สขอนามยสาหรบสนข ๑๖๓

สขอนามยสาหรบสนข

ประภาพร ตงธนธานช

- การดแลสขภาพขนและผวหนงของสนข - การดแลสขภาพปากและฟน - การดแลสขภาพตา - การดแลสขภาพห - การดแลสขภาพเทาและเลบ

การดแลสขภาพขนและผวหนงของสนข

สนขมขนปกคลมผวหนง ขนสนขจะงอกและหลดรวงไปตามระยะเวลาทเรยกวาผลดขน โดยแบงเปน 2 ระยะคอ

1. resting phase ระยะทขนเจรญเตบโต 2. shedding phase ระยะทขนรวงหลดไป และขนรนใหมจะงอกมา

แทน วงจรการผลดขนโดยทวไปอยในชวง 4 เดอน ในสนขพนธขนยาวอาจ

นานถง 8 เดอน ในบางกรณสนขอาจมการผลดขนและขนรวงมากกวาปกต เชน ชวงทสนขตงทอง หรอชวงเปนสด

ปจจยทมผลตอสขภาพขนและผวหนง 1. ฮอรโมน (Hormone) โดยทวไปฮอรโมนมผลกระตนการ

เจรญเตบโตของขน แตบางครงหากเกดการขาดสมดลยของฮอรโมน (hormone imbalance) เชน มมากหรอนอยเกนไปกสงผลกระทบตอสขภาพขนได เชน ขนหยาบ หลดรวง

การจดการดแลสนข ๑๖๔

2. อาหาร (Diet) การขาดสารอาหารทจาเปน เชน วตามน หรอแรธาตบางชนดกมผลตอสขภาพขน เชน ขาดสงกะส (Zn)

3. สขภาพทวไป (General health) หากสขภาพทรดโทรมหรอปวยเรอรง มผลใหขนหยาบหลดรวงงาย

4. ปรสตภายนอก (Exteral parasite) เชน เหบ หมด ไร ฯลฯ ตามผวหนงจะดดเลอด ทาใหสนขราคาญ คน เกา ผวหนงอกเสบ ขนรวง หรอเกดแผล หากตดเชอกจะทาใหเปนหนอง เนาเฟะได

5. การแปรงขน (Grooming) เปนประจาจะชวยใหขนสะอาด และกระตนตอมนามนทผวหนงใหขบนามนมาเลยงขนใหเปนมนเงางาม ขนเกาหลดรวงขนใหมออกมาทดแทน กระตนใหเลอดมาเลยงผวหนงไดด ทาใหผวหนงมสขภาพด และลดปญหาจากปรสตภายนอกดวย

การดแลรกษาสขภาพผวหนงและขน ประกอบดวย 1. การอาบนา (Bathing) และการเชดลางขน (Washing) สนข 2. การแปรงขน (Grooming) และการตดขนสนข (Clipping) สนข

1. การอาบนา (Bathing) และการเชดลางขน (Washing) สนข เมอสนขมกลนตว ขนสกปรก เจาของมกจะอาบนาใหสนข ทงทไมจาเปน การอาบนาบอยๆ จะกาจดนามนตามธรรมชาตทหลอเลยงขน ทาใหขนแหงและหยาบ มความตานทานตอเชอโรคลดลง ควรอาบนาสนขในกรณจาเปน หากสนขมกลน ขนสกปรกเปอนโคลน ส ควรลางออก นอกจากสกปรกเปรอะเปอนมากๆ จงจะอาบนาให โดยปกตสนขไมชอบการอาบนา นอกจากอากาศรอนมากสนขจะไปแชนาเปนครงคราว ปกตสนขมกลนเฉพาะตว ดงนนเมออาบนาเสรจใหมๆ สนขจะพยายามเกลอกกลงตวกบสนามหญา หรอสงรอบๆ ตว เพอใหมกลนเหมอนเดม

