90

บทท 4 ผลการวจย

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาการใชสมนไพรในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประชาชนในภาคกลาง จากนนจดท าเปนคมอสมนไพรทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง และศกษาผลการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง โดยเกบรวมรวมขอมลจากการสนทนากลมผสงอายจาก 10 จงหวดๆ ละ 15 คน และสมภาษณเจาะลกจากหมอพนบาน 70 คน ประมวลผลขอมลโดยการวเคราะหเนอหา น าเสนอใหผทรงคณวฒวพากษวธการบ าบดทมประสทธภาพและปลอดภย จดท าคมอฯ และศกษาผลการใชคมอฯ โดยการอบรมเจาหนาทสาธารณสขและอสม. คณะผวจยน าเสนอผลการวจยเปน 3 ตอน ดงน

ตอนท 1 สมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง ตอนท 2 การจดท าคมอสมนไพรภาคกลางทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ ตอนท 3 ผลการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง

ตอนท 1 สมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของประชาชนในภาคกลาง การศกษาครงนจ าแนกภาวะฉกเฉนทางสขภาพไว 17 ปญหา ไดแก เลอดจากบาดแผล เลอดก าเดา

ออกจมก อาเจยนเปนเลอด บาดแผลสด บาดแผลไฟไหมน ารอนลวก พษจากสารเคม พษจากการกนยาฆาตวตาย อาหารเปนพษ ภาวะทองเดนรนแรง ภาวะปวดทองรนแรงจากธาตลม พษจากแมลงกดตอย พษง พษจากสตวทะเล ภาวะหอบหด อาการเปนลม ลมพษ และภาวะชกจากไขสงในเดก จงน าเสนอผลการวจยดงน

ตอนท 1.1 สมนไพรทใชในการหามเลอดจากบาดแผล หมอพนบานมประสบการณในการหามเลอดจากบาดแผลดวยสมนไพรรวม 51 คน และผสงอายม

ประสบการณในการหามเลอดจากบาดแผลรวม 32 คน ใชสมนไพรหลากหลายมากถง 47 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ ใบสาบเสอ (เสอหมอบ หรอทจงหวด ระยอง จนทบร ตราด เรยกวา “ใบเบญจมาศ”) กลาวคอ มผใชใบสาบเสอรอยละ 43.37 (36 คนจาก 83 คน) รองลงมาเปนปนแดง (รอยละ 27.71 หรอ 23 คน) ยาฉน (รอยละ 24.1 หรอ 20 คน) วานหางจระเข (รอยละ 7.23 หรอ 6 คน) และใยแมงมม (รอยละ 6.02 หรอ 5 คน) ตามล าดบ นอกจากนนยงมสมนไพรอกหลายชนดทสามารถน ามาใชในการหามเลอดได เชน ยอดใบตองออนๆ ทยงมวนอย เปลอกมงคด กระเมง ยางจากตนกลวยหรอกลวยดบ ยางบอน ยางตนแสยก ยางจากตนน านมราชสห ใบวานหอยแครง หววานขาวสาร ผงชรส เปนตน โดยวธการรกษาทใชมากคอ การน าใบสาบเสอมาขยกบปนแดงแปะแผลแลวกดไว เพอหามเลอด ซงสมนไพรทนยมใชเปนสงทหาไดงายทงใบสาบเสอ ปนแดง ยาฉน และวานหางจระเข ยกเวนใยแมงมมทหายากขนทกวน แตยงพอหาไดในชนบท วธการรกษาอก

91

รปแบบหนงทนยมคอ การใชยางจากพชทาแผล ในกรณทแผลใหญมากหมอพนบานรายหนงใหใชหวกลงกลางดง เอามาลางใหสะอาด ฝานเปนชน แปะแผลไดเลย (สนทร เชาวนะพานช จ.ปราจนบร) โดยขอมลทไดจากการสมภาษณแสดงไวในตารางท 1 ของภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการหามเลอดจากบาดแผลทมความปลอดภยและมประสทธภาพของหมอพนบานและผสงอายมดงน

วธท 1 ใบสาบเสอ ใชใบสาบเสอเพสลาด (ตองไมแกหรอออนเกนไป) 3-4 ใบ ลางใหสะอาด น ามาขยใหช าจนมน าออก ปดแผลทเลอดออก เมอเลอดหยดกเอาออก

วธท 2 ใบสาบเสอผสมปนแดง ใชใบสาบเสอ 3-4 ใบ ลางใหสะอาด น ามาขยใหช า แลวใสปนแดงขนาดเทาเมดถวเขยว 2 เมด ขยใหเขากน แลวใสแผล วธท 3 ยาฉน ใชยาฉนหรอยาสบแหงๆ แปะหรอพอกแผลไดเลย สมยกอนถาถกมดบาดเปนแผลลก เลอดไมหยดจะใชยาฉนแหงพอกแผล จะหามเลอดไวได

วธท 4 กระเมง กระเมงใชไดทงดอกสเหลองและสขาว เอามาลางใหสะอาด ขยหรอต าใหละเอยด แลวแปะแผล เลอดจะหยดไหลทนท

วธท 5 ยางกลวย ใชยางกลวยหยดใสแผล ยางกลวยจะไดจากกาบกลวยออนๆ หรอหนอออนจะมยาง หรอปาดกลวยดบเอาน ายางมาใสแผลกได เลอดจะหยด

วธท 6 ใยแมงมม ใชใยแมงมมทอยตามฝาบานหรอสงกะส ใยเปนแผนกลมๆ นมๆ สขาว เอาแผนใยมาแปะแผล

วธท 7 ยอดใบตองออนๆ ทยงมวน ใชยอดใบตองออนๆ ทยงมวนอย เอามาขยๆ แปะทแผล หรอเอามาเคยวแปะแผล ชวคร (แปบเดยว) เลอดกหยด

วธท 7 ยางของพช ยางพชทนยมน ามาใชในการหามเลอดมากทสด ไดแก ยางบอน ยางจากยอดตนเปลา (เดดยอดออน แลวใชยางหยอดแผลจะหามเลอดและสมานแผลได) ยางตนแสยก (นางกวก) ยางผกบง ยางจากตนน านมราชสห ยางฝนตน ยางสบด า ยางหนมานนงแทน น าน ายางมาหยดใสแผล เลอดจะหยดทนท

ตอนท 1.2 สมนไพรทใชในการบ าบดอาการเลอดก าเดาออกจมก หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดอาการเลอดก าเดาออกจมกมจ านวน 27 คน

สวนผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองน 11 20 ชนด จากการใหสมภาษณและการสนทนากลมของกลมตวอยาง พบวา ถาอาการไมรนแรง จะรกษาอาการเลอดก าเดาออกจมกโดยใหผปวยนอนหงายและใชน าแขงหรอผาเยนโปะหนาผาก เลอดกหยดแลว แตถาอาการรนแรงหรอเปนบอยๆ ตองใชสมนไพรรกษารวมดวย โดยสมนไพรทใชจ าแนกเปนสมนไพรทใชภายนอกและสมนไพรทใชรบประทาน สมนไพรทใชภายนอกทนยมมากทสดคอ ใบพล (รอยละ 28.95 หรอ 11 คน) รองลงมาไดแก ใบ

92

สาบเสอ (รอยละ 7.89 หรอ 3 คน) โดยน ามาขยแลวอดจมกขางทมเลอดออก สวนสมนไพรทใชรบประทานเพอรกษาอาการเลอดก าเดาออกจมกใหหายขาด ไดแก ตนและรากขาว ถวเขยว ยอดมะขามออนและเถาคน แกนฝาง และรากยานลเพา วธการใชสวนใหญน ามาตมดมตางน า อยางไรกด ในการรกษาอาการเลอดก าเดาออกจมกน หมอพนบานบางรายกยงคงใชคาถาดบความรอนควบคกบการใชความเยนจากน าแขงโปะบรเวณหนาผากดวย รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 2 ของภาคผนวก ค

ภมปญญาของหมอพนบานและผสงอายในการบ าบดภาวะเลอดก าเดาออก ในการศกษาครงนสวนใหญแนะน าใหนงแหงนหนาหรอนอนหวสง แลวใชน าแขงหรอผาชบน าเยนวางบนหนาผากและจมกหรอททายทอย สวนสมนไพรทใชม 2 ประเภท คอ สมนไพรทใชภายนอกและสมนไพรทใชกน โดยวธการบ าบดอาการเลอดก าเดาออกจมกทปลอดภยและมประสทธภาพ ตามความเหนของผทรงคณวฒมดงน

1. สมนไพรทใชภายนอก มกใชในกรณฉกเฉนเพอใหเลอดหยดกอน สมนไพรทใชมดงน วธท 1 ใบพล ใชใบพลขย แลวอดไวในรจมกขางทมเลอดก าเดาออก แลวใหนอนหงาย (พระครวโรจน

เมธาภรณ จ.ระยอง รบรองวาดกวาน าแขง) วธท 2 ใบเสอหมอบ ใชใบเสอหมอบขย อดจมกขางทมเลอดออกไวกหาย เคยใชตอนเดกๆ กหาย วธท 3 ผงชรส ใชส าลชบน าหมาดๆ ชบผงชรส อดจมกไวสกพก เลอดหยด เคยใชกบหลานไดผลด วธท 4 รากไพลกบปนแดง ใหเอารากไพล 1 ก ามอ ลางใหสะอาด ผสมปนแดงเลกนอย ต าใหละเอยด

คนเอาแตน า คอยๆ หยอดจมก ชวยสมานแผลในจมก 2. สมนไพรทใชรบประทาน มกใชในกรณทมเลอดก าเดาออกบอยๆ หรอเมอเลอดก าเดาหยดแลวกให

รบประทานสมนไพรตอไปเพอใหหายขาด ดงน วธท 1 ตนหรอรากขาว มวธใช 2 วธ ดงน 1.1 ตนขาวทยงไมออกรวง ใหถอนตนขาวในนาทยงไมออกรวงทงราก สงประมาณ 1 คบ จ านวน 3

ตน เอามามด ใสน าครงขน (2 แกว) แลวตมน าใหเดอด เอาน ามาดม ดมแทนน า พอยาจดกเปลยน ดม 2-3 วนกหาย

1.2 ตนพญาขาว เอาตนพญาขาว (ขาวเหนยวด า ตนสมวง ) ถอนมา 1 ก ามอ ตดเอาสวนทเปนรากมาตมกบน า ใชดมแทนน าไดเลย ตมใหมทกวน ประมาณ 2-3

วธท 2 ถวเขยว ใชถวเขยวไมกระเทาะเปลอกตมน าตาลทรายแดง (โบราณตองตากน าคางไวดวย) รบประทานเชา-เยน ครงละถวย ถวยขนาดไหนกได รบประทานไปเรอยๆ จนกวาอาการเลอดก าเดาออกจะหายไป

วธท 3 ยอดมะขามออนและเถาคน ใหกนยอดมะขามออนกอน จากนนเอาตนเถาคนทงตน 1 ก ามอ ใสน า 1 แกว ตมเปนน าใหดม จะหายขาด ไมเปนอก

93

วธท 4 แกนฝาง เอาแกนฝางตมโดยใหน าออกเปนสชมพ ดม เชา- ประมาณ 10

วธท 5 รากยานลเพา ใชรากยานลเพา 1 ก ามอ น ามาลางใหสะอาด ต าใหละเอยด คนเอาน าดมเชา-เยน ประมาณ 5-10 วน

ตอนท 1.3 สมนไพรทใชในการบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอด หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอดมจ านวน 23 คน สวน

ผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยงรายเดยว 0 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ หนมานประสานกาย (รอยละ 16.67 หรอ 4 คน) รองลงมาเปนวานกาบหอย (รอยละ 12.5 หรอ 3 คน) และขมนชนสด (รอยละ 8.33 หรอ 2 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน ใบบวบก ใบปกแมลงสาบ หงอนไกดอกแดง แกนชองระอา เปลอกหอยแครง ใบกระดกไกด า เปนตน วธการรกษามทงการใชสมนไพรเดยว เชน ใบหนมานประสานกายต าผสมเหลา คนน าดม เปนตน และสมนไพรหลายชนด เชน เปลานอย อคคทวาร ใบสะเดา เสมอภาค บดผง ชงดม เปนตน กระสายยาทนยมใชมากทสดคอ เหลาและ น าซาวขาว (รอยละ12.5 หรอ 3 คน) รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 3 ของภาคผนวก ค

สมนไพรทใชบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอดของหมอพนบานและผสงอาย ในการศกษาครงนจ าแนกเปน 2 ประเภทตามสาเหต คอ สมนไพรทใชบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอดจากการถกท ารายรางกายและสมนไพรทใชบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอดจากแผลในกระเพาะอาหาร ซงวธการบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอดทปลอดภยและมประสทธภาพตามความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒ สรปไดดงน

1. สมนไพรทใชบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอดจากการถกท ารายรางกายหรอช าใน วธท 1 ใบหนมานประสานกาย มวธใช 2 วธ ดงน 1.1 เอาใบหนมานประสานกาย 1 ก ามอ มาต าใหละเอยด ผสมเหลาขาว 30 ซซ. คนเอาแตน ามาดมวนละ

ครง ตดตอกน 7 วน 1.2 เอาใบหนมานประสานกาย 1 ก ามอ มาใสน าพอประมาณ ตมจนน าเดอดนาน 10 นาท ดมครงละ 1

ถวยกาแฟ วนละ 3 ครงนาน 7 วน วธท 2 หนมานประสานกายกบชมนชนหรอขมนออย เอาใบหนมานประสานกายผสมกบขมนชนหรอ

