन ा रमा वा ोा यवन िमता ो अभा व भएमा पा लन सरोा रलन निलन ा ई ि सो बखत सरदयवो परदबा ट हटा सकछ।

तर तयवसरी हटा अकषघ निलन ा ई आफ सफा इ पश र मा नसव मौोा बा ट वकषञचत ररर छ।

(५) ब डन ो म ीत सरदयवो परद ो ोा रणबा ट ररि ह आएमा बा ोी अवनधो लन ा नर मा तर म यव ररी ररि था ो पनतन रररछ।

६. ब डन ो ोा म, ोतन यव र अनधोा रः यवस ऐमा अनयवतर कषललन कषखत ोा म, ोतन यव र अनधोा रोा अनतररि ब डन ो ोा म, ोतन यव र अनधोा र रदहा यव बम कषिम ह छः-

(ो) रलव तथा रलव सवा समबनधी ीनत नमा न ण ररी ोा यवा न नवयव र , ररा , (ख) ब डन ो बा वषन ो यव िा , ोा यवन करम तथा बिट वीोत र , (र) ब डन अनतरन त सञचा नलन त यव िा तथा ोा यवन करम अरम र मलयवा ङक र , ररा , (घ) रलव समबनधी ोा म ोा रवा हीलन ा ई नयवनमत तथा यववकषथत र , (ङ) ोा यवन ोा री सनमनतबा ट पश भएोा परता व पर छलन फलन ररी वीोत र , (च) ब डन ो ववनयवम बा , )छ( ब डन ो नरद कषशोा , ोा यवन ववनध र मा परदणड बा ई लन ा र र , (ि) त वोए बम कषिमोा अनयव ोा म र , ररा ।

७. ब डन ो बठो र नणन यव : (१) ब डन ो बठो छ मवहा मा ोमतीमा एो पटो बछ।

(२) ब डन ो बठो अधयविलन त ोो नमनत, समयव र था मा बछ ।

(३) ब डन ो सरदयव-सकषचवलन बठोमा छलन फलन ह ववषयवो सची बठो ब भनरदा ोमतीमा चौवीस घणटा अरा व सबसरदयवलन ा ई पलन ध ररा प छ।

5

(४) ब डन ो ोलन सरदयव सङ खयवा ो ोमतीमा एोा न परनतशत सरदयवहर पकषथत भएमा ब डन ो बठोो लन ा नर रणपरो सङ खयवा परो मा नछ ।

(५) ब डन ो बठोो अधयविता ब डन ो अधयविलन र निो अपकषथनतमा ब डन ोा सरदयवहरलन आफहरमधयवबा ट छा ो सरदयवलन र छ ।

(६) ब डन ो बठोमा बहमतो रा यव मा नयव ह छ र मत बरा बर भएमा बठोमा अधयविता र यवकषिलन नणा न यवो मत दरदछ।

(७) ब डन लन ब डन ो ोा मसर समबकषनधत ो ववजञलन ा ई ब डन ो बठोमा भा र नलन आमनतरण रन सकछ ।

(८) ब डन ो नणन यव ब डन ो अधयविता र यवकषिलन परमा कषणत ररी सरदयव-सकषचवलन सरकषित सा थ रा खन प छ ।

(९) ब डन ो बठो समबनधी अनयव ोा यवन ववनध ब डन आफलन नधा न रण रर बम कषिम ह छ ।

(१०) ब डन ो अधयवि तथा सरदयवलन ब डन ो बठोमा भा र नलन ए वा पत त वोए बम कषिमो बठो भतता पा छ ।

८. बठोमा भा र नलन पा : ब डन ो बठोमा छलन फलन ह ो ववषयवमा निी वा थन भएो ब डन ो अधयवि र सरदयवलन स ववषयवमा ह बठोमा भा र नलन पा छ ।

पररचछरद-३

ोा यवन ोा री सनमनतो रठ तथा ोा म, ोतन यव र अनधोा र

९. ोा यवन ोा री सनमनत: (१) यवस ऐमा अनयवतर ललन कषखत भएो मा बा हो ब डन ो तफन बा ट समपणन ोा म रन ो लन ा नर एो ोा यवन ोा री सनमनत रहछ ।

(२) ोा यवन ोा री सनमनतमा रदहा यव बम कषिमोा अधयवि र सरदयव रहछ:- (ो) सकषचव, मनतरा लन यव - अधयवि

(ख) सह-सकषचव, अथन अनतरा लन यव - सरदयव

(र) सह-सकषचव, दय र, वा कषणजयव तथा आपनतन मनतरा लन यव - सरदयव

(घ) सह-सकषचव, ोा , नयवा यव तथा ससरदीयव मा नमलन ा मनतरा लन यव-सरदयव

(ङ) सह-सकषचव, रह मनतरा लन यव - सरदयव

(च) सह-सकषचव,सघीयव मा नमलन ा तथा सा मा नयव परशा स मनतरा लन यव - सरदयव

(छ) सहसकषचव, मनतरा लन यव - सरदयव

(ि) मा नयवता परा पत कषशिण सथा बा ट इकषनिनयवररङग ववषयवमा ोमतीमा

ा तो ततर ततीणन ररोा र समबकषनधत ितरमा ोमतीमा पा च

वषन ो अभव हा नसलन ररोा इकषनिनयवरहर मधयवबा ट मनतरा लन यवलन

म यव ररो एोिा - सरदयव

(झ) रलव परशा सो -सरदयव-सकषचव

6

(३) रदफा )२( ो खणड )ि( बम कषिमम ीत सरदयवो परदा वनध चा र वषन ो ह छ। (४) परदफा (३) मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन ो म ीत सरदयवलन आफ

परदीयव कषिममवा री परा ररमा , ब डन ो वहत ववपरीत ह ो ोा म ररमा , नि खरा ब आचरणमा लन ा रमा वा निमा ोा यवन िमता ो अभा व भएमा मनतरा लन यवलन निलन ा ई ि सो बखत सरदयवो परदबा ट हटा सकछ ।

तर तयवसरी हटा अकषघ निलन ा ई आफ सफा ई पश र मा नसव मौोा बा ट वकषञचत ररर छ।

(५) ोा यवन ोा री सनमनतमा म ीत सरदयवो परद ो ोा रणबा ट ररि ह आएमा बा ोी अवनधो लन ा नर म यव ररी ररि था ो पनतन रररछ ।

१०. ोा यवन ोा री सनमनतो ोा म, ोतन यव र अनधोा रः ोा यवन ोा री सनमनतो ोा म, ोतन यव र अनधोा र रदहा यव बम कषिम ह छः-

(ो) रलव तथा रलव सवा समबनधी ीनत तिन मा ररी वीोनतो लन ा नर ब डन समि पश र ,

(ख( बा वषन ो यव िा , ोा यवन करम तथा बिट तयवा र ररी ब डन समि पश र , (र) ब डन ो ववनयवमो मयवौरदा तिन मा ररी ब डन समि पश र , (घ) रलव परशा सोबा ट परा पत भएोा परता व मधयव ब डन मा पश रन प परता व वीोनतो

लन ा नर ब डन समि पश र ,

(ङ) ब डन बा ट भएो नणन यव ोा यवा न नवयव र , ररा , )च( रलवो परयव िो लन ा नर िनम, िनममा नथ वा िनमम ी ो भव, र रदा म, यवा डन ,

टश, टलन , पोरण, सडो, रलव लन ा इ वा आवशयवो अनयव सरचा बा वा नमा न ण र , ररा ,

)छ( रलवो परयव िो लन ा नर रदी, खहर वा अनयव ो पा ीो परवा ह मा नथ वा म ी पलन वा ट रलन नमा न ण वा ममन त र वा रलवो तलन , मा थी वा छवा ट ो सडो,

रललन ी वा बा ट लन िा ो लन ा नर तयवता रदी, ख लन ा , खहर वा पा ीो परवा ह वा सडो, रललन ी वा बा ट पररवतन र वा अोो तफन बा ट लन िा समबनधी ोा म र , ररा ,

)ि( रलवो ोा मसर समबकषनधत ववदयतयवनतर, ववदयत आपनतन र ववतरणो लन ा नर ो सरचा नमा न ण, सञचा लन वा ममन त र , ररा ,

)झ( रलवो परयव िो लन ा नर ो सरचा , टनलन फ लन ा इ तथा अनयव सववधा नमा न ण वा पररवतन र तथा हटा वा परनतथा प र , ररा ,

)ञ( रलव सञचा लन सर समबकषनधत नमा न ण, ममन तसमभा र, सधा रो लन ा नर आवशयवो प अनयव ोा यवन र , ररा ,

(ट( ब डन बा ट परतयवा यव कषित वा नरद कषशत ोा म ोा रवा ही र , ररा ,

7

(ठ) त वोए बम कषिमोा अनयव ोा म र , ररा ।

११. ोा यवन ोा री सनमनतो बठो र नणन यवः (१) ोा यवन ोा री सनमनतो बठो अधयविलन त ोो नमनत, समयव र था मा आवशयवोता असा र बछ ।

(२) ोा यवन ोा री सनमनतो सरदयव-सकषचवलन बठोमा छलन फलन ह ववषयवो सची बठो ब भनरदा ोमतीमा चौवीस घणटा अरा व सरदयवहरलन ा ई पलन ध ररा प छ ।

(३) ोा यवन ोा री सनमनतो ोलन सरदयव सङ खयवा ो ोमतीमा एोा न परनतशत सरदयवहर पकषथत भएमा बठोो लन ा नर रणपरो सङ खयवा परो मा नछ ।

(४) ोा यवन ोा री सनमनतो बठोो अधयविता अधयविलन र निो अपकषथनतमा स सनमनतोा सरदयवहरलन आफहरमधयवबा ट छा ो सरदयवलन र छ ।

(५) ोा यवन ोा री सनमनतो बठोमा बहमतो रा यव मा नयव ह छ र मत बरा बर भएमा बठोो अधयविता र यवकषिलन नणा न यवो मत दरदछ।

(६) ोा यवन ोा री सनमनतलन समबकषनधत ववषयवो ो ववजञलन ा ई बठोमा भा र नलन आमनतरण रन सकछ।

(७) ोा यवन ोा री सनमनतो नणन यव अधयविता र यवकषिलन परमा कषणत ररी सरदयव-सकषचवलन सरकषित सा थ अनभलन ख ररी रा ख प छ।

