ระลกถงความตายและวธปฏบตใหถกตองตอความตาย

พระพรหมคณาภรณ(ป. อ. ปยตโต)

สพพทาน ธมมทาน ชนาต

การใหธรรมเปนทาน ชนะการใหทงปวง

ระลกถงความตาย และวธปฏบตใหถกตองตอความตาย© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

“วธปฏบตตอความตาย (ธรรมดากถา)” พมพรวมอยในหนงสอ“คนธรรมชาต และมรณสต: พทธวธตอนรบความตายดวยสตและปญญา”พมพครงแรก พทธศกราช ๒๕๓๐

พมพแยกเลมในชอ“ระลกถงความตาย และวธปฏบตใหถกตองตอความตาย”พมพครงแรก พทธศกราช ๒๕๓๙พมพครงท ๐๐ เดอน ๐๐๐๐

(ขอมลสถตการพมพอยระหวางการรวบรวมขอมลเกา ตวเลขทใชเปนจำานวนขนตำาเทาทปรากฏหลกฐานในปจจบน)

พมพเผยแผเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธหากทานใดประสงคจดพมพโปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวนต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐http://www.watnyanaves.net/

พมพท

อนโมทนา

สารบญ

ระลกถงความตายและวธปฏบตใหถกตองตอความตาย

การบำาเพญกศลตามประเพณ ๑การบำาเพญกศลเปนโอกาสทจะไดกระทำาความดงาม ๒ความตายเปนสงทไมนาพงใจ ๓ดความตายเปนเรองธรรมดาของชวต ๓ความตายเปนเครองเตอนสตแกมนษยปถชน ๔วธปฏบตทถกตองตอความตาย ๕ระลกถงความตายจตไมประมาท ๕พจารณาความตายเพอใหรความเปนจรงของชวต ๖ขนตอนการปฏบตของมนษยตอเรองความตาย ๗ชนดแหงความประมาท ๘เพยรพยายามดวยอำานาจคณธรรม ๙คตเกยวกบการรเทาทนธรรมดา ๙การปรบตวเอง ๑๐การเฉยของมนษย ๑๑การเพลดเพลนในความสขคอความประมาท ๑๒ปรบปรงตนเองใหเจรญคณธรรมอยเสมอ ๑๔อยดวยการรเทาทนธรรมดาของชวต ๑๕นำาโอกาสและเหตการณมาใชในการทำาใหเกดประโยชน ๑๘

ระลกถงความตายและวธปฏบตใหถกตองตอความตาย

นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส ฯน เหว ตฏ นาสน น สยาน น ปตถคตสมา อธ ชวตเสเส กจจกโร สยา โร น จ มชเชต

ณ บดน อาตมภาพจกแสดงพระธรรมเทศนา ประดบสตปญญาของทานสาธชนทงหลาย เพออทศกศลแกทานผไดลวงลบไปแลว นบกาลเวลาผานโดยลำาดบ

การบาเพญกศลตามประเพณอนการบำาเพญกศลเชนน นบวาเปนการอนวตรตามประเพณ เนอง

ดวยพระพทธศาสนาซงปฏบตสบตอกนมา โดยทวไปถอวาเปนการประกาศคณความดของบคคลทง ๒ ฝาย ทมความสมพนธตอกน กลาวคอทานผลวงลบไปแลวฝายหนง และทานทยงดำารงชวตอยและมาเปนเจาภาพอกฝายหนง

ในสวนของทานผลวงลบไปแลว การประกอบพธนเปนการประกาศถงความดของทาน วาทานไดเคยกระทำาความดงาม มอปการคณแกทานทดำารงชวตอย โดยเฉพาะแกทานผเปนเจาภาพนน จงเปนเหตให

๒ ระลกถงความตาย

ระลกถงคณความดนนหรออปการคณนน แลวขวนขวายกระทำากจตางๆ อนพงทำาเพอระลกถงทาน อทศสวนกศลใหทาน ตามประเพณนยมทไดสบกนมาในสงคมและตามหลกของพระศาสนา

สวนในฝายของเจาภาพทไดมาประกอบพธน กเปนการประกาศถงความดของทาน วาเปนผมกตญญกตเวทตาธรรม เมอทานผมอปการคณซงไดทำาความดแกตนไว ไดลวงลบไปแลว กมไดนงอยเฉย ไดขวนขวายกระทำากจทควรทำา มความรำาลกถงทาน และพยายามแสดงตอบแทน ในเมอไมสามารถจะกระทำาไดดวยประการอน เพราะทานผมพระคณไดลวง-ลบไปแลว กกระทำาโดยวธการอทศกศลตามประเพณนยมทตองดวยหลกพระพทธศาสนา

การบาเพญกศลเปนโอกาสทจะไดกระทาความดงามแตทงนกมใชเปนเพยงการแสดงความสมพนธและความดตอกน

