1

บทบาทของตลาดแรงงานกบความสามารถในการแขงขนของไทย

ดลกะ ลทธพพฒน* และ ฐตมา ชเชด,1

บทความน าเสนอในงานสมมนาวชาการธนาคารแหงประเทศไทยประจ าป 2556

19 กนยายน 2556

บทคดยอ

บทความนศกษาบทบาทของตลาดแรงงานไทยในการเคลอนยายแรงงานระหวางภาคเศรษฐกจหลกและการ

ก าหนดโครงสรางอตราคาจาง เพอทจะท าความเขาใจถงสงทซอนเรนอยในตลาดแรงงานไทยในชวงทผานมา นนคอ

(1) อตราการวางงานทยอยลดลงมาอยในระดบต า ทงทผลส ารวจความเหนผประกอบการของหลายสถาบนตางชพองกนวา

ธรกจเผชญปญหาขาดแคลนแรงงานทงในดานปรมาณและทกษะความช านาญทตรงตามความตองการ (skill mismatch)

และ (2) อตราคาจางทแทจรงตามกลมการศกษาไมไดปรบเพมขน ทงทตลาดแรงงานไทยคอนขางตงตว งานวจยนได

ท าการศกษาเชงประจกษจากขอมลทงระดบมหภาคและจลภาคเพอทจะสะทอนถงปญหาเชงโครงสรางของตลาดแรงงาน

ไทยในปจจบนและเสนอแนะนยเชงนโยบาย เพอเปนแนวทางในการเพมประสทธภาพของตลาดแรงงานไทยและยกระดบ

ความสามารถในการแขงขนของประเทศในอนาคต

ค าส าคญ: ตลาดแรงงานไทย ประสทธภาพตลาดแรงงาน ผลตภาพแรงงาน การเคลอนยายแรงงาน องคประกอบโครงสราง

คาจาง แรงงานนอกระบบ ความสามารถในการแขงขน

1 คณะผจดท าขอขอบคณ ดร.รง มลลกะมาส และ ดร.ปต ดษยทต ส าหรบค าแนะน าและขอคดเหนทเปนประโยชนในการ ศกษา รวมถงขอ

วจารณจาก รศ.ดร.วรเวศม สวรรณระดา และ ผศ.ดร.เกยรตอนนต ลวนแกว ผวจารณบทความในงานสมมนาวชาการธนาคารแหงประเทศ

ไทยประจ าป 2556 ตลอดจนขอคดเหนทเปนประโยชนจากคณะผบรหารและพนกงานในสายนโยบายการเงน ธนาคารแหงประเทศไทยในงาน

สมมนาขนเตรยมการ ความคดเหนทงหมดทน าเสนอในบทความนเปนความเหนสวนตวของผวจย มไดมสวนเกยวของกบหนวยงานตนสงกด

ของผวจยแตอยางใด หากมขอผดพลาดประการใดในบทความ ทางคณะผวจยขอรบไว ณ ทน

อเมลตดตอ: dlathapipat@worldbank.org; thitimac@bot.or.th * นกเศรษฐศาสตรดานการพฒนาทรพยากรมนษย ธนาคารโลก นกเศรษฐศาสตรอาวโส สายนโยบายการเงน ธนาคารแหงประเทศไทย

2

1. บทน า

ความมประสทธภาพของตลาดแรงงานนบเปนปจจยหนงทส าคญส าหรบประเทศทตองการยกระดบประสทธภาพ

และความสามารถในการแขงขน นอกเหนอไปจากการพฒนาใหก าลงแรงงานมการศกษาและมทกษะในระดบสง ทงน

Global Competitiveness Report ป 2013-2014 ทจดท าขนโดย World Economic Forum ไดชวา ประเทศไทยไดรบการ

จดอนดบใหอยท 64 จาก 148 ประเทศในดานประสทธภาพของตลาดแรงงาน ซงมการพจารณาทงแงมมของความยดหยน

ของตลาดแรงงานและประสทธภาพในการใชแรงงาน โดยอนดบของไทยแยลงมากจากทเคยอยในล าดบท 24 ชวงป 2010-

2011 และแยลงเมอเทยบกบประเทศอนในภมภาคทมรายไดตอหวสงกวา เชน สงคโปรและมาเลเซย

ทงน World Economic Forum ไดนยาม “ตลาดแรงงานทมประสทธภาพ” วาเปน (i) ตลาดแรงงานทมความ

ยดหยนและเออใหมการเคลอนยายแรงงานจากทหนงไปอกทหนงไดสะดวกรวดเรวและมตนทนไมมาก อาจท าใหคาจางผน

ผวนบางแตไมไดมผลกระทบมากนกในภาพรวม (ii) ตลาดแรงงานสามารถจดสรรใหแรงงานไดท างานในทซงจะท า

ประโยชนสงสดตอเศรษฐกจได และ (iii) ตลาดแรงงานใหคาตอบแทนทเหมาะสมแกแรงงาน ชวยจงใจใหแรงงานท างาน

อยางเตมศกยภาพ ดงนนการเพมประสทธภาพของตลาดแรงงานจงนบเปนสงส าคญในการยกระดบการพฒนาประเทศและ

สามารถชวยใหประเทศเตบโตไดอยางรวดเรว

ทผานมางานศกษาเกยวกบประสทธภาพของตลาดแรงงานไทยยงมไมมากนก สวนใหญจะมงศกษาอปทานและ

อปสงคแรงงานทกอใหเกดอปสรรคตอความสามารถในการแขงขน [เชน สมาลและคณะ (2554)] ผลตอบแทนทางการศกษา

[เชน Chalamwong and Amornthum (2544) Punyasavatsut (2010), Warunsiri and McNown (2010)] การปฏรป

การศกษา [เชน ดลกะ (2554) นพนธและคณะ (2554) อมมารและคณะ (2554)] การสะสมทนมนษย [เชน Ahuja et al

(2554) Kraipornsak (2009), Lee and Francisco (2010) Jimenez et al 2012)] การเปลยนแปลงโครงสรางประชากร

[เชน Chandoevwit and Chawla (2011)] บทบาทของแรงงานตางดาว [เชน สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

(2550, 2555), Lathapipat (2010a), Pholphirul et al (2010), Vasuprasart (2010)] และขอจ ากดในการจางงานของธรกจ

[เชน ธนาคารแหงประเทศไทย (2555), เสาวณและกรวทย (2555), World Bank (2006), , Economist Intelligence Unit

(2012)]

นอกจากนยงมงานศกษาทใหความส าคญกบการวเคราะหผลตภาพแรงงานและการพฒนาตลาดแรงงานไทยอย

บาง เชน Chuenchoksan and Nakornthab (2008) และ Asian Development Bank (2013) แตประเดนเรอง

3

ประสทธภาพของตลาดแรงงานไทยยงเปนหวขอทมการศกษาเชงประจกษไมมากนก โดยเฉพาะในระยะหลงท

ตลาดแรงงานไทยไดสงสญญาณบางประการถงสงทซอนเรนอย2 ผลส ารวจผประกอบการทจดท าขนโดยหลายสถาบนชวา

การขาดแคลนแรงงานทงในเชงปรมาณและคณภาพก าลงเปนขอจ ากดทส าคญในการด าเนนธรกจ แตความไมสมดลในอป

สงคและอปทานแรงงานทเหนกลบดเหมอนวาจะไมสงผลกระทบตอภาพรวมตลาดแรงงานไทยเทาใดนก อตราการวางงาน

ยงคงทยอยปรบลดลงและสภาวะตงตวของตลาดแรงงานเชนนกลบไมมผลกดดนตออตราคาจาง

บทความนมวตถประสงคเพอเสรมองคความรของตลาดแรงงานไทย โดยเนนทประสทธภาพการท างานของ

ตลาดแรงงานใน 2 หนาทหลก คอ การเคลอนยายแรงงานในเชงโครงสราง (structural transformation) และการก าหนด

อตราคาจาง (wage determination) เพอท าความเขาใจถงสงทซอนเรนอยเบองหลงภาพรวมตลาดแรงงานไทยในชวงทผาน

มา ซงมอตราการวางงานคอนขางต าสะทอนความตงตวของตลาดแรงงานไทย แตอตราคาจางทแทจรงกลบไมปรบเพม

งานวจยนพบวา ในชวงราว 1 ทศวรรษกอนวกฤตเศรษฐกจป 1997 นน ตลาดแรงงานไทยมการเปลยนแปลงเชง

โครงสรางอยางชดเจนในลกษณะทชวยเรงการเตบโตทางเศรษฐกจ (growth-enhancing structural transformation)

ลกษณะการเปลยนแปลงเชงโครงสรางของตลาดแรงงานเชนนชวยสนบสนนการเตบโตของผลตภาพแรงงานและการ

ขยายตวทางเศรษฐกจใหอยในอตราสง อตราคาจางทแทจรงเพมขนมากในชวงเวลานน ตอมาในชวงหลงวกฤตป 1997 การ

เปลยนแปลงเชงโครงสรางในลกษณะดงกลาวนไดชะลอลงไป ทงทตลอดชวง 15 ปทผานมานนก าลงแรงงานไทยม

การศกษาดขน โดยเฉพาะอยางยงในชวง 5 ปทผานมา (ป 2006-2011) ทเกดการไหลออกสทธของแรงงานจาก

ภาคอตสาหกรรม ซงสะทอนการเคลอนยายแรงงานออกจากภาคการผลตทมมลคาเพมสงไปท างานในกจกรรมการผลตทม

มลคาเพมต ากวา ลกษณะการเคลอนยายแรงงานทผดรปแบบไป (labor misallocation) เชนนมสวนท าใหผลตภาพแรงงาน

ในชวงนชะลอลงไปอยท 5.2% เทานน

นอกจากนการศกษาพบวา ตลาดแรงงานไทยมความยดหยนสงชวยลดผลกระทบจากแรงกระแทกภายนอกไดด

ผานภาคเกษตรกรรมและภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการหรอเศรษฐกจนอกระบบ (informal sector) ขนาดใหญ แตเพยงแค

มคณสมบตน เรายงไมอาจกลาวไดวาตลาดแรงงานไทยมประสทธภาพเพราะยงไมสามารถจดสรรแรงงานใหไดท างานใน

กจกรรมทสรางผลตภาพสงสดตามศกยภาพทมได นอกจากนกลไกการปรบคาจางของตลาดแรงงานกยงไมสามารถปรบตว 2 ดเพมเตม ธนาคารแหงประเทศไทย (2555), ส านกงานสถตแหงชาต (2551), ยงยทธและคณะ (2554 หนา 41), นพนธและคณะ (2554 หนา

26), World Bank (2004, 2007), Vasuprasart (2010 p. 8)

4

เพอแกปญหาการเคลอนยายของแรงงานทผดรปแบบไปไดดนก เราไดวเคราะหความบกพรองของประสทธภาพ

ตลาดแรงงานไทยดงกลาววามสาเหตมาจาก 4 ปจจยไดแก ความไมเพยงพอของการสรางงานในภาคการผลตทมมลคาเพม

สง คณภาพการศกษาทแยลงและการวางแผนผลตก าลงคนทไมมประสทธผล อ านาจตอรองคาจางของลกจางทมนอย และ

ทศนคตแรงงานไทยทหนมาท างานในภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการมากขน

ปจจยทงสนอยเบองหลง 2 อาการทเกดขนในภาพรวมตลาดแรงงานในชวงทผานมา นนคอ อตราการวางงานและ

อตราคาจางทแทจรงลดต าลง สภาวะดงกลาวนก าลงสงสญญาณวาตลาดแรงงานไทยก าลงเผชญปญหาเชงโครงสรางทผวาง

นโยบายควรใหความสนใจ อยางไรกด แมการมตลาดแรงงานทมประสทธภาพอยางสมบรณอาจเปนไดเพยงสงทอยในอดม

คตของผวางนโยบาย แตความรความเขาใจถงปจจยทมสวนท าใหประสทธภาพในตลาดแรงงานถดถอยและการพจารณา

แนวทางแกไขจะสามารถชวยใหประเทศไทยพฒนาตอไปไดอยางยงยนในระยะยาว

งานวจยนแบงเปน 4 บท ในบทท 2 วเคราะหลกษณะการเคลอนยายแรงงานและวดผลเชงปรมาณของรปแบบการ

เคลอนยายแรงงานทเออตอการเตบโตของผลตภาพแรงงานและการเตบโตของเศรษฐกจไทย สวนในบทท 3 ศกษาการ

ก าหนดโครงสรางอตราคาจางของไทย และบทท 4 วเคราะหปญหาเชงโครงสรางของตลาดแรงงานไทยและนยเชงนโยบาย

2. การเปลยนแปลงเชงโครงสรางของการเคลอนยายแรงงานไทย

บทนศกษาการเคลอนยายแรงงานระหวาง 2 ภาคเศรษฐกจในภาพกวาง โดยในสวนแรกจะเรมจากการ

เคลอนยายแรงงานระหวางภาคเกษตรและภาคนอกเกษตร ซงสวนใหญจะเกยวของกบแรงงานทมการศกษาไมสงนก ตอมา

ในสวนท 2 จะขยายกรอบการวเคราะหไปยงการเคลอนยายแรงงานระหวางภาคเศรษฐกจทเปนทางการและภาคทไมเปน

ทางการ ซงจะครอบคลมถงการเคลอนยายของแรงงานทมส าเรจการศกษาในระดบสงดวย

5

2.1 การเคลอนยายแรงงานระหวางในและนอกภาคเกษตร

ภาพรวม

ในสวนแรกนจะศกษาถงลกษณะการเปลยนแปลงเชงโครงสรางของการเคลอนยายแรงงานในประเทศไทยและ

ความเรว (speed) ของการเปลยนแปลงดงกลาวทเกดขนในแตละชวงเวลาระหวางป 1986 – 2011 โดยการวเคราะหจะเรม

จากลกษณะภาคการผลตของเศรษฐกจไทย รปแบบการเปลยนแปลงของผลตภาพแรงงาน และรปแบบการเปลยนแปลงเชง

โครงสรางของการเคลอนยายแรงงาน

ตาราง 1.1-1.4 แสดงสดสวนชวโมงท างานของแรงงาน สดสวนผลผลต ผลตภาพแรงงาน (วดในรปของผลผลตตอ

ชวโมงท างาน) และความเขมขนในการใชปจจยทน (capital deepending หรอสดสวนการใชทนตอแรงงาน) จ าแนกตาม 3

ภาคเศรษฐกจหลก ซงพบวาแรงงานในภาคเกษตรมบทบาททส าคญยงตอเศรษฐกจไทยในป 1986 โดย 68% ของจ านวน

ชวโมงท างานทงหมดถกใชไปในการผลตภาคเกษตร สดสวนชวโมงการท างานในภาคบรการมความส าคญรองลงมา

สดสวนการใชแรงงานในภาคอตสาหกรรมมเพยง 10% เทานน แตถาพจารณาในแงของผลผลตมวลรวมแลว ภาพทเหน

แตกตางออกไปเพราะผลผลตภาคเกษตรมเพยง 13% ของผลผลตรวม ในขณะทผลผลตจากภาคอตสาหกรรมและภาค

บรการมสดสวนสงกวามากท 30% และ 56% ตามล าดบ สะทอนใหเหนวาผลตภาพของแรงงานในภาคเกษตรอยในระดบต า

ตอมาเมอพจารณาถงความเรวของการพฒนาเศรษฐกจไทยในชวงเวลาดงกลาวกใหภาพทไมตางไปนก จาก

ตาราง 2.1-2.4 ซงแสดงใหเหนพลวตรการเปลยนแปลงเชงโครงสรางของเศรษฐกจไทย พบวา ในชวงป 1986-1991 ซงเปน

ชวงทเศรษฐกจไทยเตบโตไดดนน ผลตภาพแรงงานไทยเพมขนมากถง 44% ทงนเพราะ (1) ผลตภาพแรงงานภายในแตละ

ภาคการผลตเองสงขนมาก และ (2) มการเคลอนยายปจจยแรงงาน ทน และทรพยากรอนๆ ไปใชในกจกรรมทใหผลตภาพ

สงขน จงมความเปนไปไดวาความแตกตางของผลตภาพระหวางภาคเกษตรกบภาคนอกเกษตร และการขยายโอกาสการ

ท างานในภาคนอกเกษตรเปนสงจงใจใหเกดการเคลอนยายแรงงานออกจากภาคเกษตร จากตาราง 2.4 ชวา การลงทน

เตบโตสงมากในชวงเวลานนตามขอมลการสะสมทนทเพมขนถง 67% โดยภาคอตสาหกรรมมการสะสมทนเพมขนเกอบ

เทาตวภายในชวง 5 ปน และมการใชแรงงานมากขนถง 50%

แมในอก 5 ปตอมา (ป 1991-1996) ประเทศไทยยงสามารถรกษาอตราการเตบโตของการลงทนและลกษณะการ

เปลยนแปลงเชงโครงสรางของการเคลอนยายแรงงานเชนนไดอย การสะสมทนในภาพรวมยงคงเพมขนอยางตอเนองถง

6

73% แตสดสวนชวโมงท างานของแรงงานในภาคเกษตรลดลงถง 18% ในชวงเวลาน ภาคอตสาหกรรมเปนภาคการผลต

ส าคญทมการลงทนเพมขนมาก การสะสมทนเพมขนถง 90% และจากตาราง 2.2 และ 2.3 ชวาความเขมขนในการใชปจจย

ทนและสดสวนชวโมงท างานในภาคอตสาหกรรมเพมขนถง 36% ขณะทภาคเกษตรเองกมความเขมขนในการใชปจจยทน

สงถง 72% การสะสมทนภายในภาคเองกสงขนถง 45% แตมการใชแรงงานลดลงไปมาก ผลตภาพแรงงานภาคเกษตรจง

เพมขนถง 44% ซงสงกวาผลตภาพแรงงานในภาพรวมทโต 43% ในชวง 5 ปน

ตาราง 1 โครงสรางเศรษฐกจไทย

ตาราง 1.1 สดสวนชวโมงท างานของแรงงาน 1986 1991 1996 2001 2006 2011

ภาคเกษตร 68% 61% 50% 43% 37% 36%

ภาคอตสาหกรรม 10% 15% 20% 20% 23% 21%

ภาคบรการ 22% 25% 30% 37% 40% 42%

ตาราง 1.2 สดสวนผลผลต 1986 1991 1996 2001 2006 2011

ภาคเกษตร 13% 10% 8% 9% 8% 8%

ภาคอตสาหกรรม 30% 36% 38% 36% 38% 38%

ภาคบรการ 56% 54% 54% 54% 54% 55%

ตาราง 1.3 ผลตภาพแรงงาน (บาทตอชวโมง) ณ ราคาป 2002 1986 1991 1996 2001 2006 2011

ภาคเกษตร 6.09 7.18 10.32 14.43 18.35 18.89

ภาคอตสาหกรรม 96.91 111.43 123.69 125.16 145.61 159.85

ภาคบรการ 78.07 98.78 113.17 98.15 114.33 115.82

ภาพรวม 31.02 44.90 64.06 67.35 85.50 89.96

ตาราง 1.4 ความเขมขนในการใชปจจยทน (บาทตอชวโมง) ณ ราคาป 2002 1986 1991 1996 2001 2006 2011

ภาคเกษตร 12 13 22 33 44 51

ภาคอตสาหกรรม 194 213 290 349 345 405

ภาคบรการ 237 304 403 374 367 356

ภาพรวม 80 114 191 222 241 256

ตาราง 2 การเปลยนแปลงของโครงสรางเศรษฐกจไทย

ตาราง 2.1 ผลตภาพแรงงาน (การเปลยนแปลง) 1986-1991 1991-1996 1996-2001 2001-2006 2006-2011

ภาคเกษตร

18% 44% 40% 27% 3%

ภาคอตสาหกรรม

15% 11% 1% 16% 10%

ภาคบรการ

25% 15% -13% 16% 1%

ภาพรวม 44% 43% 5% 27% 5%

7

ตาราง 2.2 ชวโมงท างาน (การเปลยนแปลง) 1986-1991 1991-1996 1996-2001 2001-2006 2006-2011

ภาคเกษตร

-10% -18% -13% -13% -3%

ภาคอตสาหกรรม

50% 36% -1% 15% -6%

ภาคบรการ 10% 24% 23% 7% 6%

ตาราง 2.3 ความเขมขนในการใชปจจยทน (การเปลยนแปลง) 1986-1991 1991-1996 1996-2001 2001-2006 2006-2011