(८) ोा यवन ोा री सनमनतो बठो समबनधी अनयव ोा यवन ववनध सनमनत आफलन नधा न रण रर बम कषिम ह छ।

(९) ोा यवन ोा री सनमनतो अधयवि तथा सरदयवहरलन बठोमा भा र नलन ए वा पत त वोए बम कषिमो बठो भतता पा छ।

१२. बठोमा भा र नलन पा ः ोा यवन ोा री सनमनतो बठोमा छलन फलन ह ो ववषयवमा निी वा थन भएो ोा यवन ोा री सनमनतो अधयवि वा सरदयवलन स ववषयवमा ह बठोमा भा र नलन पा छ ।

१३. पसनमनत रठ रन सकः )१( ोा यवन ोा री सनमनतलन यवस ऐ बम कषिम आफ ोा यवन सञचा लन रन ो लन ा नर आवशयवोता असा र पसनमनत रठ रन सकछ।

)२( परदफा )१( बम कषिम रदठत पसनमनतो ोा म, ोतन यव, अनधोा र तथा ोा यवन सञचा लन ोा यवन ववनध ोा यवन ोा री सनमनतलन नधा न रण रर बम कषिम ह छ।

8

पररचछरद-४

पा लन सरोा रो अनधोा र

१४. आरदश वा नरद श दरद सकः (१) पा लन सरोा रलन रलव तथा रलव सवा सञचा लन र समबनधमा ब डन लन ा ई आवशयवो नरद श दरद सकछ ।

(२) रलवो ो समपकषतत कसा भएो , ह लन ा रो वा तयवत समपकषतत पभ र रन मा अवर ध तपनन भएो रदकषखएमा पा लन सरोा रलन तयवत ोा यवन र क ब डन , ो यवकषि, सथा वा नोा यवलन ा ई आरदश दरदसकछ ।

(३) ब डन लन यव ऐ वा यवस ऐ अनतरन त बो नयवम ववपरीत ो ोा म ररमा वा रन लन ा रमा पा लन सरोा रलन तयवत ोा म र क आरदश दरद सकछ ।

(४) पा लन सरोा रलन सा वन िनो वहतलन ा ई धयवा मा रा खी आवशयवो रदखमा यवस ऐ बम कषिम ब डन लन दरदएो ो आरदश पणन वा आकषशो रपमा बरदर रन सकछ ।

(५) पा लन सरोा रलन पा लन रा िपतरमा सचा परोा श ररी ब डन लन ा ई नतन बझा प ो वा सब भा डा मधयव त वोएो अवथा मा तयवत भा डा ो खा स यवकषि वा वरन लन नतन बझा प ररी छट दरद सकछ ।

१५. ववरदशी भनममा रलव सवा सञचा लन : (१) पा लन सरोा रलन एो वा एो भनरदा बढी ववरदशी रा षटरो भनमसमम वा ववरदशी रा षटरलन पा लन ो भनमसमम वा पा लन ो भनम भएर अोो ववरदशी रा षटरमा िा ररी रलव सवा सञचा लन र वा ररा समबनधमा पा रपररोता ो आधा रमा आवशयवो यववथा रन सकछ ।

(२) परदफा (१) ो परयव िो लन ा नर पा लन सरोा रलन समबकषनधत ववरदशी रा षटरसर समझौता ररी रलव सवा सञचा लन ोा आधा र, शतन , तररोा तथा ोा यवन ववनध नधा न रण रन सकछ ।

(३) परदफा (२) बम कषिम ववरदशी रा षटरसर समझौता भई ववरदशी रा षटरो रलव सवा पा लन नभतर सञचा लन ह भएमा स रलव सवा पा लन नभतर सञचा लन हरदा ोा बखत परचनलन त पा लन ोा ो यववथा लन ा र ह छ ।

१६. सरिा इोा ई रठ रन सकः (१) ब डन लन अर ध ररमा पा लन सरोा रलन रलवो सरिा ो लन ा नर छटट सरिा इोा ई रठ रन सकछ ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो सरिा इोा ई रठ भएसमम पा लन सरोा रलन रलवो सरिा ो यववथा र छ ।

(३) परदफा (१) बम कषिम रठ ह सरिा इोा ई समबनधी अनयव यववथा त वोए बम कषिम ह छ ।

9

पररचछरद-५

रलवो िा च तथा भा डा नधा न रण

१७. रलव सञचा लन रन िा चबझ ररा प ः ब डन लन रलव सञचा लन रन परा ववनधो तथा सरिा ो दविो णलन पयवि भए वा भएो समबनधमा ववशषजञदवा रा समयव समयवमा आवशयवो िा चबझ ररा प छ।

१८. भा डा तथा शलो त कः )१( ब डन लन यवा तरीो भा डा र यवा तरीरणटा , मा लन सा मा ो ढवा ी तथा ववलन मब शलो त कछ।

(२) परदफा )१( बम कषिम ब डन लन ववलन मब शलो लन ा ग अवथा त ोी स परयव िो लन ा नर वतो वरीोरण र छ ।

(३) परदफा (१) बम कषिम त वो भा डा र शलो समबनधी वववरण भा डा तथा शलो )टया ररफ( वोता बमा ललन ख रन प छ।

)४( परदफा )१( बम कषिम भा डा तथा शलो त क आधा र त वोए बम कषिम ह छ ।

१९. भा डा तथा शलो )टया ररफ( वोता बो यववथा ः ब डन लन भा डा तथा शलो समबनधी यववथा लन ा ई नयवनमत र यववकषथत रन भा डा तथा शलो )टया ररफ( वोता बो यववथा र छ ।

२०. समयव ता नलन ोा र भा डा ो रदर सा वन िनो रन प : ब डन लन रलन आइपग तथा परथा र समयव ता नलन ोा र एटा टशबा ट अोो टशसमम पग लन ा ग भा डा रदर समबकषनधत यवा तरीो िा ोा रीो लन ा नर सा वन िनो रन प छ।

पररचछरद-६

चा लन ो अमनतपतर समबनधी २१. अमनतपतर नलन ई रलन चलन ा ह ः ोसलन रलन चा लन ो वा सहचा लन ो अमनतपतर परा पत ररी

रलन चलन ा हरद।

२२. रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतरः (१) रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर नलन चा ह यवकषिलन त वोएो वववरण खलन ा ई रलव परशा सो समि नवरद दरद प छ।

)२( परदफा )१( बम कषिम परा पत भएो नवरद िा चबझ ररदा न रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर दरद पयवि रदखमा रलव परशा सोलन त वोए बम कषिम रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर दरदछ।

)३( रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर तथा वीोरण रदतर, खा रिी र अनयव यववथा त वोए बम कषिम ह छ।

२३. रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो यव गयवता ः )१( रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर परा पत रन रदहा यव बम कषिमो यव गयवता परो ह प छः­

)ो( ोमतीमा मा धयवनमो तह (रदश ि ड रदई) वा स सरह ततीणन ररो ,

10

)ख( ब डन बा ट मा नयवता परा पत परकषशिण सथा बा ट रलन चलन ा यव गयव भएो परमा णपतर परा पत ररो ,

)र( रलन चा लन ोो होमा ोमतीमा पा च वषन सहचा लन ोो रपमा ोा म ररो ।

)२( परदफा )१( मा ि सो ोरा लन कषखएो भएता पन रदहा यवो ो यवकषिलन रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर परा पत रन सकछः-

)ो( रलन चा लन ोो होमा पचचीस वषन र सहचा लन ोो होमा बीस वषन मर परो र पचा स वषन मर परा भएो ,

)ख( छा र र र भएो , मा नसो असनतलन वा ररङगटा लन ा ग वा अचा ो मछा न ह वोनसमो र र लन ा रो ,

)र( आखा ो रदखन शकषि ोमि र भई चमा परयव र ररदा न पन सा मा नयव तवरलन रदखन शकषि ठीो भएो ,

)घ( सा धा रण धवी, सोत वा आवा ि सनन सक ररी स ा ई समबनधी अपा ङगता भएो ,

)ङ( रा त , हररयव , पहलन िता रङगहर तरनत छटया सक ररी दविरद ष भएो ,

)च( रतनध भएो , )छ( हा त वा खटटा शकषिवह भई ोा म दरद सक भएो ।

२४. रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर परा पत रन पश रन प ोा रिा त: रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर परा पत रन रदहा यव बम कषिमोा ोा रिा त पश रन प छ :-

)ो( पा लन ी ा रररोता ो परमा णपतरो परनतनलन वप,

)ख( ब डन बा ट मा नयवता परा पत परकषशिण सथा बा ट रलन चलन ा यव गयव भएो परमा णपतरो परनतनलन वप,

)र( पा लन सरोा रदवा रा मा नयवता परा पत कषचवोतसोलन निो वा यव परीिण ररी दरदएो नर नरता ो परमा णपतर,

)घ( त वोए बम कषिमोा अनयव ोा रिा त ।

२५. अनयव यवकषिलन ा ई अमनतपतर दरद ह ः रलन चा लन ो वा सहचा लन ोलन रलन चलन ा ो ननमतत आफ अमनतपतर अनयव यवकषिलन ा ई दरद हरद ।

२६. मा रदो वा अनयव लन ा र परदा थन सव ररी रलन चलन ा ह ः रलन चा लन ो र सहचा लन ोलन मा रदो वा अनयव ो परोा रो लन ा र परदा थन सव ररी रलन चलन ा हरद।

11

पररचछरद-७

वटोट तथा अनधोा रपतर समबनधी २७. वटोट वा अनधोा रपतर ववा यवा तरा रन ह ः ोसलन वटोट वा अनधोा रपतर नलन ई रलव पलन ट

फमन मा परवश रन वा रलन बा ट यवा तरा रन हरद ।

२८. वटोट वा अनधोा रपतर िा री र ः (१) रलन बा ट यवा तरा रन चा ह यवकषिलन ा ई यवा तरा बा पतो भा डा नतरपनछ ब डन लन त ोो ढा चा मा वटोट िा री रररछ ।

(२) परदफा (१) मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन ब डन लन ो यवकषिलन रलन बा ट यवा तरा रन भा डा नतन प ररी त वोए बम कषिम अनधोा रपतर िा री रन सकछ।

