รายงานวจยฉบบสมบรณ

เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา Community Organization Network on Disaster Management in

Sathing Phra Peninsula Songkhla Province

ผศ.ดร.ชนษฎา ชสข นางสายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ

นางสาวจตราวด ฐตนนทกร

โครงการวจยนไดรบทนสนบสนนจาก งบประมาณแผนดน มหาวทยาลยสงขลานครนทร

ประจ าปงบประมาณ 2558 รหสโครงการ ENV580241S

(2)

บทคดยอ

การศกษาเรองเครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระจงหวดสงขลามวตถประสงคเพอศกษากระบวนการจดการภยพบต ผลการด าเนนงาน และเสนอแนวทางในการจดการภยพบต โดยใชการสมภาษณแบบกงโครงสรางและการสงเกตแบบมสวนรวม มผใหขอมลหลก รวมทงสน 43 คน ทเปนตวแทนจากภาคประชาชน จ านวน 31 คนและตวแทนภาครฐ จ านวน 12 คน

ผลการศกษาพบวาจากปญหาน าทวมใน พ.ศ.2548 การด าเนนงานในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนมการประสานกบองคกรภายนอกเพอใหความชวยเหลอผประสบภยและเหตการณวาตภย เมอเกดภยพบต ใน พ.ศ.2553 มการตงศนยประสานงานองคกรชมชนจงหวดสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภยโดยมการจดระบบการประสานงานการจดระบบขอมลระบบการสอสารระบบอาสาสมครและระบบการใหความชวยเหลอ หลงจากป พ.ศ.2554-ปจจบน (2558) องคกรชมชนในพนทต าบลตางๆ ของ 4 อ าเภอในคาบสมทรสทงพระ คอ ระโนด กระแสสนธ สทงพระ และสงหนครไดน าแนวคดการจดการภยพบตไปขยายผลในพนทตนเองภายใตความรวมมอทงจากฝายองคกรชมชนองคกรปกครองสวนทองถนและภาคประชาสงคม

ในการด าเนนงานเพอการจดการภยพบตของทง 5 ต าบลทศกษา พบวา ต าบลบานขาว อ าเภอระโนด ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ ต าบลบอแดง และต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา มการด าเนนงานโดย “ชมชน” เปนหลกทงในเรองการจดกระบวนการใหความร การพฒนาศกยภาพ รวมถงหางบประมาณบางสวน ในขณะท อบต. มบทบาทในการหนนเสรมดานบคลากร งบประมาณ และการจดท าแผนการจดการภยพบตในระดบต าบล สวนพนทต าบลร าแดง อ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา การด าเนนงานม “อบต.” เปนหลก นบแตการประสานงาน การท าความเขาใจ การสรางเสรมศกยภาพของชมชน การวางแผนการจดการภยพบต การสรางความรวมมอกบชมชน โดยมอาสาสมครทมาจากคนในชมชนมารวมด าเนนงาน

ขอเสนอแนะทส าคญ คอ หนวยงานตางๆ ควรจะ (1) ใหความรและทกษะเกยวกบการจดการภยพบต (2) บรณาการงานรวมกนระหวางหนวยงานทเกยวของไดแกหนวยงานระดบทองถนหนวยงานสวนภมภาคภาคประชาสงคมและองคกรชมชนและ (3) เสรมพลงเครอขายทางสงคมเพอใหสามารถจดการปญหาภยพบตรวมกน ค ำส ำคญ: เครอขายองคกรชมชน, การจดการภยพบต, คาบสมทรสทงพระ

(3)

Abstract The study of the community organization network on disaster

management in Sathing Phra Peninsular, Songkhla Province is qualitative research. Its objectives are to investigate the working systems, the results, as well as recommending approaches into prompting the network in managing the disaster. Data collection consists of semi-structured interviews and participant observations. The key informants comprise with 43 representatives consisting of 31 and 12 representatives from community people and state agencies, respectively.

The result shows that, since the flood in 2005, the community organization network cooperated with external agencies in tackling the disaster. During the tropical storm in 2010, “ Songkhla community organizations coordinating center for flood reliefs” was established via coordination, data arrangement, a communication system, volunteers, and a supporting system for flood victims. Those two crises happened in the stage of “after the disasters occur” and the community organization network and the civil society group played a significant role. Since 2011 until now (2015), various sub-districts of four districts in Sathing Phra Peninsular, including Ranot, Krasae Sin, SathingPhra, and Singhanakorn, have expanded the disaster management under the collaboration among involved actors comprising of community-organizations, civil society groups, and local government authorities via Sub-district Administrative Organisation (SAO.).

In dealing with the disaster management tasks among those five sub-districts, in Ban Kao sub-district in Ranot, Cheung Sae sub-district in Kra Sae Sin, Bo Daeng sub-district and Tahin sub-district in Sathing Phra, the disaster management has been led by the community organization network in terms of providing knowledge on disaster management, to build up community people capacity, and to search for additional funds. Meanwhile, the SAOs in those areas have played the supportive role of providing the people and budget as well as to launch the Sub-district Disaster Management Plan. Meanwhile, in Ramdaeng sub-district, most of the disaster management tasks have been

(4)

based on the Ramdaeng SAO in terms of cooperating with other agencies, building up the capacity, planning the disaster management task, and getting the community involved through “community volunteers”.

Recommendations for involved agencies are as follows: 1) to offer a special learning session on disaster management skills, 2) to integrate the working system among responsible agencies i.e. local government authorities, regional government agencies, civil society organizations, and community-based organizations, and 3) to empower the social network to overcome disaster crises collectively.

Keyword: Community Organization Network, Disaster Management, Sathing Phra Peninsular

(1)

กตตกรรมประกาศ

การด าเนนงานเพอศกษา เรอง เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ส าเรจลงดวยด เนองจากไดรบความรวมมอจากพนองแกนน าเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ ภาคประชาสงคมในจงหวดสงขลา หนวยงานทเกยวของทงในระดบทองถนและสวนภมภาค การศกษานท าใหทมผวจยไดเขาใจถงกระบวนการ ระบบการจดการภยพบตของพนท ซงในรายงานผลการวจยฉบบนอาจจะเปนประโยชนตอผเกยวของ

ทมวจยขอขอบคณแกนน าเครอขายองคกรชมชน ภาคประชาสงคม ไมวาจะเปนนาแกว พลม พพร พตวน พอวบ พเพญ นาเขยว พแคง สมเพยร พดก อ.ฑรย พสาวยร พศรพล และทกทานททมงานไดไปรบกวน ขอบคณตวแทนหนวยงานภาครฐ ทเออเฟอ ใหขอมลอยางตรงไปตรงมา ขอขอบคณเปนพเศษส าหรบพลมทใหทพกพงระหวางททมวจยเกบขอมลในพนท และขอขอบคณส านกวจยและพฒนา มหาวทยาลยสงขลานครนทรในการสนบสนนทนวจยในครงน

ทมวจย

กนยายน 2559

สารบญ

กตตกรรมประกาศ บทคดยอภาษาไทย บทคดยอภาษาองกฤษ บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1.2 ค าถามวจย 1.3 วตถประสงคการวจย 1.4 กรอบแนวคดการวจย 1.5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.6 ขอบเขตการศกษา 1.7 นยามศพทเฉพาะ

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

2.1 ภยพบตและการจดการภยพบต 2.2 เครอขาย 2.3 งานวจยทเกยวของ

บทท 3 ระเบยบวธวจย

3.1 ระยะเวลาการท าวจย 3.2 สถานทท าการวจย 3.3 กลมผใหขอมลหลก 3.4 การเกบและรวบรวมขอมล 3.5 การตรวจสอบขอมล 3.6 การวเคราะหขอมลและรายงานผลการศกษา

บทท 4 ผลการวจย 4.1 ขอมลพนท และเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ 4.2 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ 4.3 ปจจยเออและอปสรรคในการจดการภยพบตของเครอขาย

หนา

(1) (2) (3)

1 4 4 4 6 6 6

8 27 36

56 56 56 60 63 63

64 69

102

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผลการวจย และขอเสนอแนะ

5.1 สรปผลการวจย 5.2 อภปรายผลการวจย 5.3 ขอเสนอแนะ

บรรณานกรม ภาคผนวก

แนวค าถาม บทความทตพมพแลว

107 111 120

124

129 133

สารบญตาราง ตาราง หนา ตาราง 1 สรปประเดนปญหาและสภาพปญหาในการจดการภยพบต 26

สารบญภาพประกอบ ภาพประกอบ หนา ภาพประกอบ 1 กรอบแนวคดในการวจย ภาพประกอบ 2 กลไกบรหารจดการสาธารณภยของประเทศไทย ภาพประกอบ 3 วฏจกรการบรหารจดการภยพบต ภาพประกอบ 4 บทบาทของหนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการภยพบต ภาพประกอบ 5 ขอบเขตพนทคาบสมทรสทงพระ จ.สงขลา ภาพประกอบ 6 แสดงพนทน าทวมในพนทคาบสมทรสทงพระ พ.ศ.2548 ภาพประกอบ 7 สภาพน าทวมขงในพนท ภาพประกอบ 8 ทงเลยงสตวถกน าทวมท าใหตองอพยพสตวเลยงมาไวบนไหลทาง ภาพประกอบ 9 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน กรณการเกดอทภย พ.ศ.2548 ภาพประกอบ10 เสนทางพายดเปรสชนพดผานภาคใตเมอวนท 1-3 พฤศจกายน พ.ศ.2553 ภาพประกอบ 11 ภาพถายดาวเทยมแสดงการเคลอนตวของพายดเปรสชน ภาพประกอบ 12 ความรนแรงของพายดเปรสชน ภาพประกอบ 13 สภาพบานเรอนทไดรบความเสยหายจากแรงพาย ภาพประกอบ 14 ประชมปรกษาหารอเพอหาแนวทางชวยเหลอผประสบภย ภาพประกอบ 15 จดตงศนยประสานเครอขายฯ ทวดพกล ต.บอแดง อ.สทงพระ จ.สงขลา ภาพประกอบ 16 โครงสรางการด าเนนงานของศนยประสานงานฯ ภาพประกอบ 17 ภาคภายนอกทเขามารวมบรจาคเงน สงของเพอชวยเหลอผประสบภย ภาพประกอบ 18 จดวงประชมในชมชนทประสบภย

ภาพประกอบ 19 อาสาสมครลงพนทปฏบตการซอมสรางบานเรอนผประสบภย

ภาพประกอบ 20 กองเลขาจดระบบขอมล น าขอมลมาท าใหเปนปจจบนเพอการวางแผนงาน

ภาพประกอบ 21 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนตอเหตการณวาตภยและอกภย พ.ศ.2553

ภาพประกอบ 22 กรอบการจดการภยพบตภายใตกระแสสนธโมเดล ภาพประกอบ 23 ระบบการเตรยมความพรอมและลดผลกระทบจากภยพบตของเครอขาย

องคกรชมชน นบจาก พ.ศ.2554-ปจจบน (2559) ภาพประกอบ 24 พฒนาการดานการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทง

พระ

5 15 16 21 66 71 72 72 74 75 75 76 76 78 79 80 80 81 81 82 89

92

102

106

บทท 1

บทน ำ 1.1 ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

ในปจจบนสภาพภมอากาศของโลกมการเปลยนแปลง อนเนองมาจากภาวะโลกรอนซงเกดจากการทกาซเรอนกระจกในชนบรรยากาศไดเพมสงขนอยางรวดเรว และมความแตกตางกนไปตามแตละภมภาคของโลก เปนทคาดกนวาการเปลยนแปลงในอนาคตจะสงและรวดเรวกวาอดตมาก (ศนยเครอขายงานวเคราะหวจย และฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2553) สงผลตอแนวโนมการเกดภยพบตและผลกระทบตางๆ ทงความถ ลกษณะ ขนาด และความรนแรงทเพมขน ตวอยางของภยพบตขนาดใหญทเกดขนในชวงสองทศวรรษทผานมา เชน แผนดนไหวทฮนชน (โกเบ) พ.ศ.2538 การเกดคลนยกษสนามในประเทศชายฝงมหาสมทรอนเดยเมอ พ.ศ.2547 พายเฮอรรเคนแคทรนา ประเทศสหรฐอเมรกา เมอ พ.ศ.2548 พายไซโคลนนารกสประเทศพมา เมอ พ.ศ.2551 และเหตการณแผนดนไหวและคลนยกษสนามในเขตโทโฮกของเกาะฮอนช ประเทศญปน เมอวนท 11 มนาคม 2554 ภยพบตทเกดขนสรางความเสยหายทงตอชวต ทรพยสน ระบบเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมนบเปนมลคามหาศาล ถอเปนอปสรรคส าคญในการพฒนาประเทศ เนองจากตองน าทรพยากรทมอยมาใชเพอฟนฟบรณะความเสยหายทเกดขน (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.), 2554)

จากแนวโนมความรนแรง ความสญเสย และความเสยหายอนเกดจากภยพบตทเพมขนในภมภาคตางๆ ทวโลก ในเดอนมกราคม พ.ศ.2548 องคการสหประชาชาตจงไดจดใหมการประชมวาดวย “การลดภยพบต” ทเมองโกเบ (Kobe) จงหวดเฮยวโงะ (Hyogo) ประเทศญปน โดยมผแทนรฐบาลจาก 168 ประเทศทวโลกเขารวม สาระส าคญทไดจากการประชมในครงน ไดแก การลดความเสยงจากภยพบตเปนอนดบแรก รถงความเสยงและวธจดการกบความเสยง สรางความเขาใจและการตระหนกถงภยแกสาธารณชน มการด าเนนการเพอลดความเสยง และเตรยมความพรอมซงสามารถน าไปปฏบตไดทนท สาระของการประชมในครงนสงผลใหทวโลกรวมทงประเทศไทยปรบแนวคดในการจดการภยพบตจากรปแบบและวธการเดม คอ “รอใหเกดภยพบตเสยกอนแลวจงคอยหาทางจดการ” มาเปน “การจดการภยพบตโดยเนนการจดการความเสยงจากภยพบต” (Disaster Risk Management) เพอปองกนและลดผลกระทบจากภยพบต ทงนเนองจากแนวคดในการจดการภยพบตในอดตนนยงไมมการก าหนดมาตรการ และวธปองกนหรอลดผลกระทบทจะเกดขนจากภย

2

พบต แตใชการตงรบซงเนนการรบมอตอสถานการณฉกเฉน (Emergency Response) การบรรเทาทกข (Relief) และการฟนฟ (Rehabilitation) หลงการเกดภยพบตเปนหลก (นลบล สพานช, 2549)

ส าหรบประเทศไทย หนวยงานหลกในการจดการและรบมอกบภยพบต คอ กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) กระทรวงมหาดไทย มภารกจในการจดท าแผนแมบทในการรบมอภยพบต วางมาตรการ สงเสรม สนบสนน ปองกน บรรเทาและฟนฟสาธารณภย โดยการก าหนดนโยบายดานความปลอดภย สรางระบบปองกน เตอนภย ฟนฟหลงเกดภย และการตดตามประเมนผล เพอใหหลกประกนในดานความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน นอกจากนกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยยงไดมการวางโครงสราง หนาทของหนวยงานราชการ มการแตงตงผด ารงต าแหนงราชการตางๆ เปนเจาหนาทปองกนภยฝายพลเรอน (สรชย หวนแกว และคณะ, 2549)

ในชวงสองทศวรรษทผานมา ประเทศไทยตองเผชญภยพบตขนาดใหญหลายครง อาท ดนถลมทจงหวดนครศรธรรมราช เมอ พ.ศ.2533 พายไตฝนเกย พ.ศ.2532 และคลนยกษ สนาม เมอ พ.ศ.2547 จงท าใหเกดการตนตวในเชงนโยบายของรฐ ความตระหนกรของสาธารณชนและระบบอาสาสมคร ท าใหระบบการจดการภยพบตของประเทศไดรบการพฒนากาวหนาขนอกระดบหนง มการออกพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ.2550 ทงไดจดท าแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ.2553-2557 ตามทก าหนดไวในพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ.2550 ซงมการก าหนดผรบผดชอบในภารกจระดบตางๆ ไวชดเจนแลว หากแตการจดการภยพบตทางธรรมชาตทเกดขนในประเทศไทยทผานมาทกครงยงคงประสบปญหาในการบรหารจดการ (สศช., 2554,)

ดงนน ในสถานการณทเกดภยพบตขน หนวยงานทรบผดชอบในระดบตางๆ ไมสามารถบรหารจดการภยพบต หรอใหความชวยเหลอไดทนทวงท ปรากฏการณทเกดขนกคอ การเคลอนไหวเพอจดการภยพบตในสวนของภาคประชาชน และภาคประชาสงคม เชน ในกรณของ 3 จงหวดชายแดนภาคใต ซงเปนพนทเกดภยพบตอยางตอเนองทกป ทงน าทวม ไฟไหม ดนถลม น ากดเซาะชายฝงทะเล คนในชมชนเกดความหวนวตกดวยไมมวธการปองกน ไมมการวางแผนรบมอ และหนวยงานรฐมกมขอจ ากดในการชวยเหลอ จงเหนความจ าเปนทตองมเครอขายเพอชวยเหลอซงกนและกน มการพบปะพดคยวางแผนกนหลายครง และรวมเปนเครอขายทชดเจนใน พ.ศ.2553 ผลของการจดตงเครอขายเพอรบมอกบภยพบต ไมเพยงแตสรางความมนใจในความมนคงของชวตและทรพยสนของคนในชมชนไดเทานน แตยงสรางและกระตนความตนตวของคนในชมชนใหมจตอาสา เพอพรอมส าหรบการเฝาระวง รบมอกบภยเมอเกดขน ตลอดจนการเยยวยาและฟนฟหลงภยพบตผานพนอกดวย (ส านกงานกองทนสนบสนนการเสรมสรางสขภาพ, ม.ป.ป.)

ในพนทบรเวณคาบสมทรสทงพระ ประกอบดวย 4 อ าเภอ ไดแก สงหนคร สทงพระ กระแสสนธ และระโนด มลกษณะภมประเทศเปนทราบชายทะเล ขนาบดวยทะเลสาบ

3

สงขลาและทะเลอาวไทย พนทคาบสมทรสทงพระประสบกบปญหาอทกภยมาตลอด และมพนททถกน าทวมขงเปนระยะเวลานานเมอมฝนตกหนก โดยในชวงทผานมาเกดปญหาน าทวมใหญ เมอป พ.ศ.2517 ซงระดบน าทวมเฉลย 1.31 เมตร และ พ.ศ.2543 มระดบน าทวมเฉลย 0.90 เมตร โดยแตละเหตการณมระยะเวลาน าทวมขงนานเกนกวาหนงเดอน เหตการณน าทวมทส าคญอกครงหนงคอชวงเดอนพฤศจกายน พ.ศ.2548 ถงเดอนมกราคม พ.ศ.2549 ซงเกดภาวะฝนตกหนกในบรเวณลมน าทะเลสาบสงขลา โดยเฉพาะในเขตพนทอ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ และอ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ท าใหเกดน าทวมสงเฉลย 1.20-1.50 เมตร (กรมชลประทาน, 2554) เมอตนเดอนพฤศจกายน 2553 หลายชมชนไดรบความเสยหายอยางหนกจากเหตการณวาตภยและอทกภย มพนทประสบภย 16 อ าเภอ 12 เขตเทศบาล 119 ต าบล 1,049 หมบาน ประชาชนไดรบความเดอดรอน 269,233 ครวเรอน โดยมความเสยหายดานทรพยสน บานเรอนเสยหายทงหลง 623 หลง เสยหายบางสวน 43,331 หลง พนทการเกษตรเสยหาย 202,499 ไร มลคาความเสยหายโดยรวมกวา 1,517,795,800 บาท (ภาคพลเมองสงขลาเพอการรบมอภยพบต, 2554) จากเหตการณดงกลาวท าใหแกนน าองคกรชมชน สอชมชน และประชาสงคมในพนทคาบสมทรและจากอ าเภออนๆ ของจงหวดสงขลา ไดรวมกนประชมเพอวเคราะหสถานการณ กระทงไดขอสรปวา การเกดภยพบตครงนกอความเสยหายอยางหนกและเปนวงกวาง หนวยงานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และองคการบรหารสวนทองถนยงขาดประสบการณ ในขณะทคนจน คนพการ คนดอยโอกาสยงเดอดรอนและไมไดรบการชวยเหลออยางทนการณ จงมความเหนรวมกนวา ตองจดตงศนยชวยเหลอผประสบภยภาคประชาชนคาบสมทรสทงพระขน เมอจดตงศนยประสานงานไดแลว จงมการจดท าขอมลผเดอดรอนเพอจดล าดบความชวยเหลอ การประสานภาคเครอขายเพอระดมแรงงานในการซอม สรางบานเรอน รวมไปถงการกระจายสงของบรจาค เงน เพอใหความชวยเหลอผประสบภยไดทนตอเหตการณ

การจดการภยพบตใหมประสทธภาพไดนนตองอาศยองคความร ความสามารถ ทกษะตางๆ รวมไปถงการประสานความรวมมอทดระหวางหนวยงาน องคกรทเกยวของ และภาคประชาชน หากแตจากการคนควาเอกสารงานวจยทเกยวของของผ ศกษา พบวา งานศกษาวจยสวนมากยงเนนการศกษาความรเชงโครงสรางและเชงเทคนค อาท การพฒนาเทคโนโลยในการพยากรณ การออกแบบโครงสรางของสงกอสรางตางๆ ใหมความมนคงแขงแรง การใชตวแบบทางคณตศาสตรในการค านวณความรนแรงของภย การศกษาวจยทเกยวของกบผประสบภยจะเปนการศกษาทศนคต การประเมนผลกระทบทางสขภาพ สวนการศกษาดานการบรหารจดการภยพบตโดยเครอขายองคกรชมชนยงพบจ านวนนอยมากเมอเทยบกบการศกษาวจยดานอนๆ ดงกลาวมาแลวขางตน ดงนน ผศกษาจงมความสนใจระบบการจดการภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระของเครอขายองคกรชมชน

4

1.2 ค ำถำมวจย การศกษาวจยครงนมงตอบค าถามในการวจย ดงน 1) โครงสราง กลไก ระบบการท างานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภย

พบตเปนอยางไร 2) ผลด าเนนงาน ปจจยทเออและเปนอปสรรคในการจดการภยพบตคออะไร

อยางไร 3) ขอเสนอแนะตอการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน องคกรท

เกยวของควรเปนอยางไร

1.3 วตถประสงคกำรวจย 1) เพอศกษารปแบบการท างานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภยพบต 2) เพอศกษาผลการด าเนนงานตลอดจนปจจยทเออและเปนอปสรรคตอการ

ด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภยพบต 3) เพอเสนอแนวทางการจดการภยพบตทมประสทธภาพตอเครอขายองคกรชมชน

และองคกรทเกยวของ

1.4 กรอบแนวคดกำรวจย จากการทบทวนเอกสารทเกยวของกบการบรหารจดการภยพบต พบวา การจะ

บรหารจดการภยพบตไดอยางมประสทธภาพนนตองประกอบไปดวย 3 สวน คอ 1) กอนเกดภย ประกอบดวย 2 สวน คอ การลดผลกระทบ (Mitigation) และการ

เตรยมความพรอม (Preparedness) 2) การจดการภยพบตในชวงระหวางเกดภย (Response) ตองมมาตรการจดการ

ภยพบตในภาวะฉกเฉน เชน การจดตงศนยอ านวยการเฉพาะกจ การประกาศพนทประสบภย การใชระบบสงการ การบรหารการประสานงานและความรวมมอระหวางองคกรตางๆ

3) หลงเกดภย (Recovery) มการฟนฟบรณะ การใหความชวยเหลอผประสบภยอยางทวถงและทนตอเหตการณ

ผวจยจงน าวงจรนมาเปนกรอบในการวเคราะหการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ดงน

5

ภาพประกอบ 1 กรอบแนวคดในการวจย

ปจจยทเออตอการด าเนนงาน ปจจยทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน

องคกรชมชน

ภาครฐ ภาคประชาสงคม

กลไก โครงสราง ระบบการจดการ

ขอมล การประสานงาน การสอสาร อาสาสมคร ของบรจาค เงน การใหความชวยเหลอ

เครอขำย องคกรชมชน

เพอกำรจดกำรภยพบต

ขอเสนอแนวทำงกำรจดกำรภยพบต

ผลกำรด ำเนนงำนตำมวงจรกำรจดกำรภยพบต

Preparedness การเตรยมความพรอม

Mitigation การลดผลกระทบ

Response การเผชญเหตการณ

ฉกเฉน

Recovery การฟนฟ

กอนเกดภย

ระหวาง เกดภย

หลงเกดภย

เกดภยพบต

6

1.5 ประโยชนทคำดวำจะไดรบ 1) เครอขายองคกรชมชนเกดแนวทางการจดการภยพบตไดอยางมประสทธภาพ 2) ขอเสนอเชงพนท และเชงนโยบาย ส าหรบองคกรเอกชน ภาครฐในการหนน

เสรมการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน

1.6 ขอบเขตกำรศกษำ งานวจยครงนผวจยจะศกษาเกยวกบการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนใน

การจดการภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ ในชวงตงแต พ.ศ.2548 -2559 ผลการด าเนนงาน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน รวมไปถงขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตจากตวแทนภาคประชาชน ภาคประชาสงคม และภาครฐ 1.7 นยำมศพทเฉพำะ

ภยพบต หมายถง ภยทเกดขนอยางรนแรง สงผลกระทบตอบคคลเดยวหรอบคคลในวงกวาง กระทบตอความมนคงและความปลอดภย อนเกนขดความสามารถของชมชนทจะใชทรพยากรของตนในการรบมอและจดการกบภยพบตและผลกระทบของภยพบตได ทงนอาจเปนภยทเกดขนโดยธรรมชาต เชน อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง โรคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาดสตวน า การระบาดของศตรพช หรอจากการกระท าของมนษย เชน อบตเหต หรอเหตอนใด และหมายความรวมถงภยทางอากาศ การกอวนาศกรรมดวย ในการศกษาครงน ผวจยจะศกษาเฉพาะกรณภยพบตทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระ ซงเปนภยพบตทเกดขนโดยธรรมชาต คอ อทกภย และวาตภยเทานน เนองจากเปนภยทเกดขนบอยครงในรอบ 15 ปทผาน (พ.ศ.2543-2559) มความรนแรงในระดบทสงผลกระทบดานเศรษฐกจ สงคมตอชาวบาน ชมชนในพนท

องคกรชมชน หมายถง การรวมตวกนของคนตงแต 2 คนขนไป มความสนใจ ด าเนนการหรอรวมปรกษาหารออยางใดอยางหนงรวมกนภายใตแบบแผนการปฏบตตอกน และเปนทยอมรบกนในบรรดาหมสมาชกของกลมเอง ในการขบเคลอนองคกรใหบรรลเปาประสงคนนจงตองมการออกแบบโครงสรางเพอรวบรวมกลมงาน กจกรรม และก าหนดบทบาทหนาทของสมาชก รวมทงมการสรางระบบประสานงานและยทธศาสตรเพอใหการด าเนนงานมประสทธภาพและเคลอนตวไดอยางราบรน ซงในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลามองคกรชมชนอยอยางหลากหลาย มทงทเปนทางการ เชน สภาองคกรชมชน กลมสตรแมบาน กลม อสม. และกลมทจดตงอยางไมเปนทางการ เชน เกษตรกรรมทางเลอก กลมทองเทยวเชงนเวศ เปนตน

เครอขาย หมายถง การเชอมโยงผคน กลมคน กระบวนการและเปาหมายเขาดวยกนเพอใหเกดพลงตอรองในเรองใดเรองหนงเปนการเฉพาะ โดยผานระบบการสอสารทท าให

7

สมาชกในเครอขายมโอกาสในการรบร และเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน โดยทแตละฝายยงคงปฏบตภารกจหลกของตนตอไปอยางไมสญเสยเอกลกษณและปรชญาของตนเอง ในทนผวจยจะศกษาเฉพาะกรณเครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลาเทานน

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจยเรอง เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ มจดมงหมายเพอวเคราะหรปแบบในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและเปนอปสรรค รวมถงแนวทางในการจดการภยพบตทมประสทธภาพตอเครอขายองคกรชมชน และหนวยงานทเกยวของ ผวจยไดศกษาทฤษฎ หลกการ และงานวจยทเกยวของ ดงน 2.1) ภยพบตและการจดการภยพบต 2.2) เครอขาย และ 2.3) งานวจยทเกยวของ

2.1 ภยพบตและการจดการภยพบต

จากสภาวะแวดลอมและสถานการณทเปลยนไป ท าใหสาธารณภยมแนวโนมทจะทวความถของการเกดมากขนและมความรนแรงเพมขน ขณะเดยวกนประเทศไทยไดมการพฒนาความกาวหนาและความเจรญในทกๆ ดาน ซงสงผลใหสาธารณภยทเกดขนมความหลากหลายและซบซอนมากขน เชนกน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (2554) ไดสรปสถานการณ สาธารณภยของประเทศไทยทเกดขน และไดสรางความสญเสยตอชวต ทรพยสนของประชาชนไว ดงน

1) อทกภย ทผานมาประเทศไทยประสบกบปญหาอทกภยเปนประจ าและเกดขนทกป นบเปนภยพบตทกอใหเกดความเสยหายใหแกประเทศมากทสด โดยมสาเหตจากอทธพลของรองความกดอากาศต าก าลงแรงพาดผานภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบกบลมมรสมตะวนตกเฉยงใตพดปกคลมทะเลอนดามนและอาวไทย ท าใหมฝนตกหนกและเกดน าทวมในหลายจงหวด และในระยะหลงปญหาอทกภยเรมมความรนแรงมากขน มมลคาความเสยหายสงมากขน

2) วาตภย เปนปรากฏการณธรรมชาตทมผลกระทบตอพนทกวางนบรอยตารางกโลเมตร ซงความเสยหายมกผนแปรไปตามความรนแรง เมอพายมก าลงแรงในชนดเปรสชนจะท าใหเกดฝนตกหนกและมกมอทกภยตามมา หากพายมก าลงแรงขนเปนพายโซนรอน หรอพายไตฝน จะกอใหเกดภยหลายอยางพรอมกน ทงวาตภย อทกภย และคลนพายซดฝง เปนอนตรายและอาจกอใหเกดความเสยหายถงขนรนแรงท าใหประชาชนเสยชวตเปนจ านวนมากได

3) ภยจากดนโคลนถลมทเกดขนในประเทศไทย ในอดตมความรนแรงไมมากนก ปจจบน ปญหาดนโคลนถลมเรมเกดขนในประเทศไทยบอยมากขน และมความรนแรงเพมมากขน

9

อนมสาเหตมาจากพฤตกรรมของมนษย เชน การตดไมท าลายปา การท าการเกษตรในพนทลาดชน การท าลายหนาดน เปนตน

4) ภยแลง เนองจากประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม การขาดแคลนน าจงสงผลกระทบอยางรนแรงตอประชาชนทประกอบอาชพการเกษตร และจากสภาวะการเปลยนแปลงของสภาพอากาศท าใหฤดฝนสนขน ในพนทตอนบนของประเทศไทยจะมปรมาณฝนตกนอยลง สงผลใหปรมาณน าในเขอน และอางเกบน าทวประเทศมปรมาณไมเพยงพอส าหรบประชาชนใชอปโภคบรโภคและเพอการเกษตร โดยเฉพาะพนทนอกเขตชลประทาน

5) ภยจากคลนสนาม ประเทศไทยไมเคยมปรากฏการณของภยจากคลนสนามมากอน กระทงเมอวนอาทตยท 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 ไดเกดคลนสนามอนเนองมาจากแผนดนไหวใตทะเลครงใหญขนาด 9.3 รกเตอร ทหมเกาะสมาตรา สงผลให 11 ประเทศในทวปเอเชยและทวปแอฟรกาไดรบผลกระทบอยางรนแรง ส าหรบประเทศไทยไดรบผลกระทบ ในเขต 6 จงหวดชายฝงทะเลอนดามน คอ จงหวดพงงา กระบ ระนอง ภเกต ตรง และสตล มผเสยชวตทงชาวไทยและชาวตางประเทศรวม 5,401 คน สญหาย 2,921 คน มลคาความเสยหายเบองตนประมาณ 14,491 ลานบาท กอใหเกดความสญเสยตอระบบเศรษฐกจและอตสาหกรรมการทองเทยวมากกวา 30,000 ลานบาท

6) ภยหนาว ในชวงเดอนตลาคมถงเดอนกมภาพนธของทกป ความกดอากาศสงจากประเทศสาธารณรฐประชาชนจนจะแผลงมาปกคลมประเทศไทย สงผลใหพนทดงกลาวเกดความหนาวเยนทวไป โดยเฉพาะในพนทบนภเขาหรอยอดดอยสงจะหนาวเยนมาก ซงสงผลตอการใชชวตประจ าวน อกทงท าใหเกดโรคระบาดทมสาเหตมาจากสภาพความหนาวเยน เชน โรคตดตอทางเดนหายใจ โรคไขหวดใหญ และโรคระบาดสตว เปนตน

7) อคคภย นบเปนสาธารณภยประเภทหนงทเกดขนเปนประจ า โดยสวนมากมสาเหตมาจากความประมาท ขาดความระมดระวงหรอพลงเผลอ เชน การเกดไฟฟาลดวงจร การลกไหมจากการระเบด จากการปรงอาหาร หรอจากการลอบวางเพลง

8) ภยจากแผนดนไหวและอาคารถลม ประเทศไทยยงไมเคยเกดแผนดนไหวขนาดใหญ แตไดมการบนทกไววาไดเกดแผนดนไหวขนาดปานกลางในพนทภาคเหนอ ขนาด 5.6 รกเตอร เมอวนท 17 กมภาพนธ 2518 ทอ าเภอทาสองยาง จงหวดตาก และไดเกดแผนดนไหวในพนทภาคตะวนตก ขนาด 5.9 รกเตอร เมอวนท 22 เมษายน 2526 บรเวณแนวรอยเลอนศรสวสด อ าเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร นอกจากนนในบรเวณภาคตะวนตกและภาคเหนอ ยงมแผนดนไหวทสามารถรสกไดปละประมาณ 5-6 ครง ผลกระทบทเกดขนจากแผนดนไหวจะกอใหเกดความเสยหายตอสงกอสรางโดยเฉพาะอาคารและบานพกอาศย การตกหลนของวตถในทสง