ระหวางเจาภาพกบทานผลวงลบไปเทานน การทพทธศาสนกชนแตโบราณมาไดตงหลกใหมพธกรรมเชนนขน กยอมมงหมายเพอใหเปนโอกาสทจะไดกระทำาความดงาม ทำาสงทเปนประโยชนเปนกศลยงๆ ขนไปดวย จดหมายสำาคญของพธนนกอย ณ ทน คอไดอาศยโอกาสเชนน กระทำาสงทดงามเปนคณเปนประโยชนแกตวเจาภาพเอง และเปนคณประโยชนแกสาธชนทงหลายทไดเกยวของมารวมพธดวย สำาหรบทานทไดลวงลบไปแลวนน กจะไดรบการอทศกศลตามความเชอในพทธศาสนาและประเพณ ใหทานไดรบผลแหงบญกศลทเจาภาพไดบำาเพญเพอประโยชนสขของทานในภพสบตอไป สวนทางเจาภาพกไดประกอบการบญการกศล ไดเปนโอกาสทญาตมตรผหวงดทงหลาย จะไดมาทำาบญทำากศลรวมกนงอกงามในคณความดยงขนไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

ความตายเปนสงทไมนาพงใจในทางพทธศาสนานน ทานใหหาโอกาสทกอยางทจะกระทำาสงท

ดงาม คอเมอมเหตการณอนนาพงใจกตาม ไมนาพงใจกตาม เกดขน พทธศาสนกชนจะไดใชโอกาสน ทำาใหเกดเปนประโยชนเปนกศลมากยงๆ ขนไป สำาหรบในกรณน ความตายเปนสงทไมนาพงใจ จดวาเปนสวนอนฏฐารมณ เปนการพลดพรากจากกน แตวาวสยของพทธศาสนกชนแลว แมจะประสบกบสงทเปนอารมณอนไมนาพงใจ มเหตการณอนทำาใหเกดความทกขความโศกเศรา แตกใชเหตการณทโศกเศรานแหละทำาสงทเปนกศลเปนคณเปนประโยชนยงขน ทงแกตนเองและแกผอน ตนเองกไดบำาเพญกศลทำาความดในทานศลภาวนามากยงขน ไดชวยบำาเพญประโยชนบำารงพระศาสนา จดพธตางๆ อนเปนประโยชน ทจะชวยใหทานผมารวมพธบำาเพญกศล ไดรบความเจรญงอกงาม ฝกฝนอบรมสตปญญาของตนเอง ดงเชนทไดมพระธรรมเทศนาเชนน กนบไดวาเปนการนำาเอาโอกาสหรอเหตการณนนมาใชใหเปนประโยชนอยางหนง

ดความตายเปนเรองธรรมดาของชวตทกลาวเมอกนวาความตายเปนสงทไมนาพงใจ อนนกเปนการ

กลาวตามวสยของปถชนทงหลาย คอมนษยปถชนนน ยอมวดสงทงหลายไปตามความถกใจไมถกใจของตนเอง ความตายนนเปนสงทไมถกใจ เรากไมชอบ สวนสงใดทเราถกใจ เรากชอบ เรากอยากใหเกดใหมขน แตถากลาวตามเหตผลทแทจรงแลว เรองความตายนทานกจดอยในคตของธรรมดา คอเปนเรองธรรมดาอยางหนง มเกดกตองมตาย คอเกดมาแลวกตองตาย หรอทตายกเพราะไดเกดมาแลว ความเกดกบความตายนนเปนของคกน จะ

๔ ระลกถงความตาย

เลอกเอาเพยงอยางหนงอยางใดไมได และเปนไปตามกระบวนการเหตผลหรอเปนไปตามเหตปจจย มเกดกมดบ หรอวาสงทงหลายมความเกดในเบองตน มความเปลยนแปลงแตกสลายไปในทสด แตกระนนกตาม ปถชนทงหลายกยอมปรารถนาในสวนทตนถกใจ อยากจะเลอกเอาอยางเดยว คอตามปกตจะชอบพดถงความเกด เมอมความเกดขนกมกจะกลาวถงหรอยนดพดถงดวยความชอบใจ มความลงโลดตนเตนกนตางๆ แตสวนความตายนนไมอยากพดถงไมอยากฟง ตลอดจนวาแมแตนกถงกไมอยาก อนนตรงขามกบในทางธรรม

ความตายเปนเครองเตอนสตแกมนษยปถชนในทางธรรมนนทานกลบชอบพดถงความตาย ทานไมชอบพดถง

ความเกดทคนทงหลายชอบหรอปรารถนา เพราะวาความตาย ทานพดขนมาแลวกเปนเครองเตอนสตแกมนษยปถชนทงหลาย ใหไดความคดในธรรมะ แมในโอกาสใดทานจะพดถงความเกดบาง ทานกจะพดถงในแงทสมพนธกบความตาย เปนเครองเตอนสตเชนเดยวกน บางครงทานถงกบพดวา ถาจะกลวตายกควรจะกลวเกด เพราะวาในเมอเกดขนมากตองตาย ในเมอไมอยากตายกตองไมอยากเกด การทพดอยางนกเปนวธการของทาน ในการทจะใหเปนอนสตเตอนใจมนษยทงหลาย เพอจะใหประพฤตดปฏบตชอบ เพราะวามนษยทงหลาย เมอนกถงความเกดแลวมความดใจ กอาจจะเกดความมวเมาประมาท แทนทจะคดเรงขวนขวายในการทำากจหนาทความดงามตางๆ กอาจจะหนไปเพลดเพลนสนกสนาน หาแตความสขความปรนเปรอตนเอง และกไมอยากนกถงความตาย เพราะจตใจสลดหดห และทำาใหเกดความทอแท อนนในทางธรรมถอวาเปนการปฏบตไมถกตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