ภาคเกษตร

13% 72% 48% 33% 15%

ภาคอตสาหกรรม

10% 36% 20% -1% 18%

ภาคบรการ

28% 32% -7% -2% -3%

ภาพรวม 43% 68% 16% 9% 6%

ตาราง 2.4 การสะสมทน (ลานบาท) ณ ราคาป 2002 1986 1991 1996 2001 2006 2011

ภาคเกษตร 549,195 649,093 940,483 1,147,252 1,380,450 1,681,071

ภาคอตสาหกรรม 1,322,690 2,552,150 4,843,517 5,499,068 6,536,787 7,855,935

ภาคบรการ 3,706,037 6,119,911 10,338,668 11,236,891 12,366,428 13,832,117

ภาพรวม 5,577,922 9,321,154 16,122,669 17,883,212 20,283,664 23,369,124

แตแลวทศวรรษทเศรษฐกจไทยขยายตวไดอยางนาอศจรรยกมาถงจดสนสดพรอมกบการเกดวกฤตเศรษฐกจและ

การเงนขนในป 1997 นบจากนนมาการลงทนโดยรวมกหดตวลงมาก ความเขมขนในการใชปจจยทนและผลตภาพแรงงาน

ทเคยเตบโตในอตราสงดงเชนทเคยเหนในชวงกอนวกฤตกไมเกดขนอกเลย การเคลอนยายแรงงานออกจากภาคเกษตรก

หยดชะงกไปโดยเฉพาะในชวงป 2006-2011 นอกจากน ยงพบปรากฏการณทส าคญอกประการคอ แมการสะสมทนใน

ภาคอตสาหกรรมจะเรมปรบตวดขนในชวงนโดยขยายตวราว 20% แตกลบใชแรงงานลดลง 6% หรอแรงงานมการไหลออก

สทธ ซงอาจเปนผลจากการน าเทคโนโลยประหยดแรงงานมาใช และ/หรอมการบรหารจดการภายในภาคอตสาหกรรมทม

ประสทธภาพขน หรอมธรกจทไมสามารถแขงขนไดเลกกจการไปและมรายใหมทมความสามารถแขงขนสงกวาทเนนการใช

ปจจยทนมากกวาเขามาแทน แตไมวาจะดวยสาเหตใด การไหลออกสทธของแรงงานเชนนสะทอนวาแรงงานสวนหนงตอง

โยกยายไปหางานท าในภาคการผลตอนทมมลคาเพมต ากวาโดยเฉพาะในภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการ (informal sector)

องคประกอบของผลตภาพแรงงาน

การวเคราะหในสวนทแลวไดใหภาพรวมการเปลยนแปลงเชงโครงสรางของการเคลอนยายแรงงานไทย และความ

เชอมโยงกบการเตบโตของผลตภาพแรงงาน ในสวนนจะประยกตใชเทคนคเชงปรมาณเพอ วเคราะหใหเหนวาการ

เปลยนแปลงเชงโครงสรางของการเคลอนยายแรงงานมสวนสนบสนนการเตบโตของผลตภาพแรงงานมากนอยเพยงใด โดย

8

ใชเทคนคการแยกองคประกอบของผลตภาพแรงงานแบบใหมตาม Diewert (2013) ทไดปรบปรงมาจาก Tang และ Wang

(2004) ในสวนนจะสรปหลกการพอสงเขป ผทสนใจในรายละเอยดสามารถคนควาไดจากงานศกษาเหลานโดยตรง

ระบบเศรษฐกจประกอบดวย N ภาคการผลต ซงใหผลผลตหรอมลคาเพมในภาคการผลต n ณ เวลา t ท

ราคาผลผลตและจ านวนแรงงานทใชในแตละภาค ณ เวลา t เทากบ and

ตามล าดบ ใหผลตภาพแรงงานในแตละ

ภาคการผลตเปน สวนตวแปรในระดบมวลรวมจะไมม n ก ากบ ในประเดนน Diewert (2013) ไดให

ขอสงเกตวา นยามเชนนไมอาจใชเพอสะทอนผลตภาพแรงงานมวลรวม (aggregate labor productivity) ไดดนก เพราะ

ผลผลตทไดจากแตละสาขาการผลตมความหลากหลาย แตละหนวยของผลผลตในแตละสาขาจงเทยบเคยงกนไดยาก

Diewert จงเสนอใหมการถวงน าหนกผลผลตแตละชนดดวยราคาเปรยบเทยบระหวางดชนราคาของผลผลตนนกบดชนราคา

ผลผลตมวลรวม และนยามผลตภาพแรงงานมวลรวม ดงน

∑

(1)

โดยท

คอ ราคาทแทจรงของผลผลตทไดจากภาคการผลต n ณ เวลา t ซงหาไดจากราคาเปรยบเทยบ

ของ deflator ในแตละสาขาการผลตกบ GDP deflator

นอกจากน Diewert (2013) ไดน าเสนอวา ผลตภาพแรงงานทเปลยนไประหวางชวงเวลา t=1 และ t=0 ในรป

ผลรวมของสดสวนผลผลตในแตละภาคทถวงน าหนกดวย 3 ตวแปรทเกยวของกบภาคการผลต n นนๆ

∑

(

) (

) (

)

(2)

โดยท

คอ สดสวนแรงงานทใชในแตละภาคการผลต n และ

∑

คอ สดสวน

ผลผลตของภาคการผลต n ซงหาไดจากสดสวนมลคาผลผลตของภาคการผลต n เทยบกบมลคาของผลผลตทงหมดใน

ชวงเวลา t=0

Diewert (2013) ไดจดรปสมการขางตนใหมใหสอดคลองกบงานศกษาการแยกองคประกอบของผลตภาพแรงงาน

ทผานมา ดงน

9

∑ [( )( )( ) ]

(3)

โดยท และ

คอ อตราเพมของผลตภาพแรงงานมวลรวมและในระดบภาค

การผลต n ตามล าดบ นอกจากน

และ

คอ อตราเพมของราคาผลผลต

ทแทจรง และของสดสวนการใชแรงงานในแตละภาคการผลต n ตามล าดบ

จดรปสมการ (3) ใหมจะได

∑

∑

∑

∑

∑

∑

∑

(4)

จากสมการ (4) จะเหนไดวาอตราการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวมแยกไดเปน 3 องคประกอบ ไดแก การ

เตบโตของผลตภาพแรงงานภายในภาคการผลต (within industry labor productivity) การเตบโตของราคาผลผลตทแทจรง

ในแตละภาคการผลต และการเคลอนยายแรงงานระหวางภาคการผลต หรอเรยกไดอกอยางวา “การเปลยนแปลงเชง

โครงสรางของการเคลอนยายแรงงาน (structural change)” โดยการเปลยนแปลงเชงโครงสรางในตลาดแรงงานจะเออตอ

การเตบโตทางเศรษฐกจ (growth-enhancing structural change) ไดกเมอมการเคลอนยายแรงงานออกจากภาคการผลตท

มมลคาเพมต าไปท างานในภาคการผลตทมมลคาเพมสง นอกจากน ยงมขอสงเกตอกวา 3 องคประกอบแรกของกลมตว

แปรทางขวาของสมการ (4) เปนองคประกอบหลก สวนกลมตวแปรทเหลอเปน interaction ของ 3 องคประกอบหลกซงไมม

บทบาทเทาใดนก

การแยกองคประกอบของผลตภาพแรงงาน

ตาราง 3 แสดงสดสวนผลผลตทแทจรงและอตราการเปลยนแปลงของ 3 องคประกอบหลกของผลตภาพแรงงาน

ไดแก ผลตภาพแรงงานภายในภาคเศรษฐกจหลกเอง (within industry) ราคาผลผลตทแทจรง (output price) และสดสวน

การใชแรงงานในแตละภาคการผลต (structural change) ในแตละชวงเวลาตลอด 2 ทศวรรษทผานมา ส าหรบตาราง 4 ได

แยกองคประกอบของผลตภาพแรงงานในแตละภาคการผลตไวตามสมการ (4) ซงแตละองคประกอบหาไดจากการถวง

น าหนกสดสวนผลผลตทแทจรงดวย 3 องคประกอบหลก และความเกยวโยงระหวางกนของแตละองคประกอบหลก

10

(interaction terms) โดยแหลงทมาของอตราการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวมทค านวณมาจากแตละองคประกอบ

ส าคญไดสรปไวทายตาราง 4

จากตาราง 3 และ 4 ชวาในชวงป 1986 – 1991 ผลตภาพแรงงานภายในภาคเกษตรเพมขน 18% ซงสงกวาใน

ภาคอตสาหกรรมทโต 15% แตเพราะสดสวนของผลผลตภาคเกษตรนอยท าใหผลตภาพแรงงานภายในภาคเกษตรมสวน

สนบสนนการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวมเพยง 2.2% จากทเตบโตถง 44.2% ในชวงนน สวนผลตภาพแรงงาน

ภายในภาคอตสาหกรรมมบทบาทมากกวาท 5.1% ส าหรบภาคบรการซงมสดสวนของผลผลตมากสดและผลตภาพแรงงาน

ภายในเตบโตเรวสดมสวนสนบสนนอตราการขยายตวของผลตภาพมวลรวมมากกวาท 13.9%

ตาราง 3 สดสวนผลผลตและองคประกอบของผลตภาพแรงงาน

สดสวนผลผลตทแทจรง

1986 1991 1996 2001 2006 2011

ภาคเกษตร 13% 10% 9% 9% 9% 11%

ภาคอตสาหกรรม 33% 38% 37% 37% 39% 38%

ภาคบรการ 54% 52% 54% 55% 51% 50%

1986-1991 1991-1996 1996-2001 2001-2006 2006-2011

การเปลยนแปลงของผลตภาพแรงงานภายในภาคการผลต

ภาคเกษตร 18% 44% 40% 27% 3%

ภาคอตสาหกรรม 15% 11% 1% 16% 10%

ภาคบรการ 25% 15% -13% 16% 1%

ภาพรวม 44% 43% 5% 27% 5%

การเปลยนแปลงของราคาผลผลตทแทจรง ภาคเกษตร 13% 7% -18% 26% 27%

ภาคอตสาหกรรม -4% -7% 3% 2% -1%

ภาคบรการ -1% 4% 1% -5% -4%

การเปลยนแปลงของสดสวนการใชแรงงาน

ภาคเกษตร -10% -18% -13% -13% -3%

ภาคอตสาหกรรม 50% 36% -1% 15% -6%

ภาคบรการ 10% 24% 23% 7% 6%

11

ตาราง 4 องคประกอบของผลตภาพแรงงาน

1986-1991 1991-1996 1996-2001 2001-2006 2006-2011

บทบาทจากการเตบโตของผลตภาพแรงงานภายในภาคการผลต

ภาคเกษตร 0.022 0.045 0.036 0.023 0.003

ภาคอตสาหกรรม 0.051 0.042 0.004 0.060 0.039

ภาคบรการ 0.139 0.075 -0.071 0.090 0.007

บทบาทจากการเตบโตของราคาผลผลตทแทจรง ภาคเกษตร 0.016 0.007 -0.016 0.023 0.026

ภาคอตสาหกรรม -0.013 -0.026 0.011 0.007 -0.004

ภาคบรการ -0.004 0.022 0.006 -0.028 -0.019

บทบาทจากการเปลยนแปลงในสดสวนการใชแรงงาน (structural change) ภาคเกษตร -0.013 -0.019 -0.012 -0.011 -0.003

ภาคอตสาหกรรม 0.164 0.135 -0.005 0.056 -0.024

ภาคบรการ 0.054 0.123 0.122 0.040 0.031

บทบาทของความเกยวโยงจาก 2 องคประกอบหลก (quadratic interaction terms) ภาคเกษตร -0.001 -0.006 -0.009 0.000 0.000

ภาคอตสาหกรรม 0.016 0.003 0.000 0.011 -0.002

ภาคบรการ 0.012 0.026 -0.016 0.000 -0.001

บทบาทของความเกยวโยงจากทง 3 องคประกอบหลก (cubic interaction terms) ภาคเกษตร 0.000 -0.001 0.001 -0.001 0.000

ภาคอตสาหกรรม -0.001 -0.001 0.000 0.000 0.000

ภาคบรการ 0.000 0.001 0.000 0.000 0.000

แหลงทมาของอตราการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวม จ าแนกตามภาคการผลต ภาคเกษตร 0.024 0.026 0.000 0.034 0.026

ภาคอตสาหกรรม 0.217 0.153 0.010 0.134 0.009

ภาคบรการ 0.201 0.247 0.041 0.101 0.018

ภาพรวม 0.442 0.427 0.051 0.270 0.052

แหลงทมาของอตราการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวม จ าแนกตามองคประกอบหลก 1986-1991 1991-1996 1996-2001 2001-2006 2006-2011

Output price -0.002 0.003 0.001 0.001 0.003

Within industry 0.212 0.162 -0.030 0.173 0.048

Structural change 0.206 0.240 0.105 0.085 0.005

Interaction terms 0.026 0.022 -0.024 0.010 -0.004

ภาพรวม 0.442 0.427 0.051 0.270 0.052

ปจจยการเปลยนแปลงในสดสวนการใชแรงงาน (structural change) ในภาคอตสาหกรรมนบเปนองคประกอบ

ส าคญของการเตบโตในผลตภาพแรงงานมวลรวมชวงป 1986-1991 อยางมาก เนองจากมสดสวนแรงงานทใชมากขนถง

50% และในชวงเวลานมความแตกตางของผลตภาพภายในระหวางภาคอตสาหกรรมและภาคเกษตรสงมาก (จากตาราง

12

1.3) จากตาราง 4 ชวา การเคลอนยายของแรงงานไปสภาคอตสาหกรรมชวยใหผลตภาพแรงงานมวลรวมเตบโตไดถง

16.4% ในชวงครงแรกของทศวรรษทเศรษฐกจไทยขยายตวไดสงมาก และจากตารางยอยทายตาราง 4 ไดชใหเหนวา หาก

แมผลตภาพแรงงานภายในภาคการผลตเองไมไดเตบโตขนเลย เพยงแคมปจจยการเคลอนยายแรงงานกมสวนชวยใหผลต

ภาพแรงงานมวลรวมในชวงนนขยายตวไดมากถง 20.6%

ตอมาในชวง 5 ปหลงของทศวรรษทเศรษฐกจขยายสง (ชวงป 1991-1996) ผลตภาพแรงงานมวลรวมในชวงน

ยงคงเตบโตในอตราสงท 42.7% บทบาทของการเคลอนยายแรงงานออกจากภาคเกษตรเขาสภาคการผลตทมมลคาเพมสง

กวาเรงตวขนอก โดยภาคบรการมบทบาทขนมากในการดดซบแรงงานทเคลอนยายออกจากภาคเกษตร การเตบโตของ

ผลตภาพภายในภาคการผลตยงคงเปนองคประกอบส าคญของผลตภาพแรงงานมวลรวมเชนเดยวกบเมอ 5 ปกอนแม

ตวเลขจะไมสงเทา นอกจากนยงพบวา ผลตภาพแรงงานในภาคเกษตรเตบโตสงมากในชวงน (จากตารางท 3) เกดขน

พรอมกบการทแรงงานเคลอนยายออกจากภาคเกษตรเขาสภาคการผลตอน ขอสงเกตนน ามาซงการวเคราะหในล าดบ

ถดไปเมอศกษาถงการเคลอนยายแรงงานระหวางภาคการผลตโดยใชขอมลทมความถในการจดเกบสงขน

การวเคราะหขางตนชใหเหนวา ตลาดแรงงานไทยมการเปลยนแปลงเชงโครงสรางขนานใหญตลอดทศวรรษกอน

เกดวกฤตป 1997 โดยการเปลยนแปลงเชงโครงสรางตลาดแรงงานในลกษณะทเออตอการขยายตวทางเศรษฐกจเชนนม

บทบาทสนบสนนการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวมและของเศรษฐกจไทยในอตราสงในชวงนน อยางไรกด หลงจาก

วกฤตเศรษฐกจผานพนไป การเปลยนแปลงเชงโครงสรางตลาดแรงงานในระยะหลงกลบมลกษณะทเออตอการขยายตวทาง

เศรษฐกจนอยลง ขอมลจากตารางยอยทายตาราง 4 สะทอนวาการเปลยนแปลงนมทศทางลดลงมาตลอด 15 ปทผานมา

โดยเฉพาะในชวงป 2006-2011 ซงพบวามแรงงานไหลออกสทธจากภาคอตสาหกรรม 6% ซงสงทเกดขนนมผลถวงการ

เตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวมถง 2.4%

ทผานมา เราไดวเคราะหถงรปแบบการเปลยนแปลงของผลตภาพแรงงานภายในแตละภาคการผลต และการ

เปลยนแปลงเชงโครงสรางของตลาดแรงงานจากการเคลอนยายแรงงาน ตลอดจนไดค านวณผลเชงปรมาณในบทบาทของ

ทง 2 องคประกอบนทมตออตราการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวม แตยงมอกองคประกอบส าคญทยงไมไดกลาวถง

คอ การเปลยนแปลงของราคาผลผลต ตารางยอยของตาราง 3 ไดแสดงอตราการเปลยนแปลงของระดบราคาผลผลตจ าแนก

ตามภาคการผลตในแตละชวงเวลา และพฒนาการขององคประกอบดานราคาตลอดชวงเวลาทศกษานไดน าเสนอไวในรป 1

13

สงทนาสนใจอกประการคอ ราคาทแทจรงของผลผลตเกษตรขยายตวสงถง 61% ในชวงป 2001-2011 และการ

เพมขนของระดบราคาผลผลตเกษตรนมบทบาทสนบสนนการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวมทมาจากภาคเกษตร

เกอบทงหมด อนทจรงนน การสงขนของราคาผลผลตในภาคเกษตรมบทบาทชวยใหผลตภาพแรงงานมวลรวมในชวงป

2006-2011 เตบโตไดกวาครงของ 5.2% แมภาคเกษตรเองจะไมปรากฏใหเหนการเพมขนของผลตภาพแรงงานภายในภาค

เลยกตาม นอกจากน ยงพบวาบทบาทของระดบราคาผลผลตจากภาคบรการลดลงไปมาก โดยระดบราคาทแทจรงของ

ผลผลตจากภาคบรการลดลง 9% ในชวงป 2001-2011

รป 1 ดชนราคาทแทจรงของผลผลต จ าแนกตามภาคเศรษฐกจหลก

การศกษาการแยกองคประกอบดวยวธการนชวยใหเราสามารถวดผลเชงปรมาณของแตละองคประกอบทมตอ

อตราการเตบโตของผลตภาพแรงงานมวลรวมได อยางไรกด วธการนไมไดแสดงใหเหนถงอทธพลของราคาผลผลตและ

ความแตกตางของผลตภาพแรงงานในแตละภาคการผลตทมตอการเปลยนแปลงโครงสรางตลาดแรงงานได ซงจากทฤษฎ

ทางเศรษฐศาสตรเราพอจะทราบวา ส าหรบธรกจทแสวงหาผลก าไรสงสด แลวอตราคาจางทแรงงานไดรบจะเทากบมลคา

ของผลตภาพหนวยสดทายของแรงงาน (value of the marginal product of labor) นอกจากนเรายงทราบวาอปทาน

แรงงานขนกบอตราคาจางในทศทางเดยวกน ดงนน การเปลยนแปลงของราคาเปรยบเทยบระหวางผลผลตในภาคเกษตร

และภาคนอกเกษตร (โดยก าหนดใหปจจยอนๆ คงท) จะมผลกระทบโดยตรงตอคาจางทแทจรงเปรยบเทยบระหวาง 2 ภาค

การผลตผานการเปลยนแปลงของอปสงคแรงงานโดยเปรยบเทยบ

0.8

0.9

1.0

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

Agriculture

Industry

Services

ทมา: สศช. และการค านวณของผวจย

14

นอกจากนยงมประเดนเกยวกบการลงทนทางกายภาพ ซงในภาคนอกเกษตรมการใชปจจยทนตอแรงงานเขมขน

ในอตราเรงซงชวยเพมผลตภาพหนวยสดทายของแรงงาน และท าใหอตราคาจางทแทจรงสงกวาในภาคเกษตร สวนตางของ

ผลตภาพแรงงานระหวางภาคการผลตทกวางขนนมสวนจงใจใหแรงงานเคลอนยายออกจากภาคการผลตเกษตร

(traditional sector) ไปท างานในภาคการผลตสมยใหม (modern sector) ทโอกาสการหางานดๆ เปดกวางขน ซงประเดนน

มสวนเรงใหกระบวนการเปลยนแปลงเชงโครงสรางตลาดแรงงานจากการเคลอนยายแรงงานมลกษณะเออตอการเตบโตของ

เศรษฐกจ อยางไรกด การสะสมทนทสงขนในภาคการผลตสมยใหมไมจ าเปนวาจะตองท าใหเกดการเปลยนแปลงเชง

โครงสรางของตลาดแรงงานทเออตอการเตบโตทางเศรษฐกจเสมอไป หากเปนเหตใหเกดการเคลอนยายแรงงานระหวาง