ขมนออยหนเปนแวน ในสดสวนเทาๆ กน ใสน าพอประมาณ ตมจนน าเดอดนาน 10 นาท ดมครงละ 1 ถวยกาแฟ วนละ 3 ครง กอนอาหาร ตดตอกน 7 วน

วธท 3 วานกาบหอย เอาใบวานกาบหอย 4-5 ใบ ตมกบน า 1 ถวย เตมน าตาลเลกนอย ดมกอนอาหาร เชา-เยน ตดตอกน 7 วน

94

วธท 4 ใบกระดกไกด า เอาใบกระดกไกด า 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมเหลา 30 ซซ. คนเอาแตน ามาดม วนละครง ตดตอกน 7 วน

วธท 5 ใบปกแมลงสาบ เอาใบปกแมลงสาบ 7 ใบ ต าคนน า ผสมน าตาลทรายแดง ๑ ชอนชา กวนใหเขากน ดม จะหยดอาเจยน

วธท 6 เปลอกหอยแครง ใชเปลอกหอยแครง 5 ฝา เผาไฟจนแดงเลย บดละเอยด ผสมน ามะนาว จบเปนระยะจนกวาหาย

2. สมนไพรทใชบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอดจากการเปนแผลในกระเพาะอาหาร สมนไพรทใชไดผลมดงน

วธท 1 ขมนชนสด โดยเอาขมนชนสด 3 หว ลางใหสะอาด ต าใหละเอยด แลวใสสารสมเทาปลายนวกอย เตมเหลาลงไปเลกนอยพอคนน าได คนเอาน าใหดมประมาณ 15 ซซ. ดม 1-2 ครงกหายแลว

วธท 2 กระเมงสด เอาหญากระเมงสดๆ น ามาต าใหละเอยด ผสมน าปนใส ดมทก 4 ชวโมง จนกวาจะไมอาเจยน

วธท 3 หญาฟนกระตาย เอาหญาฟนกระตาย 1 ก ามอ มาต า ผสมเหลาขาวกบน าผงเลกนอย คนใหเขากน ดมใหหมด

วธท 4 ใบโปรงฟา เอาใบโปรงฟา 7 ใบ ต าใหละเอยด ผสมเหลาเลกนอย คนเอาน า ดมครงเดยว

ตอนท 1.4 สมนไพรทใชในการบ าบดบาดแผลสด หมอพนบานทมประสบการณในการใชสมนไพรบ าบดแผลสดม 52 คน และกลมผสงอายทม

ประสบการณในการบ าบดแผลสดม 21 คน โดยสมนไพรทใชม 2 แบ คอ สมนไพรลางแผลและสมนไพรสมานแผล โดยสมนไพรทใชสวนใหญมรสฝาด สมนไพรทน ามาตมหรอฝนลางแผลมหลายชนด เชน เปลอกมงคด (รอยละ 12.33 หรอ 9 ราย) เปลอกแค (รอยละ 8.22 หรอ 6 ราย) ยอดทบทม (รอยละ 2.74 หรอ 2 ราย) เปนตน สวนสมนไพรทใชสมานแผลมทงสมนไพรสดและน ามนสมนไพร ซงสมนไพรสดจะน ามาต าใหละเอยดและพอกแผล สมนไพรทใชมากทสดคอ สาบเสอ (รอยละ 19.18 หรอ 14 ราย) รองลงมาเปนไพล (รอยละ 5.48 หรอ 4 ราย) ยาสบ (รอยละ 5.48 หรอ 4 คน) วานหางจระเข (รอยละ 5.48 หรอ 4 ราย) และแปะต าปงหรอจกรนารายณ (รอยละ 4.11 หรอ 3 ราย) ตามล าดบ สวนน ามนสมนไพรทใชบ าบดแผลสดมกใชน ามนมะพราวหรอน ามนงาน ามาเขาตวยาสมนไพร มหลายสตร เชน น ามนขโมยจะเขาสมนไพรจ าพวกบอระเพด ขมนออย กระเทยมและเกลอ น ามนโจรจะเขาสมนไพรจ าพวกขมนชน ขมนออย ฟาทะลายโจร กระเทยม เกลอและเหลา เปนตน อยางไรกด กลมตวอยางหลายรายใชวธการรกษาบาดแผลสดเชนเดยวกบการหามเลอดจากบาดแผล โดยอธบายวาสมนไพรทใชมฤทธทงหามเลอดจากบาดแผลและสมานแผลดวย เชน ใบสาบเสอ เปนตน รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณแสดงไวในตารางท 4 ภาคผนวก ค

95

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดแผลสดทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน การลางแผลใหสะอาด วธท 1 เปลอกมงคด เอาเปลอกมงคดมาตมน า แลวเอาน ามาลางแผล สมนไพรทน ามาลางแผลมกใช

สมนไพรรสฝาด นอกจากเปลอกมงคดแลว กอาจใชเปลอกแค เปลอกตนมะขามเทศ เอามาตมแลวใสเกลอเลกนอย น ามาลางแผล

วธท 2 ยอดทบทม ใชยอดทบทม 7 ยอด กลนใจเดด น ามาตมกบน าปนใส แลวใชลางแผล วธท 3 ใบมะขามแกๆ เอาใบมะขามแกๆ มาตมกบน า ใชน าลางแผล วธท 4 เปลอกสะเดา ใชเปลอกสะเดา 1 ก ามอ ตมน าพอเดอด เอาน ามาลางแผล

การบ าบดบาดแผลสด วธท 1 ใบสาบเสอ ใชใบสาบเสอน ามาขยใหช าหรอต าใหละเอยด แลวน ามาแปะแผล เลอดจะหยด แผลก

หาย วธท 2 ใบสาบเสอ ปนและยาฉน ใชใบสาบเสอ ปน และยาฉนขยใหเขากน แลวน ามาปดแผล วธท 3 กระเทยม ถาเปนแผลใหมๆ เชน มดบาด เปนตน เมอลางแผลสะอาดแลว ใชกระเทยมสดๆ

2-3 กลบลางใหสะอาด ต าใหละเอยด เตมน าตมสก 1 ชอนชา คนใหเขากน แลวใชส าลชบน ายามาทาแผล (หมอสดใจ เจรญผล จ.กาญจนบร)

วธท 3 ไพลสด ใชหวไพลสดน ามาลางใหสะอาด ปอกเปลอก หนแลวต าใหละเอยด คนเอาน ามาลางแผล เอากากพอกแผล ปดแผลหรอพนแผลใหแนน ท าแผลเชา-เยน หากเปนแผลทฝเยบของหญงหลงคลอดใหใชไพลน ามาต า ใสเกลอ และเหลา คนเอาน าลางแผล

วธท 4 กระเมง เอากระเมงสวนทเปนตนเหนอดนมา 4-5 ลางใหสะอาด หนเปนทอนๆ ต าใหละเอยด คนเอาแตน า บบใสบาดแผลใหทว แลวเอากากทต าพอกตลอดปากแผล พนหรอปดแผลดวยผาสะอาด วนรงขนแผลจะแหง แผลไมอกเสบ ไมปวดและไมมอาการบวม ท าแผลดวยน ากระเมงสด และเอากากพอกแผลไววนละครงจนกวาแผลจะหายสนท หามใสน าอนลงไป ใชเฉพาะน าจากตนกระเมงเทานน

วธท 5 ยางตนแสยก ใชยางตนแสยกใสแผล อยาใหแผลถกน า จะหายเรว (ยางตนแสยกรบประทานไมไดเพราะเปนพษ รบประทานเพยง 3 หยดอาจเสยชวตได)

วธท 6 ใบหนมานประสานกาย ใชใบหนมานประสานกาย น ามาเคยวหรอต าใหละเอยด พอกแผล วธท 7 จกรนารายณ เอาใบจกรนารายณมาลางใหสะอาด หนและต าใหละเอยด เอามาพอกแผล ใชผาปด

หรอพนแผลไว เพยงวนเดยวแผลกหายแลว จกรนารายณตองใชของแท ใบจะกลม ดอกสเหลองและใตใบมขน วธท 8 น ามนมะพราว ถาเปนแผลเลกๆ ใชน ามนมะพราวทากหาย

96

วธท 9 น ามนใบหวา หวกลวยน าวา และเปลอกตะเคยน ใชใบหวาสด หวกลวยน าวา (อยใตดน) เปลอกตะเคยนและกระเทยม ทกอยางเสมอภาค เกลอเลกนอย น ามาต าใหละเอยด เคยวกบน ามนมะพราว เอามาทาแผล แผลจะหายเรว และไมเปนฝาขาว เรยกวา “น ามนเรยกเนอ” (หมอครม โปรงอากาศ จ.ระยอง)

วธท 10 น ามนไพลกบขมนชน สวนประกอบมไพล 2 ก ามอ ขมนชน 2 ก ามอ กระเทยม 1 หว เกลอตวผ 7 เมด น ามนมะพราวครงลตร ลางไพลและขมนชนใหสะอาด ปอกเปลอก หนเปนแวนๆ น าน ามนมะพราวมาเคยว ใสไพล ขมนชน กระเทยม และเกลอลงไปเคยวจนเหลอง กรองกากออก ใชท าแผลเชา-เยน โดยลางแผลใหสะอาดกอน (หมอสะเทอน ภาคภม จ.กาญจนบร)

วธท 11 น ามนโจร วธการรกษาม 2 ขนตอน ดงน ขนตอนท 1 ใชคาถา คาถาทใชคอ ตงนะโม 3 จบ เรมดวย "พทธงปดคจฉาม ธมมงปดคจฉาม สงฆง

ปดคจฉาม ปรสทโท ขหภาวง ตมงทาเรห อปาทะโก ปดจชะราม ทตยมป พทธงปดคจฉาม ธมมงปดคจฉาม สงฆงปดคจฉาม ปรสทโท ขหภาวง ตมงทาเรห อปาทะโก ปดจชะราม ตตยมป พทธงปดคจฉาม ธมมงปดคจฉาม สงฆงปดคจฉาม ปรสทโท ขหภาวง ตมงทาเรห อปาทะโก ปดจชะราม" ทอง 3 จบ ขนตอนท 2 ใชน ามนโจรทา เอาขมนออย 1 หวใหญ หรอ 1 ก ามอ ขมนชน 5 หวหรอ 1 ก ามอ กระเทยม 3 กลบ (ใชปองกนบาดทะยก) ฟาทะลายโจร 1 ก ามอ น ามาหน และต า น ามนพช (อาจเปนน ามนปาลม น ามนงา น ามนมะพราว แตน ามนปาลมดทสด เพราะกลนหอม ไมฉน ไมเหมนหน) ½ ลตร น าสมนไพรมาเคยวในน ามนจนเหลอง แลวใสเกลอตวผ 3 เมด เคยวตอ ยกลง ทงไวใหเยน กรองกากออก ขณะอนๆ ใสเหลา 35 ดกร 1/2 เปกหรอประมาณ 15 มลลลตร (ฆาเชอรา เปนสารกนบด) น ามาใสแผลสด แผลจากอบตเหต ตกจากทสง แมลงสตวกดตอย กระดกแตกหก ขอเคลด ปวดฟนได (หมอบญยน ผองแผวจ.ลพบร) วธท 12 น ามนขโมย สตรน ามนขโมยใหใชน ามนมะพราว 300 ซซ. เคยวตวยาบอระเพด 7 ทอน (ทอนละ 1 ศอก) ขมนออย 7 แวน กระเทยม 7 กลบ (หรอถาท ามากกเพมเปน 7 หว) เกลอเลกนอยจนเหลอง กรองกากออก กรอกใสขวดเกบไว น ามนนใชไดทงแผลสดและแผลเรอรง ไมควรท ามาก เพราะถาทงไวนาน ฤทธยาอาจเสอมลง (หมอสนทร ชศร จ.นนทบร)

วธท 13 น ามนก ามะถนและกระเทยม ใชน ามนมะพราวเคยวเอง 2 ลก แลวใสเครองสมนไพร มก ามะถน พอประมาณ เกลอตวผ 5 เมด กระเทยมโทน 5 ลก เทยนเหลองบชาพระหนกเลมละ 1 บาท 5 เลม ต าตวยากอน แลวน ามาเคยวในน ามนแลวกรองเอากากออก ใชใสแผลสด (ปทม แยมเมองไชย)

ตอนท 1.5 สมนไพรทใชในการบ าบดบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก จ านวน 58 คน

สวนผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองน 25 2 ชนด สมนไพรทใช มากทสดคอ เนอวนวานหางจระเข ซงชวยใหเยนและไมปวดแสบปวดรอน (รอยละ 51.28 หรอ 40 คน)

97

สมนไพรทใชรองลงมาคอ ใบต าลง (รอยละ 6.41 หรอ 5 คน) ใบเสลดพงพอน (รอยละ 3.85 หรอ 3 คน) ใบบวบก (รอยละ 2.56 หรอ 2 คน) ใสฟกเขยวแกๆ (รอยละ 2.56 หรอ 2 คน) ใบหรอเถารางจด (รอยละ 2.56 หรอ 2 คน) และเมลดงาแชน า (รอยละ 2.56 หรอ 2 คน) ตามล าดบ นอกจากนนยงมการใชสมนไพรอกหลายชนดในการรกษาแผลไฟไหมน ารอนลวก เชน ขมนชน ไพล รางจด น าผง เปนตน นอกจากการบ าบดแผลไฟไหมน ารอนลวกดวยสมนไพรขางตนแลว ยงมการใชน ามนมะพราวผสมกบน าปนใส อยางละเทาๆ กน คนใหเขากน แลวน ามาทาแผลไฟไหมน ารอนลวก หรอใชน ามนมะพราวกบไขแดงทสกแลวคนใหเขากนใชทาแผล หรอท าน ามนสมนไพรทมสวนประกอบของไพล ขมน กระเทยม เปนตน ใชรกษาแผลและเกบไวไดนาน นอกจากสมนไพรดงกลาวขางตนแลว ยงมการใชยาสฟนและน าปลาบ าบดแผลไฟไหมน ารอนลวก และหมอพนบานหลายรายใชคาถาดบพษไฟประกอบในการรกษาดวย รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 5 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดแผลไฟไหมน ารอนลวกทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

