�1

ปฏจจสมปบาท ตอนท ๔

บรรยายวนท ๘ มถนายน ๒๕๕๔

ขอนอบนอมตอพระรตนตรย

สวสดครบทานผสนใจในธรรมะทกทาน

ทานทงหลายนงฟงธรรมกนงฝกความอดทน ใ ครทนไมไดกขยบไปขยบมา คงทนไม

ไหวอยแลวนะ เพราะธรรมชาตของรางกายน มนเปนทกข ทนไมได ตองขยบไปขยบมา นงฟง

ไปกขยบไปขยบมา แตอยาขยบใหนาเกลยด เดยวเพอนๆ จะวาเอา

วนน บรรยายสาระธรรมจากพระสตตนตปฎก ครงท ๔๔ ชอหวขอวา “ปฏจจสมปบาท

ตอนท ๔” เรองปฏจจสมปบาท พดมาแลว ๓ ครง ทผานมา ๓ ครงนน พดหลกการและความ

สำคญของปฏจจสมปบาท ซงผมไดยกขอความทพระพทธเจาตรสเอาไวในพระสตรตางๆ มา

ประกอบ ใ หทานทงหลายไดฟง เพอจะชวยใหเหนความสำคญของธรรมะหมวดน ความ

สำคญไดพดมา ๑๐ ขอดวยกน ความจรงมเยอะกวานมาก แตยกมาพอสมควร

ขอท ๑ เปนความจรงทไมขนกบการอบตของศาสดา

ขอท ๒ เปนธรรมะลกซงเหนอตรรกะ

ขอท ๓ เปนธรรมะทพระโพธสตวพจารณากอนจะตรสร

ขอท ๔ เปนธรรมะเทศนาสายกลาง

ขอท ๕ เปนสงทควรรอนประเสรฐ

ขอท ๖ การเหนปฏจจสมปบาทชอวาเหนธรรมะ

ขอท ๗ รปฏจจสมปบาทแลว จงไดชอวามสมมาทฏฐ

ขอท ๘ รปฏจจสมปบาทแลว จงไดชอวาเปนสมณะและเปนพราหมณแท

ขอท ๙ รปฏจจสมปบาทแลว จะหมดความสงสยในขนธอดต อนาคต หมดความ

สงสยในเรองในการทำกรรม เกดตายวนเวยน ชาตโนนชาตน เปนตน

�2

ขอท ๑๐ ถาไมรจกปฏจจสมปบาท กไมอาจพนจากอบาย ทคต วนบาต นรกไปได

ตอนนยงไมไปอบาย ถายงไมรจกปฏจจสมปบาท กไมแนเหมอนกน อบายภมยงปด

ไมได จนกวาจะรชดธรรมะหมวดน จงสามารถพนจากอบายได อนนเปนเรองความสำคญของ

ธรรมะหมวดน ทานทงหลายศกษาและฝกฝนปฏบตธรรม กเพอจะไดเหนธรรมะตามทเปนจรง

ไมเขาไปตดยดขางใดขางหนง ความรทชวยไมใหเขาไปตดยดขางใดขางหนง กคอความรเรอง

ธรรมะ เรองปฏจจสมปบาทนแหละ นเปนเรองความสำคญ ไ ดพดจบไปแลว วนนจะพด

หวขออนตอไป

!๓. สงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาท

วนนจะพดในหวขอทสาม คอ สงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาท กอนทจะเรยนร

ปฏจจสมปบาทแตละขอๆ แตละปจยาการ เพอเขาใจเหตและผลเชอมโยงกน ใหลกซงลงไป

กควรจะเขาใจสงทควรทราบพเศษเกยวกบปฏจจสมปบาทสกหนอย เปนขอควรรทพเศษ จะ

ชวยใหการเรยนรปฏจจสมปบาท เขาใจชดเจนยงขน ผมจะยกมาจากพระสตรตางๆ เอาเทาท

พอสมควร

!๓.๑ ปฏจจสมปบาทคออรยสจทใครๆ คดคานไมได

สงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาท ขอทหนง ปฏจจสมปบาทนน คออรยสจทใครๆ

คดคานไมได เราทงหลายทเปนชาวพทธ รวาธรรมะในพระพทธศาสนานนมหลายหมวด และ

หมวดทสำคญ คอ หมวดอรยสจ อรยสจม ๔ ไดแก ทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ ทกขนโรธคา

มนปฏปทา โ ดยปกตแลว เรากจะพดกนวา ทกขนนคออปาทานขนธทงหา ทกขสมทยคอ

ตณหา ทกขนโรธคอความสนตณหา และทกขนโรธคามนปฏปทาคออรยมรรคมองคแปด

อยางนกเปนแบบธรรมดาทวไป พระพทธองคทรงแสดงเพอเปนเบองตนของการประพฤต

พรหมจรรย

ธรรมะเรองอรยสจนน เปนธรรมะทพทธบรษทควรจะรกอน เปนธรรมะทเปนเบองตน

ของพรหมจรรย จะไดรบเอาไปฝกฝนปฏบตไดเลย สวนพวกเราหลงๆ มาน มกเขาใจผดคดวา

�3

เรองอรยสจเปนเรองทตองรตอนหลงๆ ตองเรยนรเรองอนๆ กอน เชน เรยนรเรองกรรม เรองผล

ของกรรมเสยกอน เรยนเรองบญ เรองบาปกอน อะไรอยางน

แททจรง พระพทธเจาไมไดตรสอยางนน พระองคใหเรยนรเรองอรยสจเสยกอน

เพราะวาเปนธรรมะเบองตนในการประพฤตปฏบต จะไดประพฤตปฏบตไดถกตอง

โดยเฉพาะธรรมะทเปนหมวดอรยสจ และกจตออรยสจ สวนเรองกรรมและผลของกรรมนน

ทานไมใหคดมาก เพราะวาเดยวจะเกดความเดอดรอนใจได เรองกรรมวบากนน เปนสวนหนง

ของอจนไตย ไมอาจรชดเจนไดดวยความคดนก

อจนไตย มอย ๔ อยาง สงทไมควรคดมาก ไมควรจะไปเรยนรมาก เพราะวาเรยนรไป

แลวบางทเพยนไปกม สงเหลานนไมใชวสยของความคดนก ไมอาจจะเขาใจทงหมดดวยการ

ฟงหรอการคด ไ ดแก พทธวสย ฌานวสย กรรมวบาก และโลกจนตา มอยสอยาง สวน

ธรรมะทควรรใหมาก ควรคดพจารณาใหมาก คอ เรองอรยสจ ๔ และกจตออรยสจ แลวกเรง

ฝกฝนประพฤตปฏบตใหเปนตามนน เรองอรยสจจงเปนธรรมะทเปนเบองตนของพรหมจรรย

ทน ถาเปนอรยสจชนดทใครๆ คดคานไมได กตองเปนอรยสจทแสดงเกยวเนองกบปฏ

จจสมปบาท สงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาท ขอทหนง ผมจงตงขอขนมาวา ปฏจจสม

ปบาทคออรยสจทใครๆ คดคานไมได ถาเปนอรยสจในแงมมอน อาจจะถกคดคานได เชนบอก

วา ทกขสมทย เหตใหเกดทกขคอตณหา บางคนไมมตณหาเกดเลย ทกขแลว เชน เจบหลง

ปวดหลง ไมไดมตณหากเกดความเจบขนมาได ไมไดมตณหาแตปวย ถอวาเปนทกขเหมอน

กน ทกขเพราะเจบปวด ทกขเพราะปวย หรอวาแมคลอดลก กเจบทองเพราะคลอดลก ทงๆ ท

ไมไดมตณหาอะไร แตเปนทกข ฉะนน เอาตณหาเปนเหตใหเกดทกข หากมองตนๆ บางคน

อาจจะเกดขอสงสย เกดขอถกเถยงได ยงมคนคดคานได แตคงไมใชพวกเรา พวกเราคงไม

คาน ยงไงกยอมรบ เพราะเชอปญญาตรสรของพระพทธเจา

แตถาอรยสจขอทกขสมทย แสดงเปนปฏจจสมปบาทแลว ไ มมใครจะคดคานได

เพราะแสดงใหเหนสงทหมายเอาอยางชดเจน ทานลองพจารณาดวาเปนอยางไร ในองคตรน

กาย ตกนบาตร ตตถายตนสตร ๒๐/๖๒ พระพทธเจาตรสวา

“อมาน จตตาร อรยสจจานต ภกขเว มยา ธมโม เทสโต

ดกอนภกษทงหลาย ธรรมคออรยสจ ๔ เหลาน อนเราแสดงแลว

�4

อนคคหโต อนใครๆ ขมไมได ใครจะมาพดขมวา อนนไมใชอรยสจ ไมใชสจจะขน

สดทาย ยงมความจรงเหนอกวาน อนนแสดงไวไมเหมาะสม มทถกตองเหมาะสมชดเจนกวาน

อก พดขมไมไดเลย ทำใหตอตอยไมได กไมได

อสงกลฏโฐ อนใครๆ ทำใหเศราหมองไมได ใ ครจะมาพดวา การแสดงเรองนยงไม

สมบรณแบบ มขอบกพรองจดนนจดน เรยงลำดบผด ตงชอผด แสดงอยางนยงไม

ครอบคลมทกกรณ ใชไมไดในบางกรณ ทำใหเศราหมองอยางนไมได

อนปวชโช อนไมมโทษ ไมมความผดพลาดใดๆ แมแตเลกนอย

อปปฏกกฏโฐ สมเณห พราหมเณห วญญห อนสมณะและพราหมณทงหลายผเปน

วญญชน ไ มคดคาน ทานทเปนวญญชน คนมปญญาทงหลาย ไมขดแยง เหนดวยอยางนน

ไมคดคาน ไมทำใหตกไป ไมบญญตอนใหมขนมาแทนท

นคอเรองอรยสจชนดทใครๆ ขมไมได ทำใหเศราหมองไมได ไ มมความผดพลาด

สมณะพราหมณผรทงหลายนนไมคดคาน ถาเปนอรยสจในแงมมอนๆ บางทกมขอขดแยงได

บาง สวนพวกเราพทธบรษทคงไมขดแยง แตบางคนคดมากจนเพยนไปกแยงได ถาเปน

อรยสจทแสดงในแนวปฏจจสมปบาท จะไมมขอขดแยงเลย พระองคตรสตอไปวา

ฉนน ภกขเว ธาตน อปาทาย คพภสสาวกกนต โหต

ดกอนภกษทงหลาย เพราะอาศยธาต ๖ อยาง การกาวลงสครรภจงม

อาศยธาต ๖ ธาต จงมการกาวลงสครรภ มสตวบคคลเกดขนมาในทองแม ธาต ๖ ท

เปนพนฐานของสงทงปวง ไ ดแก ธาตดน ธาตนำ ธาตไฟ ธาตลม อากาศธาต และ

วญญาณธาต นเปนธาตพนฐาน อาศยธาต ๖ การหยงลงในทองแม คอ สตวบคคลจงมขน

โอกกนตยา สต นามรป

เมอการหยงลงสครรภมอย นามรปจงม

นามรปปจจยา สฬายตน

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

�5

เมอมธาตทง ๖ หยงลงสทองแม กมสตวบคคลเกดขนตามทสมมตเรยกกน แททจรง

เปนธาต หรอทกขเกด ไมใชคนเกด ไมใชสตวเกด เปนธาต ๖ รวมกนหยงลงสทองแม นามรป

จงมขน มรปกบนาม เพราะนามรปเปนปจจย อายตยนะ ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ จงมขน

นามรปเตบโตขนมาเรอยๆ จงมตา ห จมก ลน กายและใจ เมอมตา ห จมก ลน กายและใจแลว

กสามารถเกดมผสสะขนมาได

สฬายตนปจจยา ผสโส

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

ผสสปจจยา เวทนา

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เวทยมานสส โข ปนาห ภกขเว “อท ทกขน”ต ปญญเปม, “อย ทกขสมทโย”ต ปญญเปม,

“อย ทกขนโรโธ”ต ปญญเปม, “อย ทกขนโรธคามน ปฏปทา”ต ปญญเปม.