ภาคการผลตทผดลกษณะ

ตวอยางเชน ภาคการผลตสมยใหมมการลงทนในเทคโนโลยสงขนท าใหใชแรงงานลดลง จงเลกจางแรงงาน

บางสวนกระบวนการนสะทอนการปรบตวทดข นของผลตภาพภายในภาคการผลตสมยใหม แตกมสวนท าใหแรงงานทถก

เครองจกรทดแทนตองไปท างานอนทมผลตภาพต ากวา หรอท างานในภาคการผลตทไมเปนทางการ ซงปรากฏการณเชนน

เกดขนในภาคอตสาหกรรมไทยในชวงป 2006-2011

อนทจรงแลวการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยทดแทนแรงงานเชนนกเปนสงทเกดขนในชวงเศรษฐกจขยายตวสง

เชนกน แตกลบพบวาตลาดแรงงานไทยมการเปลยนแปลงเชงโครงสรางทมสวนเออตอการเตบโตของเศรษฐกจไทยใน

ขณะนน ทงนเพราะการลงทนทสงขนมากในภาคการผลตสมยใหมในชวงเวลานนไดสรางงานดๆ มากขน สามารถชดเชย

ผลกระทบทางลบจากการเปลยนแปลงของเทคโนโลยได การศกษาเพมเตมจะน าเสนอในบทถดไปในการวเคราะห

โครงสรางคาจาง

ปจจยก าหนดการเคลอนยายแรงงานระหวางภาคการผลต

ในสวนนจะศกษาถงปจจยทนาจะมอทธพลตอการเคลอนยายแรงงานระหวาง 2 ภาคการผลตใหญเพอความ

สะดวกในการวเคราะห ไดแก การเคลอนยายแรงงานระหวางภาคเกษตรทท าการผลตแบบดงเดมและภาคนอกเกษตรท

เทคโนโลยในการผลตททนสมยกวา โดยจะเรมวเคราะหจากองคประกอบของก าลงแรงงานรวมและเฉพาะแรงงานเกษตร

จ าแนกตามระดบการศกษา (รป 2 และ 3)

15

รป 2 สดสวนก าลงแรงงานจ าแนกตามระดบการศกษา

รป 2 แสดงสดสวนแรงงานจ าแนกตามระดบการศกษาออกเปน 4 กลม ไดแก ประถมศกษา (Primary)

มธยมศกษา (Secondary) อาชวศกษา (Technical Vocational Education and Training: TVET) และอดมศกษา (College)

ซงสะทอนวาก าลงแรงงานไทยมการศกษาทดข นเมอเวลาผานไป โดยเฉพาะชวงหลงป 1997 สวนในรป 3 กลบชวาการ

เคลอนยายแรงงานออกจากภาคเกษตรกลบชะลอลงไปอยางชดเจนนบจากนน การลดลงของสดสวนการจางแรงงานในภาค

เกษตรเรมหยดชะงกมากวาทศวรรษ ทงทแรงงานไทยมการศกษาดขนแตสดสวนแรงงานในภาคเกษตรทมการศกษาสง 3

ระดบแรกกลบเตบโตตอเนองนบจากป 2001 ซงเปนชวงเวลาทงานดมผลตภาพสงนอกภาคเกษตรมนอยลงเชนกน เราจะ

ท าการทดสอบสมมตฐานนดวยการศกษาความแตกตางของคาจางจ าแนกตามระดบการศกษาระหวาง 2 ภาคการผลตใหญ

รป 3 สดสวนการจางงานในภาคเกษตรจ าแนกตามระดบการศกษา

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Primary Secondary

TVET College

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Primary Secondary TVET

College All

16

รป 4 อตราคาจางทแทจรงรายชวโมง (Composition-Adjusted) จ าแนกตามระดบการศกษา (ณ ราคาป 2011)

รป 4 แสดงอตราคาจางรายชวโมงทแทจรงจ าแนกตามระดบการศกษา โดยเปรยบเทยบคาจางจากการท างานใน

และนอกภาคเกษตร และไดมการปรบคาจางใหมราคาคงท ณ ป 2011 เพอขจดผลของราคาทตางกนนบจากป 1986

นอกจากน อตราคาจางทแทจรงทน าเสนอในทนไดมการปรบความแตกตางของคาจางทเปนผลจากความแตกตางใน

ประสบการณของแรงงานระหวาง 2 ภาคการผลตใหญในแตละชวงเวลาแลว (composition-adjusted)

สงทนาสนใจพบวาอตราคาจางรายชวโมงทแทจรงของลกจางทกระดบการศกษาทงในและนอกภาคเกษตรเตบโต

สงมากในชวงกอนเกดวกฤต 1997 แตในชวงหลงวกฤต อตราคาจางในแตละกลมการศกษาของแรงงานนอกภาคเกษตร

กลบปรบลดลงอยางตอเนองยาวนาน ยกเวนในกลมแรงงานทมระดบการศกษาต ากวาประถมซงอตราคาจางทแทจรงเรม

ฟนตวมาตงแตป 2005 แตอตราคาจางทแทจรงของแรงงานการศกษาระดบไมเกนมธยมทท างานในภาคเกษตรฟนตวกอน

ตงแตป 2001 เมอพจารณารป 1 ประกอบจะเหนไดวา การฟนตวของอตราคาจางทแทจรงในภาคเกษตรทเหนนนสวนหนง

เกดจากการราคาผลผลตเกษตรทเพมขนอยางมากและตอเนอง ขณะทราคาผลผลตภาคอตสาหกรรมเรมหยดชะงกและ

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

ภาคเกษตร

Primary Secondary

TVET College

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาตและการค านวณของผวจย

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

ภาคนอกเกษตร

17

ราคาผลผลตภาคบรการเรมลดลงตงแตป 1999 มผลท าใหคาจางสวนตาง (wage premium)3 ระหวางในและนอกภาค

เกษตรลดลงอยางรวดเรวในชวงทศวรรษหลงน

นอกจากน รป 3 ยงชวา การเคลอนยายแรงงานระหวางภาคการผลตใหญนน สวนใหญเกดขนกบกลมแรงงานทม

การศกษาระดบประถมและมธยมศกษา แตแรงงานทเรยนจบอาชวศกษาและอดมศกษาสวนใหญจะท างานนอกภาคเกษตร

และมเพยงสวนนอยทเขาท างานในภาคเกษตร ผลท าใหทศทางอตราคาจางทแทจรงของลกจางกลมนในภาคเกษตร

คอนขางผนผวน (รป 4 ซาย) ดวยเหตน การวเคราะหในสวนทเหลอของบทนจะเนนไปทแรงงานทส าเรจการศกษา

ระดบประถมและมธยมเทานน เพอใหการศกษาท าไดงายขนและมน าหนกมากพอทจะเขาใจถงลกษณะส าคญของพลวตรใน

ตลาดแรงงานได

รป 5 จงน าเสนอรป 4 ใหมเฉพาะอตราคาจางรายชวโมงทแทจรงของลกจางกลมประถมและมธยมศกษาเทานน

โดยเปรยบเทยบระหวางคาจางในและนอกภาคเกษตร จะเหนไดวา อตราคาจางในภาคเกษตรของลกจาง 2 กลมนเพมขน

มากตงแตป 2001 ในขณะทอตราคาจางของลกจางนอกภาคเกษตรกลบปรบลดลงอยางชดเจน ท าใหสวนตางคาจาง

ระหวางการท างานในและนอกภาคเกษตรมทศทางลดลงอยางตอเนองตามรป 6

รป 5 อตราคาจางทแทจรงรายชวโมง (Composition-Adjusted) ของลกจางทมการศกษาไมสงกวามธยมศกษา

(ณ ราคาป 2011)

3 การศกษาในบทตอไปจะแสดงใหเหนวาการลดลงของอตราคาจางรายชวโมงทแทจรงของลกจางทจบอาชวศกษาและมหาวทยาลยในชวงป 2001 – 2011 นน สวนหนงเกดขนเนองจากการเพมขนโดยเปรยบเทยบของอปทานแรงงานทงสองกลม

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

ภาคเกษตร

Primary Secondary

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

ภาคนอกเกษตร

Primary Secondary

18

รป 6 สวนตางคาจางระหวางในและนอกภาคเกษตรของลกจางทจบประถมและมธยมศกษา

สงทนาสนใจอกประการคอ สวนตางคาจางของลกจางทจบมธยมคอนขางสงมากในชวงป 1986-1991 เฉลย

ประมาณ 171% นอกจากน จะเหนไดวา สวนตางคาจางของกลมลกจางระดบมธยมอยในระดบสงกวาของกลมลกจางทจบ

ชนประถมตลอดเวลาทศกษา หากยอนไปดรป 3 จะพบวาราว 73% ของแรงงานทเรยนจบระดบมธยมศกษาท างานอยนอก

ภาคเกษตรในชวงครงแรกของทศวรรษทเศรษฐกจโตสง ขณะทมแรงงานการศกษาชนประถมทท างานนอกภาคเกษตรเพยง

27% สวนตางคาจางทไดจากการท างานนอกภาคเกษตรทสงมากในชวงเวลานนนาจะเปนปจจยหนงทดงดดใหแรงงานทจบ

มธยมศกษาท างานนอกภาคเกษตรมากขน

ในชวงป 1991-1996 ซงเปนชวงครงหลงของทศวรรษทเศรษฐกจเตบโตสงมาก สวนตางคาจางจากการท างาน

นอกภาคเกษตรเรมลดลง ซงเปนชวงเวลาเดยวกบทความเรวในการเกด structural transformation เพมสงสด

ปรากฏการณนสามารถอธบายไดจาก 2 สาเหต คอ 1) ผลตภาพภายในภาคเกษตรเพมสงถง 44% (จากตาราง 3)

เนองจากในภาคเกษตรมการใชปจจยทนเขมขนมากขนถง 72% (จากตาราง 2.3) การน าเครองจกรมาใชในกระบวนการ

ผลตภาคเกษตรมากขน (mechanization) ชวยประหยดการใชแรงงานและท าใหมแรงงานสวนเกนไปรองรบการขยายตว

ของภาคนอกเกษตรได และ 2) ภาคนอกเกษตรมการขยายตวอยางรวดเรว การใชปจจยทนตอแรงงานสงขนถง 36% และ

32% ในภาคอตสาหกรรมและภาคบรการ ตามล าดบ สดสวนการจางงานในภาคนอกเกษตรเพมขนมาก สงผลใหอตรา

คาจางเพมขนตาม ดงนน สวนตางคาจางจากการท างานนอกภาคเกษตรทแคบลงในชวงเวลานเปนผลจากการทผลตภาพ

แรงงานเกษตรเพมขนในอตราสงกวาเปนส าคญ

-20%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

140%

160%

180%

200%

220%

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Primary

Secondary

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาตและการค านวณของผวจย

19

รป 7 อตราการขยายตวของการสะสมทนทแทจรง จ าแนกตามภาคเศรษฐกจหลก

ในชวงป 2001-2011 กมขอสงเกตวาสวนตางของคาจางระหวางภาคเศรษฐกจหลกแคบลงไปเชนกน แตดวย

เหตผลทตางไปและไมนาปรารถนาเทาใดนก รป 7 แสดงใหเหนการสะสมทนในทกภาคการผลตทลดลงไปมากในชวงเวลาน

ซงกคอโอกาสการจางงานนอกภาคเกษตรทหดหายไปมากดวยเชนกน บทบาทของ structural change ตอผลตภาพมวล

รวมจงลดลงไปมาก (ขอมลจากดานลางของตาราง 4) โดยเฉพาะในชวงป 2006-2011 ทผลตภาพมวลรวมเตบโตแยสด

เพยง 5.2% เทานน ผลตภาพภายในภาคเกษตรกรรมเองขยายตวแค 3% ดงนนสวนตางคาจางระหวางในและนอกภาค

เกษตรทแคบลงในชวงน โดยสวนใหญแลวเปนผลของราคาผลผลตเกษตรทเพมขนมาก ท าใหการเคลอนยายแรงงานออก

จากภาคเกษตรหยดชะงกลง

อปทานและอปสงคตอแรงงานภาคเกษตร

ในสวนนจะวเคราะหถงผลกระทบของคาจางทงในและนอกภาคเกษตร รวมทงการเปลยนแปลงของราคาทแทจรง

ของผลผลตเกษตรตออปทานและอปสงคแรงงานภาคเกษตร นอกจากน เราจะประเมนสมมตฐานทไดกลาวไวกอนหนาวา

การน าเครองจกรมาใชในการเกษตรมากขนมสวนชวยใหผลตภาพภายในภาคเกษตรเตบโตสงมาก และเปนปจจยส าคญท

ท าใหเกดแรงงานสวนเกนในภาคเกษตรทสามารถเคลอนยายไปรองรบการขยายตวของจางงานนอกภาคเกษตร

รป 8.1-8.3 แสดงอตราการเปลยนแปลงจากปกอนของราคาผลผลตทแทจรง สดสวนการจางงาน และผลตภาพ

ภายในแตละภาคเศรษฐกจส าคญในชวงป 1986-2012 โดยทง 3 รปนเปนการน าเสนอขอมลในตาราง 3 ใหเหนภาพทชดขน

0.00

0.02

0.04

0.06

0.08

0.10

0.12

0.14

0.16

0.18

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Agriculture

Industries

Services

20

จากรป 8.1 พบวาราคาของผลผลตเกษตรมความผนผวนสง โดยราคาเพมขนมากอยางตอเนองตงแตป 2001 (ยกเวนในป

2009) ส าหรบรป 8.2 แสดงใหเหนวาสดสวนการจางงานในภาคเกษตรหดตวลงเกอบจะตลอดชวงเวลาศกษา ยกเวนชวง

หลงป 1988 ซงราคาทแทจรงของผลผลตเกษตรอยในระดบสงหลายไตรมาสตดตอกน ชวงทเกดวกฤตเศรษฐกจป 1997

และวกฤตการเงนโลกป 2008 นอกจากนยงพบวา การเคลอนยายแรงงานจากภาคเกษตรไปสภาคการผลตอน (structural

change) ชะลอลงคอนขางมากหลงป 2004

รป 8.3 แสดงใหเหนวาการเตบโตของผลตภาพแรงงานมความเชอมโยงกบการพฒนาผลตภาพการผลตภาค

เกษตรกบความเรวในการเคลอนยายแรงงานสนอกภาคเกษตร มความเปนไปไดวาการน าเครองจกรมาใชในการเกษตรมาก

ขนชวยท าใหผลตภาพในภาคเกษตรเตบโตและมสวนชวยใหเกดแรงงานสวนทเกนความตองการในภาคเกษตรมากขนท

สามารถจะโยกยายออกไปหางานท าในภาคนอกเกษตรทก าลงขยายตวได อยางไรกด เรายงไมอาจสรปขอสนนษฐาน

ดงกลาวนไดดวยเหตผลเพยงเทาน ซงจ าเปนตองท าการทดสอบสมมตฐานดวยการศกษาเชงปรมาณตอไป

นอกจากนยงมขอสงเกตอก 2 ประการจากรป 8.2 และ 8.3 นนคอ ในชวงกอนวกฤตป 1997 ผลตภาพแรงงาน

นอกภาคเกษตรเพมขนมากโดยเฉพาะในภาคอตสาหกรรมพรอมกบการขยายโอกาสการจางงานนอกภาคเกษตร

สอดคลองกบรป 7 ทชวาการลงทนเพมขนมากในชวงน แตมาในชวงหลงวกฤต การลงทนเรมทยอยฟนตวในอตราไมสงนก

และขยายตวอยางตอเนองหลงป 2002 ไปตลอดชวงครงหลงของทศวรรษน ซงเปนชวงทผลตภาพในภาคอตสาหกรรมเรม

กลบมาเตบโตไดอกครง4 แตปรากฎวาสดสวนการจางงานทท างานในภาคอตสาหกรรมกลบเพมขนไมมากจาก 21% ในป

2002 เปน 22% ในป 2012 ถาพจารณาเฉพาะในชวงครงหลงของทศวรรษนน สดสวนแรงงานในภาคอตสาหกรรมกลบ

ลดลงไป 0.6% ซง structural change ในรปแบบทเออตอการขยายตวทางเศรษฐกจอาจเกดขนในกรณนไดหาก

ภาคอตสาหกรรมมการลงทนในเทคโนโลยทดแทนแรงงานชวยลดการจางงานไดบางสวน หรอในกรณนอาจสะทอนถง

สถานการณทวามบางธรกจทเนนการใชแรงงานไมอาจแขงขนไดอกและออกจากตลาดไป แลวมธรกจรายใหมทม

ความสามารถในการแขงขนสงกวาหรอมการใชเทคโนโลยทเนนการใชปจจยทนเขามาแทนท

4 มขอสงเกตวาอตราการเตบโตของปจจยทนและผลตภาพภายในภาคอตสาหกรรมทผดปกตในรป 7 และ 8.3 ในชวงนเกดขนเนองจากผลกระทบของวกฤตการเงนโลกในป 2009 และอทกภยในป 2011 หากไมนบชวงผดปกตเหลาน ขอมลทง 2 ตวมทศทางสงขนอยางชดเจน

21

รายละเอยดของแบบจ าลอง

ในสวนนจะใชแบบจ าลองเศรษฐมตในการวเคราะหถงความสมพนธระหวางตวแปรตางๆ และสามารถทดสอบ

สมมตฐานทกลาวถงในสวนทแลวได แบบจ าลองนสรางขนจากกรอบทฤษฎอปสงคและอปทานในตลาดแรงงาน โดยฟงกชน

อปสงคตอแรงงานภาคเกษตรขนกบคาจางแรงงาน ราคาผลผลต และระดบเทคโนโลย ในการศกษานจะใชตวแปรผลตภาพ

แรงงานเกษตรเปนตวแปรทสะทอนถงระดบเทคโนโลยในภาคเกษตร เราสนใจทจะพจารณาถงผลกระทบของตวแปรนตอ

อปสงคแรงงานเกษตรโดยการทดสอบสมมตฐานทวาการปรบปรงเทคโนโลยการผลตภาคเกษตรของไทยชวยเพมผลตภาพ

ในภาคเกษตรและลดการใชแรงงานเกษตรลง จงมแรงงานสวนเหลอทสามารถโยกยายไปท างานนอกภาคเกษตรทก าลง

ขยายตวได

ทงนมขอสงเกตวาแบบจ าลองนอาจมปญหา misspecification ไดหากน าจ านวนชวโมงท างานมาใชเปนทงตวแปร

อสระและตวแปรตามในแบบจ าลอง (นยามของผลตภาพในทนค านวณจากสดสวนผลผลตตอชวโมงท างาน) ซงเราได

แกปญหา misspecification นโดยใชตวแปรลาชา (lagged variables) ของคาเฉลยผลผลตตอไร (cereal yield) เปนตวแปร

instrument ในแบบจ าลอง ซงมหนวยเปนกโลกรมตอพนทเพาะปลก 1 เฮกเตอร สวนฟงกชนตออปทานแรงงานภาคเกษตร

ขนกบอตราคาจางทงในและนอกภาคเกษตร และตวแปรหนทสะทอนสภาพเศรษฐกจทเปลยนไป การศกษาเชงประจกษน

ใชขอมลรายไตรมาสตงแต 1996Q1 ถง 2012Q4 (รายละเอยดเพมเตมเกยวกบตวแปรทใชอยในภาคผนวก 2)

แบบจ าลองทใชมลกษณะเปน first-order autoregressive โดยสมการอปสงคแรงงานภาคเกษตรเปน non-linear

โดยนอกจากตวแปรอนๆ แลวยงถกก าหนดโดยตวแปรระยะเวลายกก าลงสอง (a quadratic time trend) ดงน:

( ) ( ) (

) ( ) ∑ (

)

∑

22

รป 8 การเปลยนแปลงของราคาผลผลตทแทจรง สดสวนแรงงาน และผลตภาพแรงงานภายในภาคการผลต

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

-0.20

-0.15

-0.10

-0.05

0.00

0.05

0.10

0.15

0.20

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

รป 8.1 การเปลยนแปลงราคาผลผลตทแทจรง

Agriculture Industry Services

-0.15

-0.10

-0.05

0.00

0.05

0.10

0.15

0.20

0.25

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

รป 8.2 การเปลยนแปลงสดสวนแรงงาน

Agriculture Industry Services

-0.15

-0.10

-0.05

0.00

0.05

0.10

0.15

0.20

0.25

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

รป 8.3 การเปลยนแปลงผลตภาพแรงงานภายในภาคการผลต

Agriculture Industry Services

23

ขณะทสมการอปทานแรงงานภาคเกษตรถกก าหนดใหเปนแบบ linear:

( ) ( ) (

) (

) ∑

∑

∑

∑

โดยท

= จ านวนชวโมงท างานของแรงงานภาคเกษตร

= คาเฉลยอตราคาจางทแทจรงของลกจางในภาคเกษตรทมอาย 15-54 ปทมการศกษาไมเกนประถมศกษา (ใชดชน

ราคาผบรโภคปรบใหเปนคาจางทแทจรง)