(३) यवा तरीलन रलन बा ट यवा तरा रन लन ा ग भा डा नतरी वटोट खरीरद रन वा स परयव िो लन ा नर अनधोा रपतर परा पत रन प छ ।

(४) ब डन लन यवा तरीो सववधा ो लन ा नर रलव टशमा अट मवटो वटोट भकषणडङ मनस था पा ररो भए यवा तरीलन रनतयव टश सममो लन ा ग भा डा नतरी तयवत मकषशबा ट वटोट नलन सकछ ।

२९. यवा तरा ो लन ा नर इनोा र रन सवो: (१) ब डन लन रदहा यवो अवथा ोा ो यवकषिलन ा ई रलन बा ट यवा तरा रन ो लन ा नर इनोा र रन सकछः-

(ो) सरवा र र लन ा रो , (ख) मा नसो सनतलन ठीो भएो , (र) सा लन ा रो अवथा मा रहो , (घ) शोा परद हनतयवा रधा री, (ङ) रलन बा ट यवा तरा ररदा न वा यवमा परनतोलन असर प भी कषचवोतसोलन

नसफा ररस ररो , (च) रलवो समपकषतत कसा ी र वा यवा तरा मा अवर ध पर यवा शोा परद

वकरयवा ोलन ा प रदकषखएो ।

(२) परदफा (१) मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन ब डन लन आवशयवोता असा र सरवा र र लन ा रो , मा नसो सनतलन ठीो भएो वा सा लन ा रो यवकषिलन ा ई अर यवकषिबा ट अलन गर रा खी यवा तरा रन अमनत दरद सकछ ।

(३) परदफा (१) मा कषललन कषखत ो यवकषिलन ब डन लन ा ई झकया ई वटोट वा अनधोा रपतर नलन एो , रलन मा परवश ररो वा यवा तरा ररो पा इएमा वटोट िा चोीलन निो वटोट वा अनधोा रपतर रदद रन वा निलन ा ई ि सो बखत रलन बा ट ओरा ल सकछ ।

३०. त वोएो बा ट परयव र रन प ः यवा तरीलन ब डन दवा रा त वोएो बा ट बा ट मा तर आवत िा वत रन प छ ।

12

३१. वटोट रदद तथा रोम वफता न : वटोट रदद र तथा रदद रररएो वटोटो भा डा वा पतो रोम वफता न र समबनधी यववथा भा डा तथा शलो )टया ररफ( वोता बमा ललन ख रर बम कषिम ह छ।

३२. वटोट तथा अनधोा रपतर िा च र : (१) ब डन लन रलन मा यवा तरा र ो यवकषिलन वटोट वा अनधोा रपतर परयव र ररी यवा तरा रर वा ररो समबनधमा िा च रन वटोट िा चोीो यववथा र छ ।

(२) यवा तरीलन यवा तरा शर भएरदकषख अनतयव भएसमम वटोट वा अनधोा रपतर आफ सा थमा रा खन प छ र वटोट िा चोीलन मा रो बखत तयवत वटोट वा अनधोा रपतर तरनत रदखा प छ ।

(३) ववरदशीलन यवा तरा ररदा न वटोट वा अनधोा रपतरो अनतररि रा हरदा ी वा यवा तरा अमनतपतर (टरा भलन डोमनट) समत आफ सा थमा रा खन प छ ।

३३. भा डा असलन र : (१) वटोट िा चोीलन रदहा यवो अवथा मा रलन बा ट यवा तरा र यवकषिसर भा डा बा पत रदहा यव बम कषिमो रोम र वटोट वा अनधोा रपतर नलन ए बा पत लन ा ग भा डा बरा वरो थप रोम ततोा लन असलन र छ :-

(ो) ो यवकषिलन वटोट वा अनधोा रपतर नलन ई वा परयव र भइसोो वटोट वा अनधोा रपतर परयव र ररी यवा तरा ररो रदकषखएमा निलन यवा तरा परा रमभ ररो ठा रदकषख निो रनतयवसममो लन ा ग भा डा ,

(ख) ो यवकषिलन वटोट वा अनधोा रपतरमा कषललन कषखत शरणीभनरदा मा नथललन शरणीमा यवा तरा ररो रदकषखएमा निलन नतन प वा तववो भा डा मधयव निलन नतरो वा अनधोा रपतर बम कषिम सववधा पा एो भा डा ोटा ई बा ोी भा डा ।

(२) ो यवा तरीलन परदफा (१) बम कषिम परा रोम वटोट िा चोीलन ा ई बझा सोमा वटोट िा चोीलन निलन ा ई ि सो बखत रलन बा ट ओरा ल सकछ ।

(३) ो यवा तरीलन परदफा (१) बम कषिमो परा रोम वटोट िा चोीलन ा ई बझा एमा वा बझा इनोा र ररमा वटोट िा चोीलन निलन ा ई टशमा ओरा लन ी सरिा ोमीो नयवनतरणमा रा खी स ो नलन कषखत िा ोा री टश परमखलन ा ई दरद प छ ।

(४) परदफा (३) बम कषिम परा पत भएो नलन कषखत िा ोा री िा चबझ ररदा न मा नसव रदकषखएमा टश परमखलन भा डा नत यवकषिलन ा ई भा डा तथा स बरा बरो थप रोम बझा आरदश ररी पचचीस हिा र रपयवा समम िररबा ा रन सकछ ।

(५) परदफा (४) बम कषिम टश परमखलन ररो नणन यव पर कषचतत बझ यवकषिलन स नणन यव भएो नमनतलन पतीस दरदनभतर समबकषनधत कषिललन ा अरदा लन तमा प रा वरद दरद सकछ ।

13

पररचछरद-८

यवा तरी रणटा ो ढवा ी र िनतपनतन ३४. यवा तरीरणटा ो ढवा ी: )१( ो यवा तरीलन भा डा तथा शलो )टया ररफ( वोता वमा ललन ख रररए

बम कषिमो ढवा ी शलो नतरी ब डन समि यवा तरीरणटा रदता न ररी रलन बा ट यवा तरीरणटा ढवा ी ररा सकछ।

)२( परदफा )१( मा ि सो ोरा लन कषखएो भएता पन रदहा यवो वत यवा तरीरणटा ो रपमा ढवा ी रन सवो छः-

)ो( ढवा ीो लन ा नर परचनलन त ोा बम कषिम परनतबनध लन रा इएोा वत,

)ख( खतरा ो परदा थन वा हा नोा रो वत,

)र( ठलन आोा र भएो वा अतयवनधो रहरौ वत,

)घ( एो मलन ोबा ट अोो मलन ोमा भनसा र महसलन लन ा ग मा लन सा मा वा वत ढवा ी ररदा न भनसा र महसलन नतररएो मा लन सा मा वा वत,

)ङ( त वोए बम कषिमोा िीविनत वा अनयववत।

)३( परदफा )१( मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन यवा तरीलन त वोए बम कषिमो ढवा ी शलो लन ा ग ररी छट दरदएोा वत ढवा ी शलो नतरी यवा तरीरणटा ो रपमा आफ सा थमा लन िा पा छ ।

)४( परदफा )१( बम कषिमयवा तरीरणटा रदता न ररदा न ब डन लन नधा न रण रर बम कषिमो ढा चा मा रदता न रनसरद िा री रन प छ ।

(५) परदफा (४) बम कषिम िा री र रदता न रनसरदमा रदहा यवोा ोरा ललन ख भएो ह प छः-

)ो( यवा तरीरणटा ो सखयवा र स ो तौलन , (ख) ढवा ीो लन ा नर यवा तरीरणटा कषिममा नलन एो नमनत र समयव, (र) यवा तरीरणटा चलन ा भएो र पर यवा था वा टश, (घ) ढवा ी र शलो समबनधी अनयव आवशयवो ोरा ।

(६) ो यवा तरीलन परदफा (२) ो खणड (ो), (ख) र (ङ) बम कषिमो ो बत वा िीविनत लन ोा ई नछपा ई रलन बा ट ढवा ी ररो पा इएमा रलव ोमन चा रीलन ततोा लन आ अकषघललन टशमा तयवता यवा तरी र वत वा िीविनत ओरा लन ी तयवत वत वा िीविनत ढवा ी र यवा तरीलन ा ई परचनलन त ोा बम कषिम ोा रवा हीो लन ा नर समबकषनधत अनधोा रपरा पत अनधोा री समि पठा प छ ।

३५. यवा तरीरणटा ढवा ीो लन ा नर इनोा र रन सक: रदता न ररो यवा तरीरणटा ो ो था ो पयवा वोङग तरटीपणन भएो , रा मर सर पयवा वोङग रररएो वा िनत भएो पि रदकषखएमा ब डन लन तयवत यवा तरीरणटा ढवा ीोा लन ा नर इनोा र रन सकछ ।

14

३६. ब डन कषिममवा र ह : यवा तरीलन ब डन समि रदता न ररी आफ सा थमा लन रोा यवा तरीरणटा ब डन ोा ोमन चा रीो ोा रणबा ट हा न कसा ी भएो अवथा मा बा हो अनयव ोा रणलन भएो हा न कसा ी पर ब डन कषिममवा र ह छ ।

३७. यवा तरीरणटा समबनधी रदा वयवतव: )१( रदता न भएो यवा तरीरणटा ढवा ीो लन ा नर वीोा र रररएो समयवरदकषख हता नतरण भएसमम तयवत यवा तरीरणटा पणन वा आकषशो रपमा हरा एो , िनत भएो वा हता नतरणमा वढलन ा ई भएो समबनधमा ब डन िवा फरदही ह छ।

)२( परदफा )१( मा ि सो ोरा लन कषखएो भएता पन रदहा यवो ोा रणबा ट यवा तरीरणटा हरा एमा , िनत भएमा वा हता नतरणमा वढलन ा ई भएमा ब डन िवा फरदही ह छः­

)ो( यवा तरीो रलतीो ोा रणलन ,

)ख( ब डन ो रलती भएो मा बा हो यवा तरीलन दरदएो आरदशो ोा रणलन ,

)र( पवन घ षणा रररएोा टटफट ह सक यवा तरीरणटा भएो ोा रणलन ,

)घ( पयवा वोङग रन प यवा तरीरणटा पयवा वोङग रररएो वा रा मर सर पयवा वोङग रररएो ोा रणलन ,

