अध्याय एकोणिसावा प्रारंभ...*अध य य एक ण...
TRANSCRIPT
*अध्याय एकोणिसावा प्रारंभ*
॥ श्री गणशेाय नमः ॥
जयजयाजी आनंदकंदा । जयजयाजी अभदेा ।
माझें नमन तझु्या पदा । असो सर्वदा अनन्यभार्ें ॥१॥
ह ेराघर्ा रघपुती । पार् आता ंशीघ्र गती ।
माझा अतं पहाशी ककती ? । हें काहंीं कळेना ॥२॥
खर् या रोरांशी करोरता । नाहीं शोभत अनंता ।
याचा कर्चार काहंीं कचत्ता । करा आपलु्या ये काळीं ॥३॥
मी दीनर्ाणें माररतों हाकंा । मला दगा दऊंे नका ।
ह ेजगदीशा जगन्नायका । पार्ा दासगणसू ॥४॥
महाराज असता ंशगेारं्ातं । कर्प्र एक काकशनार ।
जो खडेंरार्ाचा होय सतु । गद ेउपनारं् जयाचें ॥५॥
तो आला दशवना । समराांच्या र्ंकदले चरणा ं।
मकूतव पाहून त्याच्या मना । आनंद झाला अकतशय ॥६॥
माझ्या सन्माननीय र्कडलानें । जीं जीर्न्मकु ताचीं लषणेणें ।
कलकहलीं अनभुर्ानें । त्याची प्रत्यषणे मकूतव ही ॥७॥
माझें भाग्य धन्य धन्य । म्हणनू हें पाहण्या चरण ।
आलों खामगारं्ाहून । त्याचें सारवक झालें कीं ॥८॥
तों समराांनीं लीला केली । कोपरकखळी मारली ।
काकशनाराच्या पारीस भली । आपलु्या परमकृपनेें ॥९॥
जा तझुा हते परुला । र्ाट पाह ेतारर्ाला ।
या भाषणें घोंटाळला । काकशनार मानसीं ॥१०॥
म्हण ेकाम ना माझें ये राई ं। मी न आलों मागण्या काहंीं ।
तारर्ाला कशपाई । र्ाट पहातो काय हें ? ॥११॥
त्याचें गढू कळेना । पसुण्या छाती होईना ।
कनमटुपणें र्ंदनू चरणा । गलेा कनघनू खामगारं्ीं ॥१२॥
तों तारर्ाला कशपाई । उभा दारांत होता पाही ।
तार घतेली घाई घाई । कशाची ती बघण्यास ॥१३॥
तारेंत हा मजकूर । तमुचा केला तक ुंर ।
मनुसफीच्या हुद्दयार्र । मोशी तालकुयाकारणें ॥१४॥
तें पाहता ंआनंदला । कोपरकखळीचा अरव कळला ।
त्या काकशनार पतंाला । पहा संताचंें ज्ञान कैसें ? ॥१५॥
असो एकदा ंनागपरुीं । समराांची गलेी स्र्ारी ।
गोपाळ बुटीकचया घरीं । त्याच्या अकत आग्रहानें ॥१६॥
ही भोसल्याची राजधानी । परू्वकालीं होती जाणी ।
त्या शहराची आज कदनीं । दनैा झाली कर्बधु हो ॥१७॥
स्र्ाततं्र्यरूपी प्राण गेला । खरा धनी याचक ररला ।
परकयाचंा बोलबाला । झाला जया शहरातं ॥१८॥
गज घोडे पालख्या अपार । नाहींशा झाल्या साचार ।
रस्त्यानें कफरे मोटार । अकत जोराने कर्बधु हो ॥१९॥
असो हा मकहमा काळाचा । नाहीं दोष कर्णाचा ।
र्ाडा गोपाळ बुटीचा । होता कसताबडीर्र ॥२०॥
त्या भव्य सदनातं । नेऊन रेकर्ले सद गुुंनार ।
जैसा र्ाघ ककल्ल्यातं । कोंडोकनया टाकार्ा ॥२१॥
बटुीचा ऐसा कर्चार । या कसताबडीर्र ।
महाराज रेर्ार्े कनरंतर । जाऊं न द्यार्ें शगेारं्ा ॥२२॥
अकू्ररानें कृष्णाला । जैसा मररेुमाजीं नलेा ।
तोच प्रकार येरें झाला । काय र्णवन करार्ें ? ॥२३॥
शगेारं् पडलें भणभणीत । अर्घ ेलोक दःुकखत ।
कर्नकर्ती हरी पाटलाप्रत । महाराज येरें आणा हो ॥२४॥
कुडीमधनू गलेा प्राण । कोण पसुे कतजलागनु ? ।
तसैें समराांर्ाचंनू । शगेारं् हें प्रते पहा ॥२५॥
तमु्हीं गारं्च ेजमेदार । करा याचा कर्चार ।
बटुी मोरा सार्कार । तरेें न आमचुा लाग लाग े॥२६॥
टककर हत्तीहत्तींची । होणें आह ेयोग्य साची ।
येरें आम्हासंम कोल्याची । नाहीं मळुीं ककंमत ॥२७॥
जंबमुाळीसी लढायाला । माुंती हाच योग्य ररला ।
कजंकार्या कणावला । झाली योजना अजुवनाची ॥२८॥
तमु्हीं नागपरुाप्रती जार्ें । समराांसी घऊेन यार्ें ।
आम्हा ंअर्घयासं सखुर्ार्ें । हीच आह ेकर्नंकत ॥२९॥
इकडे बटुीच्या घरातं । आजदु ेराकहलें सतं ।
जेर्ीं हकस्तनापरुातं । कृष्ण नाहीं आनंदला ॥३०॥
महाराज म्हणती बटुीसी । जाऊं द ेमज शगेारं्ासी ।
या आपलु्या भव्य सदनासी । रेर्नू आम्हा ंघऊंे नको ॥३१॥
तें बटुी मळुींच मानीना । समराव जाऊं दईेना ।
अनागोंदीचा रामराणा । बटुी र्ाटे कनःसशंय ॥३२॥
बटुी भाकर्क होता जरी । अहतंा नव्हती गलेी खरी ।
श्रीमंतीचा गर्व भारी । त्याच्या राई ंर्सतसें ॥३३॥
रोज ब्राह्मणभोजन । समराांपढुे सदा भजन ।
परी शगेारं्च ेयेत जन । बंदी त्या तो करीतसे ॥३४॥
जाऊं न दईे दशवना । शगेारं्च ेलोकानंा ।
कबगरपरर्ानगी श्रीमतंसदना । जाता ंन ये कर्णासी ॥३५॥
शगेारं्च ेलोक भले । जरी आणार्या गलेे ।
परी न काहंी उपाय चाले । गेले तसेंच आले परत ॥३६॥
इकडे भक्त पाटील हरी । काहंीं मडंळीं बरोबरी ।
घऊेन कनघाला नागपरुीं । समराांसी आणार्या ॥३७॥
बसला अकग्नररातं । त्याच र्ेळीं र्दलें संत ।
त्या गोपाळबटुीप्रत । येणें रीकत तें ऐका ॥३८॥
अरे गोपाळा ! पाटील हरी । कनघाला यार्या नागपरुीं ।
तो येण्याच्या आतं परी । मला येरनू जाऊं द े॥३९॥
तो येरें आल्यार्र । शातंता नाहीं राहणार ।
तो पडला जमेदार । याचा कर्चार करार्ा ॥४०॥
तझु्या धनाच्या जोरार्री । उडया या जाण कनधावरी ।
तो मनगटाच्या बळार्री । नेईल मजला येरनू ॥४१॥
हरी पाटील तेरें आला । कशपायानें अटकार् केला ।
परी तो न त्यानें माकनला । प्रर्ेश केला सदनातं ॥४२॥
गोपाळ बुटीकचया घरीं । पगंत होती रोर खरी ।
पाटील आल्याच्या अर्सरीं । आले ब्राह्मण भोजना ॥४३॥
ताटें चादंीचीं अर्घयासं । कशसमच ेपाट बसण्यास ।
