หน้าที่พลเมือง...
TRANSCRIPT
หนาทพลเมองวฒนธรรมและการดำาเนนชวตในสงคม
กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรมตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑
ชนมธยมศกษาปท ๔-๖
หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน
ผเรยบเรยง
อาจารยณทธนท เลยวไพโรจน
ผตรวจ
รองศาสตราจารยอมรา รอดดารา
ผชวยศาสตราจารยวภา สประดษฐ ณ อยธยา
ผชวยศาสตราจารยอรรถพล อนนตวรสกล
บรรณาธการ
ผชวยศาสตราจารยสมนก ปฏปทานนท
สงวนลขสทธ
สำ�นกพมพ บรษทพฒน�คณภ�พวช�ก�ร (พว.) จำ�กด
พ.ศ. ๒๕๕๘
สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)
๗๐๑ ถนนนครไชยศร แขวงถนนนครไชยศร เขตดสต กรงเทพฯ ๑๐๓๐๐
โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อตโนมต ๑๕ ส�ย), ๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕
แฟกซ : ทกหม�ยเลข, แฟกซอตโนมต : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖
website : www.iadth.com
หนงสอเรยน รายวชาพนฐานหนาทพลเมอง วฒนธรรมและการด�าเนนชวตในสงคมกลมสาระ
การเรยนรสงคมศกษาศาสนาและวฒนธรรมชนมธยมศกษาปท๔-๖ของสถาบนพฒนาคณภาพวชาการ
(พว.)เลมนเปนหนงสอเรยนทสอดแทรกการบรณาการและเนนการสรางความรกบคานยมตามแนวทาง
ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตรงตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช๒๕๕๑
หนวยการเรยนรแตละหนวยประกอบดวย
•ตวชวดของเนอหาในหนวยการเรยนรนนๆ
•ผงสาระการเรยนร สรปเนอหาสาระของทงหนวย
•สาระส�าคญเพองายตอความเขาใจของผเรยน
• จดประกายความคดกระตนความคดของผเรยนกอนเขาสบทเรยน
• เนอหา ถกตองตามหลกวชาการ เนนการใชภาษาทถกตองและครบถวนตามขอบขาย
องคความรของกลมสาระการเรยนรสงคมศกษาศาสนา และวฒนธรรมวาดวยการอยรวมกนในสงคม
ทมความเชอมสมพนธและมความแตกตางอยางหลากหลาย เพอชวยใหสามารถปรบตนเองกบบรบท
สภาพแวดลอม เปนพลเมองดมความรบผดชอบมความรทกษะคณธรรมและคานยมทเหมาะสมโดย
ไดก�าหนดไวในสาระหนาทพลเมอง วฒนธรรม และการด�าเนนชวตในสงคม เกยวกบระบบการเมอง
การปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ลกษณะและความส�าคญ
การเปนพลเมองด ความแตกตางและความหลากหลายทางวฒนธรรม คานยม ความเชอ ปลกฝง
คานยมดานประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข สทธ หนาท เสรภาพ การด�าเนนชวต
อยางสนตสขในสงคมไทยและสงคมโลก
• ผงสรปสาระส�าคญผงความคดสรปเนอหาสาระส�าคญของทงหนวย
• จดประกายโครงงานใหผเรยนฝกกระบวนการคดทน�าไปสการสรางองคความรดวยตนเอง
•กจกรรมบรณาการอาเซยนมงเนนใหผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบประเทศสมาชกอาเซยน
• กจกรรมการเรยนรและค�าถามพฒนากระบวนการคด เนนใหผเรยนพฒนาพฤตกรรมดาน
ความรเจตคตคณธรรมจรยธรรมคานยมทดงามโดยมงใหผเรยนเกดสมรรถนะส�าคญและมงพฒนา
ผเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงค
• เวบไซตแนะน�าสงเสรมการใชอนเทอรเนตเพอการเรยนร
สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.) หวงวา หนงสอเรยนเลมน จะชวยใหผเรยนสามารถพฒนา
กระบวนการเรยนรและกระบวนการคดได สมดงเจตนารมณของการปฏรปการศกษาอยางครบถวน
ทกประการ
สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)
ค�ำน�ำ
ตารางผลการวเคราะหทกษะศตวรรษท๒๑ของนกเรยนทไดรบการพฒนาจ�าแนกตามหนวยการเรยนร
ของรายวชาพนฐานหนาทพลเมองวฒนธรรมและการด�าเนนชวตในสงคม ๖
หนวยการเรยนรท ๑ สงคมของเรา ๗
๑. โครงสรางทางสงคม ๘
๒. การขดเกลาทางสงคม ๑๔
๓. การเปลยนแปลงทางสงคม ๑๖
๔. การแกปญหาและแนวทางการพฒนาทางสงคม ๑๙
หนวยการเรยนรท ๒ เรยนรวฒนธรรม ๒๗
๑. ความหมายและความส�าคญของวฒนธรรม ๒๘
๒. ลกษณะและความส�าคญของวฒนธรรมไทย ๒๙
๓. การปรบปรงเปลยนแปลงและแนวทางอนรกษวฒนธรรมไทยทดงาม ๓๑
๔. ความแตกตางระหวางวฒนธรรมไทยกบวฒนธรรมสากล ๓๓
๕. วธการเลอกรบวฒนธรรมสากล ๓๘
หนวยการเรยนรท ๓ กฎหมายทเกยวของกบตนเอง ครอบครว ชมชน ประเทศชาตและสงคมโลก ๔๑
๑. ความรพนฐานเกยวกบกฎหมาย ๔๒
๒. กฎหมายแพงทเกยวของกบตนเองและครอบครว ๔๕
๓. กฎหมายแพงทเกยวกบนตกรรมสญญา ๕๒
๔. กฎหมายอาญา ๖๑
๕. กฎหมายอนทส�าคญ ๖๖
๖. ขอตกลงระหวางประเทศ ๘๐
หนวยการเรยนรท ๔ สทธมนษยชนในสงคมไทยและสงคมโลก ๘๖
๑. ความหมายความส�าคญแนวคดและหลกการของสทธมนษยชน ๘๗
๒. บทบาทขององคการระหวางประเทศในเวทโลกทมผลตอประเทศไทย ๙๐
๓. ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ๙๖
๔. บทบญญตเกยวกบสทธมนษยชนของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ๙๘
๕. องคกรสงเสรมและคมครองสทธมนษยชน ๑๐๒
๖. ปญหาสทธมนษยชนในประเทศและแนวทางแกไขปญหาและพฒนา ๑๐๓
สารบญหนา
หนวยการเรยนรท ๕ การปกครองระบอบประชาธปไตย ๑๑๓
๑. ความรทวไปเกยวกบรฐ ๑๑๔
๒. ความส�าคญของการปกครองระบอบประชาธปไตย ๑๒๒
๓. ความส�าคญของการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย
ทรงเปนประมข ๑๒๙
หนวยการเรยนรท ๖ การเปนพลเมองดของประเทศชาตและสงคมโลก ๑๓๕
๑. การเคารพกฎหมายและกตกาสงคม ๑๓๖
๒. การเคารพสทธเสรภาพของตนเองและบคคลอน ๑๓๗
๓. การมเหตผลรบฟงความคดเหนของผอน ๑๓๘
๔. การมความรบผดชอบตอตนเองชมชนประเทศชาตและสงคมโลก ๑๓๘
๕. การเขารวมกจกรรมทางการเมองการปกครอง ๑๔๒
๖. การมสวนรวมในการปองกนแกไขปญหาเศรษฐกจสงคม
การเมองการปกครองและสงแวดลอม ๑๔๓
๗.การมคณธรรมจรยธรรมเปนหลกในการด�าเนนชวต ๑๔๙
หนวยการเรยนรท ๗ ความสมพนธระหวางประเทศ ๑๕๓
๑. การประสานประโยชนรวมกนระหวางประเทศ ๑๕๔
๒. ความสมพนธระหวางประเทศไทยกบประเทศตางๆ ๑๕๙
๓. การแลกเปลยนเพอชวยเหลอและสงเสรมดานวฒนธรรมการศกษาเศรษฐกจ
สงคมของไทยกบองคการระหวางประเทศ ๑๖๗
หนวยการเรยนรท ๘ ปญหาการเมองทส�าคญของไทย และการตรวจสอบการใชอ�านาจรฐ ๑๘๓