สขอนามยสาหรบสนข ๑๖๕

1.1 การอาบนาสนข (Bathing) การอาบนาสนขทาเพอชาระลางสงสกปรก (รปท 12.1) หรอเพอกาจด

ปาราสตภายนอกทผวหนง ในการอาบนาควรใชสบหรอแชมพสาหรบสนข ซงบางชนดมฤทธกาจดหมดเหบไดดวย การใชแชมพสระผมคนจะทาใหผวหนงเกดการระคายเคองอกเสบได เพราะ pH ไมเหมาะสมอาจใชสบหรอแชมพสระผมเดก (Baby soap หรอ Baby shampoo) ได ควรหลกเลยงผลตภณฑทผสม phenols นอกจากสบหรอแชมพแลวอปกรณอนๆ ทใชในการอาบนา ไดแก นาอน แปรงขนออน ผาขนหนเชดตว

รปท 12.1 แสดงการอาบนาสนข

ในการอาบนาสนขควรเลอกวนเวลาทอากาศอน สถานทไมมลมโกรก นาทใชควรมอณหภมประมาณ 350C ไมควรอาบนาลกสนขทอายตากวา 2 เดอน ขณะอาบนาสนขตองระวงอยาใหนาสบหรอแชมพเขาตาจะทาใหเยอเมอกตา

การจดการดแลสนข ๑๖๖

อกเสบ หากเลอกไดใชแชมพออน (mild shampoo) หรอแชมพสาหรบลกสนข (puppy shampoo) อาบในสวนหว เพอลดการระคายเคองตา ขณะอาบนาลางบรเวณสวนหวตองระวงนาเขาตาและรห ในทางปฏบตควรอาบนาสวนของลาตวใหเสรจสนกอน แลวจงอาบสวนหวเปนขนตอนสดทาย เพอปองกนนาเขาชองรหควรใชสาลปดรห และเอาออกเมออาบนาเสรจแลว ควรอาบนาสนขอยางตอเนอง ไมหยดระหวางการอาบเนองจากสนขจะสลดขน เพราะคดวาอาบเสรจแลว ตองลางสบหรอแชมพออกใหหมดกอนแลวจงจะเชดตว โดยตองใชผาขนหนผนใหญพอทจะหอหมและเชดขน เมออาบนาเสรจแลว เชดขน และผวหนงใหแหงดวยผาขนหน หากอากาศหนาวเยนอาจใชเครองเปาลมอนชวยขจดความชนดวย การเชดตวใหแหงหลงอาบนาจะชวยปองกนไมใหสนขหนาวสน ซงอาจทาใหสนขปวยหรอเปนไขหวด และอาจลกลามเปนปอดอกเสบได หลงจากนนใหผกสนขไวกอนจนกวาจะแนใจวาขนแหงดแลวจงปลอย เพอปองกนไมใหสนขไปกลงตวกบพนสกปรก

1.2 การเชดลางขนสนข (washing) การเชดลางขนสนขเฉพาะสวนทสกปรกจะทาไดบอยกวาการอาบนา

มกทาในกรณทสนขสกปรกเฉพาะบางสวนของรางกาย เชน สวนขา และเทาสกปรกเมอไปเดนในทแฉะทาใหเปอนโคลน หรอสตดขนเปนหยอมๆ ซงไมจาเปนตองอาบนาทงตว

การลางขนสนขในกรณสนขไปยาโคลน ใหใชนาอนสะอาดลางเฉพาะสวนทเปอน และใชผาหรอแปรงขนออนถแลวลางออก อาจใชนาสบชวยลางกได ถาขนเปอนนามนหรอนามนเครองใหใชนามนพชราดแลวลางออกหลายๆ ครง หลงจากนนลางออกตามดวยนาสบอน เสรจแลวใชนาสะอาดลางครงสดทายเชดใหแหง อาจใชเครองเปาผมชวยเปาใหแหง กรณคราบนามนเครอง

สขอนามยสาหรบสนข ๑๖๗

ตดแนนควรใชนามะเขอเทศถแลวลางซาดวยนาสบอนๆ หากไมหลดออกใหใชนายาแอมโมเนยจางๆ ลางออก

2. การแปรงขน (grooming) และการตดขน (Clipping) สนข 2.1 การแปรงขนสนข (grooming) grooming หมายถงการตกแตงดแลขนใหสะอาดเรยบรอยเพอสขภาพด