10

นอกจากน ประเทศไทยยงตองเผชญกบสาธารณภยทเกดขนใหมอกหลายประเภท เชน ภยจากคลนซดชายฝง ภยจากหมอกควน ภยจากโรคซารส ภยจากโรคเอดส เปนตน

สาธารณภยทเกดขนเหลานลวนสงผลกระทบตอชวต จตใจ และทรพยสนของประชาชน รวมถงระบบเศรษฐกจตงแตระดบชมชนไปจนถงระดบชาต จงเปนความจ าเปนทจะตองมระบบการบรหารจดการทด รวมทงประชาชนเองกตองมความร ความเขาใจถงลกษณะของภยพบตเพอการเตรยมพรอมรบมอไดอยางเหมาะสม 2.1.1 ความหมาย คณลกษณะของภยพบต

ดานความหมาย คณลกษณะของภยพบต มผใหความหมายในทศทางเดยวกน แตมรายละเอยดปลกยอยทแตกตางกน ดงตอไปน

นลบล สพานช (2549) ใหความหมายวา ภยพบต หมายถง ภยอนเกดแกสาธารณชน ไมวาจะเกดจากธรรมชาต หรอจากการกระท าของมนษย โดยกอใหเกดอนตรายตอชวตของประชาชน เกดความสญเสยหรอความเสยหายและผลกระทบในทางลบตอทรพยสน สงคม เศรษฐกจและสงแวดลอม จนเกนขดความสามารถของชมชนทจะใชทรพยากรของตนในการรบมอและจดการกบภยพบตและผลกระทบของภยพบตได

พระราชบญญตป องกนและบรรเทาสาธารณภย พ .ศ. 2550 (2550) ได ใหความหมายของ สาธารณภย หรอ ภยพบต วา อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง โรคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาดสตวน า การระบาดของศตรพช ตลอดจนภยอนๆ อนมผลกระทบตอสาธารณชน ไมวาเกดจากธรรมชาต มผท าใหเกดขน อบตเหต หรอเหตอนใด ซงกอใหเกดอนตรายแกชวต รางกายของประชาชน หรอความเสยหายแกทรพยสนของประชาชน หรอของรฐ และใหหมายความรวมถงภยทางอากาศ และการกอวนาศกรรมดวย

กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย (2553) อธบายวา ภยพบต หมายถง สภาวะการกระทบกระเทอนทผคนและชมชนไดรบอยางรนแรงเปนสาเหตใหเกดการสญเสยชวต ทรพยสน เศรษฐกจ และสงแวดลอม ทเกนก าลงความสามารถของชมชนและสงคมทไดรบผลกระทบจะจดการไดโดยใชทรพยากรทมอยของตนเอง

กรมโรงงานอตสาหกรรม (2553) ใหค าจ ากดความวา “ภยพบต” หมายถง ภยทรนแรง สงผลกระทบตอบคคลเดยวหรอบคคลในวงกวาง กระทบตอความมนคงและความปลอดภย ซงอาจเกดจากภยธรรมชาต หรอเกดจากการกระท าของมนษย

ศนยเตรยมความพรอมปองกนภยพบตแหงเอเชย (2553) ไดใหความหมายของ ภยพบต หมายถง ภยทเกดขนโดยธรรมชาตหรอจากการกระท าของมนษย และสงผลกระทบหรอสรางความเสยหายตอชวตและทรพยสนของคนในสงคมหรอชมชน โดยชมชนทประสบภยพบตไมสามารถ

11

จดการกบภยพบตทเกดขนไดดวยตนเอง การทภยจะพฒนาไปเปนภยพบตไดนน ตองมองคประกอบส าคญอย 3 ประการ ไดแก

1) อนตรายทเกดจากธรรมชาตหรอจากการกระท าของมนษย อนน ามาซงความสญเสยหรอ ความเสยหาย โดยปจจยทงดานกายภาพ เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมตางๆ เออใหเกดผลกระทบจากภยนนๆ มากยงขน

2) ตองอาศยความสามารถในการจดการหรอรบมอกบภยทเกดขน โดยการใชทกษะ องคความร และทรพยากรตางๆ ทมอยในการตอบสนองและเตรยมการรบมอกบภย

3) หากชมชนใดทประสบภยและมศกยภาพในการจดการกบภยไดดวยตนเอง ความเสยหายทมตอชวตและทรพยสนกจะนอยลง แตถาหากชมชนใดไมมศกยภาพเพยงพอทจะจดการกบภยทเกดขน จะสงผลใหเกดความเสยหายตอชวตและทรพยสนของคนในชมชนเปนอยางมาก

โรงพยาบาลสวนปรง จงหวดเชยงใหม (2554) สรปลกษณะเฉพาะของภยพบต ดงน ภยพบตเปนเหตทท าใหมการสญเสยชวตและการบาดเจบ ทรพยสน โครงสรางพนฐานตางๆ ถกท าลาย ทงยงสรางความยงยากในดานการจดหาอาหาร สาธารณปโภค การจดการของเสย การคมนาคม การใหบรการทางสงคมและการศกษา เปนเหตใหมความตองการบรการทางการแพทยเปนอยางมาก เกดปญหาทางดานสาธารณสข มการเคลอนยายผรอดชวตและการใหความสนบสนนดานตางๆ

ทวดา กมลเวชช (2554) ไดอธบายลกษณะของภยพบตไว ดงน 1. ภยหลกกอใหเกดภยอนทตามมา นนคอเวลาทภยเกดขนนน สามารถทจะ

กอใหเกดภยประเภทอนตามมาซงในบางครงภยทเกดตามมานนรนแรงยงกวา หรอในบางครงภยทตามมานนจะตองใชวธการในการจดการทตรงขามกบภยแรก เชน การเกดแผนดนไหวและเกดสนามตามมา

2. ภยพบตสามารถเพมความรนแรงได หากระดบของความออนไหวของชมชนมสง 3. ภยพบตสามารถขยายผลสพนทตางๆ ในวงกวาง และเปนพนททขามเขตการ

ปกครองของหนวยงาน 4. ภยพบตไมมความแนนอน กลาวคอ ภยพบตทเกดขนจากภยตางๆ นน อาจม

รปแบบทไมซ าเดม อาจมความรนแรงทมากขนและมความถสงขน และอาจเกดขนในเงอนไขเวลาทเปลยนแปลงไป เชน พายนอกฤด หรอการเกดแผนดนไหวกลางดก หรอการเกดแผนดนไหวและสนามในระดบทรนแรงแบบทไมเคยมมากอน

5. ภยพบตจะกอใหเกดความโกลาหล (Chaos) เพราะในสถานการณทไมปรกตอยางเชนในภยพบตนน จะมผไดรบบาดเจบ ไดรบความเสยหายมากมายหลายกลม ประกอบกบผท

12

เขาจดการใหความชวยเหลอกจะมากหนาหลายตาเชนเดยวกน ดงนนความซบซอนและสบสนในการปฏบตการจะสง ทงในดานกายภาพทผดปรกตจนอาจไมสามารถระบต าแหนงแหงทไดมอปสรรคทางดานพนท เชน สะพานขาด ดนถลม น าทวมทางสญจร และยงมจ านวนหนวยงาน ทรพยากร ของบรจาค และเจาหนาทจ านวนมาก อนสามารถกอใหเกดความวนวายไดในทสด

จากทไดทบทวนมาขางตน ผวจยไดสรปความหมายของ ภยพบต ไวดงน ภยพบต หมายถง ภยทเกดขนอยางรนแรง สงผลกระทบตอบคคลเดยวหรอบคคลใน

วงกวาง กระทบตอความมนคงและความปลอดภย อนเกนขดความสามารถของชมชนทจะใชทรพยากรของตนในการรบมอและจดการกบภยพบตและผลกระทบของภยพบตได ทงนอาจเปนภยทเกดขนโดยธรรมชาต เชน อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง โรคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาดสตวน า การระบาดของศตรพช หรอจากการกระท าของมนษย เชน อบตเหต หรอเหตอนใด และหมายความรวมถงภยทางอากาศ การกอวนาศกรรมดวย โดยทลกษณะเฉพาะของภยพบต สามารถแยกแยะได 4 องคประกอบ คอ

1) ภยพบตสามารถเกดไดทกสถานท ทกเวลา สามารถขยายผลไดเปนทวคณ ภยอยางหนงสามารถกอใหเกดภยอกอยางหนงได โดยอาจจะคอยๆ เกดหรอเกดอยางฉบพลน ไมสามารถคาดการณหรอเตอนลวงหนาไดอยางสมบรณ

2) สงผลกระทบโดยตรงและโดยออมแกกลมคนหลายกลม ประชาชนไมสามารถรบมอกบภยไดดวยก าลงความสามารถและทรพยากรของตนเอง

3) มระดบความเสยหายและความสญเสยอยในขนรนแรง มผลท าใหเกดความโกลาหล ทรพยสน โครงสรางพนฐานถกท าลาย ท าความเสยหายแกเศรษฐกจของประเทศ

4) ตองอาศยทกษะ ความร ความสามารถ ความช านาญการเฉพาะดานหลายๆ ดาน รวมไปถงทรพยากรตางๆ ในการจดการกบภยพบตทเกดขน

ในการศกษาครงน ผวจยจะศกษาเฉพาะกรณภยพบตทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระ ซงเปนภยพบตทเกดขนโดยธรรมชาต คอ อทกภย และวาตภยเทานน เนองจากเปนภยทเกดขนบอยครงในรอบ 10 ปทผาน (พ.ศ.2548-ปจจบน) มความรนแรงในระดบทสงผลกระทบดานเศรษฐกจ สงคมตอชาวบาน ชมชนในพนท

2.1.2 ระบบการจดการภยพบตของประเทศไทย ระบบการจดการภยพบตของประเทศไทยมพฒนาการมายาวนาน ตอเนองมาจาก

อดตจนถงปจจบน เพอใหเหนพนฐาน บรบทของการบรหารจดการภยพบตของประเทศไทย ผวจยจงไดรวบรวมขอมลทเกยวของ ดงตอไปน

ปญญาศกด โสภณวส และศรสมภพ จตรภรมยศร (2554) กลาวถงความเปนมาของการปองกนและบรรเทาสาธารณภยของประเทศไทย ดงน

13

ระบบการปองกนภยฝายพลเรอนของไทย มการจดตงหนวยงานขนรบผดชอบมาตงแตในป พ.ศ.2477 โดยมการจดตง “กรมปองกนตอสอากาศยาน” ขนเพอใหมหนาทจดการปองกนภยทางอากาศ ป พ.ศ.2480 ไดมการปรบอตราก าลงของกรมฯ นใหมดวยการจดตง “กองยามอากาศ” โดยมหนาทสวนหนงในการฝกทหารกองหนนใหออกปฏบตหนาทเกยวกบการสงเกตเครองบนและสงขาวไปยงศนยรวมขาวเพอใชเปนขอมลในการใหสญญาณและประกาศแจงเตอนภยทางอากาศ

ในป พ.ศ.2487 ไดโอนกจการปองกนภยทางอากาศจากกระทรวงกลาโหมมาสงกดกระทรวงมหาดไทย และตงชอใหมวา “กรมปองกนภยทางอากาศ” ตอมามการออกพระราชกฤษฎกาจดตง “กองปองกนและบรรเทาสาธารณภย” ขนในป พ.ศ.2494

ในป พ.ศ.2495 ไดยกฐานะกองปองกนและบรรเทาสาธารณภยขนเปนกรมเรยกวา “กรมปองกนสาธารณภย” โดยมภารกจเกยวกบการปองกนภยทางอากาศ ภยจากการกอวนาศกรรม ภยจากการจารกรรม ภยอนเกดจากแผนดนไหว ภยจากทนระเบดทงบนบกและในน า ตลอดจนอคคภย วาตภย และอทกภย

ในป พ.ศ.2501 ไดมการยบกรมปองกนสาธารณภยและจดตงเปน กองปองกนภยฝายพลเรอน สงกดส านกงานปลดกระทรวงมหาดไทย ในป พ.ศ. 2505 โอนไปสงกดกรมการปกครอง ในหวงเวลานบจากนนกลาวไดวาระบบงานปองกนภยฝายพลเรอนไดมการกอรปทชดเจนมากยงขนกวาหวงเวลาทผานมา โดยเฉพาะเมอไดมการประกาศใชพระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ. 2522 กฎหมายดงกลาวก าหนดใหมคณะกรรมการปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาตขนคณะหนงประกอบดวย ผแทนจากกระทรวง ทบวง กรมตางๆ ทเกยวของกบการปฏบตงานดานการปองกนภยฝายพลเรอน เพอใหเกดการประสานงาน รวมมอกนโดยใกลชดและเปนประโยชนในการปฏบตงานไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ นอกจากนยงไดก าหนดผรบผดชอบเกยวกบงานดานการปองกนภยฝายพลเรอนระดบตางๆ ทงระดบชาต จงหวด อ าเภอ เทศบาล เมองพทยา กรงเทพมหานคร และก าหนดใหกรมการปกครองท าหนาทส านกเลขาธการคณะกรรมการปองกนภยฝายพลเรอน โดยมอธบดกรมการปกครองเปนเลขาธการปองกนภยฝายพลเรอนโดยต าแหนง

ภายใตกฎหมายฉบบน การปองกนภยฝายพลเรอนของไทยไดพฒนากาวหนาไประดบหนง ประการแรก คอ การจดการภยพบตทางธรรมชาตในมตของการเตรยมความพรอมรบภยพบต มการบรณาการหนวยงานทมภารกจเกยวของโดยตรง อาท กรมอตนยมวทยาและกรมประชาสมพนธใหเขามามบทบาทในการคาดหมาย ประเมนสถานการณ และแจงเตอนประชาชน ประการทสอง คอ การสงเคราะหและใหความชวยเหลอผประสบภยภายหลงจากภยพบตทางธรรมชาตยตลง

14

ป พ.ศ. 2545 นบเปนปแหงการเรมตนการปฏรประบบงานปองกนและบรรเทา สาธารณภยของประเทศครงใหม ไดมการจดตงกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยขน เพอเปนผรบผดชอบในภารกจการปองกนและบรรเทาสาธารณภยโดยตรง มการประกาศใชพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 เปนผลใหมการยกเลกพระราชบญญตปองกนภยฝาย พลเรอน พ.ศ.2522

ในพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 ซงเปนกฎหมายหลกในการบรหารจดการ ไดมการก าหนดกรอบการบรหารจดการสาธารณภยไวอยางชดเจน ทงทเปนแนวนโยบาย การปฏบตการ และกรอบการประสานการปฏบต โดยมคณะกรรมการระดบชาตท าหนาทก าหนดนโยบายการบรหารจดการสาธารณภยของประเทศ และมกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย เปนหนวยงานกลางของรฐในการจดการภยพบตของประเทศ (สศช., 2554) สาระส าคญของพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 ดงน

1) ขอบเขตการด าเนนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ครอบคลมสาธารณภยทกประเภท โดยไดมการก าหนดค านยามของสาธารณภย ภยดานความมนคง ไวอยางชดเจน

2) การก าหนดนโยบายในการจดท าแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต ด าเนนการโดยคณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต (กปภ.ช.) ซงมกรรมการทงหมด 23 คนโดยมนายกรฐมนตรหรอรองนายกรฐมนตรซงนายกรฐมนตรมอบหมาย เปนประธานกรรมการ

3) ก าหนดใหกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยเปนหนวยงานกลางของรฐ ในการด าเนนการเกยวกบการปองกนและบรรเทาสาธารณภยของประเทศ

4) แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ก าหนดใหมการจดท าแผน 3 ระดบ คอ แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด และแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยกรงเทพมหานคร

5) ก าหนดบคคลผมอ านาจหนาทในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยและผเกยวของไวอยางเปนเอกภาพ ชดเจนในทกระดบ ตงแตระดบประเทศ ระดบจงหวด และระดบทองถน (ปภ., 2552)

ทงน กลไกบรหารจดการสาธารณภยของประเทศไทย มลกษณะโครงสรางดงภาพประกอบ 2

15

ภาพประกอบ 2 กลไกบรหารจดการสาธารณภยของประเทศไทย ทมา : ส านกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง, 2554 นอกจากมตทางกฎหมายทเปนกลไกในการบรหารจดการสาธารณภยแลว ยงมแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2553-2557 แผนหลกการปองกนอบตภยแหงชาต พ .ศ. 2553-2557 รวมถงแผนแมบทภยตางๆ ทใชเปนเครองมอในการบรหารจดการ สาธารณภย คณะรฐมนตรมมตอนมตแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2553-2557 เมอวนท 17 พฤศจกายน 2552 โดยก าหนดขอบเขตสาธารณภยเปน 2 ดาน คอ

1) ดานสาธารณภยประกอบดวย 14 ประเภทภย คอ อทกภยและดนโคลนถลม ภยจากพายหมนเขตรอน ภยจากอคคภย ภยจากสารเคมและวตถอนตราย ภยจากการคมนาคมและขนสง ภยแลง ภยจากอากาศหนาว ภยจากไฟปาและหมอกควน ภยจากแผนดนไหวและอาคารถลม ภยจากคลนสนาม ภยจากโรคระบาดในมนษย ภยจากโรคแมลง สตว ศตรพชระบาด ภยจากโรคระบาดสตวและสตวน า ภยจากเทคโนโลยสารสนเทศ

2) ดานความมนคง ประกอบดวย 4 ประเภทภย คอ ภยจากการกอวนาศกรรม ภยจากทนระเบดกบระเบด ภยทางอากาศ ภยจากการชมนมประทวงและกอการจลาจล

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ในฐานะเปนหนวยงานทมภารกจหลกในการด าเนนการเกยวกบการปองกนและบรรเทาสาธารณภยของประเทศ ไดพฒนาแนวทางการด าเนนงานดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และขบเคลอนภารกจภายใตแผนงาน/โครงการตางๆ เพอ

16

เกดภยพบต (Disaster)

impact)

การจดการหลงเกดภย (Rehabilitation and Reconstruction)

กอนเกดภย หลงเกดภย

ระหวางเกดภย

การปองกนและลดผลกระทบ (Prevention and Mitigation)

การจดการภยพบตในภาวะฉกเฉน (Emergency Response)

การเตรยมความพรอม (Preparedness)

เสรมสรางศกยภาพในการบรหารจดการสาธารณภยใหครอบคลม ทงกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย ตามวฏจกรของการบรหารจดการภยพบต ดงน

ภาพประกอบ 3 วฏจกรการบรหารจดการภยพบต ทมา : ปภ., 2551

ดานการปองกนและลดผลกระทบ ไดแก การก าหนดนโยบายดานความปลอดภย

การจดท าแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต การจดท าแผนแมบทตามประเภทภยพบต รวมถงแผนปฏบตการภายใตแผนแมบทตางๆ การวางมาตรการปองกนและลดความเสยง และการสรางระบบปองกนเตอนภย การจดท าคมอ การศกษาวจยเพอหามาตรการในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทมประสทธภาพ ฯลฯ โดยไดด าเนนการดงน

1) มวทยาลยปองกนและบรรเทาสาธารณภย ท าหนาทเปนสถาบนหลกในการฝกอบรมและฝกปฏบต เพอการพฒนาองคความรทางวชาการ ทกษะและความช านาญในการปฏบตงานดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย การชวยเหลอผประสบภยและการฟนฟ ตลอดจนการประยกตใชนวตกรรม และเทคโนโลยสมยใหมใหแกบคลากรในองคกรทงภาครฐและภาคเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ชมชน อาสาสมครและประชาชน เพอสรางความตระหนกและเตรยมความพรอมในการจดการสาธารณภย

17

2) ใหความส าคญในการฝกซอมแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยประจ าปในรปแบบตางๆ ทงในระดบอ าเภอ ระดบจงหวด และระดบกลมจงหวด การบรหารวกฤตการณระดบชาตดานสาธารณภย

3) เสรมสรางศกยภาพชมชนดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย โดยใหความรแกผน าชมชนภายใตโครงการเสรมสรางศกยภาพดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภยโดยน าหลกการจดการความเสยงจากภยพบตโดยชมชนเปนฐานมาเปนแนวทางการด าเนนงาน เพอเตรยมความพรอมใหกบชมชน ใหชมชนมความเขมแขงสามารถจดการภยพบตหรอสาธารณภยในเบองตน พฒนาระบบการกชพกภย เตรยมความพรอมในการเผชญเหตและชวยเหลอผประสบภยใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ภายใตโครงการหนงต าบลหนงทมกชพกภย เสรมสรางชดเผชญสถานการณวกฤตพฒนาศกยภาพเครอขายอาสาสมครปองกนภยฝายพลเรอน เปนตน

4) จดหาและสนบสนนวสด อปกรณ เครองจกรกล ยานพาหนะ และจดท าระบบฐานขอมลเครองจกรกล ยานพาหนะและเครองมออปกรณของหนวยงาน เครอขายดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

ดานการจดการในภาวะฉกเฉน มการบรหารจดการเพอคลคลายสถานการณวกฤตใหเขาสภาวะปกตโดยเรวทสด ไดแก การจดตงศนยอ านวยการเฉพาะกจฯ และการประกาศพนทประสบภยพบต ใช ระบบการส งการในภาวะวกฤต (Incident Command System: ICS) ทสอดคลองกบระบบการจดการตามพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 ในการบรหารจดการสาธารณภยเพอการประสานงานและความรวมมอกนอยางมประสทธภาพระหวางหนวยงานภาครฐองคกรเอกชนและภาคประชาชน เพอการเตรยมความพรอมในทกๆ ดาน รวมถงการบรหารจดการทรพยากรเพอรบมอตอสถานการณฉกเฉน การจดตงศนยปฏบตการรวมระดบจงหวดและจดตรวจรวมทวประเทศ เพอปองกนและลดอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาล เปนตน

การฟนฟบรณะ ด าเนนการฟนฟหลงเกดสาธารณภยในเบองตน ไดแก การฟนฟพนททไดรบความเสยหายใหกลบสปกตโดยเรว และใหความชวยเหลอผประสบภยเฉพาะตามระเบยบกระทรวงการคลงวาดวยเงนทดรองราชการ เพอชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉนฯ การสนบสนนเครองอปโภคบรโภค การจดหาอปกรณเครองมอ เครองใชดานสาธารณภย เชน เตนท บานนอคดาว เรอทองแบน เปนตน

การด าเนนการดานอนๆ เชน การประสานความรวมมอกบตางประเทศ การตดตามประเมนผลการด าเนนงานภายใตแผนงาน/โครงการตางๆ ตลอดจนการจดใหมการศกษาวจยเพอหามาตรการในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทมประสทธภาพ เพอเปนศนยกลางในการพฒนาประสทธภาพระบบการปองกนและบรรเทาสาธารณภย เพอใหประชาชนไดรบการดแลเอาใจใสและมหลกประกนในดานความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน (ปภ, 2554)

18

นอกจาก กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยทเปนหนวยงานหลกในการบรหารจดการภยพบตในประเทศแลว ยงมหนวยงานอนๆ ทเกยวของในการบรหารจดการภยพบตทางธรรมชาต (ส านกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง, 2554) ดงตอไปน

ศนยเตอนภยพบตแหงชาต เปนหนวยงานภายใตกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร จดตงขนหลงจากทประเทศไทยประสบเหตการณธรณพบตจากคลนสนาม โดยมเปาหมายเพอใหเปนศนยขอมลกลางดานภยพบตทางธรรมชาตทมขดความสามารถในการควบคม และสงการในภาวะวกฤต และแจงเตอนภยในระดบมาตรฐานสากล ทมงเนนใหมการพฒนาระบบการสอสารทมความมนคงปลอดภย มประสทธภาพ เสถยรภาพ เชอถอได ทงในภาวะปกตและภาวะวกฤตเพอลดความเสยหายทเกดขนจากภยพบตทางธรรมชาต นอกจากบทบาทหลกในการเปนศนยขอมลกลางดานภยพบตทางธรรมชาต และการแจงเตอนภยพบตทางธรรมชาตแลว ศนยเตอนภยพบตแหงชาตไดมการจดท าโครงการจดอบรมสมมนาสรางองคความรดานระบบการแจงเตอนภย ระดบ จงหวด อ าเภอ ต าบลและหมบาน เพอสรางความรเกยวกบการสอสาร และการสรางเครอขายการเตอนภยใหแกผเกยวของทงภาครฐและเอกชน ซงจากผลของโครงการอบรมดงกลาวไดน ามาสการจดตงเครอขาย “เพอนเตอนภย” ทเปดโอกาสใหผสนใจเขารวมเปนอาสาสมคร “เพอนเตอนภย”

ศนยบรหารจดการวกฤตการณดานการสอสาร กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร ไดจดตงศนยบรหารจดการวกฤตการณดานการสอสาร (ศบส.) เพอด าเนนการตามนโยบายการเตรยมพรอมแหงชาต ในการด าเนนการใหมขายการสอสารหลกในภาวะฉกเฉน โดยหนาทของศนยประกอบดวย

1) การประสานใหมการก าหนดระเบยบ และจดท าคมอการใชความถวทยกลางใหเปนรปธรรม เพอใหหนวยงานตางๆ ทเกยวของไดใชเปนขายสอสารหลกในกรณเกดภยพบต ในการประสานขอความชวยเหลอจากหนวยงานทเกยวของ

2) การจดท าระบบสารสนเทศในการจดเกบขอมลดานขายสอสาร ระบบการสอสาร และเครองมอสอสารของหนวยงานตางๆ จดใหมการแลกเปลยนขอมลทางดานการสอสารผาน Website : www.ccc.go.th

3) การจดใหมหมายเลขโทรศพทเพอการประสานงานเหตฉกเฉน (Emergency Call Center) เพออ านวยความสะดวกกบประชาชนทมเหตฉกเฉนในการประสานงานกบหนวยงานทเกยวของส าหรบขายสอสารส ารองหรอขายสอสารคขนาน

กรมโยธาธการและผงเมอง ถงแมวากรมโยธาธการฯ จะไมไดถกจดตงขน เพอท าหนาทในการบรหารจดการภยพบตธรรมชาต เชนเดยวกบกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ศนยเตอนภยพบตแหงชาต และศนยบรหารจดการวกฤตการณดานการสอสาร ดงกลาวขางตน แตโดยภารกจดานผงเมองและการโยธาแลว ท าใหกรมโยธาธการฯ มบทบาทในการปองกนความเสยหาย

19

จากภยพบตธรรมชาต เชน แผนดนไหว ผานการออกกฎระเบยบดานผงเมองและการโยธาในพนทตางๆ ในสวนของการชวยเหลอผประสบภย กรมโยธาธการฯ ไดมบทบาทในการใหความชวยเหลอผประสบภยจากเหตการณสนาม ในป 2548 โดยมการจดตงศนยใหความชวยเหลอดานการกอสรางอาคารแกผประสบภยจากคลนยกษสนาม ซงท าหนาทใหความชวยเหลอ เชน การใหค าปรกษาดานการออกแบบอาคาร การยนค าขออนญาตการกอสรางอาคาร และการใหค าปรกษาทางวชาการวศวกรรมและสถาปตยกรรม เปนตน ตลอดจนมการจดตงคณะท างานตามภารกจตางๆ เพอฟนฟพนทประสบธรณพบตภย และกจกรรมทเกยวของอนๆ ในชวงเวลาดงกลาว

กรมอตนยมวทยา มพนธกจหลกในการพยากรณอากาศครอบคลมทงประเทศ และออกค าเตอนอยางมประสทธภาพ ถกตอง แมนย า ทนเหตการณ เพอตอบสนองตอการบรหารจดการในการลดการสญเสยจากภยธรรมชาต รวมถงสรางความตระหนกของประชาชนถงภยธรรมชาต และสามารถปฏบตตนไดอยางถกตองในการรกษาชวต และลดผลกระทบจากภยธรรมชาต โดยใชเทคโนโลยและวธการบรการสารสนเทศททนสมย

สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต (สพฉ.) จดตงขนตามพระราชบญญตการแพทยฉกเฉนป พ.ศ. 2551 เพอเปนองคกรรบผดชอบการบรหารจดการ การประสานระหวางหนวยงานทเกยวของทงภาครฐ และเอกชน รวมถงการสงเสรมการปกครองสวนทองถนใหเขามามบทบาทในการบรหารจดการการจดบรการการแพทยฉกเฉน โดยมพนธกจหลกในการพฒนาระบบการแพทยฉกเฉนใหไดมาตรฐานพฒนาระบบการบรหารจดการการแพทยฉกเฉนทมประสทธภาพ พฒนาเครอขายและสงเสรมการมสวนรวมของภาคทกภาคสวน ตลอดจนเปนศนยประสานงานการแพทยฉกเฉนกรณเกดภยพบต

กรมทรพยากรธรณ มภารกจเกยวกบการสงวน อนรกษ ฟนฟ และบรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ โดยการส ารวจ ตรวจสอบสภาพธรณวทยาและทรพยากรธรณการประเมนศกยภาพแหลงทรพยากรธรณ การก าหนด และก ากบดแลเขตฟนทสงวนและอนรกษทรพยากรธรณ เพอการพฒนาทรพยากรธรณ คณภาพชวต เศรษฐกจ และสงคมอยางยงยน โดยมส านกธรณวทยาสงแวดลอมและธรณพบตภย ท าหนาทรบผดชอบในสวนทเกยวของดานธรณพบตภย เชน การตดตงเครองมอตรวจการสนไหวในเขตพนทเสยงภย และการศกษาถงรอยเลอนตางๆ เปนตน

ส านกงบประมาณ มภารกจหลกในการจดท างบประมาณใหเปนเครองมอในการบรหารตามแนวนโยบายรฐบาล โดยค านงถงประสทธภาพและประสทธผลในการใชทรพยากร และวนยทางการคลงรวมทงการบรหารงบประมาณ โดยการมอบอ านาจและกระจายอ านาจการบรหารงบประมาณใหสวนราชการ รฐวสาหกจ และองคกรปกครองสวนทองถนมากขน ตลอดจนการตดตามและประเมนผลการใชจายงบประมาณให เกดประสทธภาพและคมคา จากภารกจของส านกงบประมาณดงกลาว จะเหนไดวา ส านกงบประมาณมบทบาทส าคญในการผลกดนใหเกดการบรหาร

20

จดการภยพบตธรรมชาต ทงในสวนของการปองกนกอนเกดเหตภยพบตและการบรรเทาและฟนฟหลงเกดเหตภยพบต ผานการจดสรรงบประมาณใหหนวยงานตางๆ อยางเหมาะสม รวมถงการตงงบกลางรายการรายจายฉกเฉนและจ าเปน ซงสามารถน าไปใชจายเพอบรรเทาความเสยหายของประชาชนไดอยางทนทวงทในกรณทเกดเหตการณภยพบตทางธรรมชาต

กระทรวงการคลง มภารกจหลกในการเสนอแนะ ก าหนดนโยบายการคลงและระบบการเงน นโยบายภาษ และบรหารการจดเกบภาษ นโยบายรายจายและหนสาธารณะ การบรหารรายรบรายจายและหนสาธารณะ และการบรหารพสดภาครฐ ทราชพสด เหรยญกษาปณ รฐวสาหกจและหลกทรพยและทรพยสนอนๆ ของรฐ ภยพบตธรรมชาตเมอเกดขนยอมกอใหเกดความเสยหายแกทรพยสนทงของรฐและของประชาชนอยางหลกเลยงไมได ซงรฐบาลจ าเปนตองเขารบภาระจากความเสยหายดงกลาวทงทางตรงและ/หรอทางออมอยางหลกเลยงไมได ดงนน กระทรวงการคลงจงมหนาทและบทบาทในการก าหนดนโยบายทางการคลง เพอบรหารจดการภาระทางการคลงทเกดขนและทอาจจะเกดขนใหอยในระดบทเหมาะสม เพอรกษาความมนคงและความยงยนทางการคลงของประเทศ

ทงน บทบาทของหนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการภยพบตธรรมชาต โดยสรปเปนดงภาพประกอบ 4

21

ภาพประกอบ 4 บทบาทของหนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการภยพบต ทมา : ส านกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง, 2554

22

จากการทบทวนเอกสาร จะเหนไดวา พฒนาการทส าคญทท าใหประเทศไทยมความชดเจนในการจดระบบการบรหารจดการภยพบต ม 2 ชวงใหญๆ คอ

ชวงแรก การประกาศใชพระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ.2522 เพอใหเกดการประสานงาน รวมมอกนโดยใกลชดและเปนประโยชนในการปฏบตงานไดอยางรวดเรวและมประสทธภ าพ นอกจากน ย งได ก าหนดผ รบผดชอบเก ยวกบงานด านการป องกนภยฝ าย พลเรอนระดบตางๆ ทงระดบชาต จงหวด อ าเภอ เทศบาล เมองพทยา กรงเทพมหานคร พฒนาการทส าคญในชวงน คอ การจดการภยพบตทางธรรมชาตในมตของการเตรยมความพรอมรบภยพบต มการบรณาการหนวยงานทมภารกจเกยวของโดยตรง การสงเคราะหและใหความชวยเหลอผประสบภยภายหลงจากภยพบตทางธรรมชาตยตลง

ชวงทสอง การประกาศใชพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 เปนกฎหมายหลก ไดมการก าหนดกรอบการบรหารจดการสาธารณภยไวอยางชดเจน ทงทเปนแนวนโยบาย การปฏบตการ และกรอบการประสานการปฏบต โดยมการจดตงกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย เปนหนวยงานกลางในการจดการภยพบตของประเทศ

ทงน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยไดพฒนาแนวทางการด าเนนงานดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และขบเคลอนภารกจภายใตแผนงาน/โครงการตางๆ เพอเสรมสรางศกยภาพในการบรหารจดการสาธารณภยใหครอบคลม ทงกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย ตามวฏจกรของการบรหารจดการภยพบต ไดแก