๑. วเคราะหปญหาการเมองทส�าคญในประเทศจากแหลงขอมลตางๆพรอมทง
เสนอแนวทางแกไข ๑๘๔
๒. การตรวจสอบการใชอ�านาจรฐตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย
ทมผลตอการเปลยนแปลงทางสงคม ๑๘๘
บรรณานกรม ๑๙๙
ตาราง ผลการวเคราะหทกษะศตวรรษท๒๑ของนกเรยนทไดรบ การพฒนาจำาแนกตามหนวยการเรยนรของรายวชาพนฐาน หนาทพลเมองวฒนธรรมและการดำาเนนชวตในสงคม
หนวยการเรยนร/เรอง
คณลกษณะทพงประสงคของผเรยนในศตวรรษท ๒๑
การเรยนรในศตวรรษท ๒๑
หนวยการเรยนรท ๑สงคมของเรา
หนวยการเรยนรท ๒เรยนรวฒนธรรม
หนวยการเรยนรท ๓กฎหมายทเกยวของกบตนเองครอบครวชมชนประเทศชาตและสงคมโลก
หนวยการเรยนรท ๔สทธมนษยชนในสงคมไทยและสงคมโลก
หนวยการเรยนรท ๕การปกครองระบอบประชาธปไตย
หนวยการเรยนรท ๖การเปนพลเมองดของประเทศชาตและสงคมโลก
หนวยการเรยนรท ๗ความสมพนธระหวางประเทศ
หนวยการเรยนรท ๘ปญหาการเมองทสำาคญของไทยและการตรวจสอบการใชอำานาจรฐ
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
✓
การเ
รยน
รเพ
อร
(Lea
rnin
g to
kno
w)
การเ
รยน
รเพ
อปฏบ
ตไดจ
รง(L
earn
ing
to d
o)
การเ
รยน
รทจะ
อยรว
มกน
(Lea
rnin
g to
live
toge
ther
)
การเ
รยน
รทจะ
เปน
(Lea
rnin
g to
be)
ทกษะ
การเ
รยนร
และน
วตกร
รม
ทกษ
ะดาน
สาร
สน
เทศ
สอ
และเ
ทคโ
นโล
ย
ทกษ
ะชวต
และก
ารท
ำางาน
หนวยการเรยนรท
ตวชวด
ผงสาระการเรยนร
สาระสำาคญ
สงคมของเรา
• วเคราะหความสำาคญของโครงสรางทางสงคมการขดเกลาทางสงคมและการเปลยนแปลงทางสงคม (ส๒.๑ม.๔-๖/๒)
สงคมของเราประกอบขนจากคนในสงคมทมปฏสมพนธตอกนเปนกลมสงคมรวมตวกนเปนสถาบนทางสงคมเพอใหสงคมมความเรยบรอยสงบสข จงเกดการขดเกลาทางสงคมเพอถายทอดวฒนธรรมจากรนสรนดวยการจดระเบยบทางสงคมโดยอาศยบรรทดฐานทางสงคมเปนสงควบคมใหเปนไปตามสถานภาพและบทบาทของบคคลอยางไรกตาม การเปดเสรของโลกไรพรมแดน ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย ทำาใหสงคมปจจบนเปลยนแปลงไป ทกคนในสงคมควรรเทาทนความเปลยนแปลงดงกลาว เพอหาทางสรางภมคมกนทดใหแกคนในสงคมได
การจดระเบยบทางสงคม
สถาบนทางสงคม
สงคมของเรา
การขดเกลาทางสงคมโครงสรางทางสงคม
๑
การเปลยนแปลงทางสงคมการแกปญหาและแนวทางการพฒนาทางสงคม
8 หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการดำาเนนชวตในสงคม ม.๔-๖ 9สงคมของเรา
โครงสรางทางสงคม หมายถง ความสมพนธระหวางบคคลจ�านวนหนง ซงมแบบแผนในการ
ปฏบตรวมกน เพอบรรลเปาหมายเดยวกน สามารถแบงเปน ๒ ประเภท
๑. กลมปฐมภม เปนกลมทสมาชกมความสมพนธกนอยางแนบแนน มความใกลชดสนทสนม
กน เปนกลมสมาชกทมจ�านวนนอย เชน ความสมพนธของสมาชกในครอบครว เพอน
๒. กลมทตยภม เปนกลมทสมาชกมความสมพนธกนแบบเปนทางการ มสมาชกเปนกลมใหญ
เชน โรงเรยน บรษท กระทรวง สมาคม มลนธ
๑. โครงสรางทางสงคม
๑.๑ การจดระเบยบทางสงคม การจดระเบยบทางสงคม หมายถง กระบวนการทางสงคมทจดขนเพอควบคมสมาชก
