ความเหลอมล าในกระบวนการยตธรรม

ศาสตราจารยสรชย หวนแกวผอานวยการศนยศกษาสนตภาพและความขดแยง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

วนท 11 มนาคม 2562

หลกสตรการพฒนาศกยภาพนกวจยในกระบวนการยตธรรรม รนท 4

ณ วทยาลยกจการยตธรรม 1

ประเดน• บรบทของความเหลอมล าในโลกกบการพฒนาประเทศ : บทบาทของความรและขอมล

• เหตใดจงตองคยเรอง “ความเหลอมล า กบ กระบวนการยตธรรม” ?

• กระบวนการยตธรรมกบปญหาความเหลอมล า

• มตการพจารณาความเหลอมล า

• อปสรรคดานญาณวทยาและความรตามสาขาวชา

• SDGs กบความชอบธรรมบนพ นฐานใหม : ผไดรบผลกระทบกบการเรยนรหลายระดบ

• ศกยภาพของการวจยความยตธรรมกบการเปลยนผานสอนาคต

ศ.สรชย หวนแกว 2

สงคมการเมองไทยไปสวนเลอกต ง : กลศาสตรของการเมอง?

1. “ ดดเขา ” แรงสศนยกลาง ( centripetal forces ) 2. “ ผลกออก ” แรงหมนเหวยงออกจากศนยกลาง

( centrifugal forces)

- ระหวางความเสยงกบสตของสงคม

สรชย หวนแกว 3

ในโลกปจจบนตองเผชญอนาคตรวมกนไมมใครจะอางการรวมศนยอานาจและ แบกภาระความเสยงได ตองเปดพ นทและเพมพ นทในการสอสารแนวนอนและแนวต งประการแรก เปนการสรางความไววางใจตอกนและเปนการแสดงความปรารถนาทจะ

มงอนาคต ประการทสอง ใหสามารถยกระดบท งความรและสตปญญาในการชวยกนประกนความ

เสยงตออนาคตไดดข นและประการทสาม เพอทเราทกสวนจะไดทาหนาทและความรบผดชอบของตนเองในฐานะ

พลเมองใหสมความหมายยงข น

4สรชย หวนแกว

การเมองแหงการกลาวโทษ ( blame-game) สการเมองแหงความรบผดชอบ

แนวโนมของโลกและประเทศดานการพฒนา : กาวยางอยางไรโดยไมประมาท

• ภาวะโลกาภวตนและภมภาคภวตนทเหลอมล า เรงรดแตแฝงดวยความไมแนนอน

แดนอนตราย 2

(1) ผลกระทบตอสภาพแวดลอมโลกจาการพฒนา– ความตนตวและตระหนกถง “แดนอนตรายแหงพภพ”

(planetary boundaries) (Paul Krutzen)

(2) แดนอนตรายทางสงคมการเมอง ( social boundaries) : วงจรความขดแยงและความรนแรงตอเนองกวาทศวรรษ

• สมรรถนะในการเรยนรของสงคมไทยตอความเสยงอนตราย : จะยางกาวสอนาคตอยางไรใหเปนปกแผนและไมตกไปในแดนอนตรายซ าอก?

5สรชย หวนแกว

สถานการณปจจบนและโจทยมงอนาคต1. มงการเปลยนผานไปสสภาวะปกตทางการ เมองประชาธปไตย : อานาจตามแนวต งกบ

ความแปลกแยก-ความกลว ความระแวง กบ การสรางเชอมนไววางใจ-ความเยยหยนกบความหวง

2. ฐานะและบทบาทของภาค ภายใตความเหลอมล าดานอานาจ3. การเสรมพลงเพอทศทางทเหนพองตองกน: ภารกจขามภาคสวน4. การแลกเปลยนเรยนรบน-ลางกระบวนการนโยบายสาธารณะ: Inclusive Policy Lab

6สรชย หวนแกว

อนาคตทยงยน SDGs กบชะตากรรมรวมกน

ศ.สรชย หวนแกว 7

การตนรถง “ชะตากรรมรวมกน”1. สขภาวะของผนพภพ – ระบบเศรษฐกจและชวตเราท งหลายลวนบอบบางและหมนเหม2. ความมนคงในข นตอนใหม ( securitization ) ของผนพภพกบความมนคงของมนษยและ

มนคงของประเทศและระบบระหวางประเทศ3. การจดปรบความสมพนธระหวาง (ระบบ) มนษยกบสภาพแวดลอมตลอดจนพภพดวย4. ธรรมาภบาลในข นตอนใหมระบบโลก-มนษย มใชเพยงอาศยอานาจบงคบตามกฎหมายแต

เปนอานาจความเขาใจรแจงเหนจรง5. พลงการเรยนรเพอจะกาวออกจากภาวะอยางไมยงยน

ความเหลอมล าและความไมเปนธรรม : มตทมองเหนและไมเหน ( distribution of goods and bads )

เรามกจะพดถงแตการกระจายรายได กระจายความเจรญ แต.....