ดานการปองกนและลดผลกระทบ การเตรยมความพรอม ไดแก การก าหนดนโยบายดานความปลอดภย การจดท าแผน การวางมาตรการปองกนและลดความเสยง และการสรางระบบปองกนเตอนภย การจดท าคมอ การศกษาวจยเพอหามาตรการในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทมประสทธภาพ

ดานการจดการในภาวะฉกเฉน มการบรหารจดการเพอคลคลายสถานการณวกฤตใหเขาสภาวะปกตโดยเรวทสด การประสานงานและความรวมมอกนอยางมประสทธภาพระหวางหนวยงานภาครฐองคกรเอกชนและภาคประชาชน เพอการเตรยมความพรอมในทกๆ ดาน รวมถงการบรหารจดการทรพยากรเพอรบมอตอสถานการณฉกเฉน การจดตงศนยปฏบตการรวมระดบจงหวดและจดตรวจรวมทวประเทศ

การฟนฟบรณะ ด าเนนการฟนฟหลงเกดสาธารณภยในเบองตน ไดแก การฟนฟพนททไดรบความเสยหายใหกลบสปกตโดยเรว และใหความชวยเหลอผประสบภย

23

2.1.3 ปญหาการบรหารจดการภยพบตของประเทศไทย ในชวงสองทศวรรษทผานมา ประเทศไทยตองเผชญภยพบตขนาดใหญหลายครง แม

จะมการก าหนดผรบผดชอบในภารกจระดบตางๆ ไวชดเจนแลว หากแตการจดการภยพบตทางธรรมชาตทเกดขนในประเทศไทยทผานมาทกครงยงคงประสบปญหา ดงตอไปน

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2554) ไดสรปปญหาในการบรหารจดการภยพบตของประเทศไทย ดงน

1) กลไกการบรหารจดการ แมวาประเทศไทยจะมกลไกและองคกรรบผดชอบกรณการเกดสาธารณภยในหลายระดบ ตงแตการตดตามประเมนโอกาสการเกดภย การแจงเตอน การเขาใหความชวยเหลอบรรเทาทกขและฟนฟเมอเกดเหตการณ จนถงการฟนฟผประสบภยและพนทภายหลงการเกดภย โดยมหลายหนวยงานทเกยวของ เชน กรมอตนยมวทยา กรมทรพยากรธรณ กรมชลประทาน ซงแตละหนวยงานไดรวมด าเนนการเพอรบมอภยพบตแตละประเภททตองมผเชยวชาญเฉพาะในการก าหนดแนวทางจดหาเครองมอและอปกรณรองรบสถานการณ แตปญหาพนฐาน คอ การขาดเอกภาพในการปฏบตและการบรหารจดการ ทงในระดบประเทศ ระดบจงหวด และระดบทองถน ผรบผดชอบหลกไมมอ านาจสงการไดครอบคลมทกหนวยงาน เปนผลใหการประสานงานและการผนกก าลงจากหนวยงานอนๆ ในภาครฐ รฐวสาหกจ ภาคเอกชน กองทพ และอนๆ ไมมประสทธภาพเทาทควร การจดท าโครงการดานสาธารณภยทตางฝายตางด าเนนการ ซงสวนใหญเปนไปเพอแกไขปญหาเฉพาะหนาและไมมการท างานในลกษณะองครวม เพอประสานการท างานในทศทางเดยวกนและแกไขปญหาระยะยาว

2) ขดความสามารถของหนวยงานปฏบตยงไมสามารถรบมอภยพบตขนาดใหญได อนเนองมาจากการขาดแคลนงบประมาณ บคลากร เครองจกร เครองมออปกรณทเหมาะสมและจ าเปนในเบองตน รวมทงเครองมอพเศษทจ าเปนตองใชในกรณตางๆ บคลากรทมความเชยวชาญเฉพาะดาน สวนก าลงคนทมอยกยงขาดความรและความช านาญในเชงเทคนค ซงปจจบนหนวยงานรบผดชอบในการตดตามความเปลยนแปลงของภยธรรมชาต ยงไมสามารถตดตามและพยากรณไดอยางถกตองและแมนย า เนองจากการไมไดรบการสนบสนนงบประมาณทเพยงพอ ประกอบกบบคลากรทปฏบตหนาทในหนวยงานทเกยวของกบการจดการสาธารณภยยงมจ านวนนอย ขาดการฝกฝนและอบรมอยางมประสทธภาพ จงเกดความสบสนและลาชาในการปฏบตการชวยเหลอผประสบภย

3) ปญหาดานองคความร และอ านาจการตดสนใจในขนตอนการปฏบต ประเทศไทยยงขาดการวจยและพฒนาดานสาธารณภยอยางตอเนอง ยงไมมความชดเจนในการก าหนดพนทเสยงภยและการเผชญปญหา ระเบยบและกฎหมายทเกยวของกบการปองกนสาธารณภยและผงเมอง

24

ยงไมสามารถบงคบใชอยางไดผล ขณะทกฎหมายอนๆ เปนอปสรรคตอการจดการสาธารณภย รวมทงขาดการใหความส าคญในระดบนโยบายดวย

4) ปญหาดานการฟนฟ การชวยเหลอฟนฟทผานมาพบวา มระบบ ระเบยบการใชเงนงบประมาณทไมเออตอการด าเนนการ ท าใหการฟนฟพนทประสบภยเปนไปอยางลาชาสงผลกระทบตอการด าเนนชวตและประกอบอาชพของประชาชน นลบล สพาณช (2549) จ าแนกขอจ ากดในการจดการภยพบตทผานมาของประเทศไทยไวเปนดานๆ ดงน

ดานเศรษฐกจ 1) การมงเขมเพอพฒนาใหประเทศไทยเปนประเทศอตสาหกรรม โดยก าหนด

เปาหมายการสงออกสนคาใหสงขน ท าใหเกดการเรงการเพมผลผลตเพอการสงออกทงในภาคเกษตรกรรมและภาคอตสาหกรรม ท าใหอตราการใชสารเคมและวตถอนตรายมปรมาณสงขน ขณะทระบบการควบคมการใชการขนสงและการก าจดสารพษยงขาดประสทธภาพ จงกอใหเกดปญหาสารเคมและสารพษตกคาง รวมทงการเกดอบตเหตจากการขนสง

ดานสงคมและการพฒนาบคลากร 1) การพฒนาทางสงคมไมสอดรบกบการเตบโตทางดานเศรษฐกจ การขยายตว

ของภาคอตสาหกรรม และการขยายความเจรญจากเมองสชนบททรวดเรวเกนไปกอใหเกดปญหาครอบครว ปญหาสงคมทงทางรางกายและจตใจ ท าใหเปนอปสรรคในการเตรยมความพรอมประชาชนใหสามารถรบมอกบภยทรนแรงขนและบอยครงขน

2) ขาดบคลากรทมความร ทกษะ และความเชยวชาญในการบรหารจดการทงในระดบนโยบาย ระดบวางแผน และระดบปฏบต

3) บคลากรทมความรและมความเชยวชาญทมอยในดานการจดการภยพบตมไมเพยงพอ ท าใหมผลตอการปองกนและการเตรยมความพรอมใหประชาชน

4) ขาดการสรางความเขาใจใหประชาชนตระหนกถงความส าคญของปญหา และผลกระทบทตามมาจากการเกดภยพบต ประชาชนไมมสวนรวมในการรวมคดและวางแผนเพอลดความเสยงโดยชมชนเอง

ดานสงแวดลอมและการพฒนา 1) ขาดการค านงถงความเชอมโยงระหวาง “การจดการลดความเสยงจากภยพบต

และผลกระทบดานสงแวดลอม” การตดไมท าลายปาและการท าลายระบบนเวศน กอปรกบประสทธภาพในการบงคบใชกฎหมายยงไมเดดขาดพอ มผลท าใหธรรมชาตขาดสมดลและเกดภยพบตตามมาซงนบวนจะถและรนแรงขน กอใหเกดปญหาความยากจนซงสวนหนงเปนผลกระทบมาจากการเกดภยพบต

25

ดานการบรหารจดการ 1) ขาดความชดเจนในองคการและองคกรหลกทจะตองรบผดชอบ และขาด

เอกภาพในการบรหารจดการและสงการ ในอดตทผานมามหลายหนวยงานเขามาเกยวของจรง แตไมมเจาภาพทแทจรงท าใหเกดความสบสนและมผลตอประสทธภาพในการก าหนดนโยบาย การวางแผนงบประมาณ รปแบบทชดเจนในการปฏบตงาน การจดเกบขอมลและสถตเพอน ามาศกษา วเคราะหเพอหาทางปองกนและลดปญหา

2) รฐไมลงทนในดานการบรหารจดการในเชงปองกนเพอลดผลกระทบของความเสยงจากภยพบต งบประมาณทจดสรรจะเนนการตงรบ คอ งบประมาณเพอการชวยเหลอและบรรเทาทกข ซงเปนการแกปญหาทปลายเหต

3) ขาดการสงเสรม สนบสนนการลงทนในการศกษาในดานการจดการความเสยงจากภยพบตอยางจรงจง

4) กลยทธการด าเนนงานเปนแบบ “ตงรบ” เปนการเตรยมใหความชวยเหลอเมอเกดภย ไมมขนตอน มาตรการการปองกนหรอลดความเสยง และการลดผลกระทบทางลบ

5) ประชาชนและชมชนไมมสวนรวมในกระบวนการวางแผนและด าเนนการ รฐเปนผรบผดชอบและสงการ บคลากรทรวมวางแผนและปฏบตงานมกไมใชคนในพนท ขาดความรและเขาใจในสภาพพนท ท าใหเกดความคาดเคลอนในการคาดการณและการเตรยมความพรอม

6) ไมมการศกษา วเคราะห เพอประเมนความเสยงและความลอแหลม 7) มความยงยากซบซอนในการแปลงนโยบายและแผนสการปฏบตในระดบชมชน

และทองถน 8) ไมมการสรางระบบการเฝาระวงภยและการแจงเตอนภยทมประสทธภาพท

ค านงถงการผสมผสานและประยกตใชเทคโนโลยกบภมปญญาทองถนทเหมาะสมกบแตละทองถน 9) ขาดอปกรณ เครองมอ และเครองจกรทจ าเปนส าหรบใชในการจดการภยพบต

โดยตรง 10) ขาดการประสานขอมลระหวางหนวยงานตางๆ ในการจดท าระบบแผนทเสยง

ภยในทกระดบ คอ ระดบทองถน ระดบจงหวด ระดบภมภาคและระดบประเทศ ดานกฎหมาย กฎ และระเบยบ 1) กฎหมาย กฎ ระเบยบ และขอปฏบตตางๆ โดยเฉพาะบทลงโทษขาดความ

ชดเจนและลาหลงไมสามารถสนองตอบตอสถานการณในปจจบนไดอยางเหมาะสม 2) การบงคบใชกฎหมาย และมาตรการในการปลกสรางอาคาร โรงงานทรกล าท

สาธารณะ แมน า ล าคลอง ตลอดจนการท าใหสภาพแวดลอมเสยหาย ขาดความสมดล ขาดความเดดขาดในการลงโทษผท าผด

26

ปญหาทกลาวมาทงหมดขางตน ผวจยไดจดแยกเปนประเดนปญหา และสภาพปญหา ดงน ตาราง 1 สรปประเดนปญหาและสภาพปญหาในการจดการภยพบต

ประเดนปญหา สภาพปญหา การบรหารจดการ - ขาดเอกภาพในการปฏบตและบรหารจดการ ทงในระดบประเทศ

ระดบจงหวด และระดบทองถน - ผรบผดชอบหลกไมมอ านาจสงการไดครอบคลมทกหนวยงาน - ไมมการท างานในลกษณะองครวม - ใชกลยทธแบบตงรบ - มความยงยากในการแปลงนโยบายและแผนสการปฏบตในระดบ

ชมชนและทองถน การมสวนรวม - ประชาชนไมมสวนรวมในการรวมคด วางแผน และด าเนนการ รฐ

เปนผรบผดชอบและออกค าสง องคความร - ขาดการวจยและพฒนาดานสาธารณภยอยางตอเนอง

- ขาดการสรางความเขาใจใหประชาชนตระหนกถงความส าคญของปญหา

- ไมมการศกษา วเคราะห ประเมนความเสยงและความลอแหลม ขดความสามารถ - บคลากรทปฏบตหนาท ในหนวยงานทเกยวของกบการจดการ

สาธารณภยมจ านวนนอย ขาดการฝกฝน และอบรมอยางมประสทธภาพ

- ขาดแคลนบคลากรทมความเชยวชาญเฉพาะดาน - ไมไดรบการสนบสนนงบประมาณอยางเพยงพอ

กฎหมาย - บทลงโทษขาดความชดเจน และลาหลง - ขาดความเดดขาดในการลงโทษผกระท าผด เชน กรณการปลก

สรางอาคารรกล าทสาธารณะ แมน า คลอง ดวยสภาพปญหาในการบรหารจดการภยพบตขางตน สงผลใหเมอเกดสถานการณภยพบตขนในพนท หนวยงานทรบผดชอบไมสามารถแกไขปญหาและใหความชวยเหลอไดอยางทนตอเหตการณ ประชาชนในพนทไมอาจรอรบการชวยเหลอไดแตเพยงอยางเดยว จงไดกอรปรวมตวเพอชวยเหลอซงกนและกน ในบางพนทมการชวยเหลอกนในระดบชมชน แตในบางพนทกอาศยความเปน

27

กลมกอน ความเปนองคกรชมชน เครอขาย ใหความชวยเหลอกนในระดบต าบล อ าเภอ ดงเชนกรณของเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ 2.2 เครอขาย

เครอขาย เปนแนวคดแนวปฏบตทมมานาน ในความหมายทกวาง เครอขายคอหวใจของชมชนในอดต ผคนอยกนแบบพงพา อาศยกนทงในชมชน กบชมชนอนๆ มความสมพนธแบบเครอขายทแสดงออกทางกจกรรมทท ากนสม าเสมอหรอเปนครงคราว ทงนเพอความอยรอดของชมชน (เสร พงศพศ, 2548)

การสรางเครอขายมประโยชนหลายประการ ขนอยกบวตถประสงค สมาชกและกจกรรมของเครอขาย เชน ชวยใหเกดการแลกเปลยนขอมลขาวสาร ทกษะ ความร ประสบการณ เครองมอ ฯลฯ ท าใหเหนมองปญหาและประเดนการพฒนาทบางทอาจมองขามหรอมความซบซอน ท าใหการพฒนาสามารถด าเนนไปไดกาวหนา และรวดเรว ชวยลดการท างานและการใชทรพยากรทซ าซอน โดยเฉพาะในการพฒนากลมชมชนของหนวยงานราชการตาง ๆ ท าใหทราบวายงมกลมบคคลหรอบคคลอน ทสนใจท างานในเรองเดยวกน และประสบปญหาเหมอนกน ชวยใหกลมชมชนไดรบความชวยเหลอ มขวญก าลงใจ มแรงจงใจในการท ากจกรรม และท าใหเกดอทธผลกระตนใหสงคมตระหนกถงสงใดสงหนง เชน การรกษาสงแวดลอม (ครรชต พทธโกษา, 2554)

2.2.1 ความหมายของเครอขาย ในดานความหมายของเครอขาย มผใหค าจ ากดความไว ดงน เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543) อธบายวา เครอขาย เปนความรวมมอระหวาง

ปจเจก กลม องคการประเภทเดยวกน หรออาจเปนเครอขายเชอมโยงระหวางกลม องคการตางประเภท เครอขายจงมไดหลายระดบ ตงแตการเชอมโยงระหวางปจเจกตอปจเจก การเชอมโยงระหวางปจเจกกบกลม การเชอมโยงระหวางกลมตอกลม หรอแมกระทงการเชอมโยงระหวางเครอขายตอเครอขาย กลายเปนเครอขายยอยภายใตเครอขายใหญ

นฤมล นราทร (2543) ใหความหมายของ เครอขาย วา กลมของจดตางๆ เชอมตอดวยเสน จดตางๆ ทวานคอ บคคลหรอกลม สวนเสนทเชอมตอนหมายถง ความสมพนธทบคคล หรอกลมตางๆ มตอกน เครอขายจงเปนรปแบบหนงของกลม

กาญจนา แกวเทพ (อางถงใน นฤมล นราทร, 2543) อธบายวา เครอขาย หมายถง รปแบบหนงของการประสานงานของบคคล กลม หรอองคกรหลายๆ องคกร ทตางกมทรพยากรของตนเอง มเปาหมาย มวธการท างาน และมกลมเปาหมายของตนเอง บคคลหรอกลมเหลานไดเขามาประสานงานกนอยางมระยะเวลายาวนานพอสมควร แมอาจจะไมมกจกรรมรวมกนอยางสม าเสมอกตาม แตกจะมการวางรากฐานเอาไว เมอฝายใดฝายหนงมความตองการทจะขอความชวยเหลอหรอ

28

ขอความรวมมอจากกลมอนๆ เพอแกปญหากสามารถตดตอไปได ในการเขารวมเปนองคกรเครอขายองคกรเหลานกยงคงความเปนเอกเทศอย เพราะการเขารวมเปนเครอขายเปนการเขารวมเพยงบางสวนขององคกรเทานน

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2546) ไดสรปความหมายของเครอขายวา เครอขายเปนการเชอมโยงผคน กลมคน กระบวนการและเปาหมายเขาดวยกน ทงนเพอตอบสนองความตองการและการแกไขปญหาของกลม องคกร ในลกษณะของพลงภาคประชาชน

เสร พงศพศ (2548) ใหค าจ ากดความของ เครอขาย วา เครอขายเปนขบวนการทางสงคมอนเกดจากการสรางความสมพนธระหวางบคคล กลม องคกร สถาบน โดยมเปาหมาย วตถประสงค และความตองการบางอยางรวมกน รวมกนด าเนนกจกรรมบางอยางโดยทสมาชกของเครอขายยงคงเปนเอกเทศไมขนตอกน

พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552) ใหค าจ ากดความวา เครอขาย หมายถง กลมของผกระท า (Actors) ทมการเชอมโยงโดยกลมของความสมพนธ (Ties) ผกระท าหรอแกนเชอมโยง (Nodes) สามารถเปนไดทงบคคล ทมงาน องคการ แนวความคด หรออนๆ ขนอยกบบรบทของเครอขาย

กตชย รตนะ (2553) ใหความหมาย เครอขาย หมายถง การด าเนนการของกลมหลายๆ กลมรวมกน โดยมพนฐานของความตองการตามวตถประสงคและเปาหมายทคลายคลงกน เครอขายเปนระบบการปฏสมพนธทมความเหนยวแนนนอยกวากลม เนองจากเปนการรวมกลมเพอใหเกดพลงตอรองในเรองใดเรองหนงเปนการเฉพาะ

พระมหาสทตย อาภากโร (2547) สรปความหมายของ เครอขาย วา เปนความรวมมอระหวางปจเจกบคคล กลม องคกรทมกจกรรมคลายคลงกนและขยายผลการท างานหรอแนวคดไปสกลม องคกรอนๆ เพอเสรมสรางพลงในการแกไขปญหาและการเปลยนแปลงสงตางๆ โดยผานระบบการสอสารทท าใหสมาชกในเครอขายมโอกาสในการรบร และเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน

จากความหมายของเครอขายขางตน สรปไดวา เครอขาย หมายถง การเชอมโยงผคน กลมคน กระบวนการและเปาหมายเขาดวยกนเพอใหเกดพลงตอรองในเรองใดเรองหนงเปนการเฉพาะ โดยผานระบบการสอสารทท าใหสมาชกในเครอขายมโอกาสในการรบร และเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน โดยทแตละฝายยงคงปฏบตภารกจหลกของตนตอไปอยางไมสญเสยเอกลกษณและปรชญาของตนเอง

2.2.2 องคประกอบของเครอขาย ในดานองคประกอบของเครอขาย มผแยกแยะ ใหรายละเอยดทส าคญ ดงตอไปน นฤมล นราทร (2543) สรปลกษณะของเครอขาย ดงน

29

1) มกลมบคคล หรอองคกร 2) กลมเหลานมปฏสมพนธซงเปนกระบวนการทประสานกลมหรอบคคลเอาไว สง

ทไดจากการปฏสมพนธกคอ ขาวสารขอมลในรปแบบตางๆ ทเปนประโยชนตอการท างาน 3) มการท างานเพอใหบรรลเปาหมายรวมกน 4) ความเปนอสระตอกน แตละกลมมเปาหมาย มกจกรรมของตนเองอยแลว การ

เขามารวมเครอขายเปนการเขามารวมเปนบางสวนเพอท ากจกรรมหรอโครงการรวมกน เมอโครงการส าเรจแลวกสลายตวไปได

เสร พงศพศ (2548) กลาวถงลกษณะเฉพาะหรอลกษณะรวมของเครอขาย คอ 1) เปนกลมองคกร หรอบคคลทมารวมกนเพอด าเนนการตามวตถประสงคและ

ความสนใจทตงขนรวมกน 2) เปนเวทเพอกจกรรมทางสงคมโดยการแลกเปลยนเรยนรรวมกน 3) ด ารงอยไดยาวนานดวยการสอสารแบบใดแบบหนงทตอเนอง 4) มความรสกผกพนกบโครงสรางทพฒนาขนมารวมกน และรวมกนรบผดชอบ 5) มฐานอยทความเปนเจาของรวมกน และความมงมนทจะท าตามวตถประสงคท

วางไวรวมกน รวมทงเครองมอหรอวธการในการด าเนนการทคดไวรวมกน เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543) และครรชต พทธโกษา (2554) แยกแยะ

องคประกอบของเครอขาย ดงน 1) มการรบรมมมองทเหมอนกน (Common Perception) สมาชกในเครอขาย

ตองมความรสกนกคดและการรบรเหมอนกนถงเหตผลในการเขามารวมกนเปนเครอขาย อาทเชน มความเขาใจในตวปญหาและมจตส านกในการแกไขปญหารวมกน ประสบกบปญหาอยางเดยวกนหรอตองการความชวยเหลอในลกษณะทคลายคลงกน ซงจะสงผลใหสมาชกของเครอขายเกดความรสกผกพนในการด าเนนกจกรรมรวมกนเพอแกปญหาหรอลดความเดอดรอนทเกดขน

2) การมวสยทศนรวมกน (Common Vision) หมายถง การทสมาชกมองเหนจดมงหมายในอนาคตทเปนภาพเดยวกน มการรบรและเขาใจไปในทศทางเดยวกน และมเปาหมายทจะเดนทางไปดวยกน การมวสยทศนรวมกนจะท าใหกระบวนการขบเคลอนเกดพลง มความเปนเอกภาพ และชวยผอนคลายความขดแยงอนเนองมาจากความคดเหนทแตกตางกน ในทางตรงกนขาม ถาวสยทศนหรอเปาหมายของสมาชกบางกลมขดแยงกบวสยทศนหรอเปาหมายของเครอขาย พฤตกรรมของสมาชกกลมนนกจะเรมแตกตางจากแนวปฏบตทสมาชกเครอขายกระท ารวมกน ดงนน แมวาจะตองเสยเวลามากกบความพยายามในการสรางวสยทศนรวมกน แตกจ าเปนจะตองท าใหเกดขน หรอถาสมาชกมวสยทศนสวนตวอยแลว กตองปรบใหสอดคลองกบวสยทศนของเครอขายให

30

มากทสดแมจะไมซอนทบกนแนบสนทจนเปนภาพเดยวกน แตอยางนอยกควรสอดรบไปในทศทางเดยวกน

3) มความสนใจหรอผลประโยชนรวมกน (Mutual Interests/Benefits) ค าวาผลประโยชนในทนครอบคลมทงผลประโยชนทเปนตวเงนและผลประโยชนไมใชตวเงน เปนความตองการ (Need) ของมนษยในเชงปจเจก อาทเชน เกยรตยศ ชอเสยง การยอมรบ โอกาสในความกาวหนา ความสข ความพงพอใจ ฯลฯ สมาชกของเครอขายเปนมนษยปถชนธรรมดาทตางกมความตองการเปนของตวเอง (Human Needs) ถาการเขารวมในเครอขายสามารถตอบสนองตอความตองการของเขาหรอมผลประโยชนรวมกน กจะเปนแรงจงใจใหเขามามสวนรวมในเครอขายมากขน ดงนน ในการทจะดงใครสกคนเขามามสวนรวมในการด าเนนงานของเครอขาย จ าเปนตองค านงถงผลประโยชนทเขาจะไดรบจากการเขารวม ถาจะใหดตองพจารณาลวงหนากอนทเขาจะรองขอ ลกษณะของผลประโยชนทสมาชกแตละคนจะไดรบอาจแตกตางกน แตควรตองใหทกคนและตองเพยงพอทจะเปนแรงจงใจใหเขาเขามสวนรวมในทางปฏบตไดจรง ไมใชเปนเขามาเปนเพยงไมประดบเนองจากมต าแหนงในเครอขาย แตไมไดรวมปฏบตภารกจ เมอใดกตามทสมาชกเหนวาเขาเสยประโยชนมากกวาได หรอเมอเขาไดในสงทตองการเพยงพอแลว สมาชกเหลานนกจะออกจากเครอขายไปในทสด

4) การมสวนรวมของสมาชกทกคนในเครอขาย (Stakeholders Participation) เปนกระบวนการทส าคญมากในการพฒนาความเขมแขงของเครอขาย เปนเงอนไขทท าใหเกดการรวมรบร รวมคด รวมตดสนใจ และรวมลงมอกระท าอยางเขมแขง ดงนน สถานะของสมาชกในเครอขายควรมความเทาเทยมกน ทกคนอยในฐานะหนสวน (Partner) ของเครอขาย เปนความสมพนธในแนวราบ (Horizontal Relationship) คอความสมพนธฉนทเพอน มากกวาความสมพนธในแนวดง (Vertical Relationship) ในลกษณะเจานายลกนอง ซงบางครงกท าไดยากในทางปฏบตเพราะตองเปลยนกรอบความคดของสมาชกในเครอขายโดยการสรางบรบทแวดลอมอนๆ เขามาประกอบ แตถาท าไดจะสรางความเขมแขงใหกบเครอขายมาก

5) ม ก า ร เ ส ร ม ส ร า ง ซ ง ก น แ ล ะ ก น (Complementary Relationship) องคประกอบทจะท าใหเครอขายด าเนนไปอยางตอเนอง คอ การทสมาชกของเครอขายตางกสรางความเขมแขงใหกนและกน โดยน าจดแขงของฝายหนงไปชวยแกไขจดออนของอกฝายหนง แลวท าใหไดผลลพธเพมขนในลกษณะพลงทวคณ (1+1 > 2) มากกวาผลลพธทเกดขนเมอตางคนตางอย

6) การเกอหนนพงพากน (Interdependence) เปนองคประกอบทท าใหเครอขายด าเนนไปไดอยางตอเนองเชนเดยวกน การทสมาชกเครอขายตกอยในสภาวะจ ากดทงดานทรพยากร ความร เงนทน ก าลงคน ฯลฯ ไมสามารถท างานใหบรรลเปาหมายอยางสมบรณไดดวยตนเองโดยปราศจากเครอขาย จ าเปนตองพงพาซงกนและกนระหวางสมาชกในเครอขาย การท าใหหนสวนของ

31

เครอขายยดโยงกนอยางเหนยวแนน จ าเปนตองท าใหหนสวนแตละคนรสกวาหากเอาหนสวนคนใดคนหนงออกไปจะท าใหเครอขายลมลงได การด ารงอยของหนสวนแตละคนจงเปนสงจ าเปนส าหรบการด ารงอยของเครอขาย การเกอหนนพงพากนในลกษณะนจะสงผลใหสมาชกมปฏสมพนธระหวางกนโดยอตโนมต

7) มปฏสมพนธในเชงแลกเปลยน (Interaction) หากสมาชกในเครอขายไมมการปฏสมพนธกนแลว กไมตางอะไรกบกอนหนแตละกอนทรวมกนอยในถง แตละกอนกอยในถงอยางเปนอสระ ดงนนสมาชกในเครอขายตองท ากจกรรมรวมกนเพอกอใหเกดการปฏสมพนธระหวางกน เชน มการตดตอกนผานทางการเขยน การพบปะพดคย การแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน หรอมกจกรรมประชมสมมนารวมกน โดยทผลของการปฏสมพนธนตองกอใหเกดการเปลยนแปลงในเครอขายตามมาดวย ลกษณะของปฏสมพนธระหวางสมาชกควรเปนการแลกเปลยนกน (Reciprocal Exchange) มากกวาทจะเปนผ ใหหรอเปนผ รบฝายเดยว (Unilateral Exchange) ยงสมาชกมปฏสมพนธกนมากเทาใดกจะเกดความผกพนระหวางกนมากขนเทานน ท าใหการเชอมโยงแนนแฟนมากขน มการเรยนรระหวางกนมากขน สรางความเขมแขงใหกบเครอขาย

พระมหาสทตย อาภากโร (2547) สรปองคประกอบทส าคญของความเปนเครอขาย ดงน

1) หนวยชวตหรอสมาชก เปนองคประกอบเบองตนของความเปนเครอขายทสรางระบบปฏสมพนธโดยแตละหนวยชวตและแตละปจเจกบคคล จะด าเนนการสานตอเพอหาแนวรวมในการสรางสรรคสงตางๆ เพอใหเกดการด ารงอยรวมกนตามหลกธรรมชาตททกสรรพสงจะตองพงพาอาศยและสรางกระบวนการทสบเนองเพอรกษาความเปนไปของชวต ดงนนหนวยชวตหรอสมาชกในองคกรนน จะเปนองคประกอบหลกทกอใหเกดความเปนเครอขาย

2) จดมงหมาย หากวาบคคล กลม องคกร มารวมกนเพยงเพอท ากจกรรมอยางใดอยางหนงโดยไรความมงมนหรอจดมงหมายรวมกน ความสมพนธดงกลาวมอาจกลาวไดวาเปนเครอขาย เพราะความเปนเครอขายจะตองมความหมายถง “การรวมกนอยางมจดหมาย” เพอท ากจกรรมอยางใดอยางหนง โดยมวตถประสงคและกระบวนการเพอใหบรรลจดมงหมายนน

3) การท าหนาทอยางมจตส านก การทแตละหนวยชวตหรอการทแตละบคคลจะมารวมกนนน สงทจะยดโยงสงตางๆ เขาดวยกน คอ การท าหนาทตอกน และกระท าอยางมจตส านก เพราะหากขาดจตส านกตอสวนรวมแลว กระบวนการนนจะเปนเพยงการจดตงและเรยกรองหาผลประโยชนตอบแทนเทานน และการทคนจะมารวมกลมเปนองคกรเครอขายไดนน นอกจากจะมความสนใจหรออปนสยใจคอทคลายคลงกนแลว บคคลยงตองมจตส านกตอสวนรวม กลาวคอ เมอพวกเขาเหนปญหาหรอตองการทจะพฒนาและเปลยนแปลงสงใดสงหนง จตใจทมงมนซงเปนปจจยภายในของแตละบคคล ยอมเปนแรงขบเคลอนทน าไปสการคดวเคราะหและการคนหาวธ เพอแกไข

32

ปญหานนๆ รวมทงแสวงหาแนวรวมจากเพอนรวมอดมการณ เพอสรางพลงอ านาจในการตอรองหรอการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน จนกลายเปนองคกรเครอขายททกฝายตางกมความไววางใจตอกน ทงน เพราะความเปนเครอขายนนสามารถทจะตอบสนองกระบวนการแกไขปญหาไดมากกวา

4) การมสวนรวมและการแลกเปลยน การมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของสมาชกจะเปนปจจยทหนนเสรมใหเครอขายนนมพลงมากขน เพราะการมสวนรวมจะท าใหสมาชกมความรสกวา ตนเองเปนสวนหนงของเครอขาย ซงจะชวยใหทกฝายหนหนาเขาหากนและพงพากนมากขน นอกจากน ในระบบความสมพนธของเครอขาย การแลกเปลยนเรยนรกมความส าคญเปนอยางยง เพราะจะน าไปสการใหและการรบ รวมถงการระดมทรพยากรเพอใหภารกจทเครอขายด าเนนการรวมกนนนบรรลถงเปาหมาย การแลกเปลยนเรยนรจงเปนทงแนวคด กระบวนการและวธการของการจดการเครอขาย เปนกระบวนการสรางขอมลทตอเนอง เพราะถาไมมกระบวนการแลกเปลยนเรยนรรวมกนทมาจากการมสวนรวมแลว พฒนาการของเครอขายจะเปนไปอยางชาๆ และอาจถดถอยลง ดงนน การมสวนรวมและการแลกเปลยนจงเสมอนกลไกทเปนแรงผลกใหความเปนเครอขายด าเนนไปอยางตอเนอง

5) ระบบความสมพนธและการสอสาร สงทมความส าคญตอเครอขาย คอ ขอมลและการสอสารระหวางกน นบตงแตการสอสารระหวางปจเจกบคคลกบปจเจกบคคล กลมกบกลม และระหวางเครอขายกบเครอขาย รวมทงระบบความสมพนธในการแลกเปลยนเรยนร โดยกระบวนการสอสารนนจะชวยใหสมาชกในเครอขายเกดการรบร เกดการยอมรบในกระบวนการท างานและชวยรกษาสมพนธภาพทดตอกน ความสมพนธทเกดจากการตดตอสอสารทตอเนองเชนน เปนองคประกอบทส าคญของเครอขาย ถาระบบความสมพนธมไดรบการตอบสนองหรอขาดการตดตอแลว ความเปนเครอขายกอยในภาวะทเสอมถอย ดงนน การพฒนาระบบเครอขายจะตองยดหลกการของความสมพนธและการสอสารระหวางกน โดยมกจกรรมและขอมลเพอใหเกดความเลอนไหลของเครอขายนนๆ

พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552) กลาวถงลกษณะทส าคญของเครอขายวาม 4 ประการ คอ

1) องคการทเปนสมาชกของเครอขายมแบบแผนความรวมมอระหวางกน 2) ปฏสมพนธระหวางองคการทเปนสมาชกเครอขาย เปนปฏสมพนธทตอเนองใน

ฐานะทเปนอนกรมของการแลกเปลยนซงเกอหนนใหด าเนนการไดอยางราบรน โดยโครงสรางของเครอขายซงมความยดหยนและมกระบวนการเปลยนแปลงไมหยดนง