ดกอนภกษทงหลาย เราบญญตวา “นทกข” เราบญญตวา “นทกขสมทย” เราบญญตวา

“นทกขนโรธะ” เราบญญตวา “นทกขนโรธคามนปฏปทา” ไวเฉพาะแกสตวทเสวยเวทนาได

อรยสจในแงมมน จะพดชดๆ ตรงๆ วา ไมเอาตนไม ไมเอากอนหน ไมเอาโตะ ไมเอา

เกาอ หมายเอาเฉพาะสตวบคคลทสามารถเสวยเวทนาได มความรสกได อยางพวกเรา

ทวไปนเปนสตวบคคลทเสวยเวทนาได มความสข มความทกข เกดความรก ความชง ความ

ชอบใจ ความไมชอบใจได สงตางๆ มนเปนของมนอยางนน เปนไปตามธรรมดาของมน แต

เราไปเสวยมนเขามา คำวา เสวย นเปนคำแปล เวทนา แปลวา เสวยอารมณ คอ กนเขามา

รสกกบมน มอารมณรวมไปกบมน รสกด รสกไมด ทนไหว หรอ ทนไมไหว

สงตางๆ มนเปนอยางทมนเปน แตเราไปมอารมณรวม กนมนเขามา ใหเขามาสใจได

คนสวยกสวยของเขานนแหละ ไมไดมาสใจเรา แตมนมาจากเวทนา ตามกระบวนการ คอ ม

การกระทบผสสะทางอายตนะแลวจงมเวทนา ตากระทบรป เกดการมองเหนคอจกขวญญาณ

การประชมของธรรม ๓ ประการ เรยกวาผสสะ เมอมผสสะแลว จงกนเอาอนนนเขามาสใจได

ทงๆ ทสงนนไมไดมา แตไปกนมา รสก โดยอาศยเวทนา ฉะนน ผทเกยวของกบอรยสจ คอ ผ

ทกนเปน หมายถงผทรสกเปน รสกสขกเปน รสกทกขกเปน รสกเฉยๆ กเปน รสกชอบกเปน

�6

รสกไมชอบกเปน รสกธรรมดากเปน เปนกลางกเปน ไ มเปนกลางกเปน พวกทรสกได จง

เกยวของกบอรยสจ สวนสงทรสกไมได ไมเกดเวทนา ไมเกยวของกบอรยสจ

สงมชวตทเกยวของกบอรยสจในทางพระพทธศาสนา จงหมายเอาเฉพาะพวกทเสวย

เวทนาได สวนพวกตนไมน มนรบรเหมอนกน แตไมเสวยเวทนา คอ มนไมรสกสข ไมรสกทกข

ตนไมมนกรบรไดเหมอนกน เราเปดเพลงเพราะๆ ใหมนฟง มนกแชมชนดเหมอนกน ถาเปดเพ

ลงโหดๆ เฮพวๆ รอคๆ บางทมนเหยวไปกม แลวแตมน แสดงวาตนไมกมการรบรเหมอนกน

มการรบรแตไมมเวทนา จงไมเกยวของกบอรยสจ พวกกอนหน พวกกอนกรวด ไมมการเสวย

เวทนา ดงนน การบญญตวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธะ นทกขนโรธคามนปฏปทานน

พระพทธเจาบญญตเฉพาะสตวบคคลทมความรสก ทเสวยเวทนาได เมอเสวยเวทนาไดแลว

พระองคทรงขยายความวา ทกขอรยสจคออะไร

กตมญจ ภกขเว ทกข อรยสจจ

ดกอนภกษทงหลาย ทกขอรยสจเปนไฉน

ชาตป ทกขา

แมความเกดกเปนทกข

แททจรง เปนธาต ๖ นนเองทรวมกนและเปนไป เพราะอาศยธาต ๖ ดน นำ ไ ฟ ลม

อากาศ และวญญาณ มารวมตวกนขน การกาวลงสครรภจงม กองทกขเกดนนเอง ขยาย

ความตอมาวา ชาตป ทกขา แมความเกดกเปนทกขเกด ไ มใชสตวเกด ไ มใชบคคลเกด

ไมใชผชายเกด ไมใชผหญงเกด ไมใชเดกเกด เปนทกขเกด พอทกขมนเกด ทกขมนกแก ทกข

มนกตาย แลวกมปรากฏการณอนๆ ของกองทกขมาตามลำดบ

ชราป ทกขา

แมความแกกเปนทกข

มรณมป ทกข

แมความตายกเปนทกข

โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสาป ทกขา

�7

แมโสกะ ปรเทวะ และทกข โทมนส อปายาสะกเปนทกข

อปปเยห สมปโยโค ทกโข

ความประสบกบสงไมนารก ไมนาพอใจ เปนทกข

ปเยห วปปโยโค ทกโข

ความพลดพรากจากสงทรกทพอใจ เปนทกข

ยมปจฉ น ลภต ตมป ทกข

ความปรารถนาสงใด ไมไดสงนน กเปนทกข

สงขตเตน ปญจปาทานกขนธา ทกขา.

วาโดยยอ อปาทานขนธทงหาเปนทกข

อท วจจต ภกขเว ทกข อรยสจจ

ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวา ทกขอรยสจ

กลาวโดยรวบรดทสด คอ กายกบใจทเรายดถอวาเปนตวเราเปนของเรา ถกอปาทาน

จงจมกพาไปทำนนไปทำน และเปนผลมาจากอปาทานทงหมด นคอกองทกข กองธาต ซงม

ธาตประธานอย ๖ ธาต แลวกกาวลงมาสครรภ เปนกระบวนการการเกดของกองทกขลวน ๆ

พอมเกด มนกเตบโต จนแก กเปนทกขแก ตายกเปนทกขตาย และมปรากฏการณอนๆ ซงเปน

ปรากฏการณของกองทกขอกมากมาย มโสกะ ปรเทวะ ทกข โ ทมนส อปายาสะเปนตน นคอ

ทกขอรยสจ ทกขอรยสจลกษณะน พระพทธองคทรงแสดงในททวๆ ไป บางทานฟงแลวกอาจ

จะไมเขาใจ เกดเปนทกข หมายความวา กวาจะออกมาจากทองแมได ดนเกอบตาย อยางนน

กระมง อยางนแสดงวาเขาใจผด เพราะวามคนคดคานได ถาคดวากวาจะคลอดออกมาจาก

ทองแม ทองแมเลกนดเดยว คลอดออกมานเกอบตาย เปนทกข ถาอยางนนเทวดาโผลขนมา

ทนท ไมไดออกจากทองแม คงจะไมทกขกระมง ถาเขาใจไปในแงนน กมขอคดคานได

แตถามยนยนชดเจนเอาไวอยางนวา เพราะอาศยธาต ๖ การกาวลงสครรภจงม คอ

เปนกองทกขมนเกด หากเทวดาเกด ทกขไหม กทกขนนแหละเกด พรหมเกด ทกขไหม ก

ทกขนนแหละเกด เปนเรองของธาต ไมใชเปนเรองของสตวบคคล อยางนไมมใครคดคาน

�8

ได ในแบบปฏจจสมปบาทแลว จงไมมใครคดคานได ถาเปนการอธบายในแนวอน หรอในท

ทวไป บางทอธบายเพอใหเขาใจงาย บางคนอธบายไป คนมความรหรอพวกคดมากเขาแยง

ได เชน ยกตวอยาง ชาตป ทกขา ความเกดนเปนทกข คอคลอดออกจากทองแมมนลำบาก เลย

เปนทกข ถาเปนเทวดาโผลมาปบเลย มนไมทกขละสอยางน ไมใชหรอก แททจรงแลว มนษย

กเปนทกขเหมอนกน เปนทกขมนเกด เทวดากเปนทกขเหมอนกน เปนทกขมนเกด สกหนอย

เทวดากตาย เทวดากเปนทกขตายเหมอนกน เทวดาเปนคำสมมตเรยก พรหมกเปนทกข

เหมอนกน ในแงมมนจงไมมใครจะคดคานได

พวกคดมากจนเพยน คดวา สงทเตบโตได ดดอาหารได สงเคราะหแสงได เปนสงม

ชวต กจะไปเอาตนไมมาเปนทกข อยางนกลำบาก พระพทธเจาทรงปองกนเอาไว ไมใหม

ใครคดคานได พระองคบญญตเรองทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ ทกขนโรธคามนปฏปทา

เอาไวเฉพาะสตวบคคลทเสวยเวทนาได คำวา เสวยเวทนา น พดแบบสองคำรวมกน คำวา

เสวยกคอเวทนา เสวยเวทนากคอเวทนาๆ อยางนพดแบบภาษาไทย กนอารมณ ทำให

อารมณมากระทบกบจตได รสกกบอารมณนนได รสกเปนฝายบวกหรอฝายลบ ทงๆ ทอารมณ

นนมนไมมฝายบวก ไมมฝายลบ โลกกเหมอนกน ไมมบวก ไมมลบ เวลาไปกนมนเขามา

แลว มนจะมบวกมลบ โลกมทงฝายดฝายไมด ฝายถกฝายผด เกดความรก เกดความชง เกด

กเลสและยดมนถอมนตางๆ นานา อยางนแสดงวาเราไปเสวยเวทนาเขามา คนเหลานจง

เกยวของกบอรยสจของพระพทธเจา ตองมาปฏบตใหเหนความจรง

ตอไปทกขสมทย พระพทธองคทรงขยายกระบวนการปฏจจสมปบาท ดงบาลวา

กตมญจ ภกขเว ทกขสมทโย อรยสจจ

ดกอนภกษทงหลาย ทกขสมทยอรยสจเปนไฉน

อวชชาปจจยา สงขารา

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารทงหลายจงม

สงขารปจจยา วญญาณ

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม

วญญาณปจจยา นามรป

�9

เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

นามรปปจจยา สฬายตน

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

สฬายตนปจจยา ผสโส

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

ผสสปจจยา เวทนา

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เวทนาปจจยา ตณหา

เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม

ตณหาปจจยา อปาทาน

เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม

อปาทานปจจยา ภโว

เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

ภวปจจยา ชาต

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม

ชาตปจจยา ชรามรณ โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสา สมภวนต

เพราะชาตเปนปจจย ชรามรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสะจงม

เอวเมตสส เกวลสส ทกขกขนธสส สมทโย โหต

ความเกดขนของกองทกขทงมวลน ยอมมดวยอาการอยางน

อท วจจต ภกขเว ทกขสมทย อรยสจจ

�10

ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวา ทกขสมทยอรยสจ

นเปนทกขสมทยในแบบทแสดงโดยปฏจจสมปบาท ซงเปนอรยสจทใครๆ คดคานไม

ได ถาโดยทวไปทพระพทธเจาทรงแสดงเอาไวมาก เขาใจงาย นำไปประพฤตปฏบตไดโดย

งาย คอ แสดงทกขสมทยเปนตณหา ในหนงสอทวไปเวลาพดถงทกขสมทย จะใหทองวา

ยาย ตณหา โ ปโนพภวกา นนทราคสหคตา ตตรตตราภนนทน. เสยยถท. กามตณหา

ภวตณหา วภวตณหา.