होत्या पातळ पदाराांस । र्ाटया जर्ळ चादंीच्या ॥४४॥
नानाकर्ध पकर्ान्नें । होती भोजनाकारणें ।
मध्यभागा आसन त्यानें । माकंडले समरव बसण्यास ॥४५॥
ऐशी बटुीची श्रीमंती । कतच ेर्णवन करंू ककती ? ।
ज्याला कुबेर बोलती । लोक नागपरू प्रातंींचा ॥४६॥
असो हरी पाटील सदनातं । आले समराव नेण्याप्रत ।
तों महाराज कनघाले धारं्त । द्वारीं त्यास भटेार्या ॥४७॥
र्ासंरा गाय पाहून । जैसी येई धारं्नू ।
तसैे स्र्ामी गजानन । पाटलासारीं धारं्लें ॥४८॥
चाल हरी शगेारं्ासी । येरे मळुी न राहणें मसी ।
तू ंआलास न्यार्यासी । हें फार बरें झालें ॥४९॥
समरव जाऊं लागले । ते गोपाळाने पाकहले ।
अनन्यभार्ें चरण धररले । समराांच ेयेऊन ॥५०॥
कर्षणेपे माझा गुुंराया ! । नका करंू या समया ।
दोन घासं घऊेकनया । इकच्छत स्रला मग जार्ें ॥५१॥
तसैेंच बटुी पाटलासी । बोलूं लागले कर्नयेसी ।
तमु्ही घऊेन प्रसादासी । जार्ें हेंच मागणें ॥५२॥
येरें न रहाती महाराज । हें समजनू आलें आज ।
पकं्तींत माझी राखा लाज । तमु्हीच पाटील येधर्ा ं॥५३॥
आत्ताचं समरव गलेे जरी । लोक उपाशी उरतील तरी ।
आकण अर्घया नागपरुीं । टीका माझी होईल पहा ॥५४॥
भोजनें होईपयांत । महाराज राकहल ेतरे ।
शगेारं्ची समस्त । मंडळी पकं्तीस जेर्ली ॥५५॥
भोजनोत्तर तयारी । कनघण्याची ती झाली खरी ।
दशवनाची भीड भारी । झाली बटुीच्या र्ाडयातं ॥५६॥
कुटंुब गोपाळ बटुीचें । जानकाबाई नारं्ाचें ।
परम भाकर्क होतें साचें । गहृलक्ष्मीच होती जी ॥५७॥
कतनें केली कर्नर्णी । महाराजाचं ेचरणीं ।
माझा हते ुमनींच्या मनीं । बसूं पाहतो गुुंराया ! ॥५८॥
तई ंमहाराज बोलले । तझु्या मना मीं जाणीतलें ।
ऐसें म्हणनू लाकर्लें । कंुकंू कतच्या कपाळास ॥५९॥
आणखी एक पतु्र तलुा । परम सद गणुी होईल भला ।
अतंी जाशील र्ैकंुराला । सौभाग्यासह बाळे तू ं! ॥६०॥
ऐसा आशीर्ावद दऊेन । कनघत ेझाले दयाघन ।
त्या कसताबडीहूंन । आले रघजूीच्या घरीं ॥६१॥
हा भोसला राजा रघजूी । उदार मनाचा भक्त गाजी ।
ज्यानें रेकर्ला राम राजी । आपलु्या शदु्ध र्तवनें ॥६२॥
त्याचें लौकककीं राज्य गलेें । जें अशाश्वत होतें भलें ।
शाश्वत स्र्रूपाचें आलें । सद गुुंभक्तीचें राज्य घरा ॥६३॥
उत्तम प्रकारचा आदर । केला राजानें साचार ।
त्याचा घऊेन पाहुणचार । रामटेकासी गलेे पढुें ॥६४॥
तरेें रामाचें दशवन । घऊेन आले परतनू ।
शगेारं्च्या मरा जाण । हरीपाटलासमर्ते ॥६५॥
धार-कल्याणच ेरंगनार । जे रोर साध ुमोंगलाईत ।
होत ेत ेभटेण्याप्रत । समराां आल ेशगेारं्ीं ॥६६॥
अध्यात्माचीं बोलणीं । साकेंकतक केलीं दोघानंी ।
त्याचा भार्ारव जाणण्या कोणी । तरेें नव्हता समरव ॥६७॥
श्रीर्ासदुरे्ानंद सरस्र्ती । कमवमागी ंज्याची प्रीकत ।
कृष्णातटाका ज्याची महती । माणगारं्ी जन्म ज्याचंा ॥६८॥
ते येण्याचे अगोदर । बाळाभाऊस साचार ।
बोलत ेझाले गुुंर्र । स्र्ामी गजानन कसद्धयोगी ॥६९॥
अरे बाळा उदकयक । माझा बंध ुयेतो एक ।
मजलागीं भटेण्या दखे । त्याचा आदर करार्ा ॥७०॥
तो आह ेकमवर भारी । म्हणनू उद्या ंपरातंरीं ।
कचधं्या न पडंू द्या कनधावरी । अगंण स्र्च्छ रेर्ा रे ॥७१॥
कचधंी कोरें पडेल जरी । तो कोपले कनधावरी ।
जमदग्नीची आह ेदसुरी । प्रकतमा त्या स्र्ामीची ॥७२॥
तो कर् हाडा ब्राह्मण । शकुचभूवत ज्ञानसंपन्न ।
हें त्याचें कमवरपण । कर्चापरी समजार्ें ॥७३॥
ऐसें बाळास आदले कदर्शीं । सागंत ेझाले पणु्यराशी ।
तों एक प्रहर कदर्सासी । स्र्ामी पातले तें राया ं॥७४॥
एकमेकासंी पाहता ं। दोघ ेहसंले तत्त्र्ता ं।
हषव उभयताचं्या कचत्ता । झाला होता अकनर्ार ॥७५॥
एक कमावचा सागर । एक योगयोगेश्वर ।
एक मोगरा सुंदर । एक तरू गलुाबाचा ॥७६॥
एक गगंा भागीररी । एक गोदा कनकिती ।
एक साषणेात पशपुती । एक शषेशायी नारायण ॥७७॥
स्र्ामी जेव्हा ंमरातं आले । तवे्हा ंगजानन होत ेबैसले ।
आपल्या पलंगार्री भले । कचटकया करानें र्ाजर्ीत ॥७८॥
स्र्ामी येता ंकचटकी राबंली । दृष्टादृष्ट दोघा ंझाली ।
तैं स्र्ामींनीं कर्चाररली । आज्ञा परत जार्या ॥७९॥
फार बरें म्हणनू । गजाननें तकुकर्ली मान ।
स्र्ामी गलेे कनघनू । बाळास कौतकु र्ाटलें ॥८०॥
बाळ म्हण ेगुुंराया । हें दृश्य पाहूकनया ।
संशय उपजला कचत्ता राया ं। त्याची कनर्कृत्त करा हो ॥८१॥
त्याचंा मागव अगदी कभन्न । तमुच्या या मागावहून ।
ऐसें साच असनू । तमुचा बंध ुकसा तो ? ॥८२॥
ऐसा प्रश्न ऐककला । समरव दतेी उत्तर त्याला ।
बरर्ा प्रश्न बाळा केला । त्र्ा ंहा आज आम्हातंें ॥८३॥
ईश्वराकडे जाण्याच े। तीन मागव असती साच े।
ह ेकतन्ही मागव ज्ञानाच े। गारं्ा जाऊन कमळतात ॥८४॥
स्र्रूपें त्याचंीं कभन्न कभन्न । कदसतीं पाहणाराकंारण ।
तणेें घोटाळा र्ररतें मन । पाहाणाराचंें राजसा ! ॥८५॥
सोर्ळें ओर्ळें संध्यास्नान । व्रत उपोषणें अनषु्ठान ।
या कृत्यालंागनू । अगंें म्हणार्ीं कमावचीं ॥८६॥
ही अगंे जो आचरी । कनरालसपणें खरी ।
तोच समजार्ा भरू्रीं । ब्रह्मर्ते्ता कमवर ॥८७॥
अकधक न्यनू येरें होता । कमवमागव न ये हाता ं।