3) โครงสรางเครอขาย ซงเปนสงบงชใหเหนวาการแลกเปลยนระหวางสมาชกในเครอขายหาไดเปนไปโดยอสระ มลกษณะเปนแบบแผนทสะทอนใหเหนถงการแบงงานกนท า แตมความอสระตอกนในทางกฎหมาย

33

4) พนธะสญญาระหวางองคการมลกษณะเปนค าถามปลายเปด ซงระบบทบาทหนาทขององคการในเครอขายอยางกวางๆ โดยอาศยความเชอถอไววางใจและความรบผดชอบซงกนและกนเปนสงรอยรดใหเครอขายด ารงอย

จากการแยกแยะองคประกอบของเครอขายขางตน ท าใหสามารถวเคราะหไดวา องคประกอบทส าคญของเครอขายตองประกอบไปดวย บคคล กลม องคกรทเขามามปฏสมพนธกนโดยมการสอสาร แลกเปลยนเรยนร มวตถประสงค มการด าเนนกจกรรมบางอยางรวมกน โดยทแตละองคกรยงเปนเอกเทศตอกน เมอด าเนนกจกรรม โครงการไดบรรลตามวตถประสงคกแยกยายกนไป

2.2.3 ประเภทและรปแบบของเครอขาย นกวชาการหลายทานไดแยกแยะประเภทและรปแบบของเครอขาย ดงน นฤมล นราทร (2543) ไดจ าแนกประเภทของเครอขาย ดงน 1) จ าแนกตามพนทด าเนนงาน เชน เครอขายระดบหมบาน ต าบล จงหวด ภาค

และระดบประเทศ 2) ตามประเภทกจกรรมหรอประเดนปญหา เชน เครอขายทท างานดานเดก สตร

สาธารณสข สทธมนษยชน สงแวดลอม เปนตน 3) ตามอาชพหรอสถานภาพทางสงคม เชน เครอขายแรงงาน เครอขายกลมพระ

สหธรรม เครอขายครพทกษสทธเดก เปนตน 4) จ าแนกตามรปแบบโครงสรางหรอความสมพนธ คอ 4.1) เครอขายตามแนวตง หมายถง เครอขายทโครงสรางมลกษณะเปนชวงชน

ความสมพนธระหวางองคกรภายในเครอขายไมเทากน เครอขายตามแนวตงจะพบมากในองคกรธรกจ เชน เครอขายแฟรนไชสตางๆ

4.2) เครอขายตามแนวนอน เปนเครอขายทความสมพนธระหวางองคกรตางๆ ภายในเครอขายมความเทาเทยมกน ลกษณะการแลกเปลยนเปนไปโดยชวยเหลอเกอกลกน การตดตอภายในเครอขายเปนการตดตอระหวางบคคลหรอองคกร หรออาจจะมองคกรท าหนาทประสานงานระหวางเครอขาย ซงเครอขายในงานพฒนาสวนใหญเปนเครอขายตามแนวนอน

สมพนธ เตชะอธก และคณะ (อางถงใน พระมหาสทตย อาภากโร, 2547) กลาวถงประเภทของเครอขายวา อาจจ าแนกเปน 3 ประเภท คอ

1) เครอขายความคด เปนเครอขายทเนนการท างานดวยความคด ความร หรอเทคนคตางๆ เครอขายเหลาน เปนแหลงทผน าไดมโอกาสเผยแพรแนวความคดของตนและไดแลกเปลยนประสบการณกบคนอนๆ ท าใหเกดความคดทชดเจนขน

2) เครอขายกจกรรม เปนเครอขายทเนนการชวยเหลอ รวมมอกนในการท ากจกรรม

34

3) เครอขายสนบสนนทน เปนเครอขายทใหการสนบสนนทนแกเครอขายอนๆ ในการด าเนนงาน ซงอาจเปนทงกลมทนภายในเครอขายและมาจากภายนอกเครอขาย

เสร พงศพศ (2548) สรปประเภทของเครอขายไว ดงน เครอขายมหลายประเภท ขนอยกบสมาชก พนท กจกรรมหลก วตถประสงค และ

โครงสรางการด าเนนงานในลกษณะองคกรของเครอขายเอง มเครอขายแนวราบ โดยการประสานบคคลทอยในระดบเดยวกน อาชพเดยวกนใหมาเชอมประสานเปนเครอขายกน อาจเปนปจเจกบคคลหรออาจเปนสถาบนกได บางเครอขายอาจเปดส าหรบบคคลทวไป สถาบนทวไปทสนใจเรองหรอประเดนเดยวกน เครอขายทมลกษณะแนวตง เชน การน าผคนจากหลากหลายอาชพทแตกตางกนมาเปนเครอขายกน เชน เกษตรกร นกพฒนา นกวชาการ นกธรกจ เปนตน ทงนเพอใหเกดความเขาใจและความรวมมอกน โดยเนนทการใหขอมลขาวสารมากกวาการด าเนนกจกรรมรวมกน

พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552) จ าแนกประเภทเครอขายออกเปน 3 ประเภท คอ 1) เครอขายอตตะ (Ego-centric Network) เปนเครอขายทมความเชอมโยงกบ

แกนเชอมหรอปจเจกบคคลหรอองคการเดยวกน เชน เครอขายเพอน แตเครอขายแบบนไมสามารถน ามาอภปรายในวล “เครอขายสงคม” ไดตราบทยงไมทราบวาใครเชอมโยงกบใครบางในกลมและมการเชอมโยงอยางไร

2) เครอข ายทางส งคมแบบจ ากดขอบ เขต (Socio-centric Network) เป นเครอขายระบบปด เครอขายประเภทน ไดแก การเชอมโยงของกลมเพอนในชนเรยน การเชอมโยงระหวางผบรหารองคการ หรอระหวางบคลากรในองคการ

3) เครอขายแบบระบบเปด (Open-system Network) เปนเครอขายทมขอบเขตไมชดเจน เชน เครอขายชนชนน าในสงคมไทย หรอการเชอมโยงระหวางองคการ หรอหวงโซของอทธพลในการตดสนใจเกยวกบนโยบาย หรอการน าวธการแบบใหมมาใชในองคการหรอการบร หารประเทศ

สรปไดวา เครอขาย สามารถแบงไดหลายประเภท ขนอยกบวาจะใชมมมองใดในการแยกประเภทของเครอขาย ไมวาจะเปนดานโครงสราง รปแบบความสมพนธ พนท กจกรรม

2.2.4 บทบาทของเครอขาย ในดานบทบาทของเครอขาย มผจ าแนกไว ดงน เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543) จ าแนกบทบาทของเครอขาย ดงน 1) บทบาทในการเปนเวทกลางประสานงานรวมกน เปนการประสานความตองการ

ระหวางสมาชกภายในเครอขายดวยกนเอง และระหวางเครอขายกบนอกเครอขาย การประสานงานชวยท าใหรวาใครขาดอะไรและใครตองการอะไร แตเครอขายจะเปนเวทประสานงานระหวางกนไดกตอเมอมการจดระบบการสอสารทด ผานการจดเวทเพอเสวนาแลกเปลยนความคดเหนระหวาง

35

สมาชกเครอขายเพอเปดโอกาสใหมการถกเถยง และก าหนดขอตกลงระหวางกน ตลอดจนการสรางวสยทศนหรอจดหมายรวมกนระหวางสมาชกกลมหรอเครอขาย

2) บทบาทในการเปนเวทแลกเปลยนสารสนเทศและความร การแลกเปลยนประสบการณหรอบทเรยนใหมๆ ทคนพบขนมาจะชวยใหเกดการพฒนาตอยอดความคด และความรระหวางสมาชกเครอขาย

3) บทบาทในการเปนเวทแลกเปลยนและระดมทรพยากร สมาชกของเครอขายสามารถแลกเปลยนทรพยากรระหวางกนได หรออาจเปนการน าทรพยากรทมอยมาใชรวมกน ไมวาจะเปนบคลากร เงนทน สถานท หรอวสดอปกรณ

4) บทบาทในการเปนเวทรวมกนสรางสรรคและพฒนาความรใหมๆ องคความรใหมๆ จะเกดจากเครอขายไดหากมการแลกเปลยนองคความร และลงมอศกษาคนควารวมกนระหวางสมาชก

5) บทบาทในการเปนเวทสรางกระแสผลกดนประเดนใหมๆ เครอขายสามารถทจะเปนผทสรางกระแสบางเรองเพอปลกใหสงคมเกดความตนตวในเรองนนๆ และอาจรวมถงการขยายผลออกไปในวงกวางขนไดดวย แตทงนขนกบระดบความกวางขวางและเขมแขงของเครอขาย

พระมหาสทตย อาภากโร (2547) จ าแนกบทบาทและหนาทของเครอขายในสงคมไทย ดงน

1) ระดบกจกรรม/ท างาน ไดแก เครอขายทเนนกระบวนการท างานในระดบพนทหรอในประเดนปญหานนๆ เปนส าคญ เปนเครอขายทมโครงสรางความสมพนธไมซบซอน มแบบแผนการปฏบตงานทเปนลกษณะคลายงานประจ า มกระบวนการจดการและการท างานทเนนการพงพาอาศยคนและทรพยากรในพนท

2) ระดบการสนบสนนและประสานงาน ไดแก เครอขายทท าหนาทเปนศนยประสานงานระหวางเครอขายและภาคตางๆ มบทบาทในการสงเสรมการท ากจกรรมของเครอขายยอยในพนท มการแลกเปลยนความคดเหน และใหขอมลทางเลอกในกระบวนการท างาน ซงเครอขายในระดบนอาจเปนทงเครอขายเชงพนททมการท างานครอบคลมในระดบจงหวดหรอภมภาค และเครอขายเชงประเดนทท างานเฉพาะดาน

3) ระดบการสงเสรมและการใหค าปรกษา ไดแก เครอขายขององคกร สถาบน และหนวยงานหลกทางสงคมทเปนผใหการสนบสนนใหเกดกระบวนการพฒนา และพฒนาเปนเครอขาย

กตชย รตนะ (2553) อธบายบทบาทของเครอขายพนท ดงน 1) บทบาทในการสนบสนนการท างานของภาครฐ เปนบทบาททหนวยงานภาครฐ

มความคาดหวงเปนอยางมาก โดยเฉพาะในสถานการณทในปจจบนตองการภาคเครอขายสนบสนน

36

การท างานของรฐ บทบาทของภาคพนธมตรเหลานจะมสวนชวยในการสนบสนนโครงการตางๆ ทลงไปในพนท ทงในดานการประสานงานและการรวมกจกรรมของโครงการ

2) บทบาทในการด าเนนกจกรรมหลกของตน เปนบทบาททเครอขายนนตองด าเนนกจกรรมของตนเองตามภาระหนาททมอย หรอตามวตถประสงคของเครอขายทจดตงขน

3) บทบาทในการเชอมประสานการท างานเชงพนท เปนบทบาทในการวางแผนการท างานเชงพนท โดยมองการจดการพนททงระบบ

4) บทบาทในการกระตนชมชนเพอการบรหารจดการพนท ทกภาคเครอขายยอมตระหนกถงความส าคญของการท างานรวมกบชมชน การท างานโดยยดชมชนเปนศนยกลางตองเนนทบทบาทของชมชนเปนหลก หากชมชนมความเขมแขงและสามารถพงพงตนเองได จะสะทอนถงการท างานของเครอขายพนททมประสทธภาพดวย

2.3 งานวจยทเกยวของ

ดานภยพบต ปภาดา ชมพนตย (2550) ศกษา ประสบการณการปรบตวของผประสบภยพบตจาก

แผนดนถลม ต าบลแมพล อ าเภอลบแล จงหวดอตรดตถ มจดมงหมายเพอศกษาประสบการณและความหมายการปรบตวของผประสบภยพบตแผนดนถลม ผลการศกษา พบวา

ความหมายของการปรบตวของผประสบภยพบตแผนดนถลม การใหความหมายของการปรบตวของผประสบภยพบตแผนดนถลม ม 4 ลกษณะ คอ

เอาตวรอดไวกอน เปนการใหความหมายของการปรบตวในระยะแรกของขณะการเกดเหตการณแผนดนถลม เปนการดนรนหาทางรกษาชวตตนใหรอดจากภยพบตทก าลงเกดขน เชน การวงหน การยดเกาะตนไมหรอเสาบานเพอไมใหตนเองตองเสยชวต

อาวรณถงผสญเสยชวต เปนการใหความหมายของการปรบตวของผประสบภยภายใน 24 ชวโมงแรกหลงจากเกดเหตการณ มการรองไห เศราโศก ซม เสยใจ เพราะตนเองตองสญเสยบคคลอนเปนทรกไปในเหตการณ

ท าใจยอมรบสภาพ เปนการใหความหมายของการปรบตวของผประสบภยทเรมท าใจยอมรบการเปลยนแปลงทเกดขน เปนการยอมรบถงความสญเสยทตนเองไดรบมา เชน ตองสญเสยบคคล บาน สวน ทรพยสน ซงผประสบภยพบตเขาใจและท าใจไดกบการสญเสย เพราะตองการทจะกลบมามชวตใหเหมอนกบคนปกตทวไป

มองอนาคต เปนการใหความหมายของการปรบผของผประสบภยพบต ในระยะ 6 เดอนเปนตนไป ผประสบภยเรมคดทจะมชวตใหม สรางบานใหม หาอาชพเลยงตนเองและครอบครว อยากยนหยดอยดวยล าแขงของตนเอง และตอสตอไปเพอตนเองและบคคลในครอบครวทยงเหลออย

37

ในดานประสบการณการปรบตวของผประสบภยพบตแผนดนถลม แบงออกไดเปน 5 ระยะ คอ

ระยะท 1 เปนระยะทผประสบภยตองประสบกบเหตการณภยพบตแผนดนถลม ซงเปนระยะทผประสบภยมความตนตระหนก ตกใจในเหตการณทเกดขนโดยมไดคาดคด การปรบตวในระยะนสวนใหญแสดงออกถงการท าใหสามารถมชวตรอดออกมาได เชน การตงสต พยายามเกาะขอนไม ตนไม และการรองใหคนชวย

ระยะท 2 เปนการเผชญเหตการณของผประสบภยในระยะวนท 1 ถงวนท 7 หลงเกดเหตการณ การปรบตวในระยะนจะแสดงออกมาในรปแบบของการคดเสยวา เขากเสย เรากเสย เปนการแสดงออกถงการปรบตวในทางทด โดยมการแสดงออกในลกษณะตางๆ เชน มความคดวารวมชะตากรรม การปลอบโยนซงกนและกน การชวยเหลอครอบครวอน เปนตน

ระยะท 3 เปนระยะทผประสบภยผานชวงระยะเวลาวกฤตของชวต รอดพนจากความตาย และรบรวาตนตองสญเสยบาน บคคลทรก การปรบตวในระยะน คอ การรบรวาสญเสยแนแลว

ระยะท 4 เปนระยะทผประสบภยแสดงออกถงการรบรวาตนเองจะตองท าอะไรตอไป ตองใชระยะเวลาประมาณ 6 สปดาหถง 6 เดอน ในทจะมความคดหรอการรบรวาจะตองพงตนเอง จะตองโยกยายไปอยในททไมใชของตนเอง และปลอดภยจากภยพบตแผนดนถลม

ระยะท 5 เปนการรบรตนเองของผประสบภยวา โชคดแลวทไดรบความชวยเหลอ และพรอมทจะไปอยถนฐานใหม บานใหมททางการจดไวให เพอสรางชวตใหม การปรบตวในระยะน คอ เรมหากนเอง เปนการแสดงออกถงการพงตนเอง หาเงน หาอาชพทมนคง เพมพนรายไดใหกบครอบครวเพอสรางชวตใหม

สวนปจจยทสนบสนนการปรบตวของผประสบภยพบตแผนดนถลมไดแก การมสตระลกไดของผประสบภยเอง การไดรบก าลงและความชวยเหลอจากครอบครว ญาตพนอง ความมากนอยของการสญเสยทไดรบ การชวยเหลอและการพงพาอาศยกนของคนในชมชน รวมไปถงการไดรบความชวยเหลอจากเอกชน มลนธตางๆ หนวยงานของรฐบาลอยางทนทวงท

ณฐวฒ อศวโกวทวงศ และปรณ ขวญสวรรณ (2550) ศกษาเรอง ประชาสงคม เครอขาย และการมสวนรวมของชมชนในการก าหนดแผนยทธศาสตรเพอการพฒนาพนทชมชนบานน าเคม จงหวดพงงา พบวา

ภายหลงเหตการณธรณพบตภยสนาม ซงไดสรางความเสยหายแกชวตและทรพยสนของผคนหลายจงหวดบรเวณชายฝงตะวนตกของประเทศไทย พนทชมชนบานน าเคม อ าเภอตะกวปา จงหวดพงงา เปนพนททไดรบความเสยหายรนแรงทสดแหงหนง โดยมองคกรทงภายในและภายนอก

38

ประเทศไดใหความชวยเหลอในหลายดาน อาท ทอยอาศย สาธารณปโภคและสาธารณปการ อาชพ การเยยวยาสภาพจตใจ ฯลฯ

ความชวยเหลอและการฟนฟในชวงแรกเปนไปอยางเรงดวน เพอบรรเทาปญหาเฉพาะหนา โดยขาดการประสานงาน ขาดการบรหารขอมลทมประสทธภาพ จนเมอเหตการณเรมเขาสภาวะปกต ไดมความพยายามทจะก าหนดแผนฟนฟและพฒนาพนทชมชนบานน าเคมอยางมยทธศาสตรรอบดานจากหลายหนวยงานภาครฐทเกยวของ ไดแก ดานกายภาพ ดานเศรษฐกจ ดานสงคม ดานการทองเทยว ดานการเฝาระวงภยพบต และดานสงแวดลอม

อยางไรกตาม การวางแผนยทธศาสตรการพฒนาพนททผานมานนขาดการมสวนรวมจากภาคประชาสงคม ชมชน หรอแมกระทงหนวยงานรฐทองถนอยางเพยงพอ จนองคกรชมชน เครอขายชมชน และภาคประชาสงคมในพนทหยบยกประเดนเรองการก าหนดแผนพฒนาพนทชมชนบานน าเคมขน

กระบวนการวางแผนจากลางสบนนน ในแงของกลไกอาจถกมองไดในสองระดบ ไดแก 1) ระดบทท าใหเกดการกอรปของกระบวนการ และ 2) ระดบทมผลท าใหเกดการเปลยนแปลงเชงนโยบายในประเดนการพฒนาดานตางๆ ในการศกษาน พบวา ขนตอนการวางแผนจากลางสบนยงไมเหนผลลพธในระดบทกอใหเกดการเปลยนแปลงเชงนโยบาย เนองจากก าลงอยในขนตอนการเสนอแผน แตในระดบทท าใหเกดการกอรปของกระบวนการนนเหนไดจากองคประกอบซงมผลใหเกดการกอรปของกระบวนการ Bottom-up planning approach ในพนท ประกอบไปดวย

การเกดขนของโครงการทมากบกระบวนการ Top-down planning approach โดยเปนโครงการทก าเนดมาพรอมๆ กบนโยบาย ไดกลายเปนประเดนปญหารวมกนของคนในชมชน เมอชมชนมประเดนปญหาสาธารณะรวมกน ท าใหเปาหมายและทศทางในการรวมกลมกนมความชดเจน

ความเขมแขงของผน า โดยผน าชมชนและกลมองคกรจ าเปนตองมความมงมน และเจตจ านงทด (Goodwill) ทปรารถนาจะเหนประโยชนใหตกแกคนในทองถนเปนส าคญ

ภาคความรวมมอในภาคประชาสงคม ไดแก หนวยงานปกครองสวนทองถน (ในฐานะหนวยงานปกครองพนท ) องคกรพฒนาเอกชน (ในฐานะพเลยงดานการจดการองคกร ) สถาบนการศกษา (ในฐานะทปรกษาดานวชาการและเทคนค) เครอขายชมชนและประชาสงคม (ในฐานะแนวรวมท าใหประเดนมน าหนกเพราะไดรบความสนใจในวงกวาง ) และสอมวลชน (ในฐานะกระบอกเสยงและผลกดนประเดนเรยกรองใหเปนประเดนสาธารณะ)

การบรหารจดการองคกรทมประสทธภาพ โดยองคกรมการจดการอยางมระบบ โดยเฉพาะอยางยงดานความสามารถในการปรบตว ความคลองตวขององคกร และการท างานทประสานงานเชอมโยงกบหนวยงานอนๆ ท าใหเกดฐานสนบสนนของชมชนทโยงใยกวางขวาง

39

อยางไรกตาม แผนพฒนาพนทชมชนบานน าเคมยงมขอจ ากดทส าคญอยหลายประการ ไดแก

ประชาสงคมทมสวนรวมในการก าหนดแผนพฒนานนประกอบดวย เครอขายชมชน ภาคองคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน และนกวชาการจากสถาบนอดมศกษาเทานน ไมอาจเชอมโยงภาคประชาชนไปสภาคธรกจเอกชน และภาครฐ (ระดบชาต) ทเกยวของได ท าใหแผนขาดขอคดเหนทหลากหลาย

นอกจากน คอ ความสามารถของชมชนในการบรหารจดการโครงการ ทงในเรองประสทธภาพ ความโปรงใส และความสามารถในการรบมอกบความเปลยนแปลงทอาจเกดขนในอนาคต เหลานลวนเปนเรองทชมชนตองอธบายใหได มฉะนนประเดนเหลานจะกลายมาเปนจดออนของแผนพฒนาทเสนอโดยชมชน และอาจไมเพยงพอใหเกดการขบเคลอนหรอเปลยนแปลงเชงนโยบายอยางมนยส าคญได อกทงไมมผลในการเปลยนแปลงความสมพนธเชงอ านาจระหวางชมชนกบหนวยงานรฐ โดยทายทสดแลวแผนพฒนาดงกลาวอาจมสถานะเปนเพยงแคขอเสนอแนะจากภาคประชาชนเทานน

ไมวาแผนพฒนาพนทชมชนบานน าเคมฉบบการมสวนรวมของชมชนจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงวสยทศนในระดบนโยบายใหผมสวนเกยวของ และมอ านาจตดสนใจไดตระหนกถงความส าคญของชมชนและองคกรชมชนในฐานะเจาของพนทหรอไมกตาม ความเปลยนแปลงหนงทเกดขนกคอ ชมชนไดตระหนกถงความส าคญของการมสวนรวมในโครงการทมผลกระทบตอชวตความเปนอยของตนโดยตรง

อกทงยงเกดเครอขายความรวมมอขนจ านวนหนงระหวางกลมประชาชน องคกรปกครองสวนทองถน และเครอขายองคกรพฒนาเอกชน สงเหลานยอมสงผลใหภาคประชาสงคมเขมแขงและเปนกลมกอนมากขน ซงเปนการเพมอ านาจตอรองทางการเมองในประเดนสาธารณะทอาจจะเกดขนอกในชมชนบานน าเคม บทเรยนนไดสรางทกษะและประสบการณแกชมชนในการรบมอนโยบายสาธารณะใดๆ กตามทอาจสงผลกระทบในเชงลบตอชมชนโดยตรง โดยเฉพาะดานเศรษฐกจและวฒนธรรม ตลอดถงการลดอ านาจของชมชนลง อกทงประสบการณน ยงไดยกระดบองคกรชมชนใหมความส าคญในฐานะสถาบนทางสงคมสถาบนหนง จากทเดมเปนเพยงหนวยทางสงคมทถกกระท า

อยางไรกตาม ชมชนไมสามารถโดดเดยวจากความชวยเหลอขององคกรภายนอกได โดยเฉพาะองคกรพฒนาเอกชนทตองท างานควบคกบกระบวนการชมชน เนองจากกระบวนการชมชนมความเปนพลวตสงทตองอาศยการประคบประคองและความยดหยนในการบรหารจดการอยเสมอ

ศรนนต สวรรณโมล (2552) ศกษาเรอง แนวทางการพฒนาการจดการความเสยงจากภยพบตโดยชมชนเปนฐานจากภาคประชาสงคม : กรณศกษาชมชนบานน าเคม ต าบลบางมวง

40

อ าเภอตะกวปา จงหวดพงงา โดยมวตถประสงคการศกษา คอ เพอศกษาปญหาพรอมทงแนวทางในการแกไขในการจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐาน จากภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน และชมชน เพอศกษาแนวทางการพฒนาการจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐานจากภาคประชาสงคม ดวยการขยายผลจากบทเรยนของชมชนบานน าเคม

ประชากรทใชในการศกษา คอ ผเชยวชาญจากภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน และองคกรชมชน ทมสวนรวมในการจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐาน

ขอคนพบของศกษา พบวา ชมชนบานน าเคมเปนชมชนผประสบภยสนาม ไดรบการวางรากฐาน และพฒนาการรวมกลมจนเกดคณะท างานท พฒนาตนเองจากศนยชวยเหลอผ ประสบภยบางมวงมาเปนศนยประสานงานชมชนบานน าเคม โดยมการฟนฟและพฒนาหลายๆ ดานควบคกนไป เรมตงแตการจดระบบศนยพกชวคราวโดยชาวบานบรหารจดการตนเอง จดการของบรจาค และรกษาความปลอดภยในบรเวณเตนททพกอาศย ไปจนถงการฟนฟอาชพดวยการตงกองทน กลมออมทรพย ธนาคารชมชน ซงเปนฐานของการตอยอดการพฒนาดานตางๆ โดยเฉพาะดานการเตรยมพรอมรบมอภยพบตของชมชน ทงนการจดการตนเองดานภยพบตจะส าเรจไดตองใชกระบวนการมสวนรวมและความรวมมอจากภาคประชาสงคม คอ ทงชมชน ภาครฐ และองคกรพฒนาเอกชน อกทงการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานจะตองมาจากการมสวนรวมทงจากภายในและภายนอกชมชนทจะแกปญหาหลายๆ ดานทเกยวเนองไปพรอมๆ กน

ปญหา และแนวทางแกไขในการจดการภยพบตโดยมชมชนเปนฐานของชมชนบานน าเคม พบปญหาดานการมสวนรวม ดานงบประมาณ ดานความรความเขาใจในสทธหนาทในการด าเนนงาน และดานการประสานงานระหวางองคกร

ปญหาทมาจากภายในชมชน คอ ชมชนยงขาดประสบการณในการรบมอและการฟนฟตนเองหลงภยพบต ในกรณของชมชนบานน าเคมไดจดตงอาสาสมครทเปนทางการและไดรบความเชอถอในการด าเนนงาน มาสรางความมนใจในการด ารงชวตแกคนในชมชน จากนนจงสรางความมนใจในการด าเนนงานดวยการสอสารเรองสทธ หนาท ขอเสนอแนะตอปญหาน คอ ในการสานการมสวนรวมในระยะยาวนน คณะท างานของชมชนควรจะผสานกจกรรมอนๆ เขามาเปนกจกรรมตอเนองในชมชน ดงใหชาวบานไดรวมตวกน เพมโอกาสใหผปฏบตงานไดพดคยควบคกนไป สวนงบประมาณทใชในการด าเนนงานนน องคกรปกครองสวนทองถนควรมแผนการใชงบประมาณ เพอเตรยมพรอมรบมอภยพบตแกชมชน ในขณะเดยวกนชมชนเองกควรจะมกองทนหรอกลมอาชพทจะส ารองเงนไวใชในภาวะฉกเฉน

ดานปญหาจากภายนอก คอ ขอจ ากดของภาครฐ ดานการมสวนรวมกบภาคชมชนและการขาดประสบการณในการด าเนนงาน ทงดานระเบยบราชการ ความรบผดชอบ และทศนคตของตวบคคล ท าใหการฟนฟชมชนจากภาครฐท าไดลาชา ดงนนภาครฐควรพฒนาความร ความเขาใจ

41

และอดมคตใหกบเจาหนาท ควรสอนวธใชอ านาจหนาท รวมถงแนวทางการด าเนนงานในการแปลงนโยบายและความรตางๆ มาเปนวธปฏบตแกผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน สวนการด าเนนงานในอนาคตนนควรมการสรางชองทางในการประสานการด าเนนงานทชดเจน

แนวทางการพฒนาและขยายผลการด าเนนงาน การแกปญหาทจะน าสการพฒนาจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐานน น ประกอบดวย การพฒนาการด าเนนงานระดบชาต ภาครฐควรสรางการมสวนรวมในการปฏบตงานระหวางเจาหนาทกบชมชนเพมมากขน ควรสงเสรมการแลกเปลยนเรยนร สรางชมชนตนแบบดานการจดการภยพบตโดยมชมชนเปนฐาน โดยสนบสนนงบประมาณดานกจกรรม หรอแผนงานเตรยมความพรอมเพอรบมอภยพบตสนามของชมชน สวนการพฒนาการด าเนนงานระดบชมชน ชมชนจะตองเปนหลกในการจดการตนเอง สวนผทปฏบตงานกบภาคชมชน ไดแก องคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน ควรมบทบาทในการสงเสรมใหชมชนเกดการจดการตนเอง สนบสนนการพฒนาขดความสามารถใหกบชาวบานและอาสาสมครของชมชนใหท างานไดจนมความเขมแขง

ดานการขยายผลการด าเนนงาน บทเรยนของการเตรยมพรอมรบมอภยพบตของชมชนบานน าเคมสามารถน าไปประยกตใชในการวางแผนฟนฟชมชน ศนยประสานงานชมชนบานน าเคมไดเชอมโยงเครอขายชมชนผประสบภยสนามทง 6 จงหวด แลกเปลยนเรยนรและขยายบทเรยนสนอกพนทผานวงประชมดานภยพบตระดบประเทศเปนประจ าทกป และยงขยายบทเรยนไปยงตางประเทศดวย

เพญประภา ภทรานกรม (2553) ศกษา เรอง การพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐานในชมชนประสบภยพบตสนาม: กรณศกษาชมชนในพนทจงหวดพงงา มวตถประสงคเพอวเคราะหการพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐาน ในชมชนทประสบผลส าเรจในการฟนฟจากภาวะวกฤตภยพบตสนาม และเพอศกษาแนวทางการพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐานในชมชนทแตกสลายเพราะภยพบตธรรมชาตเพอสรางชมชนเขมแขง โดยใชวธการสมภาษณเชงลก และการจดสนทนากลมในการรวบรวมและวเคราะหขอมลในพนทชมชนบานน าเคมและบานในไร จงหวดพงงา ขอคนพบจากงานวจยสามารถสรปได ดงน

ผลจากการประสบภยพบตสนามอยางเฉยบพลน ชาวบานทง 2 ชมชน ตองตอสกบวกฤต เรยนรจากเหตการณตางๆ จนสามารถพลกวกฤตเปนโอกาส ภยพบตสนามในดานหนงกลบเปนตวเรงใหเกดการรวมตวของชาวบานทงทบานน าเคมและบานในไร สงผลใหเกดกลมคนท างานเพอชมชนทเขมแขง มระบบการจดการชมชนทมระบบ มผน าทเขมแขง จากเดมทเปนชมชนตางคนตางอย มงแตหาเงนมาจนเจอครอบครว แต เมอเกดภยพบตสนามทชาวบานไมเคยคดมากอน ท าใหเกดกลมองคกรชมชน และเครอขายตางๆ เพอรวมกนแกไขปญหา ตอมาไดขยายตวและมศกยภาพในการจดสรรทรพยากรผานกลมเครอขายชมชนเองในรปแบบองคกรนตบคคลทเหนวา ชมชนควรมการ

42

บรหารจดการทรพยากรและความชวยเหลอทหลงไหลเขามาอยางเปนระบบ และมวสยทศนมากกวาทเปนอย มการจดตงธนาคารชมชน การจดตงสหกรณเพอทอยอาศยของชมชนบานน าเคม รวมถงการเกดกลมออมทรพยของบานในไร เพอการออมและใหสนเชอเพอการฟนฟและพฒนาอาชพรายไดของชมชน

ปจจยเงอนไขทส าคญในการกอใหเกดการพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐาน ทงชมชนบานน าเคม และชมชนบานในไรมองคประกอบทส าคญในชมชนดงน

ผน าชมชน ทงชมชนบานน าเคมและบานในไรเปนชมชนทมลกษณะเดนทเหนไดชด คอ เปนชมชนทมผน าชมชนทเขมแขง ผน าเหลาน เปนทงผมความรเฉพาะดานและบางทานกมความรทหลากหลาย

ความสมพนธทางสงคมทเหนยวแนน การพงพาอาศย เออเฟอเผอ แผยงเปนปรากฏการณทมใหเหนไดในชมชน เชน การขอแรงกนทงในเรองของ การสรางบานเรอน การอาสาสมครเขามาท างานเพอสวนรวม

การสนบสนนจากบคคล/หนวยงานภายนอก บคคลหรอหนวยงานภายนอกใหการสงเสรมสนบสนนการพฒนาของชมชนอยางตอเนอง โดยเฉพาะ องคกรพฒนาเอกชน

สภากาแฟบานน าเคม เรมจากชาวบานรวมตวกนเองอยางไมเปนทางการ ตอมากลายเปนศนยขอมลชมชน ซงเปนศนยรวมขอมลการเรยนรของชมชน โดยมกจกรรมการพฒนาหลากหลายกจกรรมทใหชาวบานในชมชน รวมทงเครอขายนอกชมชนมาแลกเปลยนเรยนรรวมกน

ชาวบานนกพฒนา ทงชมชนบานน าเคมและบานในไรไมไดมแตนกพฒนาจากภายนอกเทานน ปจจบนนกพฒนาสวนใหญเปนคนในชมชนเอง ซงผลผลตท เกดจากกระบวนการเรยนรในการแกปญหาภยพบตสนาม ท าใหการพฒนาชมชนเปนการพฒนาจากคนในชมชน โดยคนในชมชนและเพอคนในชมชนเอง นบเปนผลผลตทส าคญจากการเกดกระบวนการเรยน รในการพฒนาชมชนทเขมแขงจากการทชมชนประสบภยพบตสนาม อนเปนการพลกวกฤตเปนโอกาสในการพฒนาทนทางสงคมอยางแทจรง