ทางหลกธรรมทานจงสอนใหระลกถงความตาย ทงนเปนการพดทวนกระแสจตของมนษย แตมงเพอประโยชนแกมนษยนนเอง มงจะใหยอมรบความจรง และเผชญหนาความจรง และแนะวธปฏบตใหถกตองคอมใชกลาวเพยงใหระลกถงความตาย แตทานใหระลกถงความตายแลวแนะวธปฏบตทถกตองตอความตายดวย

วธปฏบตทถกตองตอความตายมนษยปถชนนกถงความตายอยางไมถกตองอยางไร และในทาง

พระศาสนาสอนหรอแนะนำาใหปฏบตใหถกตองอยางไร มนษยปถชนนกถงความตายอยางไมถกตองคอมความหวาดหวนพรนกลว มความสลดหดหทอแท หรอจะขยายใหพสดารตอไปอก กสมพนธกบบคคลทตายนนทตนระลกถง ถาหากระลกถงความตายของบคคลทตนเองเกลยดชงหรอไมพอใจ บคคลทเปนศตร มนษยปถชนกจะมความดใจ แตถาหากวาบคคลทตายนนไมเกยวของกบตนเอง เปนบคคลทวๆ ไป กจะระลกถงดวยความเฉย หรอวาถาจะระลกถงตวความตายนน กจะมความหวาดหวนพรนใจหวาดเสยว หรอมความสลดหดหทอแท รวมความวา จตมนษยปถชนไมสามารถตงอยในความดความงามทแทจรงได แตเอนเอยงไปในดานตางๆ ถงแมถาไมเกยวกบบคคลอน นกถงความตายของตนเอง กจะมความหวาดกลว ความหดหทอแท ดงไดกลาวมาแลว

ระลกถงความตายจตไมประมาทสวนในทางพระศาสนานน ทานสอนใหระลกถงความตายเพอเปน

เครองกระตนเตอนใจตนเอง วาความตายนนเปนเรองธรรมดาของชวต มน

๖ ระลกถงความตาย

จะตองเกดมขน เปนเรองสบตอไปจากความเกด ในเมอมนเปนเรองธรรมดากไมตองไปกลว แตมขอทนาพจารณาวา ความตายนนซงเปนของแนนอน แตจะมาถงเมอไรไมแน ชวตของคนเราอาจจะสนหรออาจจะยาวไมมเครองกำาหนดใหมองเหนไดชดเจน เพราะฉะนน จงควรใชเปนเครองเรงเราตนเองใหมความไมประมาท กลาวคอ ชวตนมกจหนาทอะไร กควรเรงรดจดทำา ชวตของตนจะมคาและความดงามอยางไร กควรเรงขวนขวายประกอบกรรมทจะใหเปนอยางนน ใหชวตของตนมคณคา ใหอยอยางมประโยชน และตายไปกมคณคาเหลอทงไว เปนประโยชนแกคนอนภายหลงดวย อนนเปนคำาสอนทางพระศาสนา สำาหรบใหระลกถงความตาย

พจารณาความตายเพอใหรความเปนจรงของชวตสวนในอกขนหนงซงเปนขนสงขนไป ทานกสอนใหพจารณาถง

ความตายนน ในฐานะเปนคตธรรมดาดงไดกลาวแลว แตความหมายของคตธรรมดา คอใหรความเปนจรงของชวต วามการเรมตนและสนสด เพอจตใจจะไดไมถกครอบงำาบบคน ดวยความทกขจากความพลดพราก จากการทนกถงความตายของตนเอง เปนตน คอรเทาทนความเปนไปของธรรมดา แลวกมจตใจสบายดำารงอยในปกตไดเสมอ รำาลกถงความตายดวยความไมหวาดหวน และเปนอยดวยปญญา คอกระทำาสงตางๆ ดวยความรและเขาใจธรรมดานน หมายความวา อยดวยความรเหตผล อะไรเปนสงควรทำากกระทำาไป อะไรเปนสงทเปนปญหา ควรแกไข กกระทำาไปตามเหตปจจย อนนกเปนคำาสอนขนสงขนไปในทางพระศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

ขนตอนการปฏบตของมนษยตอเรองความตายสรปวาทาทการปฏบตของมนษยตอเรองความตายน แสดงถง

ความเจรญงอกงามแหงจตใจของมนษยเปน ๓ ขนดวยกน คอ

ขนท ๑ มนษยปถชนทวไป ทานวาเปนปถชนทยงมไดสดบ คอยงไมมการศกษา กจะระลกนกถงความตายดวยความหวาดหวนพรนกลว เศราหดหทอแท ระยอทอถอย

ขนท ๒ สงขนไป เปนอรยสาวกผมการศกษา ไดสดบแลว กระลกถงความตายโดยเปนอนสต สำาหรบตกเตอนใจไมใหประมาท เรงขวนขวายปฏบต ประกอบหนาท คณงามความดใหชวตนมประโยชน มคณคา

ขนท ๓ คอใหรเทาทนความตาย ซงมคตเนองอยในธรรมดา จะไดมชวตทปราศจากความทกข ไมถกบบคนดวยความรสกหวาดหวนพรนกลวตอความพลดพรากเปนตน มใจปลอดโปรงโลงสบาย และเปนอยดวยปญญาทกระทำาการไปตามเหตผล ดวยความรเทาทนเหตปจจย