ของผวหนงและขนสนข การแปรงขนควรทาทกวนโดยเฉพาะในสนขพนธขนยาว อปกรณทใชในการแปรงขน ไดแก แปรง หรอหวซถ และหาง หวโลหะจะเหมาะกวาเพราะใชไดทน ทาความสะอาดไดด กรรไกรตดขน กรรไกรซอยขน ปตตาเลยน (รปท 12.2)

รปท 12.2 แสดงเครองมอทใชในการแปรงและตดขนสนข

ขนตอนในการแปรงขน มดงน 1. ขนแรกสารวจทวๆ ไป วามสงแปลกปลอมเกาะตดขน ดนโคลนหร

อสตดหรอไม ขนเกาะกนยงเหยง (matted haired) หรอเปนปมหรอไม ควรใช

การจดการดแลสนข ๑๖๘

หวซหางสางทวๆ ไปเพอตรวจด หากขนพนกนเปนปม หรอมเมดหญาใหแกะออก ถาแกะไมออกใหตดขนสวนนนทงเลย ในสนขขนยาวหยกบางพนธ เชน พเดล กอนอาบนาตองตดขนทพนกนทงกอนและแปรงขน หากอาบนากอนจะแยกขนออกไดยาก

2. การแยกขนทพนและการตดขนทเปนปมออกตองกระทาดวยความนมนวล อยาใหสนขตนตกใจ หรอทาใหเจบ เพราะสนขจะจดจาฝงใจในการตดขนครงตอไป สนขจะไมยอมและตอตาน

3. เมอตดขนทเกาะกนออกแลว การแปรงขนครงแรกควรใชแปรงซหางแปรงใหทวกอน หลงจากนนจงเปลยนมาใชแปรงซถ เวลาแปรงกดหวลกใหถงผวหนง และลากหวไปในทศทางเดยวกบการชของขน สนขทขนหลดรวงจะมเศษขนเกาะตดออกมากบซแปรง ใหเอาออกทงเปนระยะๆ กอนจะเรมแปรงใหม การแปรงขนจงเปนการกาจดขนทหลดลวงทงไป และเปนการลดอาการคนและกาจดขนทพนกน

การแปรงขนเปนประจานอกจากจะชวยกาจดขนทหลดรวงออกไปแลว จะชวยกระตนผวหนงใหเลอดไหลเวยนนาสารอาหารมาเลยง และกาจดของเสยทงไป ทาใหสขภาพผวหนงและขนด รวมทงเปนการชวยตรวจเชความปาราสตภายนอก เชน เหบ หมด เหา ไร หรอไม หากพบจะไดจดการกาจดกอนทจะแพรออกไปมากมาย นอกจากนการแปรงขนเปนประจาจะชวยสงเสรมความสมพนธระหวางสนขและเจาของดวย (รปท 12.3)

สขอนามยสาหรบสนข ๑๖๙

รปท 12.3 แสดงการแปรงขนสนข

การจดการดแลสนข 170

2.2 การตดขนสนข (Clipping) การตดขนสนขควรเรมทาเมอสนขอายได 3 เดอน เพอใหคนเคยกบ

เสยงปตตาเลยนไฟฟา (electrical clipper) และคนเคยกบความสนสะเทอนในขณะใชปตตาเลยนตดขน การตดขนสนขบางครงขนกบฤดกาล เชน ฤดรอนจะมการตดขนมากขน การตดขนบางตาแหนงของรางกายเปนสงจาเปน เชน การตดขนทหและชองรหจะชวยลดการตดเชอในห และพวกปรสตในห การตดขนบรเวณระหวางนว ซงเปนบรเวณทมตอมเหงอ (eccrine sweat gland) ทาใหเปนทอยของพวกปาราสต นอกจากนขนบรเวณรอบทวาร (anus) ควรตดทง เพราะกรณสนขทองเสยอจจาระจะเปรอะเปอนขนบรเวณน ทาใหมแมลงวนมาเกาะกอความราคาญ สงกลนและแพรเชอได