แหลงเรยนรทหลากหลาย เนองจากทงสองชมชนเปนชมชนทอยตดทะเล ซงเปนทรพยากรธรรมชาตทล าคา โดยรอบชมชนเตมไปดวยปาชายเลน มความอดมสมบรณของพนทมความหลากหลายทางชวภาพ ทงปา ทะเล ภเขา พชพนธไม สตวน าสตวปาตางๆ ถอเปนแหลงเรยนรทส าคญของชมชน

ความเปนเครอญาต เนองจากชาวบานสวนใหญเปนคนทอพยพมาจากจงหวดนครศรธรรมราชเปนสวนใหญ ยงคงไวซงการรกษาวฒนธรรมประเพณของตนเอง มความเปนอยทเรยบงาย ยงพงพาอาศยกน มความรกชวยเหลอเกอกล ผกพนกน มการรวมมอกนดในการแกไข

43

ปญหาหรอตงรบกบสถานการณตางๆ ทเขามากระทบ ความเปนเครอญาต จงเปนปจจยส าคญปจจยหนงทท าใหเกดกระบวนการเรยนรของคนในชมชนเพอพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐาน

ทนทางสงคมทมอยสามารถสรางพลงอ านาจใหแกชมชนบานน าเคมและบานในไรในการแกไขปญหาตางๆ ซงเหนไดจากการเกดปญหาหลายตอหลายครงในชมชนหลงภยพบต สนาม นอกจากน ทนทางสงคมยงชวยใหเกดการกระจายทรพยากรในชมชนไดอยางทวถงและเปนธรรม ท าใหการจดการทรพยากรและความชวยเหลอในชมชนทมอย และทไดมาจากภายนอกเปนไปอยางมประสทธภาพบนความรวมมออยางแทจรง สอดคลองกบกระบวนทศนใหม ในการพฒนาทเนนการอยรวมอยางสนตและยงยน

พนธศร ธนารยะวงศ (2556) ศกษาเรอง เครอขายการจดการภยพบตจากอทกภย หมบานเกากอ ต าบลทอนหงส อ าเภอพรหมคร จงหวดนครศรธรรมราช มวตถประสงคเพอ 1) เพอศกษาเครอขายการจดการภยพบตจากอทกภยในหมบานเกากอ 2) เพอศกษาผลของความรวมมอของเครอขายการจดการภยพบตจากอทกภยในหมบานเกากอ และ 3) เพอเสนอแนะแนวทางการพฒนาเครอขายการจดการภยพบตของหมบานเกากอใหมประสทธภาพยงขน โดยอาศยวธการวจยเชงคณภาพในการสมภาษณเชงลกและสนทนากลมยอยกบกลมตวอยาง

ผลการวจยพบวา การจดการภยพบตจากอทกภยของหมบานเกากอมหลายภาคสวนเขามาเกยวของ สงผลใหความสมพนธมรปแบบทสลบซบซอนไปตามบทบาทหนาทซงประกอบดวยตวแสดงทมความสมพนธอยางเปนทางการและไมเปนทางการเขาผสานความสมพนธ

ความสมพนธของชาวบานในหมบานทมลกษณะเปนเครอญาตกน เปนสวนชวยสนบสนนใหการจดการกลายเปนความชวยเหลอระหวางญาตพนองกนทงหมบาน มการเชอมโยงกนหลายลกษณะ โดยความรวมมอสวนใหญเปนบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนและขาราชการสวนภมภาคในระดบของก านนและผใหญบานและการมสวนรวมเตมรปแบบของชาวบานในพนท ท าใหรปแบบความสมพนธทเกดขนเปนความสมพนธทสามารถหลอหลอมความรวมมอของความเปนทางการและไมเปนทางการเขากนอยางลงตว ความสมพนธทเกดขนระหวางความเปนทางการและไมเปนทางการกมการแลกเปลยนทรพยากรกนอยางตอเนอง เปนทงผใหและผรบทรพยากรตามระบบทเกดขนใหมภายใตการจดการภยพบตทไมกอใหเกดความซบซอนในการจดการ โดยเฉพาะถงยงชพทมการจดการอยางเปนระบบและสามารถแบงปนไปยงพนทอนๆ ทไดรบความเดอดรอนเชนกน

ผลของความรวมมอของเครอขายการจดการภยพบตจากอทกภย พบวา ผลของความรวมมอระหวางตวแสดงตางๆ ทเกดขน สามารถแบงไดเปน 2 ดาน คอ

1. ดานการพงตนเอง ชาวบานมการบรณาการความเปนชมชนของตนเองขนมาจดการปญหาทเกดขน โดยอาศยฐานทรพยากรทมอยเดมและทรพยากรทมาจากหนวยงานภายนอกมาบรหารจดการอยางมประสทธภาพ การทชาวบานมความพรอมในการจดการตนเอง หรอเรยกไดวา

44

เปนความเขมแขงของชาวบานทสามารถบรหารจดการตนเองภายหลงเกดภยพบตโดยรวมมอกบภาครฐในการสนองตอบทางดานโครงสรางพนฐานในการด าเนนชวต ชาวบานมความตระหนกถงความรวมมอของคนในชมชน เพอพฒนาหมบานตนเองใหสามารถพงพาตนเองและยงจดท าแผนแมบทพงตนเองในลกษณะของการจดการทมคณะกรรมการหมบานเปนตวขบเคลอน อกทงยงมการจดตงศาลในหมบานของตนเอง โดยมบคลากรทเปนชาวบานเปนตวไหลผานขอมลทสรางความยตธรรมใหเกดภายในหมบาน นอกจากน ยงมการสรางความตระหนกในเรองของความเปนชมชนทพงพาอาศยธรรมชาตเปนหลก ซงมผใหญบานเปนแกนกลางในการผสานความรวมมอในการอนรกษธรรมชาตเพอสรางการอยรวมกนระหวางธรรมชาตและคนในชมชน

2. ดานการพงพาหนวยงานภายนอก การใหความชวยเหลอจากภายนอกสามารถแบงเปน 2 ประเภท คอ

1) ภาคเอกชน เปนกลมทไมเปนทางการทกอใหเกดรปแบบของเครอขายอยางหลวมๆ มความอสระในตวเองในการใหความชวยเหลอชาวบานซงเปนการบรณาการความรวมมออยางมประสทธภาพ เปนผลมาจากการตดตอประสานงานทดจากคนในพนท แมวาภาคเอกชนเหลานจะไมมบทบาทโดยตรงเกยวกบการจดการภยพบต

2) ภาครฐ มบทบาทหนาทในการใหความชวยเหลอผประภยพบตจากอทกภยโดยตรง ไมวาจะตามโครงสรางพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 หรอบทบาทหลกในการจดการภยพบตโดยตรง รวมทงบทบาทของหนวยงานอนๆ ทมหนวยเสรมในการใหความชวยเหลอผประสบภย ลวนแลวแตมผลมาจากรปแบบการกระจายอ านาจ

ขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาเครอขายการจดการภยพบตของหมบานเกากอใหมประสทธภาพยงขน ผลการวจย พบวา ขอเสนอแนะทเกดขนสามารถแบงได 2 สวนดวยกน คอ

1. ภาครฐ การจดการภยพบตควรมการใหอ านาจแกผมสวนเกยวของในพนทเพมมากขน ทงการจดสรรทรพยากรทจ าเปนไวในพนท และตองมการจดสรรอยางโปรงใสในการท างานไมวาจะเปนกอนหรอหลงเกดภย ทงน เพอเปนการปองกนทรพยากรทไมมประสทธภาพในการเขามาชวยเหลอชาวบานในพนทมความเดอดรอนอยางแทจรง

ผมสวนเกยวของทส าคญทควรใหอ านาจและสงเสรมศกยภาพ ไดแก ผน าชมชนทมฐานะเปนสวนราชการสวนภมภาคและสวนทองถนทมความสมพนธทเปนทางการ และเปนผทรวมเผชญภยกบชาวบานดวย เนองจากเปนคนในพนทเดยวกนกบชาวบานและยงมความสมพนธทเกยวของกนอยางซบซอน

อกทง ควรมการสนบสนนการจดตงหนวยงานเฉพาะกจในดานการจดการภยพบตโดยตรงใหมากขน ไดแก การจดตงส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยอ าเภอ ซงเปนรปแบบการกระจายอ านาจรปแบบหนงทเปนการไหลผานอ านาจจากจงหวด อนน าไปสการพฒนาราชการ

45

บรหารสวนภมภาค และน ามาประยกตใชเพอปรบปรงประสทธภาพและประสทธผลของกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย โดยเปนการสนบสนนของรฐสวนกลางทควรมอบอ านาจและฐานทรพยากรในการสงผานไปยงพนทไดอยางมประสทธภาพ

ทงน รปแบบความสมพนธทเกดขนระหวางภาครฐสวนกลาง สวนภมภาคและสวนทองถนควรมการผสานความรวมมอในการจดการภยพบตจากอทกภยเปนรปแบบความสมพนธทเปนทางการในการปกครองพนทของตนเอง และมความเกยวของกนในระบบของนโยบายการจดการภยพบตทถกถายทอดมายงภาคสวนตางๆ ของรฐ เปนผลใหการจดการภยพบตของสวนภมภาคและสวนทองถนด าเนนการตามนโยบายของสวนกลางและยงคงอาศยฐานทรพยากรจากสวนกลางในการจดการภยพบตตามความหมายของรปแบบความสมพนธของหนวยการปกครอง

2. ภาคประชาชน จากผลการวจย พบวา ระบบคณะกรรมการหมบานทเปนตวแทนชาวบานมประสทธภาพในการจดการภยพบต โดยอาศยการประเมนสถานการณรวมกน มการถายทอดไปยงชาวบาน เพอเปนการปองกนปญหาทอาจเกดขนภายหลง ภาคประชาชนเหลานสามารถสรางความเขมแขงใหกบหมบานของตนเองในการจดการภยพบตเบองตน โดยอาศยชมชนเปนฐานของทรพยากรทกดาน เกดจากการเตรยมพรอมของชาวบานดวยกนเองเปนล าดบแรก ดงนน ส าหรบการจดการภยพบตในอนาคตของหมบานเกากอ ตองอาศยบทบาทของภาคประชาชนอยางเตมตว โดยการเปดโอกาสใหชาวบานมสวนรวมในการจดการภยพบตดวยตนเองเปนฐานของการพงตนเองเปนหลก

ไททศน มาลา, วลยพร ชณศร และวไลลกษ เรองสม (2558) ท าการศกษาบทบาทองคกรปกครองสวนทองถนในจงหวดปทมธานกบการจดการปญหาอทกภย พบวา ทผานมาจงหวดปทมธานมความเสยงสงทจะเกดปญหาอทกภยเปนประจ าทกๆ ป เนองจากเปนพนทราบลมแมน าเจาพระยา เมอปลายพ.ศ.2554 ปทมธานเปนจงหวดหนงทไดรบผลกระทบจากปญหาอทกภยในวงกวางทง ภาคประชาชน หนวยงานภาครฐ สถานศกษา ภาคเอกชนและโรงงานอตสาหกรรม โดยน าเขาทวมใน 7 อ าเภอ มประชาชนไดรบความเดอดรอน 749,349 คน จาก 307,560 คน และเสยชวต 34 ราย โดยเฉพาะพนทอ าเภอคลองหลวงไดรบความเสยหายมากทสด เนองจากมประชากรจ านวนมากและเปนเขตเศรษฐกจอตสาหกรรม

การศกษาไดใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ โดยการศกษาจากเอกสารทเกยวของ การสมภาษณเชงลกจากผใหขอมล 30 คน ไดแก ผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน เจาหนาทองคกรบรหารสวนทองถน หวหนาส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด ผอ านวยการและเจาหนาทวทยาลยปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด และประชาชน การรวมสงเกตการณจากเวทตางๆ และการประชมกลมยอย 3 ประเดน คอ บทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนในการจดการภยพบต การจดผงเมองเพอปองกนปญหาอทกภย และการจดการอทกภยโดยชมชนเปนฐาน

46

โดยองคกรปกครองสวนทองถนทท าการศกษาม 5 แหง คอ องคการบรหารสวนต าบลบงช าออ องคการบรหารสวนต าบลทายเกาะ เทศบาลต าบลบางกะด เทศบาลเมองทาโขลง และเทศบาลนครรงสต เกณฑในการเลอกพนท คอ เปนพนทไดรบผลกระทบรนแรง พนททมความเสยงจากปญหาอทกภย และพนททมการวางแผนการบรหารจดการอทกภยทโดดเดนเมอ พ.ศ.2554

องคกรปกครองสวนทองถนทท าการศกษาม 5 แหง คอ องคการบรหารสวนต าบลบงช าออ องคการบรหารสวนต าบลทายเกาะ เทศบาลต าบลบางกะด เทศบาลเมองทาโขลง และเทศบาลนครรงสต เกณฑในการเลอกพนท คอ เปนพนทไดรบผลกระทบรนแรง พนททมความเสยงจากปญหาอทกภย และพนททมการวางแผนการบรหารจดการอทกภยทโดดเดนเมอพ.ศ.2554 พบวาบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนในการจดการปญหาอทกภยม 2 บทบาทหลกทส าคญ ไดแก

1) บทบาทตามกฎหมาย ตามรฐธรรมนญ องคกรปกครองสวนทองถนเปนองคกรหลกในการจดท าบรการสาธารณะแกประชาชนและใหสทธแกชมชนทองถนในการรกษาทรพยากรและสงแวดลอม ในพระราชบญญตก าหนดแผนและขนตอนการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถนพ.ศ.2542 ไดก าหนดบทบาทองคกรปกครองสวนทองถนในการจดการปองกนและบรรเทาสาธารณภยภายในพนท พระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภยพ.ศ.2550 ไดก าหนดใหองคกรปกครองสวนทองถนมหนาทในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยในเขตทองถนของตน มตรฐมนตรพ.ศ.2552 ก าหนดใหองคกรปกครองสวนทองถนจดท าแผนเตรยมการปองกนและลดผลกระทบจากภยพบต แผนปฏบตการเตรยมความพรอมรบภย แผนปฏบตการจดการในภาวะฉกเฉน และแผนปฏบตการหลงเกดภย

2) บทบาทในทางปฏบต องคกรปกครองสวนทองถนในฐานะทเปนองคกรของประชาชน และใกลชดกบประชาชนมากทสด ยอมตองดแลทกขสขของประชาชนในพนททงดานการปองกนและเตรยมการในระยะกอนเกดภย ระหวางเกดภย และหลงจากภยสนสดลง

กอนเกดภย องคกรปกครองสวนทองถนมบทบาทในเรองการปองกนและเตรยมการในระยะกอนเกดภย ทงการประเมนความเสยงของพนทเสยงภย การเตรยมแผนจดการไวลวงหนา การจดสรรงบประมาณ การใหความรแกประชาชน

องคการบรหารสวนต าบลบงช าออ ท าการประเมนความเสยงภยจากอทกภย โดยการประเมนความลอแหลมเพอประเมนความเปนไปไดทจะเกดอทกภย และศกษาวธลดผลกระทบ การตรวจสอบและการปรบปรงขอมลพนทเสยงภย ขอมลพนทปลอดภยเพอรองรบการอพยพ การจดท าแผนทเสยงอทกภยใหมมาตรฐานเดยวกน การจดเตรยมการดานโครงสราง ทงการส ารวจการกอสราง ปรบปรงแหลงน า เสนทางปองกนและแกไขอทกภย การสงเสรมกจกรรมเสรมความรและความตระหนกแกประชาชนเกยวกบการปองกนและปฏบตตนจากอทกภย

47

องคการบรหารสวนต าบลทายเกาะ ทองถนท าการวเคราะหความเสยงอทกภยรวมกนกบชมชน และก าหนดมาตรการในการปองกนและลดผลกระทบโดยการวเคราะหพนททมความเสยงสง การเตรยมดานฐานขอมลและประชาสมพนธ การใหความร การท าความเขาใจแกประชาชน การกอสรางปรบปรงถนนขางแมน าเจาพระยาใหสงขน การเตรยมบคลากรและเครองมออปกรณทจ าเปนพนฐาน มการจดสรรงบประมาณดานการจดการอทกภยในปงบประมาณ 2554 จ านวน 5 โครงการ

เทศบาลต าบลบางกะด ก าหนดพนทเสยงภยจากอทกภยทเปนพนททมน าทวมขงประจ า ซงมชมชนดงเดมอาศยอยในพนทเปนเวลานาน มการก าหนดสถานทรองรบการอพยพจ านวน 8 จด มการตงงบประมาณดานการพฒนาระบบปองกนน าทวม มการจดเตรยมก าลงคน ยานพาหนะ เรอทองแบน เครองสบน าใหพรอมใช มการจดหาพนทรองรบน า การขดลอกแหลงน าสาธารณะ ก าจดวชพชสงกดขวางทางน า ตรวจสอบขอมลปรมาณน าฝน ระดบน าในแมน า มการประชาสมพนธใหประชาชนตระหนกถงอนตรายอยางตอเนอง

เทศบาลเมองทาโขลง ท าการวเคราะหความเสยงจากอทกภย โดยประเมนความเสยงภย โดยพจารณาจากขอมลสถตการเกดภยจากนนท าแผนทเสยงภย มการเตรยมการดานโครงสรางพนฐานเพอลดความรนแรงและปองกนความเสยหายแกสถานทส าคญ เชน การจดหาพนทรองรบน าและกกเกบน า กอสรางก าแพง ฝายชะลอน า ก าแพงกนคลน การจดท าสญญาณเตอนภย เตรยมระบบการแจงขาว ก าหนดใหมแผนและขนตอนการจดหาวสดอปกรณ ยานพาหนะเพอใชในภาวะฉกเฉน

เทศบาลนครรงสต ท าการส ารวจพนทเสยงภยทเกดขนเปนประจ าหรอพนทเสยงตอการเกดอทกภย มการจดท าบญชเปาหมายการปองกนอทกภยและจดล าดบความส าคญเรงดวน การเตอนภยโดยพจารณาขอมลจากระดบน าของประตระบายน า ซงมการเตอนภย 4 ขน คอ เฝาระวง ปานกลาง วกฤต และรนแรง

ระหวางเกดภย องคกรปกครองสวนทองถน มการจดตงศนยอ านวยการเฉพาะกจ ทมผบรหารองคกรปกครองสวนทองถนเปนผบงคบบญชา มการประสานความรวมมอจากภาคสวนตางๆ เพอระดมทรพยากร และสะทอนใหเหนวาผบรหารจะตองมความรบผดชอบสงตอความเดอดรอนของประชาชน ตองมบทบาทในการประสานงานใหความชวยเหลอทงแบบเปนทางการและไมเปนทางการ จงเปนความสามารถในการตอบสนองตอปญหาและความตองการของประชาชนในพนทของตน

องคการบรหารสวนต าบลบงช าออ ก าหนดแนวทางการปฏบตขณะเกดอทกภย โดยมการตงศนยอ านวยการปองกนและบรรเทาสาธารณภยอบต.บงช าออ โดยเมอไดรบขอมลการเกด

48

อทกภยกจะตงศนยขน มการตงศนยรบบรจาคและประสานงานหนวยงานเพอเกบรกษาสงของและเงนบรจาค

องคการบรหารสวนต าบลทายเกาะ มการจดตงศนยอ านวยการเฉพาะกจ โดยมโครงสรางทชดเจนและแบงความรบผดชอบในการปฏบตงาน ประกอบดวยฝายตางๆ ไดแก คณะทปรกษา อ านวยการ ปองกนและปฏบตการ ประชาสมพนธ สอสาร รบบรจาค รกษาความสงบเรยบรอย และฟนฟบรณะ

เทศบาลต าบลบางกะด มการจดชดเคลอนทเรวโดยอาศยความรวมมอจากทหาร ต ารวจ ปภ. เขต 1 อาสาสมคร เพอกภยคนหาผตดคางในพนทประสบภย การประสานอ าเภอ จงหวด มลนธภาคเอกชน และหนวยงานทเกยวของจดหาอาหาร เครองยงชพทจ าเปน ทพกอาศยชวคราว อาหาร ยารกษาโรค โดยเทศบาลจดแบงสวนราชการออกเปน 1 ส านก 6 กองและแบงความรบผดชอบไวอยางชดเจน

เทศบาลเมองทาโขลง มการตงศนยอ านวยการเฉพาะกจ โดยพจารณาพนททอยใกลจดเกดเหตมากทสด และปลอดภย มโครงสรางภารกจ หนาท และหนวยปฏบตการรวมรบผดชอบในการอ านวยการ ควบคม ก ากบและสงการ

เทศบาลนครรงสต แบงความรบผดชอบเปนฝายตางๆ ไดแก ดานประชาสมพนธ การรกษาของบรจาค เงนบรจาค การปฐมพยาบาล การตรวจสอบรายชอผประสบภย การปองกนและบรรเทาสาธารณภย การสนบสนนการปฏบตงาน การรบแจงเหต หนวยเคลอนทเรว มการเฝาระวงทประตน า มสญญาณไฟไซเรนแจงเตอนประชาชน จดชดกชพกภย ชดพยาบาลพรอมรถพยาบาล ชดเฝาระวงและรกษาความปลอดภยในทรพยสนของผประสบภย

หลงเกดภย ไดใหความส าคญกบการฟนฟบรณะพนท สงกอสราง ใหกลบสสภาวะปกต ทงดานทรพยสนและสภาพจตใจของประชาชน

องคกรบรหารสวนต าบลบงช าออ มการจดท าบญชรายชอผประสบภยและทรพยสนทเสยหายไวเปนหลกฐาน ใหความชวยเหลอแกผประสบอทกภยดานตางๆ เชน การจดหาทพกอาศยชวคราว สขภาพอนามย เรงฟนฟคณภาพชวตและอาชพของผประสบภยทงรางกาย จตใจใหสามารถด ารงชวตและประกอบอาชพไดอยางปกต ฟนฟและจดการระบบสงแวดลอมชมชน เชน ระบบบ าบดน าเสย สถานทก าจดขยะ ฟนฟโครงสรางพนฐานทไดรบความเสยหายใหกลบคนสสภาพเดม

องคการบรหารสวนต าบลทายเกาะ เนนการสรางความเขาใจและความสามคคในชมชน กรณการไดรบเงนชดเชยทไมเปนธรรม การชวยเหลอผทไดรบความเสยหายและอยในพนทเสยงภยมากกวาพนทอน เปนตน

49

เทศบาลต าบลบางกะด เจาหนาทท าการส ารวจความเสยหายบานเรอนจากค ารองของประชาชน เจาหนาทกองชางส ารวจโครงสรางพนฐาน เชน สะพาน ถนนและรบซอมใหกลบคนสสภาพเดมและใชไดปกต และการรายงานความเสยหายใหหนวยงานทก ากบดแล

เทศบาลเมองทาโขลง เนนการน าทรพยากรทมอยมารวมฟนฟบรณะ จดใหมการรกษาพยาบาลและสงตอผปวย การจดทพกอาศยชวคราว การซอมสาธารณปโภค สาธารณปการและอาคารบานเรอนใหประชาชนสามารถประกอบอาชพตอไป การส ารวจความเสยหายและท าบญชผประสบภยและทรพยสน ใหการสงเคราะหฟนฟสภาพจตใจและความเปนอยของประชาชน

เทศบาลนครรงสต เนนการวางระบบปองกนและการจดท าโครงสรางพนฐานในการปองกนน าทวม และเพมประสทธภาพการระบายน า มการตดตามสภาพภมอากาศ ขอมลระดบน าและการวางโครงสรางระบบปองกน มแผนการจดการอทกภยและด าเนนตามมาตรการตางๆ ตามแผนนน

McGuire M. และ Schneck D. (2010) ศกษาเรอง What if Hurricane Katrina Hit in 2020? The Need for Strategic Management of Disasters ผลการศกษาพบวา

จากเหตการณพายเฮอรเคน Katrina สรางความเสยหายอยางมหาศาลใหกบรฐ New Oreans หนวยงานทกหนวยงานไมวาจะเปนรฐบาลระดบทองถนหรอระดบประเทศลมเหลวอยางสนเชงในการจดการภยพบตทเกดขน สงทเหนไดเดนชดคอ ความออนแอและการบรหารทไมมการประสานงานระหวางองคกร ทงหนวยงานในทองถน ภาครฐ เอกชนทเกยวของ ไปจนกระทงถงรฐบาล

บทเรยนส าคญจากเหตการณครงนคอ หนวยงานไมวาจะเปนรฐบาลหรอหนวยงานอสระ ตองมผน าทเขมแขงและมประสทธภาพ สามารถตดสนใจและจดการลดความเสยหาย รวมทงฟนฟสภาพภายหลงภยพบต

การจดการภยพบตเปนระบบทละเอยดออนและซบซอน เพราะมผเกยวของและด าเนนงานหลายระดบ แตละเหตการณตองใชการรบมอและแผนงานทไมเหมอนกน ทงนขนอยกบสถานการณแวดลอม และความพรอมของแตละชมชน ผน าและหนวยงานทเกยวของตองเขาใจถงองคประกอบทส าคญทจะท าใหการวางแผนและด าเนนงานอยางมประสทธภาพ การใหความส าคญตอการศกษาและฝกการเตรยมความพรอมอยางจรงใจ รวมทงมการเกบรวบรวมขอมลทผานมาเพอศกษา ปรบปรง ความรวมมอระหวางองคกรทกองคกรกมความส าคญอยางยง สงทส าคญคอ การสอสารขอมลทตรงและชดเจนจะใหท าการด าเนนการชวยเหลอเปนไปไดอยางราบรน

Yates D. และ Paquett S. (2011) ท าการศกษาเรอง Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake ผลการศกษาพบวา

50

เมอวนท 12 มกราคม ป ค.ศ.2010 ไดเกดเหตแผนดนไหวครงใหญทเมอง Port-Au-Prince ประเทศเฮต สงผลใหมผเสยชวตมากวา 230,000 คน และบาดเจบกวา 300,000 คน และอกประมาณ 1 ลานคนไรทอยอาศย นอกจากนยงสรางความเสยหายใหแกสนามบน โรงพยาบาล โรงแรม สถานทราชการ และสถานทส าคญๆ ของเมอง

ทนทหลงจากเกดเหต กลมทมสวนส าคญ 3 กลม ไดท างานรวมกนในการฟนฟประเทศ คอ รฐบาลเฮต องคการสหประชาชาต และองคกรจากประเทศตางๆ ทวโลก และเปนครงแรกท ส อส งคมออนไลน เชน Wiki FB Youtube Google Doc FLICKR ไดถกน ามาใช ในการตดตอสอสารขอมล ขาวสาร รวมทงการประสานงานสงเสบยงในการชวยเหลอผประสบภย

การบรหารขอมลในภาวะฉกเฉน ระบบการจดการความรและขอมลแบบดงเดม อาจจะไมสามารถใชไดผลในทกสถานการณ กลาวคอระบบการสอสารแบบดงเดม จะมหนวยศนยกลางการรวบรวมขอมล ซงทกหนวยงานตองสงขอมลเขาศนย เพอทจะน าขอมลทไดมาใหผมอ านาจในการตดสนใจใชวางแผนและสงการ

ขอเสยคอ หากการสอสารถกตดขาดการท างานของศนยกไมมประสทธภาพเตมท ขอมลมจ านวนมาก ใชเวลานานในการแยกแยะและกลนกรองขอมล อกทงตองมการประชมหรอลงความเหนในการตดสนใจ อาจจะไดผลดในสถานการณทความเสยหายไมรนแรงมาก แตถาหากมความเสยหายในวงกวางการปฏบตการอาจจะไมมประสทธภาพหรอทนทวงท

ในขณะทสอสงคมออนไลนถกน ามาใชเปนเทคโนโลยทส าคญในการจดสง รวบรวมขอมล ประสทธภาพของสอสงคมออนไลน คอ ขอมลมการสงตอและสอสารในวงกวางอยางรวดเรว มการแลกเปลยนความร และดงผเชยวชาญจากทกมมโลกมาอยในสอสงคมออนไลน มการตอบค าถาม เสนอแนะ และสงขอมลอยางมประสทธภาพ สอสงคมออนไลนมจดเดนตรงทสามารถปรบเปลยนแผนงาน ยทธวธในการรบมอไดอยางรวดเรว เมอมปญหาหรอขอตดขดในจดหนงหรอสวนหนง ผมสวนรวมอกสวนหนงกจะเขามารวมแกปญหาอยางรวดเรว

สอสงคมออนไลนสามารถกระจายขอมลไดรวดเรว ท าใหการชวยเหลอผประสบภยเปนไปไดอยางรวดเรวเพราะมการประสานงานอยางตอเนอง การตอบรบและแยกแยะขอมลกเปนไปอยางรวดเรว ขอมลทไมเปนขอเทจจรงกจะถกผเชยวชาญหรอผมความรตอบโตและก าจดออกไป

ขอเสยของ สอสงคมออนไลนคอขอมลทเขามาเปนจ านวนมากอาจจะใหเกดขอมล overload ซงสงผลใหการจดการชะงก

ดานเครอขายองคกรชมชน ชมพนช ประจกษสนทร (2549) ศกษา การกอตวของกระบวนการประชาสงคม :

กรณศกษาชมชนครวง ต าบลก าโลน อ าเภอลานสกา จงหวดนครศรธรรมราช มวตถประสงควจย คอ เพอศกษาปจจยทเกอหนนในการกอตวของกระบวนการประชาสงคม และกระบวนการประชาสงคม

51

ในชมชนครวง โดยใชวธการเกบรวบรวมขอมลภาคสนามดวยวธการสมภาษณรวมกบการสงเกต และอาศยวธการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ผลการศกษาพบวา

1) ปจจยทเกอหนนตอกระบวนการประชาสงคม 1.1) โครงสรางทางสงคมแนวราบ ชาวบานครวงไมมความแตกตางกนมากนก

ทงทางดานฐานะและชนชน ชาวบานในชมชนมความผกพนกนทางสายเลอดและความรสก เนองดวยระบบความสมพนธของการเปนญาตพนอง จงมการใหความส าคญกบตวบคคลมากกวาผลประโยชนของกลม เปาหมายของความสมพนธคอ ตวตน ความรกใคร การชวยเหลอเกอกลกน การปรารถนาดตอกน มความเอออาทรและเมตตากรณากน ชมชนรจกจดระบบความสมพนธระหวางกน เปนปจจยส าคญทกอใหเกดความรวมมอรวมใจกน

1.2) ระบบเศรษฐกจแบบชมชนพงตนเอง แมระบบเศรษฐกจของครวงจะเปลยนแปลงไปจากการผลตเพอบรโภคเพยงอยางเดยว มเหลอจงน าไปแลกเปลยนกบชมชนใกลเคยง มาเปนผลตเพอจ าหนาย แตความสามารถในการผลตของชาวบานทผลตเพอจ าหนายนนเกดจากทรพยากรธรรมชาต ภมปญญาพนบาน และความตองการรวมกนในการแกปญหา ชาวบานรวมกนแสวงหาทางออกเมอเกดปญหา เรมจากความตองการชวยเหลอซงกนและกน แสวงหาความรวมมอในการแกปญหา เกดการผลตสองกระแสคอ ผลตเพอบรโภคและผลตเพอจ าหนาย การผลตรปแบบนเองชมชนครวงสามารถเลยงตนเองได พงพาตนเองได

1.3) คานยมจากพทธศาสนา มบทบาทส าคญตอการพฒนาศกยภาพของหมบานครวงเปนอนมาก คานยม ความเชอ หลกธรรมค าสอนทไดจากศาสนาเปนสอกลางการพฒนาทงทางดานจตใจและสงแวดลอมควบคกนไป คานยมทางพทธศาสนาเปนปจจยเกอหนนใหชมชนค รวงเปนชมชนเขมแขง มความเปนปกแผน สรางความสมพนธอนดระหวางเพอนชาวชมชนดวยกน มความผกพนตอชมชน สนบสนนการพงตนเอง และสรางความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตทพงพากนและกน

1.4) ผน าชมชน ระบบเครอญาตท มความสมพนธกนอยางแนนแฟน สถานการณ สภาพปญหา ความตองการตางๆ ในชมชน และโครงสรางทางสงคมทไมแตกตางกนมากนก สงผลใหเกดผน าชมชนครวงทแตกตางไปจากชมชนอน คอ สงคมเปนต วก าหนดผน า ก าหนดรปแบบการท างาน ก าหนดแนวทางการพฒนา ไมไดเปนคนน าทางชาวบานแตเปนผแทนชาวบานในการจดการเรองตางๆ ผน าตองท างานตามความตองการของชมชน ไมไดท าตามความตองการของตนเอง

1.5) ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เนองจากชมชนครวงตงอยในหบเขา กลางเทอกเขานครศรธรรมราช ซงเปนเขตภมอากาศแบบปาเมองรอน เปนพนทตนน าล าธารท าใหเปนแหลงทมทรพยากรอดมสมบรณ เปนแหลงวตถดบทชาวบานสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนตอ

52

ชวตประจ าวนได ชาวครวงมความตระหนกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ไมบกรกพนทปาเพม ประกอบอาชพอนเพอสรางรายไดเสรม ปลกพชทดแทนหลงจากทไดน ามาใชประโยชนหรอตายลง ใชปยอนทรยเพอฟนคนสภาพดน เนองจากชาวบานทราบวาทรพยากรเหลานมความส าคญตอการด ารงชพ เปนปจจยเงอนไขหนงในการพฒนาชมชนทองถนใหมความเขมแขง

1.6) ภมปญญาทองถน การด ารงชวตทตองพงตนเองมาตงแตอดต ชาวบานจงมภมปญญาทไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ สามารถน าภมปญญานนมาสรางเปนผลตภณฑเพอจดจ าหนายใหแกนกทองเทยว ภมปญญาทองถนของชาวครวงจงนบเปนปจจยส าคญทเกอหนนตอการกอตวของกระบวนการประชาสงคม

2) กระบวนการประชาสงคม กลมภายในชมชนครวงมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา มทงกลมทกอตงมาเปน