เรองทาทปฏบตเชนน มใชเฉพาะตอความตายเทานน แมในเรองทวๆ ไป มนษยกจะปฏบตดวยทาท ๓ ประการเหลาน แตขอสงเกตทนาจะกลาวถงในทนกคอ ในประการท ๒ ซงในทนกลาวถงคำาสอนในทางพระศาสนา วาใหมนษยขวนขวายเรงกระทำาการตางๆ โดยนำาเอาการระลกถงความตายนนมาเปนเครองเรงเรา

มนษยทวไป ในการดำาเนนชวตประจำาวนนน กอาศยสงตางๆ เปนเครองเรงเราตวเองในการกระทำาการตางๆ อยตลอดเวลา แตวาเครอง

๘ ระลกถงความตาย

เรงเราของมนษยนนมใชเปนเรองคณธรรมหรออนสต อยางเชนในทางพระพทธศาสนาสอนไว หรอมบางกปนกนไปกบเครองเราอยางอน

เครองเราอยางอนทมอยมาก เปนไปโดยปกตธรรมดานมอะไร เครองเรงเราโดยทวไปนนกไดแกสงบบคน คอความทกขและกเลสทอยภายในจตใจ คอมนษยนน ทจะกระทำาการตางๆ มความพยายามอะไรโดยมากนน ตองมเครองเรงเราขนมา แตเครองเรงเรานนคอ เครองบบคนนนเองคอมนษยถกบบคนกดนรนขวนขวายทำาการตางๆ โดยมากไมสามารถกระทำาการตางๆ เพยงดวยความรความเขาใจ ดวยปญญารเหตรผลเทานน แตตองอาศยสงบบคนเขามาเชน มความกลว หรอมปญหาเขามาเรงรดตน เอง โดยเฉพาะกคอเรองกเลสภายในจตใจ กเลสกคอความโลภ ความอยากได กเปนเครองเรงเราบบคนในใจใหกระทำาการตางๆ หรอเพราะโทสะ ความโกรธ ความชงชง ความตองการทำาลาย ความขดเคอง ความขดแยง อยางใดอยางหนงกเปนเหตเรงเราบบคนในใจ ใหกระทำาการเพยรพยายามดนรนขวนขวาย และโมหะ แสดงออกมาในรปของความกลว ความหวาด ระแวงเปนตน กเปนเครองบบคน ทำาใหดนรนขวนขวายทำาการตางๆ

ชนดแหงความประมาทอนนเปนเรองของมนษยปถชนทเปนไปโดยมาก แตถาหากวาไมม

กเลสมาเปนเครองเรงเรา ไมมเครองบบคนมาบบรดตนเองแลว ปถชนกมกจะตกอยในความนงเฉยเฉอยชา ไมขวนขวายกระทำาการตางๆ การทอยในความนงเฉย ไมประกอบกจทควรทำา ไมละเวนสงทไมควรกระทำาน คอลกษณะททานเรยกวาความประมาท รวมความวาเพราะอำานาจกเลส จงทำาใหมนษยดนรนขวนขวายทำาการตางๆ แตในเมอไมมกเลสทบบคน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

มนษยกตกอยในความประมาท ซงกคออยในอำานาจของกเลสเชนเดยวกน แตกเลสในทนหมายถงความตดในความสข ความเพลดเพลนทมอยสบายแลวกเลยไมดนรนกระทำาการทควรทำา เพราะฉะนนตกลงวา ถาเปนปถชนโดยสมบรณแลวกจะอยดวยกเลส ทำาการขวนขวายตางๆ กดวยกเลส อยเฉยกดวยกเลส ซงมศพทเฉพาะ เรยกวา ความประมาท นเปนขนหนง

เพยรพยายามดวยอานาจคณธรรมในทางธรรมะตองการใหมนษยดนรนขวนขวายดวยอำานาจคณธรรม

ใหพยายามนำาคณธรรมเขามาแทน เขามาเปนเครองเรงเรากระตน เชน เอาความสำานก เอาศรทธา ความกรณาอยางเชนการระลกถงความตายททานเรยกวามรณานสต เปนตน มาเปนเครองกระตนเรงเราใจใหขวนขวายกระทำาการตางๆ มใชกระทำาดวย โลภะ โทสะ โมหะ และแมไมมความทกข ไมมกเลสเขามาบบคน กใหสามารถขวนขวายกระทำาสงทดงาม อนเปนการกระทำาไดดวยคณธรรมของตนเอง คอมความไมประมาทไดเสมอ เพราะฉะนนลกษณะทตางกนในการขวนขวายกระทำาความเพยรของปถชนกบการปฏบตตามคำาสอนในทางพระศาสนากคอ ฝายหนงนนดนรนขวนขวายดวยอำานาจของกเลส สวนในทางธรรม ใหดนรนขวนขวายเพยรพยายามดวยอำานาจคณธรรม นเปนขนสอง คออาศยการกระตนเตอนเรงเรา