)ङ( ब डन ो ोा ब बा वहरो पररकषथनत तपन भई तयवत पररकषथनतबा ट बचा रन सक ोा रणलन ।

(३) परदफा (२) मा कषललन कषखत ो ोा रणबा ट यवा तरीरणटा हरा एो , िनत भएो वा हता नतरण रन मा वढलन ा ई भएो परमा ण पर यवा भा र ब डन ो ह छ ।

३८. यवा तरीरणटा ो हता नतरणः (१) यवा तरीलन रदता न रनसरद पश ररी रोम बझा बा ोी भए स बझा ए पनछ मा तर टश परमखलन तयवत यवा तरीलन ा ई यवा तरीरणटा हता नतरण र छ ।

(२) परदफा (१) मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन ो यवा तरीलन रदता न रनसरद परतत रन सोो अवथा मा ो यवा तरीरणटा निो ह भनन ोरा मा टश परमख ववशवत भएमा निलन ा ई तयवत यवा तरीरणटा हता नतरण रन सवोछ ।

३९. यवा तरीरणटा हरा एो मा नः )१( ोयवा तरीलन रदता न भएो आफ यवा तरीरणटा पा ो लन ा नर समबकषनधत टश परमख समि अर ध ररो नमनतलन पनर दरद नभतर तयवत यवा तरीरणटा निलन ा ई हता नतरण ररमा वा ो अनधोा र परा पत अनधोा रीो कषिममा लन रा एमा तयवत यवा तरीरणटा हरा एो मा नछ।

)२( परदफा )१( बम कषिम हरा एो तीस दरदनभतर यवा तरीरणटा पा इएमा टश परमखलन समबकषनधत यवा तरीलन ा ई तरनत सचा दरदई तयवत यवा तरीरणटा बझा प छ । तयवसरी यवा तरीरणटा बझा एो मा स यवा तरीलन यवा तरीरणटा बा पत ो िनतपनतन नलन एो भए स रोम वफता न रन प छ।

)३( यवा तरा ररो नमनतलन पता लन ीस दरदनभतर समबकषनधत यवा तरीलन यवा तरीरणटा मा र रन आएमा त वोएो परवकरयवा परा ररी तयवत यवा तरीरणटा मा ब डन ो वा नमतव ोा यवम रन सवोछ।

15

४०. यवा तरीरणटा हरा ए, िनत भए वा हता नतरण रन वढलन ा ई भए बा पतो िनतपनतन ः (१) ो यवा तरीरणटा पणन वा आकषशो रपमा हरा एमा वा िनत भएमा स वा पत ब डन लन समबकषनधत यवकषिलन ा ई नतन प िनतपनतन रदहा यव बम कषिम ह छ :-

(ो) यवा तरीरणटा ो मलयव घ षणा ररी ढवा ी ररो मा घ वषत मलयवो आधा रमा , (ख) खणड (ो) बम कषिम मलयव घ षणा रररएो मा तयवत यवा तरीरणटा ो

रनतयव था ो परचनलन त बिा र मलयवो आधा रमा , (र) खणड (ख) बम कषिम रनतयव था ो परचनलन त बिा र मलयव खल सोमा

तयवत यवा तरीरणटा ो वा तववो मलयवो आधा रमा ।

(२) परदफा (१) ो खणड (ख) वा (र) बम कषिम मलयव नधा न रण ररदा न तयवत यवा तरीरणटा रदता न ररदा न ो अवथा मा रहो यवा तरीरणटा ो वोनसम र रणतरलन ा ई समत आधा र मा नछ ।

(३) ो यवा तरीरणटा हरा ई वा िनत भई ब डन लन स ो िनतपनतन नतन प भएमा परदफा (१) मा कषललन कषखत िनतपनतन पलन ध ररा ई हरा एो वा िनत भएो यवा तरीरणटा ो ढवा ी शलो र अनयव शलो नलन एो भए स समत वफता न रन प छ ।

(४) ो यवा तरीरणटा ो हता नतरण रन मा वढलन ा ई भएो ोा रणलन ो कसा ी वा िनत ह रएमा ब डन लन तयवत यवा तरीरणटा ो िनत बरा वरो रोम समबकषनधत यवकषिलन ा ई नतन प छ।

(५) ो यवा तरीरणटा ो आकषशो िनत भएो र हता नतरणमा वढलन ा ई समत भएो मा यवा तरीरणटा मा भएो िनत वा वढलन ा ईो आधा रमा िनतपनतन रदा वी रन सवोछ ।

(६) यवा तरीरणटा हता नतरण रन मा वढलन ा ई भएमा ब डन लन यवा तरीरणटा ो हता नतरण रन िनत दरद वढलन ा ई भएो ह स दरदरदकषख यवा तरीरणटा ो परनतवोलन पचा स रपयवा ोा रदरलन ह आ रोम िनतपनतन वा पत समबकषनधत यवकषिलन ा ई बझा प छ ।

तर तयवत िनतपनतन ो रोम बझा प दरद रदश दरद भनरदा बढी ह छ ।

४१. वा तववो मलयवो आधा रमा िनतपनतन दरद प ः यवस पररचछरदमा अनयवनतर ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन रदता न भएो ो यवा तरीरणटा ब डन ो ो अनधोा रीो वरदनयवत वा लन ा परवा हीबा ट हरा एमा , िनत भएमा वा हता नतरणमा वढलन ा ई भएमा ब डन लन यवा तरीरणटा ो वा तववो मलयव बरा बरो रोम िनतपनतन ो रपमा समबकषनधत यवकषिलन ा ई दरद प छ ।

४२. यवा तरीरणटा ो िनतपनतन ो लन ा नर नवरद दरद प : (१) यवस पररचछरद बम कषिम िनतपनतन मा र र यवकषिलन यवा तरीरणटा रदता न ररी ढवा ीो लन ा नर ब डन लन ा ई कषिममा लन रा एो नमनतलन पनर दरदनभतर रदहा यवो ो था मा फन त रलव परशा सो समि नवरद दरद प छः-

(ो) यवा तरीरणटा कषिममा लन रा इएो रलव टश, (ख) यवा तरीरणटा पग प रलव टश।

(२) परदफा (१) बम कषिम नवरद परा पत भएो नमनतलन पनर दरदनभतर रलव परशा सोलन नणन यव रररसक प छ।

16

(३) परदफा (२) बम कषिम रलव परशा सोलन ररो नणन यव पर कषचतत बझ यवकषिलन स नणन यव भएो नमनतलन पतीस दरदनभतर समबकषनधत कषिललन ा अरदा लन त समि प रा वरद दरद सकछ।

पररचछरद-९

मा लन सा मा ो ढवा ी र िनतपनतन ४३. ढवा ी ररर मा लन सा मा ो वववरणपतर पश रन प ः )१( रलन बा ट मा लन सा मा ढवा ी रन

चा ह परषोलन ब डन दवा रा नधा न ररत ढा चा मा वववरणपतर भरी समबकषनधत टश परमखसमि पश रन प छ।

)२( परदफा )१( बम कषिो वववरणपतर परषोलन पि रपमा भन प छ र पि रपमा वववरणपतर भरो ोा रणबा ट तपनन ह पररणा मपरनत ब डन िवा फरदही ह छ।

)३( परदफा (१) बम कषिम वववरणपतरमा ललन ख ररोा मा लन सा मा रदरत भए वा भएो समबनधमा टश परमखलन परषोो र हवरमा ततोा लन िा चबझ रन , ररा प छ।

)४( परदफा )३( बम कषिम िा चबझ ररदा न ो मा लन सा मा नषनधत ह वा ह इ भन ववषयवमा शोा तपनन भएमा टश परमखलन तयवत मा लन सा मा ो परीिण रन ो लन ा नर समबकषनधत नोा यवमा पठा प छ र तयवसरी परीिण ररदा न लन ा रो खचन परषोलन यवह न प छ।

(५) परदफा (४) बम कषिम परीिण ररदा न ो वत नषनधत भएो परमा कषणत भएमा टश परमखलन समबकषनधत यवकषिलन ा ई परचनलन त ोा बम कषिम ोा रवा हीो लन ा नर स वत सवहत समबकषनधत नोा यवमा पठा प छ ।

४४. ढवा ीो लन ा नर मा लन सा मा वीोा र र ः )१( मा लन सा मा ो आोा र, तौलन , परोनत वा त वोएो अनयव ो ोा रणलन ढवा ीमा ववशष ोदठा ई तपनन ह अवथा मा बा हो टश परमखलन ो मा लन सा मा ढवा ीो लन ा नर वीोा र र छ।

)२( परदफा )१( बम कषिम ढवा ीो लन ा नर मा लन सा मा वीोा र ररपनछ ब डन दवा रा नधा न ररत ढा चा मा रलव रनसरद दरद प छ।

)३( परदफा )२( बम कषिमो रलव रनसरदमा रदहा यवोा ोरा समत ललन ख रन प छः- )ो( परषोो परा ा म, थर, ठरा ा र समपोन मवर, )ख( मा लन सा मा ो वववरण,

)र( मा लन सा मा ो तौलन र तौलन खल सोमा अनयव िा ोा री, )घ( वा र लन ड भनरदा घटी भएो मा लन सा मा ो होमा पयवा ोिो सखयवा र

पयवा वोङगो वववरण,

)ङ( वववरणपतरसर सलन ग रररएोा ोा रिा तो वफहररत,

)च( रनतयव टशो ा म, )छ( परा पोो परा ा म, थर, ठरा ा र समपोन मवर, (ि) अनयव आवशयवो ोरा हर ।

17

)४( मा लन सा मा ो ढवा ीोा लन ा नर आवशयवोता असा र एट वा छटटा छटट रलव रनसरद िा री रन सवोछ।

४५. रलव रनसरदमा िनतो सोत रन प ः पि रपमा िनतगरत रदकषख मा लन सा मा ढवा ीो लन ा नर वीोा र ररदा न तयवत मा लन सा मा ो अवथा रलव रनसरदमा ललन ख रन प छ।

४६. वा रो एकसलन वि नधा न रण रन सकः )१( ब डन लन वा रो अनधोतम एकसलन वि नधा न रण रन सकछ।

)२( परदफा )१( बम कषिम नधा न ररत अनधोतम एकसलन वि भनरदा बढी ह ररी ब डन लन ोपन मा लन सा मा रलन मा रा खी ढवा ी रन हरद।