วธท 1 วานหางจระเข เอาวานหางจระเขปอกเปลอกสเขยวออก ลางยางสเหลองๆ ออกใหหมด ใชเนอวนใสๆ ของวานหางจระเขปดแผล ท าใหไมปวดแสบปวดรอน ถาแผลถกปองมอเตอรไซดลวกแลวใชวนวานหางจระเขทาแผลจะไมพองและไมเปนแผลเปน

วธท 2 ใบบวบก ใชใบบวบกลางใหสะอาด น ามาต าใหละเอยด ผสมน าเลกนอย แลวคนเอาแตน ามาทาแผล ท าใหเยนดบพษรอน

วธท 3 วานมหากาฬ ใชวานมหากาฬ (ใชไดทงใบและหว) ลางใหสะอาด น ามาต าใหละเอยด ปดหรอพอกแผล

วธท 4 ใบเสลดพงพอน ใชใบเสลดพงพอนตวผและตวเมย น ามาลางใหสะอาด ต าใหละเอยดแลวพอกแผล

วธท 5 หญาน าดบไฟ ใชตนหญาน าดบไฟทงตนทงราก ต าใหละเอยด แลวเอามาทาแผลจะหายด วธท 6 ไสฟกเขยวแกๆ ใชไสฟกเขยวแกๆ โดยเอาฟกมาผาซก เอาชอนขดไสฟกออกมาแปะหรอพอกแผล

จะไมปวดแสบปวดรอน วธท 7 ปนกบน ามะนาว เอาปนกนหมากมาผสมกบน ามะนาวใหเขากน แลวทาแผลไฟไหม วธท 8 น ามนมะพราวกบน าปนใส ใชน ามนมะพราวผสมกบน าปนใสในสดสวน 1:1 คนใหเขากน ใชทา

แผลบอยๆ วธท 9 น ามนมะพราวกบไขสก ใชน ามนมะพราวผสมไขสก เอาเฉพาะไขแดง ผสมเหลาขาว คนใหเขากน

น ามาทาแผล

98

วธท 10 น ามนขมนชนชบกอซ ท าน ามนขมนโดยเอาขมนสด 2 กโลกรม น ามนพช 1 กโลกรม ทอดจนเกรยม กรองเอาขมนออก ใสวาสลน ½ กโลกรม เมอวาสลนละลาย ยกลงจากเตา ทงไวใหอนๆ เตมพมเสน 50 กรม (ชวยกดฝาและหนอง) ไมควรใสขณะวาสลนก าลงรอนเพราะพมเสนจะระเหยหมด เอาผากอซทฆาเชอแลวใสลงในกระปองสะอาด เทวาสลนใส ใชท าแผลไฟไหมน ารอนลวก แผลกดทบและแผลเบาหวานแทน Sulfa tulle ทน าเขาจากตางประเทศ

วธท 11 น ามนไพลและรากหญา ใชยาเยนๆ ใชน ามนมะพราว 1 ขวดแมโขง ไพลสด 1 ก ามอ รากหญา 1 ก ามอ ขาวสกปนเปนแผน 1 แผน กระเทยม 3 กลบ (ต าใสลงไป) ทอดจนเหลองใสเกลอเมดนดหนอย กรองเอากากออก ใสขวด เอาไวทา

ตอนท 1.6 สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากสารเคมทางการเกษตร หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดพษจากสารเคมทางการเกษตรจ านวน 36 คน

สวนผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยง 3 21 ชนด กอนใชสมนไพรใหอาบน ากอน หรอตมยาเยนใหอาบโดยใชใบหมากผหมากเมย ไพล ขมนออยและใบเงนใบทอง จากนนจงใชสมนไพรขจดพษคอรางจด ซงรางจดในภาคกลางทใชขจดพษม 3 ชนด คอ รางจดเถาชนดดอกมวง รางจดตนชนดดอกเหลอง (ตนหงหาย) และวานรางจด รางจดทนยมใชมากทสดคอ รางจดเถาชนดดอกมวง (รอยละ 74.36 หรอ 29 คน) โดยใชไดทงราก เถา ใบและทงตน สมนไพรทใชรองลงมาคอ รากรางจดตนหรอหงหาย (รอยละ 15.38 หรอ 6 คน) และหววานรางจด (รอยละ 7.69 หรอ 3 คน)โดยนยมใชน าซาวขาวเปนกระสายยา (รอยละ 20.51 หรอ 8 ราย) สวนนอยทใชน ามะพราวเปนกระสายยา วธการรกษามกใชรางจดเถาซงใชไดทงราก เถา ใบ และทงตน โดยน ามาฝนกบน าซาวขาว แลวน ามาดม หรอต าใหละเอยด ผสมน าซาวขาวหรอน ามะพราวคนเอาแตน าดม อกวธการหนงทนยมมากคอน ามาสบและตมกบน า น ามาดมตางน า สวนรางจดตนดอกเหลอง (หงหาย) ใชใบต าใหละเอยด ผสมน าซาวขาว คนน าดม ถาเปนหววานรางจดน ามาต าใหละเอยดผสมน าไมมาก คนน าดมหรอเคยวและกลนสดๆ กได สมนไพรอนๆ ทใชกนเฉพาะบคคลยงมอกหลายชนด เชน แกนชองระอา (พญาปลองทอง) ใบตนตาหมน แตงไทย วานถอนพษ ปลาไหลเผอก รากมะนาวเปรยว ต าลง เปนตน นอกจากนนยงมสตรทใชสมนไพรหลายชนด เชน วธท 1 ใชใบรางจดเถาดอกมวง ขาจดทงตน สารพดพษทงตน เสมอภาค เอามาตมกนตางน า วธท 2 ใชใบรางจด กระเมง หนมานประสานกาย อยางละเทาๆ กน ต าใหละเอยด ผสมน าซาวขาว คนเอาน าดม วนละ 3 มอ รวม 2 วน เปนตน อกวธการหนงในการบ าบดพษทนาสนใจ คอ การใชยาฝนโดยเปนยาหมจากแกนงวด า งาชาง แกนจนทนแดง แกนจนทนขาว แกนจนทนหอม เดอยไกปา รากรางจด กระดกไกด า และกระดกคาง ใชฝนกบน าซาวขาว น ามาดม รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 6 ภาคผนวก ค

99

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดพษจากสารเคมทางการเกษตรทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

วธท 1 รางจดดอกมวง ถาใชเถาและใบตองมอาย 2 ปขนไป แตถาใชรากตองมอาย 5 ปขนไป การใชมหลายวธ ดงน

1.1 เอาใบรางจดหรอทงตน 1 ก ามอใหญๆ น ามาสบเปนทอน ใสน าทวมยา น าไปตมพอเดอด ดมตางน า

1.2 เอาใบรางจด 1 ก ามอผสมกบน ามะพราว 1 ลก ปนใหละเอยด น ามาดม แลวหาย 1.3 ใชใบรางจด 1 ก ามอ โขลกใหละเอยด เอาน าหรอน าซาวขาวใส กรองเอาน าดม 2 ชวโมง

ตอครงๆ ละ 1 ก ามอ จนกวาอาการจะดขน (ราว 2 วนหาย) 1.4 ใชเถารางจดดอกมวงฝนกบน าซาวขาว น ามาดมตางน า จนกวาอาการจะทเลา 1.5 ใชใบรางจดตากแดดใหแหง บดเปนผง รบประทานครงละ 1 ชอนโตะ วนละ 3 ครง จนกวาอาการจะ

ทเลาลง วธท 2 ใบรางจดตนดอกเหลองหรอหงหาย เอาใบรางจดตน (หงหาย) 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ใสน าซาว

ขาว คนเอาแตน าดมจนกวาอาการจะดขน วธท 3 รากรางจดตนดอกเหลองหรอหงหาย เอารากรางจดตน (หงหาย) ฝนกบน าซาวขาวใหขนๆ ดม จะ

ท าใหอาเจยน ถายและเหงอออก ซงจะมกลนยาออกมาดวย วธท 4 รางจดกบฟก ในกรณทไดรบพษปรมาณมาก ใหดมน าใบรางจดดอกมวงควบคกบน าฟก (ยาเยน)

ตางน า จนกวาอาการจะดขน วธท 5 ใบรางจดเถาดอกมวง กระเมง และหนมานประสานกาย เอาใบรางจดดอกมวง กระเมงทงตนและ

ใบหนมานประสานกาย เสมอภาค น ามาต าใหละเอยด ผสมน าซาวขาว คนน าดมวนละ 3 มอ รวม 2 วน วธท 6 ใบรางจดเถาดอกมวง ขาจดทงตน และสารพดพษทงตน เอาใบรางจดเถาดอกมวง ขาจดทงตน

และสารพดพษทงตน เสมอภาค น ามาสบ แลวตมกนตางน า

ตอนท 1.7 สมนไพรทใชในการบ าบดผทกนยาพษเพอฆาตวตาย หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดผทกนยาพษเพอฆาตวตาย จ านวน 40 คน

สวนผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยง 3 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ รางจดเถาดอกมวง (รอยละ 30.23 หรอ 13 คน) น ากระสายยาทใชมากทสดคอ น าซาวขาว (รอยละ 27.9 หรอ 12 คน) วธการรกษาทใชรองลงมาเปนการใหกนไขดบ (รอยละ 23.26 หรอ 10 คน) และดนเหนยวละลายน าดม (รอยละ 16.28 หรอ 7 คน) ในกรณทไมมรางจดเถาดอกมวงกใชใบและเถาหญานางเขยวแทนได (รอยละ 6.98 หรอ 3 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน ใบรางจดตนหรอหงหาย

100

แกนชองระอา โลดทะนงขาว โลดทะนงแดง รากยานางแดง วานรางจด ไข ตามดวยใบขอยผสมน าซาวขาว เถาทองปลง กลอยจด เปลอกตนมะมวงหวแมลงวน วานถอนพษ รากสลด เปนตน วธการใชรางจดเถาดอกมวงจะคลายกบการบ าบดพษจากสารเคมทางการเกษตรแตความเขมขนของสมนไพรและความถในการรบประทานจะมากกวา เชน คนน าจากเถาและใบรางจดใหได 1 แกวกาแฟ กรอกปาก แลวกรอกซ าทกชวโมงจนกวาจะฟน เปนตน รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 7 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดการกนยาพษเพอฆาตวตายทปลอดภยและมประสทธภาพม 2 ขนตอน ไดแก การดดซบสารพษดวยดนหรอไขไก และการขบพษ ดงน

ขนตอนท 1 การดดซบสารพษดวยดนหรอไขไก ใหเอาดนเหนยวด าๆ ผสมน าหรอดนโคลนเอามาดม (เพอดดซบพษและลดความรอนในรางกาย) หรอใชไขไก 2 ลก คนใหเขากน แลวดมเลย ถาหมดสตตองจบกรอกปาก

ขนตอนท 2 การขบพษ สวนใหญใชรางจดเถาดอกมวง ยานางแดงหรอยานางเขยว ดงน วธท 1 รางจดเถาดอกมวง ใชไดทงตนหรอใชใบกได ความเขมขนทใชจะมากกวาการรกษาผทไดรบ

สารพษจากสารเคมทางการเกษตร ดงน 1.1 คนน าจากเถาและใบรางจดใหได 1 แกวกาแฟ กรอกปาก แลวกรอกซ าทกชวโมงจนกวาจะฟน 1.2 ใชใบรางจดดอกมวงหรอทงตน 1 ก ามอ เอามาต าใหละเอยด ผสมน าซาวขาว คนเอาแตน า กรอกทก

ชวโมงจนกวาจะฟน ถารสกตวใหดมเองจนกวาอาการจะทเลาลง 1.3 ใชใบรางจด 2 ก ามอใหญๆ ผสมน ามะพราวแก 1 ลก น ามาปนใหละเอยด กรอกหรอดมซ าไดทก

ชวโมง จนกวาจะฟนหรออาการทเลาลง 1.4 ใชรางจดดอกมวงทงตน 1 ก ามอ น ามาตมน าใหผปวยดมครงละ 1 แกว กรอกหรอดมซ าไดทกชวโมง

จนกวาจะฟน จากนนดมครงละ 1 แกว เชาและเยน 1.5 ใชเถารางจดฝนบนฝาละมหลายๆ ครง โดยฝนกบน าซาวขาว กรอกหรอดมทกชวโมง จนกวาจะฟน

หรออาการทเลาลง 1.6 ใชใบรางจดดอกมวง 7 ใบ ต าใหละเอยด ใสเหลาขาว คนเอาแตน ามาดม 2-3 ครงอาการกจะดขน วธท 2 รากยานางแดง เอารากยานางแดงมาฝนกบน าซาวขาว 1 ถวยชา กรอกหรอดมทกชวโมง จนกวา

จะฟนหรออาการทเลาลง วธท 3 ยานางเขยว เอายานางเขยวทงเถาและใบมาตม เอาน ามากรอกหรอดมครงละ 1 แกว ทกชวโมง

จนกวาจะฟนหรออาการทเลาลง

101

ตอนท 1.8 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะอาหารเปนพษ หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดภาวะอาหารเปนพษมจ านวน 51 คน สวน

ผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยง 7 พช ชนด สตววตถทใช มหลายชนด เชน เขยวเมน กระดองเตา กระดองแมงดา เปนตน สมนไพรทใชมากทสดคอรางจดเถาดอกมวง (รอยละ 51.72 หรอ 30 คน) รองลงมาเปนใบขอย (รอยละ 10.34 หรอ 6 คน) เหดหหน (รอยละ 6.90 หรอ 4 คน) หววานรางจด รากโลดทะนงแดง หญานางเขยวและเถายานางแดง (เทากนคอ รอยละ 5.17 หรอ 3 คน ) ตามล าดบ นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน หววานเพชรกลบ รากหรอใบหงหายใหญหรอรางจดตน วานขอทองแก (วานมาเหลอง) ปลาไหลเผอก ชองระอา (พญาปลองทอง) ผกบงนา รากหมอน เปนตน น ากระสายยาทใชมากทสดคอ น าซาวขาว (รอยละ 11.10 หรอ 25 คน) สวนนอยทใชสมนไพรหลายชนด เชน ถาเมาแมงดาถวยใหใชโลดทะนงแดง ปลาไหลเผอก พระยาไฟ สดสวน 3 : 2 : 1 ฝนน าดม ยาผดส าแดง กใชรากหญาคา ตนมอดวน เถาหรอรากหญานาง รากเทายายมอม ฝนกบน าซาวขาวดม เปนตน วธการรกษาภาวะอาหารเปนพษขนอยกบชนดของอาหารทแพหรอเปนพษ เชน เหด หอย กลอย แมงดาถวย เปนตน ซงวธการใชมทงการขย ากนสดๆ การต าใหละเอยดแลวคนน าดม การน ามาสบแลวตม 3 เอา 1 การฝนกบน าซาวขาว การบดเปนผงแลวละลายน าดม เปนตน รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 8 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดภาวะอาหารเปนพษทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

1. สมนไพรทใชบ าบดอาการอาหารเปนพษทวไป เมาเหด และเมากลอย มดงน วธท 1 รางจดดอกมวง ถาใชเถาและใบตองมอาย 2 ปขนไป แตถาใชรากตองมอาย 5 ปขนไป มวธใช

หลายวธ ดงน 1.1 เอารางจดดอกมวงทงใบเพสลาดและเถา 1 ก ามอ ถาใชใบอยางเดยวกประมาณ 7-10 ใบ ลางใหสะอาด

ตมกบน า 3 แกว ตมใหเหลอ 1 แกว แลวใหดม 2 ครง หางกนครงชวโมง 1.2 เอาใบรางจด 1 ก ามอ ลางใหสะอาด แลวน ามาขย ากนสดๆ หรอต าใหละเอยด คนน าดมครงเดยว ถายง

ไมดขนซ าไดทก 2 ชวโมง 1.3 เอาใบรางจด 5 ใบ ลางใหสะอาด ขาวสาร 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมน า 1½ แกว คนเอาแตน าให

เหลอ 1 แกว ดม 2 ครง หางกนครงชวโมง 1.4 เอาใบรางจด 1 ก ามอ ลางใหสะอาด ผสมน ามะพราวแกๆ ปนใหละเอยด ดม 2 ครง หางกนครงชวโมง 1.5 เอาใบรางจด 1 ก ามอ ลางใหสะอาด เอามาต าใหละเอยด ใสเหลาขาว ขย า แลวกรองเอากากออก ดม

น า ดมซ าไดทก 2 ชวโมง เมออาการจะดขนใหหยดดม

102

1.5 เอารากรางจดดอกมวงมาฝนกบน าใหขนๆ ดมทละครงแกว ดมซ าทก 2 ชวโมง วธท 2 ใบขอย ใชใบขอย 1 ก ามอ ลางใหสะอาด ขาวสาร 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมน า 1½ แกว คนเอา

แตน าใหเหลอ 1 แกว ดม 2 ครง หางกนครงชวโมง วธท 3 หงหายใหญหรอรางจดตน ใชใบหงหายหรอรางจดตนใบใหญ 1 ก ามอ ต ากบน าซาวขาว คนน าให

ดมเปนระยะจนกวาอาการจะดขน วธท 4 รากยานางแดง ใชรากยานางแดงฝนน าหรอน าซาวขาวใหขนๆ ดมครงละครงแกว ดมซ าทก 2

ชวโมง หรอดมแทนน าไดเลย จนกวาอาการจะดขน วธท 5 หววานรางจด ใชหววานรางจด 2 ขอนวมอ (ยาวประมาณหวขมน) ลางใหสะอาด เคยวใหละเอยด

กลน แลวดมน าตาม วธท 6 ผกบงนา น าผกบงนามาตมใสน าตาลทรายแดง กนบอยๆ หรอ ใชผกบง 1 ก ามอ ลางใหสะอาด

ขาวสาร 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมน า 1½ แกว คนอาแตน าใหเหลอ 1 แกว ดม แกเมาเหด 2. สมนไพรทใชบ าบดพษจากแมงดาถวย วธท 1 รางจดดอกมวง ใชรางจดดอกมวงทความเขมขนของยาจะมากกวา โดยใชทงเถาและใบรางจด 2

ก ามอ ต าใหละเอยด คนน าใหได 1 แกว ดมใหหมด แลวดมซ าทกชวโมง วธท 2 รากโลดทะนงแดง รากปลาไหลเผอกและรากพระยาไฟ ใชรากโลดทะนงแดง รากปลาไหลเผอก

และรากพระยาไฟ สดสวน 3 : 2 : 1 ขนอยกบอาการของผปวย ใชฝนใหน าขนๆ ดมเปนระยะ จนอาการทเลา วธท 3 รากเหมอดคน รากยานางแดงและรากรางจด ใชรากเหมอดคน รากยานางแดงและรากรางจด ฝน

กบน าธรรมดา ดมครงละครงแกว ดมซ าทก 2 ชวโมง จนกวาอาการจะดขน ถาหารากไมไดใหใชแกนหรอล าตน 3. สมนไพรทใชบ าบดลมปวง (อาเจยนและทองเดนรนแรง) ในกรณทมอาการทองเดนรนแรงและมอาการอาเจยนรวมดวย ทเรยกวา “ลมปวง” และอยหางจากสถาน

บรการสาธารณสขมากใหใชวานเพชรกลบ 1 หว ลางใหสะอาด เคยวใหละเอยด แลวกลนเลย ดมน าตาม ไดผลดมาก

ตอนท 1.9 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะทองเดนรนแรง หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดภาวะทองเดนรนแรงมจ านวน 65 คน สวน

ผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนม 24 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ ฝรง ซงใชไดทงยอด ใบ และลกออน (รอยละ 23.60 หรอ 21 คน) สมนไพรทใชรองลงมาเปนเปลอกแคขาวและแดง (รอยละ 15.73 หรอ 14 คน) เปลอกมงคด (รอยละ 14.61 หรอ 13 คน) และทบทมซงใชไดทงใบและเปลอกลกทบทม (รอยละ 14.61 หรอ 13 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน ใบชาแหง กลวยดบ ขมนชน ใบเทยน เปลอกตนมะขามเปรยว ไพล ยาหอม (ยาลม) เปลอกตนมะมวง วานขอทอง

103

แก (วานมาเหลอง) เปนตน วธการใชสมนไพรมทงการเคยวกนสดๆ การฝน และการตมน าดม น ากระสายยาทนยมใชคอ น าปนใส (รอยละ 21.35 หรอ 19 คน) รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 9 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดอาการทองเสยรนแรงทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

วธท 1 ฝรง มวธการใชหลายวธ ดงน 1.1 ยอดฝรง เดดยอดฝรงขนก 3-7 ยอด ใสเกลอเลกนอย เคยวแลวกลนเลย หรอน ายอดฝรง 7 ยอด มา

ตมกบน า โดยตม 3 เอา 1 ใสเกลอเลกนอย ดมจนหยดถาย 1.2 ใบฝรง ใชใบฝรงตมกบน าปนใส ตมใหเดอดนานประมาณ 15 นาท เคยวใหแกๆ ดมตางน า วธท 2 เปลอกมงคด ใชไดทงแบบแหงและสด ดงน 2.1 เปลอกมงคดแหง น ามาฝนกบน าปนใสใหขนๆ ครงถวยกาแฟ ดมทก 4 ชวโมง เมอหยดถายกเลก

ดม 2.2 เปลอกมงคดสด ใชไดทงฝนและตมน าดม ดงน

2.2.1 ใชเปลอกมงคดสดฝนกบน าปนใสใหขนๆ ครงถวยกาแฟ ดมทก 4 ชวโมง เมอ หยดถายกเลกดม

2.2.2 ใชเปลอกมงคด 2 ลก ตมน า (ตม 3 เอา 1) แลวเอาน ามาดมครงละครงแกว พอหยดถายกเลกดม

วธท 3 เปลอกตนมะมวง ใชเปลอกตนมะมวง (พนธไหนกได ขดเอาด าๆออก) 2 ฝามอ ทาปนแดง (ปนทกนกบหมาก) ใหทว ยางไฟใหเหลองกรอบ แชน า 1 ขน (ประมาณ 1 ลตรกวาๆ) แชไวสกพก คนๆ กนน าเรอยๆ จนหยดทองเดน กใหหยดยา ไมควรดมตอเพราะอาจท าใหทองผกได

วธท 4 เปลอกทบทม ใชไดทงฝนและตมน าดม ดงน 4.1 ใชเปลอกทบทมฝนกบฝาละม ผสมน าปนใส ครงถวยกาแฟ ดมทก 4 ชวโมง เมอหยดถายกเลก

ดม 4.2 ใชเปลอกทบทม 2 ลก ตมน า (ตม 3 เอา 1) แลวเอาน ามาดมครงละครงแกว พอหยดถายกเลกดม

วธท 5 เปลอกแค ใชไดทงเปลอกแคแดงและแคขาว ดงน 5.1 ใชเปลอกแคแดง ฝนกบฝาละม ผสมน าปนใส ครงถวยกาแฟ ดมทก 4 ชวโมง เมอหยดถายกเลกดม 5.2 ใชเปลอกแค ถากขน 2 ถากลง 1 ผสมกบน าปนใส ตมแลว เอาน ามาดม เมอหยดถายกเลกดม วธท 6 เปลอกฝนตน เกสรบวหลวงขาวและแดง ใชเปลอกฝนตน เกสรบวหลวงขาวและเกสร

บวหลวงแดงสดสวนเสมอภาค ตมกนตางน า

104

วธท 7 เปลอกฝนตน มะตมออนและเกสรบวหลวง ใชเปลอกฝนตน มะตมออน เกสรบวหลวง (แดงหรอขาวกได) สดสวนเสมอภาค ตมกนตางน า

วธท 8 ใบชา ใชไดทงชงกบน าและเคยวกลนเลย ดงน 8.1 เอาใบชามาชงกบน ารอนโดยชงแกๆ น ามาดมตางน า เมอหยดถายกเลกดม 8.2 เอาใบชามา 1 หยบมอ ลางน าใหสะอาด เคยวๆ แลวกลนเลย ครงเดยวกหาย วธท 9 ละมดดบ น าละมดดบทลางสะอาดแลว เคยว กลนน า แลวคายกากทง วธท 10 ขมนชน ใหเอาขมนชนสดทลางสะอาดแลว เคยว กลนน า แลวคายกากทง วธท 11 วานขอทองแก (วานมาเหลอง) ใชวานขอทองแกไมเกน 2 ขอนวมอ (ถากนมากจะออกรอนห)

เคยวกนสดๆ จะหยดถายและไมปวดทอง นยมใชแกทองเสยจากอาหารเปนพษ วธท 12 วานมาขาว ใชวานมาขาว 3 ขอนวได เคยวกนสดๆ จะหยดถายและไมปวดทอง วธท 13 กลวยดบ ใชไดทงเคยวกลนเลยและบดเปนผง ดงน 13.1 เอากลวยดบปอกเปลอก เคยว แลวกลนเลย ลกเดยวกหยดถายได 13.2 เอากลวยหามๆ ฝานตากแดด แลวเอามาบดเปนผง ชงน า ดมครงละครงถวย พอหยดถายกหยดดม

ตอนท 1.10 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะปวดทองรนแรงจากธาตลม หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดอาการปวดทองรนแรงจากการเสยสมดลของ

ธาตลม ท าใหมลมในทองมากหรอทองอด ทองเฟอมจ านวน 29 คน สวนผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยง 6 0 ชนด โดยมทงยากนและยาทาบรเวณทอง สมนไพรทใชกนมากทสดคอ กระเพราทงกระเพราแดงและกระเพราขาว (รอยละ 22.86 หรอ 8 คน) รองลงมาเปนขา (รอยละ14.29 หรอ 5 คน) และขง (รอยละ 11.43 หรอ 4 คน) ตามล าดบ น ากระสายยาทใชคอน าปนใสและน าซาวขาว และเหลา (รอยละ 8.57 หรอ 3 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน กระชาย หวหอม ตะไคร ไพล ขมนชน ขมนขาว รางจด กระทอ บญชโคก (เจตพงค) วานเพชรกลบ หววานจนทรแดง เปนตน ซงยากนมทงการกนยาลางพษและยาขบลม ยาลางพษมกใชใบรางจดหรอยานางทงตน ต าผสมน าซาวขาวดม สวนยาขบลมมทงน ามาตมน าดม บดผสมเหลาดม ฝนกบน าซาวขาวดม เคยวกนสดๆ และโขลกคนเอาน าดม ยากนขบลมทนยมใชอกรปแบบหนงเปนยาส าเรจรป คอ ยาธาตและยาลม ยาธาตเปนยาน าใชดมไดเลย สวนยาลมจะใชชงกบน ารอนดม ซงประกอบดวยสมนไพรหลายชนด สวนยาทาบรเวณหนาทองมกใชกบเดก โดยบบน ามะกรดผสมปนแดง คนใหเขากนหรอใชกระเพราแดงมาขยกบปนแดงแลวทารอบๆ สะดอและหนาทอง บางรายใชวธการกดทองเพอบ าบดอาการปวดทองจากธาตลมดวย รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 10 ของภาคผนวก ค (ในชวงทท าการสมภาษณมไดเนนเฉพาะอาการปวดทองรนแรงจาก