คตเกยวกบการรเทาทนธรรมดาสงขนไปอกขนหนง กคอขนรเทาทนธรรมดา เรองคตเกยวกบการ

รเทาทนธรรมดาน เมอนำามาสงสอนแกปถชนกกอปญหาขนไดอก คอมนษยปถชนนน พอจะเหน พอจะเชอ เขาใจเรองความเปนไปตามธรรมดาได

๑๐ ระลกถงความตาย

พอมองเหนธรรมดากปรบใจตนเองได ใจกสบาย ทเคยมความทกขอะไรตอมอะไรตางๆ เชน ความพลดพรากจากคนหรอของซงเปนทรก ความประสบกบสงทไมเปนทรกปรารถนาแลวไมไดสมหวงตางๆ ทเคยทำาใหตนเองมความทกข เปนเครองบบคนใหดนรนขวนขวายพยายามนน พอไดรบคำาสอนทางพระศาสนาใหรเทาทนธรรมดาแลวกเลยเชอ มองเหนตามกเลยปรบใจได สบายใจ พอสบายใจกเรยกวาทกขนอยลงหรอหมดทกข แตปญหาของปถชนกตามมาอก ปถชนจะไมไดอยเพยงนน พอปรบใจได แลวสบายใจกหยด ไมดนรนขวนขวายทจะกระทำากจทควรทำากลบอยนงเฉยเสย ปญหาทแทจรงกไมไดแกไข ตนตอของปญหาทแทจรงกมไดขวนขวายจะศกษาใหรและเขาใจ เพอจะแกไขใหเรยบรอย ตกลงกเกดเปนโทษไดอก เพราะฉะนน เรองของมนษยปถชนแลว แมไดรบคำาสอนในทางธรรม กเปนปญหาเกดขนไดเหมอนกนถาไมรจกคอยฝกพยายามทจะดำารงอยในความไมประมาทอยเสมอ

ในทน มขอทควรกลาวแทรกเขามาเปน ๒ เรอง คอเรองการปรบและการเฉย

การปรบตวเองการปรบม ๒ อยาง คอ ปรบภายนอก กบ ปรบภายใน

ปรบภายนอก หมายความวา สงทงหลายทเกดเปนปญหาขน วนวายภายนอก แลวเราจดการแกไขใหเรยบรอย ใหสงบลงไดกเรยกวา ปรบภายนอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

อกอยางหนงคอ ใจของตนเองทวนวายเกดความทกขความเดอดรอนปรบใจของตนเองไดดวยความรความเหนธรรมดา เรยกวาการปรบใจหรอการปรบภายใน

มนษยปถชนทวไปจะมงไปทการปรบภายนอก อะไรๆ กพยายามจะไปแกภายนอกใหเขากบทตนเองตองการ เสรจแลวระหวางนนกเกดความทกข ความเดอดรอนมาก เพราะสงทงหลายไมเปนไปตามใจตวเอง ทน พอไดรบคำาสอนทางธรรมกรจกหนเขามาปรบภายใน คอปรบใจของตนเองได ขางนอกจะเปนอยางไรใจกพอมความสข แตวาถาหากไมรจกความพอดสมดล กเกดปญหาไดทงสองอยาง คอปรบแตภายนอกภายในไมปรบกมความทกขมาก ถาปรบแตภายในใจ พอมความสข สวนขางนอกไมไดแกไขใหเรยบรอยกเกดปญหาตอไป เรองของปถชนกมกจะวนเวยนอยสองประการน นคอเรองของการปรบ เพราะฉะนน จะตองหาความพอดในระหวางการปรบสองอยาง ถากลาวโดยทวไปกตองปรบทงสอง

การเฉยของมนษยเรองความเฉย ไดกลาววาบคคลเมอปรบใจตนได หรอสงตางๆ

เปนไปโดยเรยบรอยไมวนวายกเฉย ความนงเฉยนในทางพระศาสนากลาวโดยยอมสองอยาง

อยางหนงคอ เฉยโดยไมร เฉยโงๆ ทานเรยกวาอญญาณเบกขา คอเฉยเรอยเปอย เฉยไมรเรอง เฉยไมเอาเรองเอาราว คอไมรวามเรองอะไรเกดขนกนงเฉย หรอวาเฉยโดยไมเรยนรเรองราวทเปนไป ไมไดเกด

๑๒ ระลกถงความตาย

จากความรความเขาใจ อนนเปนความเฉยทเกดจากโมหะ หาใชเปนคณธรรมไม เปนอเบกขาชนดหนง แตเปนอกศลเรยกวา อญญาณเบกขา

อยางทสอง เปนการเฉยอยางถกตองตามหลกธรรมเปนโสภณ-เจตสก คอความเฉยทเกดจากความร หมายความวารวาอะไรเปนอยางไร ควรจะทำาอะไร เมอไร อยางไร กเลยเฉยไว ไมตนเตนโวยวาย รอทำาไปตามลำาดบจงหวะขนตอน อนนเปนความเฉยทถกตองในทางธรรมะ