เวลานานและเปนทรจก เชน กลมออมทรพย ชมรมการทองเทยว กลมทมการรวมตวกนเพอแกปญหาเฉพาะกจ เชน กลมแมบานพฒนา จดตงขนมาเพอด าเนนกจกรรมบางอยางเมอบรรลภารกจแลวกสลายตว การรวมกลมของชาวครวงเนองจากมความตองการรวมกน มความหลากหลาย รวมมอกนทกสวน และเปนไปโดยธรรมชาต การเรยนรการท างาน มการผสมผสานระหวางองคความรเดมทไดรบการถายทอดและองคความรใหมทไดรบค าแนะน า การศกษาดงานมาปรบใหเหมาะสมกบสภาพชมชนของตนเอง โดยอาศยการตดตอสอสารระหวางสมาชกกลม คนภายในชมชน ผน าชมชน และเครอขายความรวมมอภายนอกชมชน โดยผานชองทางการสอสารตางๆ และสงส าคญ คอ อาศยการบรหารจดการกลม เพอใหกลมบรรลวตถประสงคตามทไดตงเปาหมายไว

อภษฎา คณาพรธรรม (2551) ศกษา เรอง การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของเครอขายองคกรชมชน : กรณศกษา กลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน จงหวดตราด โดยมวตถประสงควจยเพอ 1) ศกษาพฒนาการของการรวมตวของกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน จงหวดตราด 2) วเคราะหกระบวนการจดการปาชายเลนอยางยงยนของกลมอนรกษฯ และ 3) เพอน าผลการศกษาทไดมาเปนขอเสนอแนะแนวทางในการพฒนาการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางมประสทธภาพตอไป ผลการศกษาพบวา

1) พฒนาการการรวมตวของกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน การท าลายปาชายเลนโดยนายทนท าใหปาชายเลนเสอมโทรมอยางหนก จนกระทง

เกดวกฤตสงผลใหชาวบานไดรบความเดอดรอน เปนสาเหตใหชาวบานเปดในเรมเกดความตระหนกในคณคาของปาชายเลนทมความสมพนธกบวถชวตของชาวบานมาตงแตอดต ชาวบานเปรดในจงรวมตวและเกดการเคลอนไหวภาคประชาชนเพอจะแกไขปญหาปาชายเลนถกท าลาย โดยมปจจยส าคญทเออใหการรวมตวของชาวบานมความเปนเอกภาพ ไดแก การมผน าทมความสามารถ เสยสละ และ

53

มองเหนประโยชนสวนรวมเปนหลก การมพระสงฆเปนผน าทางความคดและเปนศนยรวมจตใจของชาวบาน ความเคารพผอาวโส และความสมพนธของชาวบานในลกษณะเครอญาตทแนนแฟน

สวนเงอนไขภายนอกชมชนซงเออใหการรวมกลมของชาวบานมความเขมแขง ไดแก การทชาวบานรบรขอมลจากสอตางๆ ทงจากสอมวลชน สอบคคลทเขามาใหค าแนะน าแกชาวบาน องคกรพฒนาเอกชนเขามาเปนองคกรพเลยงของกลม ใหการสนบสนนทางดานวชาการ ดานการบรหารจดการกลม การประสานแหลงทน และสนบสนนงบประมาณส าหรบสรางกจกรรมการเรยนรอยางตอเนองจนสามารถขยายไปสระดบเครอขายในต าบล เครอขายระดบจงหวด ระดบภาค และระดบประเทศ

2) กระบวนการจดการปาชายเลนของกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน ประกอบดวย

การสรางและการขยายเครอขายภาคความรวมมอ เมอสามารถฟนฟปาชายเลนใหสมบรณและชาวบานไดใชประโยชนจากปาชายเลนไดดงเดมแลว แนวทางหนงในการจดการดแลทรพยากรปาชายเลนใหเกดความยงยน คอ การรวมตวของกลมชาวบานตงกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดในขน เพอใหเปนองคกรกลางในการเชอมประสานการท างานดานการดแลปาชายเลนระหวางชาวบานเปรดในและภาคตางๆ รวมทงขยายเครอขายความรวมมอ การสนบสนนซงกนและกนในการดแลจดการปาชายเลนทงในระดบทองถน ระดบจงหวด ระดบภมภาค และระดบประเทศ

การสรางกระบวนการเรยนรและมสวนรวมในการดแลปาชายเลน กลมอนรกษฯ ไดสรางกจกรรมทหลากหลายเพอใหชาวบานเกดกระบวนการเรยนร อนน าไปสการเกดจตส านกในการดแลปาชายเลนดวยวธการตางๆ ไดแก การจดเวทประชม อบรม ศกษาดงาน การสรางแหลงเรยนรและจดกจกรรมทองเทยวเชงอนรกษ การประชาสมพนธผานสอตางๆ ทงภายในและภายนอกกลม การจดกจกรรมกลมเยาวชน

การฟนฟวถชวตแบบเศรษฐกจชมชนพงตนเอง กระบวนการในการดแลจดการทรพยากรปาชายเลนและสตวน าใหชาวบานไดใชประโยชนอยางยาวนานขน วถด าเนนชวตของชาวบานมสวนอยางมากในการสรางสมดลใหกบระบบนเวศ กลมอนรกษฯ เลงเหนความส าคญและกระตนใหชาวบานมการด าเนนชวตแบบพงตนเองโดยไมท าลายทรพยากรธรรมชาต หากแตเปนการอยกบธรรมชาตอยางเออเฟอและสมดล เชน การฟนฟภมปญญาทองถน โดยการรวบรวมความรในลกษณะการท าวจย หลกสตรทองถน การสงเสรมการรวมกลมเพอชวยเหลอกนในชมชนลดการพงพาภายนอก สงเสรมการประกอบอาชพทเปนการรกษาสมดลของระบบนเวศ

54

การจดท าแผนชมชนในการดแลและแกปญหาปาชายเลน เปนการน าความรใหมเกยวกบการบรหารจดการทรพยากรปาชายเลนมาผสมผสานกบภมปญญาทองถนในการดแลจดการปาชายเลน

สมพนธ เตชะอธก (2553) ไดท าการศกษา เรอง การพฒนาระบบองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน โดยมวตถประสงคเพอศกษาวถยงชพของคนยากจนเชงโครงสรางในชมชน การเปลยนแปลงและคลคลายปญหาความยากจนโดยองคกรชมชนและเครอขายทางสงคม เพอเสนอทางเลอกรปแบบการพฒนาระบบการพฒนาองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน และจดท าขอเสนอเชงนโยบายและเชงปฏบตในการพฒนาระบบองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกปญหาความยากจน ผลการศกษาพบวา

องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมในต าบลหนองแวงโสกพระ ม 4 ประเภท ไดแก องคกรชมชนทมาจากกลมชาวบานรวมตวกนเอง เชน กลมออมทรพย กลมแมบาน กลมปลกผกปลอดสารพษ/พชผกสวนครว องคกรชมชนทมาจากนโยบายรฐ เชน กองทนลานบาท องคกรชมชนทมาจากการพฒนาขององคกรพฒนาเอกชนและหนวยงานสนบสนน เชน กองทนสวสดการชมชน กองทนสขภาพชมชน และเครอขายระดบต าบลท อบต.สนบสนนทกหมบาน เชน เครอขายโคกระบอ สหกรณปย กองทนขาว เศรษฐกจพอเพยง/เกษตรกรตนแบบหมบานละ 4 คน

องคกรชมชนและเครอขายทางสงคม แมวาจะมเปาหมายและวตถประสงคในการแกไขปญหาความยากจน แตกท าไดเพยงการเปลยนแปลงในลกษณะของการบรรเทาเพอคลคลายปญหาความยากจนไดเพยงเลกนอย เนองจากยงเนนการพฒนาโครงสรางพนฐาน สวสดการและกองทนกยมเงน โดยท าตามค าสงและกฎระเบยบของทางราชการเปนหลก ไมไดก าหนดวสยทศน นโยบาย ยทธศาสตร แผน/โครงการ และการจดสรรงบประมาณเพอแกไขปญหาความยกจนเชงปจเจกและเชงโครงสรางไวโดยตรง

องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมยงขาดการยกระดบความเขาใจสภาวะของการพฒนา การวเคราะหปญหา แกนแท และตนเหตความยากจนน าไปสทางเลอกใหม แมจะมความพยายามจดกระบวนการเรยนรใหแกผน า แตกยงไมเพยงพอทจะเปลยนแปลงไปสการแกไขปญหาความยากจนได องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมจงอยในขนกอตวเปนเครอขายสนบสนนและกจกรรมโดยยงไมมเปาหมายเรองความยากจนโดยตรง

ทงนแนวทางการพฒนาองคกรชมชน อปท. และเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน ม 4 แนวทาง ไดแก

1) องคกรชมชน อปท. และเครอขายทางสงคมรวมกนเปนสามเสาหลก เจาของงานทสรางพลงรวม (Synergy) ทมกฎหมายสนบสนนการแกไขปญหาความยากจน

55

2) ปรบเปลยนวธคดจากการพฒนาแตโครงสรางพนฐานมาสการพฒนาคณภาพชวตและพฒนาประชาธปไตยแบบมสวนรวม

3) หนวยงานภายนอกชมชน สนบสนนการจดกระบวนการเรยนรและการจดการความร รวมทงรวมเปนทปรกษาผลกดนนโยบาย แผน/โครงการแกไขปญหาความยากจนในพนท องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมรวมกบคนยากจนรวมตวกนสรางแผน/โครงการและตอรองกบ อปท.ใหการสนบสนนงบประมาณและการปฏบต

บทท 3

ระเบยบวธวจย

การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ ศกษารปแบบการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ ตลอดจนปจจยทเออและเปนอปสรรคตอการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ขอเสนอแนะตอการจดการภยพบตทงในระดบพนท และเชงนโยบาย ดงมรายละเอยดตอไปน 3.1 ระยะเวลาการท าวจย

ระยะเวลา 1 ป นบจากเดอนตลาคม พ.ศ.2557-เดอนกนยายน พ.ศ.2558

3.2 สถานทท าการวจย พนทคาบสมทรสทงพระ ตงอยทางฝงตะวนออกของทะเลสาบสงขลา อยระหวาง

ทะเลสาบสงขลากบอาวไทย มพนทครอบคลม 4 อ าเภอของจงหวดสงขลา คอ อ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ อ าเภอสทงพระ และอ าเภอสงหนคร 3.3 กลมผใหขอมลหลก

กลมผใหขอมลหลกในการวจยครงน ผวจยใชวธการเลอกกลมผใหขอมลหลกแบบเจาะจง โดยก าหนดคณสมบตของผใหขอมล ดงน

1) เปนผประสบภยในพนทและไดรบผลกระทบจากเหตการณภยพบต 2) เปนผรสภาพพนท มความรในเชงประวตศาสตร สถานการณภยพบตในพนท

เปนอยางด 3) เปนแกนน าในชมชน มบทบาทในการท างานพฒนาชมชนมาอยางตอเนองไม

นอยกวา 10 ป 4) เปนผทรวมท างานกบเครอขายองคกรชมชนมาอยางตอเนองไมนอยกวา 10 ป

เนองจากเปนผรขอมลเกยวกบเครอขายองคกรชมชน ตงแตเรมการจดตง พฒนาการระยะกอตงเครอขายองคกรชมชนตงแต พ.ศ.2546 มาจนถงปจจบน การด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน

5) เปนผใหการสนบสนนการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนมาอยางตอเนอง

ทงน กลมผใหขอมลหลกแบงออกเปน 3 กลม โดยมจ านวนรวมทงสน 43 คน ไดแก

57

1) ภาคประชาชน ไดแก 1.1) กลมผประสบภย และกลมผรในชมชนจ านวน 14 คน เปนชาวบานใน

พนทคาบสมทรสทงพระ เปนผใหขอมลเกยวกบสถานการณภยพบตทเกดขน ผลกระทบ ความเสยหายทไดรบ ลกษณะความชวยเหลอจากหนวยงาน เครอขายองคกรชมชน ผลทเกดขนจากการไดรบความชวยเหลอ

1.2) แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงระ จ านวน 12 คน เปนผทมประสบการณในการด าเนนกจกรรมพฒนาชมชน เชน กลมเครอขายเกษตรกรรมทางเลอก สภาองคกรชมชน อสม. กลมทองเทยวเชงอนรกษวถโหนด นา เล กลมสตรแมบาน เครอขายบานมนคง เปนตน กลมผใหขอมลหลกนจะใหขอมลเกยวกบการด าเนนงานของเครอขายฯ ในการจดการภยพบตในพนท ผลทเกดขน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงานของเครอขาย รวมไปถงการใหขอเสนอแนะตอภาครฐและภาคสวนอนๆ ทเกยวของ

2) ภาคประชาสงคม จ านวน 5 คน ไดแก นกพฒนาองคกรเอกชน เชน มลนธชมชนไท สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) นกพฒนาอสระ นกวชาการ และผทท างานดานสอสาธารณะ เชน วทยชมชน กลมผใหขอมลหลกกลมนเปนกลมทมสวนในการหนนเสรมการจดการตนเองในดานภยพบตของเครอขายองคกรชมชนทงโดยทางตรงและทางออม รวมทงเปนกลมทเกาะเกยวงานพฒนาในพนท กลมผใหขอมลหลกกลมนจะใหขอมลเกยวกบรปแบบการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรค รวมถงขอเสนอแนะตอเครอขายองคกรชมชน ภาครฐ

3) ภาครฐ จ านวน 12 คน ไดแก ตวแทนหนวยงานราชการสวนภมภาค จ านวน 2 คน ไดแก ตวแทนส านกงาน

ปองกนและบรรเทาสาธารณภย จงหวดสงขลา และตวแทนศนยอตนยมวทยาภาคใตฝงตะวนออก จงหวดสงขลา

ตวแทนหนวยงานราชการสวนทองถน จ านวน 10 คน ไดแก นายกองคการบรหารสวนต าบลทาหน นายกองคการบรหารสวนต าบลร าแดง นายกองคการบรหารสวนต าบลบานขาว ผบรหารองคการบรหารสวนต าบลทาหน ผบรหารองคการบรหารสวนต าบลบานขาว นกพฒนาชมชนต าบลทาหน ผอ านวยโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาหน

กลมผใหขอมลหลกกลมนเปนกลมทมภาระหนาทในการจดการภยพบตโดยตรง จะใหมมมองเกยวกบการจดการภยพบตโดยภาคประชาชน ขอจ ากดในสวนทเปนของหนวยงานภาครฐ หนวยงานทองถน และขอเสนอแนะตอภาคประชาชน ภาคประชาสงคมในการจดการภยพบต

58

ซงกลมผใหขอมลหลกมรายชอดงตอไปน กลมผใหขอมลหลกภาคประชาชน 1. กลมผประสบภย และผร

นางสาวสนตย ชแกว นายนทศน แกวศร นายสมควร สวรรณรศม นางวรรณา สวรรณรศม นางฟอง นอยผา นางนตย ไชยมงคล นางสาวเฉลยว ทองเอยด นางอรวรรณ จตภกด นางชอบกจ ประถม นายสพฒน หมนภกด นายธวฒชย รงกลน นายบญให นอยผา นายพงษศกด มากชชต นายปราโมทย ลองชม

2. แกนน าเครอขายองคกรชมชน นางพนทรพย ศรช นางลลตา บญชวย นายอษฎา บษบงค นายระนอง ซนสวรรณ นางวนเพญ นลวงศ นายสมจต นลวงศ นางสาวสรรตน ไชยเชอ นางบญพา แกวมณ นางชพ ศร นางละมย ชวยชม นายธเนศ ชชวย นางประไพ มากชชต

59

3. ตวแทนภาคประชาสงคม นางยร แกวชชวง (คณะท างานโครงการประสานภาคความรวมมอในการสราง

ความรทเหมาะสมระดบทองถนในการจดการภยพบตจงหวดสงขลา) นายสามารถ สขบรรจง (สถาบนพฒนาองคกรชมชน มหาชน) นายไพฑรย ศรรกษ (นกวชาการ) นายศรพล สจจาพนธ (สอวทยชมชน) นางพชญา แกวขาว (มลนธชมชนไท)

4. ตวแทนภาครฐ นายอดม ทกขระ (องคการบรหารสวนต าบลร าแดง อ าเภอสงหนคร จงหวด

สงขลา) นายสาธต ไชยสวรรณ (องคการบรหารสวนต าบลบานขาว อ าเภอระโนด

จงหวดสงขลา) นายอทย คงหน (องคการบรหารสวนต าบลบานขาว อ าเภอระโนด จงหวด

สงขลา) นายพรชย กงเซง (องคการบรหารสวนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวด

สงขลา) นายสมเพยร ชแกว (องคการบรหารสวนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวด

สงขลา) นางสาวบษรา แสงมณ (องคการบรหารสวนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ

จงหวดสงขลา) นายจรญ ทพยกองลาด (องคการบรหารสวนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ

จงหวดสงขลา) นายสวาง อ าภาพรอม (องคการบรหารสวนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ

จงหวดสงขลา) นายพฒธรรม ภกด (องคการบรหารสวนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวด

สงขลา) นางจารพรรณ โปช (โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ

จงหวดสงขลา) นายจรญ ยองนน (ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภย จงหวดสงขลา) นายสมภพ วสทธศร (ศนยอตนยมวทยาภาคใตฝงตะวนออก จงหวดสงขลา)

60

3.4 การเกบและการรวบรวมขอมล 3.4.1 การเกบและการรวบรวมขอมลเอกสาร

ผวจยไดท าการศกษา คนควาขอมลเบองตนจากเอกสาร หนงสอ งานวจย ผลงานวชาการทมผเรยบเรยง ศกษาไวกอนหนานจากแหลงตางๆ เชน หองสมดคณะการจดการสงแวดลอม หองสมดอเลกทรอนกสของส านกงานกองทนเพอการวจย อนเตอรเนต เปนตน เพอท าความเขาใจเกยวกบสถานการณภยพบตในปจจบน แนวคดการจดการภยพบต ระบบการจดการภยพบต ขอมลเบองตนของพนทศกษา และเพอน ามาก าหนดกรอบแนวคด วธการวจยตอไป

3.4.2 การเกบและรวบรวมขอมลภาคสนาม 1) การเตรยมพนทศกษา

เรมจากการประสานงาน ตดตอหนวยงานและบคคลทเกยวของ โดยผวจยเขาไปแนะน าตวกบผบรหารของหนวยงานราชการทเกยวของ แกนน าเครอขายองคกรชมชนในพนทศกษา

2) วธการเกบรวบรวมขอมล ผวจยใชวธการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม 2 วธ ไดแก การสมภาษณ

การสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวมโดยมรายละเอยด ดงน ก. การสมภาษณแบบกงโครงสราง

ผวจยใชวธการสมภาษณแบบกงโครงสราง กบบคลทใหขอมลหลกทมบทบาทในการจดการภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ซงผวจยท าการสมภาษณบคคลในพนทศกษาตามแนวค าถามทเตรยมไวดงน

(1) ประเดนค าถามของกลมตวแทนภาคประชาชน ประเดนค าถามส าหรบกลมตวแทนภาคประชาชน ประกอบไป

ดวย บรบทของพนทคาบสมทรสทงพระ ทางดานภมศาสตร สภาพเศรษฐกจและสงคม สถานการณภยพบตทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระจากอดตจนถงปจจบน การจดการภยพบตในอดตจน การกอเกดและการขบเคลอนกจกรรมขององคกรชมชนในพนท รปแบบการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลเบองตนของการด าเนนการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนการจดการภยพบตของชมชน ตลอดจนขอเสนอแนะส าหรบการด าเนนงานตอภาคประชาชน ภาคประชาสงคม และภาครฐ

(2) ประเดนค าถามของกลมตวแทนภาคประชาสงคม ประเดนค าถามส าหรบกลมตวแทนภาคประชาชน ประกอบไป

ดวย รปแบบการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลเบองตนของการด าเนนการจดการภย

61

พบตของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนการจดการภยพบตของชมชน ตลอดจนขอเสนอแนะส าหรบการด าเนนงานตอภาคประชาชน ภาคประชาสงคม และภาครฐ

(3) ประเดนค าถามของกลมตวแทนหนวยงานราชการ ประเดนค าถามส าหรบกลมตวแทนภาคประชาชน ประกอบไป

ดวย มมมองของหนวยงานราชการทงสวนภมภาคและสวนทองถนตอรปแบบการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลเบองตนของการด าเนนการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนการจดการภยพบตของชมชน ตลอดจนขอเสนอแนะส าหรบการด าเนนงานตอภาคประชาชน ภาคประชาสงคม และภาครฐ

สวนการสมภาษณแบบกงโครงสรางมรายละเอยด ดงน (1) ขนเตรยมการ

(1.1) ผวจยท าเอกสารประกอบการสมภาษณ (1.2) ผวจยนดหมายวน เวลา สถานทส าหรบสมภาษณ ทงนขนอย

กบความสะดวกของผใหสมภาษณ (1.3) ผวจยเตรยมเครองบนทกเสยง เอกสารแนะน าตว ประเดน

การสมภาษณทมความแตกตางกนระหวางกลมผใหสมภาษณ (2) ขนตอนการสมภาษณ

(2.1) กอนการสมภาษณ ผสมภาษณแนะน าตวเอง งานวจย ความส าคญของผใหสมภาษณ

(2.2) เรมการสมภาษณอยางเปนทางการ ระหวางการสมภาษณจะมการจดบนทก และบนทกเสยงโดยขออนญาตกอนการบนทก

(2.3) เมอจบการสมภาษณแตละครง ผวจยขอบคณผใหสมภาษณ ขอค าแนะน าบคคลทสามารถใหขอมลเพมเตม สวนขอมลทไดจากการสมภาษณผวจยน ามาประมวลและสรปประเดน

ข. การสงเกต เพอไดทราบถงกระบวนการด าเนนการของเครอขายองคกรชมชน

โดยผวจยเขารวมสงเกตในเวทการถอดบทเรยน การวางแผนในการจดการภยพบต เวทประชมของเครอขายองคกรชมชนในพนทตางๆ เปนตน

62

3.4.3 ขนตอนการวจย กระบวนการศกษาเรอง การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนในพนท

คาบสมทรสทงพระ มขนตอนการศกษาทด าเนนการตามค าถามวจยตอไปน ขนท 1 การศกษาทบทวนเอกสาร ในขนตอนนผวจยไดคนควา ทบทวนเอกสารทเกยวกบสถานการณภยพบต แนวคด

เกยวกบการจดการภยพบต การจดการภยพบตของประเทศไทยตงแตอดตจนถงปจจบน เพอท าความเขาใจ และน ามาพฒนาเปนกรอบในการวจย

ขนท 2 การส ารวจ วเคราะห สงเคราะหรปแบบการท างานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภยพบต

ในขนท 2 ผวจยไดแบงการด าเนนการออกเปน 2 ขนตอน ดงน 1) การศกษาขอมลเบองตนของพนทคาบสมทรสทงพระ ทงทางดานภมศาสตร

ภมอากาศ สภาพทางเศรษฐกจและสงคมของพนท สถานการณภยพบตตงแตอดตจนถงปจจบน การจดการภยพบตในอดต โดยการศกษาจากเอกสาร หนงสอ รวมไปถงการสมภาษณแบบกงโครงสราง การคดเลอกผรในชมชนเพอใหขอมลนน ผวจยใชวธสมตวอยางแบบเจาะจง โดยเลอกชมชนทประสบภยพบตอยางรนแรง

2) การศกษาขอมล รปแบบการจดการภยพบตโดยเครอขายองคกรชมชน เปนการลงศกษาภาคสนาม ในขนนผวจยตองการหาค าตอบถงรปแบบการจดการภยพบตของภาคประชาชน โดยใชวงจรการจดการภยพบตใน 3 ชวงระยะเวลาเปนกรอบ คอ การจดการกอนเกดภย การจดการระหวางเกดภย และการจดการหลงจากเกดภย วธการคอ การสมภาษณแบบกงโครงสรางกบกลมผใหขอมลหลก คอ แกนน าเครอขายองคกรชมชน ตามรายละเอยดขางตน

ขนท 3 การศกษาผลเบองตนของการด าเนนงาน ปจจยทเออและเปนอปสรรคในการจดการภยพบต

ผวจยลงศกษาภาคสนาม โดยมวธการคอ การสมภาษณแบบกงโครงสรางกบกลมผใหขอมลหลก คอ แกนน าเครอขายองคกรชมชน นกพฒนาองคกรพฒนาเอกชน ตวแทนหนวยงานภาครฐทงหนวยงานสวนภมภาคและหนวยงานสวนทองถน เพอใหไดขอมลเกยวกบผลเบองตนของการด าเนนงาน ปจจยทเออและเปนอปสรรคตอการด าเนนการ

นอกจากการสมภาษณแลว ผวจยยงใชวธสงเกตในวงประชม วงถอดบทเรยน วงแลกเปลยนเรยนรของเครอขายองคกรชมชนในวาระตางๆ ดวย เชน การสมมนาเตรยมรบมอภยพบตโดยชมชน โซนคาบสมทรสทงพระ เมอวนท 20 กนยายน 2554 การประชมเพอถอดบทเรยนเครอขายจดการภยพบตภาคประชาชน ศนยวดพกล เมอวนท 5 ตลาคม 2554 การประชมเพอถอด

63

บทเรยนการจดการภยพบตของภาคประชาชนภาคใต เมอวนท 24 ตลาคม 2554 และการเปดศนยการเรยนรภยพบต ต าบลทาหน เมอวนท 25-26 สงหาคม 2558

ขนท 4 การศกษาขอเสนอแนะตอการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ภาคประชาสงคม และหนวยงานภาครฐ

ผวจยลงศกษาภาคสนาม โดยมวธการคอ การสมภาษณแบบกงโครงสรางกบกลมผใหขอมลหลกทง 3 กลมเพอคนหาขอเสนอตอแนวทางในการจดการภยพบตทงในระดบพนท และในเชงนโยบาย หลงจากทไดเนอหาและการประมวลผลของค าถามวจยสองขอแรก 3.5 การตรวจสอบขอมล

ผวจยท าการตรวจสอบขอมลตลอดเวลาของการเกบรวบรวมขอมล กลาวคอ ระหวางการเกบรวบรวมขอมล มการตรวจสอบความสมบรณของเนอหา หากตรวจพบวาขอมลทไดไมครบถวนกท าการรวบรวมทขาดหายไปมาเพมเตมใหสมบรณขน นอกจากนผวจยใชการตรวจสอบขอมลแบบสามเสา กลาวคอ เปนการตรวจสอบขอมลโดยพจารณา 3 ดาน คอ ขอมลทไดมาจากบคคลทตางกน ในเวลาทตางกน และมาจากสถานททตางกน เพอปองกนมใหขอมลบกพรองหรอเกดความคลาดเคลอน โดยขอมลทตรวจสอบกจะยดตามแนวค าถามและวตถประสงคการวจยทไดก าหนดไวทง 3 ขอ 3.6 การวเคราะหขอมลและรายงานผลการวจย

หลงจากการเกบขอมลเรยบรอยแลว ผวจยน าขอมลทไดมาแยกแยะประเภท จดหมวดหมใหงายตอการวเคราะห โดยการเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะหกระท าไปพรอมๆ กนตลอดระยะเวลาทท าการวจย คอ หลงจากเกบขอมลแลว ผวจยน าขอมลเหลานนมาวเคราะหเพอสรปและอภปรายผล โดยน าเสนอผลการศกษาอยางเปนหมวดหมตามวตถประสงคของการวจยตอไป

บทท 4

ผลการวจย

การวจยครงน เปนการศกษาเรอง การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา เพอใหไดเนอหาเกยวกบบทบาท กระบวนการด าเนนงาน ปจจยทเออ อปสรรคในการด าเนนงานเพอการจดการภยพบต และขอเสนอแนวทางในการจดการภยพบต โดยผวจยไดจดล าดบหวขอในการน าเสนอ ดงน

4.1 ขอมลพนท และเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

4.1.1 ขอมลพนทคาบสมทรสทงพระ

4.1.2 สถานการณภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ

4.1.3 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

4.2 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

4.2.1 บทบาท และกระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอการจดการภยพบต

4.2.2 การเตรยมความพรอมรบมอภยพบตในระดบต าบล

4.3 ปจจยเออและอปสรรคในการจดการภยพบตของเครอขายฯ

4.1 ขอมลพนท และเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

4.1.1 ขอมลพนท คาบสมทรสทงพระ เปนพนททางฝงตะวนออกของทะเลสาบสงขลา มพนทลมน ารวม

308,500 ไร สภาพภมประเทศมลกษณะคลายแหลมยนยาวมาจากผนดนใหญ โดยมน าลอมรอบ 3 ดาน คอ มทะเลสาบสงขลาตอนบนหรอทะเลหลวงอยทางทศตะวนตก ทศใต และทะเลอาวไทยอยทางทศตะวนออก (เบญจวรรณ ธระกล และคณะ, 2556)

สภาพมประเทศเปนทราบน าทวมถง รมทะเลเปนแหลมแคบๆ วางตวในแนวทศเหนอใตระหวางทะเลสาบสงขลากบอาวไทย ไมมล าน าใหญไหลผาน จะมเฉพาะล าน าขนาดเลกสายสนๆ ไหลออกจากพนทคาบสมทรลงสทะเลสาบสงขลาหรออาวไทย สภาพพนททางทศตะวนตกเปนทราบรมทะเลสาบมระดบพนดนต ากวา +0.50 ม.รทก. สวนพนททางตะวนออกมลกษณะเปนสนทรายทยกตวสงกวาพนททางทศตะวนตก การระบายน าในพนทรมทะเลสาบอยภายใตอทธพลของระดบน าในทะเลสาบสงขลา

65

สภาพน าฝน ปรมาณน าฝนเฉลยรายป 1,790 มลลเมตร ชวงพสยปรมาณฝนรายป 1,616.66-2,061.76 มลลเมตร และชวงพสยปรมาณฝนทตกในเดอนพฤศจกายน 460.65 -627.91 มลลเมตร

สภาพน าทา ปรมาณน าทาเฉลยรายป 400.73 ลานลกบาศกเมตร ฤดฝน 354.33 ลานลกบาศกเมตร ฤดแลง 46.40ลานลกบาศกเมตร ปรมาณน าทาสงสดเดอนพฤศจกายน 124.37 ลานลกบาศกเมตร ต าสดเดอนเมษายน 7.27 ลานลกบาศกเมตร (สถาบนทรพยากรทะเลและชายฝง มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2557)

คาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา อยภายใตอทธพลของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและลมมรสมทตะวนตกเฉยงใต ท าใหม 2 ฤดกาล คอ ฤดฝน เกดในชวงเดอนสงหาคมถงมกราคม และฤดรอน เกดในชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนกรกฎาคม (เบญจวรรณ ธระกล และคณะ, 2556)

ทงน คาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา มพนทครอบคลมใน 4 อ าเภอ (ดงภาพประกอบ 5) ไดแก

1) อ าเภอระโนด มพนททงหมด 783.84 ตารางกโลเมตร สภาพพนทสวนใหญมลกษณะเปนทราบลม เนองจากสภาพพนทมลกษณะเปนทราบและตดตอกบชายฝงทะเลสองดานจงท าใหประชากรสวนมากประกอบอาชพเกษตรกรรม (ส านกงานอ าเภอระโนด, 2557)

2) อ าเภอกระแสสนธ มพนททงหมด 96.40 ตารางกโลเมตร สภาพพนทมลกษณะเปนทราบลมรมทะเล เทลาดจากทศตะวนออกไปทศตะวนตก ดนเปนดนรวนปนทรายและดนเหนยวซงเหมาะแกการท านา ไรนาสวนผสม (ส านกงานอ าเภอกระแสสนธ, 2557)

3) อ าเภอสทงพระ มพนททงหมด 120 ตารางกโลเมตร มทะเลขนาบทงสองดาน คอ อาวไทยดานทศตะวนออกและทะเลสาบสงขลาดานทศตะวนตก สภาพพนทเปนทราบต า ดนสวนใหญเปนดนเหนยวท าใหมสภาพเหมาะแกการท านา (ส านกงานอ าเภอสทงพระ, 2557)

4) อ าเภอสงหนคร มพนททงหมด 228 ตารางกโลเมตร ลกษระภมประเทศเปนทราบรมฝงทะเล พนทคอยๆ ลาดต ามาตามแนวชายฝงทศตะวนออกด านอาวไทยและทศตะวนตกดานทะเลสาบสงขลา สวนทางดานทศใตพนทเปนภเขาลาดต าลงรมฝงทะเล (ส านกงานอ าเภอสงหนคร, 2557)

66

ภาพประกอบ 5 ขอบเขตพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ทมา: สถานวจยสารสนเทศภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2555.