४७. मा लन सा मा ो मलयव घ षणा ररी ढवा ी रन सवोः (१) ो मा लन सा मा ो मलयव रलव रनसरदमा घ षणा ररी ढवा ी रन सवोछ ।

(२) परदफा (१) बम कषिम मा लन सा मा ो मलयव घ षणा ररी ढवा ी ररा एो अवथा मा स बा पतो ढवा ी शलो भा डा तथा शलो )ट यवा ररफ( वोता बमा ललन ख भए बम कषिम ह छ।

४८. ढवा ी तथा अनयव शलो बझा प ः (१) परषोलन मा लन सा मा ढवा ी रर बा पत लन ा ग ढवा ी शलो ब डन लन ा ई बझा प छ ।

(२) परदफा (१) बम कषिम परषोलन बझा प ढवा ी शलो बझा ई बा ोी रहो अवथा मा तयवत ढवा ी शलो परा पोलन बझा प छ ।

(३) परा पो कषिममवा र ह प ोा रणबा ट तपनन ववलन मब शलो तथा र रदा म बा पत वा ो मा लन सा मा तौलन ररदा न लन ा ग शलो परा पोलन बझा प छ ।

४९. परषो कषिममवा र ह ः (१) ब डन ो ो ोमन चा रीो रलन त ोा यवन वा तरटीलन बा हो ो ोा रिा त भएो वा अपयवा न पत भएो ोा रणबा ट ह िा हा न कसा ी परनत परषो वयव कषिममवा र ह छ।

(२) ो मा लन ा सा मा पयवा वोङग रररएो वा रा मर सर पयवा वोङग रररएो ोा रणबा ट तपनन ह पररणा मो लन ा नर परषो कषिममवा र ह छ र स ो ोा रणबा ट रलवमा ो हा ी कसा ी ह रएमा तयवत हा ी कसा ीो िनतपनतन समत परषोलन यवह न प छ।

५०. मा लन सा मा ो हता नतरणः (१) रनतयव था मा मा लन सा मा परपनछ परा पोलन रलव रनसरद पश ररी समबकषनधत टशबा ट मा लन सा मा नलन सकछ ।

तर परा पोलन रलव रनसरद पश रन सोो अवथा मा समबकषनधत टश परमखलन निो पररचयवपतर वा अनयव परमा णोा आधा रमा पन मा लन सा मा हता नतरण रन सकछ ।

)२( समबकषनधत टश परमखलन मा लन सा मा ो हता नतरण ररदा न परा पोबा ट मा लन सा मा बझो भरपा ई ररा ई निबा ट ो रोम परा पत रन प भए स समत बकषझनलन ई मा लन सा मा हता नतरण र छ।

18

)३( परदफा )१र )२( मा ि सो ोरा लन कषखएो भएता पन परा पोलन आफ मा लन सा मा रदहा यवो था बा ट बकषझनलन प छः-

)ो( ब डन ो सपरीविणमा रह प अवथा मा समबकषनधत अनधोा रीलन ा ई ोा बम कषिम निो था मा वा र रदा ममा बझा एो मा तयवत था बा ट,

)ख( सखखा बनरदररा ह वा ोनटर फरट टश नभतरो निी वा सरोा री र रदा म वा नयवा न त परश ध ितर (एकसप टन पर सनसङ ि ) िता ितरमा बझा एो मा तयवत था बा ट।

)४( रनतयव था मा मा लन सा मा आइपरो पता लन ीस दरद नभतर स मा लन सा मा बकषझनलन परा पो आएमा तयवत मा लन सा मा ो वा नमतव, हता नतरण लन रा यवतोा अनयव यववथा त वोए बम कषिम ह छ।

५१. मा लन सा मा बझ इनोा र रन सकः ो मा लन सा मा िनत भएो ोरा शङका लन ा रमा परा पोलन तयवत िनतो िा च ररसमम मा लन सा मा बझ इनोा र रन सकछ ।

५२. मा लन सा मा समबनधी रदा वयवतवः (१) रलव रनसरदमा कषललन कषखत मा लन सा मा पर वा आकषशो रपमा हरा एो , िनत भएो वा हता नतरण रन मा वढलन ा ई भएो समबनधमा ब डन कषिममवा र ह छ ।

(२) परदफा (१) मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन रदहा यवो ोा रणबा ट मा लन सा मा हरा एमा , िनत भएमा वा हता नतरणमा वढलन ा ई भएमा ब डन कषिममवा र ह छः-

(ो) पयवा वोङग रन प परोनतोा मा लन सा मा पयवा वोङग रररएो वा रा मर सर पयवा वोङग रररएो ,

(ख) रदता न भए बम कषिमो मा लन सा मा परषोलन लन ड ररो वा परा पोलन अलन ड ररो ,

(र) रलन त वा अपणन वववरणपतर भरी मा लन सा मा पठा एो , (घ) परषो वा परा पोो अर धमा खललन ा वा रबा ट मा लन सा मा ढवा ी

ररा एो , (ङ) मा लन सा मा ो खरा वीबा ट वा ो मा लन सा मा ो परोनतबा ट (ित

भा कषचएर, नबगरर, ोवहएर, सखखा भएर वा खर रएर) पणन वा आकषशो रपमा िनत भएो ,

(च) ोा ब बा वहरो पररकषथनत तपनन भई ब डन लन तयवत पररकषथनतबा ट बचा रन सोो ,

(छ) ब डन ो अमनत ववा िीविनतो ढवा ी ररो ।

(३) परदफा (२) मा कषललन कषखत ो ोा रणबा ट मा लन सा मा हरा एो , िनत भएो वा हता नतरणमा वढलन ा ई भएो ह भनन ोरा परमा कषणत र भा र ब डन ो ह छ ।

19

५३. मा लन सा मा हरा एो मा नः मा लन सा मा हता नतरण र समयव नधा न रण भएो मा तयवसरी नधा न ररत समयव भिा भएो पनर दरद र समयव नधा न रण भएो मा रलव रनसरद िा री भएो नमनतलन तीस दरदनभतर मा लन सा मा हता नतरण ररमा मा लन सा मा हरा एो मा नछ ।

५४. मा लन समा हता नतरणमा वढलन ा ई भएो मा नः रदहा यवो समयवनभतर परा पोलन ा ई मा लन सा मा हता नतरण रन सोमा मा लन सा मा हता नतरणमा वढलन ा ई भएो मा नछः-

(ो) मा लन सा मा बझा प समयव नधा न रण भएो मा तयवसरी नधा न ररत समयवनभतर, (ख) खणड (ो) बम कषिम समयव नधा न रण भएो मा रलव रनसरद िा री भएो नमनतलन

तीस दरदनभतर ।

५५. मा लन सा मा हरा एमा वा िनत भएमा वा हता नतरण रन वढलन ा ई भएमा स वा पतो िनतपनतन ः मा लन सा मा हरा एमा वा िनत भएमा वा हता नतरण रन वढलन ा ई भएमा स वा पतो िनतपनतन समबनधी यववथा रदफा ४० मा कषललन कषखत यवा तरीरणटा समबनधमा भएो यववथा बम कषिम ह छ।

५६. मा लन सा मा ो िनतपनतन ो लन ा नर नवरद दरद प : (१) यवस पररचछरद बम कषिम िनतपनतन मा र रन चा ह परषो वा परा पोलन तयवत मा लन सा मा ढवा ीोा लन ा नर टश परमखलन ा ई कषिममा लन रा एो नमनतलन पता लन ीस दरदनभतर रदहा यवो ो था मा फन त रलव परशा सो समि नवरद दरद प छः-

(ो) ढवा ीो लन ा नर मा लन सा मा कषिममा लन रा इएो रलव टश, (ख) मा लन सा मा पग प रलव टश ।

(२) परदफा (१) बम कषिम नवरद परा पत भएो नमनतलन पतीस दरदनभतर रलव परशा सोलन नणन यव रररसक प छ ।

(३) परदफा (२) बम कषिम रलव परशा सोलन ररो नणन यव पर कषचतत बझ यवकषिलन स नणन यव भएो सचा पा एो नमनतलन पतीस दरदनभतर समबकषनधत कषिललन ा अरदा लन तमा प रा वरद दरद सकछ।

पररचछरद-१०

रदघन टा ो िा च तथा रदा वयवतव

५७. रलन रदघन टा ो सचा दरद प ः )१( रलन सञचा लन ो नसलन नसलन ा मा रदघन टा भई ोसो मतयव भएमा , च टपटो लन ा रमा , ो समपकषततो िनत भएमा वा रलन िनतगरत भएमा रलव ोमन चा रीलन तयवत रदघन टा भएो था बा ट सबभनरदा कषिोो टश परमख तथा रलव सरिा ोा यवा न लन यवमा र टश परमख तथा रलव सरिा ोा यवा न लन यवलन रलव परशा सो तथा समबकषनधत कषिललन ा परशा स ोा यवा न लन यवमा वा कषिोो परहरी ोा यवा न लन यवमा तरनत सचा दरद प छ।

)२( परदफा )१( बम कषिम सचा परा पत भएपनछ रलव परशा सो तथा कषिललन ा परशा स ोा यवा न लन यवलन स रदघन टा ो बा रमा तरनत मनतरा लन यवलन ा ई सचा दरद प छ।

20

५८. पा लन सरोा रलन िा चबझ रन वा ररा सकः रलन रदघन टा ोा समबनधमा सचा परा पत भएपनछ रदघन टा ो रा कषमभयवन ता लन ा ई दविरत ररी पा लन सरोा रलन परचनलन त ोा बम कषिम तयवत रदघन टा ो िा चबझ रन वा ररा सकछ ।

५९. ब डन आफलन िा चबझ रन वा ररा सकः रदफा ५८ मा ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन रलव सञचा लन ो नसलन नसलन ा मा भएो सा मा नयव रदघन टा ोा समबनधमा ब डन आफलन तयवत रदघन टा ो िा चबझ रन वा ररा सकछ ।

६०. पचा र खचन , िनतपनतन वा वोररयवा खचन पलन ध ररा प ः (१) रलन रदघन टा बा ट ो यवकषिलन ा ई ो वोनसमो हा न वा कसा ी पग रएमा ब डन लन नि वा निो मतयव भएो मा मतोो कषिोो होवा लन ा लन ा ई रदहा यव बम कषिमो रोम पचा र खचन , िनतपनतन वा वोररयवा खचन बा पत पलन ध ररा प छः-