ปถชนโดยมากมกจะเฉยแบบทหนง คอเฉยไมรเรอง เฉยดวยโมหะหรออญญาณเบกขา เฉยดวยความไมรกเกดโทษ ฉะนนตองทำาความเขาใจ แยกไดระหวางเรองการปรบสองอยาง และการเฉยสองอยางน ซงทงหมดนนกเกยวดวยความประมาทและความไมประมาท กลาวคอเมอปรบภายในได แตวาไมขวนขวายทำาสงทควรทำาตอไป กเฉยโดยไมรหรอไมหาความร ไมใชเฉยทเปนไปดวยความรความเขาใจ กกลายเปนความประมาท เรองประมาทเชนนไมเฉพาะปถชนเทานน แมแตพระอรยบคคลทานกกลาววายงประมาทได ตราบใดทยงเปนอรยบคคลเบองตน คอ ไมบรรลอรหตตผล พระโสดาบน พระสกทาคาม เหลานลวนประมาทไดทงสน มแตพระอรหนตเทานนทไมประมาท ทานใชคำาวาพระอรหนตเปนผทไมสามารถจะประมาท

การเพลดเพลนในความสขคอความประมาทพระโสดาบนนน ทานแสดงตวอยางไววา เมอไดบรรลคณธรรม

เบองสงแลว เกดความพอใจ เคยมความทกขมากมายกไมมความทกข หรอทกขเหลอนอยเหลอเกนแลว มความสขสบายเกดขนมาก กมความ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

พอใจวาเราไดเพยรพยายามปฏบตธรรมมาไดบรรลผลสำาเรจเพยงน มคณธรรมในตนแลวอยางนๆ ไดละกเลสแลวอยางนๆ ไดประกอบดวยธรรมวเศษอยางนๆ กมความพอใจเปนเหตใหหยดเฉยอยสบายๆ พระพทธเจาตรสเรยกวา นเปนผประมาทแลว เพราะไมขวนขวายเรงรดตนเองในการทำาความเพยรเพอคณธรรมเบองสงยงขนไป สวนพระอรหนตเปนผไมอาจประมาทเพราะอะไร เพราะมชวตอยดวยปญญาและไมมกเลสทจะเปนเหตใหประมาท ไดกลาวแลววาคนทประมาทนนเพราะยงมกเลส คอจะดวยปรบใจตนเองได หรอดวยเหตการณทงหลายยงไมบบคนกตาม กมกเลสทเปนเหตใหตดในความสข เพลนในความสบาย การทเพลนตดในความสขนนแหละ เปนลกษณะของกเลส คอเกดจากกเลส และเปนตวทเรยกวาความประมาท

สวนพระอรหนตนนเปนอยดวยปญญา รเทาทนธรรมดาและกระทำาการดวยความรเทาทนธรรมดานน เพราะฉะนน ขนทหนง ในใจของทานเองกปรบได มความสขในทกสถานการณ ขนทสองในการปฏบตดำาเนนชวตของทานกคอปฏบตไปดวยความรวาอะไรเปนอยางไร อะไรเกดขนจากเหตปจจยอะไร อะไรจะกอใหเกดปญหาหรอไม ถาเปนปญหากศกษาหาเหตปจจยและแกไขเสย กทำาใหการปรบภายนอกดำาเนนไปได หรอรจนกระทงวา สงเหลานดำาเนนไปไมได กเปนไปตามเหตตามปจจยเชนเดยวกน นกเปนเครองวดความแตกตางเปนขนๆ ตงแตปถชนสงขนมาถงอรยบคคลแลวกระทงเปนพระอรหนต

ทน กลบมากลาวถงดานปถชนตอไป สำาหรบปถชนนนเปนอนวา ตองอาศยสงบบคนเรงเรามาชวยใหดนรนขวนขวายกระทำาการตางๆ แตเพราะเหตวาปถชนโดยทวไปนน คอยอาศยเครองเรงเราบบคนทเปนอกศล

๑๔ ระลกถงความตาย

โดยอาศยความทกขบาง โดยอาศยกเลส คอความโลภ ความโกรธ ความหลงบาง ในทางพระศาสนาเหนวาเปนโทษ จงไดแนะนำา ในทางทจะปรบปรงตนเองใหดขน คอนำาเอาคณธรรมมาเปนเครองเรงเราตนเอง เอาศรทธามาเปนเครองเรงเราบาง เอามรณสตมาเปนเครองเรงเราบาง กทำาใหมนษยอยดวยความดงามมากขน กระทำาสงทดงาม และกระทำาการทเปนประโยชนตอกนมากขน

ปรบปรงตนเองใหเจรญคณธรรมอยเสมอแตอยางไรกตาม มขอทควรจะระลกไววา ตราบใดทมนษยยงตอง

ใชวธเรงเราบบคนดวยความทกขเปนตน แมตลอดดวยคณธรรมดงทกลาวมาเปนเครองมากระตนตนใหขวนขวายทำาการตางๆ ตราบนนโลกมนษยกยงไมมความปลอดภย หมายความวา มนษยยงไมสามารถเปนผอยดวยปญญาบรสทธอยางแทจรง การทตองอาศยสงเรงเรามาเรงรดกระตนตนเองใหกระทำาการตางๆ นน ยอม

(๑) มโอกาสทจะเกดความประมาทอยเสมอ หมายความวาขาดเครองกระตนเรงเราขนมาเมอไร กจะตกอยในความประมาทอก