ถาทานไปเปดหนงสอโดยทวไปกจะเปนอนน แตพวกคนมความร พวกทคดมากๆ ก

อาจจะคดคานได อยางทผมยกตวอยางมา บางทานไมไดตณหาอะไร แตปวยเปนโรค กทกข

เกอบตายเหมอนกน ไหนบอกวาตณหาเปนเหตใหเกดทกข ตอนนไมไดมตณหา ทกขจะแยอย

แลว ทกขเพราะไมมขาวกน ไมมตณหาอะไร แตทกขเพราะไมมขาวกน ไมมขาวกน กเปน

เหตใหเกดทกขได อยางนกคดกนได

โดยทวไป ตณหาเปนเหตใหเกดทกข แสดงเพอใหเขาใจงาย นำไปประพฤตปฏบต

ไดงาย ปฏบตเพอละตณหาเสย ใหละตณหาความอยาก หมดความยดมนถอมน จะได

หมดทกข เมอปญญาเพมขน กจะเขาใจปฏจจสมปบาท และอรยสจในแงมมอนเพมขนไป

ดวย ทเรยนมาวา ทกขสมทยนคอตณหา กถกตองดแลว ตองการใหเขาใจเหตใหเกดกองทกข

จรงๆ เปนหวหนาพาใหวงไปวงมาอย ทำนนทำน จะไดทำกจตอมนใหถก คอ ใหละตณหาเสย

สวนทกขสมทยในอรยสจทใครๆ คดคานไมได พระพทธองคทรงแสดงเปนปฏจจสม

ปบาทฝายเกดทกข อวชชาปจจยา สงขารา เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม อวชชาไมไดม

ตวมตน แตมนมอยในรปของกระแสของปจจย อวชชาเกาๆ ความโงเกาๆ มนเกดและดบไป

แลว ไ ปทำกรรม เปนเหตมเอาไวแลว ตอนนเราอาจจะไมโง อาจจะเกง ฉลาดอย แตวา

อวชชายงอย ไมไดอยในรปตวตน แตอยในรปของปจจย อวชชาปจจยา คออยในรปกระแส

ของเหตปจจย

เหมอนกบเมอวานน ตวทานเมอวานน กไมไดมาสวนน แตมอยในรปของปจจย อป

นสยเกาๆ จากเมอวานน ความรเกาๆ กดเหมอนมอย แตไมไดมอยในแงของตวตน มอยในแง

ของกระแสของเหตปจจย นสยเกาๆ กเหมอนกน ความขเกยจเกาๆ เกดแลวดบไป ความข

เกยจเมอวานน เราตนเชาๆ แลวไมคอยอยากลก ตอนนมนกดบไปแลว แตกระแสของมนสง

�11

ทอดมา ถามเหตปจจยพรอม เรากสนหลงยาวไดอก เพราะมนสงทอดกระแสเหตปจจยมา

ภาษาโบราณเรยกวาสนดานขเกยจ ไมใชเราขเกยจ เราเปนคนด แตสนดานมนขเกยจ ไมได

ดาตวเรา ดาสนดานมน ดาความสบเนองหรอกระแสเหตปจจย ดาอนทไมมตวตนนนแหละ

เหตใหเกดทกข มนไมไดมตวตน เพราะอวชชาเปนปจจย ไมใชอวชชามนมคางอย

เปนตวใหเราไปตหวมนได แตมนมอย เพราะยงไมทำลายมน ยงไมมวชชาเปนคตรง

ขาม มนเลยอยในรปกระแส เปนกระแสแหงปจจยาการ ความไมรเกาๆ แตเดมเคยยดถอเปน

ตวตน ถกเขาดาแลว กเลสเกดขน เราโดนเตมท อยางนคอโงแลว อวชชามนเกด พออวชชามน

เกดแลว อวชชานนกดบไป มนไมไดกระโดดมาถงวนน แตมนสงกระแสมา กระแสแหงเหต

ปจจยมา เปนสนดาน เปนพนจต

ฉะนน นสยเกาๆ ของเราทงหลาย ตงแตเดกจนโต มนกสบทอดมา ถาทานจะแกไขมน

กตองทำเหตทำปจจย ถงจดของมน จงจะแกได อวชชากเหมอนกน มาอยในรปกระแส ถาจะ

แกไขอวชชา ไมใชวามาทำอะไรวบๆ วาบๆ แลวมนจะแกได ตองใสความรเขาไป ใหมนถงจด

พอทจะทำลายอวชชา ทำลายกระแสอนเกาได มวชชาขนมาแทนท ของเกากไมเกดแลว

ไมมเหตปจจยใหมนเกด

พระพทธองคทรงขนตนดวยคำวา อวชชาปจจยา สงขารา เพราะอวชชาเปนปจจย

สงขารทงหลายจงม อวชชามนอยในรปกระแสแหงเหตปจจย สงขารทงหลายคอกรรมททำเอา

ไวทงดและไมด กอยในรปกระแส ไ มไดมตวตนเหมอนกน ตวกรรมเปนเจตนาทเกดเปนครง ๆ

เกดแลวกดบไป เกดจากความไมรแลวกไปทำกรรม เพอตวเรา ใ หเราไดด เปนบญบาง เปน

บาปบาง หรอทำสมาธใหจตนงบาง เปนเจตนาทเกดเปนครงๆ เกดแลวกดบไป พอมนดบแลว

มนสงทอดมาในรปกระแส

กระแสนกคอตวเรานแหละ จะเรยกสมมตอยางนกได กเรานนแหละเปนคนทำ ถาม

เหตปจจยพรอม กมวบาก มผลเกดขน เรานนแหละเปนคนรบ เปนคนเดยวกน ถาพดในแงน

ถาพดในแงอน กเปนคนละคนกน เปนคนละชวง เปนคนละสภาวะกน หรอพดใหถกตอง คอ

ไมมคน เปนกระแสของกองทกข กระแสของนามรป ความเกดขนของกองทกขลวนๆ เทานน

เอง วนเวยนไปเรอยๆ

�12

อวชชายงมอย ในลกษณะเปนปจจย สงขารคอกรรมเกาๆ ททำเอาไว ทงดและไมด จง

ทำงานได ตวสงขารทดและไมดน กกอวญญาณขนมา ทำใหเกดวญญาณ เราทงหลายไดเหน

ไดยน ไดดมกลน ไดลมรส ไดกระทบสมผส ไดรบรอารมณทางใจ นลวนเปนวบาก เปนผลของ

กรรม จกขวญญาณนเปนวบาก โสตวญญาณนเปนวบาก ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ

กายวญญาณ มโนวญญาณ อะไรเปนปจจยทำใหไดมาเหน อะไรปจจยทำใหไดยน อะไรเปน

ปจจยทำใหไดมาอยในสถานทน ไ ดมาอยในสงแวดลอมอยางน ทำใหเกดความรบรอยางน ๆ

ปจจยคอกรรมเกา

กรรมเกาสงมาในรปกระแส มนไมไดมตวตนจรงๆ เปนปจจยในรปกระแส ถามเหต

ปจจยพรอม กทำใหไดเหน ไ ดยน ไ ดดมกลน ไ ดลมรส ไ ดสมผส ไ ดรบรอารมณตางๆ แลว

ทำไมเราตองมภาระ ตองมานงเหน ตองมานงไดยน ตองมานงรบรเรองตางๆ อยอยางน เพราะ

มกระแสของความไมรอย เปนเงอนไขวา ถายงมกเลส ยงมอวชชา ยงไมรอรยสจ กยง

ตองเกดอก เปนทกขอก เปนกฎเกณฑอยางนน หลกเลยงไมได คลายๆ เปนการบงคบ

วา ถาไมอยากจะทกขทรมานอยางนอกตอไป ตองทำลายอวชชา ทำวชชาขนมาใหได ทำให

ถงจดททำลายอวชชาได ถาทำไมถงจด กทำลายไมได

อปนสยใจคอตางๆ กเหมอนกน สมมตนสยแตเดม สนหลงยาว ตนมาตอนเชากขเกยจ

บดซายบดขวา กวาจะลกขนมาไดกนานมาก หากเราจะแกนสยน กแกไดเหมอนกน เพราะ

ความขเกยจเปนของไมเทยง มนไมไดกระโดดมาสวนใหม มาในรปกระแส ถาพดใหแรง ๆ

หนอยกวามาในสนดาน เราไมไดเลว แตสนดานเลว สบายใจได ไมมใครดาเราได แตเขาดา

สนดานได สนดานมนเลว มเหตปจจยกระทบเขาแลว สงเลวๆ กเกดอยเรอย มเหตปจจยพรอม

มนกเกดอยเรอย

ถาเราจะแกสนดานน ตองใสเหตปจจยคอความขยนเขาไปใหเยอะขน ตนเชาขนมา ข

เกยจกลกทนท ทำเตมท ทำไปบอยๆ เขา เนองๆ หลายๆ ครง อดทนทำไป ทายทสด พอความ

ขยนเขามาแทนทแลว ความขเกยจกหมดอทธพลไป กลายเปนสนดานใหมแลว สนดานด

กลายเปนอนใหม ธรรมชดนเรยกวาชดโพธปกขยธรรม อนทรยบาง พละบาง แททจรง คอ

สนดานเหมอนกนนแหละ แตเราไมพดเพราะวาสนดานเขาเอาไวดาคน สนดานดกบสนดาน

ไมด ดเกานมนไมไดมา แตสงมาในรปกระแส การฝกสตสมปชญญะ การทำใหจตมความตง

�13

มน เปนสมาธ หรอการฟงธรรม จงไมสญเปลาไปไหน ของเกาดบไป ไมไดมากจรง แตสงมา

ในรปกระแส

เมอยงมอวชชาเหลออย มกรรมเกาๆ เหลออย มวญญาณมาหยงลง วญญาณกเปน

ปจจยใหเกดนามรป มนามรป มสฬายตนะ มผสสะ มเวทนา เหลานลวนเปนเหตใหเกด

ทกข ไมใชเฉพาะตณหาอยางเดยว ในแงนจงหมายความวา เหตใหเกดทกขนคอกระแสแหง

เหตปจจย สภาวะตางๆ เปนทกข และเปนเหตใหเกดทกขดวย นามรปนเปนทกข นามรป

กเปนทกขสมทยดวย ทานมตา ตาเปนทกข และเปนเหตใหเกดทกขดวย มห หเปนทกข และ

เปนเหตใหเกดทกขดวย อยางนจงไมมใครคดคานได ถงไมมตณหากทกขได เพราะอะไร

เพราะมขนมานนเอง ถามตา กทกขเพราะตา เปนโรคตา มแขนกทกขเพราะแขน มสามก

ทกขเพราะสาม มลกกทกขเพราะลก มโนนมน กลวนเปนทกขและกเปนเหตใหเกดทกขพรอม

กนไปดวยเสรจ จงไมมทางทใครจะคดคานได

สรปงายๆ วา ทานเกดมาแลว เปนทกขเกดมา ทกขอนนกเปนเหตใหเกดทกขดวย

เปนทกขสมทยชนดทใครๆ คดคานไมไดเลย แนนอนตายตวเลย ไมมทางพนจากมนไปได ถา

อธบายในแงนแลว วธทางทจะพนไดกมอยางเดยวเทานน จะตองดบนามรปนใหหมด ถงจะ

หมดกเลสแลว กยงเปนทกขอย ตองดบนามรปใหมนหมด จงจะไมทกขอก มหลงกทกข

เพราะหลง มหลงกเปนเหตใหมความเจบปวด นงนานๆ กปวด ไมไดมตณหาอะไรกปวดหลง

เหนไหม นามรปนมนเปนเหตใหเกดทกขอยางไร สฬายตนะเปนเหตใหเกดทกขอยางไร มตาก

ตองด ไมอยากดยงไดดนะ บางทอยากจะหลบตาสบายๆ ยงไดดเลย บางคนน เรากำลงนง

หลบตาอยดๆ ไ มอยากจะด เขายงสะกด เธอๆ ชวยดนหนอยส เรากไมไดมความอยากอะไร

ยงเปนทกขเพราะการด ทำไมมนเปนอยางนน เพราะมตา อายตนะนเปนเหตใหเกดทกข

ถาอธบายในแงนแลว หนไปไหนกไมรอด เกดมาแลว กเปนทกขเลย เกดมาแลวก

เปนทตงของความทกขดวย เปนเหตใหเกดทกขดวย ในตวเสรจ ถาไมอยากจะทกขอก

กอยาเกดมา ไมอยากจะทกขเพราะอะไร กอยามสงนนมา เพราะถามมาแลว เราจะมตณหา

หรอไมมตณหา กตองทกขเพราะมน นมนเปนกฎตายตวมาก ไมเหมอนกบอรยสจแบบทวไป

ในแบบทวไปเราตองยด จงเปนทกข แตอนนไมยดนะ มนาฬกาเอาไวดเวลา ถงไมยดวาสวย ก

ทกขนะ เหนอยแขน ความจรง ไมม สบายกวา เอาวางลง สบาย มอนไหนกทกขเพราะอนนน

ไมจำเปนตองมตณหากทกขเหมอนกน สวนจะทกขระดบไหน ทกขจนเครยด จนวตกกงวล จน

�14

โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสะ หรอไม หรอเปนแคทกขธรรมดาๆ ตองเหนอยเพราะมน