म्हणनू कर्शषे तत्परता । रेकर्ली पाकहज ेआचरणीं ॥८८॥
येरें एर्ढीच खबरदारी । घयार्ी लागत ेजाण खरी ।
पराकंारणें दुुंत्तरीं । कदा त्यानें ताडंू नये ॥८९॥
आता ंभकक्तमागावचें । ऐक हें लषणेण साचें ।
भकक्तपरंानें जाणाराचें । मन पाकहज ेशदु्ध अती ॥९०॥
मलीनता मनारायीं । अशंहेी राकहल्या पाही ।
त्याच्या हाता ंयेत नाहीं । भकक्तरहस्य बापा रे ! ॥९१॥
दया प्रमे लीनता । अगंीं पाकहज ेतत्त्र्तां ।
श्रर्णीं पजूनीं आस्रा । पाकहजे त्याची कर्शषे ॥९२॥
मखुामाजीं नामस्मरण । करणें हरीस जाणनू ।
ऐशीं अगंे असतीं जाण । या भकक्तमागावला ॥९३॥
या अगंासंह जो भक्ती करी । त्यालाच भटेे श्रीहरी ।
भकक्तमागावची नये सरी । त्याचा कर्कध सोपा असे ॥९४॥
परी तो करण्या आचरण । कमावहून करीण जाण ।
जेर्ीं गगनानें जर्ळपण । नेत्रालंागीं कदसतसे ॥९५॥
आता ंयोगमागव कतसरा । सागंतों मी ऐक खरा ।
या योगमागावचा पसारा । दोघापंेषणेा ंजास्त असे ॥९६॥
परी हा पसारा कनियेंसी । आह ेज्याचा त्याच ेपासीं ।
योगमागव साधण्यासी । बाहरेचें न काहंीं लाग े॥९७॥
जेर्ढें आह ेब्रह्माडंातं । तरे्ढें आहें कपडंातं ।
त्या कपडंातंील साकहत्य । घऊेन योग साधार्ा ॥९८॥
आसनें रेचक कंुभक । इडाकपगंलेच ेभदे दखे ।
धौती मदु्रा त्राटक । कळलें पाकहजे मानर्ा ं॥९९॥
कंुडली आकण सषुमु्ना । याचं ेज्ञान पाकहजे जाणा ।
आधी योग करणारानंा । तरीच तो साधले ॥१००॥
या कतन्ही मागाांचें । अकंतम फळ ज्ञान साचें ।
परी तें ज्ञान प्रमेाचें । र्ीण असता ंकामा नये ॥१॥
जें जें कृत्य प्रमेार्ीण । तें तें अर्घें आह ेशीण ।
म्हणनू प्रमेाचें रषणेण । करणें कतन्ही मागाांत ॥२॥
काळा गोरा खजुा रोर । कुरूप आकण सुदंर ।
ह ेशरीराच ेप्रकार । त्याची न बाधा आत्म्यातें ॥३॥
आत्मा अर्घयाचंा आह ेएक । तरेें न पडे कदा फरक ।
शरीरभदे व्यार्हाररक । त्याचें कौतकु काहंीं नसे ॥४॥
तीच या कतन्हीं मागाांची । कस्रकत ततंोतंत साची ।
बाय स्र्ुंपें कभन्न त्याचंीं । परी मळू कारण एक असे ॥५॥
मकुकामास गले्यार्र । मागाांचा न उरें कर्चार ।
जो मागी चालतो नर । महत्त्र् त्याचें त्यास र्ाटे ॥६॥
पर चालण्या आरंभ झाला । परी मकुकामास नाहीं गलेा ।
अशाचाच होतो भला । तटंा परंाकभमानानें ॥७॥
या कतन्ही मागाांच ेत ेपारं । मकुकामीं पोंचल्या होती संत ।
मग तयाचं्या संबंधांत । द्वतै नसे एतलुेंही ॥८॥
र्कसष्ठ, र्ामदरे्, जमदग्नी । अत्री, पाराशर, शाकंडल्य मनुी ।
ह ेकमवमागावच्या सेर्नीं । मकुकामासी पोंचले ॥९॥
व्यास, नारद, कयाधकुूमर । माुंती, शबरी, अकू्रर ।
उद्धर्, सदुामा, पारव, कर्दरू । ह ेगलेे भकक्तमागें ॥११०॥
श्रीशकंराचायव गुुंर्र । मकच्छंद्र, गोरख, जालंदर ।
ह ेचढले कजना रोर । या योगमागावचा ॥११॥
जो र्कसष्ठा लाभ झाला । तोच कर्दरुाच्या पदरीं पडला ।
तोच मकच्छंद्रानें भोकगला । फळामाजीं फरक नसे ॥१२॥
तीच प्ररा पढुें चालली । येरें न शकंा घयार्ी मळुीं ।
कमवमागावची रकषणेली । बजू श्रीपादर्ल्लभें ॥१३॥
नरकसहं सरस्र्ती यकतर्र । तसैेच झाले साचार ।
करकाण ज्याचं ेगाणगापरू । र्ाडी, औदुबंर ख्यात जगीं ॥१४॥
नामा, सारं्ता, ज्ञानेश्वर । सनेा, कान्हु, चोखा महार ।
दामाजीपतं राणदेार । गलेे भकक्तमागाांनीं ॥१५॥
शखे महमंद श्रीगोंद्यातं । आनंदी स्र्ामी जालन्यातं ।
सजुी अजंनगारं्ातं । दरे्नार चाहात ेयोगाच े॥१६॥
तसैेंच आह ेसापं्रत । कमवमागी र्ासदुरे् रत ।
मी धरला भकक्तपरं । आकणक बहुता जणानंीं ॥१७॥
पळुसच ेधोंडीबरु्ा । सोनगीरचा नाना बरर्ा ।
जालन्याचें यशर्ंतरार्ा । भकक्तपरं साध्य झाला ॥१८॥
खाल्ला आम्मा ती कर्दहेी । तेंर्ीं कशडीच ेबाबा साई ।
गलुाबरार्ाचंें रायीं । ज्ञानदृकष्ट अस ेरे ॥१९॥
पहा चादंरू तालकुयाचा । र्रखडेें नामें ग्रामाचा ।
आडकूजी नामें संत साचा । गलेा याच र्ाटेनें ॥१२०॥
मरु् हा गारं्चें संतरत् न । कझगं्राजी तो होय जाण ।
तरे्ीं नागपरूच ेताजदु्दीन । भकक्तमागावसी चाहात े॥२१॥
या अर्घया संताचंें । आचरण कभन्न प्रकारचें ।
परी अकधकारी कैर्ल्याच े। ते बैसले होऊनी ॥२२॥
मागव असो कोणताही । त्याचें मळुीं महत्त्र् नाहीं ।
जो मकुकामास जाई । त्याचें कौतकु करणें असे ॥२३॥
आम्ही ही भार्ंडें सारी । येतें झालों भमूीर्री ।
कैर्ल्याच्या मागावर्री । भाकर्क आणनू सोडार्या ॥२४॥
जें ज्याला आर्डेल । कतकडे तो जाईल ।
आकण मोषणेरूपी भोगील फल । त्या त्या परंा आचरोनी ॥२५॥
आता ंनको पसुूंस काहंीं । हें न कोणा सागं ेपाही ।
कनर्ातं बसूं द ेये रायीं । कपसेंपणाच्या पासोडीनें ॥२६॥
ज्याची कनष्ठा बसेल । र्ा ! जो माझा असेल ।
त्याचेंच कायव होईल । इतराचंी ना जरूर मला ॥२७॥
ज्यासी अनतुाप झाला । ब्रह्मज्ञान सागंण ेत्याला ।
उगीच तकव टी र्ात्रटाला । स्फोट त्याचा करंू नये ॥२८॥
कोणी काहंीं म्हणोत । आपण असार्ें कनर्ातं ।
तरीच भटेे जगन्नार । जगद गुुं जगदात्मा ॥२९॥
ऐसा उपदशे ऐककला । बाळाभाऊच्या नेत्रालंा ।
प्रमेाश्रूंचा लोटला । परू तो न आर्रे त्या ॥१३०॥
अष्टभार् दाटले । शरीरा रोमाचं उमटले ।