(ो) ो यवकषिलन ा ई च टपटो लन ा रो मा च टपटोो कषथनत ववचा र ररी औषनधपचा र खचन वा पत एोलन ा ख रपयवा समम,

(ख) ो यवकषिो अङगभङग भएो मा नो भई ोा म लन ा ग भएमा स अङगभङग बा पत परतयवो अङगो रदईलन ा ख पचा स हिा र रपयवा र तयवत अङग ोा म लन ा ग भए घा खचन बा पत एोलन ा ख पचा स हिा र रपयवा समम,

(र) ो यवकषिो मतयव भएो मा वोररयवा खचन बा पत रदई लन ा ख रपयवा र िनतपनतन बा पत पा चलन ा ख रपयवा समम,

(घ) रदघन टा बा ट ो यवकषिो समपकषतत हा न कसा ी भएमा तयवत हा न कसा ी भए बा पत पा च लन ा ख रपयवा समम ।

(२) परदफा )१( मा ि सो ोरा लन कषखएो भएता पन रदहा यवो ो ोा रणबा ट यवा तरीो मतयव वा अङगभङग भएमा वा यवा तरी घा इत भएमा तयवत िनतपनतन बा पत ो रोम दरदइछः-

)ो( यवा तरीलन आतमहतयवा ररमा वा आतमहतयवा र परयवा स ररमा , )ख( यवा तरीो आफ रलती वा हलन चकरा इो ोा रणलन ,

)र( यवा तरीो ो आपरा नधो ोा यवन बा ट,

)घ( यवा तरीलन मा रदो परदा थन वा लन ा र औषध सव ररी वा बह स भई ररो ो ोा रणबा ट,

)ङ( ो यवा तरीो परा ोनतो ोा रण वा ो र र वा अनयव ो औषध पचा रो ोा रणबा ट।

(३) यवस रदफा बम कषिम ब डन लन ररो नणन यव पर कषचतत बझ यवकषिलन स नणन यवो सचा पा एो नमनतलन पतीस दरदनभतर समबकषनधत चच अरदा लन तमा प रा वरद दरद सकछ ।

21

पररचछरद-११ रलव परशा सो तथा ोमन चा री समबनधी

६१. रलव परशा सोो नयवकषिः )१( ब डन ो परशा सोीयव परमखो रपमा ोा म रन पा लन सरोा रलन एोिा रलव परशा सोो नयवकषि र छ ।

(२) परदफा (१) बम कषिम रलव परशा सोो परदमा नयवि ह रदहा यव बम कषिमो यव गयवता परा भएो ह प छ: -

(ो) मा नयवता परा पत कषशिण सथा बा ट इकषनिनयवररङ ववषयवमा ोमतीमा ा तो ततर पा नध हा नसलन ररो ,

(ख) सडो वा रलव यवा ता यवा तो ितरमा ोमतीमा रदश वषन ो अभव हा नसलन ररो ,

(र) पतीस वषन मर परा भएो ।

)३( परदफा )१( बम कषिम रलव परशा सोो नयवकषि भएसममो लन ा नर पा लन सरोा रलन सघीयव निा मती सवा अनतरन तो पा लन इकषनिनयवररङग सवा ो रा िपतरा वङकत परथम शरणीो अनधोतलन ा ई रलव परशा सोो ोा म र ररी त क सकछ।

)४( रलव परशा सोो परदा वनध बढीमा चा र वषन ो ह छ।

)५( परदफा )४( मा ि सो ोरा लन कषखएो भएता पन रलव परशा सोलन आफ परदीयव कषिममवा री परा ररमा , ब डन ो वहत ववपरीत ो ोा म ोा रवा ही ररमा , नि ो खरा ब आचरणमा लन ा रमा वा निमा ोा यवन िमता ो अभा व भएमा पा लन सरोा रलन त वोए बम कषिमो परवकरयवा परा ररी ि सो बखत रलव परशा सोो परदबा ट हटा सकछ।

)६( परदफा )५( बम कषिम निलन ा ई परदबा ट हटा अकषघ सफा ई पशर मा नसव मौोा दरद प छ।

)७( रलव परशा सोो पा ररशरनमो, सववधा तथा सवा ोा अनयव शतन त वोए बम कषिम ह छ।

६२. रलव परशा सोो परदमा नयवकषिो लन ा नर अयव गयवता : रदहा यवो ो यवकषि रलव परशा सोो परदमा नयवकषि ह यव गयव ह छ : -

(ो) रर पा लन ी ा रररो,

(ख) सा ठी वषन मर परा भएो , (र) बो तथा ववततीयव सथा ो ऋण नतन सोी ोा लन सचीमा परो , (घ) भरिा चा र, िबरिती ोरणी, मा व बचनबख तथा ओसा रपसा र, लन ा र औषध

नबकरी ववतरण तथा ओसा र पसा र, समपकषतत शदधीोरण, रा हरदा ी रदरपयव र, अपहरण समबनधी ोसर वा नतो पत रदकषखअनयव फौिरदा री ोसरमा सिा यव पा ई वा

22

ो ोसरमा िनम ोरद वा बीस वषन वा स भनरदा बढी ोरदो सिा यव पा ई तयवत फसलन ा अकषनतम भएो ,

(ङ) मा नसो सनतलन ठीो भएो , )च( ो ववरदशी मलन ोो था यवी आवा सीयव अमनत परा पत ररो , )छ( ो लन ा भो परदधा रण ररो ।

पिीोरण: यवस खणडो परयव िो लन ा नर "लन ा भो परद" भनना लन नवा न च वा म यवदवा रा पनतन ररर रा िीनतो परद बा हो सरोा री ो षबा ट पा ररशरनमो वा सववधा पा परद समझ पछन ।

६३. रलव परशा सोो ोा म, ोतन यव र अनधोा रः रलव परशा सोो ोा म, ोतन यव र अनधोा र रदहा यव बम कषिम ह छः-

(ो) ब डन तथा ोा यवन ोा री सनमनतबा ट भएोा नणन यव ोा यवा न नवयव र ररा ,

(ख) ब डन ो बिट, अलपोा लन ी तथा रदीघन ोा लन ी यव िा र वा वषन ो ोा यवन करम तयवा र ररी ोा यवन ोा री सनमनत समि पश र ,

(र) ब डन ो वीोत यव िा तथा ोा यवन करम ोा यवा न नवयव र , (घ) ब डन ो लन ा नर आवशयवो ोमन चा री नयवकषिो लन ा नर नसफा ररस र , (ङ) ब डन तथा ोा यवन ोा री सनमनतबा ट वीोत ह प परता व तयवा र ररी पश र , (च) ब डन अनतरन त सञचा नलन त यव िा तथा ोा यवन करमो ोा यवा न नवयवो अरम र ,

ररा , (छ) त वोए बम कषिमो अनयव ोा म र ।

६४. ोमन चा री समबनधी: (१) ब डन मा आवशयवो सखयवा मा ोमन चा री रहछ ।

(२) परदफा (१) बम कषिमोा ोमन चा रीो नयवकषि, पा ररशरनमो, सववधा तथा सवा ोा शतन हर ववनयवममा त ो बम कषिम ह छ।

(३) ब डन लन यवस रदफा बम कषिम ोमन चा रीो नयवकषि ररसममो लन ा नर ब डन ो अर धमा मनतरा लन यवलन आवशयवो सखयवा मा ोमन चा री ब डन मा ोा म र ररी ोा िमा खटा सकछ ।

(४) ब डन ो सरठ सरचा ो वीोनत मनतरा लन यवो नसफा ररसमा पा लन सरोा रलन र छ।

पररचछरद-१२

ब डन ो ो ष र लन खा परीिण

६५. ब डन ो ो षः )१( ब डन ो आफ एटा छट ो ष ह छ।

)२( परदफा )१( बम कषिमो ो षमा रदहा यवोा रोम रहछ :- )ो( पा लन सरोा रबा ट परा पत रोम,

)ख( ववरदशी यवकषि, सरोा र, अनतरा न वषटरयव सघ वा सथा बा ट परा पत रोम,

23

)र( यवा तरी भा डा वा ढवा ी शलोबा ट परा पत रोम, )घ( ब डन ो िगरा नलन ि वा भा डा मा दरदए बा पत परा पत रोम, )ङ( ब डन लन आिन ररो अनयव रोम।

(३) परदफा (१) ो खणड (ख) बम कषिमो रोम परा पत रन अकषघ ब डन लन पा लन सरोा र, अथन मनतरा लन यवो वीोनत नलन प छ ।

(४) ब डन ो समपणन खचन परदफा (२) बम कषिम ो षमा िममा भएो रोमबा ट यवह ररछ ।

(५) परदफा )१( बम कषिमो ो षमा रह रोम ब डन लन त ोो बङक तथा ववततीयव सथा समबनधी परचनलन त ोा बम कषिम था वपत "ो" वरन ो ो बा कषणजयव बङकमा खा ता ख लन ी िममा रररछ।

(६) ब डन ो खा ता ो सञचा लन त वोए बम कषिम ह छ । ६६. लन खा र लन खा परीिणः )१( ब डन ो आयव यवयवो लन खा परचनलन त ोा बम कषिम रा कषखछ।

)२( ब डन लन त वोए बम कषिम आयव यवयवो आनतररो लन खा परीिण तथा आनतररो नयवनतरण रन , ररा प छ।

)३( ब डन ो आयवयवयवो अकषनतम लन खा परीिण महा लन खा परीिोबा ट ह छ।

)४( मनतरा लन यवलन चा हमा ब डन ो आयव यवयवो लन खा तथा स सर समबकषनधत ोा रिा त ि सो बखत िा च वा िा च लन रा सकछ।

पररचछरद-१३

ोसर तथा सिा यव

६७. आरिा ी रन वा भयव तरा स रदखा ह : (१) ोसलन रलव वा रलन मा आर लन रा वा ववषफ टो परदा थन ओछया , रा खन वा ो परजवलन शीलन परदा थन वा ववदयतीयव धरा प (एमबस) बा ई आवा रममा वा सा वन िनो पयव रोा अनयव ो ोरा ो परयव रमा अवर ध पर यवा वा रलवो सञचा लन मा ो वोनसमो डर, तरा स, भयव रदखा ई बनरद रन वा ो वोनसमबा ट रलव अवरदध ररी वा ररा ई यवा तरीो आवा रममा बा धा पर यवा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई तयवत ोा यवन बा ट ोसो मतयव भएो मा परचनलन त ोा बम कषिम जयवा मा र सरह सिा यव र जयवा मरो भएरदश वषन समम ोरद र रदई लन ा ख रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