กวากนไป ฉะนน อรยสจทำนองนจงเปนอรยสจทใครๆ คดคานไมได เปนเรองลกซง ถาไดมอง

เหนกมปญญาเพมขน

ทนงอยน กเปนเหตใหเกดทกข มตากเปนเหตใหเกดทกข มหกเปนเหตใหเกดทกข ม

งานกเปนภาระ อยางผมมาเปนอาจารย กเปนทกขเพราะวาตองมาเปนอาจารย ตองทนๆ เปน

ไป ทานทงหลายเปนคนฟง กเปนทกข ตองทนๆ ฟงไป เพราะอะไร เพราะวาอวชชาเปนเหต

อวชชายงมอยในรปกระแสแหงเหตปจจย ใ นเมอเกดมาแลว กเปนทกขอยางแนนอนโดยไม

ตองสงสย มความจำเปนตองมานงฝกสตสมปชญญะ ฝกใหมศล มสมาธ เจรญวปสสนา เปน

ภาระมาก อยากจะทำไหม อยากทำหรอไมอยากทำ กแลวแต กตองทำ เปนกฎบงคบแลว

เพราะอะไร เพราะอวชชาเปนปจจย

ถาอวชชายงอยตอไป กเปนเหตใหเกดทกขไปเรอยๆ ไมมทางทจะไมเกดทกข ดง

นน จงเปนขอบงคบวา เราจะตองหาธรรมทตรงขาม ทำใหถงจด ใหเกดวชชา เกดแสงสวาง

ทำอวชชาใหหายไป ไมมหนทางอน เราจงตองทำอยางน ทำใหถกตองตามหลกอรยมรรค

เทานน ถาเราไมทำอยางน กไมอาจทำลายอวชชาได

อวชชามอยในลกษณะเปนกระแสปจจย ถาไมใสความรเขาไป กทำลายของเกาไมได

ธรรมะทงหลายทฝกขนมา ไ มวาจะเปนศล สมาธ ปญญา การฝกฝนปฏบตตางๆ กเปนเรอง

บงคบวาเราตองทำ เปนสงจำเปน ธรรมะนพระพทธเจาทรงอปมาวาเหมอนแพสำหรบพา

ขามไป ความจรง เราตองการขามไปฝงโนนเทานน เราไมไดตองการแพ แตแพนเปนอปกรณ

พาขาม

สต สมปชญญะ สมถะ วปสสนา กเหมอนกน เราไมไดตองการสมถะ ไมไดตองการ

วปสสนา ไ มไดตองการจตสงบ ไ มไดตองการคณธรรมอะไรเหลานน ไ มไดเอามาเปนของ

ยดถอไว ธรรมเหลานนเปนแพขาม ตองทำขนมา ถาไมทำขนมา อวชชากยงอยเหมอนเดม

ถาไมใสความรเขาไป ความโงกยงอยเหมอนเดม และความโงอนนแหละ เปนเหตใหเกดทกข

พอมาถงตรงนแลว เราไมอาจจะคดคานไดอยางแนนอน ตณหาเปนตวทจดแจงอยหนาฉาก

เฉยๆ ถาใชคำวา ตณหาเปนเหตใหเกดทกขนน อาจมคนคดคานได พวกเราคงไมคดคาน

ทน ถาจะกลาวทกขสมทยชนดทใครๆ คดคานไมได ตองพดปฏจจสมปบาทฝายเกดทกข

�15

ตอไป ทกขนโรธะ พระพทธเจาตรสวา

กตมญจ ภกขเว ทกขนโรโธ อรยสจจ

ดกอนภกษทงหลาย ทกขนโรธอรยสจเปนไฉน

อวชชาย เตวว อเสสวราคนโรธา สงขารนโรโธ

เพราะความดบไมมสวนเหลอแหงอวชชานนนนแหละดวยวราคะ สงขารจงดบ

สงขารนโรธา วญญาณนโรโธ

เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ

วญญาณนโรธา นามรปนโรโธ

เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ

นามรปนโรธา สฬายตนนโรโธ

เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ

สฬายตนนโรธา ผสสนโรโธ

เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ

ผสสนโรธา เวทนานโรโธ

เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ

เวทนานโรธา ตณหานโรโธ

เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ

ตณหานโรธา อปาทานนโรโธ

เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ

อปาทานนโรธา ภวนโรโธ

�16

เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ

ภวนโรธา ชาตนโรโธ

เพราะภพดบ ชาตจงดบ

ชาตนโรธา ชรามรณ โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสา นรชฌนต

เพราะชาตดบ ชรามรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสะ จงดบ

เอวเมตสส เกวลสส ทกขกขนธสส นโรโธ โหต

ความดบไปของกองทกขทงมวลน ยอมมดวยอาการอยางน

อท วจจต ภกขเว ทกขนโรโธ อรยสจจ

ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวา ทกขนโรธอรยสจ

นเปนทกขนโรธชนดทใครๆ คดคานไมได ถาเปนแบบทวไป อยางทไดกลาวไวแลว

ทกขสมทยคอตณหา ทกขนโรธะ คอ ความดบตณหานนนนแหละดวยวราคะ ความสละ

ความสลดคน ความปลอยวาง ความไมอาลย เปนคำพดชนดทพดกนใหเขาใจงายๆ และเอา

ไปเปาหมายสำหรบการปฏบต ใ หฝกฝนเพอทจะทำสงนใหแจง ใ หไดเขาถงสภาวะเหลาน

แตแบบนนยงอาจมคนคดคานได บางทปลอยแลว วางแลว ไมอาลย แตยงไมถงนพพานกม

เหมอนจะปลอยแตไมปลอยจรงกม แตละคนกวากนไปคนละอยาง

แตพอมาถงอรยสจชนดทใครๆ คดคานไมไดขอน ทกขนโรธอรยสจ คอ ปฏจจสม

ปบาทฝายนโรธวาระ เรมตนโดยการทำใหอวชชาหมดไป ทำความไมรใหหมดไป ดบไป ไม

เกดอก ไมมโอกาสทอวชชาจะเกดขนอกตอไป ทำความรใหมขนแทน ทำวชชาใหมขน

เปนแสงสวางมาแทนความมด อยางนจงเปนชนดทใครๆ คดคานไมได พอมวชชาเกดขน

ทำลายอวชชาทงไป กระแสของอวชชากหมด พอกระแสของอวชชาหมด บญบาปอะไรตาง ๆ

ทเคยทำเอาไว กประมวลใหผลไมได พอบญบาปใหผลไมได กไมตองมวญญาณไปเกดท

โนนทนอก ไ มตองมาด ไ มตองมาฟง ไ มตองมาดมกลน ไ มตองรเรองโนนเรองน ไ มม

วญญาณ ไมมนามรป ไมมอายตนะ ไมมผสสะ ไมมเวทนา สบายไหม ไมใชแคไมมตณหานะ

ไมมตณหาน บางทมเวทนาได มเวทนามนกเหนอยเหมอนกน ไมมเวทนาเลย มนดบสนท

�17

กวา จะเปนอยางนได เปนไปตามปฏจจสมปบาท ฝายนโรธวาระ เปนความดบสนทของกอง

ทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน

เมอพดถงอรยสจทใครๆ คดคานไมไดในทำนองน กจะมองเหตใหเกดทกขและความ

ดบสนทของทกขในลกษณะเปนกระแส เหตใหเกดทกขกอยในรปกระแส ความเกดขน

ของกองทกขกเปนไปเรอยๆ ตราบเทาทยงมเหต การมวชชาและวมตต เขาถงนพพาน ก

เปนการดบสนทของกองทกข ถงทกขนโรธะ เปนความดบสนทของกองทกข ไมใชดบตวตน

ไมใชความเกดขนของตวตนและไมใชความดบของตวตน ไ มใชความเกดขนของสตวบคคล

และไมใชความดบของสตวบคคล เปนความเกดขนของกองทกขลวนๆ ไมมสตว ไมมบคคล

เจอปน นเปนเหตใหเกดทกข สวนความดบสนทของทกข ความไมมทกข กคอ ความดบสนท

ของนามของรป ไมใชดบตวตน ไมใชดบโนนดบน หนทางทจะดบกองทกขไดกตองทำลาย

อวชชาทง ทำวชชาใหเกดขน

ตอมาอรยสจขอทส ขยายความเปนอรยมรรคมองค ๘ เหมอนกน มบาลวา

กตมญจ ภกขเว ทกขนโรธคามน ปฏปทา อรยสจจ

ดกอนภกษทงหลาย ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจเปนไฉน

อยเมว อรโย อฏฐงคโก มคโค

คอ อรยมรรคมองคแปดประการนเทานน

เสยยถท, สมมาทฏฐ สมมาสงกปโป สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว สมมาวา

ยาโม สมมาสต สมมาสมาธ

ไดแก สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมา

วายามะ สมมาสต สมมาสมาธ

อท วจจต ภกขเว ทกขนโรธคามน ปฏปทา อรยสจจ

ดกอนภกษทงหลาย นเรยกวา ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ

�18

นเปนการแสดงอรยสจในแงทมปฏจจสมปบาทเขาไปเกยงของแลว จะเปนอรยสจท

พระพทธเจารบรองวา ใครๆ คดคานไมได ทำใหเศราหมองไมได เถยงไมได นยกมาใหทานด

จะไดรอรยสจในหลายๆ แงมม

!๓.๒ ปฏจจสมปบาททกอาการมลกษณะเปนอรยสจ

ตอไปสงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาทขอทสอง ปฏจจสมปบาททกอาการม

ลกษณะเปนอรยสจ ทกๆ อาการนนมลกษณะเปนอรยสจหมด ยกปฏจจสมปบาทขนมาชดใด

ชดหนง กจะมลกษณะของความเปนอรยสจอยในนนทกๆ ชดไป เชน ยกเกยวกบชาตขนมา ก

จะมชาต ชาตสมทย ชาตนโรธะ ชาตนโรธคามนปฏปทา หรอ ยกอวชชาขนมา มอวชชาเปน

ทกข และมอวชชาสมทย อวชชานโรธะ อวชชานโรธคามนปฏปทา ทกๆ อาการจะม

ลกษณะเปนอรยสจทงหมด เปลยนทกขสมทย กบ ทกขนโรธะ ไ ปตามธรรมในกระบวนการ

ปฏจจสมปบาท สภาวธรรมจะเปลยนไปเรอยๆ จงสรปไววา ปฏจจสมปบาททกอาการนนม

ลกษณะเปนอรยสจ จงเปนอรยสจชนดทครอบคลมทสด

ผทสามารถพจารณาอรยสจในแงมมปฏจจสมปบาท กจะชวยใหมปญญาเพมขน เหน

ความจรงเพมขน วธนสำหรบผทฝกฝนใหมสตสมปชญญะ จตมสมาธ ตงมนด ถาจะพจารณา

ดวยปญญา กพจารณาอยางนได ตวอยางการพจารณาเรองน ในสงยตตนกาย นทานวรรค

ปรวมงสนสตร ๑๖/๕๑ พระพทธเจาตรสวา

อธ ภกขเว ภกข ปรวมสมาโน ปรวมสต

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในพระธรรมวนยน เมอจะพจารณา ยอมพจารณาดงตอไปน

วา

ย โข อท อเนกวธ นานปปการก ทกข โลเก อปปชชต ชรามรณ

ทกขใดในโลก คอ ชรามรณะ มเอนกประการ มนานปการ ยอมเกดขน

อเนกวธ มเอนกประการ ไมใชนอย ไมใชหนง นานปปการก มลกษณะไมเหมอนกน

แตกตางหลากหลาย คอ ชรามรณะ ทกขในโลกนมมากมายเหลอเกน ใ นทน ยกมาสภาวะ

หนงกอน คอ ชรามรณะ ชรามรณะเปนทกข เคยเหนคนแกไหม คนแกนเตมโลกเลย ไมใช

�19

คนนะแก ทกขนะแก ภาษาปฏจจสมปบาทนเขาใจยากหนอย คนเตมโลก อยางนเราพดใน

แงภาษาธรรมดาทวไป ภาษามนษยเราธรรมดา ความจรงแลว ทกขเตมโลก คอทกขมนแก

และตาย ทกขเตมโลก เปนอเนกประการมากมาย ถามองดขางๆ ทาน กเปนทกขทงนน ไมใช

คน ไมใชผหญง ผชาย ไมใชเขา ไมใชใคร นงอย กองทกขนคอนามรปนนแหละ ความเกด

ขนของกองทกข ตอนนพดถงชรามรณะ ชรามรณะทเกดในตวคนกเปนทกขเหมอนกน นามรปก

เปนทกข เปนทตงของทกขคอชรามรณะ ทกขกบทตงของทกขมนอนเดยวกน มนอยดวย

กน ในทำนองน กจะเหนวา ทกขมประการตางๆ นานาประการ เกดขนในโลกน ตอนนพดถง

สภาวะหนง คอชรามรณะ

อท น โข ทกข กนทาน กสมทย กชาตก กปภว

ทกขนหนอ มอะไรเปนนทาน มอะไรเปนสมทย มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนแดน

เกด

กสม สต ชรามรณ โหต

เมออะไรมอย ชรามรณะจงม

กสม อสต ชรามรณ น โหต

เมออะไรไมม ชรามรณะจงไมม

ทานเคยพจารณาอยางนไหม เหนคนแก ความแกน ไมใชคนนะ ชรามรณะเปนทกข

เปนตวทกข เปนสภาวะหนงของทกข ทำไมชรามรณะจงมเตมโลกไปหมด ทำไมผมขาวจงม

เตมโลกไปหมด ทำไมงกๆ เงนๆ ไมแขงแรง ทำไมคนขบนจงมเตมโลกไปหมด คนแกเขา

ชอบขบน ชอบบนวา เราแกแลว ไ มมคนมาดแลเลย มนกธรรมดา คนแกมนนารกทไหนเลา

คนแกมแตพวกหนงยาน ไมนารก ถาเปนเดกๆ มคนดแลเยอะหนอย

ความแกและความตายทปรากฏขนมาน ไมมใครเปนเจาของ ไมใชของใคร เปน

สภาวะอยางหนงทอยในลกษณะเปนกระแส มาพจารณาด ใ หเหนเหตปจจย เงอนไขตาง ๆ

ชรามรณะมอะไรเปนนทาน มอะไรเปนสมทย มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนแดนเกด เมอ