र्ैखरीचें संपलें । काम तणेें सहजची ॥३१॥
मौनेंच केला नमस्कार । श्रीगजानन साध ुरोर ।
र्र् हाड प्रातंाचा उद्धार । करार्यासी अर्तरला ॥३२॥
साळुबाई नारं्ाची । एक असे कण्र् शाखचेी ।
ती होती महाराजाचंी । मनापासनू भकक्तण ॥३३॥
कतला महाराज एके कदनीं । ऐशा परी र्दले र्ाणी ।
डाळपीर घऊेनी । स्र्यंपाक करी अहोरात्र ॥३४॥
जे येतील तयानंा । साळु घाल भोजना ।
येणचे तू ंनारायणा । कप्रय होशील कनःसंशय ॥३५॥
ती साळुबाई मरांत । आह ेअजनूपयांत ।
जी र्जैापरूची अस ेसत्य । माहरे र्ाडेंघोडें कजचें ॥३६॥
प्रल्हादबरु्ा जोशाला । होता कृपचेा योग आला ।
तो न तया फलद झाला । तयाकचया ददुरै्ें ॥३७॥
खामगारं्च्या साकन्नध्यासी । जलंब गारं् पररयेसी ।
त्या गारं्चा रकहर्ासी । तळुशीराम एक असे ॥३८॥
पतु्र या तळुशीरामाचा । आत्माराम नारं्ाचा ।
होता तलैबदु्धीचा । र्ेदाध्ययनीं प्रमे ज्याचें ॥३९॥
हा धमवपीर र्ाराणसी । जी भागीररीच्या तटा काशी ।
तरेें गलेा अध्ययनासी । र्ेदर्ेदागं स्मतृीच्या ॥१४०॥
प्रत्यहीं भागीररीचें स्नान । माधकुरीचें सरे्ी अन्न ।
गुुंगहृातें जाऊन । करी अध्ययन श्रतुीचें ॥४१॥
श्रोत ेकर्द्यारी ना तरी । अध्ययना जाती दशेार्री ।
कशकण्याऐर्जीं परोपरी । करंू लागती चनै ते ॥४२॥
चनैीमाजीं गुतंल्या मन । मग कशाचें अध्ययन ? ।
कबरूड आबं्यालागनू । लागता ंनाश रसाचा ॥४३॥
आत्माराम नव्हता यापरी । कर्र्ेकसंपन्न सदाचारी ।
कर्द्या अर्घी करून परुी । आला कनजदशेातें ॥४४॥
स्र्दशेीं येता ंशगेारं्ासी । गलेा असे अकत हषी ।
हकजरी ती द्यार्यासी । श्रीगजानन महाराजा ॥४५॥
तो र्ेदकर्द्येचा जाणता । गजानन केर्ळ ज्ञानसकर्ता ।
आत्माराम र्ेद म्हणता ं। कोरें कोरें चकुतसे ॥४६॥
त्या चकुीची दुुंस्ती । करंू लागले सद गुुंमतूी ।
आत्मारामाच ेसंगती । र्ेद म्हणती महाराज ॥४७॥
ऐकता ंत्याचंें र्ेदाध्ययन । तन्मय होती कर्द्वान ।
न होय सराफार्ाचंनू । ककंमत त्या कहर् याची ॥४८॥
शरे्टीं समराांचपेाशीं । आत्माराम राकहला आदरेंसी ।
मध ुटाकुनी मकषणेकेसी । जाणें कैसें आर्डेल ? ॥४९॥
प्रत्यहीं सेर्केारण । यार्ें त्यानें जलंबाहून ।
चकुकर्ला ना एकही कदन । ऐसा एककनष्ठ भक्त तो ॥१५०॥
समराांच्या पिात । हाच होता मरातं ।
पजूा अचाव करण्याप्रत । सद गरंुूच्या समाधीची ॥५१॥
मोबदला न घतेा ंभली । एककनष्ठ सेर्ा केली ।
शरे्टीं त्यानेंच अकपवली । इस्टेट आपली महाराजा ॥५२॥
इस्टेट अल्प साचार । एक जमीन एक घर ।
येरें न दृकष्ट ककंमतीर्र । दणेें आह ेभाग पहा ॥५३॥
कभकल्लणीनें रामाला । बोरें दऊेन र्श केला ।
तसैाच प्रकार हाही झाला । म्हणनू केलें र्णवन ॥५४॥
स्र्ामी दत्तात्रय केदार । दसुरा नारायण जामकर ।
कनव्र्ळ दधुाचा ज्यांचा आहार । तो दधुाहारी बरु्ा ॥५५॥
ऐसे श्रोत ेकतघे जण । स्र्ामींच ेभक्त कनर्ावण ।
ज्यानंी आपलुें तनमन । समरवचरणीं अकपवलें ॥५६॥
मोरगारं् भाकरे नारं्ाचा । गारं् बाळापरू तालकुयाचा ।
तरेील माुंतीपतं पटर्ार् याचा । र्तृ्तान्त ऐका रोडासा ॥५७॥
श्रोत े! त्या मोरगारं्ांत । माुंतीपतंाच्या शतेांत ।
कपकाचंें रषणेण करण्याप्रत । कतमाजी नामें माळी होता ॥५८॥
तो माळी खळ्याभीतरीं । कनजला कनशीच्या अर्सरीं ।
गाढ झोंप लागली खरी । ते अर्सरी तयाला ॥५९॥
उलटून गलेे दोन प्रहर । कंुभाराच ेदहार्ीस खर ।
खळ्यातं येऊनी दाण्यार्र । पडले असती पाडंयाच्या ॥६०॥
राखणदार झोंपी गलेा । गदवभासी आनंद झाला ।
त ेखाऊं लागले जोंधळ्याला । राशींत तोंड घालनूी ॥६१॥
हा पाडंया माुंतीपतं । महाराजाचंा होता भक्त ।
म्हणनू सद गुुंरायाप्रत । लीला करणें भाग आले ॥६२॥
षणेणांत जाऊनी मोरगारं्ासी । हाकं माररली कतमाजीसी ।
अरे ! जागा होई त्र्रेसी । रासेसी गाढर्ें पडलीं ना ॥६३॥
ऐसें मोरयानें बोलनू । कतमाजीस जाग ेकरून ।
महाराज पार्ले अतंधावन । खळ्यामधनू तधेर्ा ं॥६४॥
कतमाजी उरून पाहता ं। गाढर्ें कदसली तत्त्र्ता ं।
म्हण ेकाय करंू आता ं। मालक राग ेभरेल कीं ॥६५॥
कपकाचें रषणेण करण्यासारी । त्यानें रेकर्लें आह ेमसी ।
कर्श्वासघात आज कदशीं । झाला त्याच्या माझ्या हातें ॥६६॥
तो कर्श्वासला माझ्यार्र । मी कनजता झालों कनसरू ।
रास ही कनम्यार्र । खाऊन टाकली गाढर्ानंी ॥६७॥
आता ंसमजतू मालकाची । कोण्या रीकत ंघालूं साची ।
पहा त्या र्ेळीं इमानाची । ककंमत होती लोकासं ॥६८॥
ना तरी हल्लींच ेनोकर । कनमकहराम कशरजोर ।
नफातोटयाची कतळभर । काळजी न त्यानंा मालकाच्या ॥६९॥
कतमाजी तसैा नव्हता । हळहळ लागली त्याच्या कचत्ता ।
म्हण ेकाय जाऊन सागं ूआता ं। मी पाडंयाकारणें ॥१७०॥
काहंीं असो चकुीची । माफी माकगतली पाकहजे साची ।
उदार बकुद्ध माुंतीची । आह ेतो षणेमाच करील ॥७१॥
ऐसें मनाशीं बोलनू । उदयास येता ंनारायण ।
कतमाजी गारं्ातं येऊन । पाय धरी पतंाचं े॥७२॥
महाराज माझ्या झोंपेनीं । बडुकर्लें तमु्हालंागनूी ।
दहार्ीस गाढर्ानंी । येऊन रास खाल्ली कीं ॥७३॥
ती नकुसान ककती झाली । ती पाकहजे पाकहली ।
खळ्यामाजीं जाऊकन भली । म्हणजे मज र्ाटेल बरें ॥७४॥