(๒) การประกอบกรรมทำาการตางๆ ของมนษยทอยดวยเครองกระตนเรงเราเชนนน จะมความไมพอดอยเสมอ มากเกนไปบาง นอยเกนไปบาง ไมพอดทจะแกปญหา เพราะทำาดวยแรงแตขาดความร หรอทำาตามความแรงไมทำาตามความร เพราะฉะนน กจะกอใหเกดปญหาแกตนเองบาง แกผอนบาง อยเรอยไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕

ทางพระศาสนาจงตองใหมนษยฝกฝนตนเองใหเจรญงอกงามขนไปในคณธรรมอยเสมอ คอ จะตองใหพยายามเปนอย มชวตอยดวยปญญา คอเปนอยดวยรเขาใจธรรมดา ความรเทาทนธรรมดาแลวประมาทหรอไมนแหละเปนเครองวดอยางหนงวา บคคลผนนไดบรรลคณธรรมสงแคไหน กลาวงายๆ วา ตราบใดทแมจะไดรเขาใจธรรมะ รเขาใจธรรมดาดแลว แตยงมความประมาทอย อนนแสดงวายงไมไดบรรลคณธรรมเบองสง อยางนอยกคอยงไมไดบรรลอรหตตผล อาจไดเปนอรยบคคลกเปนในชนตนๆ ยำาความวาคนหมดกเลสแลว รเทาทนธรรมดาและทำาการดวยความรเทาทนธรรมดานน แตคนมกเลสรตามเหนตามธรรมดาหรอไดความรเทาทนธรรมดาแลว แตทำาการดวยเอาตวสบายเปนเกณฑ ถาตวสบายแลว กไมขวนขวายไมคดทำา สวนคนหมดกเลสรเทาทนธรรมดา สบายใจแลว แตถาปญหายงมกกระทำา มอะไรควรทำากทำาเรอยไป

อยดวยการรเทาทนธรรมดาของชวตรวมความวาพระศาสนานน สอนมนษยใหฝกตนเอง ใหเจรญ

กาวหนายงขนไปเสมอ เจรญจากขนตนใหผานพนความเปนปถชนทมแตความสลดหดหทอแทใจ มาสความเรงเราตนเองใหขวนขวายทำาความดตางๆ ดวยอาศยคณธรรมนำามาเปนอนสตเครองเตอนใจตนเอง และเจรญถงขนสงสดกคอ ใหอยดวยความรเทาทนธรรมดา และทำาการดวยปญญาทรเทาทนธรรมดานนตามเหตปจจย ซงในวธการทงหมดนน สำาหรบมนษยปถชน ทางพระศาสนาไดเนนในประการทสอง ซงอยในขนทามกลาง คอ การใชคณธรรมมาเปนเครองเรงเรา แตในกรณของมรณสตน ทำาใหเหนวา ทานใชทงสองประกอบกนคอ ประการหนงกใหใชปญญาพจารณารเทาทน

๑๖ ระลกถงความตาย

ธรรมดาดวย ทวาใหรวาความตายเปนของธรรมดา เปนของคกบความเกด เกดแลวตองมดบ เมอเขาใจแลวกทำาใจใหสบาย หายจากทกขได แตพรอมกนนนกใชวธเรงเราดวยคณธรรมดวยวา ใหระลกไววาความตายนนเปนของแนนอน แตจะมาถงวนใดไมแนนอน

เพราะฉะนน เมอยงมชวตอยน ใหเรงขวนขวายทำากจหนาทความดตางๆ อนนคอหลกทเราเรยกวามรณสต ซงมรณสตเชนน กมาเขากบแนวทางปฏบตทอาตมภาพไดยกคำาสอนในพระไตรปฎกมาตงเปนนกเขปบท คอบทหวขอสำาหรบอธบายไว ททานเตอนใหระลกถงความตายของชวตและมความไมประมาท ดงพระบาลวา

น เหว ตฏ นาสน น สยาน น ปตถค

แปลความวา “อายสงขารจะพลอยประมาทไปกบมนษยทงหลายทยน เดน นง นอนอยกหาไม” หมายความวามนษยทงหลายนอาจจะมความประมาท ยน เดน นง นอน ไมขวนขวายทำาสงทควรทำาอย ปลอยเวลาผานไป แตในเวลานน ใหเขาใจเถดวาอายสงขารของเราหาไดประมาทตามเราไปดวยไม คอ อายสงขารของเราเปนไปตามหลกไตรลกษณ มความไมเทยง มความทกขทนอยไมได และมความเปนอนตตา ไมอยในอำานาจของเรา มนเปนอยตลอดเวลา กเปลยนแปลงของมนไปไมหยดยง เมออายสงขารเปลยนแปลงไปตกอยในคตธรรมดาอยางนตลอดเวลา เราจงไมควรประมาท ไมควรนงเฉย ทานจงกลาวตอไปอกวา

ตสมา อธ ชวตเสเสกจจกโร สยา นโร น จ มชเชต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

แปลความวา เพราะฉะนน ในชวตทยงเหลออยน คนเราควรกระทำากจหนาทของตนและไมพงประมาท อนนคอการทจะนำาเอาความรเทาทนธรรมดานน มาใชในทางทเปนกศล เปนประโยชน