= คาเฉลยอตราคาจางทแทจรงของลกจางนอกภาคเกษตรทมอาย 15-54 ปทมการศกษาไมเกนประถมศกษา (ใช

ดชนราคาผบรโภคในการปรบใหเปนคาจางทแทจรง)

= ผลตภาพแรงงานในภาคเกษตร

= ราคาทแทจรงของผลผลตภาคเกษตร (agricultural output price deflator/GDP deflator)

= ตวแปรแสดงไตรมาส

แบบจ าลองนมลกษณะเปน dynamic simultaneous equations ซงมตวแปรภายใน (endogenous variables)

ไดแก ( ) (

) และ ( ) เราไดใชตวแปร cereal yield ทลาชา 4 และ 8 ไตรมาสเปน

instrument ของตวแปร ( ) นอกจากนเรายงไดศกษาแบบจ าลองทใชสมการอปทานตางไป หรอ Supply2 ท

ก าหนดใหคาสมประสทธ และ มคาตามทก าหนดและใหมเครองหมายตรงขามกน หรออกนยหนง เราไดสรางให

สวนตางของอตราคาจางทแทจรงรายชวโมงระหวางในและนอกภาคเกษตรเปนตวแปรอสระในสมการอปทาน

เราสามารถทจะวเคราะหผลกระทบทจะเกดขนในแบบจ าลองไดใน 3 กรณทเศรษฐกจมแรงกระแทกเขามากระทบ

โดยสมการอปทานแรงงานเกษตรยงไดถกก าหนดใหขนกบ distributed lag structure ของตวแปรหนทสะทอนแรงกระแทก

24

เหลาน ไดแก วกฤตเศรษฐกจป 1997 วกฤตการเงนโลกป 2008 และอทกภยป 2011 การใช distributed lag structure จะ

ชวยใหสามารถวเคราะหถงผลกระทบทเกดขนตออปทานแรงงานเกษตรในชวงเวลาทเกด shock ทงปจจบนและอนาคตได

การประมาณคาสมประสทธในแบบจ าลองใชวธ two stage least squares (2SLS) ผลการประมาณคาไดแสดงไว

ในตาราง A1 ของภาคผนวก 1 ซงใน 2 คอลมนแรกแสดงคาประมาณสมประสทธของแบบจ าลองทใชสมการอปทาน

แตกตางกน สวนคอลมนสดทายแสดงคาประมาณสมประสทธทไดจากสมการอปสงค

การประมาณอปสงคตอแรงงานภาคเกษตร

การประมาณอปสงคตอแรงงานในภาคเกษตรไดแสดงไวในคอลมนแรกของตาราง A1 โดยอปสงคมความชนเปน

ลบ ( ) ตามทฤษฎ คาประมาณความยดหยนของอปสงคในระยะสนตอคาจางเทากบ -0.301 และมนยส าคญ

ทางสถตท 5% แตคาความยดหยนของอปสงคในระยะยาวตอคาจางมคา (ในรปคาสมบรณ) มากขนอยท -0.487 นอกจากน

เรายงไดทดลองน าตวแปรชวงเวลาปจจบนและตวแปรลาชาของราคาสนคาเกษตรทแทจรงมาพจารณาในแบบจ าลองดวย

แตกลบพบวาตวแปรลาชา 3 ไตรมาสเทานนทมนยส าคญทางสถต โดยคาสมประสทธทประมาณไดเปนคาบวก ( )

สะทอนใหเหนวาการเพมขนของราคาผลผลตภาคเกษตรมสวนท าใหความตองการจางแรงงานในภาคเกษตรสงขน อยางไร

กตาม อปสงคนจะเกดขนภายใน 3 ไตรมาสหลงจากทราคาสนคาเกษตรเรมปรบสงขน ในการศกษาระยะเวลาทใชในการ

ปรบตวของอปสงคจะพจารณาจากเศรษฐกจทเรมตนจากดลยภาพ ซงพบวาหลงจากราคาสนคาเกษตรทแทจรงเพมขนเปน

การถาวร 1% อปสงคแรงงานในภาคเกษตรจะเพมขน 0.35% เปนเวลา 3 ไตรมาสเมอก าหนดใหปจจยอนๆ คงท สวนการ

ตอบสนองในระยะยาวอยท 0.57% โดยผลกระทบจะเกดขนหลงจากทราคาไดปรบเพมขนไปแลวหลายไตรมาสตามรป 9

25

รป 9 ผลของการเพมขนของราคาสนคาเกษตรและผลตภาพในภาคเกษตรตออปสงคแรงงานภาคเกษตร

สวนคาประมาณสมประสทธของตวแปรผลตภาพแรงงานอยท -0.314 และมนยส าคญทางสถตท 1% คาลบทเหน

นชวยสนบสนนสมมตฐานทตงไวกอนหนาวาการยกระดบเทคโนโลยในทางการเกษตรของไทยมสวนท าใหความตองการ

จางแรงงานเกษตรลดลงและท าใหมแรงงานสวนเกนเคลอนยายเขาสการท างานนอกภาคเกษตรได จากรป 9 จะเหนถงการ

ตอบสนองของอปสงคแรงงานเกษตรทมตอการเพมขน 1% ของผลตภาพแรงงาน เมอใหปจจยอนไมเปลยนแปลงพบวา

แบบจ าลองประเมนคาผลกระทบในระยะสนอยท 0.31% นอยกวาผลกระทบในระยะยาวท 0.51%

การประมาณอปทานแรงงานในภาคเกษตร

ผลการประมาณสมการอปทานแรงงานแบบแรก (Supply1) ไดคาความชนเปนบวก ( ) ตามทฤษฎ เมอ

ค านวณหาคาประมาณความยดหยนของอปทานแรงงานในระยะสนตอคาจางอยท 0.493 มนยส าคญทางสถตไมนอยกวา

1% และคาความยดหยนในระยะยาวมคามากกวาอยท 0.7475 สวนคาประมาณผลกระทบของคาจางนอกภาคเกษตรม

เครองหมายลบตามคาด ( ) นอกจากนยงพบวาคาความยดหยนไขวของอปทานแรงงานในระยะสนตอคาจางมคา -

0.344 แตไมมนยส าคญทางสถตท 5% อยางไรกด การศกษาในสวนนไมสามารถปฏเสธสมมตฐานหลกทตงไววา ผลรวม

5 จากสมการอปทานแรงงานเกษตรทอยในรป first-order autoregressive เราสามารถค านวณคาความยดหยนในระยะยาวของอปทานแรงงาน

ไดจากสตร ( ⁄ )

-0.6

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Number of quarters after initial shock

Productivity

Real agriculturaloutput price

ทมา: การค านวณของผวจย

26

คาสมบรณของคาสมประสทธความยดหยนปกตและคาความยดหยนไขวตอคาจางมคาเทากน ( ) โดย

ผลประมาณการแบบจ าลอง Supply2 ไดน าเสนอไวในคอลมน 2 ของตาราง A1

ผลการประมาณสมการอปทานแรงงานแบบท 2 (Supply2) ทแสดงในคอลมน 3 ของตาราง A1 ใหคาความ

ยดหยนในระยะสนของอปทานแรงงานตอสวนตางคาจางในและนอกภาคเกษตรท 0.494 นอกจากนการใสตวแปร linear

trend เขาไปในสมการนนจะชวยใหการศกษาครอบคลมถงผลกระทบของปจจยอนทคอยๆ เปลยนแปลง เชน รสนยม และ

การศกษาของก าลงแรงงานทดข น ซงพบวาคาประมาณสมประสทธของ time trend เปนลบ แสดงใหเหนวาแรงงานมการ

โยกยายออกจากการท างานในภาคเกษตรตลอดชวงเวลาศกษา

ดวยลกษณะแบบจ าลองแบบ autoregressive เออใหเราสามารถวเคราะหระยะเวลาทลกจางและนายจางใชในการ

ปรบตวเมอมปจจยภายนอกมากระทบไดดวย โดยพบประเดนทนาสนใจวา ไมมคาสมประสทธของตวแปรในชวงเวลา

ปจจบนใดเลยทมนยส าคญทางสถต เราจงไมใสตวแปรเหลานในแบบจ าลองสดทายทน าเสนอ ขอคนพบนเปนตามคาด

เพราะผลกระทบทเกดจากเหตการณเหลานไดกระจายไปทงในปจจบนและและในอนาคต นอกจากนยงไดมการศกษาถง

ผลกระทบของการเปลยนแปลงราคาผลผลตเกษตรตออปทานแรงงานเกษตร

คาประมาณสมประสทธของแบบจ าลอง Supply1 ทแสดงไวในคอลมนแรกของตาราง A1 ไดถกน ามาใชค านวณ

impulse response functions จาก 3 เหตการณภายนอกและภายในประเทศทมากระทบตามทเหนในรป 10 และในรป 11

ไดแสดงใหเหนอตราการวางงานรายไตรมาสทปรบฤดกาลแลวเพอใชประกอบการวเคราะห จะเหนไดวาผลของวกฤต

เศรษฐกจป 1997 ท าใหอตราการวางงานสงขนอยางรวดเรวในไตรมาสแรกของป 1998 โดยพบวาอปทานแรงงานเกษตร

เพมขนอยางมนยส าคญทางสถตใน 2 ไตรมาสถดมา (1998Q3) และผลจากการเกดวกฤตในป 1997 ท าใหอปทานแรงงาน

ในภาคเกษตรเพมขนเชนนสามารถพบไดอก 2-3 ครงตลอดชวงเวลา 3 ปหลงเกดวกฤตขนตามทเหนในรป 10 ผลกระทบ

ของวกฤตป 1997 ตออปทานแรงงานภาคเกษตรกนเวลาราว 4 ป การศกษาในสวนนชวยชใหเหนวาภาคเกษตรชวยรองรบ

แรงกระแทกตอเศรษฐกจไทยในชวงวกฤตไวไดในระดบหนง อตราการวางงานอาจจะสงกวา 5.1% ทเหนใน 1998Q4 ก

เปนไดหากไมมภาคเกษตรมาชวยดดซบแรงงานไว

27

รป 10 Impulse Response Functions ของ 3 แรงกระแทกทางเศรษฐกจทมตออปทานแรงงานภาคเกษตร

รป 11 อตราการวางงานรายไตรมาส (ปรบฤดกาล)

ส าหรบผลกระทบจากวกฤตการเงนโลกป 2008 พบวามความรนแรงนอยกวาผลกระทบทเกดจาก 2 แรงกระแทกทเกด

จากภายในประเทศคอนขางมาก โดยอตราการวางงานเพมขนเลกนอยเทานน (ไมเกนระดบ 1.8% ใน 2009Q1) ขณะท

ผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจป 1997 ตออปทานแรงงานภาคเกษตรนนเกดขนอยางฉบพลนและรนแรง อยางไรกด

ผลกระทบทเหนนไมไดกนเวลานานและแทบจะหมดไปภายใน 6 ไตรมาสหลงเกดวกฤต สวนการเกดอทกภยในป 2011

0.00

0.05

0.10

0.15

0.20

0.25

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Number of quarters after initial shock

Crisis 1997

Crisis 2008

Flood 2011

ทมา: การค านวณของผวจย

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

1987Q

1

1988Q

1

1989Q

2

1991Q

1

1992Q

1

1993Q

1

1994Q

1

1995Q

1

1996Q

1

1997Q

1

1998Q

1

1998Q

4

1999Q

3

2000Q

2

2001Q

1

2001Q

4

2002Q

3

2003Q

2

2004Q

1

2004Q

4

2005Q

3

2006Q

2

2007Q

1

2007Q

4

2008Q

3

2009Q

2

2010Q

1

2010Q

4

2011Q

3

2012Q

2

2013Q

1

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

28

แมจะไมคอยสงผลกระทบตออตราการวางงานเทาใดนก แตกลบมผลตอการปรบตวของอปทานแรงงานภาคเกษตร

คอนขางมากซงกนเวลาไมนานนกเหนไดจาก impulse response function ในรป 10

เปนทนาสงเกตวา 3 เหตการณส าคญทน ามาประกอบการศกษานมลกษณะแตกตางกนอยางมากในตวมนเอง เราจง

มไดเปรยบเทยบผลกระทบของเหตการณทงสามตออปทานแรงงานภาคเกษตรในแงของขนาดและระยะเวลาโดยตรง แต

เราเนนเฉพาะการประมาณคาความยดหยนของตลาดแรงงานไทยและความสามารถในการรองรบแรงกระแทกแตละ

เหตการณเทานน นอกจากนยงพบวาแรงกระแทกทมากระทบครงหลงๆ นนมผลกระทบตอการจางงานสนลง จงอาจกลาว

ไดวาตลาดแรงงานไทยะมความยดหยนมากขนเมอเวลาผานไป

2.2 การเคลอนยายแรงงานระหวางภาคเศรษฐกจในและนอกระบบ

การวเคราะหในสวนนชวยเสรมการวเคราะหในสวนทแลวโดยจะพจารณาถงการเคลอนยายของแรงงานทมความรสง

ออกจากภาคเศรษฐกจทเปนทางการไปยงภาคทไมเปนทางการดวย ค าวา “เศรษฐกจนอกระบบ” ในทนหมายถงภาค

เศรษฐกจทมการประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจทไมเปนทางการและมผลตภาพไมสงซงพบไดทงในภาคเกษตร

อตสาหกรรม และบรการ

นยามของแรงงานนอกระบบ

“แรงงานนอกระบบ” ในการศกษานหมายถง ผมงานท าทมลกษณะสถานภาพการท างานเปนอยางใดอยางหนงใน

3 ลกษณะ คอ ผทท างานสวนตวโดยไมมลกจาง ผทท างานใหครอบครวโดยไมไดรบคาจาง และลกจางเอกชนในสถาน

ประกอบการขนาดเลกทมลกจางไมเกน 5 คน6 ซงทางองคกรแรงงานระหวางประเทศ (International Labor Organization)

ไดใหนยามแรงงานใน 2 กลมสถานภาพกรท างานแรกไววาเปนกลมทมงานไมมนคง (vulnerable employment) ซงจาก

นยามทก าหนดดงนพบวา ตลาดแรงงานไทยมการจางงานนอกระบบประมาณ 63% ของการจางงานทงหมดในป 2012

แรงงานนอกระบบไทยสวนใหญท างานในภาคเกษตรคดเปน 63% ของแรงงานนอกระบบทงหมด นอกจากนนแลว สวน

ใหญจะท างานอยในภาคบรการทมมลคาเพมไมสง ในการจ าแนกตามระดบการศกษาพบวา แรงงานนอกระบบกวา 60% ม

ความรในระดบมธยมศกษาเปนอยางมาก

6 ส านกงานสถตแหงชาตเรมส ารวจภาวะการท างานของแรงงานนอกระบบตงแตป 2005 และไดใหนยาม “แรงงงานนอกระบบ” ไววา เปนผมงานท าทไมไดรบการคมครองในการท างานและไมไดรบสวสดการประกนสงคมจากนายจาง อยางไรกด สดสวนแรงงานนอกระบบตอการจางงานรวมตามนยามในการศกษานคอนขางใกลเคยงกบนยามทส านกงานสถตแหงชาตก าหนดไว

29

เหตใดประเทศจงตองใหความส าคญกบการเคลอนยายแรงงานเขาสภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการ?

โดยทวไปนนการท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบนบเปนแหลงพงพงสดทายของแรงงานทไมสามารถหางานใน

ตลาดแรงงานในระบบได หลายงานศกษาชวาแรงงานเหลานขาดความคมครองทางสงคมและยดตดอยกบการท างานใน

กจกรรมทมผลตภาพไมสงนก ประเดนทประเทศควรใหความสนใจคอกลมแรงงานทมความรสงแตกลบท างานอยในภาค

เศรษฐกจทไมเปนทางการ เพราะภาครฐและภาคครวเรอนเองไดทมเททรพยากรเพอลงทนทางการศกษาไปมากกบแรงงาน

กลมน อกทงยงมตนทนคาเสยโอกาสคอนขางสงในแงของเวลาทใชในการศกษา สงทควรจะเกดขนคอแรงงานกลมนเขา

ท างานในภาคเศรษฐกจทเปนทางการทสะทอนผลตภาพแรงงานในระดบสง มการท างานรวมกบปจจยทนททนสมยตามการ

พฒนาเศรษฐกจของประเทศชวยเพมพนทกษะใหแรงงานไดเปนล าดบ นอกจากนแรงงานกลมนยงมโอกาสทจะไดรบ

ประโยชนจากประสบการณในการท างานและการเขารบการฝกอบรมทสถานประกอบการในภาคเศรษฐกจทเปนทางการจด

เสรมทกษะให ดงนน ประเทศหนงๆ จงมโอกาสทจะพฒนาไดมากหากสามารถจดสรรใหแรงงานเคลอนยายไปสการท างาน

ในภาคเศรษฐกจทเปนทางการซงจะไดใชประโยชนจากปจจยแรงงานไดเตมประสทธภาพ

บทบาทของตลาดแรงงานนอกระบบในฐานะทางเลอกของแรงงานความรสง

เมอเศรษฐกจพฒนามากขนและแรงงานไดรบการศกษาสงขน แตละประเทศยอมคาดหวงวาจะมการเคลอนยาย

ของแรงงานออกจากภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการมากขน เพอแสวงหาโอกาสในการท างานทดกวาและมรายไดทสงขน

จากการท างานในภาคเศรษฐกจทเปนทางการซงจะมการขยายตวไปตามระดบการพฒนาของเศรษฐกจ ภาพทางซายของ

รป 12 แสดงใหเหนวา บรบทดงกลาวนเกดขนในประเทศไทยอยางตอเนองจากอดต แตภายหลงป 2004 กลบพบวาขนาด

ของการจางงานนอกระบบทเคยมทศทางลดลงกลบเพมขนอยางเหนไดชด

แตเนองจากประเทศไทยยงไมมการจดเกบขอมลผลผลตและราคาของผลผลตทเกดจากการจางงานในภาค

เศรษฐกจทไมเปนทางการอยางเปนระบบ เราจงไมสามารถสรางแบบจ าลองอปทานและอปสงคตอแรงงานนอกระบบใน

การศกษาเชงปรมาณในทนได การวเคราะหในสวนนจงอาศยขอมลส ารวจเพอประกอบการศกษาเชงคณภาพแทน

ภาพทางขวาของรป 12 จ าแนกแรงงานตามระดบการศกษาออกเปน 2 กลมใหญ คอ 1) แรงงานทเรยนไมต ากวา

ระดบอาชวศกษา และ 2) แรงงานทมการศกษาไมเกนระดบมธยม พบสงทนาสนใจวาสดสวนการท างานงานนอกระบบของ

แรงงานระดบลางเรมไมลดลงแลวในระยะหลง และทส าคญสดสวนการท างานนอกระบบของแรงงานการศกษาสงกลบยง

30

เพมขนอยางรวดเรวตงแตป 1997 ซงลกษณะ structural transformation เชนนสอดคลองกบการจ าแนกองคประกอบของ

แรงงานภาคเกษตรทไดน าเสนอไปในรป 3

หลกฐานเชงประจกษขอนชวา ตลาดแรงงานไทยเออตอการเคลอนยายของแรงงานออกจากภาคการผลตทใหผลต

ภาพแรงงานสง (ภาคเศรษฐกจทเปนทางการ) ไปสภาคการผลตทใหผลตภาพแรงงานต า (ภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการ)

ภาคเศรษฐกจนอกระบบมบทบาทชวยรองรบผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจป 1997 ทมการเลกจางงานขนานใหญได

สอดคลองกบผลการศกษาเชงปรมาณทไดน าเสนอไวในรป 10 และจากรป 12 สงเกตไดวาเมอเศรษฐกจเรมฟนตวในป

2005 สดสวนแรงงานนอกระบบทมการศกษาไมสงมทศทางลดลงไปบาง แตทศทางวกกลบทเหนนเกดขนแคในชวงสนๆ

เทานน โดยสดสวนการจางงานนอกระบบเรมเพมขนอยางรวดเรวอกครงหลงจากตลาดแรงงานไดรบผลกระทบจากวกฤต

การเงนโลกป 2008

รป 12 สดสวนการจางแรงงานนอกระบบ

ภาพรวม

จ าแนกตามกลมการศกษา

นอกจากนยงพบวา แรงงานการศกษาสงจ านวนมากทถกเลกจางไปแลวไมไดหรอไมสามารถกลบเขาท างานใน

ภาคเศรษฐกจในระบบอก จากภาพทางซายของรป 13 ชใหเหนวาสดสวนของแรงงานนอกระบบทเรยนจบในระดบสงกลม

วยกลางคนขนไปเพมขนมากในชวงหลงวกฤตป 1997 และจากภาพทางขวาของรป 13 ทแสดงสดสวนการจางงานนอก

ระบบของแรงงานการศกษาสงเฉพาะทเกดในชวงป 1946 – 1972 ตลอดชวงเวลาทศกษา พบวามความเปนไปไดสงขนท