माुंती म्हणाले त्यार्र । खळ्यातं यार्या साचार ।
र्ेळ ना मला कतळभर । मी कनघालों शगेारं्ा ॥७५॥
दशवन घऊेन सद गरुूचें । त्या गजानन महाराजाचंें ।
उद्या ंसकाळीं धान्याचें । काय झालें ते पाहीन ॥७६॥
ऐसें बोलनू शगेारं्ाला । माुंतीपतं येता ंझाला ।
दशवनासारी मरांत गेला । दहा अकराच ेसमुारास ॥७७॥
महाराज होत ेअसनार्री । जग ूपाटील समोरी ।
बाळाभाऊ बद्ध करीं । बसला जर्ळ पाटलाच्या ॥७८॥
माुंतीनें दशवन । घतेा ंकेलें हास्यर्दन ।
तझु्यासारी मजकारण । त्रास झाला रात्रीसी ॥७९॥
तमु्ही माझ ेभक्त होता ं। मला राखण्या लाकर्ता ं।
झोपाळू नोकर रेकर्ता ं। आकण आपण कनजता ंखशुाल घरीं ॥१८०॥
माुंती काल रात्रीला । खळ्यातं कतमाजी झोपीं गेला ।
गाढर्ाचंा सळुसळुाट झाला । त ेरास भषणेू ंलागले ॥८१॥
म्हणनू मी जागें केलें । जाऊन कतमाजीसी भले ।
रास साभंाळण्या साकंगतलें । आकण आलों कनघनू ॥८२॥
ऐसी खणू पटताषंणेणीं । माुंतीनें जोडून पाकण ।
मस्तक रेर्कूनया ंचरणीं । ऐसें र्चन बोलला ॥८३॥
आम्हा ंसर्वस्र्ीं आधार । आपलुाच आह ेसाचार ।
लेंकराचा अर्घा भार । मातकेचया कशरीं असे ॥८४॥
आमचुें म्हणनू जें जें काहंीं । तें अर्घेंच आह ेआपलुे आई ! ।
सत्ता त्यार्री नाहीं । तमु्हारं्ीण कर्णाची ॥८५॥
खळें आकण जोंधळा । अर्घाची आह ेआपला ।
कतमाजी नोकर नारं्ाला । व्यर्हार दृष्टीं आह ेकीं ॥८६॥
ब्रह्माडंाचें संरषणेण । आपण कररता ंयेरनू ।
लेंकरासारीं त्रास पणूव । माता सोसी र्रच्यार्री ॥८७॥
मी लेंकरंू आपलुें । म्हणकूनया आपण केलें ।
खळ्यातं तें जाऊन भलें । मोरगारं्ी संरषणेण ॥८८॥
ऐसीच कृपा कनरंतर । स्र्ामी असार्ी माझ्यार्र ।
आताचं जाऊन कररतों दरू । नोकरीर्रून कतमाजीला ॥८९॥
ऐसें बोलता ंमाुंती । कौतकु र्ाटले समराांप्रती ।
आकण भाषण केलें येण ेरीकत । तें आता ंअर्धारा ॥१९०॥
छे ! छे ! र्डे या ! तीमाजीस । नको मळुींच काढूंस ।
नोकरीर्रून खास । त्याच ेर्मव सागंतों तलुा ॥९१॥
कतमाजी नोकर इमानी । खळ्यातं गाढर्ें पाहूनी ।
दःुखी झाला असे मनीं । तें म्या ंतवे्हाचं जाकणलें ॥९२॥
रात्रीची हकीकत । तलुा सागंार्या प्रत ।
आला होता भीत भीत । सकाळी ना तजुकडे ॥९३॥
तैं तू ंम्हणालास त्याला । मी जातों आह ेशगेारं्ाला ।
उद्या ंसकाळीं खळ्याला । येऊकनया पाहीन ॥९४॥
ऐसें गुुंर्चन ऐककलें । माुंतीसी चोज जहालें ।
पहा संताचं ेकतृवत्र् भलें । कैसें आह ेअगाध ॥९५॥
गाढर्ें खळ्यातं पडलेली । कोणीं न त्या साकंगतलीं ।
ती अतंज्ञावनें जाकणलीं । गजाननानें श्रोत ेहो ॥९६॥
शके अरराशें सोळासी । महाराज बाळापरुासी ।
असता ंगोष्ट झाली ऐसी । ती रोडकी सागंतों ॥९७॥
तरेें सखुलाल बन्सीलालाची । एक बैरक होती साची ।
त्या बैरकीसमोर महाराजाचंी । स्र्ारी बैसली आनंदातं ॥९८॥
मकूतव अर्घी कदगबंर । र्स्त्र नव्हतें कतळभर ।
त्या पाहून भाकर्क नर । नमन करून जात होत े॥९९॥
तो होता हमरस्ता । बाजारपरेेचा तत्त्र्तां ।
त्या परंानें जात होता । एक पोकलस हर्ालदार ॥२००॥
नारं् त्या हर्ालदाराचें । नारायण आसराजी होतें साचें ।
समराव पाहून डोकें त्याचें । कफरून गेलें तात्काळ ॥१॥
तो म्हण ेहा नंगा धोत । मदु्दाम बसला परातं ।
साध ूना हा भोंद ूसत्य । त्याची उपषेणेा न करणें बरी ॥२॥
ऐसे बोलनू जर्ळीं गलेा । अद्वातद्वा ंबोलूं लागला ।
लाज कैसीं नाहीं तजुला । नंगा बसतोस रस्त्यार्री ॥३॥
हें घ ेत्याचें प्रायकित्त । तलुा मी दतेों आज येर ।
ऐसें बोलनू स्र्ामीप्रत । मारंू लागला छडीनें ॥४॥
र्ळ पारपोटार्री । उरते झाले कनधावरी ।
परी ना हर्ालदार आर्री । मारता हात आपलुा ॥५॥
ऐसे तधेर्ा ंपाहून । एक गहृस्र आला धारं्नू ।
आपलु्या दकुानामधनू । हुडंीर्ाला नाम ज्याचें ॥६॥
तो म्हण ेह ेहर्ालदार । तू ंकर्चार काहंीं कर ।
उगेंच सत्पुुंषार्र । हात टाकणें बरें नव्ह े॥७॥
का ंकीं, संताचंा कैर्ारी । एक आह ेश्रीहरी ।
र्ळ त्याचं्या पारीर्री । उरले त ेका ंन कदसले तलुा ? ॥८॥
या कृत्यानें तझुा अतं । जर्ळीं आला अत्यंत ।
आजारीच मोडतो पथ्य । मरार्याकारणें ॥९॥
तेंच तू ंआज केलें । हें न काहंीं बरें झालें ।
अजनू तरी उघडी डोळें । माफी माग गनु्याची ॥२१०॥
हर्ालदार म्हण ेमाफीचें । कारण मसीं न मागण्याचें ।
कार्ळ्याच ेशापें साचें । काय ढोरें मरतील ! ॥११॥
हा नंगा धोत हलकट । बसला पाहून बाजारपरे ।
तोंडानें गोष्टी चार्ट । अचाट ऐसा करीत हा ॥१२॥
ऐशा ढोंग्याला मारणें । ईश्वर जरी मानील गनु्ह े।
तरी मग न्याया कारणें । जागाच नाहीं राकहली ॥१३॥
तेंच पढुें सत्य झालें । हर्ालदार पचंत्र् पार्ले ।
त्या बाळापरू नगरींत भले । आपण केलले्या कृत्यानें ॥१४॥
एका पधंरर्डयातं । हर्ालदाराच ेअर्घ ेआप्त ।
होत ेझाले भस्मीभतू । एका साधसू मारल्यानें ॥१५॥
म्हणनू अर्घया लोकानंीं । साधसूमोर जपनूी ।
र्ागार्ें प्रत्येकानीं । खरें कळेपयांत ॥१६॥
नगर कजल्यातं संगमनेर । प्रर्दा नदीच ेकारंार्र ।
गारं् अकत टुमदार । त्याचें र्णवन करर्ेना ॥१७॥
अनंतफंदी नारं्ाचा । ककर् जेरें झाला साचा ।
तरेील हरी जाखडयाचा । ऐका तमु्ही र्तृ्तान्त हा ॥१८॥