ใหมความสมพนธกน ภายใตแบบแผนและกฎเกณฑเดยวกน เพอใหเกดความเปนระเบยบเรยบรอย
ในสงคม
๑) องคประกอบของการจดระเบยบทางสงคม
(๑) บรรทดฐานทางสงคม
บรรทดฐานทางสงคม คอ แบบแผน กฎเกณฑ ขอบงคบ ในการปฏบตของคนใน
สงคม เปนสงททกคนยอมรบ มดงน
● วถประชาหรอวถชาวบาน คอ แบบแผนความประพฤตทสมาชกปฏบตดวย
ความเคยชนและเปนทยอมรบในสงคม ผทละเลยไมปฏบตตามจะไดรบการตเตยนหรอนนทา เชน
การรบประทานอาหารรวมกบผอนควรใชชอนกลาง หากไมใชอาจถกต�าหนวาเปนผไมมมารยาท
● จารต คอ แบบแผนความประพฤตทสมาชกปฏบตโดยเครงครด หากฝาฝน
จะถกสงคมลงโทษหรอต�าหนอยางรนแรง เชน การทลกแสดงพฤตกรรมกาวราวลวงเกนพอแม ถอเปน
การกระท�าทผดจารต ท�าใหไดรบการประณามอยางรนแรงจากคนในสงคม
● กฎหมาย คอ กฎเกณฑหรอขอบงคบทรฐบญญตขนเปนลายลกษณอกษร
โดยองคกรทางการเมองการปกครอง ไดรบการรบรองจากองคกรของรฐ หากฝาฝนจะถกลงโทษ
ตามบทกฎหมาย เชน การขบขรถฝาสญญาณไฟแดง เปนการท�าผดกฎหมาย มโทษปรบตามทกฎหมาย
ก�าหนด
(๒) สถานภาพ
สถานภาพ หมายถง ต�าแหนงของบคคลทสงคมก�าหนดขน หรอไดรบจากการเปน
สมาชกของสงคม เปนปจจยทชวยในการจดระเบยบของสงคม และเปนตวก�าหนดบคคลใหรจกหนาท
และความรบผดชอบ
สถานภาพ แบงออกเปน ๒ ประเภท คอ
๑. สถานภาพทตดตวมาโดยสงคมเปนผก�าหนด เชน เพศ อาย เชอชาต เครอญาต
๒. สถานภาพทไดมาภายหลงโดยความสามารถ ไดแก การศกษา การสมรส
การประกอบอาชพ เชน คร ต�ารวจ
(๓) บทบาท
บทบาท หมายถง การปฏบตตามหนาทและการแสดงพฤตกรรมตามสถานภาพ
เปนตวก�าหนดพฤตกรรมและคาดหมายใหบคคลกระท�า เชน นายสมชายมสถานภาพเปนพอ มบทบาท
ในการอบรมเลยงดบตร นายเจรญฤทธมสถานภาพเปนหมอ มบทบาทในการรกษาผปวย
นกเรยนคดวาโครงสรางทางสงคม การขดเกลาทางสงคม และการเปลยนแปลง
ทางสงคมมความส�าคญอยางไร
จดประกายความคด
10 หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการดำาเนนชวตในสงคม ม.๔-๖ 11สงคมของเรา
(๔) การควบคมทางสงคม
การควบคมทางสงคม คอ กระบวนการตาง ๆ ทางสงคม ทมงหมายใหสมาชกของ
สงคมยอมรบและปฏบตตามบรรทดฐานของสงคม เชน กฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ ศลธรรม และจารต
ประเพณ ความเปนระเบยบของสงคมสวนหนงเกดขนเพราะสงคมใชมาตรการตาง ๆ ควบคมพฤตกรรม
ของบคคลทปรากฏออกมาภายนอก คอ การกระท�าตาง ๆ อกสวนหนงเกดจากคณธรรม จรยธรรม
ในจตใจของบคคล การใหคณคาและทศนคตตอสงตาง ๆ ดงน
๑. การควบคมทางสงคมโดยการจงใจใหสมาชกปฏบตตามบรรทดฐานทางสงคม
ไดแก การยกยองชมเชย ใหรางวลแกผทปฏบตตามบรรทดฐานทางสงคม ตามสถานภาพและบทบาท
ทางสงคมทตนด�ารงอย เชน เดกทปฏบตตามค�าสงสอนของบดามารดา จะไดรบค�าชมเชยวาเปนเดกด
ท�าใหเกดก�าลงใจทจะปฏบตตามบรรทดฐานทางสงคม
๒. การควบคมทางสงคมโดยการลงโทษสมาชกทละเมด ฝาฝนบรรทดฐานทาง
สงคม ไดแก
● ผทละเมดฝาฝนวถชาวบานจะไดรบปฏกรยาตาง ๆ จากสมาชกผอน ไดแก