แรงงานกลมนจะหนไปท างานในภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการมากขนเมอมอายมากขน

55%

60%

65%

70%

75%

80%

1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010

% of labor force

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010

Low High (RHS)

% of group labor force % of group labor force

31

มหลกฐานเชงประจกษอกขอทชวาภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการไดกลายมาเปนอกทางเลอกหนงของแรงงาน

การศกษาสงทมจ านวนเพมขนในชวงทผานมา รป 13 (ซาย) แสดงใหเหนสดสวนผทส าเรจการศกษาไดไมนานทท างานใน

ภาคเศรษฐกจนอกระบบเพมขนอยางรวดเรว ปรากฏการณทเหนนมทศทางสงขนตลอดชวง 15 ปทผานมา เรามขอสงเกต

วาสวนหน งนาจะเปนผลมาจากคณภาพของแรงงานกลมน ลดลงภายหลงจากทมการขยายโอกาสเขาเรยนใน

ระดบอดมศกษา เชน ยกฐานะวทยาลยครใหเปนมหาวทยาลยตงแตป 2004 ซงขอเทจจรงทเหนนสะทอนใหเหนถงรสนยม

การท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบทคอยๆ มมากขนในกลมแรงงานการศกษาสงหลงวกฤต 1997 เปนตนมา

รป 13 สดสวนแรงงานการศกษาสงทท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบ

จ าแนกตาม age cohort

จ าแนกตาม birth cohort

หากท าการจ าแนกแรงงานนอกระบบตามสถานภาพการท างานจะพบวา การท างานสวนตวเปนชองทางประกอบ

อาชพทแรงงานนอกระบบนยมท ามากทสดตามทเหนในภาพซายของรป 14 สดสวนของผท างานสวนตวเพมขนจากราว

40% ในป 1986 เปน 50% ในป 2012 ซงสดสวนทเพมขนนเกดขนในทกกลมการศกษาดงทเหนในภาพทางขวาของรป 14

สวนการท างานเปนลกจางเอกชนในธรกจขนาดเลกมสดสวนนอยสด

0%

10%

20%

30%

40%

50%

1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011

Age <=24 Age 25-39

Age 40-54 Age 55-65

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

% of each group labor force

0%

5%

10%

15%

20%

25%

1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010

% of each group labor force

32

รป 14 สถานภาพการท างานของแรงงานนอกระบบ

ภาพรวม

ผท างานสวนตวไมมลกจาง จ าแนกตามกลมการศกษา

จากรป 12 นน เราไดเหนวาสดสวนการท างานนอกระบบของแรงงานการศกษาสงเพมขนจาก 18% ในป 2001

เปน 26% ในป 2012 ส าหรบสดสวนอก 8% ทเพมขนมานนไดกระจายเขาไปในหลากหลายสาขาการผลตยอยของภาค

เศรษฐกจทไมเปนทางการ โดยเฉพาะภาคเกษตรกรรม และการคาสงคาปลกตามทแสดงในรป 15

รป 15 การเปลยนแปลงของสดสวนแรงงานนอกระบบทมการศกษาสงจากป 2001 ถงป 2012 (จ าแนกตามสาขาการผลต)

รป 16 แสดงใหเหนถงประเภทของกจกรรมการคาทแรงงานนอกระบบทมการศกษาสงเลอกมกจการสวนตวแบบ

ไมตองมลกจางเฉพาะ 4 กจกรรมหลก กพบวาสวนใหญเปนกจการคาปลกขนาดเลก กวาครงของแรงงานกลมนมรานคา

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011

Self-employed Uupaid-family

Private employee

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

% of informal employment

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011

Primary Secondary

TVET College

% of informal employment in each group

-0.2%

0.0%

0.2%

0.4%

0.6%

0.8%

1.0%

Agri Mining Manu Elec &water

Cons Trade H & R Trans Finance Prop Publicad

Educ Health Others

TVET College

% of total informal employment

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

33

เปนของตนเอง นอกจากนยงมขอสงเกตวา สดสวนการคาปลกทไมมหนารานเพมขนเทาตวจากป 2011 มาป 2012 สะทอน

ใหเหนทศทางใหมของการคาปลกผานชองทาง e-commerce ทก าลงเปนทนยมมากขน

รป 16 สดสวนแรงงานนอกระบบทมการศกษาสงและท าการคาปลกสวนตว

2.3 สรปลกษณะการเคลอนยายแรงงานไทยหลงป 1997

1) การเคลอนยายแรงงานในตลาดแรงงานไทยมการเปลยนแปลงไปจากลกษณะทเออตอการเรงตวทางเศรษฐกจ

กอนป 1997 มาเปนลกษณะทไมเออใหเศรษฐกจไมเตบโตมากนก การเปลยนรปแบบการเคลอนยายแรงงานมาเปนแบบท

ไมพงปรารถนาตอการพฒนาเศรษฐกจเชนนเกดขนเพราะการลงทนทางกายภาพในภาคการผลตทมผลตภาพสงลดลงอยาง

ฉบพลนรนแรงโดยเฉพาะในภาคบรการ เพราะท าใหโอกาสทประเทศจะมการสรางงานดๆ ลดหายไปมาก นอกจากนการ

ปรบเพมขนของราคาสนคาเกษตร ไมวาจะเกดจากอปสงคโลกทสงขนหรอนโยบายการเขาแทรกแซงราคาสนคาเกษตรของ

รฐบาล ลวนแตมผลท าใหสวนตางคาจางระหวางในและนอกภาคเกษตรลดลง นนคอ แรงจงใจใหเกดการเคลอนยายแรงงาน

ในลกษณะทประเทศตองการเปลยนไป

2) ตลาดแรงงานไทยมความยดหยนในการปรบตวตอแรงกระแทกภายนอกตางๆ เพยงขาเดยว นนคอมความ

ยดหยนสงมากในการจดสรรใหแรงงานทถกเลกจางจากภาคเศรษฐกจทเปนทางการใหสามารถหางานท าในภาคเศรษฐกจท

ไมเปนทางการได ซงจากรป 17 แสดงใหเหนวาการจางงานในภาคเศรษฐกจนอกระบบชวยบรรเทาผลกระทบจากวกฤต

เศรษฐกจทมตอการจางแรงงานทงกลมการศกษาสงและต าไดมาก แตตลาดแรงงานไทยยงบกพรองในการจดสรรใหแรงงาน

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Retail_mart Retail_shop Retail_noshop Retail_stall

% of total informal trading employment

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

34

เหลานนเคลอนยายกลบเขาท างานในภาคเศรษฐกจทเปนทางการเมอเศรษฐกจฟนจากวกฤตแลว ซงเหนไดจากลกษณะ

structural transformation ทมรปแบบตางไปมากไปในชวงหลงวกฤตป 1997 โดยภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการกลบยงทว

บทบาทมากขนในการเปนทางเลอกในการประกอบอาชพ

3) ตลาดแรงงานไทยยงขาดประสทธภาพในการจดสรรใหแรงงานไดท างานอยางเตมศกยภาพ ลกษณะการจดสรร

แรงงานทตางไปมากนนเกดขนคอนขางชดโดยเฉพาะกลมแรงงานทมการศกษาสงดงทเหนในรป 17 โดยการเพมขนของ

สดสวนการจางงานนอกระบบของแรงงานการศกษาสงเชนนมใชสญญาณทดนกตอการพฒนาเศรษฐกจ สวนหนงเปน

เพราะทศนคตของแรงงานไทยใหความนยมในการท างานนอกระบบมากขน ซงสวนหนงนาจะเปนผลจากการทแรงงานไม

สามารถหางานทเหมาะสมกบความรและทกษะประสบการณ (skill mismatch) ในภาคเศรษฐกจทเปนทางการได

รป 17 องคประกอบของก าลงแรงงานไทยจ าแนกตามกลมการศกษา

ก าลงแรงงานทมระดบการศกษาต า

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

ก าลงแรงงานทมระดบการศกษาสง

3 ปจจยก าหนดโครงสรางคาจางของไทย

3.1 ภาพรวม

การศกษาในบทนจะวเคราะหพฒนาการของโครงสรางคาจางแรงงานไทยตามกลมการศกษา โดยใชวธการแยก

องคประกอบของอตราการเปลยนแปลงคาจางของลกจาง 4 กลมการศกษาทเปนผลจาก 4 ปจจยส าคญ ไดแก การ

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011

Low_unemp Low_informal Low_formal

% of low-educated labor force

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011

High_unemp High_informal High_formal

% of high-educated labor

35

เปลยนแปลงของอปทานแรงงานโดยเปรยบเทยบระหวางกลม การเปลยนแปลงในอปสงคแรงงานเนองจากความเขมขนใน

การใชปจจยทนทเปลยนไป การเปลยนแปลงในอปสงคแรงงานเนองจากเทคโนโลยเปลยนไป (skill-biased technological

change: SBTC) และสวนคลาดเคลอนทเหลอ (residual term) โดยวธการในรายละเอยดไดน าเสนอในภาคผนวก 2

การเปลยนแปลงของอปทานแรงงานโดยเปรยบเทยบระหวางกลมสะทอนผลกระทบของปจจยดานอปทานตอการ

ปรบตวของคาจาง และดวยวธการนยงสามารถแยกองคประกอบออกเปน 2 ปจจยดานอปสงคทมผลตอคาจาง นนคอ

1) การเปลยนแปลงความเขมขนในการใชปจจยทนของประเทศในภาพรวม ซงเปนปจจยดานอปสงคทสงผลตออตราคาจาง

แรงงานแตละกลมการศกษาเทากน (skill neutral)

2) SBTC เปนปจจยดานอปสงคทสงผลตออตราคาจางแรงงานแตละกลมการศกษาไมเทากน (non-neutral effect)

SBTC อาจเกดขนจากความกาวหนาทางเทคโนโลยของธรกจนนๆ เชน การน าเทคโนโลยใหมๆ มาใช ซงการยกระดบทาง

เทคโนโลยเชนนจะเขามาชวยเสรมการท างานของแรงงานทมทกษะความรสงและใชเขามาทดแทนงานบางประเภททใช

แรงงานระดบความรปานกลาง ซงอปสงคตอแรงงานทเปลยนไปจางแรงงานความรสงมากขนเชนนมผลท าใหเกด non-

neutral effect ในราคาผลผลตหรอความตองการใชปจจยการผลตอนทไมใชแรงงาน เชน การใชคอมพวเตอร หรอ STBC

อาจเกดจากอปสงคในผลผลตเปลยนไปเปนนยมสนคาทเนนการใชแรงงานทมความรสงมากขน แตเพอใหการวเคราะหใน

ทนงายขน เราไดหมายรวม SBTC วาเกดจากทกสาเหตทท าใหมการเปลยนแปลงในอปสงคแรงงานแตละกลมโดย

เปรยบเทยบ

สวนคลาดเคลอนทเหลอ คอ คาคลาดเคลอนจากการประมาณคา ตลอดจนปจจยอนทนาจะมผลตออตราคาจาง

นอกเหนอจากปจจยดานอปสงคและอปทานทกลาวขางตน ซงหมายรวมถงปจจยทไมอาจเกบรวบรวมขอมลได เชน

การเปลยนแปลงในผลตภาพรวม (total factor productivity: TFP) คณภาพการศกษา และอ านาจตอรองคาจาง โดย TFP

อาจดขนไดจากการกระจายองคความร หรอมการปรบปรงกระบวนการผลตจากการบรหารจดการและการจดการองคกร

การวเคราะหโครงสรางคาจางในล าดบตอไปจะท าการศกษาใน 2 ชวงเวลา คอ ชวงทศวรรษทเศรษฐกจเฟองฟ

ในชวงป 1986-1996 และชวงทเศรษฐกจฟนตวหลงวกฤตเศรษฐกจป 1997 แลวในชวงป 2001-2011

36

3.2 การแยกองคประกอบของอตราการเตบโตของคาจางในแตละกลมการศกษา

3.2.1 ชวงเศรษฐกจเฟองฟ (ป 1986 – 1996)

สวนบนของตาราง 5 แสดงสดสวนอปทานแรงงานทคดจากจ านวนชวโมงท างานทงหมดของลกจางแบงตามกลม

การศกษาในป 1986 และป 1996 ขณะทสวนลางของตาราง 5 แสดงการแยกองคประกอบของอตราการเตบโตของคาจาง

ในชวงระหวางน และไดน าเสนอรปประกอบไวในรป 18 ซงกราฟเสนทเหนแสดงผลรวมของอตราคาจางทเปลยนไปเมอแต

ละองคประกอบเปลยนแปลงตามตาราง 5

ในชวงทศวรรษทเศรษฐกจขยายตวสงเชนน อตราคาจางทแทจรงรายชวโมงของทกกลมการศกษาเพมขนอยางม

นยส าคญ องคประกอบส าคญมาจากทประเทศมการใชปจจยทนเขมขนขนมาก และมลกษณะเปน skill neutral ตามทได

อธบายไวในสวนทแลว สวนการเปลยนแปลงในเทคโนโลยการผลต (SBTC) มสวนเรงใหคาจางกลมแรงงานความรสง

เพมขนมาก ขณะทเทคโนโลยใหมมสวนเขามาแทนทกลมแรงงานความรปานกลางโดยเฉพาะแรงงานระดบมธยมศกษา ผล

ศกษาทไดนชวยสนบสนนสมมตฐานทระบไวกอนหนาวา การใชเทคโนโลยทเปลยนไปใชแรงงานนอยลงกพบไดในชวง

เศรษฐกจเฟองฟเชนกน เพยงแตขนาดการลงทนในภาคเศรษฐกจททนสมยเพมสงมาก จนท าให SBTC มผลสทธตอการ

สรางงานดๆ มมากกวาผลของการเชาไปทดแทนแรงงาน

ตาราง 5 สดสวนอปทานแรงงานและผลการแยกองคประกอบคาจางในแตละกลมการศกษา (ป 1986-1996)

Primary Secondary TVET College

สดสวนชวโมงท างาน ป 1986 65.1% 22.2% 2.8% 9.9% สดสวนชวโมงท างาน ป 1996 62.2% 23.9% 3.6% 10.4%

องคประกอบของคาจางทเปลยนไปในแตละกลมการศกษา

Primary Secondary TVET College

อปทานแรงงานเปลยนโดยเปรยบเทยบ 2.2% 1.0% -4.9% -2.8% อปสงคแรงงานเปลยนตามเทคโนโลยของธรกจ 2.9% -18.0% -9.9% 19.4% ความเขมขนของการใชปจจยทนระดบประเทศ 23.8% 23.8% 23.8% 23.8% สวนคลาดเคลอนทเหลอ 28.6% 10.5% 14.5% 5.6% การเปลยนแปลงของคาจาง 57.5% 17.2% 23.5% 45.9%

37

รป 18 การแยกองคประกอบโครงสรางคาจางของลกจางไทย (ป 1986-1996)

ทมา: การค านวณของผวจย

เมอพจารณาสวนคลาดเคลอนทเหลอทมคาเปนบวกแลว อาจกลาวไดวาการเตบโตของผลตภาพรวม (TFP) เปน

อกปจจยทมบทบาทส าคญในการเพมขนของคาจางในชวงน งานศกษาของนพนธและคณะ (2011) กพบผลกระทบ

ทางบวก (positive externality) ของการทประเทศมแรงงานทมการศกษาดขนทแพรกระจายออกไปในชวงเศรษฐกจรงเรอง

สวนปจจยดานอปทานโดยเปรยบเทยบกลบมผลท าใหคาจางของลกจางระดบอาชวะและระดบอดมศกษาลดลงไมมากนก

นอกจากน ยงมขอสงเกตทนาสนใจเกยวกบลกษณะโครงสรางคาจางรปตว U ทแสดงในรป 8 ซงเรยกวา

ปรากฏการณ “คาจางสองขว (wage polarization)” ซงเปนเหตการณทเกดขนกบประเทศพฒนาแลวในชวงทมการพฒนา

ทางเทคโนโลยอยางรวดเรว (เชน สหรฐอเมรกา สหราชอาณาจกร และแคนาดา) การเกดปรากฏการณนสะทอนความไม

เทาเทยมกนในการกระจายตวของคาจางระหวางลกจางกลมบนสดและกลมลางสดทมปญหามากขน

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Primary Secondary TVET College

Schooling Group

Supply shift SBTC Capital intensity Total

38

3.2.2 ชวงเศรษฐกจฟนตว (ป 2001 – 2011)

ตาราง 6 สดสวนอปทานแรงงานและผลการแยกองคประกอบคาจางในแตละกลมการศกษา (ป 2001-2011)

Primary Secondary TVET College

สดสวนชวโมงท างาน ป 2001 50.1% 29.1% 6.6% 14.2%

สดสวนชวโมงท างาน ป 2011 38.4% 34.1% 8.5% 19.0%

องคประกอบของคาจางทเปลยนไปในแตละกลมการศกษา

Primary Secondary TVET College

อปทานแรงงานเปลยนโดยเปรยบเทยบ 12.5% 1.4% -7.8% -7.4%

อปสงคแรงงานเปลยนตามเทคโนโลยของธรกจ 6.7% -5.1% 5.6% -2.7%

ความเขมขนของการใชปจจยทนระดบประเทศ -5.6% -5.6% -5.6% -5.6%

สวนคลาดเคลอนทเหลอ 5.8% -2.2% -7.3% 0.7%

การเปลยนแปลงของคาจาง 19.4% -11.4% -15.0% -15.0%

รป 19 การแยกองคประกอบโครงสรางคาจางของลกจางไทย (ป 2001-2011)

ทมา: การค านวณของผวจย

ผลการแยกองคประกอบของอตราการเตบโตคาจางในระหวางป 2001 ถงป 2011 แสดงในตาราง 6 และรป 19 แม

ในชวงเวลานเศรษฐกจไทยจะฟนตวจากวกฤตป 1997 แลว แตผลการศกษากลบชวาคาจางทแทจรงรายชวโมงลดลงกวา

10% ในเกอบทกกลมการศกษา ยกเวนลกจางทจบชนประถม ซงมสดสวนไมมากนกในก าลงแรงงานทงหมด ลกษณะของ

โครงสรางคาจางเปลยนไปโดยแสดงความสมพนธในเชงผกผน นนคอยงลกจางมการศกษาสงขน อตราคาจางทแทจรงราย

ชวโมงทไดรบกลบยงหดตวลง

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Primary Secondary TVET College

Schooling Group

Supply shift SBTC Capital intensity Total

39

เหตผลทสามารถน ามาใชอธบายปรากฏการณนไดคอการลงทนทางกายภาพทลดลงมาก7 ผลทตามมาของการ

ลงทนทต าลงไปมากในชวงหลงวกฤตมผลท าใหปจจยจากความเขมขนในการใชปจจยทนมผลถวงการเตบโตของคาจาง

จากทไดกลาวไปแลววา แรงงานไทยมการศกษาดขนมากในชวงนเมอเทยบกบชวงทศวรรษกอนวกฤต 1997 แตเพราะการ

สรางงานใหมนอกภาคเกษตรมนอยลง ไมมากพอทจะรองรบแรงงานทมการศกษาดขนไดอยางทวถง ปจจยดานอปทานก

เปนอกเหตผลหนงทท าใหคาจางลกจางความรสงลดลง โดยเฉพาะการผลตแรงงานระดบอาชวและอดมศกษาทออกมาใน

ตลาดมากขนโดยเปรยบเทยบ

นอกจากนพบวา ลกจางระดบมธยมศกษาไดรบผลกระทบมากทสดจากการเปลยนแปลงทางเทคโนโลย (จากผล

ถวงของปจจย SBTC ตอคาจางทมคาลบสง) แต SBTC กลบมผลเออใหมอปสงคในลกจางอาชวะมากขน นอกจากน ม

ขอสงเกตวา การลดลงของราคาผลผลตนอกภาคเกษตรในชวงเวลานมผลกระทบตอลกจางทจบมหาวทยาลยคอนขางมาก

ขณะทการเพมขนของราคาผลผลตเกษตรกลบเปนผลดตอลกจางระดบประถมศกษา

ในการแยกองคประกอบของคาจางในชวงเวลาน มขอสงเกตเกยวกบสวนคลาดเคลอนทเหลอทมคาตงแตคาลบ –

คาบวกต าๆ ในทกกลมการศกษายกเวนลกจางจบประถม ทงทโดยปกตแลว TFP จะใหผลกระทบทางบวกตอการเตบโต

ของอตราคาจาง แสดงวายงมผลลบทเกดจากปจจยทไมอาจสงเกตไดตวอนๆ ทสามารถลบลางผลบวกของ TFP ทเหนได

ซงจะกลาวถงในรายละเอยดในสวนถดไป

3.3 ปจจยอนๆ

เราไดตงสมมตฐานวานาจะยงมอก 2 ปจจยส าคญทมสวนท าใหอตราคาจางทแทจรงรายชวโมงของลกจางแทบทก