105

ธาตลม ดงนนวธการรกษาในตารางท 0 ดวย)

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดอาการปวดทองรนแรงนนจะตองทราบสาเหตวาเกดจากปญหาใด เพอหาวธการบ าบดรกษาทสอดคลองกบสาเหต เชน ถาปวดทองจากภาวะใสตงอกเสบ กจะตองน าผปวยสงโรงพยาบาลเพอท าการผาตด เปนตน และหากปวดทองจากมธาตลมมากกสามารถใชสมนไพรรสเผดรอนท าการรกษาในเบองตนได ดงนนในการศกษาครงนจงขอสรปเฉพาะการบ าบดภาวะปวดทองรนแรงจากธาตลมทปลอดภยและมประสทธภาพเทานน ดงน ยาขบลมส าหรบผใหญและน ามากน

วธท 1 ขา ขงและกระชายสด กรณปวดทองรนแรงใหใชขาสดขนาด 1 องคล (1 ขอนวหวแมมอ) ลางใหสะอาด เคยวกน วนละ 3-4 ถาทองอดใหใชขงตม เอาน ามาดม หรอใชกระชายทงรากและเหงา 1 ก ามอ ใสน าเลกนอย ปนใหละเอยด ดมครงละครงแกว วนละไมเกน 2 ครง

วธท 2 ตะไครกบกระเพราแดง เอาตะไครกบกระเพราแดงอยางละ 1 ก ามอ ตมดมตางน า ขบลมไดด วธท 2 ขา ตะไคร กระชายและขง เอาขา ตะไคร กระชายและขง เสมอภาค มาตมดมตางน า ขบลมไดด วธท 3 ผวมะกรด พรกไทย กระเทยมและกระวาน เอาผวมะกรด พรกไทย กระเทยมและกระวานหนก

อยางละ 5 บาท บดใหละเอยด ผสมเหลา ดม จะหายปวดทอง วธท 4 เนอไมกฤษณา ใชเนอไมกฤษณา (ไมหอม) ยาวประมาณ 2-3 นว กระเทยมและหวหอมแดง

พอประมาณ ตมดมตางน า อาจมรสขมบาง วธท 5 กระเทยมและพรกไทย ใชกระเทยม 3 กลบ พรกไทย 3-4 เมด เอามาต าผสมเหลา 30 มล.ดม วธท 6 ขมนชนและไพล เอาไพลผสมกบขมนชนสดสวนเสมอภาค โขลกใหละเอยด คนเอาน าดม วธท 7 รากเจตพงค เอารากเจตพงค 1 ก ามอ มาลางใหสะอาด โขลกใหละเอยด คนเอาน าดม วธท 8 ยาธาต เอาเปลอกอบเชย กระวาน กานพล ฝาง แกแล ขาตน เสมอภาค ตมรวมกน ตม 3 เอา 1

แลวใสการบร (สารกนบดในตว) เมนทอลและน าตาลกรวดพอประมาณ ดม 1 ชอนโตะ 3 เวลา หลงอาหาร ยาธาตอยไดประมาณ 6 เดอนถง 1 ป ยาขบลมส าหรบเดกและใชทาหนาทอง

วธท 1 กระเพราแดง น ามะกรด ปนแดงและเหลา ใชใบกระเพราแดง น ามะกรด ปนแดงเทาปลายนว ผสมเหลาเลกนอย ขยใหเขากน แลวทาบรเวณทอง หลง มอและเทาของเดก

วธท 2 กระเพราแดงกบปนแดง ใชปนแดงเทาปลายนวน ามาขยกบกระเพราแดง ทารอบๆ สะดอเดกทคลอดใหมๆ ดกวาทามหาหงค

วธท 3 น ามะกรดกบปนแดง ใชปนแดงเทาปลายนว บบน ามะกรดใส ขยใหเขากน ทารอบๆ สะดอเดก

106

ตอนท 1.11 สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากแมลงสตวกดตอย หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดพษจากแมลงสตวกดตอยมจ านวน 49 คน สวน

ผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนมากถง 21 ชนด สวนใหญเปนสมนไพรเดยว สมนไพรทใชมากทสดคอ เสลดพงพอนตวเมย (พญายอ) (รอยละ 27.14 หรอ 19 คน) รองลงมาเปนวานตะขาบ (รอยละ 11.43 หรอ 8 คน) ใบรางจด (รอยละ 7.14 หรอ 5 คน) และขอยด า (รอยละ 5.71 หรอ 4 คน) ตามล าดบ นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน ตะขาบบน ใบจกรนารายณ หอมแดง เขยตาย วานหางนาค วานหางจรเข ต าลง กะป ยาหมอง ขผงสมนไพร ปนแดง หอมแดงผาซก พระเจาหาพระองค ฟาทะลายโจร เปนตน น ากระสายยาทใชมากทสดคอ เหลา (รอยละ 40 หรอ 28 คน) รองลงมาเปนน ามะนาว (รอยละ 15.71 หรอ 11 คน) วธการใชสมนไพรแยกตามชนดของแมลงคอ ผง ตอ แตนตอยและมดกด กบแมงปองและตะขาบกด ซงสวนใหญเปนยาทาหรอพอกแผล มยากนบางในรายทมอาการรนแรง รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 11 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดพษจากแมลงกดตอย ทปลอดภยและมประสทธภาพจ าแนกได 2 ประเภท ไดแก 1) สมนไพรทใชบ าบดพษจากผง ตอ แตนตอยและมดกด และ 2) พษจากแมงปองและตะขาบกด ดงน การบ าบดพษจากผง ตอ แตนตอยและมดกด ถาเปนผงตอยตองดงเหลกไนขาวๆ ออกกอน แลวใช

สมนไพรรกษาดงน วธท 1 ใบเสลดพงพอนตวเมย (พญายอ) 1.1 ใบเสลดพงพอนตวเมยกบเหลา เอาใบเสลดพงพอนตวเมยมา 5-10 ใบ น ามาลางใหสะอาด ต าให

ละเอยด น ามาผสมเหลาขาว ทาหรอพอกแผล 1.2 น าเสลดพงพอนตวเมยสกด ใชใบเสลดพงพอน 3 ก ามอ ลางใหสะอาด ผงใหแหง ใสขวด และใส

เหลาขาวพอทวมใบเสลดพงพอนตวเมย ทงไว 7 วน กรองกากออก เอาน าเสลดพงพอนมาเกบไวใชไดนานหลายเดอน

วธท 2 ใบจกรนารายณหรอแปะต าปง เอาใบจกรนารายณมา 5-10 ใบ ลางใหสะอาด ขยแลวแปะแผล หรอต าแลวน ามาผสมเหลาขาว น ามาทาหรอพอกแผล ไดผลดมาก รกษาพษได

วธท 3 ใบรางจด เอาใบรางจดมาต าใหละเอยด ผสมน าเลกนอย เอามาทาหรอพอกแผลผง และแตนตอยไดผลดเชนกน ในกรณทไดรบพษมาก ใหเอาตนรางจดดอกขาวมาฝนกบน าซาวขาวใหผปวยดม แลวเอาเสลดพงพอนตวเมยมาต าใหละเอยด ผสมเหลาขาวเลกนอย คนเอาแตน า ใชส าลชบน ายา น ามาปดตามรอยท ถกตอย

107

วธท 4 ยางตนแสยกหรอนางกวก เดดตนแสยก แลวเอาน ายางขาวๆ มาทาแผลทถกผง ตอ แตนตอย ตะขาบ แมงปองหรองกใชไดผล ทาแลวหายปวด

วธท 5 หอมแดง เอาหอมแดงมาผาซก แลวอาน ายางมาทากหาย วธท 6 เมดมะขามผาซก ใชเมดมะขามผาซกแปะแผล วธท 7 น ามะนาว เอาน ามะนาวทาแผลกหาย วธท 6 ยางมะละกอ ใชยางมะละกอทาหรอแปะแผลถกกดกหาย วธท 7 มดตะนอย: ปนแดง ถาเปนมดตะนอยใหเอาปนแดงกนกบหมากมาทาแผล กหาย วธท 8 เมอผง ตอ แตนตอยใชวานหางนาคต าใหละเอยด พอกหรอปดแผล วธท 9 หววานมหากาฬ เอาหววานมหากาฬมาโขลกใหละเอยด ผสมน าซาวขาว ถาไมมใหผสมกบเหลา

แปะแผลบรเวณทถกกด วธท 10 ใบขอยด า ใชได 2 วธ ดงน 10.1 ใชพอกแผล ใชใบขอยด า 6-10 ใบ เอามาขยหรอต าใหละเอยด ผสมเหลาขาวเลกนอย แปะหรอ

พอกแผล 10.2 หากไดรบพษมากใชดมและพอกแผล ใชใบขอยด า 1-2 ก ามอ เอามาต าใหละเอยดผสมเหลาขาว

2 ชอนโตะ คนน าดม กากน ามาพอกแผล การบ าบดพษจากแมงปองและตะขาบกด ถาเปนแมงปองตอยตองเอาเหลกไนออกกอนโดยใชมดขด

กอนรกษาดวยสมนไพร ดงน วธท 1 ตนตะขาบหรอวานตะขาบ ใชได 2 วธ ดงน 1.1 ใชตนตนตะขาบ 4-5 นว ลางใหสะอาด ต าใหละเอยดผสมน ามะนาวหรอเหลาขาว เลกนอย น ามา

พอกแผล 1.2 เดดตนตนตะขาบหรอใบกไดจะมยางออกมา ใชยางหยอดใสแผลทถกตอย ไดผลด วธท 2 ตะขาบบน ใชตะขาบบน 5-8 กง ลางใหสะอาด น ามาต าใหละเอยด ผสมเหลาขาวลงไป

เลกนอย น ามาพอกแผล ไดผลดนก วธท 3 ใบเสลดพงพอนตวเมย (พญายอ) ใชใบพญายอเพสลาด (ใบสดกลางแกกลางออน) มวธใช 3 วธ

ดงน 3.1 เอาใบพญายอ 1 ก ามอ ลางใหสะอาด น ามาเคยวแลวกลนน าทไดจากการเคยว จากนนเอาใบ

พญายอมาขยใหช าๆ แปะหรอพอกแผล จะระงบอาการปวดและบวมไดดมาก 3.2 เอาพญายอทงตนมาต า ผสมเหลาขาว คนเอาน าดมประมาณ ½ แกว เอากากพอกแผล พษจะหายด 3.3 เอาใบพญายอ 1 ก ามอ มาลางใหสะอาด ต าใหละเอยด ใสเหลาขาว น ามาพอกแผล

108

วธท 4 ยางตนแสยกหรอนางกวก เดดตนแสยก แลวเอาน ายางขาวๆ มาทาแผลทถกตะขาบ หรอแมงปองตอย หายปวดแนนอน

วธท 5 ปนแดง เอาปนแดงกนกบหมากมาปายแผลทถกแมงปอง ตะขาบ หรอมดตะนอยตอยอาการเจบปวดจะทเลาและยบบวม

วธท 6 ยางมะละกอ เอายางมะละกอสดๆ จากลกดบ ทาแผลทถกแมงปองตอย จะท าใหความเจบปวดลดลงทนท

วธท 7 หววานมหากาฬ เอาหววานมหากาฬมาโขลกใหละเอยด ผสมน าซาวขาว ถาไมมใหผสมกบเหลา แปะแผลบรเวณทถกกด

ตอนท 1.12 สมนไพรทใชในการบ าบดพษง หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดพษงมจ านวน 54 คน สวนผสงอายทท าการ

สนทนากลมมประสบการณในเรองน 15 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ เสลดพงพอน (รอยละ 30.43 หรอ 21 คน) รองลงมาเปนหววานง (หอมขาว) (รอยละ 11.59 หรอ 8 คน) เขยตาย (รอยละ 8.70 หรอ 6 คน) ขอยด า (รอยละ 5.80 หรอ 4 คน) และรากปลาไหลเผอก (รอยละ 5.80 หรอ 4 คน) ตามล าดบ นอกจากนนยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน โลดทะนงแดง รากตนตาหมน หมากออน ผกเสยนผ วานพญาจงอาง ทาวพนตา ใบฟาทะลายโจร วานลนมงกร เปลอกหรอรากตนตะคอง ใบพญานาคราช เปนตน น ากระสายยาทใชมากทสดคอ เหลา (รอยละ 47.83 หรอ 33 คน) รองลงมาเปนน ามะนาว (รอยละ 27.54 หรอ 19 คน) และน าซาวขาว (รอยละ 13.04 หรอ 9 คน) ตามล าดบ การบ าบดพษงแบงเปน 2 กรณ คอ เมอถกงพษกดใหมๆ และการบ าบดแผลพษงทอกเสบมากหรอกลายเปนแผลเรอรง โดยเมองพษกดใหมๆ มวธการรกษา 2 ขนตอนคอ การเอาเขยวงออกและการบ าบดดวยสมนไพร สวนใหญน าสมนไพรมาต าผสมเหลาหรอน ามะนาว คนน าดม แลวเอากากพอกแผล ในการสมภาษณครงนพบวา มหมอพนบานทใชการรกษาพษงโดยใชคาถาอยางเดยว 3-4 ราย หลายรายกใชคาถาขบพษงรวมกบสมนไพร ซงเสมอนเปนประเพณในการบ าบดรกษาของหมอง รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 12 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดพษงทปลอดภยและ มประสทธภาพแบงเปน 2 กรณ คอ เมอถกงพษกดใหมๆ และการบ าบดแผลพษงทอกเสบมากหรอกลายเปนแผลเรอรง ดงน