• ภาวะความเสยง (มกจะ) กระจกเฉพาะกลม เฉพาะพ นท เชน สารหนจากเหมอง ขยะพษทท งในทหางไกล ยาปราบศตรพชกบภยตอสขภาพเกษตรกร เกาะขยะ พลาสตค• ผแบกรบความเสยงอนตรายขาดขอมลลวงหนาและ “เหยอ” และผรบเคราะหขาดสวน

รวมในการตดสนนโยบาย(ทนามาซงความเสยงน น)

ศ.สรชย หวนแกว 8

Source: World Bank and UN (2017). Pathways for Peace: Inclusive Approaches to Preventing Violent Conflict.

เสนทางระหวางสนตภาพทยงยนกบความขดแยงรนแรง

สนตภาพอยางยงยน

ความขดแยงรนแรง

Source: World Bank and UN (2017). Pathways for Peace: Inclusive Approaches to Preventing Violent Conflict.

สนตภาพอยางยงยน

ความขดแยงรนแรง

วาระแหงจดเปลยน

กรณตวอยาง

ศ.สรชย หวนแกว 11

กรณตวอยาง

ศ.สรชย หวนแกว 12

กรณตวอยาง

ศ.สรชย หวนแกว 13

กรณตวอยาง

ศ.สรชย หวนแกว 14

บรบทใหมโลกและประเทศในปจจบน : เหลอมล าและมตใหมของความเสยงเชงระบบ

เชนดานการเงน ภยพบตสงแวดลอม ความรนแรงและกอการราย โรคระบาด ความมนคงดานไซเบอร ฯลฯ

1. มลกษณะขามพรมแดน

2. มการขยาย (หรอลด) ทางสงคม ผานสอ การรบรของกลมชนและการระดมทางสงคม

3. ข นอยกบเงอนไขขอโตเถยงทางวชาการในปรมณฑลสาธารณะ เชนเสยงอนตรายจรงหรอไม เปนประโยชนกบใคร

4. มอาจรบมอโดยองคกรใดองคกรเดยว หรอมอาจบรหารจดการโดยฝายใดเพยงฝายเดยว

5. สอสาร “ความเสยง” (Risk Communication) หรอบอกกลาวแกกนในสงคมยากข นๆ

ศ.สรชย หวนแกว 15

ความเหลอมล าในกระบวนการยตธรรมในบรบทภมภาคนวตร

1. โครงสรางของสถาบนทางกฎหมายทใชอานาจทางกฎหมายในการอานวยความยตธรรม•การกาหนดนโยบาย•ความเทาเทยมกนภายใตกฎหมายฉบบเดยวกน

2. โครงสรางทางสงคม และกลไกของกระบวนการยตธรรมทเขาไปทางานกบชมชน

ศ.สรชย หวนแกว 16

ศ.สรชย หวนแกว 17

กรณตวอยาง

ความเหลอมล ากบกระบวนการยตธรรมในบรบทประชาคมอาเซยน

• เมยนมาร: เหมองแรดบกเฮงดา โรงไฟฟาถานหนเย ทาเรอน าลกและ เขตเศรษฐกจพเศษทวาย• กมพชา: สมปทานทดนเพอปลกออยและทาโรงงานน าตาล • เวยดนาม: โรงไฟฟาพลงงานความรอนกวางจ• สปป.ลาว: เขอนไฟฟาพลงน าไซยะบร เขอนไฟฟาพลงน าปากแบง

โรงไฟฟาถานหนหงสาลกไนต

ศ.สรชย หวนแกว 18

ความเหลอมล าเปน “เช อ” ใหแกความขดแยงและความรนแรงทางการเมองในประเทศไทย (2547 – 2557)

ชองวางเมอง-ชนบท ความเหลอมล าดานโครงสรางo การเมองแบบผชนะกนรวบo ภาวะโครงสรางเหลอมล ากบการฉกฉวยประโยชน

• ชนช น• ความเหลอมล าไมเปนธรรมทางเศรษฐกจและการเมอง• ศาสนาและชาตพนธ

ศ.สรชย หวนแกว 19

มตการพจารณาความเหลอมล า (ตวอยาง)

ความเหลอมล า

ดานสงคม

ดานการเมอง

ดานวฒนธรรม

ดานพ นทดาน

สงแวดลอม

ดานความร

ดานเศรษฐกจ

20

ทมา: International Social Science Council. (2016). World Social Science Report 2016: Challenging Inequalities – Pathways to a Just World. France: UNESCO.