กลมการศกษาลดลง (ยกเวนกลมประถม) ในชวงทศวรรษทผานมา นนคอระบบการศกษาไทยทเสอมถอยลงและอ านาจ

ตอรองคาจางของแรงงานไทยทไมสง

3.3.1 ระบบการศกษาไทยทเสอมถอยลง

ในสวนนเราจะวเคราะหถง 2 ปจจยทช ใหเหนถงคณภาพของระบบการศกษาไทยทไมดนกและการขาดประสทธภาพ

การวางแผนก าลงคนของรฐ 7 นยามของความเขมขนในการใชปจจยทนในสวนนตางไปจากทใชในตาราง 1.4 ทหมายถงการใชปจจยทนตอ 1 ชวโมงแรงงาน แตในสวนนไดนยามปจจยทนในรปของชวโมงแรงงานทปรบปจจยเชงคณภาพ (quality-adjusted labor hour) แลวหรอเรยกวา composite labor (รายละเอยดเพมเตมในภาคผนวก)

40

คณภาพการศกษาของไทย

ในชวงหลงวกฤต 1997 ทผานมา แมก าลงแรงงานไทยจะมการศกษาทดข นในเชงปรมาณแตในเชงคณภาพนนยง

เปนทสงสย ผลลพธของการลงทนในการศกษาของรฐดเหมอนจะประสบความส าเรจในแงปรมาณโดยดจากรป 20 ท

เปรยบเทยบอตราการเรยนตอในระดบอดมศกษา (gross enrolment ratio) ของไทยกบอก 2 ประเทศในเอเชย พบวาอตรา

การเรยนตอของนกเรยนมธยมปลายไทยในป 2012 อยท 46% แมจะอยในระดบต ากวาของประเทศเกาหลท 60% แตกสง

กวาของประเทศมาเลเซยมาโดยตลอด สงนสะทอนใหเหนวาประเทศไทยไมไดประสบปญหาในการเพมจ านวนผเรยนตอใน

ระดบอดมศกษา แตปญหาทแทจรงนนอยทคณภาพการเรยน

รป 20 อตราการเรยนตอในระดบอดมศกษา

เมอพจารณาผลสอบโครงการประเมนผลนกเรยนระดบนานาชาต (Program for International Student

Assessment: PISA) จะเหนไดชดถงปญหาคณภาพการศกษาไทย จากรป 21 เราใชขอมล PISA ในป 2009 เปรยบเทยบ

ความสามารถในการอานของนกเรยนไทยกบเกาหลทมความรช นมธยมตน ภาพทางขวาสะทอนวา ม 79% ของนกเรยนท

จบมธยมตนของเกาหลมความสามารถในการอานอยางนอยในระดบ 3 ถงระดบ 6 สงกวาคาเฉลยของนกเรยนในกลม

ประเทศสมาชกองคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organisation for Economic Co-operation and

Development: OECD) ซงอยท 61% ในขณะทมนกเรยนไทยทจบชนมธยมตนเพยง 19% เทานนทสามารถอานไดอยางม

ประสทธภาพท าคะแนนไดไมต ากวาระดบ 3 ขอมลนไดชใหเหนถงปญหาคณภาพการศกษาของไทยทหยงรากลกและเรมม

อาการใหเหนตงแตในระดบมธยมตนแลว

0

10

20

30

40

50

60

70%

ทมา: Edstat

Malaysia

Thailand

Korea

41

รป 21 การกระจายตวของคะแนน PISA ดานการอานของนกเรยนไทยและเกาหลในป 2009

Thailand

ทมา: Lathapipat (2011) และการค านวณของผวจย

Korea

เมอวเคราะหใหลกขนในระดบการศกษาทสงขน งานศกษาของนพนธและคณะ (2011) ไดน าเสนอแนวคดในการ

ประยกตการกระจายตวของคะแนน PISA นกเรยนไทยทจบชนมธยมตนเขากบอตราการเขาเรยนตอในระดบอดมศกษาใน

ปหนงๆ ดงรป 22 ซงพบวาคะแนน PISA ดานคณตศาสตรในป 2000 กบป 2009 มลกษณะการกระจายตวคอนขาง

ใกลเคยงกน แสดงวาความรดานคณตศาสตรนกเรยนไทยไมไดดข นในชวง 1 ทศวรรษทผานไป แตสงทแตกตางไปกคอ

โอกาสทนกเรยนมธยมปลายไทยเขาศกษาตอในระดบอดมศกษามมากขนเนองจากนโยบายสนบสนนการศกษาของรฐ เชน

กองทนการใหกยมทางการศกษา (กยศ.) ในป 1998 และการยกระดบสถาบนราชภฏและราชมงคลขนเปนมหาวทยาลยในป

2004 ตลอดจนคานยมของสงคมไทยทมตอการจบปรญญาตร ท าใหสดสวนนกเรยนทผานการคดเลอกเขาไปเรยนตอใน

ระดบอดมศกษามสดสวนเพมขนจาก 13% ในป 2000 เปน 21% ในป 2009 (สะทอนพนทแรงเงาใตเสนการกระจายตวสวน

ขวาสด) นนคอผลสอบ PISA ของนกเรยนมธยมคนสดทายทผานการสอบคดเลอกเขาเรยนในระดบอดมศกษาลดลง

ขอเทจจรงนสะทอนใหเหนถงคณภาพของผทเขาเรยนในระดบอดมศกษาทแยลงเมอเวลาผานไป

<=level 1b level 1a level 2 >=level 30

.002

.004

.006

200 300 400 500 600 700PISA Reading Score

19%

79%

level 1a level 1b level 2 level 3 level4

42

รป 22 การกระจายตวของผลคะแนน PISA ดานคณตศาสตร ของนกเรยนมธยมปลายไทยในป 2000 และป 2009

ทมา: Lathapipat (2011)

เมอแรงงานทศกษาตอในระดบอดมศกษามคณภาพแยลงเขาสตลาดแรงงานในชวงกวา 1 ทศวรรษทผานมา

ปรากฏการณนมสวนท าใหอตราคาจางเฉลยทแทจรงรายชวโมงของแรงงานการศกษาสงลดต าลง รป 23 แสดงใหเหนการ

แยกตวออกจากกนของอตราคาจางเฉลยทแทจรงรายชวโมงของลกจางทมความรระดบอดมศกษาในกลมบนทเปอรเซนต

ไทล 90 กบกลมลางทเปอรเซนตไทล 10 หรอระหวางอตราคาจางของกลมบนกบกลมมธยฐานทเปอรเซนตไทล 50 ในชวง

15 ปทผานมา ขอเทจจรงนไดชใหเหนวาแรงงานระดบอดมศกษามคณภาพทแตกตางกนมากขน

รป 23 ดชนคาจางทแทจรงรายชวโมง (Composition-Adjusted) ของลกจางระดบอดมศกษา

ณ เปอรเซนตไทลท 10 50 และ 90

0.6

0.8

1.0

1.2

1.4

1.6

1.8

2.0

2.2

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

10th 50th 90th

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

43

การวางแผนก าลงคนทขาดประสทธภาพ

ผลการส ารวจผประกอบการหลายส านกไดชใหเหนวา การขาดแคลนแรงงานทงดานคณภาพและปรมาณเปน

อปสรรคทส าคญตอความสามารถในการแขงขนของไทย สวนหนงอาจเปนเพราะทกษะของผส าเรจการศกษาระดบ

มหาวทยาลยไมสอดคลองกบความคาดหวงของนายจาง ความไมสอดคลองกนระหวางอปสงคและอปทานของทกษะและ

ประสบการณ (skill mismatch) จงอาจเกดขนจากทงดานสาขาทกษะและคณภาพของทกษะความรทแรงงานม เราประเมน

วามความเปนไปไดอยางมากท skill mismatch เปนสาเหตส าคญทอยเบองหลงแนวโนมทเพมขนของแรงงานการศกษาสง

ทเขาท างานในภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการโดยเฉพาะผทเพงส าเรจการศกษา เราพบวาอตราการวางงานในชวงทผานมา

มไดปรบเพมขนทงทตลาดแรงงงานมปญหา skill mismatch มากขน ซงปรากฏการณทเกดขนนนบวาเปนผลส าคญจาก

การวางแผนก าลงคนของรฐทไมมประสทธภาพ

ขอเทจจรงประการหนงจากขอมลระดบจลภาคชวา แรงงานการศกษาสงท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบมากขน

เชน การท างานสวนตว เราจงไดเปรยบเทยบคาเฉลยและคามธยฐานรายไดตอเดอนของลกจางเอกชนในภาคเศรษฐกจท

เปนทางการและผท างานสวนตวในภาคเศรษฐกจไมเปนทางการในป 20118 ไวในตาราง 7 พบวาผทท างานสวนตวแบบไม

มลกจางนนอาจมรายไดสงกวาการเปนลกจางเอกชนเลกนอยในชวงแรกเรมท างาน แตในระยะยาวแลว แนวโนมทจะไดรบ

รายไดเพมขนนนอาจมขอจ ากดมากกวาการเปนลกจาง ดงนนประเดนเรองคาตอบแทนจากการท างานทจงใจกวาการ

ท างานในภาคเศรษฐกจทเปนทางการจงไมนาจะเปนเหตผลอธบายการเพมขนของแรงงานการศกษาสงทหนมาท างานใน

ภาคเศรษฐกจนอกระบบมากขนได

8 การส ารวจภาวะการท างานของประชากร (Labor Force Survey: LFS) รายงานเฉพาะคาจางของลกจางเทานน ไมมการเกบรวบรวมขอมลรายไดของผทท างานสวนตวแบบไมมลกจาง ซงสามารถหาไดจากฐานขอมลการส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน (Socio-Economic Survey: SES)

44

ตาราง 7 รายไดรายเดอนของแรงงานทเรยนจบระดบอดมศกษา

ในป 2011

สถานภาพการท างาน อาย <=24 อาย 25-39

ลกจางเอกชน

(การจางงานในภาคเศรษฐกจทเปนทางการ)

9,102 16,653

ผท างานสวนตวไมมลกจาง

(ภาคนอกเกษตร)

10,394 12,927

ลกจางเอกชน

(การจางงานในภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการ)

4,946 6,305

ผท างานสวนตวไมมลกจาง

(ภาคเกษตร)

2,908 4,713

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

รป 24 อตราผลตอบแทนทางการศกษา

(Composition-Adjusted) ในป 2011

การเปลยนรสนยมหรอทศนคตในการท างานของผทเขาตลาดแรงงานใหมและแรงงานทเคยท างานอยในภาค

เศรษฐกจทเปนทางการนาจะเปนเหตผลส าคญทอธบายการเพมขนของแรงงานการศกษาสงทท างานนอกระบบได

เนองจากเราไมสามารถทจะวดผลทเกดขนตออตราคาจางไดจากขอจ ากดของขอมลส ารวจในปจจบนในการศกษาน จงขอ

ยกไวเปนหวขอส าหรบงานวจยในอนาคต

3.3.2 อ านาจตอรองคาจางของแรงงานไทยทไมสงนก

มขอเทจจรงบางประการทบงชวาลกจางไทยมอ านาจตอรองคาจางต า จากรป 25 แสดงใหเหนวาจ านวนชวโมง

ท างานทงหมดตอสปดาหของลกจางทเรยนระดบอาชวะและอดมศกษาในตลาดแรงงานในระบบเพมขนอยางมนยส าคญ

ตงแตชวงปลายทศวรรษ 1990 คาเฉลยชวโมงท างานตอสปดาหของแรงงานทงสองกลมนเพมขน 5.3% และ 8.5%

ตามล าดบ เมอเปรยบเทยบระหวางในชวงทศวรรษกอนวกฤต 1997 กบในชวงหลงวกฤตนบจากป 2001 เปนตนมา

ซงอาจเปนไปไดวาสวนหนงของแรงงานเหลานท างานเยอะขนดวยความสมครใจ แตเราไมสามารถสรปไดจาก

ขอจ ากดของขอมลทมในปจจบน อยางไรกด การวเคราะหในล าดบตอมานาจะชวยอธบายไดวา ขอเทจจรงทเหนเปนผลท

เกดขนจากการแกปญหาการขาดแคลนแรงงานของธรกจ

10%

17%

30% 27%

63%

83%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

High school TVET College

Self-employed Employee (formal)

รอยละเทยบกบกลมแรงงานทไมมการศกษา

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

45

รป 25 จ านวนชวโมงท างานเฉลยตอสปดาหของลกจางในภาคเศรษฐกจทเปนทางการ จ าแนกตามระดบการศกษา

จ านวนชวโมงท างานเฉลย ประถมศกษา มธยมศกษา อาชวศกษา อดมศกษา 1986-1996 50.3 53.6 49.0 44.7 2001-2012 50.0 52.3 51.6 48.5

% การเปลยนแปลง -0.5 -2.5 5.3 8.5

จากขอมลทเหนน เรามสมมตฐานวาสาเหตทธรกจรรอทจะลงทนเพมขนเพอขยายกจการนนเปนเพราะขาดแคลน

แรงงานทมทกษะตรงตามตองการ แมจะมแรงงานทส าเรจการศกษาในระดบทกษะตามตองการอยเปนจ านวนมากทท างาน

ในภาคเศรษฐกจนอกระบบ แตธรกจสวนใหญกมไดสนใจทจะเพมคาจางเพอดงดดแรงงานเหลานนออกมาจาก

ตลาดแรงงานนอกระบบ ทงนเพราะธรกจยงไมมนใจในคณภาพของแรงงานเหลานนวาผลตภาพหนวยสดทายทไดรบจาก

แรงงานเหลานนจะคมกบระดบคาจางทใหในอตราปจจบน

ธรกจจงแกปญหาแรงงานขาดแคลนโดยการคนเอาผลตภาพเพมขนจากลกจางปจจบนดวยการเพมจ านวนชวโมง

ท างาน การแกปญหาดวยวธนชวยธรกจสามารถเพมผลก าไรไดในชวงทผานมาจนกลบมาอยท 15% ของรายไดประชาชาต

ซงเปนระดบเดยวกบทเคยเปนในป 1994 แตในทางกลบกน คาตอบแทนแรงงานกลบมสดสวนตอรายไดประชาชาตลดลง

อยางตอเนองจาก 40% ในป 2001 เหลอ 37% ในป 2011 ดงทแสดงในรป 26 และตราบใดทธรกจยงสามารถหาทางออก

ของการขาดแคลนแรงงานไดดวยวธน กอาจท าใหธรกจยงไมเหนความจ าเปนทธรกจจะลงทนเพมในเครองจกรหรอ

40

42

44

46

48

50

52

54

56

1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Primary Secondary TVET College

จ านวนชวโมงท างาน

ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต และการค านวณของผวจย

46

เทคโนโลยทประหยดแรงงานมากขน เราจงยงไมเหนสดสวนการลงทนภาคเอกชนตอ GDP สงขนแตยงคงมสดสวนแค

ครงหนงของระดบกอนวกฤตป 1997 เทานนตามทเหนในรป 27

รป 26 คาตอบแทนแรงงานและผลก าไรของธรกจ

(% ของรายไดประชาชาต)

รป 27 การลงทนภาคเอกชนจ าแนกตามประเภท

(% ของ GDP)

3.4 สรป: โครงสรางคาจางของไทยหลงป 1997

บทท 3 นไดวเคราะหใหเหนขอเทจจรงของโครงสรางคาจางลกจางไทยในชวงทเศรษฐกจฟนตวหลงวกฤตป 1997

แลว เราพบวาอตราคาจางทแทจรงรายชวโมงมแนวโนมลดลงในเกอบทกกลมการศกษาซงไมนาจะเกดขนได

การศกษาแยกองคประกอบคาจางไดแสดงใหเหนถงปจจยดานอปสงคและอปทานทชวยอธบายถงสาเหตของการ

ปรบตวของอตราคาจางทเปนเชนน พบวาการลงทนทไมเพยงพอเปนปจจยส าคญทอยเบองหลงปรากฏการณดงกลาว

นอกจากน การผลตแรงงานทส าเรจการศกษาในระดบสงออกมาเกนความตองการกเปนอกปจจยทส าคญเชนกน

เราไดใหขอสงเกตเกยวกบสวนคลาดเคลอนทเหลอทมผลเปนลบตอการเตบโตของคาจางวา อาจเปนผลมาจาก

ปจจยทไมสามารถสงเกตไดลบลางผลบวกของ TFP ทมตอการปรบตวของคาจาง เราจงท าการวเคราะหถงปจจยเพมเตมท

นาจะมผลตอทศทางคาจาง ไดแก (1) คณภาพการศกษาไทยทเสอมถอยลง (2) การโยกยายของแรงงานไปท างานในภาค

เศรษฐกจนอกระบบมากขนดวยปจจยทางเศรษฐกจหรอทศนคตตอการท างานทเปลยนไป และ (3) อ านาจการตอรอง

คาจางทไมเทาเทยมกนระหวางนายจางและลกจาง

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

25%

27%

29%

31%

33%

35%

37%

39%

41%

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

คาตอบแทนแรงงาน

ผลก าไรธรกจ (แกนขวา)

ทมา: สศช.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011

private_equipment

private_constuction

ทมา: สศช.

47

แมกลไกการปรบตวของคาจางในตลาดแรงงานไทยจะยงคงท างานภายใตปจจยอปทานและอปสงค แตฟงกชน

การปรบตวของคาจางทวานยงไมมประสทธภาพเพยงพอทจะแกปญหาการโยกยายแรงงานทผดลกษณะ (misallocated

labor transformation) ตามทกลาวถงในบทท 2 ทงนฟงกชนการปรบตวของคาจางมความซบซอนมากขนเมอพจารณาถง

คณภาพการศกษาและปจจยทางสถาบน (อ านาจตอรองคาจาง และรสนยมในการท างานของแรงงาน) จงมผลท าให

ตลาดแรงงานไทยยงท างานไดไมดนกในการแกปญหาการโยกยายแรงงานผดลกษณะ

4. สงทซอนเรนในตลาดแรงงานไทยละนยเชงนโยบาย

ในบทนจะสรปใหเหนถงสาเหตของอาการทเกดขนในตลาดแรงงานตามทไดวเคราะหไวในบทกอนๆ และเสนอนย

เชงนโยบายทจะชวยบรรเทาปญหาทเกดขนและเสรมสรางสามารถในการแขงขนของประเทศได โดยเราไดสรปสาเหตและ

อาการของตลาดแรงงานไวในแผนภาพตามรป 28

4.1 สาเหตของปญหา

การวเคราะหในบทกอนหนาชใหเหนวาอตราการวางงานของไทยทมทศทางลดลงในชวงทผานมานนสอดคลองกบ

ทศทางการจางงานในภาคเศรษฐกจนอกระบบทเพมขน โดยเฉพาะกลมแรงงานทมการศกษาสง เราสามารถสรปสาเหตของ

ปญหาได 4 ปจจยคอ การลงทนในภาคการผลตสมยใหมทไมเพยงพอ ระบบการศกษาของไทยทมคณภาพแยลงและการ

วางแผนก าลงคนทขาดประสทธภาพ การไมมอ านาจตอรองคาจางของลกจาง และความนยมตอการท างานในภาคเศรษฐกจ

นอกระบบทเพมมากขนโดยเฉพาะในกลมแรงงานทจบระดบอดมศกษา โดยทง 4 เหตปจจยทกอใหเกดอาการท 1 (การ

วางงานทลดลงและการเพมขนของการท างานนอกระบบ) และน ามาซงอาการท 2 (การลดลงของอตราคาจางของลกจางใน

เกอบทกกลมการศกษา)

4.1.1 การลงทนในภาคการผลตสมยใหมทไมเพยงพอ

งานศกษานชชดวาประเทศไทยขาดการลงทนในการขยายและยกระดบเทคโนโลยในภาคการผลตสมยใหม

โดยเฉพาะในภาคบรการ ซงเคยมบทบาทอยางยงในการสนบสนนใหเศรษฐกจไทยเฟองฟไดในอดต ดวยเหตนโอกาสทจะ

สรางงานดใหมลคาเพมสงจงมไมมาก ไมสอดคลองกบการเพมขนของแรงงานทมการศกษาด แรงงานสวนหนงจงตองไปหา

งานทมผลตภาพไมสงท า โดยเฉพาะในภาคเศรษฐกจนอกระบบ การเพมขนของสดสวนแรงงานการศกษาสงในภาค

เศรษฐกจนอกระบบทเหนในระยะหลงนท าใหตลาดแรงงานดเหมอนจะมความยดหยนคอนขางมากในการจดสรรใหแรงงาน

48

มงานท า อยางไรกด เราไมอาจปฏเสธไดวาการเคลอนยายแรงงานทผดลกษณะ (จากงานผลตภาพสงไปต า) มผลท าใหผลต