हा हरी जाखडी माध्यंकदन । होता यजरु्ेदी ब्राह्मण ।
गारं्ोगारं् कफरून । पोट आपलुें भरीतसे ॥१९॥
तो कफरत कफरत शगेारं्ासी । आला समरव दशवनासी ।
बसता ंझाला पायांपासीं । श्रीगजानन स्र्ामींच्या ॥२२०॥
तों हजारों घतेी दशवन । कोणी ब्राह्मणभोजन ।
कोणी खडीसाखर र्ाटूंन । नर्स केललेा फेकडतीं ॥२१॥
तई ंहरी म्हण ेकचत्तासी । हा केर्ढा ज्ञानरासी ।
येऊकनया पायापंासीं । कर्न्मखु जाणें भाग मला ॥२२॥
का ंकीं दरै् खडतर । माझें आह ेसाचार ।
कनव्र्ळ पर्वत खडकार्र । हरळ उगर्ेल कोरोनी ? ॥२३॥
आज अन्न कमळालें । उद्याचंें कोणीं पाकहलें ।
ऐसें करीत संपले । कदर्स माझ ेआजर्र ॥२४॥
संग्रहासी नाहीं धन । शतेर्ाडा मळा जाण ।
मी ना मळुींच कर्द्वान । मला कन्या कोण दईेल ? ॥२५॥
ह ेस्र्ामी गजानना ! । सकच्चदानंदा दयाघना ! ।
संसारसखुाची र्ासना । जहाली मनीं बलर्त्तर ॥२६॥
ती तू ंपणूव करार्ी । मलुें लेंकरें मला व्हार्ी ।
प्ररम बायको कमळार्ी । कुलीन आज्ञाधारक ॥२७॥
ऐसें जो इच्छी मनातं । तोंच त्याच्या अगंार्तव ।
रुंकत ेझाले सद गुुंनार । इच्छेस त्याच्या जाणनूी ॥२८॥
या हरी जाखडयानें । बार्ंच्या मागला मजकारणें ।
म्हणनू आलें रुंकणें । या मखूावच्या अगंार्र ॥२९॥
संसारापासनू सटुार्या । लोक भजती माझ्या पाया ।
यानें येरें येऊकनया । संसारसखु माकगतलें ॥२३०॥
पहा जगाची रीत कैसी । अर्घचे इकच्छती संसारासी ।
सकच्चदानंद श्रीहरीसी । पहाण्या न कोणी तयार ॥३१॥
ऐसें आपणासी बोललें । पनु्हा ंजाखडयासी पाकहलें ।
जें जें तू ंइकच्छलें । सापं्रतकालीं मनातं ॥३२॥
तें तें अर्घें होईल पणूव । पतु्रपौत्र तजुलागनू ।
होतील संग्रहासी धन । तेंही रोडकें राहील ॥३३॥
जा आता ंपरत घरा । सखुें करी संसारा ।
करीत असार्ा परमेश्वरा । आरर् र्डेया ! कर्सरंू नको ॥३४॥
ऐसें तयासी बोलनू । प्रसाद म्हणनू रोडकें धन ।
कदलें हरी जाखडयाकारण । लग्न स्र्तःच ेकरार्या ॥३५॥
हरी जाखडया संगमनेरीं । सखुी जाहला संसारीं ।
महाराजाचंी र्ाणी खरी । ती कोरून खोटी होईल ॥३६॥
ऐसाच एक कनमोणकर । गोकर्ंदाचा कुमार ।
रामचदं्र नामें साचार । ओव्हरकसयरच्या हुद्यार्री ॥३७॥
बेंद्र ेर्ासदुरे् सव्हअेर । होता त्याच्या बरोबर ।
तो आकण कनमोणकर । आले मकुना नदीर्री ॥३८॥
हा मकुना नाला डोंगरातं । आह ेसयाद्री पर्वतातं ।
इगतपरुी तालकुयांत । बधु हो नाकशक कजल्याच्या ॥३९॥
र्नश्री ती रमणीय अती । कतचें र्णवन करंू ककती ।
हरीण बालकें बागडती । कनभवयपणें काननातं ॥२४०॥
फलभारें तरूर्र । र्ाकंले असती अपार ।
र्न्य पश ुकफरती स्र्रै । कबब्बट लाडंग ेत ेराया ं॥४१॥
असो या मकुन्या नाल्यापासी । जर्ळ एका खोर् यासी ।
एका जलाच्या प्रर्ाहासी । कपीलधारा नाम अस े॥४२॥
तेरें प्रत्येक पर्वणीस । भाकर्क येती स्नानास ।
लौककक याचा आसपास । तीरव म्हणनू पसरलासे ॥४३॥
असो एकया पर्वणीसी । कनमोणकर गेले स्नानासी ।
योगाभ्यास रोडा यासी । येत होता कर्बधु हो ॥४४॥
तो पणूव व्हार्ा म्हणनू । इच्छीत होतें त्याचें मन ।
गोसार्ी बैराग्यालागनू । पसुूं लागला तरेल्या ॥४५॥
नाहीं नाहीं माहीत मात । ऐकंू येई सर्वत्र ।
तेणें कनमोणकर कचत्तातं । हताश पणूव जहाला ॥४६॥
काय करू दरे्ा आता ं। मला योगाभ्यास कशककर्ता ं।
कोरे भटेेल तत्त्र्ता ं। ती कृपा करून सागंणें ॥४७॥
तो कपीलधारेर्री । एक पुुंष दकेखला अकधकारी ।
ज्याच ेहात गडुघयार्री । येऊन सहज लागले ॥४८॥
उंच बाधंा मदु्रा शांत । बसला होता ध्यानस्र ।
त्यास घातलें दडंर्त । कनमोणकरानें अष्टागंसेी ॥४९॥
बराच र्ेळ झाला जरी । योगी न काहंीं बोले परी ।
अस्तमानाची र्ेळ खरी । समीप येऊं लागली हो ॥२५०॥
पोटीं ना अन्न कतळभर । कबर् हाड राकहलें बहु दरू ।
कपीलधारेच ेधरून नीर । तुबं्यातं गोसार्ी कनघाले ॥५१॥
तैं कनमोणकर म्हण ेसमराव ! । अतं माझा ककती पाहता ं।
राऊक असल्या योगगारा । मशीं काहंीं कशकर्ा हो ! ॥५२॥
तो अखरे अस्तमानीं । बोलत ेझाले कैर्ल्यदानी ।
हा कचत्रपट घऊेनी । जा आपलुें काम करी ॥५३॥
षोडशाषणेरी त्यार्र । मंत्र कलकहला आह ेरोर ।
त्याचा र्ाणीनें कनरंतर । जप आपलुा करार्ा ॥५४॥
मंत्रप्रभार्ें रोडा बहुत । योग येईल तजुप्रत ।
योगमागव हा अत्यंत । करीण सर्व योगामध्यें ॥५५॥
गोगलगाय शपे ककडा । कहमालया न दईेल र्ेढा ! ।
सागरीचा कसंप ककडा । मेुं पर्वता न जाय कधीं ॥५६॥
नेटाचा केला यत् न । ब्रह्मचयव संभाळून ।
येतील दहापाचं आसन । धौती नौती केल्यार्री ॥५७॥
जा पढुें न कर्चारी मला । हा घ ेदतेों प्रसाद तलुा ।
ऐसें बोलनू उचकलला । एक ताबंडा खडा करें ॥५८॥
तो दऊेकनया ंमजसी । गपु्त झाले पणु्यरासी ।
तचे पढुें नाकशकासी । गगंरे्री भटेले त्या ॥५९॥
त्या पाहून कनमोणकर । गलेे धारं्त साचार ।
कशर रेर्नू पायारं्र । प्रश्न त्यासंी ऐसा केला ॥२६०॥
महाराज माझा कंटाळा । का ंहो ! आपणच का ंकेला ? ।
आपलु्या नारं् गारं्ाला । न सागंताचं गेला कीं ॥६१॥
महाराज डोळे र्टारून । बोलते झाले त्याकारण ।
ताबंडा खडा दऊेन । नारं् माझें ककरलें म्या ं॥६२॥