การตฉนนนทา การเยาะเยย เชน ผทแตงกายผดบรรทดฐานทางสงคมจะไดรบการวากลาวจากผอนวา
เปนผแตงกายไมสภาพ
● ผทละเมดฝาฝนจารตจะไดรบการตอตานจากสมาชกอยางรนแรงกวาผท
ละเมดวถชาวบาน เชน การประชาทณฑหรอขบไลออกไปจากทองถน
● ผทฝาฝนกฎหมาย จะไดรบการลงโทษตามทกฎหมายก�าหนด
๑.๒ สถาบนทางสงคม สถาบนทางสงคม หมายถง แบบแผนในการคด การกระท�าทคนในสงคมยดถอ ยอมรบและ
ประพฤตปฏบตสบตอกนมาภายใตกฎเกณฑของสงคม เพอตอบสนองความตองการพนฐานของสมาชก
ในสงคม และก�าหนดสถานภาพและบทบาทของบคคลตาง ๆ เชน สถาบนครอบครว มหนาทใหก�าเนด
ชวตใหม และใหความรกความอบอนแกสมาชกครอบครว พอและแมมบทบาทหนาทในการเปนผอบรม
และดแลลกเพอใหเปนสมาชกทดของสงคมตอไป สถาบนทางสงคมจงเกดขนจากความตองการของ
สมาชกในสงคม จะด�ารงอยหรอสญสนไปกได แตเนองจากสถาบนทางสงคมเปนทยอมรบของสงคม
สวนใหญ จงมกไมคอยเปลยนแปลงหรอเปลยนแปลงไดยาก
สถาบนทางสงคมของไทยมหลายสถาบน สถาบนพนฐานทส�าคญ ไดแก
๑) สถาบนครอบครว
เปนสถาบนพนฐานของสงคมไทย ซงเกดจากกลมคนตงแตสองคนขนไป มความ
สมพนธกนทางการสมรส ทางสายโลหต หรอการรบเปนบตรบญธรรม รวมทงการรบบคคลอน เชน ญาต
มาอาศยอย ร วมกน เปนสถาบนทใกลชดและมอทธพลโดยตรงในการอบรมขดเกลาใหสมาชกม
บคลกภาพดและมการปรบตวทเหมาะสมเพอเปนสมาชกทดของสงคมนน ๆ
ความรกและความอบอนของคนในครอบครว จะสงผลใหสมาชกเตบโตขนอยางมคณภาพ
สามารถปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมและด�ารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข
● ใหความรกและความอบอนดวยความบรสทธใจ เพอใหสมาชกมก�าลงใจใน
การตอสกบอปสรรคตาง ๆ
● ก�าหนดสถานภาพทางสงคมใหแกสมาชก เพอใหสมาชกแตละคนเรยนรบทบาท
ของตนในดานตาง ๆ
(๒) บทบาทของสมาชก
สมาชกในครอบครวตองมบทบาทตามสถานภาพของตน เชน พอแมมบทบาทใน
การเลยงดและอบรมสงสอน ใหความรก ความเมตตา และก�าลงใจแกลก สวนลกมบทบาทคอรกและเคารพ
เชอฟงพอแม มความกตญญกตเวท
๒) สถาบนการศกษา
เปนสถาบนทจ�าเปนส�าหรบการพฒนามนษยตอจากสถาบนครอบครว โดยใหการศกษา
อบรมแกสมาชกในสงคม มจดมงหมายเพอใหสมาชกในสงคมเปนบคคลทมคณภาพ มความรความสามารถ
มคณธรรมและจรยธรรม สามารถประกอบอาชพเลยงตนเองและครอบครว และท�าประโยชนใหกบสงคม
ตลอดจนสามารถด�ารงชวตรวมกบผอนไดอยางมความสข
(๑) หนาทของสถาบนการศกษา
● พฒนาความร ความสามารถ และทกษะแกบคคล โดยมงเนนทการใหผเรยน
คดเปน ท�าเปน แกปญหาเปน และสามารถสรางองคความรใหมไดดวยตนเอง
● อบรมสมาชกใหมคณธรรม จรยธรรม และเปนคนดของสงคม
● สอนและฝกอาชพใหแกสมาชก เพอน�าความรไปประกอบอาชพและพฒนาอาชพ
ส�าหรบการด�ารงชวตในอนาคต
● อนรกษและสงเสรมศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณทดงาม
● เปนแหลงความรทส�าคญเพอการพฒนาและถายทอดความรใหแกสมาชก
(๑) หนาทของสถาบนครอบครว
● สรางสรรคสมาชกใหมให
แกสงคม เพอทดแทนสมาชกทเสยชวตและชวยให