อะไรมอย ชรามรณะจงม เมออะไรไมม ชรามรณะจงไมม

�20

เมอจตเปนสมาธ ตงมนแลว ตองพจารณาใหเปน พจารณาใหถก โดยเฉพาะพจารณา

ในแงปฏจจสมปบาทน จะไดปญญาเยอะ เปนฐานใหเกดปญญามาก ทำใหละความเหนผด

ไดโดยรวดเรว เพราะเปนการพจารณาไปทตวสภาวะ และพจารณาในแงมเหตมปจจย ตอ

เนองกนไป บางคนพอจตเปนสมาธแลว นอมจตไปมองด ชาตทแลวเกดเปนอะไรมา ทำกรรม

อะไรมาจงเปนอยางน อยางนไมคอยไดเรอง ดไมดเหนผดหนกกวาเดม มตวตนหนกกวาเดม

ขนไปอก เหนเปนเราทำ เรารบผล เปนตวตนนน ตวตนน วนๆ เวยนๆ กนไป ดงนน ถาจะ

พจารณา พระพทธเจาใหพจารณาในแงมมทจะเหนความไมมตวตน เหนเปนความเปนไป

ของกองทกขลวนๆ

กองทกข ทมองเหนสภาพเปนความแกและความตายน เพราะมกองทกขเกดมา กอง

ทกขมนเกด กองทกขมนแก เปนความเปนไปของกองทกขลวนๆ เปนกระแสของกองทกข

กองทกขเกด พอกองทกขเกด กกองทกขเดก กองทกขหนมสาว สกหนอยกกองทกขแก เปนไป

อยในรปกระแส พจารณาแลวจงเหนไดวา ชราและมรณะนนมชาตเปนนทาน มชาตเปนสมทย

มชาตเปนเหตเกด เปนแดนเกด ทานทงหลายไดพจารณาอยางนบอยๆ ไหม

โสกะ ความเศราโศกน มอะไรเปนเหตเกด มอะไรเปนแดนเกด โสกะ ปรเทวะ ทกข

โทมนส อปายาสะ นอยในกลมเดยวกน ความเศราโศกในโลกน เกดขนเพราะมกองทกขเกดขน

ในโลกน ถาไมเกดมา กจะไมมสงเหลาน ทเปนทกขทรมาน เพราะเกดมา และเพราะมนนมน

จงมทกขเกดขน ปวดหวกเพราะมหว ไมใชเพราะคดมากนะ เพราะมหว อยางนเหนภาพชด

เลย แตพวกเราคดหาเหตอะไรสะเปะสะปะไปเรอย เลยพจารณาไมออก ไมเกดปญญาเขาใจ

ชดความจรง

ถาจะพจารณา ตองพจารณาอยางน ไ มใชเจานายดาเลยเปนทกข ไ มใชอยางนน

พจารณาอยางนนมนเดกๆ ไ ป ตองพจารณาแบบผใหญๆ หนอย พจารณาแบบพทธะหนอย

พจารณาใหเหน ชรามรณะมตอนเกดขน เปนสงไมมเจาของ ไมใชของใคร เกดขนเปนไปอย

ในลกษณะเปนกระแส และโสกะ ปรเทวะ อะไรตางๆ กมเพราะเกดขนมาทงนน ทเราตองเสย

นนเสยนไป เพราะเกดมา ถาไมเกดมา กไมไดอะไรสกอยาง แลวกไมเสยอะไรสกอยาง

พจารณาอยางนจะไดเหนภาพชด

แททจรงแลว คนมโอกาสจะเสยนน มโอกาสเสยน ควรจะภมใจและควรจะสบายใจ

เพราะเรามใหเสย หมายถงวาเราตองไดมา จงมโอกาสเสย เหมอนบนวา อาจารย..ผมเสยเงน

�21

ไปตงหนงลาน เหรอ..ผมไมเคยเหนเงนลานเลย พดกนไมรเรอง เดยวกหาวาใจรายใจดำ ไม

ยอมปลอบใจกน ไมรจะวายงไง แททจรง ควรจะภมใจวามเงนลานใหเสย มนกดแลว ถาเรา

พจารณาในแงทมนถกตอง จตเปนสมาธ ตงมน มสตสมปชญญะด แลวกมองในแงน จะเขาใจ

โลกทงหมด ความทกขเลกๆ นอยๆ กจะไมเปนปญหาอกตอไป พจารณาตามทพระพทธเจา

แนะนำ กจะเกดปญญาไดโดยงาย

โส ปรวมสมาโน เอว ปชานาต

ภกษนนเมอพจารณา ยอมรชดอยางนวา

ย โข อท อเนกวธ นานปปการก ทกข โลเก อปปชชต ชรามรณ

ทกขใดในโลก คอ ชรามรณะ มเอนกประการ มนานปการ ยอมเกดขน

อท โข ทกข ชาตนทาน ชาตสมทย ชาตชาตก ชาตปปภว

ทกขน มชาตเปนนทาน มชาตเปนสมทย มชาตเปนเหตเกด มชาตเปนแดนเกด

ชาตยา สต ชรามรณ โหต

เมอชาตม ชรามรณะจงม

ชาตยา อสต ชรามรณ น โหต

เมอชาตไมม ชรามรณะจงไมม

เมอชาตมอย ชรามรณะจงม เมอชาตไมม ชรามรณะกไมม กลาวแบบกวางขวาง

ครอบคลมอยางน ถาเขาใจครอบคลมอยางนนะ อนอนๆ เลกๆ นสบายมาก ทตองเปนทกขอย

แกอยอยางน เพราะเกดมาแลวอยนานไปหนอย ปญหาอนๆ จงหมดไป พจารณาในแงมม

น จะไดปญญา ใ นแงมมอรยสจ ใ นเรองของปฏจจสมปบาทน ทกๆ อาการหยบมาพจารณา

เปนอรยสจไดหมด

โส ชรามรณญจ ปชานาต

ภกษนนยอมรชดซงชรามรณะ

�22

รจกชรามรณะตามทเปนจรงวา เปนสภาวะอยางหนง เปนตวทกขอนหนง เปนสง

ไมมตวตน เปนปรากฏการณของกองทกขอยางหนง ทเกดตามเหตปจจย

ชรามรณสมทยญจ ปชานาต

ยอมรชดซงชรามรณสมทย

รจกชรามรณสมทยตามทเปนจรง คอ ชาต ความเกด ทมความแกเกดขน ไดมนนมน

ไมแขงแรง ผมหงอก หนงเหนยวยน ฟนหลด กเพราะเกดมา เจบขากเพราะมขา ปวดแขนก

เพราะมแขน จะบนปวดแขนกตองไปบนกบคนมแขนนะ เราปวดแขนไปบนกบคนไมมแขน

เดยวเขาตอยเอา มแขนใหปวด กดแลว เขากวาไปอก ชรามรณะสมทยกคอชาต

ชรามรณนโรธญจ ปชานาต

ยอมรชดซงชรามรณนโรธ

รจกชรามรณนโรธะ คอความไมมชาต เมอชาตไมม ชรามรณะกไมม ถาชาตมแลว

ชรามรณะกตองม มนเปนกฎเกณฑตายตวอยอยางนน ไ มวาจะในอดต อนาคต หรอ

ปจจบน กเปนอยางนน เรากจะเขาใจในสงตางๆ ตามความเปนจรง ความจรงทไมไดขนอย

กบความอยากหรอความไมอยาก ไ มไดขนอยกบความคดหรอความไมคด เหนดวยหรอไม

เหนดวย มนกเปนอยางนน ไดสงใดมาแลวกตองเสยไปเปนปกตธรรมดา เปนเรองปกต ถาไม

อยากจะเสยไป กตองไมเอามา ไ มอยากจะทกขเพราะอนน กอยาไปยดเอามา ถามอนนมา ก

ตองมปญหากบมนอยางแนนอน แมแตสงทเรยกวาตวเราน กเปนอยางนอย มชรามรณะเกด

เพราะเกดมา ถาไมเกดมา ไมมชาต กจะไมมชรามรณะ

ยา จ ชรามรณนโรธสารปปคามน ปฏปทา, ตญจ ปชานาต, ตถา ปฏปนโน จ โหต อน

ธมมจาร

ปฏปทาทสมควรเพอความเขาถงชรามรณนโรธะอนใด ยอมรชดซงปฏปทานน และเปน

ผปฏบตเชนนน ชอวาผมปกตประพฤตตามธรรม

ปฏปทาคออรยมรรคมองคแปด ซงเปนทางในการปฏบต แลวกเปนผปฏบตตาม

หนทางนน ดำเนนชวตคลอยตามธรรมะ

�23

อย วจจต ภกขเว ภกข สพพโส สมมา ทกขกขยาย ปฏปนโน ชรามรณนโรธาย

ดกอน ภกษทงหลาย ภกษนเรยกวา เปนผปฏบตเพอความสนไปแหงทกข คอเพอความ

ดบของชรามรณะ โดยชอบโดยประการทงปวง

ถาพจารณาไดอยางน กจะไมมปญหากบชรามรณะ ไ มมปญหากบโสกะ ปรเทวะ

ไมมปญหากบเรองโนนเรองน เพราะเขาใจชดเจนในแงมมอรยสจ ไ ดขอปฏบตทตองดำเนน

ไป คออรยมรรคมองค ๘ แลวกปฏบตตามทางนน

ชาตกมภพเปนปจจย ภพกมอปาทานเปนปจจย อปาทานกมตณหาเปนปจจย ตณหา

กมเวทนาเปนปจจย บางคนมปญหากบตวเองเยอะ ทำไมเรามอปาทานเยอะจง ถาพจารณาใน

แงปฏจจสมปบาทแลว อปาทานมตวตนไหม ไมม อปาทานไมมตวตน อปาทานมเพราะอะไร

ม เพราะตณหาม อปาทานจงม เพราะตณหาเกด อปาทานจงเกด ถาตณหาไมม อปาทานก

ไมม หนทางขอปฏบตทจะทำใหถงความหมดอปาทาน คอ อรยมรรคมองคแปด เราก

ไมโทษอปาทาน ไมโทษอะไร สบายเลย เขาใจชด เขาใจแจมแจง รขอปฏบต รทางดำเนน

ชวต คออรยมรรคมองค ๘

บางคนอยากจะไมอยาก ทำไมเราเปนคนมกเลสเยอะเหลอเกน มตณหา กไปมปญหา

กบตณหาอก ถามองในแงปฏจจสมปบาทแลวไมมปญหา เพราะตณหากเปนสภาวะอยางหนง

รจกตณหาวาเปนสงไมมตวตน เมออะไรมอย ตณหามนจงม เพราะอะไรเกด ตณหาจงเกด

เมอเวทนาม ตณหาจงม ถาเวทนาไมม ตณหากไมม หนทางขอปฏบตททำใหถงความสน

ตณหาคออรยมรรคมองคแปด ตองฝกอนนใหได หมดปญหากบตณหาไป พยายาม

ปฏบตอรยมรรคใหสมบรณ กสบาย อยางนกแทงทะล

บางคนไมเขาใจในแงมมน กจะมปญหากบกเลสบาง มปญหากบตณหาบาง มปญหา

กบความยดของตนเองบาง บางคนเขายดเยอะ พอมาปฏบตธรรมกอยากจะเลกยด พอเลกไม

ไดกมปญหากบตวเองมาก ถามองในแงปฏจจสมปบาทแลว ความยดกเปนสภาวะอยางหนง

ความยดมไดเพราะตณหา ถาตณหาไมม ความยดกไมม ตองปฏบตอรยมรรคใหครบถวน

นนแหละ จงจะเขาถงสภาวะทไรความยด ความยดจะหมดไปได ตองปฏบตใหถกวธท

จะทำใหความยดนนดบสนทไป ใหถงอปาทานนโรธะ คอ อรยมรรคมองคแปด เรากเรงปฏบต

ไปไดสบาย ปฏจจสมปบาทอาการอนๆ กทำนองเดยวกน

�24

ตอไปเรองสงขาร เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม เมออวชชาม สงขารทงหลายจง

ม เพราะอวชชาเกด สงขารทงหลายจงเกด เมออวชชาไมม สงขารทงหลายกไมม เพราะ

อวชชาดบ สงขารจงดบ

โส สงขาเร จ ปชานาต

ภกษนนยอมรชดซงสงขารทงหลาย

รจกบญ รจกบาป ทงสงด ทงสงไมด ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร อาเนญชา