1.งพษกดใหมๆ มวธการรกษา 2 ขนตอนคอ การเอาเขยวงออกและการบ าบดดวยสมนไพร ดงน ขนตอนท 1 การเอาเขยวงออก ในขนตนใหผปวยนงนงๆ หามดดแผล หามใชไฟจ ไมรดเหนอแผล

แนนแบบขนชะเนาะ ถาเขยวงฝงอยใหใชกระดาษจดไฟใสขวดปากแคบ เพอใหขางในเปนสญญากาศ จากนนเอามาครอบปากแผลใหขวดดด เขยวงจะหลดออกมาเอา ถาไมไดผล ใหใชเสนดายคลงทบาดแผลกได

109

ขนตอนท 2 การบ าบดพษงดวยสมนไพร ดงน วธท 1 ใบเสลดพงพอน 1.1 เอาใบเสลดพงพอนตวเมยมา 1 ก ามอ ต าใหละเอยด บบมะนาว คนเอาแตน าดม วนละ 4

ครง แลวน ากากมาพอกแผล ถายาแหงกเอาออกทงไป แลวต ายามาพอกใหม 1.2 เอาใบเสลดพงพอนตวเมยมา 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมเหลาขาว 1 ชอนโตะ คนน าดม ใชกาก

พอกแผล 1.3 เอาใบเสลดพงพอนตวผผสมใบเสลดพงพอนตวเมยอยางละ 1

1 ชอนโตะ เอาน ามาดม เอากากมาพอกแผล เคยรกษาหายมาแลว วธท 2 วานง (หอมขาว) 2.1 เอาหววานง (คลายหอม หวสขาว ใบคลายกยชาย) 2 หว น ามาต าใหละเอยด คนน าได 1 ถวยชา ดม

ครงเดยว ใชไดกบงทกชนด เมอดมแลวกหาย 2.2 เอาหววานง 2-3 2-3 หวน ามาต าใหละเอยดแลว

น ามาพอกแผล 2.3 เอาวานงทงตน มาต าใหละเอยด ผสมน ามะนาวหรอเหลาขาว ทงดมและพอกแผล เคยใชไดผล

มาแลว วธท 3 เขยตาย 3.1 ใชรากเขยตายสดๆ 1 ค า หมากออน 1ค า เคยวใหแหลก อมเหลา เคยวผสมแลวพนแผล 3.2 ใชรากเขยตายมาฝนกบเหลาขาวใหผปวยดม และทาแผลทถกงกดดวย 3.2 ใชใบเขยตายต าใหละเอยด ผสมเหลาขาว 1 ชอนโตะ คนน าดมและพอกแผล วธท 4 ขอยด า 4.1 ใชใบขอยด า 1 ก ามอ น ามาต าใหละเอยด ผสมเหลาขาว 1 ชอนโตะ คนน าดมทก 4 ชวโมง ใชกาก

พอกแผล 4.2 ใชรากขอยด ามาฝนกบน ามะนาวหรอเหลาขาว ใชส าลชบน าสมนไพรทาแผลทถกงกด วธท 5 รากตนตาหมน ม 2 วธ ดงน 5.1 ใชรากตนตาหมนฝนกบน าซาวขาว ดม และใชส าลชบ น ามาปดแผล ใชไดกบพษงทกชนด ยกเวน

งจงอาง 5.2 ใชรากตนตาหมนสดๆ 1 ค า หมากออน 1ค า เคยวใหแหลก อมเหลาเคยวผสม แลวพนแผล วธท 6 ตนเถาคนแดง เอาเถาคนแดง 10 ดม และพอกแผล

110

วธท 7 ตนลนมงกร ใชทงตนพรอมเหงา ต าใหละเอยด ใสน ามะนาว น ามาพอกแผลทถกงกด และคนน าดมประมาณ 30 ซซ. (1 กง) เชา กลางวน เยน คนทปวดแผลมาก กนครงชวโมงกหายปวด ไดผลด

วธท 8 วานพญานาคราช เอากานใบพญานาคราชสดๆ 2 องคล ถานหงขาวเทาเมดถวลสง สารสม 1 องคล (ถาไมมใชน าสม อสร.ประมาณ 10 ) น ามาต าใหละเอยด เตมเหลาขาว 1 กก (30 ซซ.) คนเอาน ามาดม แลวเอากากมาพอกแผล แลวน าผาสะอาดมาพนไว ผปวยทหมดสตไปแลวราว 20 อก 3 2 ชวโมง

2. การบ าบดแผลพษงทอกเสบมากหรอกลายเปนแผลเรอรง ในกรณทมแผลอกเสบมากหรอแผลทมเนอเนาตายลกลามมากขนเรอยๆ มวธการบ าบดดงน

วธท 1 น าจากตนกลวยน าวา ถามแผลเนาจากงกะปะกด ใหใชน าจากตนกลวยน าวา โดยตดตนกลวยน าวาหวทาย แลวเอาแกวรอง ดม 3-4 ตนกลวยน าวามาทาแผลและดมดวย ทกเชาและเยน แผลจะคอยๆ หาย

วธท 2 เปลอกตนนนกบดนประสว ถาถกงกะปะหรอกะปะไฟ งผาขรว หรองชายธงกด ท าใหเนอเนา พวกนเมอแกพษงแลวตองใชเปลอกตนนนกบดนประสว ต าใหละเอยด คนเอาน าใหดม แลวเอากากพอกแผล แผลจะไมอกเสบหรอเปนเนอเนาตาย (หมอประคองทรพย ชาญเชดศกด จ.นนทบร)

วธท 3 เปลอกอนทรย ถาแผลเนา เขยว มน าเหลอง ใชเปลอกตนอนทรย (ฝาดมาก) แชน าอน น ามาท าแผลทกวน แผลจะหาย

ตอนท 1.13 สมนไพรทใชบ าบดพษจากสตวทะเล หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดพษจากสตวทะเลมจ านวน 23 คน สวนผสงอาย

ทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยง 4 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ ผกบงทะเล (รอยละ 37.04 หรอ 10 คน) รองลงมาเปนน ามะนาว (รอยละ 22.22 หรอ 6 คน) ผกบงขน (รอยละ14.81 หรอ 4 คน) และรางจด (รอยละ 14.81 หรอ 4 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน ใบคนทเขมา ใบคนทสอ เสลดพงพอนตวผและตวเมย โลดทะนงแดง น าสมสายช เปนตน น ากระสายยาทใชมากทสดคอ เหลาและน าซาวขาว (รอยละ 11.11 หรอ 3 คน เทากน) วธการรกษาจ าแนกตามชนดของสตวทะเลคอถกแมงกระพรนไฟ หนามเมนทะเลต าและปลาต า โดยสวนใหญจะใชสมนไพรมาทาหรอโปะแผล รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 13 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดพษจากสตวทะเลทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

1.สมนไพรทใชบ าบดพษจากแมงกระพรนไฟ วธการบ าบดพษแมงกระพรนไฟขนตนคอ เมอรตววาถกพษจากแมงกะพรนตองขนจากน าทะเลโดยเรว แลวลางผวหนงทถกพษดวยน าทะเลทนท (หลกเลยงการใชน าจด

111

เพราะน าจดจะไปกระตนพษใหกระจายมากขน) รดเซลลของแมงกระพรนดวยของมคมบางๆ เทาทหาได หรออาจใชทรายขาวๆ สะอาดๆ ถเบาๆ กได หรอใชผาเชดออกกได จากนนบ าบดพษจากแมงกระพรนไฟตอดวยสมนไพร ดงน

วธท 1 ผกบงทะเล ใชเถาผกบงทะเลทงเถา หรอ 10-15 ใบ เลอกใบเพสลาด น ามาลางดวยน าฝน เอาทรายทตดกบผกบงออก น ามาขยพอมน าออกกพอกแผลเลย ตองเปลยนยาทกชวโมง ถาภายใน 3 ชวโมงยงไมดขน ใหเอารากผกบงทะเลมาต าใหละเอยด ใสเหลาขาวลงไป ใชสากคนและขยใหเขากน ตกใสถวย แลวใชยาในถวยมาทาแผลบอย หามเกาแผล

วธท 2 ผกบงขน ใชผกบงขนแทนผกบงทะเลกได ใชวธการเชนเดยวกน วธท 3 น ามะนาวหรอน าสมสายช ถาไมมผกบงทะเลและผกบงขน ใหใชน ามะนาวหรอน าสมสายชใส

แผล จะท าใหพษลดลง วธท 4 ใบคนทสอทะเล ใชใบคนทสอทะเล 1 ก ามอ น ามาขยหรอต าใหละเอยด เจอน าเลกนอย แลว

น ามาพอกแผล จะหายปวดภายใน 20 นาท วธท 5 เสลดพงพอน ใชเสลดพงพอนทงตวเมยและตวผอยางละ 1 ก ามอ ต าใหละเอยด ผสมเหลาขาว

คนน าดม กากน ามาพอกแผล วธท 6 น ามะนาวกบเมดมะขามผาซก ใชน ามะนาวทาแผล แลวเอาเมดมะขามผาซกแปะแผลเพอดดพษ

เมอพษหมดเมดมะขามจะหลดออกมาเอง 2. สมนไพรทใชบ าบดพษเมนทะเล เมอถกหนามของเมนทะเลต าจะเอาออกยากมาก เพราะหนามของ

เมนทะเลเปราะและหกงาย จงควรท าใหหนามนนยอยสลายลงในเนอเรวทสด เนองจากหนามของเมนทะเลประกอบดวยสารทเปนโปรตน สามารถถกยอยสลายไดในเนอของคนเราหมดภายใน 24 ชวโมง วธการบ าบดพษจากเมนทะเลต ามดงน

วธท 1 น ามะนาว ใชฆอนทบหนามเมนทะเลทฝงอยในเนอใหละเอยด แลวบบน ามะนาวลงไปทแผล หนามของเมนทะเลจะละลายไปเอง

วธท 2 น าสมสายช ทบแผลทหนามเมนทะเลคาอยใหเละ แลวเอาน าสมสายชใสแผลใหหนามละลาย จะไมแสบ ราว 1-2 วนกหาย

3. สมนไพรทใชบ าบดแผลปลาแทงหรอต า วธการบ าบดแผลทถกปลาต าดวยสมนไพรมดงน วธท 1 น ามะนาว ใชน ามะนาวบบใสแผล ไมนานกหายปวด วธท 2 น าสมสายช ใชน าสมสายชแปะแผลทถกปลากระเบนต า เมอหายปวดแลวเอาน าสมสายชออก วธท 3 พรก เอาพรกมา 5-7 เมด ต าใหละเอยด แปะแผลปลาดกทะเลต าจะหายปวดภายใน 5-10 นาท

112

วธท 4 ใบแพงพวย เอาใบแพงพวย 1 ก ามอ มาลางใหสะอาดแลวต าใหละเอยด ปดบรเวณแผลทถกปลามพษแทงหรอต า ปดไวอยาใหหลด จนกวาจะหายปวดดแลวจงเอาออก

วธท 5 ใบเสลดพงพอนตวผ เอาใบเสลดพงพอนตวผ 1 ก ามอ มาลางใหสะอาดแลวต าใหละเอยด ปดบรเวณแผลทถกปลามพษแทงหรอต า

วธท 6 ยาสบ เอายาสบมาผสมกบน า ปดแผลทถกปลาดกทมต า กหายปวด

ตอนท 1.14 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะหอบหด หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดภาวะหอบหดมจ านวน 33 คน สวนผสงอายท

ท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองน 15 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ หนมานประสานกาย (รอยละ 20.83 หรอ 10 คน) รองลงมาไดแก ดอกปบ (รอยละ 6.25 หรอ 3 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน ต าแยแมว ลกบวบขม เสนยด เหงอกปลาหมอ วานมาทอง ตนครอบจกรวาล ลกหญาใตใบ เปนตน การบ าบดภาวะหอบหดมทงการใชสมนไพรเดยว เชน การกนในหนมานประสานกายสด เปนตน และการใชสมนไพรหลายชนด เชน โลดทะนงแดงกบตนต าแยแมวตมน าดม เปนตน โดยกระสายยาทใชมากทสดคอ เหลา (รอยละ 12.5 หรอ 6 คน) นอกจากยากนแลวยงมการใชดอกปบ ดอกและใบล าโพงมามวนสบเพอขยายหลอดลมอกดวย นอกจากนนหมอพนบานบางรายใชวธการนวดคลายเสนทองและหวใจ หรอกดใตลนปซายและขวาใหดานลมออกดวย รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 14 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดภาวะหอบหดทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

วธท 1 ใบหนมานประสานกาย มการใช 4 วธดงน 1.1 ใชใบหนมานประสานกาย 1 ก ามอ ลางใหสะอาด กนสด 1.2 ใชใบหนมานประสานกาย 1-2 ก ามอ โขลกละเอยด คนน าดม 1 ถวยแกงเลกๆ กอนอาหาร เชา