สงคมด�ารงอยได
● เลยงดและอบรมสมาชก
ในครอบครว เพอใหสมาชกไดรบความปลอดภยและ
เจรญเตบโตเปนผใหญทมคณภาพ
● อบรมสงสอนใหรระเบยบ
แบบแผนและโครงสรางของสงคม เพอใหสมาชก
12 หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการดำาเนนชวตในสงคม ม.๔-๖ 13สงคมของเรา
(๒) บทบาทของสมาชก
สมาชกในสถาบนการศกษามบทบาทตามสถานภาพและต�าแหนงตาง ๆ เชน
ผอ�านวยการโรงเรยนมบทบาทในการบรหารการศกษาของโรงเรยน ครมบทบาทในการอบรมสงสอนให
ศษยมความรและเปนพลเมองดของสงคม สวนนกเรยนมบทบาทในการตงใจเรยน เชอฟงค�าอบรม
สงสอนของคร พฒนาตนเองใหมความร ความสามารถ น�าไปประกอบอาชพได
๓) สถาบนศาสนา
เปนสวนหนงของวฒนธรรม กอใหเกดแบบแผนหรอแนวทางในการปฏบตตนของ
สมาชก ซงประกอบดวยความเชอ ความศรทธา มพฤตกรรมทแสดงออกอยางถกตอง งดงาม
และเหมาะสม
(๑) หนาทของสถาบนการเมองการปกครอง
● ใหหลกประกนในเรองสทธและเสรภาพของสมาชกในสงคม เพอคมครอง
สมาชกใหปลอดภย สามารถด�ารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข
● ปองกนและระงบขอพพาท สรางความยตธรรมระหวางสมาชก โดยบงคบใช
กฎหมายในการตดสนกรณพพาทตาง ๆ
● รกษาความมนคงและความสงบเรยบรอยของสงคม โดยการบญญตกฎหมาย
ขนใช และควบคมใหมการปฏบตตามกฎหมาย
● ปองกนสมาชกไมใหถกรกรานจากภายนอก โดยสรางความรวมมอกบสงคมอน
และความรวมมอระหวางประเทศ
(๒) บทบาทของสมาชก
สมาชกของสถาบนการเมองการปกครองมบทบาท เชน นายกรฐมนตรมบทบาท
ในการเปนผน�าฝายรฐบาล มหนาทควบคมดแลการท�างานของคณะรฐมนตรและขาราชการ สวนสมาชกสภา
ผแทนราษฎร มบทบาทในการตรวจสอบการท�างานของฝายรฐบาล ส�าหรบประชาชนมบทบาทคอรกษาสทธ
เสรภาพของตนเอง ปฏบตตามกฎหมายอยางเครงครด และมสวนรวมทางการเมองการปกครอง
๕) สถาบนเศรษฐกจ
เปนสถาบนทสนองความตองการของสมาชกในดานปจจย ๔ และการบรการในดาน
สงอ�านวยความสะดวกตาง ๆ ในการด�าเนนชวต
สถาบนเศรษฐกจเปนระบบหรอแบบแผนของการคด และวธการทางดานการผลตและ
การบรโภค ตลอดจนใหความสะดวกในกจกรรมทางเศรษฐกจ
(๑) หนาทของสถาบนเศรษฐกจ
● จดสรรและกระจายทรพยากรทางเศรษฐกจ เพอตอบสนองความตองการของ
สมาชก เชน มการผลต การแบงปนวสดหรอบรการแกสงคม
● พฒนาและสรางความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจใหมประสทธภาพ เพอ
ความอดมสมบรณและความมนคงแกสมาชก
● ชวยเหลอในการบรโภคใหเปนไปไดอยางพอเพยงและทวถง
● ใหความเปนธรรมแกผผลตและผบรโภค
● เปนองคประกอบทส�าคญในการสรางรากฐานทางการเมอง
(๒) บทบาทของสมาชก
สมาชกของสถาบนเศรษฐกจมบทบาทตามสถานภาพ เชน ผจดการมบทบาทใน
การบรหารและรบผดชอบบรษทหางรานใหดทสด ชาวนาชาวไรมบทบาทในการผลตสนคาทางการเกษตร
เพอสนองตอบความตองการของผบรโภค ส�าหรบเยาวชนทมสถานภาพเปนผบรโภคหรอผรบบรการม
บทบาทในการรกษาสทธของผบรโภค
สถาบนศาสนามรปแบบทส�าคญ
ไดแก พธกรรม หลกความเชอ หลกธรรมค�าสอน และ
สญลกษณทางศาสนา