ภาพแรงงานมวลรวมโตชาและกลายเปนขอจ ากดทกดกรอนความสามารถในการแขงขนของประเทศ

รป 28 แผนภาพสาเหต-อาการของสภาวะตลาดแรงงานไทยในปจจบน

การแยกองคประกอบของโครงสรางคาจางทวเคราะหในบทท 3 แสดงใหเหนอยางชดเจนวา การสะสมทนทไม

เพยงพอนนมผลเปนลบตอการเตบโตของอตราคาจางทแทจรงในทกกลมการศกษาในชวงระหวางป 2001-2011 การศกษา

ชวาความเขมขนในการใชปจจยทนของภาคบรการลดลงอยางตอเนองตงแตเกดวกฤตเศรษฐกจป 1997 อกทงงานใหมท

สรางขนในภาคบรการนกยงมผลตภาพนอยลง ซงกสอดคลองกบขอคนพบทวาการจางงานในภาคบรการของภาคเศรษฐกจ

ทไมเปนทางการก าลงเตบโตขนมาก

4.1.2 ความลมเหลวของระบบการศกษาไทยและการวางแผนก าลงคน

การทตลาดแรงงานแสดงอาการเชนนนาจะมสวนท าใหผวางนโยบายเรมตระหนกถงสาเหตทเกดจากความ

ลมเหลวของระบบการศกษาและการวางแผนก าลงคนทไมมประสทธภาพ เพราะจากสภาวะทเหนน สถาบนการศกษาผลต

แรงงานใหมทเขาสตลาดแรงงานมากขนกจรง แตกลบมไดมทกษะความช านาญทตรงตามความตองการของผประกอบการ

49

ในภาคการผลตสมยใหมเทาใดนก จงเหนไดชดวาสาเหตนมสวนผลกดนใหแรงงานมการเคลอนยายสภาคเศรษฐกจทไม

เปนทางการมากขนในระยะหลงโดยเฉพาะแรงงานทมการศกษาสง

นอกจากน คณภาพการศกษาทแยลงกมสวนท าใหคาจางทแทจรงลดลง ก าลงแรงงานไทยมการศกษาทดข นเหน

ไดจากจ านวนผส าเรจการศกษาระดบมธยมและอดมศกษาทเพมจ านวนขนอยางรวดเรว ทงนเพราะประเทศไทยประสบ

ความส าเรจในเชงปรมาณจากการผลกดนนโยบายการศกษาภาคบงคบทเรมในป 2002 โดยก าหนดวารฐตองใหการ

สนบสนนใหคนไทยไดรบการศกษาภาคบงคบอยางนอย 9 ป อกทงการศกษาระดบอดมศกษากลายเปนสงทสามารถเขาถง

ไดงายขนจากนโยบายกองทนเงนใหกยมทางการศกษาทเรมในป 1996 และการยกฐานะสถาบนราชภฏและราชมงคลขน

เปนมหาวทยาลยในป 2004 แตประเทศไทยกลบประสบปญหาในดานคณภาพการศกษา

4.1.3 แรงงานไทยมอ านาจตอรองคาจางต า

การศกษานชใหเหนขอเทจจรงวา นายจางในภาคเศรษฐกจทเปนทางการก าลงคนเอาผลตภาพเพมออกจาก

ลกจางในปจจบนของตนผานชวโมงท างานทยาวนานขน ดวยวธนชวยใหนายจางสามารถแกปญหาแรงงานขาดแคลนและ

สามารถรกษาอตราผลก าไรของตนไวได แตกเปนวธทท าใหสภาพแวดลอมในการท างานนาพอใจนอยลง และอาจเปนหนง

ในปจจยผลกดนทอยเบองหลงอตราการเขา-ออกของแรงงานทพบวาอยในระดบสงและแนวโนมทเพมขนของสดสวนการ

ท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบได

ซงปจจยทางสถาบนดงกลาวนสอดคลองกบใน The Global Economic Report ป 2013-2014 ทกลาววา

ความสามารถในการแขงขนของไทยในดานประสทธภาพของตลาดแรงงานไดรบการจดอนดบแยลงมากมาอยทล าดบ 111

จาก 148 ประเทศ ซงมเครองชดานความยดหยนในการก าหนดคาจางเปนตวฉด เครองชตวนสะทอนวาการก าหนดคาจาง

ของไทยโดยสวนใหญแลวขนกบนายจางมากกวาทจะถกก าหนดจากกระบวนการตอรองของทง 2 ฝาย

4.1.4 การเปลยนรสนยมในการท างาน

ปจจยสดทายทอาจเปนตนเหตของสภาวะตลาดแรงงานทเหนในปจจบนคอ การเปลยนแปลงในรสนยมการท างาน

ของแรงงานไทยทชอบงานทเปนอสระ ยดหยน และพงพาการตดสนใจของตนเองมากขน แรงงานแตละคนอาจมความพอใจ

ในงานลกษณะเชนนแมจะรบคาจางต ากวาหรอขาดสวสดการรองรบเมอเทยบกบทจะไดรบจากการท างานในภาคเศรษฐกจ

ในระบบ ประเทศโดยรวมอาจจะดขนหากพจารณาในแงของอรรถประโยชนรวมของประเทศ แตถาพจารณาในแงของผลต

ภาพแรงงานมวลรวมแลวประเทศอาจจะแยลง

50

จงอาจสรปไดวา การทแรงงานการศกษาสงเคลอนยายเขาสการท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบทมผลตภาพไม

สงในสดสวนมากขนคงไมเปนสงทดนกกบประเทศในระยะยาว กจกรรมการผลตสวนใหญในภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการ

ไมไดเนนการใชปจจยทนและธรกจในภาคเศรษฐกจนอกระบบกมไดจดใหลกจางของตนไดรบการฝกอบรมพฒนาทกษะ

แรงงานอยางสม าเสมอ แรงงานนอกระบบอาจสญเสยโอกาสทจะไดรบจากประสบการณการท างานในภาคเศรษฐกจทเปน

ทางการ ดวยเหตน ไมวาแรงงานเหลานจะไดรบทกษะแบบใดมาจากระบบการศกษากจะไมไดรบการเพมเสรมในภายหลง

หรอทแยกวานนคอทกษะทมอาจจะถดถอยลงกเปนไดเมอท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบนานเขา

4.2 นยเชงนโยบาย

หากผวางนโยบายตงเปาหมายในการยกระดบความสามารถในการแขงขนของประเทศในอนาคต การเพม

ประสทธภาพของตลาดแรงงานเปนปจจยหนงทควรใหความส าคญ โดยการแก 4 สาเหตทหยงรากลกท าใหตลาดแรงงาน

ท างานบกพรองไปในชวงทศวรรษทผานมา นนคอมการเคลอนยายแรงงานทผดลกษณะในตลาดแรงงานและกลไกคาจางไม

มประสทธภาพมากพอทจะปรบแกการเคลอนยายแรงงานใหมลกษณะทเออตอการเตบโตของประเทศและใหแรงงานได

ท างานเตมศกยภาพ แนวนโยบายทนาจะชวยบรรเทาปญหาทงสดานมดงน

4.2.1 ภาครฐรเรมการลงทนทจ าเปนและใหความส าคญในการแกปญหาแรงงานขาดแคลนของธรกจ

รฐบาลควรเปนผรเรมลงทนในสาธารณปโภคทจ าเปนตอการพฒนาอยางยงยนและชวยลดตนทนการท าธรกจ

ในชวงหลงวกฤตป 1997 นอกจากเราจะสงเกตเหนการฟนตวอยางชาๆ ของการลงทนภาคเอกชนตามทเหนในรป 29 การ

ลงทนของภาครฐเองกหายไปมากเทยบกบชวงกอนวกฤต สะทอนใหเหนวายงพอมชองทางทการลงทนขนาดใหญจะรเรม

จากภาครฐ ซงจะชวยใหเกดผลตอการขยายตวของกจกรรมการลงทนภาคเอกชนตามมาได

นอกจากน กลยทธในการพฒนาเศรษฐกจของรฐไมอาจทจะละเลยการพฒนาภาคเกษตรกรรมทเปนภาคเศรษฐกจ

ส าคญของประเทศได เราไดอภปรายไวกอนหนาวาการเคลอนยายแรงงานแบบทจะชวยเรงการเตบโตของเศรษฐกจจะ

เกดขนไดตองอาศยทงปจจยผลกดนและปจจยดงดด การทผลตภาพในภาคเกษตรชะลอตวอยางมากในชวงทผานมานน

จ าเปนตองอาศยการลงทนในการวจยและพฒนาเพอเพมผลตภาพภาคเกษตร ซงจะชวยลดการใชแรงงานเกษตรให

สามารถรองรบการขยายตวของภาคนอกเกษตรได

51

อกประการหนงคอรฐควรท าความเขาใจพฤตกรรมของธรกจ โดยเฉพาะสาเหตทท าใหธรกจยงไมตดสนใจลงทน

เพมทงทประเทศไทยมก าลงแรงงานทมการศกษาดขน ตลอดจนวธการแกไขการขาดแคลนแรงงานของธรกจ ซงขอมลใน

ระดบจลภาคเหลานจะชวยใหรฐสามารถวางทศทางทเหมาะสมในการกระตนการลงทนภาคเอกชนไดโดยการทบทวน

นโยบายแรงงานตางดาว นโยบายการก าหนดอตราคาจางขนต า และนโยบายจงใจใหแรงงานเคลอนยายแรงงานสภาค

เศรษฐกจทมผลตภาพสงขน

รป 29 การสะสมทนเบองตน จ าแนกตามสถาบนและประเภท

4.2.2 ปฏรปการศกษา

การยกระดบคณภาพการศกษาไทยและการสรางความเชอมโยงระหวางสถานประกอบการกบสถานศกษาระดบสง

จะชวยบรรเทาปญหา skill mismatch ได รวมถงการวางแผนก าลงแรงงานใหสอดคลองกบแผนพฒนาเศรษฐกจในระยะยาว

4.2.3 การสรางสภาพแวดลอมทเออตอการก าหนดคาจางทเปนธรรม

ผวางนโยบายควรมงเนนทจะดแลใหสหภาพแรงงานมความเขมแขงขนเพอชวยสอดสองใหระบบการก าหนด

คาจางและสวสดการแกลกจางมความเปนธรรมมากขน องคประกอบหนงของตลาดแรงงานทมประสทธภาพคอธรกจควร

ตอบแทนลกจางตนใหเหมาะสมเพอใหลกจางเตมใจท างานใหอยางเตมศกยภาพ ขณะทนายจางเองกพอใจกบอตราคาจางท

จายทไมสงเกนผลตภาพหนวยสดทายทไดรบจากลกจาง

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

Private_equipment Private_constuction

Public_equipment Public_construction

% of GDP

ทมา: สศช.

52

4.2.4 การทยอยลดบทบาทภาคเศรษฐกจนอกระบบ

ผวางนโยบายควรใหความส าคญกบการทยอยเคลอนยายแรงงานในภาคเศรษฐกจนอกระบบใหเขาสการท างานใน

ภาคเศรษฐกจทเปนทางการได ซงจะท าใหแรงงานไดใชศกยภาพไดมากขน โดยเรมจากการเสรมทกษะใหแรงงานเหลาน

เปนอนดบแรก ทศทางนโยบายควรมงเนนไปทการสรางชองทางใหแรงงานเหลานไดเพมผลตภาพของตนและสามารถ

พฒนาคณภาพชวตตนได การก าหนดนโยบายจงควรใหมความแตกตางกนไปในแตละสถานภาพการท างานทพบใน

ตลาดแรงงานนอกระบบ (ผทท างานสวนตว ผท างานใหครอบครว และลกจางกจการขนาดเลก) นอกจากนควรพจารณาหา

วธการทจะลดอปสรรคทกดขวางไมใหแรงงานเหลานสามารถเขาท างานในภาคเศรษฐกจทเปนทางการไดเมอมชองทาง

แนวทางนอาศยความเขาใจทลกซงในลกษณะของเศรษฐกจนอกระบบ 3 ดาน ไดแก แรงจงใจ ขอจ ากด และโอกาสจากการ

ท างานในภาคเศรษฐกจนอกระบบ ซงจ าเปนตองอาศยขอมลจากการส ารวจการท างานนอกระบบทยงเปนขอจ ากดอยใน

ปจจบน

5. บทสรป

งานศกษานไดวเคราะหตลาดแรงงานไทยใน 2 บทบาทหนาทคอ 1) บทบาทในการเคลอนยายแรงงานเพอ

สนบสนนการเตบโตของผลตภาพแรงงานของไทยในชวง 25 ปทผานมา และ 2) บทบาทในการก าหนดโครงสรางคาจาง

ตามระดบการศกษา ผลการศกษาพบวาผลตภาพแรงงานเตบโตในอตราสงมาตลอดทศวรรษกอนเกดวกฤตป 1997

เนองจาก 2 ปจจยทเกยวของกน คอ 1) ความแตกตางระหวางผลตภาพในและนอกภาคเกษตรมมาก และ 2) แรงงานและ

ทรพยากรเคลอนยายไปสกจกรรมทมผลตภาพสงอยางรวดเรว ซงเกดขนในชวงทภาคนอกเกษตรมการลงทนสงทงในสาขา

อตสาหกรรมและบรการทใหมลคาเพมสงกวาผลผลตภาคเกษตร ความแตกตางของผลตภาพระหวางในและนอกเกษตรได

สะทอนออกมาทสวนตางคาจาง (wage premium) ระหวาง 2 ภาคการผลตทสงมาก โดยเฉพาะในกลมแรงงานทม

การศกษาสงซงพบวามสวนตางคาจางระหวางการท างานในและนอกภาคเกษตรในชวงป 1986-1991 เฉลยท 171% โดย

ประเทศไทยมการลงทนนอกภาคเกษตรในอตราสงไดตลอดทศวรรษในชวงป 1986-1996 นนคอไมใชแคผลตภาพภายใน

สาขาอตสาหกรรมเองทเตบโตขน แตขนาดสดสวนของการผลตนอกภาคเกษตรกขยายตวอยางรวดเรวดวยเชนกน เกดการ

สรางงานดๆ ขนมากและชวยดดซบก าลงแรงงานไทยทมการศกษาดขนทก าลงขยายตวสงในชวงน

งานศกษานยงพบหลกฐานเชงประจกษวาอตราคาจางทแทจรงของลกจางทท างานอยนอกภาคเกษตรกรรมทม

แนวโนมปรบลดลงตงแตหลงวกฤตป 1997 เปนตนมา แตคาจางของลกจางทท างานในภาคเกษตรกลบมแนวโนมสงขน

53

ตงแตป 2001 เราไดวเคราะหหาสาเหตทท าใหสวนตางคาจางระหวางในและนอกภาคเกษตรลดลงในชวงนวาเกดขน

เนองจากอตราการคา (terms of trade) ของภาคนอกเกษตรเทยบกบภาคเกษตรทแยลง ราคาผลผลตนอกภาคเกษตรท

แทจรงลดลงไป 9% จากป 2001 ไปยงป 2011 ขณะทราคาผลผลตเกษตรกลบสงขนมากถง 61% ในระหวางน

การศกษาทางเศรษฐมตในบทบาทการเคลอนยายแรงงานของตลาดแรงงานพบวา การพฒนาภาคเกษตรเปน

กญแจส าคญของการเจรญเตบโตในชวงตนของการพฒนาทางเศรษฐกจไทย ภาคเกษตรเปนภาคการผลตทใชแรงงาน

จ านวนมากมาแตอดต เราพบวาการน าเทคโนโลยมาใชในการผลตภาคเกษตรชวยเพมผลตภาพแรงงานเกษตรและท าใหม

แรงงานสวนทเหลอเคลอนยายเขาสการท างานในภาคนอกเกษตรทก าลงขยายตวได ลกษณะ structural transformation ท

เออตอการเตบโตของผลตภาพแรงงานเชนนตองการทงปจจยผลกดนและปจจยดงดดทเกดขนพรอมกน การศกษาทาง

เศรษฐมตชวยยนยนวาหนวยเศรษฐกจปรบตวสนองตอบตอราคาตรงตามทฤษฎ เราพบวาการเพมขนของราคาผลผลต

เกษตรมผลกระทบทางบวกตออปสงคแรงงานเกษตรอยางมนยส าคญ นอกจากนการเคลอนยายของแรงงานระหวางในและ

นอกภาคเกษตรยงไดรบอทธพลมาจากอตราคาจางเปรยบเทยบระหวาง 2 ภาคการผลตดวย

เราไดประเมนประสทธภาพของตลาดแรงงานไทยในการศกษาครงนดวย ซงพบวาตลาดแรงงานไทยมความ

ยดหยนสง สามารถรองรบแรงกระแทกตอเศรษฐกจไดดวยภาคเกษตรและภาคเศรษฐกจนอกระบบทมขนาดใหญ อยางไรก

ด ตลาดแรงงานไทยกลบบกพรองในการจดสรรใหแรงงานไดเคลอนยายไปท างานใหเตมศกยภาพ เหนไดจากสดสวนการ

จางงานในภาคเศรษฐกจนอกระบบทสงขนตลอดชวง 15 ปทผานมาโดยเฉพาะในกลมแรงงานการศกษาระดบสง การปรบ

ลดลงของอตราคาจางนอกภาคเกษตรทแทจรงนบจากวกฤตป 1997 ในเกอบทกกลมการศกษา (ยกเวนกลมประถมศกษา)

ทเหนนนเปนผลจากอตราการคาเทยบระหวางนอกและในภาคเกษตรทแยลง และการลงทนนอกภาคเกษตรทไมเพยงพอ

และสดทาย งานศกษานไดวเคราะหถงสภาพอาการทเกดขนในตลาดแรงงานไทยในชวงทผานมา ซงคาจางท

แทจรงไมขยายตวทงทตลาดแรงงานคอนขางตงตว มเสยงสะทอนจากการส ารวจผประกอบการการถงปญหาการขาดแคลน

แรงงาน และการลดลงอยางตอเนองของอตราการวางงานจนอยในระดบต า เราไดสรป 4 สาเหตเบองหลงอาการเหลาน

ไดแก (1) การลงทนในภาคการผลตสมยใหมทไมเพยงพอ (2) ความลมเหลวของระบบการศกษาไทยและการวางแผน

ก าลงคนในการผลตแรงงานทมทกษะตรงตามความตองการของนายจาง (3) นายจางเคนผลตภาพจากลกจางของตน

เพมขนผานชวโมงท างานทยาวนานขน และ (4) การเปลยนรสนยมของลกจางไปท างานนอกระบบทมผลตภาพไมสง

54

เอกสารอางอง

ภาษาไทย

ดลกะ ลทธพพฒน (2554), “ผลกระทบของการสรางความรบผดชอบทางการศกษาตอสมฤทธผลของนกเรยนไทย,”

บทความน าเสนอในการสมมนาวชาการประจ าป 2554 สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

ธนาคารแหงประเทศไทย (2555), ความไมสมดลของตลาดแรงงาน: นยของการขาดแคลนแรงงาน, สวนเศรษฐกจมหภาค

ธนาคารแหงประเทศไทย ส านกงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

นพนธ พวพงศกร และคณะ (2554), “ความเชอมโยงระหวางสถานศกษากบตลาดแรงงาน: คณภาพผส าเรจการศกษา และ

การขาดแคลนแรงงานทมคณภาพ,” บทความน าเสนอในการสมมนาวชาการประจ าป 2554 สถาบนวจยเพอการพฒนา

ประเทศไทย.

ยงยทธ แฉลมวงษ และคณะ (2554), “การสรางความเชองโยงของการศกษากบตลาดแรงงาน: การเปลยนแปลงความ

ตองการก าลงคนภายใตบรบทการเปลยนแปลงเทคโนโลย โครงสรางอตสาหกรรม และนโยบายการศกษา,” บทความ

น าเสนอในการสมมนาวชาการประจ าป 2554 สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2550), โครงการศกษาความตองการแรงงานทแทจรงและการบรหารจดการ

แรงงานตางดาวในภาคเกษตร ประมง กจการตอเนองจากประมง และกอสราง, รายงานฉบบสมบรณ เสนอตอส านก

บรหารแรงงานตางดาว กรมการจดหางาน กระทรวงแรงงาน, กรกฎาคม.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2555), โครงการส ารวจความคดเหนและทศนคตทางสงคมรายไตรมาส:

การศกษาคณภาพชวตแรงงานไทย, รายงานฉบบสมบรณ เสนอตอส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต, ธนวาคม.

สมศจ ศกษมต และคณะ (2556), “ตลาดแรงงานไทยและบทบาทในการสรางความแขงแกรงใหเศรษฐกจไทย,” BOT

Discussion Paper DP/07/2013, ธนาคารแหงประเทศไทย.

ส านกงานสถตแหงชาต (2551), การส ารวจความตองการแรงงานและขาดแคลนแรงงานของสถานประกอบการ. ส านกสถต

พยากรณ ส านกงานสถตแหงชาต.