67

4.1.2 สถานการณภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา เนองจากพนทสวนใหญของคาบสมทรสทงพระเปนทราบ มความสงจากระดบน าทะเล

ปานกลางเฉลยประมาณ 1-6 เมตร และตงอยในเขตอากาศแบบมรสมเขตรอน ในชวงเดอนตลาคมถงมกราคม ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอพดจากทะเลจนใตสอาวไทยสงผลใหเกดฝนตกหนก (ส านกงานสงแวดลอมภาคท 16, 2549) สภาพเชนนสงผลใหคาบสมทรสทงพระมกประสบกบปญหาภยพบตทางธรรมชาต ทงนภยธรรมชาตทมกปรากฏในพนทคาบสมทรสทงพระ ไดแก

1) อทกภยหรอน าทวม ปญหาอทกภยในพนทคาบสมทรสทงพระเกดจากปจจยทางธรรมชาตในเรองของการเปลยนแปลงปรมาณฝน และการบรหารจดการพนท การเกดอทกภยเกดจากการทพนทคาบสมทรสทงพระเปนทราบแบนและอยรมทะเลสาบสงขลา ในชวงระหวางเดอนตลาคมถงมกราคม ซงเปนชวงฝนตกหนก หากมฝนตกตดตอกนหลายวนและน าในทะเลสาบมระดบสง ท าใหน าระบายไมสะดวก สงผลใหเกดน าทวมขงในพนทเปนระยะเวลานาน (เบญวรรณ ธระกล และคณะ , 2556) โดยทผานมามเหตการณอทกภยครงใหญในพนทคาบสมทรสทงพระในป พ.ศ.2516, 2518, 2530, 2543 และ 2548

2) ภยแลง ในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ภยแลงเปนสภาพการขาดแคลนน าในพนท มสาเหตหลกคอ น าตนทนทมคณภาพเหมาะสมกบการเพาะปลกมปรมาณไมเพยงพอ น าเคมจากอาวไทยรกตวเขาสบรเวณตอนบนของทะเลสาบสงขลาอยางรวดเรว และปญหาการกกเกบน าและการสงน าของคลองพลเอกอาทตย ก าลงเอก ทเปนคลองชลประทานหลกของพนท (กรมชลประทาน, 2554) อกทงการศกษาปญหาดานทรพยากรน าของ เบญจวรรณ ธระกล และคณะ (2556) พบวา ปญหาการขาดแคลนน าในพนทคาบสมทรสทงพระมาจากความตองการทรพยากรน าทมากขนส าหรบการท าเกษตรและการเพาะเลยงสตวน า เมอความตองการน าเพมมากขนจะท าใหน าตนทนในทะเลสาบสงขลาทมคณภาพเหมาะสมตอการเพาะปลกมปรมาณไมพอเพยง นอกจากนโครงการสงน าและบ ารงรกษาระโนด-กระแสสนธซงอยในพนทคาบสมทรสทงพระมการใชงานมานาน ระบบชลประทานบางสวนมสภาพทรดโทรมลงจนไมสามารถใหบรการน าแกเกษตรกรไดอยางเตมประสทธภาพ

3) วาตภย ส าหรบวาตภยทเกดในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา เปนภยทนานๆ จะเกดขน แตสงกระทบตอการด ารงชวตและทรพยสนของชาวบานไมนอย เชน เมอป พ.ศ.2505 ใตฝนแฮเรยตเขาฝงบรเวณแหลมตะลมพก จงหวดนครศรธรรมราช สงผลใหเกดคลนลมแรงในพนทคาบสมทรสทงพระ แมจะไมสงผลเสยหายตอทรพยสนแตชาวบานทอยรมทะเลสาบสงขลาตองอพยพไปอยกบญาตในพนทหางไกลรมทะเล และในป พ.ศ.2553 เกดเหตการณวาตภยและอทกภยจากอทธพล

68

ของพายดเปรสชนทขนสฝงบรเวณคาบสมทรสทงพระและอ าเภอเมองสงขลา ท าใหบานเรอนของชาวบานไดรบความเสยหาย

4) การกดเซาะชายฝงในพนทคาบสมทรสทงพระ เปนปญหาจากคลนซดชายฝงสงผลใหชายหาดถกน าทะเลกดเซาะตลอดแนวตงแตอ าเภอสงหนครไปจนถงอ าเภอระโนด (เครอขายพลเมองสงขลา, 2555)

4.1.3 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ลมน าทะเลสาบสงขลา เปนพนททมความอดมสมบรณของระบบนเวศ เปนแหลงทตง

ส าคญของกจกรรมทางเศรษฐกจ เปนแหลงประกอบอาชพของประชาชนทอาศยอยโดยรอบ รวมถงมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวทางศลปวฒนธรรมและธรรมชาต ดวยความสมบรณและความหลากหลายทางชวภาพทมอยในพนทลมน าทะเลสาบสงขลา ท าใหมการใชประโยชนดานตางๆ จนเกนศกยภาพทจะฟนคนกลบ ชมชนหลายแหงไมสามารถพงพาทรพยากรของลมน าในการประกอบอาชพได เหตนจงกอใหเกดความพยายามรวมตวกนของกลม องคกรชมชนตางๆ ในลมน าทะเลสาบสงขลา โดยกลมองคกรชมชนเหลานกระจายตวอยใน 7 ภมนเวศของลมน าทะเลสาบสงขลา ไดแก โซนพรควนเครงและพนทคาบเกยว โซนทะเลนอย โซนทะเลสาบฝงตะวนตก โซนคาบสมทรสทงพระ โซนทะเลสาบสงขลาตอนลาง โซนปาตนน า และโซนเมองและปรมณฑล เพอประสานใหเกดการแกปญหาของพนทรวมกบหนวยงานภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน ภาคเอกชน และองคกรพฒนาเอกชน ในนามของ “เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา” โดยมการกอตงอยางเปนทางการเมอวนท 16 มนาคม พ.ศ.2546 (เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา, 2549)

ทงน เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระไดกอตงควบคมากบการกอตงเครอขายชมชนเพอฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา โดยมตวแทนองคกรชมชนจากทง 4 อ าเภอเขารวมดวย โดยกอนหนาทจะเขามารวมตวกนเปนเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระนน กลมองคกรเหลานตางมการด าเนนกจกรรมพฒนาและแกปญหาในพนทอยแลว เชน ชมรมชาวประมงรกทะเลสาบต าบล คขดท ากจกรรมดานการอนรกษ ฟนฟทรพยากรประมงในทะเลสาบสงขลา โรงเรยนท ากนท าใชต าบล วดจนทรท ากจกรรมดานเกษตรอนทรย เนนการพงพาตนเองของเกษตรกร และกลมสตรต าบลทาหนท ากจกรรมดานสวสดการ เปนตน

หลงจากไดรวมตวกนเปนเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ไดมการด าเนนกจกรรมตางๆ รวมกน เชน

การส ารวจแหลงน าในพนทคาบสมทรสทงพระ เพอรวบรวมเปนฐานขอมลในการแกปญหาการขาดแคลนน า ปญหาอทกภยของพนทอยางเปนระบบ

69

การจดท าแผนชมชน เพอสรางกระบวนการเรยนรแกชมชน โดยเนนการมสวนรวมของประชาชนในการแกปญหาชมชนในมตตางๆ เชน ทรพยากร สงแวดลอม สขภาพ เศรษฐกจ และสงคม เปนตน

นอกจากน เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ยงไดรวมกนก าหนดยทธศาสตรการพฒนาพนทใน 13 ประเดนหลก ไดแก การจดการภยพบต การจดการน า เกษตรอนทรย การฟนฟทรพยากรประมง การทองเทยวเชงนเวศ การพฒนาทรพยากรมนษย สขภาพ การจดการสทธทดน การสงเสรมคณธรรม พลงงานทดแทน และการจดการสงแวดลอม เพอใหการพฒนาในพนทเปนไปในทศทางเดยวกน

องคประกอบทส าคญของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ประกอบไปดวยแกนน า ทงแกนน าธรรมชาตและแกนน าทางการทมประสบการณในการท างานดานการพฒนามาอยางยาวนาน มความร ความเขาใจในสภาพปญหาของพนท มทกษะในการท างาน ประสานความรวมมอ มการเชอมโยงกบหนวยงานทเกยวของ มกลมพนฐานทท างานอยในชมชน เชน กลมแมบาน กลมเกษตรกร กลมชาวประมง และกลมออมทรพย เปนตน โดยททงแกนน า กลมตางๆ เหลานมการแลกเปลยนเรยนรการท างานรวมกน มการด าเนนงานทเปนการพฒนาพนทโดยภาพรวมรวมกน ซงท าใหเหนภาพของของเครอขายวา มการเชอมโยงคน กลม กระบวนการ และเปาหมายเขาดวยกนยงผลใหเกดการตอรองในเรองใดเรองหนง หรอการจดการปญหาไดตามวตถประสงค ซงในการวจยครงนคอ ความรวมมอของเครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตทเกดขนในพนท

4.2 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

พนทคาบสมทรสทงพระ เปนพนททมกประสบภยพบตทางธรรมชาต โดยเฉพาะอทกภยเปนประจ าเกอบทกป เนองจากมสภาพพนทเปนทราบลม อยตดกบทะเลสาบ ในปใดทมภาวะฝนตกชก น าในทะเลสาบสงขลาระบายลงสอาวไทยไมทนกจะเกดภาวะน าทวมขงยาวนาน ดงเชนในป พ.ศ.2548 ซงน าทวมขงเปนระยะเวลากวา 2 เดอน และลาสดในป พ.ศ.2553 พนทคาบสมทรสทงพระไดประสบกบเหตการณวาตภยและอทกภยอนเนองมาจากอทธพลของพายดเปรสชน การเกดภยพบตแตละครงไดสรางความเสยหายใหแกทรพยสน สงผลกระทบตอการด ารงชวตของชาวบานในพนท

ในฐานะทเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ซงท างานพฒนาอยในพนทไดพบเหนความเดอดรอนในความเปนอยของพนอง จงไดรวมมอกนด าเนนงานเพอตอบสนองตอเหตการณภยพบตทเกดขน ดงน

70

4.2.1 บทบาท และกระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอการจดการภยพบต 1) เหตการณอทกภย พ.ศ.2548

เหตการณอกทกภยครงเกดขนในชวงเดอนพฤศจกายน 2548-เดอนมกราคม 2549 โดยมสาเหตสบเนองมาจาก ประการแรก ปรมาณน าเฉลยสะสมทงลมน าทะเลสาบสงขลาระหวาง 1 พฤศจกายน-26 ธนวาคม 2548 มคาสงถง 1,694 มลลเมตร จากสถต 30 ป พบวา ในชวงเดยวกนนมค าเพยง 766 มลลเมตร ประการทสอง ปรมาณน าทาเฉลยสะสมทงลมน า (ระหวาง 1 พฤศจกายน -26 ธนวาคม 2548) มปรมาณ 11,443 ลกบาศกเมตร ซงเปนปรมาณทมากเกนกวาทระบบทะเลสาบสงขลาจะระบายไดทน และประการทสาม ระบบคลองระบายน าออกจากทะเลสาบสงขลาตนเขนและมสงกดขวาง น าทะเลอาวไทยสงกวาน าในทะเลสาบ ท าใหน าไมสามารถระบายออกไปได (เบญจวรรณ ธระกล และคณะ, 2556) ซงเปนผลท าใหเกดอทกภยเปนบรเวณกวางในพนทโดยรอบทะเลสาบสงขลาทง 3 จงหวด คอ จงหวดสงขลา จงหวดพทลง และจงหวดนครศรธรรมราช โดยเฉพาะในเขตพนทอ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ และอ าเภอสทงพระ เกดน าทวมสงเฉลย 0.5-1.5 เมตร (สถาบนทรพยากรทะเลและชายฝง มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2557) ดงแสดงในภาพประกอบ 6

ตวแทนภาคประชาสงคม กลาวถงสถานการณน าทวมในป พ.ศ.2548 วา “ป 48 น ำทวมสงมำกแลวกทวมนำน น ำจำกตนน ำ ปำกบำงภม คลองอตะเภำ คลอง

พะวง คลองโหรง (คลองสำโรง) น ำจำกชะอวดกอดลงมำเพรำะพ นทมนตำ ปกตมนจะออกไปได แตตรงปำกน ำสงขลำคลนสง 1-3 เมตร มนกออกไปไมไดกไหลยอนกลบไปขำงบน น ำจำกขำงบนชนกบน ำจำกขำงลำง พอชนกนมนกยกตวสง พอสงกทวม ฝนกตกมำตอเนอง”1

1 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 24 ธนวาคม 2556)

71

ภาพประกอบ 6 แสดงพนทน าทวมในพนทคาบสมทรสทงพระ พ.ศ.2548 ทมา: ศนยเทคโนโลยสารสนเทศ กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, ม.ป.ป.

72

จากภาวะน าทวมขงยาวนานกวา 2 เดอน ท าใหพนทการเกษตรไดรบความเสยหาย ทงชาวบานเองกไมไดมการเตรยมตวเพอรบมอกบเหตการณอทกภยทมระยะเวลายาวนาน ระดบน าททวมสงมากท าใหการสญจรไปมาไมสะดวกท าใหเกดการขาดแคลนอาหาร น าส าหรบบรโภคในครวเรอน รวมไปถงอาหารส าหรบสตวเลยง (ภาพประกอบ 7 และ 8) นอกจากนยงประสบกบปญหาการไดรบความชวยเหลอไมทวถง ดงค าสมภาษณของแกนน าเครอขายฯ วา “กำรชวยเหลอกไดรบเฉพำะในหมหวคะแนน และญำตๆ คนทหลงไหลเขำมำชวยมเยอะมำก แตคนทเดอดรอนไดรบกำรชวยเหลอไมทวถง”2

ภาพประกอบ 7 สภาพน าทวมขงในพนท ทมา: พนทรพย ศรช, 2548

ภาพประกอบ 8 ทงเลยงสตวถกน าทวมท าใหตองอพยพสตวเลยงมาไวบนไหลทาง ทมา: พนทรพย ศรช, 2548

2 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 19 ธนวาคม 2555)

73

ในชวงระหวางการเกดอทกภย แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระไดมการประสานงานกนภายในเครอขายฯ เพอหาทางชวยเหลอเบองตนแกผประสบภยในพนท โดยชวยกนส ารวจ เกบรวบรวมขอมลความเดอดรอน ความตองการของผประสบภย และน าขอมลทไดประสานตอไปยงภาคประชาสงคม องคกรพฒนาเอกชน รวมถงเครอขายองคกรชมชนในพนทอนๆ เปนการชเปาใหผตองการใหความชวยเหลอเขาถงตวผประสบภยไดถกตวและรวดเรวมากขน ดงค าสมภาษณของแกนน าเครอขายองคกรชมชน วา

“โทรถำมแตละพ นทมปญหำอะไร ประชมพวกแกนนำเรำในคำบสมทรแลวกคนอนๆ ท

เปนแกนรวมของเครอขำยลมน ำ เกบขอมล จดลำดบควำมสำคญ ชวยกนสงขอมล เชน ท อำเภอ ระโนด มตำบลบำนขำวทอยรมทะเลสำบ น ำทวมเตมพ นท ตองกำรอะไรบำง แลวจะไปสงทไหน สงยงไง พอเรำรวำพ นทไหนตองกำรอะไรเรำกไปชวยใหถกจด เรำมขอมลคนทบรจำคเรำกช จดใหเขำไป”3

ผลการด าเนนงานของเครอขายฯ ผลทเกดขนจากการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระทสามารถ

เหนไดอยางชดเจน คอ การสงตอขอมลผเดอดรอนไปสเครอขายภายนอก ท าใหสามารถเขาไปชวยเหลอไดอยางถกจด ตรงตามเปาหมายของผใหความชวยเหลอ และตรงตามความตองการของผรบความชวยเหลอ

หลงจากเหตการณน าทวมผานพนไป กลมแกนน าเครอขายองคกรชมชนไดพฒนาโครงการขนเพอเตรยมพรอมรบมอภยพบตระยะยาว โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณสวนหนงจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เชน โครงการสรางโรงน าดมในพนทต าบลทาบอน อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เพอแกปญหาการขาดแคลนน าสะอาดในการบรโภค โครงการฟนฟนารางในพนทต าบลเครง และโครงการกองทนขาวสารในพนทต าบลเกาะขนธ อ าเภอชะอวด จงหวดนครศรธรรมราช เปนตน

มการวางแผนเพอลดผลกระทบหากเกดเหตอทกภยขนอก เชน ทต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา แกนน าองคกรชมชนไดรวมกนวเคราะหถงสาเหตทน าระบายออกจากพนทไดชา ไดท าการส ารวจเสนทางน า ค คลองตางๆ และจดท าเปนขอเสนอแนวทางในการแกไขปญหาน าทวมตอองคการบรหารสวนต าบลทาหน ซงกไดรบขอเสนอดงกลาวไปบรรจไวในแผนพฒนาต าบล

ส าหรบเหตการณอทกภยในครงน เมอน ามาพจารณาตามกรอบแนวคดในการจดการภยพบต (ภาพประกอบ 9) พบวา 3 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556, 19 มกราคม 2559)

74

ภาพประกอบ 9 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน กรณการเกดอทภย พ.ศ.2548 ทมา: ผวจย, 2558.

2) เหตการวาตภยและอทกภยอนเนองมาจากอทธพลของพายดเปรสชน พ.ศ.2553

เมอวนท 1 พฤศจกายน พ.ศ.2553 เกดพายดเปรสชนขนในบรเวณอาวไทยตอนลางทางตะวนออกเฉยงใตของจงหวดสงขลา ซงตอมาพายไดเคลอนตวมาทางทศตะวนตกเฉยงเหนอโดยขนฝงในพนทคาบสมทรสทงพระและพนทบางสวนของอ าเภอเมองสงขลา (ภาพประกอบ 10 และ 11) ดวยความแรงของกระแสลมและการเกดภาวะอทกภยฉบพลน ท าใหระบบสาธารณปโภคตางๆ ไดรบความเสยหาย เชน เสาไฟฟาหกท าใหเกดไฟฟาดบทวเมอง โทรศพทลมท าใหตดตอสอสารกนไมได ขาดแคลนน า ใชเนองจากน าประปาไมไหล รวมไปถงบานเรอนจ านวนมากไดรบความเสยหาย ดงแสดงในภาพประกอบ 12 และ 13 (ส านกงานจงหวดสงขลา, 2553)

-การประสานงานภายในเครอขาย -มการเกบรวบรวม จดระบบขอมลผประสบภย -ประสาน สงตอขอมลใหองคกรภายนอกเพอใหความชวยเหลอผประสบภย

-ไมไดมการเตรยมพนทส าหรบรองรบปรมาณน าและขาดการจดการระบบระบายน าเชน คคลองตางๆ มสงกดขวาง ท าใหไมสามารถระบายน าได

ไมไดมการเตรยมความพรอมในดานอาหาร น าดมทงส าหรบคนและสตวเลยง Preparedness

การเตรยมความพรอม

Mitigation การลดผลกระทบ

Response การเผชญเหตการณฉกเฉน

Recovery การฟนฟ

กอนเกดภย

ระหวาง เกดภย

หลงเกดภย

เกดภยพบต

75

ภาพประกอบ 10 เสนทางพายดเปรสชนทพดผานภาคใต เมอวนท 1-3 พฤศจกายน พ.ศ.2553 ทมา: กรมอตนยมวทยา, ม.ป.ป.

ภาพประกอบ 11 ภาพถายดาวเทยมแสดงการเคลอนตวของพายดเปรสชน ทมา: กรมอตนยมวทยา, ม.ป.ป.

76

ภาพประกอบ 12 ความรนแรงของพายดเปรสชน ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554. ภาพท 13 สภาพบานเรอนทไดรบความเสยหายจากแรงพาย ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554.

77

ตวแทนชมชนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ เลาถงเหตการณกอนทพายดเปรสชนจะเขาฝง และหลงจากเขาฝงแลววา

“เขำประกำศทำงโทรทศนต งแตตอนกลำงวนวำ พำยเขำสงขลำ ใหระวง แตคนบำนเรำ

คดวำมนธรรมดำ ไมคดวำมนจะหนกขนำดน เรำไมรวำมนจะเขำตรงไหน เปนพำยแบบไหน กเฉยกน หวคำโทรทศนเขำประกำศอกวำพำยเขำสำมทมทสทงพระ เขำเตอนมำเรอยๆ ใหระวง พอเขำนอน ไดยนเสยงลมดงว ว ไฟฟำถกตดหมด น ำเตมหมด ท งลมท งฝน ในบำนเปยกหมดไมมทจะนอน หลงคำกระเบ องแตก ลมพำคลนน ำข นสง พดอยสชวโมงจนถงตสบสอง ตหนง แรงสดชวงหลง เรอนทำน (สนสะเทอน) หมด เหมอนมนเปนเกลยวยกข น พอลมสงบกออกไปด ขำงบำนหมอขำวหมอแกงเตมหมด น ำเทยม (ระดบ) หวเขำแตสกพกกลงหมด รสกตกใจเพรำะมนไมเคยเกดแบบน ”4

เหตการณทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระไมไดเปนทรบรของคนทวๆ ไป เนองจาก

สอมวลชนใหความสนใจกบเหตการณน าทวมในพนทเมองหาดใหญมากกวา กระทงในตวเมองหาดใหญน าลด จงปรากฏขาวความเสยหายของพนทคาบสมทรสทงพระออกมา ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน และตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“ต งแตพอเกดเหตปบ ขำวมนยงไมออก ประมำณ 7 วนได ขำวท งหมดไปอยทน ำทวม

หำดใหญ โซนน ถำน ำทวมธรรมดำไมเปนไร แตมนเกดมพำย เสำไฟฟำลม ตนไมลม บำนพงพนำศ ขำดกำรตดตอสอสำรจำกภำยนอก น ำกทวม ชำวบำนตองชวยเหลอกนเอง เพรำะรำชกำรใหควำมชวยเหลอไมทน”5

“ไดเหนสภำพหดห ไมมหนวยงำนไหนลงไป ชำวบำนตองพงตนเอง แตเขำกเหนใจคนเดนทำงตนไมลมพำดถนน เขำอตสำหตดไมเพอใหรถวงได รถกวงผำนไปผำนมำไมมใครสนใจดแลทชำวบำนลำบำกอย ไมมใครแวะดขำงใน อำจจะเหนบำงแตคงคดวำไมมใครเดอดรอนมำกนก”6

4 ตวแทนชมชนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ (สมภาษณ, 29 มถนายน 2556) 5 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ 24 ธนวาคม 2556, 19 มกราคม 2559) 6 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 18 ธนวาคม 2557)

78

เหตการณทเกดขนในปน ชาวบานไมไดมการเตรยมความพรอมรบมอกบสถานการณทจะเกดขน เนองจากไมคาดคดวาจะมความรนแรงในระดบทสรางความเสยหายตอทรพยสนได ในชวง 4-5 วนหลงจากเหตการณทเกดขน แกนน าเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระไดตดตอกนเพอถามถงสถานการณในพนท และถามกนวาคดอยางไร จะท าอะไรกนตอ จงเปนทมาของการรวมตวกนเพอรวมปรกษาหารอในวนท 5 พฤศจกายน พ.ศ.2553 จนกระทงไดขอสรปรวมกนวา ตองชวยเหลอกนเอง ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“มกำรประสำนเครอขำยกนเขำมำ เรำนำจะทำอะไรกนสกอยำงเพอชวยเหลอพนองก

เลยมำคยกนทวดพกล ตอนน นมขบวนชมชนมำทกอำเภอ มลนธชมชนสงขลำ สกว. (สำนกงำนกองทนสนบสนนกำรวจย) กมำคยแลกเปลยนกนวำจะเอำยงไง”7

ในขณะเดยวกนกไดตดตอขออนญาตตงศนยปฏบตการกบเจาอาวาสวดพกล ต าบล บอแดง อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา เนองจากแกนน ามความเหนรวมกนวาวดพกลมสถานทเหมาะสมส าหรบการตงศนย สามารถเดนทางไปมาไดสะดวก ตงอยในพนททประสบภย และเจาอาวาสเตมใจใหใชสถานท วนตอมาจงไดจดตง “ศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย” ขน โดยใหศนยนมบทบาทในการประสานงาน รบแจงเหต จดกลไกชวยเหลอ ดงภาพประกอบ 14 และ 15

ภาพประกอบ 14 ประชมปรกษาหารอเพอหาแนวทางชวยเหลอผประสบภย ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554.

7 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556, 20 มกราคม 2559)

79

ภาพประกอบ 15 จดตงศนยประสานเครอขายฯ ทวดพกล ต.บอแดง อ.สทงพระ จ.สงขลา ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554.

กระบวนการการด าเนนงาน

ส าหรบกระบวนการด าเนนงาน เมอจดตงศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภยแลว เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระไดมการด าเนนงานดงตอไปน

(1) การตงคณะท างาน ไดแก การก าหนดตวบคคลในการท างาน มการแบงบทบาทหนาทอยางชดเจน (ภาพประกอบ 16) ประกอบไปดวย

(1.1) ประธานศนยฯ มบทบาทในการดแลการด าเนนงานของศนยฯ เปนตวกลางในการประสานงานกบทมตางๆ

(1.2) ทมประสานงานพนท มบทบาทในการส ารวจขอมลพนท สงตอขอมลผเดอดรอนมายงศนย

(1.3) กองเลขา แบงออกเปน 2 ฝาย ไดแก ฝายการเงน มหนาทท าบญชการรบบรจาคเงน สงของทเขามาในศนยฯ รายจายทศนยฯ จายออกไป รวมไปถงดแลครวกลาง และฝายขอมล ท าหนาทรวบรวมขอมลผประสบภย รบแจงความเดอดรอน และจดท าขอมลใหเปนปจจบน

(1.4) ทมสนบสนน ท าหนาทในการชวยประสานงานเครอขายนอกพนทและภาคตางๆ ประเมนภาพรวมสถานการณในแตละวน ประชาสมพนธ แจงขาวสารและรบแจงความเดอดรอน

(1.5) อาสาสมคร มบทบาทในการชวยเหลองานของศนย เชน เปนแรงงานซอมสรางบานเรอน ชวยท าอาหารในครวกลาง ชวยลงเกบขอมลในพนทประสบภย เปนตน

80

ภาพประกอบ 16 โครงสรางการด าเนนงานของศนยประสานงานฯ ทมา: ผวจย, 2557

(2) การประสานงานกบเครอขายและภาค เพอระดมความชวยเหลอในรปแบบตางๆ เชน อาสาสมคร เงน สงของ และอาหาร เปนตน โดยการกระจายขอมลขาวสารผานชองทางตางๆ ไดแก วทยชมชน โทรทศน และสอสงคมออนไลน เชน Facebook เปนตน ดงภาพประกอบ 17

ภาพประกอบ 17 ภาคภายนอกทเขามารวมบรจาคเงน สงของเพอชวยเหลอผประสบภย

ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554.

(3) การประชาสมพนธและจดประชมในชมชน เพอเปนการสอสารใหผประสบภยทราบวามการตงศนยเพอรบแจงความเดอดรอนและใหความชวยเหลออยทวดพกล รวมไปถงการสราง

ทมสนบสนนประสานงาน

เครอขายนอกพนท

ประธานศนยฯ ทมประสานงานพนท

กองเลขาฯ

ฝายการเงน ฝายขอมล

อาสาสมคร

81

ความเขาใจเกยวกบการใหความชวยเหลอของศนย มการจดประชมในชมชนเพอลดปญหาความขดแยงเรองการไดรบความชวยเหลอไมเท ากน และเพอผอนคลายสภาวะความตงเครยดทางจตใจของผประสบภย ดงภาพประกอบ 18

ภาพประกอบ 18 จดวงประชมในชมชนทประสบภย

ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554. (4) การลงพนทปฏบตการซอมสราง หลงจากทสามารถระดมแรงงานชางและ

อาสาสมครจากเครอขายองคกรชมชนทมาจากตางจงหวดไดแลว คณะท างานไดจดแบงก าลงของชางและอาสาสมครออกปฏบตการในพนท เพอซอมสรางบานเรอนและสงกอสรางทไดรบความเสยหายจากพาย เชน อาคารโรงเรยน กฏ และโรงสชมชน เปนตน โดยในการจดก าลงอาสาสมครลงพนทนจะพจารณาจากขอมลความเดอดรอนของชมชนทมการแจงเขามาและอกสวนมาจากการเกบรวบรวมของทมประสานงานในระดบพนท ดงภาพประกอบ 19

ภาพประกอบ 19 อาสาสมครลงพนทปฏบตการซอมสรางบานเรอนผประสบภย

ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554.

82

ทงน เมอชางและอาสาสมครงานลงปฏบตงานในพนทกจะสงขอมลการท างาน ปญหา อปสรรคทพบกลบมายงทมกองเลขาเพอปรบฐานขอมลใหเปนปจจบน และน าไปใชในการวางแผนงานประจ าวนดวย

(5) การประเมน และสรปงาน ในแตละวนเมอเสรจสนภารกจในพนทประสบภยแลว ชวงค าของแตละวนทกฝายทมาท างานรวมกน ไมวาจะเปนแกนน า พเลยง และอาสาสมครจะรวมกนสรปขอมลผไดรบการชวยเหลอเพอปรบยอดใหเปนปจจบน รวมไปถงประเมนผลการท างาน สถานการณในพนท ปญหา อปสรรคทพบจากการท างาน รวมกนวเคราะหเพอหาแนวทางในการแกไข และวางแผนการด าเนนงานในวนตอไป ดงภาพประกอบ 20

ภาพประกอบ 20 กองเลขาจดระบบขอมล น าขอมลมาท าใหเปนปจจบนเพอการวางแผนงาน

ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2554.

สรป กระบวนการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระในการชวยเหลอผประสบภยจากเหตการณวาตภยและอทกภย ไดแก การตงคณะท างาน การประสานงานกบเครอขาย/ภาคตางๆ การสอสารผานระบบประชาสมพนธและการประชมในชมชน การปฏบตการใหความชวยเหลอและประเมน และการสรปงานประจ าวน ทงนการด าเนนงานดงทไดกลาวขางตนเปนการด าเนนการผานระบบ กลไกส าคญๆ ดงรายละเอยดในหวขอถดไป

กลไกการด าเนนงาน

กลไกการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระตอการจดการภยพบตทส าคญ คอ กลไกการประสานงาน การใชขอมลในการพจารณาวางแผนการท างานและตดสนใจ

83

กลไกการสอสารในหลากหลายชองทาง กลไกอาสาสมคร และกลไกการใหความชวยเหลอ มรายละเอยด ดงน

(1) กลไกการประสานงาน

เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ไดวางกลไกการประสานงานเพอใหครอบคลมการด าเนนงานใน 3 ระดบ คอ

ทมประสานงานกลาง ท าหนาทประสานงานกบแกนน าเครอขายซงท าหนาทประสานขอมลในระดบพนท กองเลขา อาสาสมคร และทมสนบสนน ซงการทมทมประสานงานกลางเชนน ท าใหทกสวนทเขามารวมในการด าเนนงานมความเขาใจตรงกน

ทมสนบสนน ท าหนาทประสานงานกบเครอขายภายนอก ทงทเปนเครอขายองคกรชมชนในพนทจงหวดสงขลาและจงหวดอนๆ ทไมไดรบผลกระทบจากวาตภยและอทกภย รวมถงการประสานงานกบภาคตางๆ ในหลากหลายชองทางเพอระดมความชวยเหลอ

ทมประสานพนท เปนทมทท าหนาทเกบรวบรวมขอมลผเดอดรอน ประสานงานกบชาวบานและแกนน าชมชนในพนทประสบภย

(2) กลไกดานขอมล

การชวยเหลอบรรเทาทกขเปนเรองของการจดการบนพนฐานของขอมลและทรพยากร ทมอยจรง โดยตองท าการประเมนและรายงานสถานการณทเกดขนตอผมอ านาจตดสนใจ โดยจดระบบฐานขอมลทงทมอยแลว เชน แผนทภมประเทศพนทประสบภย จ านวน ประชากรในพนท และสถตขอมลทจ าเปน เชน เดก คนชรา และคนพการ ใหสามารถเขาถงไดทนท และผนวกเขากบขอมลสถานการณในเวลาจรง (Real Time Information) ซงจะมผลในการพจารณาการสงความชวยเหลอเขาสพนท การขาดขอมล ความผดพลาด ในการประเมนสถานการณ และการไมรายงานความเสยหายและผลกระทบจรงทเกดขน ท าใหการชวยเหลอลาชาและไมตรงกบความตองการของผประสบภย (สศช., 2554)

ในการออกใหความชวยเหลอผประสบภยของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทร สทงพระจะใชขอมลเปนหลกในการประเมนสถานการณ การวางแผน การตดสนใจ และการออกแบบการท างานในแตละวน ซงขอมลทไดมามทงจากการรบแจงความเดอดรอนจากชาวบานโดยตรง และการออกเกบส ารวจในพนทของแกนน า

(3) กลไกการสอสาร

ในชวงเกดสถานการณเรงดวน ชาวบานตางตองการความชวยเหลอ แตปญหาทเกดขน คอ ความลาชา สงผลใหชาวบานเกดความคลางแคลงใจ ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

84

“นำยอำเภอถกดำทกวน ถงข นถกขยง ปญหำคอชวยไมทนใจ งบประมำณมำชำวบำนกลอวำ งบประมำณมำเทำน นๆ แตไมถงเขำ มควำมสงสย ตำงคนตำงไมรควำมเคลอนไหวกน ขำดกำรสอสำร สอสำรไมเขำใจกน”8

เมอเกดปญหาขนเชนน เครอขายองคกรชมชนจงไดมการจดระบบการสอสารขน ดงน (3.1) การใชรถประชาสมพนธ เพอแจงใหชมชนทราบวามการตงศนยใหความ

ชวยเหลอ และท าความเขาใจเกยวกบกระบวนการใหความชวยเหลอของศนยฯ

(3.2) สอวทยชมชน โดยขอความรวมมอจากสถานวทยในทองถน เพอรบแจงเหตความเสยหาย แจงขอมลขาวสาร รวมไปถงเปนสอกลางระหวางชาวบานและหนวยงานราชการในพนท

(3.3) สอสงคมออนไลน (Social Media) เชน Facebook ซงใชเปนชองทางหลกในการระดมความชวยเหลอจากสงคมภายนอก

(3.4) การสอสารทางตรง เชน การประสานงาน และการจดประชมในชมชน เปนตน

การสอสารระหวางเครอขายองครชมชนคาบสมทรสทงพระกบชมชน ท าใหเครอขายสามารถเขาถงขอมล แกปญหาไดอยางรวดเรว ลดความขดแยงภายในชมชน ท าใหคนในชมชนมาชวยเหลอกนเอง ทส าคญคอ ลดความขดแยงระหวางชมชนกบรฐ

(4) กลไกอาสาสมคร

ในสถานการณภยพบต ทกสวนทเกยวของตองท างานแขงกบเวลาในการใหความชวยเหลอ ผลกระทบจากความสญเสยท าใหเกดความขาดแคลนในทรพยากรรวมถงสงกระทบตอชวตผคนทงทางรายกายและจตใจ นบวาเปนสถานการณความไมปกตในสงคมทเกดขน และเปนสภาวะส าคญทท าใหเหนพลงของอาสาสมครทเปนก าลงส าคญในการท างานชวยเหลอ โดยกลมอาสาสมครเหลานสามารถสรางผลกระทบในเชงบวกตอสงคมไดเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงในสถานการณภยพบต (เครอขายจตอาสา, มปป.) อาสาสมครสามารถมบทบาทในการจดการภยพบต ตงแต การเปนผประสานงาน การพฒนาระบบขอมลขาวสาร การประเมนความตองการของผประสบภย บทบาทดานการเตรยมพรอม การเขาฝกอบรมทจดโดยองคกรตางๆ เพอรวมในการเผชญเหต การสรางหนวยประสานงานอาสาสมคร การสรางระบบการลงทะเบยนอาสาสมครและชแจงภาระหนาท การประสานกบสอมวลชน การสนบสนนงานโลจสตคส หนวยท างานดานระบบสอสารส ารอง และการส ารวจความเสยหาย เปนตน (สศช., 2554)