ในสนขบางพนธ เชน พเดล ซงขนไมหลดรวงจะตองตดขนสมาเสมออยางนอยทก 2 เดอน มฉะนนขนจะพนกนเปนปมกอน การตดขนสนขใหเปนทรงสวยงามมกขนกบความพอใจของเจาของ ทรงทนยมกนในลกสนขพเดล คอ ทรง Puppy ซงเลยนแบบมาจากการตดขนลกแกะนนเอง นอกจากนกมทรง Continental และทรง Lion หรอทรง English saddle (รปท 12.4)

Puppy Continental Lion หรอ English saddle

รปท 12.4 แสดงทรงขนสนขแบบตางๆ

สขอนามยสาหรบสนข 171

สาหรบการเสรมสวยสนขมกประกอบดวยการอาบนา และตดแตงยอมสขน และแตงเลบ ซงสถานเสรมสวยสนข (dog parlor) จะใหบรการเพออานวยความสะดวกแกเจาของสนข แตอตราคาบรการกสงมาก (รปท 12.5) เพอเปนการประหยดเจาของควรฝกทาใหสนขดวยตนเอง เมอทาบอยๆ กจะคนเคยและชานาญ ไมจาเปนตองไปเสยคาบรการทคอนขางแพง แตหากไมมเวลาและไมมปญหาเรองคาใชจาย กควรเลอกสถานเสรมสวยทเนนเรองความสะอาดและเครองมอปลอดเชอ เพราะสถานเสรมสวยสนขอาจเปนแหลงแพรเชอโรคคอปาราสตภายนอก การตดแตงขนสนขมอปกรณหลกทใช คอ กรรไกร และปตตาเลยนไฟฟา แปรงแบบตางๆ

รปท 12.5 แสดงการตดแตงขนสนขในสถานบรการเสรมสวยสนข

การจดการดแลสนข 172

การดแลสขภาพปากและฟน

สนขมฟน 42 ซ ฟนตด (incisors) อยดานหนาสดของปากม 12 ซ บน 6 ซ ลาง 6 ซ ฟนชนดนทาหนาทตดและฉกอาหาร ฟนถดเขาไปเปนเขยว (canines) บน 2 ซ ลาง 2 ซ มลกษณะแหลมคมทาหนาทกดเพอฆาหรอจบเหยอ ถดจากเขยวจะเปนฟนบดทาหนาทเคยวบดอาหารม 2 ชนด ชนดแรกคอ premolar ม 16 ซ บน 8 ซ ลาง 8 ซ สวนชนดหลงเรยกวา molar ซงอยในสดม 10 ซ ดานบน 4ซ ดานลาง 6 ซ ทาหนาทบดอาหารทมขนาดใหญ (รปท 12.6) ในสนขทมหนายาวปากแคบฟนตดจะเกยกน สวนสนขทมหนาสนปากกวางฟนตดจะเรยงหางๆ กน

ขากรรไกรและฟนบน ขากรรไกรและฟนลาง

รปท 12.6 แสดงฟนประเภทตางๆ ทงฟนบนและฟนลางของสนข

ปญหาสขภาพปากและฟนในสนขมกเกดจากหนปนทาใหเหงอกอกเสบ หนปนเกดจากการกนอาหารทาใหเกดคราบอาหารเกาะทฟน (Plaque) หากไมกาจดออก เชน แปรงฟน ขดหรอขดออก คราบนกจะแขงตว นานเขาเกดเปนหนปน หากไมกาจดหนปนจะทาใหเกดการอกเสบของเหงอก (gingivitis) มกลนปากเหมน เหงอกหดตว ฟนโยก อาจตดเชอหนอง สนขจะเบออาหาร

สขอนามยสาหรบสนข 173

ปญหาเหงอกอกเสบจากหนปนนสามารถปองกนได หากเจาของสนขรกษาความสะอาดในชองปากใหสนขอยางสมาเสมอ