สมาล สนตพลวฒ และคณะ (2554), “การศกษาวจยผลตภาพแรงงานไทยและปจจยทก าหนด,” ในเรองเตมการประชมทาง

วชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 45: สาขาศกษาศาสตร สาขาเศรษฐศาสตรและบรหารธรกจ สาขา

มนษยศาสตรและสงคมศาสตร, หนา 399-412.

เสาวณ จนทะพงษ และกรวทย ตนศร (2555), “การขาดแคลนแรงงานไทย: สภาพปญหา สาเหต และแนวทางแกไข,”

ธนาคารแหงประเทศไทย.

อมมาร สยามวาลา และคณะ (2554), “การปฏรปการศกษารอบใหม: สการศกษาทมคณภาพอยางทวถง,” บทความ

น าเสนอในการสมมนาวชาการประจ าป 2554 สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

55

ภาษาองกฤษ

Asian Development Bank (2013), “Asia’s Economic Transformation: Where to, How, and How Fast?,” a special chapter on the Key Indicators for Asia and the Pacific 2013 (Key Indicators 2013), Philippines: Manila.

Ahuja, A., K. Pootrakool, and T. Chucherd (2006), “Human Capital Policy: Building a Competitive Workforce for 21st Century Thailand,” BOT Discussion Paper DP/07/2006, Bank of Thailand.

Autor, D. H., L. F. Katz, and M. S. Kearney, (2008), “Trends in U.S. Wage Inequality: Revising the Revisionists,” Review of Economics and Statistics, 90(2), p.300-323, May.

Card, D. and T. Lemieux (2001), “Dropout and Enrollment Trends in the Postwar Period: What Went Wrong in the 1970s?,” NBER Chapters, in: Risky Behavior among Youths: An Economic Analysis, p.439-482, National Bureau of Economic Research, Inc.

Chalamwong, Y. and S. Amornthum (2001), “Rate of Return to Education,” in Human Resources and the Labor Market of Thailand , Thailand Development Research Institute.

Chandoevwit W. and A. Chawla (2011), “Economic Impact and Human Capital,” Chapter 5 in Impact of Demographic Change in Thailand, jointly commissioned by the National Economic and Social Development Board and the United Nations Population Funds, p.85-98.

Chuenchoksan, S. and D. Nakornthab (2008), “Past, Present, and Prospects for Thailand’s Growth: A Labor Market Perspective,” BOT Discussion Paper DP/06/2008, Bank of Thailand.

Diewert, W. E. (2010), “On the Tang and Wang Decomposition of Labour Productivity Growth into Sectoral Effects,” chapter 4, p.67-76 in W.E. Diewert, B.M. Balk, D. Fixler, K.J. Fox and A.O. Nakamura (2010), Price and Productivity Measurement: Volume 6 -- Index Number Theory. Trafford Press.

Economist Intelligence Unit (2012), Skilled Labour Shortfalls in Indonesia, the Philippines, Thailand, and Vietnam, a custom research report for the British Council, The Economist, June.

Jimenez E., V. Nguyen, and H.A. Patrinos (2012), “Stuck in the Middle? Human Capital Development and Economic Growth in Malaysia and Thailand,” Policy Research Working Paper 6283, World Bank, Human Development Network, Education Unit, November.

Katz, L. F. and K. M. Murphy (1992), “Changes in Relative Wages, 1963-1987: Supply and Demand Factors," Quarterly Journal of Economics, 107(1), p.35-78.

Kraipornsak, P. (2009), “Roles of Human Capital and Total Factor Productivity Growth as Sources Of Growth: Empirical Investigation In Thailand,” International Business and Economics Research Journal, Chulalongkorn University, 8(12), p.1-16, December.

Lathapipat, D. (2010a), "The Absorption of Immigrants and its Effects on the Thai Wage Structure," Thailand Development Research Institute.

56

Lathapipat, D. (2010b), "Education Inequality and Thai Wage Structure," Thailand Development Research Institute.

Lathapipat, D. (2013), “An Analysis of Changes in the Thai Wage Structure: the Roles of Skill Supplies and Technological Change,” unpublished manuscript, March.

Lee, J-W and R. Francisco (2010), “Human Capital Accumulation in Emerging Asia, 1970–2030,” ADB Economics Working Paper Series No.216, Asian Development Bank, September.

Ottaviano, G. and G. Peri, (2002), “Immigration and National Wages: Clarifying the Theory and the Empirics,” NBER Working Paper 14188, National Bureau of Economic Research.

Pholphirul, P., P. Rukumnuaykitet, and J. Kamlai (2010), “Do Immigrants Improve Thailand’s Competitiveness,” a paper presented at the World Bank and IPS Conference on Cross-Border Labour Mobility and Development in the East Asia and Pacific Region, 1-2 June 2010, Singapore.

Punyasavatsut, C. (2008), “Human Capital and Returns to Education,” a paper presented at the TDRI annual symposium 2008, Chulalongkron University.

Schwab, K. (2013), The Global Competitiveness Report 2012-2013: Full Data Edition, World Economic Forum, Geneva.

Vasuprasart, P. (2010), Agenda for Labour Migration Policy in Thailand: Towards Long-Term Competitiveness, International Labour Organization.

Warunsiri, S. and R. McNown (2010), “The Returns to Education in Thailand: a Pseudo-Panel Approach,” World Development, 38(11), p.1616-1625.

World Bank (2006), Thailand Investment Climate, Firm Competitiveness, and Growth, June.

57

ภาคผนวก1

ตารางA1 ผลประมาณการฟงกชนอปทานและอปสงคแรงงานเกษตร Supply 1 Supply 2 Demand

Log agricultural wage 0.493***

-0.301**

(0.146)

(0.129)

Log non-agricultural wage -0.344

(0.261)

Log agricultural/non-agricultural wage

0.494***

(0.147)

Lag 1: Log agricultural hour supply 0.340*** 0.384*** 0.382***

(0.118) (0.102) (0.110)

Log labor productivity

-0.314***

(0.064)

Lag 3: Log agricultural output price

0.349***

(0.082)

Lag 3: Economic crisis 1997 0.146*** 0.156***

(0.048) (0.046)

Lag 5: Economic crisis 1997 0.101** 0.097**

(0.047) (0.047)

Lag 9: Economic crisis 1997 0.129*** 0.126***

(0.045) (0.045)

Lag 11: Economic crisis 1997 0.083* 0.083*

(0.045) (0.046)

Lag 12: Economic crisis 1997 0.041 0.050

(0.049) (0.047)

Lag 1: Global financial crisis 2008 0.104** 0.105**

(0.049) (0.049)

Lag 2: Global financial crisis 2008 0.120** 0.117**

(0.047) (0.047)

Lag 5: Global financial crisis 2008 0.123*** 0.126***

(0.048) (0.048)

Lag 6: Global financial crisis 2008 -0.040 -0.045

(0.047) (0.046)

Lag 1: Great flood 2011 0.187*** 0.204***

(0.056) (0.051)

Lag 2: Great flood 2011 0.146** 0.165***

(0.062) (0.055)

Lag 4: Great flood 2011 0.063 0.081*

(0.054) (0.048)

Quarter 2 0.222*** 0.230*** 0.097**

(0.037) (0.035) (0.040)

Quarter 3 0.442*** 0.450*** 0.237***

(0.027) (0.024) (0.054)

Quarter 4 0.332*** 0.329*** 0.252***

(0.026) (0.026) (0.021)

Time trend -0.005*** -0.005*** -0.010***

(0.001) (0.001) (0.004)

Time trend squared

0.000***

(0.000)

Intercept 13.079*** 12.720*** 15.094***

(2.232) (2.188) (2.182)

Observations 61 61 61

Standard errors in parentheses. *** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1

58

ภาคผนวก2 การแยกองคประกอบของอตราคาจางตามกลมการศกษา

เทคนคการแยกองคประกอบทใชในการศกษานอางองจาก Lathapipat (2013) ซงเปนวธทน าการวเคราะหผลต

ภาพ9 มาประกอบกบการศกษาคาจางตามกลมการศกษา ซงสรางขนจากแนวคดอปทานและอปสงคของลกจางทมระดบ

ทกษะแตกตางกนซงไมสามารถทดแทนกนไดอยางสมบรณในกระบวนการผลต (Katz and Murphy 1992; Card and

Lemieux 2001; Autor, Katz, and Kearney 2008; Ottaviano and Peri 2008) การใชเทคนคนไดอางองมาจาก Ottaviano

and Peri (2008) (ซงจะใชแทนวา OP (2008) นบจากนไป) ทศกษาการเปลยนแปลงของอปทานแรงงานโดยเปรยบเทยบ

ตอคาจางแรงงานในแตละกลมแรงงานตามระดบประสบการณและการศกษาทหลากหลายผานคาสมประสทธความยดหยน

ไขว (cross elasticity)

เรมตนจากฟงกชนการผลตมวลรวมแบบ Cobb-Douglas ทมระดบเทคโนโลยแบบทใหผลตอบแทนคงท

(constant returns to scale)

(A1)

โดย คอ ผลผลตมวลรวม คอ ผลตภาพมวลรวม (TFP) คอ ทน คอ แรงงานตวรวมทสรางขนจากแรงงาน

หลากหลายประเภททมคาความยดหยนทดแทนระหวางกนคงท (Constant Elasticity of Substitution: CES) และ คอ

สดสวนรายไดของแรงงาน ซง OP (2008) ไดใหนยามแรงงานมวลรวมดงน

[

]

(A2)

โดยท และ คอ กลมแรงงานทมการศกษาต า ( ) และสง ( ) ณ เวลา คาสมประสทธ ’s สะทอนผลต

ภาพแรงงานโดยเปรยบเทยบระหวางกลมในหนงระดบ CES สวนคาสมประสทธ คอ คาความยดหยนของการ

ทดแทนแรงงานระหวาง 2 กลมการศกษาจ าแนกแบบกวาง

9 งานวจยโดยสวนใหญเกยวกบการศกษาผลตภาพในประเทศไทยใชวธ growth accounting (Solow, 1956) หรอวธการทางเศรษฐมตในการประมาณคาสมประสทธของฟงกชนการผลตมวลรวม และท าการแยกอตราการเตบโตของผลผลต (หรอผลตภาพแรงงานเฉลย) ออกเปนปจจยการผลต (และปจจยเชงคณภาพในบางกรณ) และ TFP

59

ทงสองกลมการศกษาจ าแนกแบบกวางนนกถกสรางขนมาโดยฟงกชน CES อกท ซงประกอบดวยกลมแรงงานท

เรยนจบประถมศกษาหรอต ากวา (PR) มธยมศกษา (HS) อาชวศกษา (TVET) และอดมศกษา (CO) ดงน

[

]

(A3)

[

]

โดยท คอ คาสมประสทธความยดหยนการทดแทนกนระหวางแรงงานกลมยอยลงมา โดย { }

{ } คอ แรงงานทจดกลมการศกษาในระดบเลกสดซงสะทอนตลาดแรงงานท

ประกอบดวยแรงงานทมประสบการณไมเทากนตามวธการของ Card and Lemieux (2001) ดวยวธนชวยใหสามารถ

สะทอนความเปนไปไดทแรงงานทมระดบการศกษาเทากนแตมประสบการณตางกนไมอาจทดแทนกนไดสมบรณใน

กระบวนการผลต

[∑

]

(A4)

โดยท คอ คาความยดหยนการทดแทนกนระหวางแรงงานทมระดบประสบการณแตกตางกนภายในแตละกลม

การศกษายอย และ j ระบกลมประสบการณ สวน คอ คาสมประสทธแสดงประสทธภาพโดยเปรยบเทยบของแรงงานท

มระดบการศกษา-ประสบการณไมเทากน ซงมขอสงเกตวาคาสมประสทธตวนตางไปจากคาทใชในการจดกลม CES ใน

ระดบสงขนไปเพราะไดสมมตใหมคาคงทตลอดชวงเวลา

การประมาณคาสมประสทธ

เมอก าหนดใหผลตภาพหนวยสดทายของแรงงานในแตละกลม b ทจ าแนกในระดบกวาง ซงถกจดอยในกลมระดบ

การศกษายอย k และกลมประสบการณ j มคาเทากบอตราคาจางทแทจรงจะไดวา

60

จากนน หาคาอนพนธ (derivatives) ของสมการ (A1) ถง (A3) แลวแปลงใหอยในรป natural log พรอมกบยาย

ขางสมการขางตนเพอจดรปใหมจะได

( ) ( )

( ) (

) ( )

(

) ( )

( ) (A5)

โดยท คอ สดสวนทนตอแรงงาน

คาสมประสทธความยดหยนผกผน (inverse elasticity) สามารถประมาณไดจากการศกษาเชง

ประจกษของสมการ (A5) ดงน

( )

( ) (A6)

โดยท คอ ตวแปรหนดานเวลาใชเพอควบคมในสวนของ ( ) ⁄ ( ) สวน

แสดงผลกระทบของเวลาในแตละปในแตละระดบการศกษาซงสะทอนในสวนของ ( ⁄

⁄ ) ( ) ( ⁄ ⁄ ) ( ) และ คอ fixed effects ของแตละ

ระดบการศกษาทมประสบการณตางกนซงชวยสะทอน

ตามวธของ OP (2008) นน คา สามารถประมาณไดจาก fixed effects ของแตละระดบการศกษาทม

ประสบการณตางกนโดยใชสตร ( ) ∑ ( ) จากนนคาของ จะถกแปลงใหสามารถ

รวมกนไดเทากบ 1 (normalized) คาสมประสทธประสทธภาพโดยเปรยบเทยบและคาความยดหยนการทดแทนกน

ทประมาณขนไดนจะถกน ามาใชเพอสรางตวแปรแรงงาน ในแตละกลมการศกษา k โดยอาศยสมการ (A4)

จากนนพจารณาฟงกชนการผลตทสงจากระดบยอยสดขนมาอก 1 ระดบและใชวธการหา marginal pricing

condition แบบขางตนอกครงจะได

( ) ( )

( ) (

) ( )

( ) (A7)

61

โดยท ∑ ( ⁄ ) คอ คาจางเฉลยถวงน าหนกโดยจ านวนชวโมงการท างานเปรยบเทยบของ

แรงงานกลมการศกษาระดบ k ซงถกจดอยในกลมการศกษาระดบกวาง b ส าหรบโครงสราง CES ในระดบนนนจะใชวธการ

ตาม Katz และ Murphy (1992) โดยหาสวนตางระหวางแตละคกลมการศกษายอยในสมการ (A7) ทถกน ามาจดกลม

การศกษาระดบกวาง ซงจะได

(

) (

)

(

) (A8)

(

) (

)

(

)

ทง 2 สมการใน (A8) สามารถแปลงใหอยในรปขางลางส าหรบการศกษาเชงประจกษตอไป

(

)

(

) (A9)

(

)

(

)

โดยท และ คอ ตวแปรหนดานเวลาใชเพอควบคมในสวนของ ( ⁄ ) และ

( ⁄ ) ตามล าดบ

ส าหรบ ( ⁄ ) คอ time fixed effects ของกลมการศกษาในระดบกวางทสามารถประมาณ

ขนไดจากการค านวณหาคาผลตภาพโดยเปรยบเทยบ และ ส าหรบแตละค ( ) ของแตละกลมการศกษาใน

ระดบกวาง จากสตร ( ) ( ( )) และ ( ( ))

ตามล าดบ

ในท านองเดยวกน คาประมาณผลตภาพโดยเปรยบเทยบเหลานและคาประมาณความยดหยนการทดแทนกน

ทไดจะสามารถน าไปสรางตวแปรแรงงาน ของแตละกลมการศกษาระดบกวางโดยอาศยสมการ (A3)

จากนนพจารณาฟงกชนการผลตในระดบทสงขนมาอกและใชวธหา marginal pricing condition อกครงจะได

( ) ( )

( )

( ) (A10)

62

โดยท ( ⁄ ) ( ⁄ ) คอ คาจางเฉลยของแรงงานในแตละกลมการศกษาท

จ าแนกระดบกวาง b สวน และ ระบกลมการศกษาทจ าแนกระดบยอยลงไป

ใชวธการของ Katz และ Murphy (1992) อกครงจะได

(

) (

)

(

) (A11)

ซงใชเปนตนแบบของสมการ regression ขางลางน เพอใชในการประมาณคาความยดหยนผกผน ⁄

(

)

(

) (A12)

คาประมาณ time fixed effects ตวนจะถกน าไปใชประมาณคาสมประสทธผลตภาพเปรยบเทยบ และ

เชนเดม โดยเราจะใชคาสมประสทธทไดนและคาประมาณความยดหยนการทดแทนกน ในการสรางขอมลแรงงาน

มวลรวมทปรบคณภาพแลว (quality-adjusted aggregate labor) โดยใชสมการ (A2)

ผลกระทบของการเปลยนแปลงในอปทานแรงงานโดยเปรยบเทยบตอคาจาง

OP (2008) ไดแสดงใหเหนวาการตอบสนองของคาจางของลกจางในกลมการศกษา-ประสบการณ k,j ตอการ

เปลยนแปลงในอปทานแรงานโดยเปรยบเทยบกบทกกลมการศกษา-ประสบการณ (ดสมการ A(5)) ค านวณไดจากสมการ

| ⁄

∑ ∑ ∑ (

)

(

) (

)∑ ∑ (

)

(

) (

)∑ (

)

(A13)

โดยท { } { } และ คอ สดสวนของคาใชจายแรงงานทจายให

ลกจางในกลมการศกษาจ าแนกระดบกวาง b ระดบยอย k และกลมประสบการณ j สวน กคอ สดสวนของคาใชจาย

แรงงานทจายใหลกจางในกลมการศกษาจ าแนกระดบกวาง b และเชนเดยวกบตวอน

63

รอยละทเปลยนไปของคาจางเฉลยของลกจางในกลมการศกษายอย k จากการค านวณขางตนกคอคาเฉลยถวง

น าหนกตามจ านวนชวโมงท างานของการเปลยนแปลงในคาจางของแรงงานทกระดบประสบการณภายในกลมการศกษา

ยอยเดยวกน

ผลกระทบของอปสงคแรงงานจากการเปลยนแปลงในเทคโนโลยการผลต (SBTC) ตอคาจาง

สมการตอบสนองของคาจางของลกจางในกลมการศกษา-ประสบการณ k,j ตอ SBTC สะทอนเหนรอยละการ

เปลยนแปลงของคาสมประสทธผลตภาพโดยเปรยบเทยบ หกออกดวยสวนทเปนตวปรบซงชวยใหอตราคาจางมวลรวมไม

เปลยนแปลง ดงน

|

(

) { } (A14)

|

(

) { }

ในท านองเดยวกน สมการตอบสนองของคาจางของลกจางในกลมการศกษาระดบกวาง b ตอ SBTC เปนดงน

|

(

) { } (A15)

ผลกระทบของความเขมขนในการใชปจจยทน (capital deepening) ตอคาจาง

หลงจากหาอนพนธของสมการ (A1) เมอปจจยแรงงาน (ทปรบคณภาพแลว) เปลยนแปลง เราจะพบวาระดบ

คาจางทแทจรงมวลรวมในระบบเศรษฐกจไดรบผลกระทบโดยตรงจากสดสวนทนตอแรงงานและระดบ TFP

(A16)

เมอแปลงสมการขางตนนใหอยในรป natural log จะได

( ) ( ) ( ) ( ) (A17)

นนคอการเปลยนแปลงของระดบคาจางมวลรวมขนกบความเขมขนในการใชทน ซงสามารถใชค านวณหา

ผลกระทบของความเขมขนในการใชทนไดดงน

64

|

( )

(A18)

คาสมประสทธสดสวนของทนตอผลผลต ( ) ค านวณไดเทากบ 0.55 ซงวธการค านวณไดอธบายไวใน

ล าดบถดไป สวนทเหลอของการเปลยนแปลงของคาจางจ าแนกตามกลมการศกษาทไมไดเปนผลจากการเปลยนแปลงใน

อปทานแรงงานโดยเปรยบเทยบ การเปลยนแปลงของอปสงคจากระดบเทคโนโลยทเปลยนไป (SBTC) หรอปจจยความ

เขมขนในการใชทนตอแรงงานนน ลวนเกดจาก TFP คาคลาดเคลอนในการประมาณการ และปจจยอนๆ ทแบบจ าลองมได

ครอบคลมถง

การประมาณคาสดสวนของปจจยทนตอผลผลต

จากสมการ (A1) เราสามารถแสดงไดวา

(

) ( ) ( ) (

) (A19)

จากนนสามารถใชเทคนคทางเศรษฐมตประมาณคาสมประสทธ ( ) จากรป first-differenced ของ

สมการ (A19) เพอขจดปญหา unit root คาสมประสทธ ( ) ทตองการหาแทจรงแลวกคอคา log ของสดสวนการใช

ปจจยทนตอแรงงาน (ทปรบคณภาพแลว) นนเอง