ภสงขาร เจตนาซงเปนกรรมทไดทำเอาไวแลว เปนสงทไมมตวตน เกดขนแลวดบไป

สงขารสมทยญจ ปชานาต

ยอมรชดซงสงขารสมทย

เหตใหเกดสงขาร เหตใหเกดบญเกดบาป มเจตนาปรงแตงจดแจงทำเพอตวเรา ดบาง

ไมดบาง ทำไมจงยงมทำดบางไมดบาง เพราะยงมสงขารสมทยคออวชชา ถาหมดอวชชาแลว

ทำอะไรกไมเปนบญไมเปนบาป อยางพวกเราน ทำบญบาง ทำบาปบาง ทำไมมนเปนอยางนน

บญบาปกไมมตวตน พอมเจตนาลงมอทำสงใด ทำไมเปนบญเปนบาป เพราะยงมสงขาร

สมทยคออวชชา หลงวามตวเรา มของเรา กเลยมความตงใจทำเพอตวเรา รกษาของเราอย

เรอยๆ เมอยงมอวชชาเหลออย ยงไมไดเปนพระอรหนต ทำอะไร หากทำดวยความยดมน

ตามตณหาอปาทาน ตองเปนบญและเปนบาปเสมอ

เราทงหลายจงไมตองกลวกเลสอะไรนก ใหทำบญเยอะๆ ไว บางคนบอกวาไมเอาทง

บญทงบาป อยเฉยๆ ถาอยเฉยๆ มนกมโอกาสบาปมาก มบญกบบาปแยงทกน ทำไมมนเปน

อยางนน เพราะมสงขารสมทยคออวชชา สวนผทไมตองมบญมบาปแลว ทำอะไรกไมมเรอง

บญเรองบาปมาเกยวของแลว เปนผทหมดอวชชาไปคอพระอรหนต ผทยงมกเลส มความ

ยดถออย มทงบญทงบาป เราทงหลายจงไมตองกลวความยด ใหทำบญไวมากๆ แลวฝก

ใหมสตสมปชญญะไว เจรญอรยมรรคตามทพระองคทรงสอนไว กจะเขาถงความสน

กเลสไดสกวน

ยงเลวไดเพราะมอวชชา และดไดกเพราะมอวชชาเหมอนกน เปนคนผด เปนคนถกก

เพราะมอวชชาเหมอนกน มนวนๆ เวยนๆ อยเทาน มบญ มบาป ทำบญขน ความยดมนถอมน

�25

ทำใหเราทำบญได ถาไมมความยดถอแลว ไมมบญ ไมมบาป วนเวยนไมมแลว หมดแลว

เรองวนเวยน

ถามองในแงปฏจจสมปบาทแลว เหนสงตางๆ เปนสภาวะไป บาปกเปนบาป บญก

เปนบญ ไมใชใคร ไมใชของใคร เพราะอะไร เพราะยงมอวชชาอย มอวชชาเปนเงอนไข ถา

ไมตองการมบาปอยางนน ทำอยางไร ตองไมมอวชชา อวชชาตองดบสนทไป หนทางคอ

อยางไร คอ อรยมรรคมองคแปด บางคนไปทำบญ การกระทำเปนบญได เพราะอะไร

เพราะอวชชาเปนปจจย ไมอยากไดบญอกทำอยางไร ตองหมดอวชชา หนทางคออรยมรรคม

องคแปด เหนทงคนทำชวทงคนทำด กเปนเครองสอนเราใหเจรญอรยมรรคมองคแปด เดนไป

ตามทางสายกลางนได จะไดรบถงประตพระนพพาน จะไดหมด ดบสนทกนไป พวกเราโดย

สวนใหญ เหนคนทำไมด กไปเกลยดเขา เหนคนทำด กไปรกเขา เพราะไมมองในแงปฏจจสม

ปบาท

สงขารนโรธญจ ปชานาต

ยอมรชดซงสงขารนโรธะ

รชดความดบของสงขารวาเปนความดบ ตามทเปนจรง เมออวชชาดบ สงขารจงดบ

เมออวชชาไมเกด ดวยการทำวชชาใหเกดขนแทนท สงขารยอมดบไป

ยา จ สงขารนโรธสารปปคามน ปฏปทา, ตญจ ปชานาต, ตถา ปฏปนโน จ โหต อนธมม

จาร

ปฏปทาทสมควรเพอความเขาถงสงขารนโรธะอนใด ยอมรชดซงปฏปทานน และเปน

ผปฏบตเชนนน ชอวาผมปกตประพฤตตามธรรม

อย วจจต ภกขเว ภกข สพพโส สมมา ทกขกขยาย ปฏปนโน สงขารนโรธาย

ดกอน ภกษทงหลาย ภกษนเรยกวา เปนผปฏบตเพอความสนไปแหงทกข คอเพอความ

ดบของสงขาร โดยชอบโดยประการทงปวง

สงขารมทงดและไมด ถาจะดบมน กตองพจารณาในแงน และปฏบตตอมนใหถก คอ

ดำเนนตามอรยมรรคเทานน ถาไปหลงเอาด เดยวสกหนอยกชวแลว ไ ปหลงเกลยดชว สก

หนอยมนกดอก มนกวนๆ เวยนๆ ปฏบตธรรมจะเอาแตถก สกหนอยผดมนกตามมา มนถก

�26

มาก ถกจรงๆ เลย สกหนอยมนกผดอก ทานทงหลายปฏบตธรรมนะ กใหเปนคนด แตอยาด

มาก เดยวจะชว ดใหพอสมควรกแลวกน หากไมดเลยกเกนไป เอาพอสมควร อยาไปยดถอ

อะไรใหมาก ใ หเหนชดดวยปญญา แลวปฏบตเพอความสนไปแหงทกขโดยชอบ เพอความ

ดบสนทของสงขาร

ตองมองในแงน ปฏจจสมปบาททกอาการมอรยสจ มองกจะเขาใจชด มองเปน

สภาวะ ไมใชตวตน สตว บคคล ไมใชเรา ไมใชเขา ไมใชของเรา ไมใชของเขา ไมใชใคร

ไมใชของใคร เหนคนทำไมด เราไมไดมองไปทคนแลว มองความไมดวาเปนธรรมะ สงขาร

ทเกดขนนน มอะไรเปนปจจย มอวชชาเปนปจจย เหนคนทำด เรากไมไดมองไปทคนแลว ไม

ไดมเรองเกลยดเรองรกอะไรแลว มองวา ความดนนมอะไรเปนปจจย มอวชชาเปนปจจย

เหมอนกน

อวชชาทำใหเกดดกได เกดไมดขนกได อวชชาทำใหเกดบญ และอวชชานนเองทำให

เกดบาป ตองเขาใจอวชชาปจจยาในแงน ไมใชอวชชาเปนตวตนมาอยในใจเรานะ มนเกดดบ

ในรปกระแส เปนสงไมมตวตน ทานทงหลายฝกใหมสตสมปชญญะ มความรเนอรตว จตเปน

สมาธ เมอจตสงบบางแลว กลองพจารณาด หรอมเหตการณใดๆ เกดขน มเรองทกขอะไร

กระทบใจแลว กมองด มองใหเหนเปนสภาวะอยางหนง อยาเอาเรองบคคลตวตนอะไรเขามา

เกยว มองใหเหนอยางน กจะเขาใจธรรมะชดขน ไดปญญา

!๓.๓ ปฏจจสมปบาทแสดงความไมมเหตตนตออนแรกสด

ตอมา สงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาทขอท ๓ คอ ปฏจจสมปบาทนน แสดง

ความไมมเหตตนตออนแรกสด ไมมผสรางสรรบนดาลอนแรกสด ไมมผทเปนตนตอ ไมม

สงทเปนจดกำเนดเรมตนอยางแทจรง ถงแมจะใชคำวา อวชชาปจจยา สงขารา เปนคำเรม

ตนของกระบวนการฝายเกดทกขกตาม แตไมใชวาอวชชาเปนตนตอ เพราะอวชชากเปนสภาวะ

ทไมมตวตนเหมอนกน เปนสงทไมไดมอยกอน มเมอเกดขน และเกดเพราะเหตปจจยเหมอน

กน ตอนเกด มนกองอาศยปจจยเกด เกดแลวกดบ สงทอดมาในลกษณะเปนกระแส พอมเหต

ปจจยพรอม กเกดอก เกดแลวกดบอก จงไมมตวตนเหมอนกบสภาวะอนๆ และไมไดเปนตน

ตนอนแรกสด

�27

ทใชคำเรมตนกระบวนการวา อวชชาปจจยา สงขารา กแสดงในแงการวนเวยน

ของกองทกข อวชชาเปนประธานในเรองน เปนตวการสำคญ คำวา เปนประธาน เปนตวการ

สำคญ ไ มใชเปนตวตนหรอเปนใหญพเศษกวาสภาวะอนๆ ใ นเรองการเวยนวายตายเกดน

อวชชาเปนหลก เหมอนเราทำงาน เชน จดงานแสดงธรรมน มประธานคนหนงเปนคนจด ยก

ประธานขนมา แตประธานทยกขนมานน ไมใชผเปนใหญจรงๆ ไมใชผมอำนาจจรงๆ ไมใช

วาจะเปนผวเศษ กยงตองเกด แก เจบ ตาย ไ มแนนอนเหมอนกบคนอนเขานนเอง แตเปน

ประธานในกรณน

ในกรณกลาวถงการวนเวยนไปของกองทกข ตวหวหนาใหญคออวชชา ไ มใช

หมายความวา อวชชานเปนตนตออนแรกสด ไมใชเปนผใหกำเนดทกสง ไมใชจะบนดาลใหทก

สงเปนไป อวชชากเปนธรรมะอนหนง เหมอนกบธรรมะอนๆ ธรรมดาๆ นเอง แตถาพดถง

การวนเวยนในสงสาระแลว อวชชาเปนใหญ เปนหวหนา เปนตวการสำคญในกระบวนการน

แตอวชชากตององอาศยภาวะอนๆ ใ นการเกดขนและเปนไป ปฏจจสมปบาทจงมลกษณะเปน

วงกลม ทกองคประกอบเชอมโยงถงกนหมด

ปฏจจสมปบาทแสดงความไมมตนตออนแรกสด แมแตอวชชากมเหตปจจยใหเกด

เชนเดยวกน ในมชฌมนกาย มลปณณาสก สมมาทฏฐสตร ๑๒/๑๐๓ มบาลวา

ยโต โข อาวโส อรยสาวโก อวชชญจ ปชานาต

ดกอนทานผมอายทงหลาย ในกาลใดแล อรยสาวกยอมรชดซงอวชชา

อวชชาสมทยญจ ปชานาต

ยอมรชดซงความเกดแหงอวชชา

อวชชานโรธญจ ปชานาต

ยอมรชดซงความดบแหงอวชชา

อวชชานโรธคามน ปฏปทญจ ปชานาต

ยอมรชดซงปฏปทาททำใหถงความดบแหงอวชชา

�28

พระสตรนทานพระสารบตร แสดงลกษณะของผมความเหนตรง มความเหนถกตอง

ตามธรรมวนยทพระผมพระภาคทรงแสดงเอาไวแลว ยอมรชดซงอวชชา รจกอวชชาตามทมน

เปนจรง เปนสงขารอยางหนง ในกาลกอนไมไดปรากฏ มปรากฏตอนทเกดขน เกดเพราะเหต

ปจจย อวชชากมทมาทไป มเหตเกดเหมอนกน อวชชาจงไมใชตนตอ ไมใชเหตตนเคาจรง ๆ

ยอมรชดความเกดแหงอวชชา ยอมรชดความดบแหงอวชชา และรชดขอปฏบตททำใหถง

ความดบแหงอวชชา หมดเหตปจจย อวชชาไมเกดอกตอไป ดวยอรยมรรคมองค ๘

อวชชา คอ ความไมรอรยสจ เปนธรรมะอยางหนง เปนสภาวะอนหนง ความไมร

อรยสจ นานๆ เกดทหนง ไมรทกข ไมรทกขสมทย ไมรทกขนโรธะ ไมรทกขนโรธะคามนปฏปทา

อนนเรยกวาอวชชา ตอนนทานทงหลายมไหม ตอนนไมไดม ไมไดมในแงยงไมเกดขน แตมไน

แงกระแสของเหตปจจย มนสงทอดมา เมอถกกระตน มนกเกดขน มคนดา กหลงผดคดวา เขา

ดาเรา เขาทำใหเราเปนทกข ความจรงเปนแคกองทกข ไมมเรา ไมมเขาอะไร เขาดากอง

ทกข กองทกขอาจจะเดนไมสวย เขากดาเอา นเดนเหมอนเปด เปนความเปนไปของกองทกข

ลวนๆ

กองทกขน มกระแสอวชชาตามมาดวย พอมเหตปจจยกระทบเขา ความไมรกเกดขน

เขาดาเรา แสดงวาไมรทกข เอาทกขมาเปนเรา บางทกไปวา คนดาเราน เปนเหตใหเราเปน

ทกข อนนกไมรเหตใหเกดทกข ความไมรจงเกดเปนครงๆ อวชชาเกดเปนครงๆ และอวชชากม

เหตเกดดวยคออาสวะ เมออาสวะดบไป อวชชากดบไป คนทรอยางนเรยกวาเปนผมสมมา

ทฏฐ มความเหนตรง

เอตตาวตาป โข อาวโส อรยสาวโก สมมาทฏฐ โหต

ดกอนทานผมอายทงหลาย ดวยเหตมประมาณเทานแล อรยสาวกชอวาเปนผมสมมา

ทฏฐ

อชคตาสส ทฏฐ

ความเหนของอรยสาวกนน เปนความเหนตรง

ธมเม อเวจจปปสาเทน สมนนาคโต

เปนผทประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนในพระธรรม

�29

อาคโต อม สทธมม

เปนผมาแลวสพระสทธรรมน

ถาทานทงหลายตองการเปนผทมสมมาทฏฐ มความเหนตรง เปนผทประกอบดวย

ความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรม เปนผมาสพระสทธรรมน ตองเหนในแงน ไมเหนวา