ศ.สรชย หวนแกว

ทมา: UNESCAPSDG Progress in Southeast Asia (2017)

16 สงเสรมสงคมทสงบสขและครอบคลมเพอการพฒนาทยงยน ใหทกคนเขาถงความยตธรรม และสรางสถาบนทมประสทธผล รบผดชอบและครอบคลมในทกระดบ

10 ลดความไมเสมอภาคภายในประเทศและระหวางประเทศ

ศ.สรชย หวนแกว 21

1. ภาวะสวนทาง ดานนโยบาย

- SEZ โรงไฟฟาถานหน เหมอง logistics ฯลฯ

- พรอมกบการยกเลก/ ยกเวนและการผอนคลายหลกเกณฑดานสงแวดลอมดาน EIA และ

2. บรณาการตามแนวต งแตบนทอนความรเรมสาหรบนวตกรรมเพราะขาดการสรางภาพแวดลอม

ทเอ อตอการแลกเปลยน

- การขาดเสรภาพในการแสดงความคดเหนของสาธารณะ

- บรรยากาศ “ ปด ” สาหรบทางสวนรวมดานนโยบาย

3. บรณาการดานกลไก แตขาดมตความครอบคลม 1) มาตรการพฒนาเศรษฐกจแบบ quick fixes , quick wins

2) ดวยกลไก “ประชารฐ” กบ “เศรษฐกจฐานราก” และมาตรการกระตนเศรษฐกจการเงนระยะส น

ประเทศไทย : สภาวะทางนโยบายหลง SDGs และ COP21

สรชย หวนแกว 22

ผลกระทบจากการพฒนา

สมมาชพ

เสถยรภาพความ

ยตธรรมและธรรมาภบาล

สงแวดลอมเศรษฐกจ

สขภาพและสขภาวะ

เปาหมายการพฒนาอยางย งยนประ เดนอ ง คกรอาชญากรรม และการคอรปชน

สมมาชพ

แรงงานบงคบ

การอพยพยายถน

ผดกฎหมาย

การคาทางเพศ

เปาหมาย 16.2 การใชแรงงานเดก

เปาหมาย 8.7 แรงงานบงคบ

เปาหมาย 10.7 การยายถนผดกฎหมาย

เปาหมาย 5.2 ความรนแรงตอผหญง

สขภาพและสขภาวะ

การใชยาผด

ยาปลอม

สารเสพตดผดกฎหมาย

อาชญากรรมดานอาหาร

เปาหมาย 3.3 การระบาดของ HIV / AIDs

เปาหมาย 3.5 การใชสารเสพตด

เปาหมาย 3.3 โรคระบาด(รวมถงยาปราบศตรพชปลอม)

เปาหมาย 3.5 การใชสารเสพตด

เปาหมาย 2.1 ขจดความอดอยากหวโหย

เปาหมาย 2.3 เพมผลตภาพแกเกษตรกรรม

เปาหมาย 2.5 ดารงความหลากหลายทางพนธกรรม

สงแวดลอม

พนธพช พนธดอก

การประมงผดกฎหมาย

IUU

การทมท งขยะอยางผดกฎหมาย

เปาหมาย 15.7 การขโมยและคาขามแดน

เปาหมาย 14.4 การประมงผดกฎหมาย

เปาหมาย 6.3 การลกลอบ/ ทมท งขยะ เปนพษ (toxic waste)

เศรษฐกจ

การไหลเวยนเงนตรา

ผดกฎหมาย

การต งราคา

บดเบอน

เปาหมาย 16.4 การถายเทเงนตราผดกฎหมาย

เปาหมาย 10.5 ตลาดการเงน

ประเทศไทยมการไหลเวยนเงนตราผดกฎหมาย (GFI) เปนลาดบท 8 ของโลกในทศวรรษทผานมา

เสถยรภาพความยตธรรมธรรมาภบาล

ความขดแยงรนแรง

คอรปชน

ภยคกคามอนๆ

เปาหมาย 11.3 การขยายตวของเมองเปาหมาย 16.1 การตายในความรนแรง

เปาหมาย 16.4 การคาอาวธ

เปาหมาย 16.5 การคอรปชนและการตดสนบน

เปาหมาย 16.6 ความเทยงตรง/ประสทธภาพของสถาบน

เปาหมาย 16.6 ความเทยงตรงของสถาบนประชาธปไตย

ความจาเปนตองปรบทศนคตในบรบทใหม:ลดความเสยงตอการผลตซ าความเหลอมล า

1. ความเสยงจากเกมอานาจและการเมองเชงปฏปกษ2. การพงพาแตมาตรการความมนคงแบบทหาร เชน พรก.ฉกเฉน และการไมเปด