ทางพระศาสนานน กลาวถงคตธรรมดาในทำานองเชนน ไมเฉพาะความตายเทานน ไดกลาวแลววา ความตายเปนของคกบความเกด และพระศาสนานนไมกลาวถงความเกดมากนก ถากลาว กมกจะกลาวในทางทเตอนสตมนษยอกวา ความเกดนนนำามาหรอนำาไปสความตาย ทงนกเพอใหเกดความขวนขวายไมประมาทเชนเดยวกน คอถาหากพระพทธศาสนาจะกลาวถงความเกดในทำานองเดยวกบทสนองความตองการของมนษย กจะเปนเครองยวยมนษยใหมความมวเมาประมาทยงขน เพราะฉะนน ทานไมพยายามทจะสนองความตองการน แตทานกลาวในทางตรงขาม เพอจะเรงเราใหเปนไปในกระแสทไหลไปสคณธรรม และทานกจะใหคตเพมเตมตอไปอก อยางพทธพจนในพระธรรมบทคาถาหนง ทกลาวถงมนษยทเกดมา กกลาวถงในทำานองทวา ใหขวนขวายในการบำาเพญกศลกรรมอก ดงบาลวา

ยถาป ปปผราสมหา กยรา มาลาคเฬ พหเอว ชาเตน มจเจน กตตพพ กสล พห

แปลความวา ดอกไมทสมกนอยเปนกองน นายชางทฉลาดสามารถนำาเอามารอยกรองเปนพวงมาลยทสวยงาม มคณคาไดฉนใด ชวตคนเราทไดเกดมาน กควรจะใชประกอบกศลกรรมความดใหมากฉนนน

๑๘ ระลกถงความตาย

เมอพระพทธเจาตรสถงความเกด กหมายความวาพระพทธองคไมไดตรสในทางทสนองความตองการใหเกดความลงโลด สนกสนานดใจ แตเตอนใจใหมความไมประมาทเชนเดยวกน มองความเกดกมองในแงไมประมาท ใชชวตนทำากศลทำาความดใหมากหรอถาจะใหมองความตาย กมองในแงทจะเรงเราใหทำาความด ทำาประโยชนเชนเดยวกน

นาโอกาสและเหตการณมาใชในการทาใหเกดคณเกดประโยชนวนน คณะทานเจาภาพผเปนญาตมตรไดมารวมการบำาเพญกศล

อทศใหทานผวายชนม ดวยระลกคณและมจตใจหวงดปรารถนาประโยชนตอทาน แตคณประโยชนและพธกรรมนนกมไดจำากดดวยคณคาเพยงเทานน มคณคาขยายเพมพนไปแกทกคนทไดมารวมพธ ในทางทเปนเครองเจรญสต เจรญปญญาอกดวย อนนกเทากบความหมายทอาตมภาพไดกลาวไวขางตนวา พทธศาสนกชนนน เมอมเหตการณอยางใดอยางหนงเกดขน จะเปนเหตการณทนาพงพอใจกตาม ไมนาพอใจกตาม กสามารถและพยายามนำาเอาโอกาสและเหตการณนนมาใชในการทำาใหเกดคณ เกดประโยชน เกดกศล มากยงๆ ขนไป

ทานผวายชนมไดลวงลบไปแลว แมตามวสยของปถชน การตายยอมเปนธรรมดาทไมนาปรารถนา เปนเหตกอความทกข ความโศกเศราแกบคคลผเคารพนบถอ ผรกใคร แตในเมอเหตการณทไดเกดขนแลว ไดเปนไปแลว พทธศาสนกชนกนำามากอใหเกดคณคา เกดประโยชนดวยการบำาเพญกศลตามหลกพระศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

ดงปรากฏในทเฉพาะหนาน ซงคณประโยชนเกดขนไดกดวยอนสตและบญกรยาตางๆ หมายความวา ความตายของผลวงลบนนไมไดเปนความตายทผานไปเพยงเฉพาะตวทาน แตยงกอคณคาเปนประโยชนแกผอนทรจกระลกถงความตายนน ดวยจตใจทถก ดวยทาททชอบดวย คอทำาใหเกดความไมประมาทเรงขวนขวายทำาความดงาม ตลอดจนความรเทาทนธรรมดาทจะทำาใหระงบหายคลายจากความทกข จากความโศกเศรานน และเกดคณคาดวยการประกอบบญกรยาตางๆ ทเปนเรองของทาน ศล ภาวนา

ทเปนเรองของทานนน กดวยการใหการบรจาค การทำาบญถวายภตตาหารพระ เปนตน ทเปนเรองของศลกดวยความประพฤตทถกตองดงาม ไมลวงละเมด ไมทำาความผดชวราย อยางนอยกในระยะเวลาทประกอบพธน กตองอยในความประพฤตทดงาม ทชอบและเจรญดวยภาวนา คอการฝกอบรมจตใจและปญญาของตนเอง ทำาใหจตใจมความสงบ ความเยอกเยน เปนจตภาวนา ฝกอบรมจต ทำาใหเกดความร ความเขาใจในคตธรรมดา รเขาใจเทาทนความเกด ความแก ความเจบ ความตาย อนนกเปนปญญาภาวนา หรอการอบรมปญญา แมจะเปนสวนเบองตน กเปนคณคาทเปนประโยชน อยในแนวทางของพระศาสนา เพราะฉะนน อาตมาภาพกขออนโมทนาตอคณะทานเจาภาพและสาธชนทงหลาย ทไดบำาเพญกศลในวนนโดยทวกน.