มสงไหนเปนตวตนสกอยาง ไมไดเหนวาสงไหนเปนจดตงตน เพราะไมมจดตงตน แมอวชชาก

ไมใชจดตงตน อวชชากมทมาเหมอนกน เมอสงนม สงนมนจงม เพราะความเกดขนของสงน

สงนจงเกดขน เมอสงนไมม สงนกไมม เพราะความดบไปของสงน สงนจงดบไป สภาวะสงขาร

ทกอยางลวนตกอยภายใตกฎเกณฑของปฏจจสมปบาททงหมด

ตอไป จะยกขอความทขยายเนอหาเกยวกบอวชชามาแสดง

กตมา ปนาวโส อวชชา

ดกอนทานผมอายทงหลาย อวชชา เปนไฉน

กตโม อวชชาสมทโย

ความเกดแหงอวชชา เปนไฉน

กตโม อวชชานโรโธ

ความดบแหงอวชชา เปนไฉน

กตมา อวชชานโรธคามน ปฏปทา

ปฏปทาททำใหถงความดบแหงอวชชา เปนไฉน

ย โข อาวโส ทกเข อญาณ

ดกอนทานผมอายทงหลาย ความไมรอนใด เปนความไมรในทกข

ทกขสมทเย อญาณ

ความไมรในทกขสมทย

�30

ทกขนโรเธ อญาณ

ความไมรในทกขนโรธะ

ทกขนโรธคามนยา ปฏปทาย อญาณ

ความไมรในทกขนโรธคามนปฏปทา

อย วจจตาวโส อวชชา

ดกอนทานผมอายทงหลาย นเรยกวาอวชชา

อวชชา คอ ความไมรอรยสจ ๔ ไมใชความไมรทวไป ทานไมรวาผมแตงงานหรอยง

อยางนไมเรยกวาอวชชา อยางนไมเปนไร ถามผมได ผมจะบอกหรอไมบอก อนนนกเรองของ

ผมอกตอหนง ไมรวาบานอาจารยอยไหน อยางนไมไดเปนอวชชา ไมรจกคนนน ไมรจกคนน

อยางนไมใชอวชชา เปนเรองทวๆ ไปธรรมดา อวชชาเปนความไมรทกข ไมรทกขสมทย ไมร

ทกขนโรธะ ไมรทกขนโรธะคามนปฏปทา นคออวชชา

ถาบอกวา เธอเปนทกข เธอไปกราบพระ ไปไหวหลวงพอองคนน สวดมนตบทนนบท

น จะไดหายทกข อยางนเปนอวชชาแลว เพราะไมรหนทางขอปฎบตทจะทำใหหมดทกข ถา

บอกวา อยากจะหายทกข ตองปฏบตอรยมรรคมองคแปด อยางนใชได ความไมรในสเรอง

น เรองใดเรองหนงน เปนอวชชา

รสกวาตวเราเปนสขเหลอเกน สงนเปนของเรา อยางนเปนอวชชา แททจรง มนเปน

ทกข ถกคนดา เปนเหตใหเกดทกข อยางนเปนอวชชา ไมรเหตใหเกดทกข เหตใหเกดทกขคอ

ตณหา ความไมมทกขคออะไร คอความสนตณหา ทำลายอวชชาทงไป ถามคนมาบอกวา ถา

เธอจะไมมทกข ตองหาสามดๆ ใหไดสกคนนะ อยางนเรยกวาอวชชา คอความไมรอรยสจ ๔

อาสวสมทยา อวชชาสมทโย

เพราะอาสวะเกด อวชชาจงเกด

อาสวนโรธา อวชชานโรโธ

�31

เพราะอาสวะดบ อวชชาจงดบ

อวชชานจะเกดขนได เพราะอาสวะเกด มอาสวะคอกเลสชนดหนงเกด อวชชานาน ๆ

เกดท มนไมไดเกดลอยๆ ดวย เกดเพราะมอาสวะเกด เพราะความดบของอาสวะ ความดบ

ของอวชชาจงม ถาอาสวะดบสนทไป กเลสดบไป อวชชากดบไปเหมอนกน

อยเมว อรโย อฏฐงคโก มคโค อวชชานโรธคามน ปฏปทา. เสยยถท, สมมาทฏฐ สมมา

สงกปโป สมมาวาจา สมมากมมนโต สมมาอาชโว สมมาวายาโม สมมาสต สมมาสมาธ.

อรยมรรคมองคแปดประการนเทานน เปนอวชชานโรธคามนปฏปทา ไ ดแก สมมาทฏฐ

สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมา

สมาธ

แมอาสวะเองกมเหตปจจยเชนเดยวกน อวชชานนเองเปนปจจยยอนกลบแกอาสวะ

เพราะอวชชาเกด อาสวะจงเกด เพราะอวชชาดบ อาสวะจงดบ ปฏปทาททำใหถงความ

ดบแหงอาสวะ คออรยมรรคมองค ๘

ทยกมานกเพอแสดงใหเหนวา ตวปฏจจสมปบาทนน แสดงความไมมเหตตนตออน

แรกสด แมอวชชาทเปนหวหนาซงดเหมอนอยกอนสภาวะอนๆ กไมใชเปนสาเหตอนแรกสด

อวชชามเหตเกดเหมอนกน ปฏจจสมปบาทจงมลกษณะเปนวงกลม ไ มไดเปนเสนตรง

แตละสภาวะลวนเปนเหตเปนผลยอนกลบไปมาได การวนเวยนของกองทกขจงไมไดม

ลกษณะแบบเสนตรง แตเปนแบบวงกลม เรยกวาวฏฏะ เปนการหมนวนของกองทกข ทเกด

จากอวชชาเปนประธาน เปนประธานในเรองนเทานน แตไมไดเปนตนตอของเรองน และไมได

เปนตวเปนตน เปนสภาวะอยางหนงทเกดและเปนไปตามเงอนไข เหมอนกบธรรมะอน ๆ

นนเอง อาศยเหตปจจยเกดเหมอนกน

เมอศกษาปฏจจสมปบาทเขาใจแลว กจะเขาใจเรองความไมมตวไมมตน มแตกอง

ทกขไดอยางชดเจน กองทกขทมอวชชาเปนเหตเปนปจจยสบเนองอย เปนกองทกขททกข

ทรมานมาก ทกขเยอะแยะไปหมด หมนวนเปนวงกลมไปเรอยๆ สกหนอยจะไปทำกรรม ไดรบ

ผลเปนวบาก พอไดรบผลวบากแลว กยงมความไมรอยอก ไดรบผลบางอยางไมสมปรารถนา

บางอยางสมปรารถนา เดยวกไปทำกรรมใหม วนไปเรอยๆ

�32

ถาตองการจะพนจากวงจรน ตองสรางวชชาขนมาแทนท โดยการทำลายอวชชานน

ทง แตไมใชทำลายในลกษณะทไปทบมน ทำลายโดยการสรางเหตสรางปจจยใหวชชาเกดขน

มาแทน ไ มตองเนนไปทำลายของเกา แตใหสรางของใหมใหเกดขน ใ หมาเดนตามทางท

พระพทธองคทรงประกาศไว คออรยมรรคมองคแปด ถาเดนตามทางน จะเกดดวงตา

เกดญาณ เพราะอรยมรรคมองคแปดน เปนเหตทำใหเกดดวงตา เปนเหตทำใหเกดญาณ เกด

วชชาขน

นเปนสงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาทขอท ๓ คอปฏจจสมปบาทนนแสดงความ

ไมมตนตออนแรกสด ถาเปนความรในแงอนๆ มกจะชอบพดมตนตอแรกสด แสวงหาตนตอ

แสวงหาจดเรมตน เขาใหไปหา root cause แตพอเรยนปฏจจสมปบาทแลวไมม root cause

มแตวาทกสงทกอยาง ลวนองอาศยกนและเปนวงกลม เหมอนกบทางวทยาศาสตรบอกวา โลก

เรานมาจากไหน เรมตนมนมาจากบกแบงก แลวบกแบงกมาจากไหน กเถยงกนไมจบไมสน

บกแบงกเปนจดเรมตน อยางนม root cause กไมใชปฏจจสมปบาทแลว แตเราไมตองไป

สนใจเรองกำเนดโลกนกกได เพราะเปนอจนไตย ไมอาจหาคำตอบไดดวยการคด สนใจเรอง

ทกขกบความทกขนแหละ

วนน ไดบรรยายสงทควรทราบเกยวกบปฏจจสมปบาท เปนความรเบองตนเพอนำไป

ศกษาปฏจจสมปบาทไดเขาใจชดเจนขน คอ ปฏจจสมปบาทคออรยสจทใครๆ คดคานไมได

เปนการแสดงกระบวนการเกดของทกข และกระบวนการดบไปของทกข ในแบบทสมบรณครบ

ถวนทสด แสดงใหเหนความเปนไปในลกษณะเปนเหตและผลเชอมโยงกนเปนกระบวนการ

อยางชดเจน ปฏจจสมปบาททกอาการมลกษณะเปนอรยสจ มตวสภาวะทเปนทกข เหตให

เกดทกข ความดบทกข เชอมโยงตอเนองกนไป สวนขอปฏบตใหถงความดบสภาวะนน ๆ

มทางเดยวคออรยมรรคมองค ๘ และ ปฏจจสมปบาทแสดงความไมมเหตตนตออนแรกสด

ปฏเสธผสราง ผมอำนาจดลบนดาล ทกอยางเปนเหตปจจย องอาศยซงกนและกน ม

ลกษณะเปนวงกลม ซงเหตและผลลวนเชอมโยงกนกลบไปกลบมาได

สมควรแกเวลาเทานนะครบ อนโมทนาทกทาน

_______________________________