ในขณะทฟนของลกสนขกาลงพฒนานน โดยสญชาตญาณสนขทเจรญวยจะขบเคยวสงของเพอบรหารกราม นวดเหงอก และทาความสะอาดฟน และเปนการระบายความเครยดของสนขเปนครงคราว สนขตองมวสดทมความหนดไวสาหรบขบเคยวเพอเหนยวนาใหฟนแททอยใตฟนนานมเจรญเตบโต และชวยใหฟนนานมหลดรวงตามเวลาอนควร เพอใหฟนแทเจรญผานเหงอกขนมาทดแทน สงของทใหลกสนขกดแทะจะตองไมแตกหกและตองเปนของทสามารถยอยได การใหลกสนขแทะกระดกอาจไปทมแทงทางเดนอาหารได ควรหาของขบเคยวสาเรจรป เชน กระดกททาจากหนงเพอใหสนขเคยวไดอยางปลอดภย (รปท 12.7)

รปท 12.7 แสดงกระดกสาเรจรปสาหรบสนข

การดแลรกษาฟนสนข

การดแลรกษาฟนสนขจะตองเรมตงแตสนขยงเปนลกสนขอย ในขณะทฟนลกสนขกาลงพฒนา และสนขในวยนเพงเรยนรสงใหมๆ จะยอมรบการฝกไดด

การจดการดแลสนข 174

1. การฝกแปรงฟนใหลกสนข วธเรมตนในลกสนข ใหถปากและฟนลกสนขสก 2-3วน เพอใหเกดความเคยชน แลวบบยาสฟนสาหรบสนขเพยงเลกนอยลงไปทนวมอใชถ เมอสนขคนเคยแลวจงคอยเปลยนเปนแปรงสฟนขนออนแปรงฟนและเหงอกเบาๆ การแปรงเปนวงกลมจะใหผลด แตการแปรงไป-กลบจะแปรงงายกวา (รปท 12.8) ควรแปรงฟนสนขวนละครง ในสนขใหญยงจาเปนตองแปรงฟน เพราะมแนวโนมจะเกด plaque ไดมากกวา ยาสฟนทใชควรเปนยาสฟนสาหรบสนข ในกรณทแมจะพยายามฝกแลวแตไมไดผล อาจตองใชเยลสาหรบทาความสะอาดฟนทมสวนผสมของ Zinc ascorbate ปายฟนแทนจะชวยกาจด plaque และคราบหนปนได

2. อาหารทใหสนขกนมบทบาทในการดแลรกษาฟนและปองกนโรคเหงอก ในการศกษาพบวาอาหารทออนนมกอใหเกดโรคฟน พบวาการใหสนขขบเคยวกระดกทาจากหนงสตวมผลชวยกาจดคราบหนปน

3. ควรนาสนขไปใหสตวแพทยตรวจฟนและสขภาพชองปากเปนระยะๆ

รปท 12.8 แสดงแปรงสฟนสาหรบสนขและวธแปรงฟนสนข

สขอนามยสาหรบสนข 175

การดแลสขภาพตา

สนขทมสขภาพดควรมดวงตาสดใสไมมขตาหรอรอยคราบนาตา กระจกตาใสไมขนมว การเชดขตาและทาความสะอาดรอบตาภายนอกควรใชสาลหรอผานมชบนาอน เชดถขตาหรอคราบนาตาออก (รปท 12.9) หากมการระคายเคองตาใหใชนายาลางตา (boric acid solution) ลางตา ในสนขทลกตาโปนออกมา และขนยาว มกมปญหาเศษขนหรอขนตามวนเขาไปแทงกระจกตาหรอเยอเมอกจนเกดความระคายเคอง นาตาไหล ตองคอยตรวจดและลางออก ในสนขบางตวจะพบวาขนบรเวณรอบตาสกปรกเพราะมขตาเกาะแหงกรง เนองจากนาตาไหลอยเสมอ นาตาทไหลออกมาจะชวยชะลางฝ นและสงแปลกปลอม ควรเชดลางบรเวณรอบตาทกวน จะชวยลดความสกปรกซงเปนสาเหตของการตดเชอททาใหเกดตาอกเสบ ในกรณทพบวาสนขมนาตาไหล และเยอเมอกอกเสบแดงควรพาสนขไปพบสตวแพทยเพอตรวจรกษา