नमवदचेा गणपती । ताबंडा असतो कनकिती ।
तू ंमळूचाच मढू मती । रहस्य त्याचें न जाकणलें ॥६३॥
म्हणनू त्याचें गढू तलुा । पडतें झालें जाण मलुा ! ।
मी रहातों शगेारं्ाला । गजानन हें नारं् माझें ॥६४॥
धमुाळ सदनापयांत । चाल माझ्या समर्ेत ।
पनु्हा ंभटेी तजुप्रत । होईल माझी त ेरायां ॥६५॥
ऐसें बोलनूी कनघाले । महाराज रस्त्यातं गपु्त झाले ।
कभरकभरी पाहू ंलागले । चहूकंडे कनमोणकर ॥६६॥
कंटाळून अखरेी । धमुाळाच्या आले घरीं ।
तो गजानन महाराज ओसरीर्री । बसलें ऐसें पाकहले ॥६७॥
मौनेंच करून र्ंदन । ककरलें धमुाळाकारण ।
कपीलधारेपासनू । जें का ंझालें इरर्री ॥६८॥
तें ऐकून धमुाळाला । अकतशय आनंद जहाला ।
तो म्हण ेयोगीराजाला । र्ाण कशाची सागं मज ॥६९॥
ह ेअर्घया सामथ्याांची । खाण कनःसंशय आहते साची ।
सार्वभौमपदाची । त्याचं्या पढुें न ककंमत ॥२७०॥
जो ताबंडा खडा तसुी । कदला तो रेर्नू पाटासी ।
करणें पजूा अचसेी । सद्भार्ें कनरंतर ॥७१॥
योगाभ्यास ही समोरी । त्या खडयाच्या आदरें करी ।
त्याच्या कृपनेें काहंीं तरी । योगाभ्यास येईल ॥७२॥
तेंच पढुें झालें सत्य । योगाभ्यास रोडा बहुत ।
आला कनमोणकराप्रत । श्रीगजाननकृपनेें ॥७३॥
एक शगेारं्चा रकहर्ासी । तकुाराम कोकाटे पररयेसी ।
त्याची संतकत यमसदनासी । जाऊं लागली उपजताचं ॥७४॥
म्हणनू त्यानें समराांला । एकदा ंनर्स ऐसा केला ।
जरी दशेील संततीला । दीघावयषुी गुुंराया ॥७५॥
तरी एक मलुगा त्यातंनू । तसुी करीन अपवण ।
मनोरर त्याच ेपणूव । केले गजाननस्र्ामींनें ॥७६॥
दोन तीन मलुें झाली । परी नर्साची न राकहली ।
आरर्ण तकुारामा भली । संततीच्या मोहानें ॥७७॥
तो रोरला मलुगा नारायण । रोग झाला त्याकारण ।
औषधोपचार केलें जाण । परी न आला गणु काहंीं ॥७८॥
नाडी बंद होऊ लागली । नेत्राचंी ती दृकष्ट करजली ।
धगुधगुी मात्र उरली । होती त्याच्या छातीला ॥७९॥
ती कस्रती पाहून । तकुारामा झाली आरर्ण ।
नर्स केल्याची ती जाण । एकदम त्या समयाला ॥२८०॥
तकुाराम म्हण ेगुुंराया । हा पतु्र माझा र्ांचकलया ।
अपवण करीन सदया । सेर्ा तमुची करण्यास ॥८१॥
ऐसा र्चनबद्ध होता ंषणेणीं । नाडी आली करकाणीं ।
हळुहळंु नेत्र उघडोनी । पाहू ंलागला बाल तो ॥८२॥
व्याकध बरी झाल्यार्र । तो नारायण नामे कुमार ।
आणनू सोडला मरार्र । नर्स आपला फेडार्या ॥८३॥
तो नारायण अजनूी । आह ेतया करकाणीं ।
बोकललेला नर्स कोणी । महाराजाचंा चकुर्ूं नये ॥८४॥
हेंच सागंण्या लोकापं्रत । नारायण आह ेकजर्ंत ।
शगेारं्ीं त्या मरातं । संतचररत्र ना कादबंरी ॥८५॥
असो पढुें आषाढमासीं । महाराज गलेे पढंरीसी ।
घऊेन हरी पाटलासी । कर्ठ्ठलासी भटेार्या ॥८६॥
जो सर्व संताचंा । ध्येयकर्षय साचा ।
जो कल्पतरू भक्ताचंा । कमलनाभ सर्ेश्वर ॥८७॥
जो जगदाधार जगत्पकत । र्ेद ज्याचे गणु गाती ।
जो संताचं्या र्से कचत्तीं । ुंककमणीपती दयाघन ॥८८॥
पढंरीस आले गजानन । चदं्रभागचेें केलें स्नान ।
गलेें घयाया दशवन । पाडुंरंगाच ेराऊळीं ॥८९॥
ह ेदरे्ा पढंरीनारा । ह ेअकचतं्या अद्वया समराव ।
ह ेभक्तपरेशा ुंककमणीकातंा । ऐक माझी कर्नर्णी ॥२९०॥
तझु्या आजे्ञनें आजर्र । भ्रमण केलें भकूमर्र ।
जे जे भाकर्क होत ेनर । त्याचं ेमनोरर पणूव केले ॥९१॥
आता ंअर्तारकायव संपलें । हें तू ंजाणसी र्कहले ।
पुडंलीक र्रदा कर्ठ्ठले । जाया आज्ञा असार्ी ॥९२॥
दरे्ा ! मी भाद्रपदमासीं । जार्या इकच्छतों र्ैकंुरासी ।
अषणेईच ेरहार्यासी । तझु्या चरणासकन्नध ॥९३॥
ऐसी करून कर्नर्णी । समराांनीं जोकडले पाणी ।
अश्र ुआल ेलोचनीं । कर्रह हरीचा साहर्नेा ॥९४॥
हरी पाटील जोडून हाता ं। पसुूं लागला पणु्यर्ंता ।
अश्र ुका ंहो सद गुुंनारा । आकणलें लोचनीं ये र्ेळा ं? ॥९५॥
ककंर्ा मी काहंीं सेर्लेा । चकुलों आह ेदयाळा ।
म्हणनू आपणा ंखदे झाला । ते सागंा लर्लाही ॥९६॥
महाराज म्हणाले त्यार्र । हरी पाटलाचा धरून कर ।
साकंगतले तरी न कळणार । त्याचें र्मव बापा तलुा ॥९७॥
तो कर्षय खोल भारी । तू ंन पडार्ें त्या भीतरीं ।
इतकें च सागंतों श्रर्ण करी । संगत माझी रोडी असे ॥९८॥
चाल आता ंशगेारं्ाला । तू ंआपल्या करकाणाला ।
तमुच्या पाटील र्ंशाला । काहंीं न कमी पडेल ॥९९॥
पढंरीचें मार्ंद ेकेलें । शगेारं्ामाजी भलें ।
कचत्त कचतंनेें व्याप्त झालें । मात्र हरीपाटलाचें ॥३००॥
तो म्हण ेमंडळींस । महाराज र्दले पढंरीस ।
संगत राकहली रोडे कदर्स । माझी कर्रूच्या राऊळीं ॥१॥
पढुें श्रार्णमास गलेा । षणेीणता आली तनलूा ।
पढुें भाद्रपदमास आला । काय झालें तें ऐका ॥२॥
गणशे चतरुीचें कदर्शीं । महाराज म्हणाले अर्घयासंी ।
आता ंगणपती बोळर्ण्यासी । यार्ें तमु्ही मरातं ॥३॥
करा गणशेपरुाणातं । ऐशापरी आह ेग्रंकरत ।
चतरुीच्या कनकमत्त । पाकरवर् गणपती करार्ा ॥४॥
त्याची पजूा अचाव करून । नैर्दे्य करार्ा समपवण ।
दसुरे कदर्शीं कर्सजूवन । बोळर्ार्ा जलामध्यें ॥५॥
तो कदर्स आज आला । तो साजरा पाकहजे केला ।
या पाकरवर् दहेाला । तमु्ही बोळर्ा आनंदें ॥६॥
दःुख न करार्ें यकत्कंकचत । आम्हीं आहों येरें कस्रत ।