६८. रलव ोिा रन ह : (१) ोसलन रलव वा रलन ोिा ररी वा परयव र ह दरदई वा अनयव ो वोनसमलन हा न, कसा ी पर यवा ोा यवन रन , ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई रदश वषन समम ोरद र रदईलन ा ख रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

24

६९. रलव सवा लन ा ई िनत पर यवा ह : (१) ोसलन रलन रदघन टा ह सक ररी रलव वा रलन मा ो वत फया क, रलन ो नलन ोमा ढरा , ोा ठ वा अर ो वत रा खन, रलन ो नलन ो वा स समबनधी वोलन ा , ोा टा , कषलन पर आदरद कषझक, जवा इनटहर खोलन पा वा अर ोलन पिा न चलन ा , हरफर र वा बनरद र ोा यवन रन , ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई सा त वषन समम ोरद र एो लन ा ख रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

७०. बतती कषझक तथा नसा ा बरदल ह : (१) ोसलन रलव वा रलन ो ो नशा ा वा बतती लन ोा , चलन ा , कषझक, फरो ररी रदखा , बरदल, मट, हटा , खवोन िता रलन रदघन टा ह ो ोा यवन रन , ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई सा त बषन समम ोरद र एो लन ा ख रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

७१. सचा सयवनतर परयव र रन ह : (१) ब डन ो अनधोा रपरा पत यवकषि बा हो ोसलन अतयवा वशयवो ोा रण भई रलवो परयव िो लन ा नर िडा रररएोा ो सञचा र पोरणो परयव र वा हतिप रन , ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई छ मवहा समम ोरद र पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

७२. झरडा ,रा लन ी रलन ौि रन ह : (१) ोसलन रलवोा ोमन चा री वा यवा तरसर झरडा रन , रलन नभतर ह हललन ा रन वा ोसलन ा ई रा लन ी रलन ौि रन वा अशलीलन वा अपमा िो शरद परयव र रन हरद।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई छ मवहा समम ोरद र पचा सहिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

७३. बा धा अवर ध रन ह : (१) ोसलन रलवोा ोमन चा रीलन ा ई आफ परदीयव ोतन यव पा लन ा रन र क वा बा धा अवर ध नसिन ा र ोा यवन रन , ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई छ मवहा समम ोरद र पचा सहिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

७४. अमनतपतर नलन ई रलन चलन ा ह : (१) ोसलन रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर नलन ई रलन चलन ा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई छ मवहा समम ोरद र पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ।

७५. अनयव यवकषिलन ा ई अमनतपतर दरद ह : (१) ोसलन रलन चलन ा ो लन ा नर अनयव यवकषिलन ा ई आफलन परा पत ररो रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो अमनतपतर दरद हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई छ मवहा समम ोरद र पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

25

७६. मा रदो वा अनयव लन ा र परदा थन सव ररी रलन चलन ा ह : (१) ोसलन मा रदो वा अनयव लन ा र परदा थन सव ररी रलन चलन ा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई एो बषन समम ोरद र पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ।

७७. अनधोत रपमा वटोट नबकरी रन वा अनधोा रपतर ववतरण रन ह : (१) ोसलन ब डन ो अमनत बरर वटोट नबकरी वा अनधोा रपतर ववतरण रन , ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई रदई लन ा ख रपयवा समम िररबा ा ह छ।

७८. अनधोा रपतर वा वटोट सचयवा ह : (१) ोसलन रलन मा यवा तरा र , ररा परयव िो लन ा नर अनधोा रपतर वा वटोटो अो, अिर, नमनत वा यवह रा सचयवा ोा यवन रन ,ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

७९. झठ मा ररदा वी रन वा झठ वववरण दरद ह : (१) ोसलन यवा तरीरणटा वा मा लन सा मा हरा एो , ा नसएो , कसा ी भएो वा वफता न भएो भी ब डन समि झठ मा ररदा वी रन वा स ो लन ा नर झठ वववरण दरद वा दरद लन रा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई एो लन ा ख रपयवा समम िररबा ा ह छ।

८०. नषनधत था मा बसी यवा तरा रन ह : (१) ोसलन ब डन बा ट नषनधत था मा बसी यवा तरा रन हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

८१. यवा तरीलन ा ई झञझट दरद ह : (१) ोसलन रलन नभतर पसी यवा तरीलन ा ई अा वशयवो झञझट दरद हरद।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई बीस हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

८२. सा वन िनो सचा चयवा त , पोा ह : (१) ब डन ो ोमन चा री वा अनधोा रपरा पत यवकषि बा हो ोसलन रलव सञचा लन ो लन ा नर िा री रररएोा सा वन िनो सचा पोा , चयवा तन वा यवह रा ोरमट र वा सचयवा ोा यवन रन , ररा हरद ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

८३. रलन मा फ ह र फया क ह : (१) ोसलन रलव वा रलन मा धलन वा फ ह र वा यवा तरीमा नथ फ ह र वा अनयव ो वत फा ल ोा यवन रन , ररा हरद ।

26

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई पचा सहिा र रपयवा समम िररबा ा ह छ ।

८४. रलवो ोमन चा रीलन ा ई सिा यवः (१) रलवो ोमन चा रीलन रदहा यवो ो ोा यवन रन , ररा हरद: (ो) रनडरहो रलन ववा ोा रण र क वा रलन चलन ा अटर र वा रलन चलन ा

दरद अवर ध नसिन ा र , (ख) लन ा परबा ही वा हलन चकरयवा ई ररी यवा तरी वा रलवो ो समपकषततमा हा न कसा ी

पर यवा , (र) रलवो तफन बा ट दरदप ो ोा रिा त वा वववरण झठा बा ई दरद, (घ) ोा यवा न लन यव समयवमा मा रदो परदा थन सव र ।

(२) परदफा (१) बम कषिमो ोसर र रलवो ोमन चा रीलन ा ई रदहा यव बम कषिमो सिा यव ह छः-

(ो) खणड )ो( बम कषिमो ोसर ररमा पा च वषन समम ोरद र रदई लन ा ख रपयवा समम िररबा ा ,

(ख) खणड )ख( बम कषिमो ोसर ररमा नबर खलन ो होमा नबर असलन ररी नबर बम कषिम िररबा ा र पा च वषन समम ोरद, नबर खलन ो होमा पा च वषन समम ोरद र पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ,

(र) खणड )र( बम कषिमो ोसर ररमा छ मवहा समम ोरद र पचा स हिा र रपयवा समम िररबा ा ,

(घ) खणड )र( बम कषिमो ोसर ररमा पचा सहिा र रपयवा समम िररबा ा ।

(३) रलवो ोमन चा रीलन परदफा (१) मा कषललन कषखत ोसर बा हो यवस पररचछरद बम कषिमो ोसर मा न ो ोा यवन ररमा तयवत ोमन चा रीलन ा ई यवस पररचछरद बम कषिम ह सिा यवमा बीस परनतशत थप सिा यव ह छ ।

८५. रलवो समपकषतत हा न वा कसा ी पर यवा लन ा ई थप सिा यव : ोसलन रलवो समपकषतत च री ररमा , ववरा रमा वा अनयव ो परोा रलन हा न वा कसा ी पर यवा एमा परचनलन त ोा बम कषिम ह सिा यवमा पा च वषन समम थप ोरद र पचा स हिा र रपयवा समम थप िररबा ा ह छ।

८६. अनयव सिा यवः यव ऐमा अनयवनतर लन कषखए रदकषख बा हो यव ऐ वा यवस ऐ अनतरन त बो नयवम ववपरीत ो ोसर र यवकषिलन ा ई छ मवहा समम ोरद र एो लन ा ख रपयवा समम िररबा ा ह छ।

८७. दय र र वा मनतयवा रलन ा ई सिा यव : यवस पररचछरद बम कषिमो ोसरो दय र र वा स ोसरो मनतयवा रलन ा ई मखयव ोसररदा रलन ा ई ह सिा यवो आधा सिा यव ह छ।

27

८८. ववर भरा ई दरद प : यवस पररचछरद बम कषिमो ो ोसर ररदा न तयवत ोसरबा ट रलव, यवा तर वा अनयव ो यवकषिो समपकषततमा हा न कसा ी भएो मा मददा ह अनधोा रीलन तयवत हा न कसा ीो ववर समबकषनधत ोसररदा रबा ट भरा ई दरद प छ।

८९. सिा यव ह ः यवस ऐ बम कषिम ोसर ह अवथा मा बा हो अनयव अवथा मा रलन चा लन ो वा सहचा लन ोो ोा ब बा वहरो पररकषथनतबा ट रदघन टा भई हा ी कसा ी पग रएो रहछ भ तयवत रलन चा लन ो वा सहचा लन ोलन ा ई ो सिा यव ह छ।

९०. ततोा लन नयवनतरणमा नलन सक: (१) यवस पररचछरद बम कषिमो ोसर र यवकषिलन ा ई अनधोा रपरा पत अनधोा री वा रलवो ोमन चा रीलन ततोा लन नयवनतरणमा नलन सकछ ।

(२) परदफा (१) बम कषिम नयवनतरणमा नलन इएो यवकषिलन ा ई परचनलन त ोा बम कषिम ोा रवा ही रन अनधोा र परा पत अनधोा री वा रलव ोमन चा रीलन समबकषनधत अनधोा री वा ोा यवा न लन यवमा बझा प छ ।

(३) परदफा (२) बम कषिम बझा इएो यवकषि पर समबकषनधत अनधोा री वा ोा यवा न लन यवलन परचनलन त ोा बम कषिम मददा ो ोा रवा ही शर रन प छ ।

९१. मददा ह अनधोा री : (१) रदफा ६७, ६८, ६९, ७०, ८४ ो परदफा (१) ो खणड )ो( र)ख( र ८५ अनतरन तोा मददा ो शर ोा रवा ही र वोा रा र अनधोा र समबकषनधत कषिललन ा अरदा लन तलन ा ई ह छ।