(๑) หนาทของสถาบนศาสนา
● ชวยใหเกดการแลกเปลยน
ความคดเหนระหวางสมาชก ท�าใหเกดความสมพนธ
กนอยางใกลชด
● จดประเพณและวฒนธรรม
ทางศาสนา เชน การบรรพชาอปสมบท การท�าบญ
● อบรมศลธรรมใหแกสมาชก
ของสงคม และเปนพนฐานของหลกจรยธรรม วดเปนสถานทอบรมศลธรรมใหแกสมาชกของสงคม
● เปนแบบอยางของความประพฤตทดใหแกสมาชก ฝกใหสมาชกมระเบยบวนย
มหลกปฏบตทถกตอง เหมาะสมในการด�าเนนชวต กอใหเกดพฤตกรรมทมคณประโยชนตอสงคม
● เปนพนฐานส�าคญของอ�านาจรฐ เชน ในระบบการปกครองทไมมการแยกอาณาจกร
ออกจากศาสนจกร โดยยอมใหศาสนจกรเปนใหญ หรอในบางสงคมทยอมใหผน�าศาสนาเปนผน�าทาง
การเมองดวย
(๒) บทบาทของสมาชก
สมาชกของสถาบนศาสนามบทบาทตามสถานภาพตาง ๆ กน เชน นกบวช
และพระสงฆมบทบาทในการสอนใหคนเปนคนด ละเวนความชว รจกบาปบญคณโทษ ศาสนกชนมบทบาท
ในการปฏบตตนใหอยในหลกธรรมค�าสอน มศลธรรม มคณธรรม
๔) สถาบนการเมองการปกครอง
เปนสถาบนทก�าหนดบทบาทในการจดการทางสงคม ประกอบดวยกลมคนหรอองคกร
ทางสงคมทมหนาทรกษาความสงบสขและความมนคงของชาต เพอชวยแกปญหาตาง ๆ ปองกน ปราบปราม
และวางแผนก�าหนดนโยบายของสวนรวม ใหหลกประกนคมครองสทธและเสรภาพของบคคล และสราง
ความมนคงใหกบชวต
14 หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการดำาเนนชวตในสงคม ม.๔-๖ 15สงคมของเรา
เมอมนษยเกดและเตบโตขนมานน มนษยตองเรยนรวฒนธรรมและวถชวตของผคนในสงคม
พรอมทงรจกเรยนรและปรบตวใหเขากบสงแวดลอมรอบตวอยตลอดเวลา ซงจะหลอหลอมเปนบคลกภาพ
ของบคคลนนตอไป
๒.๑ ความหมายของการขดเกลาทางสงคม เปนกระบวนการทางสงคมทเกดขนพรอมกบกระบวนการทางจตวทยาทจะท�าใหสมาชกใน
สงคมไดเรยนร ยอมรบคานยม กฎเกณฑ วฒนธรรม ระเบยบแบบแผน ทสงคมไดก�าหนดไว เพอใหบคคล
สามารถพฒนาบคลกภาพและปรบตวใหเปนสมาชกในสงคม ทสามารถอยรวมกบผอนไดอยางสงบสข
๒.๒ จดมงหมายของการขดเกลาทางสงคม ๑) เพอใหรจกบทบาทตาง ๆ ในสงคม การเรยนรบทบาทตาง ๆ ของคนในสงคมจะชวยให
บคคลสามารถปฏบตตนตามสถานภาพของตนเอง และอยรวมกบบคคลอนได เชน พอแมตองท�าตวเปน
แบบอยางทดตอลก ลกตองขยนเรยน สนใจใฝหาความร และเชอฟงพอแม
๒. การขดเกลาทางสงคม
การขามถนนโดยใชทางมาลายเปนการปลกฝงความมระเบยบวนยสงผลใหสงคมเกดความเปนระเบยบ
เรยบรอย
๒.๓วธการขดเกลาทางสงคม ๑) การขดเกลาทางตรง เปนการชแนะแนวทางใหบคคล
ประพฤตปฏบตตามกฎระเบยบทกลมสงคมก�าหนดไวใหถกตอง
เหมาะสม เชน อบรม สงสอน ชมเชย ใหก�าลงใจ โดยวธการนจะม
ผลตอการพฒนาบคลกภาพของบคคลเปนอยางมาก
๒) การขดเกลาทางออม เปนการขดเกลาซงบคคลจะ
ประพฤตตามจากการสงเกตหรอเรยนรจากการกระท�า เชน พอแม
แอบหยบของในรานคา ลกกจะเลยนแบบโดยไมคดวาการกระท�า
เชนนนเปนสงผด เดกพดค�าหยาบตามกลมเพอน การอานหนงสอพมพ
การดขาวสารทางโทรทศน การชมนทรรศการ การศกษาขอมลจาก
อนเทอรเนต
๖) สถาบนสอสารมวลชน
สอสารมวลชนมบทบาทส�าคญตอสงคมมาโดยตลอด ยงในปจจบนทเทคโนโลย-