तमु्हा ंसाभंाळण्याप्रती सत्य । तमुचा कर्सर पडणें नसे ॥७॥
हें शरीर र्स्त्रापरी । बदलणें आह ेकनधावरी ।
ऐसें गीताशास्त्रातंरीं । भगर्ान र्दला अजुवना ॥८॥
जे जे ब्रह्मर्ेत्त ेझाले । त्यानंी त्यानंी ऐसेंच केलें ।
शरीरर्स्त्रासंी बदकललें । हें काहंी कर्सरू नका ॥९॥
चतरुीचा अर्घा कदर्स । आनंदामाजीं काकढला खास ।
बाळाभाऊच्या धररलें करास । आसनीं आपल्या बसकर्लें ॥३१०॥
मी गलेों ऐसें मानूं नका । भक्तीत अतंर करंू नका ।
कदा मजलागी कर्सरू नका । मी आह ेयरेेंच ॥११॥
ऐसें भाषण करून । योगें रोकधला असे प्राण ।
कदला मस्तकी रेर्नू । त्या महात्म्या पुुंषानें ॥१२॥
शके अरराशें बत्तीस । साधारणनाम संर्त्सरास ।
भाद्रपद शदु्ध पचंमीस । गुुंर्ारी प्रहर कदर्साला ॥१३॥
प्राण रोकधता ंशब्द केला । ‘जय गजानन’ ऐसा भला ।
सकच्चदानंदीं लीन झाला । शगेारं्ामाझारीं ॥१४॥
दहेाचें तें चलनर्लन । पार गलेें मार्ळोन ।
स्र्ामी समाकधस्त पाहून । लोक हळूहळंू लागले ॥१५॥
पकुार झाली गारं्ातं । स्र्ामी झाले समाकधस्र ।
ऐसी ऐकता ंमात । हृदय कपटतीं नारीनर ॥१६॥
गेला गलेा साषणेात्कारी । चालता बोलता श्रीहरी ।
गलेा गलेा कैर्ारी । आज दीनजनाचंा ॥१७॥
गलेा आमचुा कर्सारं्ा । गलेा आमचुा सौख्यरेर्ा ।
कर्झाला हा ज्ञानकदर्ा । कालरूपी र्ार् यानें ॥१८॥
अहो गजाननस्र्ामी समराव ! । आता ंआम्हासं कोण त्राता ? ।
का ंरे इतकयातं पणु्यर्ंता । गलेास आम्हा ंसोडून ? ॥१९॥
मातांड पाटील, हरी पाटील । कर्ष्णसुा, बंकटलाल ।
ताराचदं प्रमेळ । भक्त स्र्ामींचा जो असे ॥३२०॥
श्रीपतरार् कुळकणी । मरामाजीं जमले जाणी ।
कर्चार केला अर्घयानंी । ऐशा रीतीं श्रोत ेहो ॥२१॥
आज आह ेपचंमीचा कदर्स । समाकध न द्या स्र्ामीस ।
हाळोपाळीच्या लोकासं । येऊं द्या हो दशवना ॥२२॥
आता ंपढुें ही मकूतव । लोपणार आह ेकनकिती ।
अस्तमानापयांत ती । लोकाचंी ती र्ाट पाहा ॥२३॥
ज्याचं्या नकशबीं असेल । तयानंा दशवन घडेल ।
नका करंू आता ंर्ेळ । जासदू धाडा चोहींकडे ॥२४॥
गोकर्ंदशास्त्री डोणगांर्च े। एक कर्द्वान होत ेसाच े।
त ेबोकलले आपलु्या र्ाचें । सर्व लोकासं येणें रीकत ं॥२५॥
त्याचं्या आर्डत्या भक्तासंी । त ेदशवन दतेील कनियेंसी ।
तोपयांत प्राणासी । मस्तकीं धारण करतील ॥२६॥
त्याची प्रचीकत पहार्या । नको कोरें लाबं जाया ।
पहा लोणी रेर्कूनया । येधर्ा ंमस्तकीं स्र्ामींच्या ॥२७॥
लोणी रेकर्ता ंकशरार्री । तें पघळंू लागलें कनधावरी ।
जो तो त्याचें कौतकु करी । बल हें योगशास्त्राचें ॥२८॥
तो प्रकार पहाता ं। गोकर्ंदशास्त्री झाला बोलता ं।
एक कदर्साची काय करा । ह ेराहतील र्षवभर ॥२९॥
कनःसंशय ऐशा कस्रतींत । परी हें करणें अनकुचत ।
आर्डते अर्घ ेआकलया भक्त । समाकध द्या स्र्ामीला ॥३३०॥
तें अर्घयासं मानर्लें । स्र्ामीपढुें आदरें भलें ।
भजन त्यानंी माकंडलें । हजार टाळ जमला हो ॥३१॥
दरूदरूच्या भक्तांप्रत । स्र्ामी जाऊन स्र्पनातं ।
आपलु्या समाधीची मात । कळकर्त ेझालें कर्बधु हो ॥३२॥
तया ऋकषपचंमीला । अपार मेळा कमळाला ।
लोकाचंा तो शगेारं्ाला । घयाया दशवन स्र्ामींचें ॥३३॥
रर केला तयार । कदडंया आल्या अपार ।
सडे घातले रस्त्यारं्र । गोमयाच ेबायानंी ॥३४॥
रंगर्ल्या नानापरी । काढूं लागल्या चतरु नारी ।
दीपोत्सर् झाला भारी । त्या शेगारं्ग्रामाला ॥३५॥
मकूतव रेकर्ली ररातं । कमरर्णकू कनघाली आनंदातं ।
रात्रभरी शगेारं्ातं । तो ना राट र्णवर्े ॥३६॥
र्ाद्याचं ेनाना प्रकार । कदडंया कमळाल्या अपार ।
होऊं लागला भजनगजर । कर्ठ्ठलाच्या नारं्ाचा ॥३७॥
तळुशी बकुका गलुाल फुल े। भक्त उधळंू लागले ।
फूलाखंाली झाकूंन गलेे । श्री गजानन महाराज ॥३८॥
बफी पढे यास नाही कमती । लोक र्ाकंटती कखरापती ।
ककत्येकानंी ररार्रती । ुंपये पसैे उधळीले ॥३९॥
ऐशी कमरर्णकू रात्रभर । शगेारं्ीं कनघनू अखरे ।
उदयास येता कदनकर । परत आली मरातं ॥४०॥
समाधीच्या जागरे्री । मकूतव नेऊन रेकर्ली खरी ।
ुंद्राकभषके केला र्री । अखरेचा दहेाला ॥४१॥
पजूा केली पचंोपचार । आरती उजळली अखरे ।
भक्तानंीं केला नामगजर । गजाननाच ेनारं्ाचा ॥४२॥
जय जय अर्कलया गजानना ! । ह ेनरदहे धारी नारायणा ! ।
अकर्नाशरूपा आनदंघना ! । परात्परा जगत्पत े॥४३॥
ऐशा भजनाभीतरीं । मकूतव रेकर्ली आसनार्री ।
उत्तराकभमखु साकजरी । शास्त्रमागावप्रमाणें ॥४४॥
अखरेचें दशवन । अर्घयानंी घतेलें जाण ।
‘जय स्र्ामी गजानन’ । ऐसें मखुें बोलोनी ॥४५॥
मीर अगवजा अबीर । यानंीं ती भरली गार ।
कशळा लार्नूी केलें द्वार । बंद भक्तानंी शरे्टीं ॥४६॥
दहा कदर्सपयांत । समाराधना चालली तरे ।
घऊेन गलेे असंख्यात । लोक स्र्ामींच्या प्रसादा ॥४७॥
खरोखरीच संताचंा । अकधकार तो रोर साचा ।
सार्वभौम राजाचा । पाड नाहीं त्याचं्या पढुें ॥४८॥
स्र्स्ती श्रीदासगणकूर्रकचत । हा गजाननकर्जय नामें ग्रंर ।
भाकर्का ंदार्ो सत्पर । भकक्त हरीची करार्या ॥३४९॥
शभु ंभर्त ु॥ श्रीहररहरापवणमस्त ु॥
॥ इकत श्री गजानन कर्जय ग्रंरस्य एकोणकर्ंशोऽध्यायः ॥
@@@@@