กลางวน เยน กนเรอยๆ หายขาด 1.3 ใชใบหนมานประสานกายตากแหง บดเปนผง ชงน ารอนกน 3 เวลา กอนอาหาร 1.4 ใชใบหนมานประสานกาย 1 ก ามอ ตมใสน า 3 สวน เคยวใหเหลอ 1 สวน ดม วนละ 3 ครงกอน

อาหาร จะชวยอาการหอบทเลาลง วธท 2 ดอกปบ มการใช 2 วธดงน 2.1 เอาดอกปบตากแหงมามวนสบเหมอนสบบหร จะหยดหอบ 2.2 เอาดอกปบตากแดดแหง 1 ก ามอ ตมกบน า ดมครงละ ¼ แกววนละ 3-4 ครง กนไปเรอยๆ จนกวา

จะหาย

113

วธท 3 ใบล าโพง ใชใบล าโพงหรอดอกล าโพง (มะเขอบา) ตากแหง มวนยาสบวนละ 2-3 ครง จะดขน แตไมหายขาด สบ 2-3 วนตองหยดพกกอน

วธท 4 ใบหนมานประสานกาย ครอบจกรวาล 1 ก ามอ ตมกบน า พอเดอดด (ยาออก) กนน ายาครงละ 1 แกวกาแฟ กนเรอยๆ จนกวาจะหายหอบ

ตอนท 1.15 สมนไพรทใชในการบ าบดอาการเปนลม หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดอาการเปนลมมจ านวน 21 คน สวนผสงอายท

ท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยง 7 0 ชนด สวนใหญบ าบดอาการเปนลมดวยการนวดและกดจด (รอยละ 42.85 หรอ 12 คน) ควบคกบการดมยาดม (รอยละ 21.43 หรอ 6 คน) และใหกนยาลมหรอยาหอม (รอยละ 28.57 หรอ 8 คน) สมนไพรทใชมากทสดคอ รงและตวมดแดง (รอยละ 10.71 หรอ 3 คน) รองลงมาเปนผวมะกรด (รอยละ 7.14 หรอ 2 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน พรกขหน กระทอ ไพล กระชาย เปนตน วธการบ าบดอาการเปนลมมกจดทาใหนอนหงาย ขยายเสอผา ใหดมน ามนจากผวมะกรด ยาดมหรอดมรงและตวมดแดงขย กดจดใตจมก และนวดในต าแหนงตางๆ เมอฟนแลวกใหดมยาลมหรอยาหอมละลายน าอน อกวธการหนงซงชาวจงหวดเพชรบรใชกนในสมยโบราณ คอ น าหวหอมแดงมาต าใหละเอยดจนเปนน า ใชหลอดดดน าหวหอม แลวเปาเขาจมกผปวย สกครกฟน รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 15 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดอาการเปนลมทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

วธท 1 รงและตวมดแดง เอาทงรงและตวมดแดงมาขย ใหดมหรอโปะจมก ไดผลด วธท 2 ผวมะกรด ใชมะกรดคลงผวใหช ามกลนหอมเอามาใหดมกได วธท 3 น าหวหอมแดงเปาจมก ใชหวหอมแดงต าใหละเอยดจนเปนน า ใชหลอดดดน าหวหอม แลวเปา

เขาจมกผปวย สกครกหาย วธท 4 จดทานอน ดมยาดมและใหยาหอม จดใหผปวยนอนหงาย ขยายเสอผา ระบายอากาศโดยใชพด

หรอพดลม ดมยาดมหรอผวมะกรด เมอฟนใหยาหอมอนทจกร วธท 5 ดมพมเสนน าและกดจด ใหยาดมโดยใหผปวยนอนคอชนและกดจดกงกลางใตจมกใหผปวย

รสกเจบและนวดจดงามนวมอทงสองขาง โดยสรป การบ าบดผทเปนลมหมดสตใหนดทานอนหงาย ขยายเสอผาใหหลวม ระบายอากาศใหโปรง

สบาย ดมผวมะกรดหรอดมยาดม ถาอยในปากใชรงและตวมดแดงขยใหดม อาจเปาจมกดวยน าหอมแดง ถายงไมฟนใหนวดกดจดใตรองจมก และงามมอระหวางนวชกบนวหวแมมอ เมอฟนกใหดมยาหอมอนทจกร เพอใหออกฤทธเรว

114

ตอนท 1.16 สมนไพรทใชในการบ าบดลมพษ หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดลมพษจ านวน 46 คน สวนผสงอายทท าการ

สนทนากลมมประสบการณในเรองน 13 2 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ ใบพล (รอยละ 59.32 หรอ 35 คน) รองลงมาไดแก หวขาแก (รอยละ 22.03 หรอ 13 คน) และใบต าลงตวผ (รอยละ 13.56 หรอ 8 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อกหลายชนด เชน ใบรางจด เสลดพงพอน ใบวานมหากาฬ ใบหมากผหมากเมย เปนตน วธการบ าบดลมพษมทงการน าสมนไพรมาทาบรเวณทเปนผน การตม น าอาบ การรมควน และการน าสมนไพรมากนดวยวธการตางๆ การบ าบดผนลมพษทนยมใชมากทสดคอ การน าใบพลมาต าใหละเอยด ผสมเหลา แลวน ามาทาผวหนงทเปนผน ถาไมมใบพลกใชหวขาแกๆ หรอใบต าลง ตวผ หรอใบเสลดพงพอนตวเมยแทนกได และอาจตมสมนไพรอาบรวมดวยโดย เอาใบหมากผหมากเมย ในกรณทมอาการคนควรใช ใบส ามะงาตมน าอาบ แกอาการคนไดด นอกจากนน ยงมการรมควนทผวหนงโดยใชจากมงหลงคาเกาๆ เผาไฟเอาควนรมคนทเปนลมพษ และการน าสมนไพรมากนดวยวธการตางๆ เชน ดมน าคนจากขาแกๆ ต าผสมเหลา น าตมใบหมากผหมากเมย น าขาตาแดง น าตมใบรางจด ฝนรากสมปอยกบรากมะเมาดม เปนตน หมอพนบานบางรายใชคาถาดบพษลมประกอบดวย รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 16 ภาคผนวก ค

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดลมพษชนดตนของ หมอพนบานและผสงอายทปลอดภยและมประสทธภาพในการศกษาครงน มทงการบ าบดโดยการน าสมนไพรมาทาผนลมพษ การตมอาบ และการกน ดงน

1. การบ าบดโดยการทาผนลมพษ วธท 1 ใบพลกบเหลา ใชใบพลต าใหละเอยด ผสมกบเหลาขาว น ามาทาผนลมพษ วธนเปนวธทนยมใช

มากทสด วธนอาจผสมขาวสารดวยกได วธท 2 หวขาแกๆกบเหลา ใชหวขาแกๆ น ามาทบหรอต าใหละเอยด แชหรอผสมกบเหลาขาว ทาผนลมพษ

บอยๆ ผนจะยบและหายคน วธท 3 ใบต าลงตวผ 3.1 น าใบต าลงมาขย ผสมกบดนสอพองเลกนอย เอามาทาผนลมพษ 3.2 น าใบต าลงมาผสมขาวสารแชน า น ามาต าใหละเอยดแลวจะเหมอนแปง เอามาทาผนลมพษ 3.3 น าใบต าลงมาต าใหละเอยดผสมกบเหลาขาว ทาผนบอยๆ จะหายคนและยบ วธท 4 ใบรางจด ใชใบรางจด 5 ใบ ต าใหละเอยด ใสดนสอพอง 3 เมด และเหลาขาว คนใหเขากนด น ามา

ทาผนลมพษบอยๆ จะหายคนและผนยบ ควบคกบการกนดวย

115

วธท 5 ใบเสลดพงพอนตวเมย เอาใบเสลดพงพอนตวเมยมาต าผสมกบน าซาวขาวหรอเหลา มาทาผนลมพษ

2. การบ าบดโดยการตมอาบ วธท 1 ใบหมากผหมากเมย เอาใบหมากผหมากเมย 7 วน ใชไดทงเดกและผใหญ วธท 2 ใบส ามะงาตมอาบ ถาเปนลมพษทงตว ใชใบส ามะงา (มกขนรมทะเล) เอามาตมน าอาบแกคนไดด

มาก แลวใชดนสอพองผสมน ามะนาวทาผนลมพษบอยๆ กไดผลด ควรกนยาถอนพษคอฟาทะลายโจรเอามาตมน าดมดวย

วธท 3 ใบสมปอยและใบมะเมา น าใบสมปอยและใบมะเมา เสมอภาค มาตมน าอาบ วธท 4 คนทสอทะเลและอนๆ ตมอาบ ใชคนทสอทะเล ใบปอทะเล ใบหนมานนงแทน หมากผหมากเมย

ใบนางแยม ใบเงนใบทอง ใบมะขาม ใบสมปอย มดรวมกน ตมอาบ (หมอเดยวตมได 3 ครง) วธท 5 ใบเปลา ใบมะขามและอนๆ ตมอาบ ใชใบเปลา ใบมะขาม ใบสมปอย และรงมดร ตมอาบ 3. การบ าบดโดยการกน วธท 1 หวขาแก น าเอาหวขาแกๆ 1 หว ต าผสมเหลา 30 ซซ. ดม วธท 2 ใบหมากผหมากเมย เอาใบหมากผหมากเมย 7 กน 3 วน ควบคกบการใชอาบ วธท 3 หวขาตาแดง เอาหวขาตาแดงมาหน ต าใหละเอยด ชงน ารอนกน วธท 4 รากสมปอยกบรากมะเมา น ารากสมปอยและรากมะเมา เสมอภาคมาฝนกน วธท 5 ใบรางจด ในกรณทเปนผนลมพษจากการแพอาหาร ใหใชใบรางจด 1 ก ามอ ต า ผสมน าซาวขาว

คนน าดม ทก 2-3

ตอนท 1.17 สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะชกจากไขสงในเดก หมอพนบานทใหสมภาษณมประสบการณในการบ าบดภาวะชกจากไขสงในเดกมจ านวน 18 คน สวน

ผสงอายทท าการสนทนากลมมประสบการณในเรองนเพยง 7 ชนด สมนไพรทใชมากทสดคอ หวหอมแดง (รอยละ 44 หรอ 11 คน) รองลงมาไดแก ใบสะระแหน (รอยละ 8 หรอ 2 คน) นอกจากนน ยงมการใชสมนไพรอนๆ อก เชน รากเขมดอกขาว กาฝากมะรม เปนตน น ากระสายยาทใชมากทสดคอ เหลา (รอยละ 24 หรอ 6 คน) และน ามะนาว (รอยละ 16 หรอ 4 คน) วธการบ าบดอาการชกขณะเดกมไขสงทนยมมากทสดคอ การน าหอมแดงมาเคยว แลวพนทศรษะและขาเดก โดยไมใหถกบรเวณใบหนาหรอน าหวหอมแดงมาทบแลวน ามาพอกศรษะเดกกได นอกจากนนยงมการใหยากนโดยใชยอดสะระแหนผสมน ารอนและเหลาเลกนอย หรอใชรากเขมดอกขาวฝนผสมน าซาวขาว เมอหยดชกในเดกเลกใหดมน าตมหญาหมอนอย และใน เดกโตใหดมน าตมตนขครอกแทนน า 3 วน เพอใหเลอดลมไหลเวยนด รายละเอยดของขอมลทไดจากการสมภาษณดงแสดงในตารางท 17 ภาคผนวก ค

116

จากการใหความเหนและการวพากษของผทรงคณวฒสรปไดวา วธการบ าบดอาการขณะชกจากไขสงในเดกทปลอดภยและมประสทธภาพมดงน

วธท 1 หวหอมแดงพน ใชหวหอมแดงเคยว พนหวและขา เวลาพนอยาใหถกหนา วธท 2 หวหอมแดงพอก ใชหวหอมแดงน ามาทบหรอโขลกพอแหลก น ามาพอกศรษะเดก วธท 2 หอมแดงกบใบสะระแหน เอาหวหอมแดงกบใบสะระแหนมาต าใหละเอยด ผสมเหลา แลวพอก

กระหมอมเดก เมอหยดชก ในเดกเลก (อาย 1-9 ป) ใชหญาหมอนอย 3 ยอด ตมดมแทนน า 3 วน ในเดกโต (อาย 10-13 ป) ใชตนขครอก 3 ก ามอ ตมดมแทนน า 3 วน

ตอนท 2 การจดท าคมอสมนไพรภาคกลางทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ การจดท าคมอสมนไพรภาคกลางทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพมขนตอนดงน

2.1 กลนกรองวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพทปลอดภยและมประสทธภาพ คณะผวจยรวมกนพจารณากลนกรองวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพทปลอดภยและมประสทธภาพตามความคดเหนและการวพากษของผทรงคณวฒทง 17 ปญหา

2.2 จดท าเปนคมอทเปนรปเลมสมบรณ คณะผวจยน าเนอหาสาระทไดจากสมภาษณหมอพนบานและการสนทนากลมกบผสงอายมาจดท าเปน “คมอสมนไพรภาคกลางทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ” รวม 17 ปญหา ไดแก

1. สมนไพรทใชในการหามเลอดจากบาดแผล 2. สมนไพรทใชในการบ าบดบาดแผลสด 3. สมนไพรทใชในการบ าบดบาดแผลไฟไหมน ารอนลวก 4. สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากสารเคม 5. สมนไพรทใชในการบ าบดผทกนยาพษฆาตวตาย 6. สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะอาหารเปนพษ 7. สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะทองเดนรนแรง 8. สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะปวดทองรนแรงจากธาตลม 9. สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากแมลงกดตอย 10. สมนไพรทใชในการบ าบดพษง 11. สมนไพรทใชในการบ าบดพษจากสตวทะเล