(२) रदफा ७१, ७२, ७३, ७४, ७५, ७६, ८४ ो परदफा (१) ो खणड )र( र रदफा ८६ अनतरन तोा मददा ो शर ोा रवा ही र वोा रा र अनधोा र समबकषनधत कषिललन ा ो परमख कषिललन ा अनधोा रीलन ा ई ह छ ।

(३) रदफा ७७, ७८, ७९, ८०, ८१, ८२, ८३ र रदफा ८४ ो परदफा (१) ो खणड )घ( अनतरन तोा मददा ो शर ोा रवा ही र वोा रा र अनधोा र रलव परशा सोलन ा ई ह छ ।

९२. असनधा अनधोा रीः रदफा रदफा ९१ ो परदफा )३( अनतरन तो ोसरो असनधा र तहवोोा त पा लन सरोा रलन पा लन रा िपतरमा सचा परोा श ररी त ोो अनधोा रीलन र छ।

९३. प रा वरदः रदफा ९१ ो परदफा )२( र )३( बम कषिम मददा ह अनधोा रीलन ररो नणन यव पर कषचतत बझ यवकषिलन स नणन यव भएो सचा पा एो नमनतलन पतीस दरदनभतर समबकषनधत कषिललन ा अरदा लन तमा प रा वरद दरद सकछ ।

९४. पा लन सरोा रवा रदी ह ः रदफा ९१ ो परदफा )१( र )२( अनतरन तोा मददा पा लन सरोा रवा रदी भई चलछ र तयवत मददा मलन ोी फौिरदा री ोा यवन ववनध सवहता , २०७४ो असची-१ मा समा वश भएो मा नछ ।

९५. हरदमयवा रदः )१( रदफा ६७ अनतरन तो ोसरमा िवहलन सो पन िर लन ा गछ।

28

)२( रदफा ६८, ६९, ७०, ८४ ो परदफा (१) ो खणड )ो( र )ख( र ८५ अनतरन तो ोसरमा तयवत ोसर भएो नमनतलन छ मवहा ा घपनछ िर लन ा ग छ।

)३( परदफा )१( र )२( अनतरन तोा ोसर बा हो अनयव ोसरमा तयवत ोसर भएो नमनतलन ती मवहा ा घपनछ िर लन ा ग छ।

पररचछरद-१४

ववववध

९६. ोरा रमा नलन सवो: यवस ऐमा अनयवतर ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन यवस ऐ बम कषिमो यव गयवता परोा पा लन ी ा रररोबा ट रलन चा लन ो तथा सहचा लन ोो परदमा परदपनतन ह सोमा ब डन लन यव गयवता परोा ववरदशी ा रररोलन ा ई परचनलन त ोा बम कषिम त वोए बम कषिमो अवनध सममो लन ा नर ोरा रमा नयवकषि ररी ोा ममा लन रा सकछ ।

९७. सयवि लन रा ीमा रलव सञचा लन रन सकः ब डन लन पा लन सरोा रो पवन वीोनत नलन ई वरदशी वा ववरदशी लन रा ी ोता न सरो सयवि लन रा ीमा रलव नमा न ण वा ववता र रन वा रलव सवा सञचा लन रन सकछ।

९८. रलवो नमा न ण, ममन त, सञचा लन वा यववथा पो कषिममा दरद सकः (१) यवस ऐमा अनयवतर ि सो ोरा लन कषखएो भए ता पन ब डन लन पा लन सरोा रो पवन वीोनत नलन ई रलवो नमा न ण, ममन त, सञचा लन वा यववथा प समबनधी ो वा सब ोा म निी ितरो ो सथा दवा रा ररा आवशयवो रदखमा परचनलन त ोा बम कषिम तयवत सथा सर समझौता ररी स ोा म तयवस सथा लन ा ई कषिममा दरद सकछ।

(२) परदफा (१) बम कषिम ोा म रन दरदरदा स ोा मसर समबकषनधत ब डन ो हो भ र, वा नमतव वा कषिममा मा रहो ो सरचा , पोरण तथा समपकषतत तयवत सथा लन परयव र रन पा ररी दरद सकछ ।

(३) परदफा (१) बम कषिम समझौता ररदा न ब डन ो हो, भ र, वा नमतव वा कषिममा मा रहो सरचा , पोरण तथा समपकषततो परयव र समबनधी यववथा , समझौता ोा यवम रह अवनध, समझौता र पिलन पा परनतफलन र ततसमबनधी अनयव ोरा हर समझौता मा ललन ख भए बम कषिम ह छ।

(४) परदफा (१) बम कषिम समझौता र सथा लन समझौता ो अवनध समा पत भएपनछ आफलन परयव र ररो ब डन ो हो, भ र, वा नमतव वा कषिममा मा रहो ो सरचा , पोरण तथा समपकषतत समझौता मा त वोएो शतन बम कषिम ब डन लन ा ई वफता न रन प छ ।

(५) रलवो नमा न ण, ममन त, सञचा लन र यववथा प समबनधी अनयव ोरा समझौता मा ललन ख भए बम कषिम ह छ ।

९९. िमता भनरदा बढी रा खन ह ः रलन ो िमता भनरदा बढी यवा तरी तथा मा लन सा मा रा खी रलन चलन ा हरद ।

29

१००. नसट सरकषित रा खन प ः ब डन लन त वोए बम कषिमोा मरोा िषठ ा रररो, अपा ङगता भएोा यवकषि, बा लन बा नलन ोा , मवहलन ा तथा अशि यवकषिो लन ा नर त वोए बम कषिमो नसट सरकषित रा खन प छ ।

१०१. वचा नलन त परववनधदवा रा रलव सञचा लन रन सकः ब डन लन रलन चा लन ो तथा सहचा लन ो नबा ोमपयवटरोत वा वचा नलन त परववनधो मा धयवमबा ट त वोए बम कषिम रलव सवा सञचा लन रन वा ररा सकछ ।

१०२. वा ता वरण मतरी ह प ः ब डन लन वा ता वरण मतरी तवरलन त वोएो मा परदणड परा ररी रलव तथा रलव सवा सञचा लन रन प छ ।

१०३. सहयव र पलन ध ररा प ः यवस ऐो ोा यवा न नवयव रन र रलव तथा रलव सवा सचा र रपलन सञचा लन रन ो लन ा नर ब डन लन सरिा परबनध लन रा यवतोा अनयव ववषयवमा सहयव र मा र ररमा पा लन सरोा र वा समबदध नोा यवलन तयवत सहयव र पलन ध ररा प छ ।

१०४. िगरा परा पत ररा इ दरदः रलवो लन ा नर आवशयवो प िगरा ोसो निी भ रचलन मा रहो भए तयवस बा पतो िनतपनतन ब डन लन यवह ररी पा लन सरोा रलन परचनलन त ोा बम कषिम तयवत िगरा ब डन लन ा ई पलन ध ररा ई दरद सकछ ।

१०५. बीमा ररा प ः ब डन लन रलन , चा लन ो, सहचा लन ो, यवा तरी, यवा तरीरणटा , मा लन सा मा , रलवोा ोमन चा री लन रा यवत तसर पिो त वोए बम कषिम बीमा ररा प छ ।

१०६. अनधोा र परतयवा यव िः (१) ब डन लन यव ऐ वा यवस ऐ अनतरन त बो नयवम बम कषिम आफलन ा ई परा पत अनधोा रमधयव आवशयवोता असा र ोही अनधोा र ब डन ो अधयवि, सरदयव तथा ोा यवन ोा री सनमनतलन ा ई परतयवा यव ि रन सकछ ।

(२) ोा यवन ोा री सनमनतलन यव ऐ वा यवस ऐ अनतरन त बो नयवम बम कषिम आफलन ा ई परा पत अनधोा रमधयव आवशयवोता असा र ोही अनधोा र ोा यवन ोा री सनमनतो अधयवि, सरदयव तथा रलव परशा सो वा रदफा १३ बम कषिमो पसनमनत वा ब डन ो ो अनधोत ोमन चा रीलन ा ई परतयवा यव ि रन सकछ ।

(३) रलव परशा सोलन यव ऐ वा यवस ऐ अनतरन त बो नयवम बम कषिम आफलन ा ई परा पत अनधोा रमधयव आवशयवोता असा र ोही अनधोा र ब डन ो ो अनधोत ोमन चा रीलन ा ई परतयवा यव ि रन सकछ।

१०७. वा वषन ो परनतवरद पश रन प ः ब डन लन परतयवो आनथन ो वषन समा पत भएो नमनतलन ती मवहा नभतर रदहा यवोा ोरा हर खलन ा ई मनतरा लन यव समि वा वषन ो परनतवरद पश रन प छः-

(ो) आफलन वषन भरी समपा रद ररो ोा मो वववरण र स ो लन ा नर भएो खचन ,

(ख) ब डन ो आरा मी वषन ो ोा यवन यव िा र तयवसो लन ा नर आवशयवो प अमा नत बिट तथा स ो सर त,

30

(र) ब डन ो आमरदा ी र खचन ो वववरण, (घ) त वोए बम कषिमोा अनयव वववरण ।

१०८. परचनलन त ोा बम कषिम ह ः यवस ऐमा लन कषखए िनत ोरा मा यवस ऐ बम कषिम र अनयवमा परचनलन त ोा बम कषिमह छ ।

१०९. पा लन सरोा रसर समपोन ः ब डन लन पा लन सरोा रसर समपोन रा खरदा मनतरा लन यव मा फन त रा खन प छ।

११०. नयवम बा अनधोा रः पा लन सरोा रलन यवस ऐो ोा यवा न नवयव रन आवशयवो नयवम बा सकछ ।

१११. ववनयवम बा अनधोा रः )१( ब डन लन यव ऐ र यवस ऐ अनतरन त बोा नयवमो अधीमा रही आवशयवो ववनयवम बा सकछ ।

)२( परदफा )१( बम कषिम आनथन ो यवयवभा र प ववषयवमा ववनयवम बा रदा ब डन लन मनतरा लन यव मा फन त पा लन सरोा र, अथन मनतरा लन यवो वीोनत नलन प छ ।

)३( परदफा )१( बम कषिमो ववनयवम मनतरा लन यवबा ट वीोत भएपनछ लन ा र ह छ।