รปท 12.9 แสดงการเชดตาและทาความสะอาดรอบตาสนข

การจดการดแลสนข 176

การดแลสขภาพห

ในการดแลสขภาพหตองตรวจดหและชองรหดวย หสนขมขนในรหมากควรตดเลมขนในชองรหและบนแผนใบหดานในออกเสมอๆ หมขหซงมไขมนและของเสยขบออกมาเปนประจาควรทาความสะอาดหสนขอยางนอยเดอนละ 1 ครง โดยใช cotton swab หรอผานมชบ mineral oil หรอ alcohol เชดบรเวณใบหดานใน และชองหเฉพาะสวนทมองเหน (รปท 12.10) การใชแทงวตถทแหลมและแขงทมในรหอาจเกดอนตรายไดเมอสนขดน ในสนขพนธหยาวใบหจะหอยปรกลงมาปดรหขดขวางทางระบายอากาศ ทาใหเกดการหมกหมมของสงสกปรกและเปนทอาศยของเหบและไรห กอความราคาญใหสนขและเกดหอกเสบไดงาย ตองหมนตรวจและกาจดเศษขนออกจากชองรห สารวจดวามไรหหรอไมถาพบตองกาจดโดยใชนายาหรอแปงฝ นฆาไรโดยเฉพาะ

รปท 12.10 แสดงการเชดใบหดานในและชองรหสนข

สขอนามยสาหรบสนข 177

การดแลสขภาพเทาและเลบ

สนขทเลยงนอกบานและวงบนพนซเมนตหรอพนดนเปนประจาจะมการสกกรอนของเลบเพราะเลบถกฝนและขดตามธรรมชาต อาจไมจาเปนตองตดเลบให แตสนขทเลยงในบานทพนเปนมนหรอปพรมมกจะมเลบยาว คม เมอสนขตะกยอาจเกดแผลหรอรอยขดขวนได จงควรตดเลบใหสนหรอเลมใหยาวพอดอยเสมอ

การตดเลบควรใชทตดเลบ (clipper) ทคมหากทตดเลบทอจะทาใหเลบแตกหรอหกไดทาใหสนขเจบ และไมควรใชทตดเลบทปลายแหลมเพราะอาจพลาดไปทมแทงสนขใหเปนอนตรายไดหากสนขดนระหวางตดเลบ วธการตดเลบตองไมตดใหสนเกนไป เพราะทาใหเลอดออกได เนองจากเลบสนขจะมเสนเลอดมาเลยงทฐานหรอโคนเลบ ควรตดเปนแนวประมาณใหหางจากตาแหนงของเงาสชมพในเลบราว 3 มลลเมตร เพอไมใหถกปลายเสนประสาทและเสนเลอดทมาเลยงเลบ (รปท 12.11) การตดเลบควรตดหลงอาบนาเสรจ เพราะจะทาใหเลบออนนมตดงาย สาหรบ dew claw หรอเลบทโคงงอซงอยทดานในของขาตรงระดบขอขาจะตองคอยตรวจดเสมอเพราะหากลมตดจะงอเขาทมแทงเนอได

ควรตรวจองเทาสนขสมาเสมอ และควรตดเลมขนระหวางเทาออกดวย ซงควรทาดวยความระมดระวงและนมนวล (รปท 12.11) เพราะหากสนขตนกลวหรอไดรบบาดเจบ สนขจะตอตานการตดขนหรอเลบในครงตอไป หากฝาเทาแตกควรทาดวยขผง ถามแผลอกเสบมากควรนาสนขไปพบสตวแพทยเพอตรวจรกษาตอไป

การจดการดแลสนข 178

รปท 12.11 แสดงการดแลสขภาพเทาและเลบสนข A. แสดงตาแหนงสาหรบตดเลบสนข และเครองมอตดเลบ B. แสดงวธตดขนระหวางนวโดยกรรไกรและการตดเลบสนข C. แสดงการตดขนระหวางนวโดยปตตาเลยน

A

B

C