117

12. สมนไพรทใชในการบ าบดอาการอาเจยนเปนเลอด 13. สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะหอบหด 14. สมนไพรทใชในการบ าบดอาการเปนลม 15. สมนไพรทใชในการบ าบดลมพษ 16. สมนไพรทใชในการบ าบดอาการชกจากไขสงในเดก 17. สมนไพรทใชในการบ าบดอาการเลอดก าเดาออกจมก โดยมการปพนฐานความรในเรองท 1 คอ ความรทวไปเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทาง

สขภาพกอนเขาสเนอหาเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนเฉพาะแตละกรณ ทงนในรายละเอยดของเนอหาสาระของแตละเรองประกอบดวยความรทวไปเกยวกบภาวะฉกเฉน อาการและอาการแสดงและสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนเรองนน

2.3 ผทรงคณวฒตรวจสอบคมอ น าคมอทจดท าเสรจเรยบรอยแลวไปใหผทรงคณวฒทง 6 ทท าการวพากษขอมลทรวบรวมมาได เพอ

2.4 จดท าเปนรปเลมและมภาพประกอบ ผวจยจดท าคมอใหเปนรปเลมทสมบรณ กระทดรดและมภาพสมนไพรประกอบ ดงแสดงในภาคผนวก ซ

ตอนท 3 ผลการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง ในการศกษาผลการใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลางใชกระบวนการ

2 ขนตอน คอ การเตรยมการและด าเนนการฝกอบรมเจาหนาทสาธารณสขและอสม. และการประเมนผลการอบรม ดงน

ตอนท 3.1 การเตรยมการและ 1. คณะผวจยท าจดหมายถงสาธารณสขอ าเภอปากเกรด เพอขอความอนเคราะหในการคดเลอก

เจาหนาสาธารณสขและอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) ในอ าเภอปากเกรดมาเขารบการอบรมเรอง “สมนไพรทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพของภาคกลาง” โดยเจาหนาสาธารณสขจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล 15 แหงๆ ละ 1 คน และอาสาสมครสาธารณสขจากต าบลตางๆ รวม 85 คน โดยจดการอบรมในวนท 9 สงหาคม 2554 เวลา 9.00-16.00 น. ณ อาคารสมมนา 2 หอง 145

2. ขนตอนในการอบรมบคลากรสาธารณสขและอสม. การอบรมในครงน คณะผวจยด าเนนการตามขนตอนดงน

2.1 ลงทะเบยนและรบเอกสาร ผเขารบการอบรมลงทะเบยน พรอมทงรบกระเปาเอกสาร “คมอสมนไพรทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง” และปากกา

118

2.2 ประเมนผลตนเองกอนการอบรม ผเขาอบรมท าแบบประเมนผลตนเองกอนอบรมจ านวน 15 ขอ ใชเวลา 15 นาท (ดงแสดงในภาคผนวก ฉ) แลวเกบแบบประเมนผลตนเองกอนเรยน

2.3 แนะน าวทยากรและผเขาอบรม คณะผวจย เจาหนาทสาธารณสข และตวแทนอสม. แนะน าตว เพอใหคนเคยและมสมพนธภาพทดตอกน

2.4 ด าเนนการอบรม ในการอบรมมทง“คมอสมนไพรทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง” ประกอบกบการบรรยายโดยใช Power Point และการสาธตวธการปรงยาสมนไพรทใชในภาวะฉกเฉน พรอมทงน าสมนไพรสดมาแสดงไวหลงหองทจดการอบรมเพอใหผเขาอบรมรจกสมนไพรและจ าได เมอบรรยายครบทง 17 ปญหาแลว กเปดโอกาสใหซกถามปญหา

2.5 แลกเปลยนความรและประสบการณ เมอตอบปญหาแลวกเปดโอกาสใหผเขาอบรม แลกเปลยนความรและประสบการณซงกนและกนประมาณ 30 นาท

2.6 ประเมนผลตนเองหลงการอบรม ผเขาอบรมท าแบบประเมนผลตนเองหลงการอบรม (ดงแสดงในภาคผนวก จ) จ านวน 15 ขอ ประมาณ 15

2.7 แจกกลาสมนไพร คณะผวจยแจกกลาสมนไพรรวม 30

2.8 ผเขารบการอบรมพรอมถายภาพรวมกนไวเปนทระลก (ภาพการด าเนนการอบรมแสดงในภาคผนวก ช)

ตอนท 3.2 การประเมนผล โดยใชคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนฯ การประเมนผลการฝกอบรมแบงเปน 2 คอ การประเมนความรทไดจากการอบรมและการประเมน

ความพงพอใจในการอบรม 3.2.1 การประเมนความรทไดจากการอบรม เมอผเขาอบรมลงทะเบยนเรยบรอยแลว ท าการประเมนผล

ตนเองเกยวกบสมนไพรทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพกอนการอบรม ซงพบวาผเขาอบรมไดคะแนนเฉลย 5.8 คะแนน ( = 5.8, S.D.= 2.2) โดยมคะแนนต าสด 2 คะแนน และคะแนนสงสด 8 คะแนนจากคะแนนเตม 15 ในระดบปานกลาง (0-5 คะแนนจดอยในระดบไมด 5-10 10-15 เมอผานการอบรมแลว ผเขาอบรมตอบแบบประเมนตนเองหลงการอบรมไดคะแนนเฉลย 12.0 คะแนน ( = 12.0, S.D.= 2.0) โดยมคะแนนต าสด 10 คะแนนและคะแนนสงสด 14 คะแนน ซงจดไดวาผเขาอบรมมความรหลงการอบรมในระดบด และเมอทดสอบความแตกตางของความรกอนและหลงการอบรมโดยใชสถต paired t-test พบวา ความรภายหลงการอบรมแตกตางจากกอนการอบรมอยางมนยส าคญทางสถต (p< 0.001) ดงแสดงในตารางท 4.1

119

ตารางท 4.1 คะแนนเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานของความรเกยวกบสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนฯ กอนและหลงการอบรม และผลการวเคราะหความแตกตางโดยใชสถต paired t-test

คะแนนการอบรม คาเฉลย สวนเบยงเบน

มาตรฐาน t p

กอนการอบรม 5.8 2.2 5.146 0.000

หลงการอบรม 12.0 2.0 3.2.2 ประเมนความพงพอใจในการอบรม แบงการประเมนเปน 3

ความพงพอใจดานวทยากรบรรยาย และความพงพอใจดานสถานท อาหาร และสงอ านวยความสะดวก ดงน

1) ความพงพอใจดานเนอหา ผเขาอบรมพงพอใจในเนอหาสาระของการอบรมเฉลยในระดบมาก ( = 4.32, S.D.= 0.65) โดยความพงพอใจเรยงตามล าดบจากมากมานอย ไดแก คมอสมนไพรภาคกลางทใชในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพ ( = 4.40, S.D.= 0.587) ความรทไดรบเพมขน ( = 4.36, S.D.= 0.56) และความพงพอใจในความเหมาะสมของเวลากบเนอหาสาระ ( = 4.18, S.D.= 0.63)

2) ความพงพอใจดานวทยากรบรรยาย ผเขาอบรมมความพงพอใจในวทยากรบรรยายเฉลยโดยรวม อยในระดบมาก ( = 4.33, S.D.= 0.55) โดยความพงพอใจเรยงตามล าดบจากมากมานอย ไดแก ความรความสามารถของวทยากรบรรยาย ( = 4.51, S.D.= 0.528) ความสามารถในการน าเสนอและถายทอดเนอหา ( = 4.44, S.D.= 0.55) และการบรหารเวลาในการอบรมและแลกเปลยนเรยนร ( = 4.16, S.D.= 0.63)

3) ความพงพอใจดานสถานท อาหาร และสงอ านวยความสะดวก ผเขาอบรมมความพงพอใจในหองประชม แสง เสยงในหองประชมและสอโสตทศนในระดบมาก ( = 4.39, 4.20 และ 4.16 คะแนน ตามล าดบ) ในขณะทความพงพอใจในอาหารกลางวนและอาหารวางโดยคาเฉลยกอยในระดบมาก ( = 4.09 และ 4.13 คะแนน ตามล าดบ) เชนเดยวกบความพงพอใจในการอ านวยความสะดวกและการบรการของเจาหนาทกอยในระดบมาก ( = 4.45 และ 4.47 คะแนน ตามล าดบ) เชนกน

4) ความพงพอใจตอการอบรมโดยภาพรวม ผเขาอบรมมความพงพอใจในการอบรมครงนโดยรวมอยในระดบมาก ( = 4.31, S.D.= 0.70) (ดงแสดงในตารางท 4.2)

120

ตารางท 4.2 ผลการประเมนความพงพอใจในการอบรมเรอง สมนไพรภาคกลางทใชในการบ าบดภาวะ ฉกเฉนทางสขภาพ (n=80)

ล าดบ หวขอในการประเมน คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

ระดบ

ความพงพอใจในเนอหา 4.32 0.65 มาก 1 คมอสมนไพรภาคกลางฯ 4.40 0.58 มาก 2 ความรทไดรบเพมขน 4.36 0.56 มาก 3 ประโยชนในการน าไปใช 4.32 0.65 มาก 4 ความเหมาะสมของเวลากบเนอหาสาระ 4.18 0.63 มาก ความพงพอใจในวทยากรทบรรยาย 4.33 0.55 มาก

1 ความรความสามารถเหมาะสมกบหวขอทอบรม 4.51 0.53 มาก 2 ความสามารถในการน าเสนอและถายทอดเนอหา 4.44 0.55 มาก 3 การเปดโอกาสใหแสดงความคดเหนและซกถาม 4.26 0.65 มาก 4 ความชดเจนในการตอบค าถามและตรงประเดน 4.25 0.65 มาก 5 การบรหารเวลาในการอบรมและแลกเปลยนเรยนร 4.16 0.63 มาก ความพงพอใจในดานสถานท อาหารและ

สงอ านวยความสะดวก 4.27 0.628 มาก

1 สภาพทวไปของหองประชม 4.39 0.63 มาก 2 แสง เสยงในหองประชม 4.20 0.72 มาก 3 สอโสตทศน 4.16 0.65 มาก 4 อาหารกลางวน: อรอย สะอาด มประโยชน สะดวก 4.09 0.68 มาก 5 อาหารวาง: อรอย มประโยชน 4.13 0.72 มาก 6 การอ านวยความสะดวกของเจาหนาท 4.45 0.53 มาก 7 ความพงพอใจในการบรการของเจาหนาท 4.47 0.55 มาก ความพงพอใจในการอบรมครงนโดยรวม 4.31 0.70 มาก

121

3.2.3 ขอเสนอแนะในการอบรม ผเขาอบรมมขอเสนอแนะในการอบรมครงนดงตอไปน 1) ขอใหมการบรรยายสก 2 วน เพอจะไดจ าสมนไพรทแสดงได เพราะสมนไพรทใชจ ายาก (1 คน) 2) ขอใหเจาหนาทมสธ.ลงตามชมชนไปจดอบรมชาวบานแตละต าบล เพอใหชาวบานทมสมนไพรอย

แลวรวธการใชสมนไพร (3 คน) 3) ตองการใหมการอบรมสมนไพรแบบนอก ถาจะใหมประโยชนมากขน อยากใหสาธตวธการท า

ยาสามญประจ าบานสก 1-2 (1 คน) 4) เปนความรทด มประโยชนมากทสด อะไรทไมเคยรกไดร (2 คน) 5) อยากใหมการใหความรเกยวกบสมนไพรอก เพราะไดรบความรดมาก ปกตจะไมคอยไดรจก

สมนไพรเทาไร (2 คน) 6) ของ และไดรจกสมนไพรอกหลายชนด ไดรบ

ความรจากการน าสมนไพรไปใชอยางมาก ควรจดอบรมบอยๆ เพอใหอสม.ไดรบความรเพมมากขน และเอาไปใชในการดแลประชาชนในชวตประจ าวนได (3 คน)

7) อยากใหมการอบรมบอยๆ ไดความรดมากๆ (4 คน) 8) อยากใหมตวอยางสมนไพรใหมากกวาน (1 คน) กลาวโดยสรปในการศกษาครงน ผวจยพบวา ภมปญญาในการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพโดย

ใชสมนไพรในภาคกลางสวนใหญไดมาจากกลมหมอพนบาน ซงมกช านาญในการรกษาเฉพาะโรคใดโรคหนง และขนตอนในการรกษามกมการใชคาถารวมกบการใชสมนไพรดวยเสมอ และวธการบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพโดยใชสมนไพรทผทรงคณวฒคดสรรแลววาสามารถน ามาประยกตใชไดนน เมอน ามาจดท าเปนคมอสมนไพรทใชบ าบดภาวะฉกเฉนทางสขภาพในภาคกลาง และใชในการอบรมเจาหนาทสาธารณสขและอสม.พรอมแสดงสมนไพรสดประกอบในการอบรม ท าใหผเขาอบรมมความรเกยวกบสมนไพรทสามารถน ามาประยกตใชในภาวะฉกเฉนไดดขน โดยความรภายหลงการอบรมสงกวากอนการอบรมอยางมนยส าคญทางสถต ซงผเขาอบรมสามารถน าความรไปประยกตใชในดแลสขภาพประชาชนเมอเกดภาวะฉกเฉนกอนกอนน าสงโรงพยาบาลไดเปนอยางด และผเขาอบรมมความพงพอใจในการอบรมครงนในระดบมาก และตองการใหจดอบรมบอยๆ โดยเพมระยะเวลาใหมากขน