บรรยากาศทางความคดสาธารณะท งในเมองและชนบทอยางตอเนอง3. อานาจนยมทางศลธรรม: “คนผดมสทธเทากบศนย” กบปญหาสทธมนษยชน4. เสยงทจะพลดตกลงไปในกบดกการเมองเชงปฏปกษและการแยกข วแบบเดม5. โอกาสหลดมอและสญเปลาในการฟนฟความเชอมนไววางใจตอสถาบนทางสงคม

ศ.สรชย หวนแกว 29

ประเทศไทย : สงคมความรหรอสงคมความเสยง?โลกและประเทศไทยกาวเขาส “สงคมความร” หรอ “สงคมความเสยง” กนแน

การจดองคกรของความร แบบเดมกบการทบทวนความจาเปนใหมวถ 1 ความรตามวชา ต งโจทย ตามสาขาวชาและขบคด แกไข ดวยหลกวชาวถ 2 โจทยชวตจรง ( real-life issues ) ตองตอบดวยความรหลายสาขา

และขามสาขาและหลายภาคสวนวถน ถอวา มโอกาสทบทวน และ ตรวจสอบดวย 'สงคม'

ทมา: จรส สวรรณเวลา. สงคมความรยคทสอง, 2547

สรชย หวนแกว 30

ปญหาเชงซอนของสถาบน ?: การพฒนาเรงรดแตระบบธรรมาภบาลและระบบรบผดชอบตามไมทน: ภาวะสวนทางระหวางปญหากบความร-ความสามารถในการแกไข

-- ความขดแยงกลายเปนความรนแรงทมากข นและมลกษณะซบซอนข น-- ซมลกหลายระดบแตสมรรถนะของสงคมในการเขาใจ-แกไขลดตาลง

: อตลกษณแหงองคความรของตนเอง: การตนตวตอการเปลยนผานจากภาวะทขาดสมดล : อะไรคอระบบธรรมาภบาล

(กากบควบคมกบกากบสงเสรม) : ทามกลางกระแสการเปลยนแปลงรวดเรวในอตราเรง การกาหนดตาแหนง

( Repositioning ) ของสถาบนยตธรรม

สรป: สงคมประสบปญหา สถาบนกประสบปญหาดวย31สรชย หวนแกว

การวจยกบการเสรมสรางความไววางใจ

ผลงานวจยสขอเสนอเชงนโยบายความ ( ไม ) ไววางใจกน

ความ ( ไม ) เชอมน

ประชาคม(สราง)

ความร

ประชาคม(กาหนด)

นโยบาย

32

การสอสารความไววางใจกน

ความเชอมนไมทอดท งใคร

สรชย หวนแกว

ประเดนความรในการกาวพนความเคยชน “การพฒนา” 1. ความเชยวชาญเฉพาะดานกบการพฒนาการของหลกวชาสาขาตางๆ และ 2. ภาวะความรซอยยอยเปนสวนเส ยวกบการขาดสมรรถนะทางสงคม

( Knowledge Fragmentations and Social Incapacities)3. ความจาเปนตองมความเขาใจตอภาพรวมและองครวม (Holistic understanding)

- หลกเหตผลแบบอปกรณใชสอย instrumental rationality- หลกเหตผลเชงวพากษและความรเพอสรางสรรค

4. ความจาเปนตอแนวทางพหสาขาวชา สหสาขาวชาและการขามสาขาวชา5. กาวพนจากกบดกของ GDP : ศกยภาพตอการเปลยนแปลง ( transformative potentials )

ของความรดานสงคมศาสตรและมนษยศาสตร (กบวทยาศาสตร – เทคโนโลย)

อางอง : World Social Science Report 2010, UNESCO-ISSC33สรชย หวนแกว

การกาหนดนโยบายเปนกระบวนการตอเนองและยงเหยง

ยความสนใจ

ของสอ

ความไมพอใจของสาธารณะ

เปลยนแปลงแกไขกฎกตกาในการควบคม

แกไขเพมเตมกฎหมายเดม

แรงกดดนจากนานาชาต

SDGs และขอตกลงปารส

กลมผลประโยชนการเคลอนไหวทาง

สงคมของคนชายขอบแรงกดดนจากพรรคฝายคาน

ความขดแยงรนแรง

แผนฯ 12

Source: ปรบปรงเพมเตมโดย สรชย หวนแกว (Kernaghan, K. and D. Siegel, Public Administration in Canada.)