สารสนเทศและการสอสารมความเจรญกาวหนาอยางไมหยดยง กยงท�าใหบทบาทของสอสารมวลชน
แพรกระจายออกไปในวงกวางและรวดเรวมากยงขน และไดเปนสวนหนงในการด�าเนนชวตของประชาชน
สอสารมวลชนจงกลายเปนสถาบนทมบทบาทส�าคญยงทงในแงของการใหขอมลขาวสารและการโนมน�า
สงคมในดานตาง ๆ
การด�าเนนงานขององคกรสอมวลชนภายใตกลไกตลาด ทบางองคกรใหความส�าคญกบ
การแสวงหาผลก�าไรสงสด และมงตอบสนองความพงพอใจของผบรโภค รายการทองคกรสอนน
ผลตออกมาจงมงใหเหมาะสมกบรสนยมของผบรโภคทเปลยนไปตลอดเวลา และทส�าคญยงตองพงพา
คาโฆษณาในการด�าเนนธรกจจากภาคธรกจเอกชน ดงนน ภาคธรกจเอกชนเจาของงบประมาณโฆษณา
จงสามารถเขามามบทบาทในการก�าหนดรปแบบรายการได ซงความตองการของภาคธรกจจะเปนรายการ
ทเขาถงเฉพาะประชาชนทเปนกลมเปาหมายของธรกจเทานน
นอกจากน การด�าเนนงานขององคกรสอยงขนกบพนฐานขององคกรวามวตถประสงค
ในการด�าเนนงานเชนใด มรปแบบและวฒนธรรมขององคกรอยางไร มรายไดจากแหลงใดเปนหลก
รวมไปถงสถาบนตาง ๆ ทางสงคมทเปนกลไกควบคมและตรวจสอบ เชน สถาบนทควบคมดานเนอหา
สถาบนทควบคมสดสวนการโฆษณา
ดวยปจจยดงทกลาวมา การผลตรายการของสอสารมวลชนจะค�านงถงคณภาพเพยงใด
และค�านงถงวาสงคมจะไดรบผลประโยชนหรอไม จงขนอยกบจรยธรรมของสอ การด�าเนนงานของสถาบน
ตาง ๆ ทควบคมสอ และทส�าคญคอ ประชาชนทจะมบทบาทเปนผชน�าสอ หรอใหสอเปนผชน�า
๒) เพอปลกฝงระเบยบวนย การปลกฝงระเบยบวนยมจดมงหมายเพอใหบคคลปฏบตตาม
กฎเกณฑทสงคมก�าหนดหรอวางไว เพอความเปนระเบยบเรยบรอย หรอเพอประโยชนของตวบคคล
นนเอง เชน การตอแถวเพอรบบรการตาง ๆ การขามถนนโดยใชสะพานลอยหรอทางมาลาย
๓) เพอปลกฝงความมงมนตงใจ เปนการปลกฝงคานยมของสงคมซงจะท�าใหบคคลม
ก�าลงใจในการประพฤตปฏบตตามกฎเกณฑระเบยบวนยตาง ๆ เพอใหบรรลตามเปาหมายทวางไว เชน
นกเรยนทอยากประกอบอาชพแพทยกจะขยนและมความตงใจเรยนเพอใหผลการเรยนด
๔) เพอใหสมาชกในสงคมเกดความช�านาญและเพมทกษะในการท�ากจกรรมรวมกบผอน
ในสงคม ดวยการอบรมใหสมาชกในสงคมรจกคดทจะกระท�าเพอผอน รกในการชวยเหลอผอน ยอมรบ
และเคารพในความแตกตางทางดานตาง ๆ ของบคคล เพออยรวมกนอยางมความสข
๒.๔ ตวแทนของการขดเกลาทางสงคม
๑) ครอบครว มบทบาทในการอบรมสงสอนเดกมากทสด โดยบคคลในครอบครว เชน
พอแม ญาตพนอง ผปกครอง จะเปนบคคลแรกทใหการอบรมสงสอนเดก ซงถอวามอทธพลตอทศนคต
และบคลกภาพของเดกเปนอยางมาก
๒) ครอาจารย เปนบคคลทมความใกลชดกบเดกและมหนาทโดยตรงในการอบรมสงสอน
สมาชกในสงคมใหมความรและรจกกฎเกณฑ วฒนธรรมตาง ๆ ของสงคม ครจงเปนผทมบทบาทใน
การขดเกลาทางสงคมตอบคคล และอบรมสงสอนบคคลใหมความรดวยในขณะเดยวกน
๓) กลมเพอน มอทธพลตอการขดเกลาทางสงคมในวยรนเปนอยางมาก เนองจากวยรน
มกเชอเพอน และนยมท�าสงตาง ๆ ตามกน การยดถอเพอนเปนแนวทางในการปฏบตเชนน กเพอใหเปน
ทยอมรบและแสดงความเปนพวกเดยวกน ซงสามารถชกจงกนไปในทางทดหรอไมดได ดงนน จงควร
เลอกคบเพอนทมความประพฤตและปฏบตตวด