กว

ร

การวจยกบบรบทนโยบายใหม

34สรชย หวนแกว

บรบท : ประเภทของความรกบผใช

วงวชาการผเรยน – ผสอน

วงการอนราชการ/ ธรกจ/ ชมชน

ประเภทของความร

ความรเชงเทคนคและเครองมอ

การสอนการเรยนวชาชพ

นโยบายรณรงคขบเคลอนการจดการความร

พาณชย นวตกรรม

ความรเชงทบทวนและ

วพากษ

วพากษ สาธารณะ

สรชย หวนแกว 35ทมา : Jurgen Habermas และ Michael Burawoy

ผเกยวของ/ผใชประโยชน

ประเภทของความร

การวจย กบ การเรยนรของสงคมในการประกนความเสยงรวมกนการเรยนรทางสงคมเอ ออานวยแกการเปลยนแปลงของสงคม และการปรบเปลยนทางสถาบน

บนฐานของการมสวนรวม กระบวนการเรยนรรวมกน และการเสรมความเขมแขงของแกการเรยนรของสถาบนจะชวยใหเรากากบดแลความเสยงรวมกน (Risk Governance)

รฐ ประชาสงคม

ภาคธรกจ

ประเดนปญหา

ระบบระหวางประเทศ

ขดจากดของผนพภพ ( Planetary Boundaries )

36สรชย หวนแกว

เปาประสงคและตวช วดในเปาหมายท 16 ของ เปาหมายการพฒนาทยงยนSDG16 16.1 ลดความรนแรงทกรปแบบและอตราการตายทเกยวของในทกแหงใหลดลงอยางมนยสาคญ16.2 ยตการขมเหง การใชหาประโยชนอยางไมถกตอง การคามนษย และความรนแรงและการทรมานทกรปแบบ

ทมตอเดก16.3 สงเสรมนตธรรมท งในระดบชาตและระหวางประเทศและสรางหลกประกนวาจะมการเขาถงความยตธรรมอยาง

เทาเทยมแกทกคน16.5 ลดการทจรตในตาแหนงหนาทและการรบสนบนทกรปแบบ16.6 พฒนาสถาบนทมประสทธผลมความรบผดชอบและโปรงใสในทกระดบ16.7 สรางหลกประกนวาจะมกระบวนการตดสนใจทมความรบผดชอบ ครอบคลม มสวนรวมและมความเปนตว

แทนทดในทกระดบการตดสนใจ16.10 สรางหลกประกนวาสาธารณชนสามารถเขาถงขอมลและมการปกปองเสรภาพข นพ นฐานโดยเปนไปตาม

กฎหมายภายในประเทศและความตกลงระหวางประเทศ16.b สงเสรมและบงคบใชกฎหมายและนโยบายทไมเลอกปฏบตเพอการพฒนาทยงยน

สรชย หวนแกว 37

SDG 16

SDGs กบความชอบธรรมบนพ นฐานใหม : ผไดรบผลกระทบกบการเรยนรหลายระดบ

• การเรยนรกบจดเปลยน : ขามระดบ ขามภาคสวน และขามสาขาวชา

• การสรางความรกบการเรยนรทางนโยบาย

• ชองวางระหวางผรกบผตดสนนโยบาย

• ผรทางการ ราชการ และสถาบน แตมไดรวมถงภาคประชาสงคม-อพช. นกกจกรรม ชมชนผไดรบผลกระทบ

• กาวขามพรมแดนตายตวระหวางผรและผวางนโยบาย : เรยนรรวมกนในการแกปญหาเพอเปนรากฐาน

สอนาคตทยงยน-- ความชอบธรรมบนพ นฐานของการแกปญหาจรง --

ศ.สรชย หวนแกว 38

การแกปญหา IUU กบความเหลอมล าในกระบวนการยตธรรม : ประมงพ นบาน

• คาสงหวหนา คสช.ท 24/2558 เรอง การแกไขปญหาการทาการประมงผดกฎหมาย ขาดการรายงาน และไรการควบคม • ควบคมเครองมอประมง “เครองมอประมงประเภทอวนรน” เปน“เครองมอททาลายลางทรพยากร”

• กาหนดเขตทะเลชายฝง

• กาหนดมาตรการควบคม เฝาระวงเรอประมงในนานน าและนอกนานน า

• การตดระบบตดตามเรอ

• การจดระเบยบทาเรอ

• บทลงโทษ

ศ.สรชย หวนแกว 39