8 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 18 ธนวาคม 2557)

85

อาสาสมครท เขามาใหความชวยเหลอผประสบภยรวมกบเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา หลกๆ มมาจาก 3 สวนดวยกน คอ

(4.1) อาสาสมครชาวบานขององคกรชมชนในพนทจงหวดสงขลา และตางจงหวด เชน ระนอง นครศรธรรมราช และสตล เปนตน อาสาสมครเหลานเปนทงทเปนแกนน าทมประสบการณในการท างานพฒนาและมฝมอในเชงชาง โดยทอาสาสมครกลมนเขาใจถงระบบการท างานของศนยฯ จงท าใหมการสะทอนขอมลจากการลงปฏบตการชวยเหลอในพนท อนสงผลใหเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระมการปรบตวในการท างาน และท าใหการชวยเหลอเปนไปดวยความรวดเรว

(4.2) อาสาสมครจากกองก าลงทหาร เปนก าล งแรงงานในการชวยซอมแซมบานเรอน และการขนยายอปกรณตางๆ

(4.3) อาสาสมครทมาจากสถาบนการศกษาในจงหวดสงขลา มทงทเปนนกเรยน นกศกษา อาสาสมครกลมนสวนหนงจะเขาไปเปนแรงงานในการชวยซอมสร าง และอกสวนหนงจะเปนผชวยเกบ บนทกขอมล รวมไปถงการเขาไปพดคยใหก าลงใจแกผประสบภย

(5) กลไกการใหความชวยเหลอ

การชวยเหลอผประสบภยของหนวยงานภาครฐ ในระดบจงหวด ผวาราชการจงหวด ไดรบการมอบหมาย หรอมหนาทตาม พรบ.ปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 หรอเปนผม อ านาจสงการและการเบกจายงบประมาณ ในขณะทหนวยงานทมภารกจ/หนาทโดยตรง คอ ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยในระดบจงหวดนน มงบประมาณไมมาก และเมอเกดภยพบตตางๆ ขน จะตองรอการเบกจายงบประมาณจากผวาราชการจงหวด ท าใหขาดความคลองตวในการท างาน เพราะมขนตอนตางๆ คอนขางมาก และทส าคญคอ ผวาฯ และ ส านกงาน ปภ. ในระดบจงหวดอยคนละสงกด หรอคนละกรมฯ ท าให โครงสรางฯ ทเปนอยยงใชการไมคอยได ท าใหการชวยเหลอท าไดชา ไมคอยทน กบเหตการณ นอกจากน ยงจ าเปนตองประกาศเปนเขตภยพบต จงจะเกดความคลองตวในการเบกจาย และการใชงบประมาณ อกทง ขอจ ากดตางๆ ในฐานะท เปนหนวยงานราชการ เชน การเบกจาย งบประมาณท าไดลาชา ไมทนกบเหตการณ แตขอจ ากดทส าคญทสด คอ องคความร ขอจ ากดดานวธคด/วธมองปญหา-ปรากฏการณ ยงคงมองวา หนวยงานราชการควรเปนหนวยงานทมบทบาทหลกในทกดาน และใหคณคากบบทบาทของหนวยงานภาคเอกชน และภาคประชาชน/ชมชนยงไมมากเทาทควร อกสวนคอ การจายเงนชดเชย/เงนชวยเหลอตางๆ มปญหา ประชาชนไมพอใจ อนเปนผลมาจากกระบวนการ/ขนตอนการท างานทไมรดกม มความไมชดเจนใน เกณฑการพจารณา หรอประชาชนไมไดรบขอมลขาวสารอยางครบถวน พอเพยง ทนการณ หรอลวงหนาพอสมควร ท าใหกรอกขอมลไมครบ ท าใหเกด

86

ความแตกตางในสทธ-ผลประโยชนทไดรบ (กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และสถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดล, 2555)

ในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ขอจ ากดของการใหความชวยเหลอของหนวยงานภาครฐ คอ ไมยดหยนตามความเดอดรอนของผประสบภย ยดระบบทะเบยนราษฎรเปนหลก ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“มนมปญหำอยทกำรจดกำรของภำครฐ คอ หนง มกำรจดกำรอยำงเทำเทยมแตไมเปนธรรม เทำเทยมคอ ทกหลงคำไดเทำกน 18 แผน แตควำมเดอดรอนของคนไมเทำกน บำงหลงเสยหำยมำกกวำ 18 แผน สอง คอใชตวระบบเปนหลก ระบบคอฐำนขอมลทะเบยนบำน คนทไมอย ในฐำนขอมลทะเบยนบำนไดรบควำมชวยเหลอนอยมำก ไมไดรบถงยงชพ และไมไดรบกระเบ อง”9

ดงนน เพอแกขอจ ากดดงกลาว การชวยเหลอผประสบภยของเครอขายองคกรชมชนจะยดขอมลจากพนทเปนหลก โดยพจารณาตามความเดอดรอน ตามสภาพจรงของผประสบภย รวมไปถงการใหผประสบภยไดเขามามสวนรวม ทงในการซอมบานเรอนของตนเองดวยไมใชเปนเพยงผรอรบฝายเดยว และรวมตดสนใจในการใหความชวยเหลอเพอนบาน ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“กระเบ องรอบน ไดมำเทำน ใหใครกอน จดเปนเวทเลยจะใหใครกอน มกรณทของขำดคนทมำลงชอไวกอน มชำงมอำสำสมครมำ ใหบำนน กอนไดไหมกตองประชม คยกนในหมบำน ตองประชมรำยหมบำน คนทเดอดรอนกมำนงชวยกน ไตรตรองและกบอกวำปญหำมนอยยงไง พอมเวทแบบน เขำจะกลว คนอนจะมองยงไง คนเหนแกตวกจะลดหยอนลง มนเลยทำใหชมชนไมมปญหำ”10

นอกจากการชวยเหลอทเปนวตถแลว เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระยงให

ความส าคญกบการเยยวยาทางดานจตใจ เนองจากเปนสถานการณภยพบตทผประสบภยไมเคยประสบมากอน อาจจะสงผลตอภาวะทางอารมณ ท าใหเกดความเครยด และหมกมน จงไดจดการประชม พดคยกนในชมชนเพอใหชาวบานไดระบายความรสก

สรป กลไกการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนตอเหตการณวาตภยและอทกภยในครงน ไดแก กลไกการประสานงาน กลไกดานขอมล กลไกการสอสาร กลไกอาสาสมคร และกลไกการให 9 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556) 10 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556)

87

ความชวยเหลอ ซงกลไกทงหมดนไดสงผลตอการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน ดงมรายละเอยดในหวขอถดไป

ผลการด าเนนงาน เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระไดปดตวศนยประสานงานเครอขายองคกร

ชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภยลงเมอวนท 15 มกราคม พ.ศ.2554 โดยมผลทเกดขนจากการด าเนนงานเพอชวยเหลอผประสบภย ดงน

(1) เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระสามารถกระจายความชวยเหลอไดถงตวผประสบภย โดยมการจดล าดบความส าคญ ซงพจารณาตามขอมลทไดจากพนทเปนหลก การประสานความชวยเหลอจากภายนอก การวางแผนงานประจ าวน การประเมนผลงาน สรปขอมล สรปการท างานวนตอวน และปรบฐานขอมลซงท าใหสามารถรไดวาพนทไหนทไดรบการชวยเหลอแลว พนทไหนทยงไปไมถง และความตองการของผประสบภย ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “มกำรข นขอมลไวบนกระดำน ถำ อบต. ชวยแลว เรำกไมเขำไปอก เรำจะชวยคนทไมไดอะไร มกำรลงพ นทดวำเขำไดรบกำรชวยเหลออะไรบำงแลว ไมใชวำรบแจงแลวชวยเหลอทนทตองลงไปดดวย”11

อกทง การสอสารกนระหวางเครอขายกบชมชนผานทางรายการวทยชมชน ท าใหเครอขายองคกรชมชนสามารถเขาถงขอมลไดรวดเรวมากกวาภาครฐ เกดความรวดเรวในการแกปญหา ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา “เขำสอสำรกนไดเรว โดยใชวทยชมชนเปนชองทำงในกำรแกปญหำ รขอมลไดเรวข นมำกกวำของรฐ ของรฐมนตองเปนข นตอน ตองไปแจงทอำเภอแลวกตองผำนทำงผใหญบำน”12

นอกจากเขาถงขอมลไดรวดเรวแลว ยงท าใหคนในชมชนหนหนามาชวยเหลอกนเอง รวมไปถงสามารถลดความขดแยงระหวางชาวบานกบภาครฐ ดวยการสรางความเขาใจถงบทบาท หนาทของภาคสวนตางๆ ตอภาวะทเกดขน รวมไปถงการสอสารไปยงหนวยงานภาครฐ เพอใหเกดการปรบตวแกปญหาไดตรงจด ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“ในดำนหนงเรำสรำงควำมเขำใจกบชำวบำนดวยเน อหำวำ หนำทของอำเภอมอะไรบำง

และสอสำรไปใหกบอำเภอเขำรวำ มอะไรตรงไหน ชำวบำนเขำใจวำยงไง พอบอกปญหำอยำงน ไปปบ รงเชำเขำกแกแลว”13

11 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556) 12 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556) 13 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2557)

88

(2) ภาคสวนตางๆ ใหการยอมรบ ความโดดเดนของการท างานของเครอขายองคกร

ชมชนคาบสมทรสทงพระ คอ การเขาถง ใหความชวยเหลอไดรวดเรว ตรงความตองการของผประสบภย ความทมเทในการท างานของเหลาแกนน าเครอขาย ท าใหภาคสวนตางๆ ใหความยอมรบ โดยเฉพาะส านกงานจงหวดสงขลา มหาวทยาลยสงขลานครนทร ดงเหนไดจากการใหความอนเคราะห ชวยเหลอเครอขายในดานตางๆ เชน การบรจาคสงของ และการชวยประสานงานหนวยงานอนๆ ให

(3) ชมชน หนวยงานระดบพนท เกดการเรยนร ปรบตว โดยในชมชน ชาวบานมความตนตว ตดตามขอมลขาวสารจากสอตางๆ มากขน มการเรยนรรวมกบพนทตนแบบเตรยมพรอมรบมอภยพบตและน ามาปรบใชในพนทตนเอง สวนหนวยงานในระดบพนทกใหความส าคญโดยการประชมของ หนวยงานในแตละอ าเภอจะมการกระตนเตอน และเตรยมรบมอภยพบต

(4) การเชอมโยงเครอขายทงในจงหวดและตางจงหวดเกยวกบการเตรยมความพรอมรบมอภยพบตเพอน ามาปรบใชในพนทตนเองได และการเชอมโยงเปนเครอขายกนจะท าใหมแรงก าลงในการชวยเหลอกนมากยงขน

(5) เกดกระบวนการด าเนนงานในประเดนภยพบตอยางตอเนอง หลงจากเกดเหตการณวาตภยและอทกภย เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ มกระบวนการด าเนนอยางตอเนอ ง โดยเฉพาะการยกระดบความร โดย

การถอดบทเรยน เปนการทบทวนการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ การระดมความคดเพอวางแผนการจดการภยพบตในระดบอ าเภอ รวมไปถงการแลกเปลยนเรยนรในดานการเตรยมความพรอมของเครอขายในระดบต าบล

การจดอบรม เตมความรเกยวกบภยพบต ขอมลเกยวกบอตนยมวทยา การอานแผนทอากาศ และการพยากรณอากาศ

การรวมปฏบตการกบเครอขายอนๆ เชน การไปใหความชวยเหลอเครอขายองคกรชมชนในพนทตางจงหวดในชวงทประสบกบเหตการณภยพบต ซงการลงมอปฏบตนเทากบวาเปนการเตมความรเกยวกบการจดการภยพบตไปในตวของแกนน าเอง

สรป การด าเนนงานของเครอขายองคการชมชนตอเหตการณวาตภยและอทกภย เมอน า

วงจรการจดการภยพบตมาวเคราะห จะพบวา การด าเนนงานจะเร มจากการเผชญเหตการณฉกเฉน (Response) การใหความชวยเหลอผประสบภยและการฟนฟ (Recovery) โดยผ านกลไกการประสานงาน กลไกดานขอมล กลไกการสอสาร กลไกอาสาสมคร และกลไกการใหความชวยเหลอ เมอเขา

89

สภาวะปกตจงไดเรมมการเตรยมความพรอมของชมชนเพอรบมอภยพบต รวมถงการลดผลกระทบ ซงสามารถสรปไดดงภาพประกอบ 21

ภาพประกอบ 21 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนตอเหตการณวาตภยและอกภย พ.ศ.2553 ทมา: ผวจย, 2558.

จดตงศนยประสานงานองคกรชมชนสงขลาเพอการชวยเหลอผประสบภย ผานกลไก - การประสานงาน - การจดระบบขอมล - ระบบการสอสาร - ระบบอาสาสมคร - ระบบการใหความชวยเหลอ

Preparedness การเตรยมความพรอม

Mitigation การลดผลกระทบ

Response การเผชญเหตการณฉกเฉน

Recovery การฟนฟ

กอนเกดภย

ระหวาง เกดภย

หลงเกดภย

เกดภยพบต

90

4.2.2 การเตรยมความพรอมรบมอภยพบตของเครอขายในระดบต าบล บทเรยนจากเหตการณวาตภย และอทกภยทเกดขน ท าใหหลายต าบลในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ไดมการทบทวน น ามาออกแบบ วางแผน จดระบบการรบมอภยพบตในพนท และน าไปปฏบตการในพนท ดงน

4.2.2.1 ปฏบตการโดยเครอขายองคกรชมชนเปนแกนหลก และรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน

1) ตำบลบำนขำว อำเภอระโนด จงหวดสงขลำ ในปลายป พ.ศ.2548 พนทต าบลบานขาวประสบกบปญหาอทกภยเชนเดยวกบพนท

อนๆ ในคาบสมทรสทงพระ ชาวบานไดรบความเดอดรอน กลาวคอ พนทการเกษตรไดรบความเสยหายจากการถกน าทวมขงยาวนาน สตวเลยงไมมอาหารกน การชวยเหลอจากภาครฐเปนไปอยางลาชา เนองจากขาดอปกรณ ขาดการประสานงานอยางเปนระบบ เหตการณครงนเปนจดเรมตนใหภาคประชาชนในพนทต าบลบานขาวเกดความตนตว โดยรวมกบเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเองภาคใต14 หาแนวทางในการชวยเหลอกนเอง และเพอเตรยมความพรอมรบมอตอเหตการณภยพบตทจะเกดขนในอนาคต ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา “กำรทวมขงของน ำเกดข นทกป ในสวนของชมชนกไดรบกำรชวยเหลอจำกรำชกำรชำตองชวยเหลอกนเอง กเลยมแนวคดเรอง ใหประชำชนชวยเหลอตนเองไดยำมเกดภยพบต”15

จดเดนของกระบวนการเตรยมความพรอมรบมอภยพบตในพนทต าบลบานขาว คอ การพฒนาระบบอาสาสมครจดการภยพบตภาคประชาชน เพอใหความชวยเหลอชาวบานในพนทต าบลและเครอขายในยามเกดภยโดยไมตองรอความชวยเหลอจากภาครฐ

กระบวนกำรในกำรดำเนนงำน การเตรยมรบมอภยพบตของต าบลบานขาว มกระบวนการด าเนนงาน ดงน การจดประชมคดเลอกอาสาสมครจากแกนน าชมชน อาสาสมครปองกนภยฝายพลเรอน

และอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

14 เกดจากการรวมตวกน ของแกนน าทองถนทรวมกนสรางพลงการเรยนรของภาคประชาชนในการก าหนดทศทางการพฒนาชมชน โดยทคนในชมชนมารวมกนคนหาปญหา ความตองการ และศกยภาพของตนเอง เพอน าสการรวมกนหาแนวทางการแกไขปญหาทเนนการพงพาตนเอง ซงในปจจบนไดพฒนาเปน “เครอขายจดการภยพบตจากธรรมชาตพนทภาคใต” ขบเคลอนงานภายใต “โครงการพฒนาระบบและโครงขายการจดการภยพบตดวยพลงสงคมพนทภาคใต” สนบสนนโดยส านกสขภาวะชมชน (ส านก3) ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) 15 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 15 มนาคม 2557)

91

การจดเวทเพอสรางความร ความเขาใจเกยวกบภยพบต สรางแรงจงใจและเสรมพลงจตอาสาใหแกอาสาสมคร เพอใหอาสาสมครเขาใจบทบาท เหนความส าคญ และรวมกนจดท าแผนการท างานของอาสาสมคร

การส ารวจขอมลชมชน การท าแผนทชมชน และการจดท าแผนรบมอภยพบตของอาสาสมคร

การฝกอบรมเพอเสรมศกยภาพแกอาสาสมครในดานการใหความชวยเหลอผประสบภย เชน การใชอปกรณ การปฐมพยาบาลและการชวยชวต การวเคราะหสถานการณ และฝกปฏบตการจรง โดยมวทยากรจากหนวยงานทเกยวของมาฝกอบรมให เชน ส านกปองกนภยพลเรอนจงหวด และหนวยแพทยฉกเฉนและพยาบาลวชาชพ เปนตน

ผลจำกกำรดำเนนงำน ชาวบานเกดความตนตว มทมอาสาสมคร มการท างานรวมกนของหนวยงานในทองถน

และในปจจบนก าลงด าเนนการจดตงศนยภยพบตระดบต าบลและระดบลมน าทะเลสาบสงขลา โดยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา

“ชำวบำนมควำมตนตวเรองภยพบต กำรดแลตวเองในยำมทเกดภย มคนทใจอำสำมำ

ชวยงำนมำกข น ทสำคญหนวยงำน เชน โรงพยำบำลสงเสรมสขภำพตำบล (รพ.สต.) โรงเรยน วด ใหควำมสำคญกบเรองน รวมถงกำรประสำนควำมรวมมอท ง อบต. ทองท ทองถนสำมำรถทำงำนรวมกนได”16

2) ตำบลเชงแส อำเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลำ จากเหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 น าทวมขงเปนระยะเวลายาวนานถง 2 เดอน และ

เหตการณวาตภยในป พ.ศ.2553 สงผลใหเกดความเสยหายในพนทต าบลเชงแส จงกอใหเกดแนวคด “หากเกดภยพบต ชมชนสามารถพงตนเอง ชวยเหลอตนเองได” ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลเชงแส กลาววา

“ป 48 และ ป 53 มปญหำอทกภย วำตภย ทำใหชมชนไดเรยนรกำรจดกำรภยพบต

กำรใชขอมล กำรบรณำกำรรวมกนโดยเครอขำยองคกรชมชน กำรจดต งกองทนภยพบตระดบหมบำน/ 16 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 15 มนาคม 2557)

92

ตำบล กำรเตรยมควำมพรอมโดยใชหลกกำรพงตนเอง เชน กอนเกดสถำนกำรณ กำรทำแผนททำมอ กำรเตรยมขอมล กำรประสำนงำนรวมของเครอขำย นอกจำกน ยงทำงำนรวมกบอำเภอ องคกรปกครองสวนทองถนดวย”17

กระบวนกำรดำเนนงำน

การด าเนนงานของต าบลเชงแส ไดมการพฒนากระบวนการเตรยมพรอมรบมอภยพบตของต าบลเชงแสตอเนองมาจากกระแสสนธโมเดล ดงภาพประกอบ 22 ภาพประกอบ 22 กรอบการจดการภยพบตภายใตกระแสสนธโมเดล ทมา : สภาองคกรชมชนต าบลกระแสสนธ, 2554

17 ตวแทนองคกรชมชนต าบลเชงแส (สมภาษณ, 4 กรกฎาคม 2556, 19 มกราคม 2559)

กระแสสนธโมเดล

(Krasaesin Model) การบรหารจดการภยพบตอยางยงยน

หนวยงานภาครฐ

หนวยงานภาคเอกชน

การลดผลกระทบ (Mitigation) การจดท าแผน/คมอ การซกซอมแผน/การตดตามขาวสาร การขดลอก/ก าจดสงกดขวางทางน า และการแจงเตอนภย

การเตรยมความพรอม (Preparedness) ดานเสบยงอาหาร เครองมอเครองใช จดอพยพ กองทนภยพบต และศนยขอมล

การเยยวยาฟนฟ (Recovery) ไดแก การส ารวจความเสยหาย การเยยวยา และการซอมแซมสงสาธารณประโยชน

เครอขายประชาชน

การเผชญเหต (Response) ไดแก การรายงานเหต การชวยชวต การแจกถงยงชพ การอพยพ การประสานงาน และการรกษาความสงบเรยบรอย

ชมชน

เกดภยพบต

93

ทงน กระแสสนธโมเดลเปนกรอบการจดการภยพบตภายใตแนวคด ชมชนจดกำรตนเอง โดยเนนกำรบรณำกำรทกภำคสวนและกำรมสวนรวมของประชำชน ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“กระแสสนธ มภย 2 อยำง คอ น ำทวมคอนขำงประจำ แลวกดนสไลด กอนหนำทเรำจะไปคยกบนำยอำเภอ เรำไปคยกนกอนแลวกมำเลำใหนำยอำเภอฟง แกชอบใจ นดประชมกนเลยทอำเภอ ภำคประชำชน เทศบำล อบต. ทองท องคกรชมชน เรำหำรอกนเรองจะเตรยมกำรอยำงไร จะชวยกนอยำงไร กระแสสนธโมเดลเปนตวจดประกำยใหคนรวมมอกน”18

โดยภาคสวนตางๆ ทงทเปนภาคประชาชน องคกรชมชน ทองท ทองถนและหนวยงานภาครฐไดมการท างานรวมกนในระดบอ าเภอ ดงน

(1) มการเสนอแบบฟอรมการเกบขอมล เพอเปนเครองมอในการจดการภยพบตรวมกนไดครอบคลมทงอ าเภอ โดยนายอ าเภอมอบหมายใหก านน ผใหญบานเปนผเกบรวบรวมขอมล

(2) โรงพยาบาลกระแสสนธ ใหการสนบสนนดานเวชภณฑ มการฝกอบรมการเคลอนยายผปวยอยางถกวธใหกบแกนน าชมชน อาสาสมคร จ านวน 30 คน 1 ครง

(3) มการฝกอบรมการใชวทยสอสารใหแกแกนน า เพอเตรยมรบสถานการณทระบบการสอสารปกตใชการไมได

(4) ปศสตวอ าเภอตงธนาคารอาหารสตวทต าบลโรง และก าหนดใหบรเวณใกลเคยงเปนพนทอพยพสตวเลยง

ในปจจบน ต าบลเชงแสไดด าเนนงานตอจากกระแสสนธโมเดล เชน การจดตงกองทนในระดบหมบาน เชน กองทนอาหาร กองทนยารกษาโรค การจดตงศนยประสานงานทเทศบาล การจดการเรยนรเรองภยพบตในระดบต าบล และการเตรยมแผนจดการภยแลง โดยการศกษาขอมลพนท การจดการระบบน าภายในต าบล

ผลจำกกำรดำเนนงำน ผลทเกดขนจากการด าเนนงานขององคกรชมชนต าบลเชงแสในการจดการภยพบต

พบวา เมอภาคประชาชน ทองถน และทองทมการประสานความรวมมอ มการท างานรวมกนสามารถลดปญหาความขดแยงในชมชนได เมอมปญหาเกดขนในชมชนกสามารถจดการไดอยางรวดเรว ท าใหชาวบานสามารถพงพาตวเองได 18 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 18 ธนวาคม 2557)

94

3) ตำบลบอแดง อำเภอสทงพระ จงหวดสงขลำ ต าบลบอแดงมพนทสวนใหญอยในแนวเลยบฝงอาวไทย เปนพนททมความเสยงตอภย

พบตทงอทกภยและวาตภย โดยเหตการณวาตภยในป พ.ศ.2553 ขอคนพบทแกนน าองคกรชมชนไดรบจากการท างานรวมกบเครอขาย คอ ทงๆ ทมเหตการณภยพบตเกดขนและมการตงศนยประสานงานฯ ขนในพนทต าบลบอแดง แตกลบไมมการท างานรวมกนระหวางทองถนกบภาคประชาชน ดงค าสมภาษณของแกนน าองคกรชมชน กลาววา “เรำมำคดวำทำไมไมมกำรทำงำนรวมกน ตำงคนตำงทำ ตำงคนตำงไมสนใจขอมลซงกนและกน แลวเรำกเรมคดวำถำมนเกดเหตปหนำ เรำจะทำยงไง”19

กระบวนกำรดำเนนงำน จากการคดทบทวนน ไดน ามาสการเตรยมความพรอมในการรบมอภยพบตของพนท

ต าบลบอแดง โดยมกระบวนการด าเนนงาน ดงน (1) การจดประชมรวมกนระหวางภาคประชาชน ทองถน ทองท โรงเรยน รพ.สต. กศน.

และหนวยงานระดบอ าเภอ เชน ปศสตว เกษตร ประมง (2) มการตงคณะท างานระดบต าบล เพอเปนกลไกในการตดสนใจการจดการระดบ

ต าบล ประกอบดวย ภาคประชาชน ทองถน ก านน ผใหญบาน โรงเรยน รพ.สต. และการจดตงคณะท างานระดบชมชนเพอด าเนนงานในแตละชมชน

(3) การจดท าขอมลชมชนเปนรายครวเรอน จดระบบประสานงานกนภายในชมชน จดทมอาสาสมคร ท าผงชมชน และแผนทท ามอ

(4) การจดระบบสอสารภายในต าบล และการสอสารกบภายนอก ม อบต.เปนศนยประสานกลาง แตละหมบานใชบานผใหญบานเปนศนยประสานของชมชน

(5) การจดตงกองทนภยพบต โดยการระดมจากสมาชกครอบครวละ 100 บาท/ป แบงผลก าไรจากกลมตางๆ ในชมชนเขามาสมทบ เชน กลมออมทรพย กลมสจจะวนละบาท เปนตน เพอใชในการจดหาถงยงชพและการตงครวกลางเพอชวยเหลอผเดอดรอน ไดมยกรางกตกา ระเบยบ รายละเอยดตางๆ ไวอยางชดเจน ไดแก ทท าการของกองทน วตถประสงค คณะกรรมการ การรบบรจาค การเปดบญชธนาคาร การเกบรกษา การเบกจาย วงเงนทประธานสงจายได และอ านาจการสงจายของคณะกรรมการ ซงกตกา ระเบยบการของกองทนภยพบตนคณะท างานไดแจกจายใหสมาชกทงต าบลไดรบทราบลวงหนา กอนจะมการระดมทน

19 แกนน าเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556, 20 มกราคม 2559)

95

ผลจำกกำรดำเนนงำน (1) ภยพบตเปนประเดนทสามารถรวมคนได ท าใหคนในชมชนหนหนามาคยกน ทก

ภาคสวนในพนทเขามามสวนรวมมากขน ซงน าไปสการปรบความสมพนธของคนในชมชน ลดความขดแยงในพนทลงได

(2) ชาวบานมความพรอมมากขน มความตนตวในการเตรยมความพรอมรบมอทงในระดบครวเรอน ระดบชมชน และระดบต าบล

(3) เกดการพฒนาคนในชมชนใหมจตอาสา ท าใหมแกนน าชาวบานเพมขนมากขน มการเรยนรการท างานรวมกน

4) ตำบลทำหน อำเภอสทงพระ จงหวดสงขลำ ต าบลทาหนเปนต าบลหนงของอ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา มทตงอยบนฝงรม

ทะเลสาบสงขลา ตามแนวเหนอ-ใต ขนานไปกบทะเลสาบสงขลา มเนอทประมาณ 17 ตารางกโลเมตร มจ านวนหมบานทงหมด 9 หมบาน (อบต.ทาหน, ม.ป.ป.)

ในพนทต าบลทาหน เหตการณภยพบตทางธรรมชาตทเกดขนเปนประจ า คอ อทกภย สวนวาตภย เกดขนไมบอยครงนก แตเมอเกดขนแลวสรางความเสยหายใหกบชมชนอยางมาก กระบวนการตอบสนองขององคกรชมชนตอเหตการณทเกดขน มตงแตการรวมกนวเคราะหถงสาเหตทท าใหน าระบายออกจากพนทชา การส ารวจเสนทางน า ค คลองตางๆ จดท าเปนขอเสนอแนะแนวทางการจดการระบบระบายน าในพนทต าบลเพอแกไขปญหาน าทวมตอองคการบรหารสวนต าบล การรวบรวมขอมลความเสยหายรายครวเรอน จดล าดบความเสยหายมากนอยเพอพจารณาใหความชวยเหลอ

“พอป 53 เกดเหตกำรณพำยจำกดเปรสชนกเลยคดไดวำ จำกทเรำโดนพำยมำกอนในป

50 นำจะมกำรปองกนกอนเพอลดควำมเสยหำยทจำกมำกกเหลอนอย แลวกมกำรเตรยมใหชวยเหลอตวเองกอนในดำนตำงๆ ไมตองรอใหคนอนมำชวย คดไดอยำงน กเลยมำทำเรองเหลำน ทำยงไงใหเขำเขำใจวำทำไมถงตองมกำรเตรยมตว ทกคนกมควำมเขำใจรวมกนวำจะตองลดควำมสญเสย ลดควำมเสยหำย แลวกจะไดมกำรปองกนอยำงไรบำง”20

กระบวนการจดการภยพบตขององคกรชมชนต าบลทาหน เปนกระบวนการทมงให

ความส าคญกบการเตรยมความพรอมของชมชนในการรบมอภยพบตทจะเกดขนในอนาคต ไดแก 20 ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 19 ธนวาคม 2555, 19 มกราคม 2559)

96

(1) การถอดบทเรยนกอนการด าเนนงาน เปนการทบทวนประสบการณในการจดการภยพบตจากเหตการณทผานมาของชมชน การถอดบทเรยนนท าใหพบปญหาทเกดขนทงในการเตรยมความพรอมรบมอกอนเกดภยพบต การจดการชมชน การใหความชวยเหลอในชวงทเกดภยพบต และปญหาในการฟนฟชมชนหลงจากเกดภยพบต จากขอคนพบทเกดขนในแตละกระบวนการของการจดการภยพบตนไดน าไปสการวางแผนการจดการภยพบตอยางเปนระบบมากขน

(2) การบ รณาการขอมลรวมกนขององคกรชน อบต. หนวยงานในพนท เชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาหน ศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ประมงอ าเภอ ปศสตวอ าเภอ พฒนาชมชน เกษตรต าบล รวมถงก านน ผใหญ ซงการประชมรวมกนท าใหเหนภารกจ/หลกเกณฑ/แผนงานของหนวยงาน และน าไปสการจดท าแผนรวมกนใน 7 ประเดน ไดแก แผนทพฒนาศกยภาพ คมอของหมบาน ก าหนดจดปลอดภยของต าบล การจดท าชดขอมล 1 ต าบล 1 ชด หนงคนหนงกระเปา (กระเปายงชพ) การจดตงและพฒนาศกยภาพของอาสาสมครในพนท และการวางแผนงานกลมอาชพ

(3) การจดท าแผนรบมอภยพบตต าบลทาหน โดยด าเนนการจดประชมรวมกนของทง 9 หมบาน อบต. และหนวยงานทเกยวของ เพอจดท าแผนรบมอภยพบตของต าบลทาหน และเพมแผนดานการบรหารจดการภยพบตเขาสแผนพฒนาต าบล 3 ป ดงรายละเอยดตอไปน

“แผนงำนกอนเกดภยพบต” ไดแก การส ารวจขอมลในพนท การจดการดานกายภาพของพนท การจดตงศนยเตอนภย การพฒนาศกยภาพของชมชนในการรบมอภยพบต การเตรยมความพรอมในระดบครวเรอน กลมอาชพ ชมชน และต าบล จดท าคมอชมชนรบมอภยพบต การจดตงกองทนภยพบต และการวางผงต าบลในการแกปญหาน าทวมทท านาและน าทวมชมชน

“แผนงำนระหวำงเกดภยพบต” โดยก าหนดใหมศนยประสานงานตงอยทท าการ อบต.ทาหน และมอาสาสมครประจ าศนย ซงศนยประสานงานจะท าหนาทส ารวจความเดอดรอน ใหความชวยเหลอ ดแลคนชรา พการ หญงมครรภ คนดอยโอกาส ระดมการชวยเหลอเบองตน และสงตอขอมลใหหนวยงานทรบผดชอบ

“แผนงำนหลงเกดภยพบต” ไดแก ส ารวจความเสยหายของถนน ไฟฟา แหลงน า จดการขยะ ตนไม สงกดขวางหลงภยพบต แจงความเสยหาย และวางแผนฟนฟทรพยากร

(4) การปฏบตการตามแผน ไดแก การเพมแผนดานการจดการภยพบตเขาสแผนพฒนาต าบล 3 ป การรวบรวมขอมลชมชน การท าแผนทชมชนระบจดเสยง/สถานทอพยพ/คนเปราะบางทตองใหความชวยเหลอ/อาสาสมครของแตละชมชน การท าคมอรบภยพบตของชมชน การเตรยมความพรอม

97

ของครอบครว/ชมชน การอบรมใหความรแกอาสาสมครในดานตางๆ การซอมแผนอพยพรวมกบหนวยงาน

กลไกการจดการภยพบตขององคกรชมชนต าบลทาหน เพอใหการจดการภยพบตมประสทธภาพ องคกรชมชนต าบลทาหนไดก าหนดกลไกในการเตรยมรบมอภยพบต ดงน

จดตงทมอ านวยการระดบต าบล องคประกอบของทมอ านวยการประกอบดวย นายกองคการบรหารสวนต าบลทาหนเปนผบญชาการ ตวแทนทองถน ตวแทนทองท แกนน าชมชน ปราชญชาวบาน เยาวชน มหนาทเฝาระวงภย โดยการประมวลขอมลสถานการณภยพบต แจงเตอน บอกความรนแรง แจงฝายประชาสมพนธ จดการความชวยเหลอเบองตน จดท าขอมลรายงานความเสยหาย วเคราะหขอมล สงตอขอมลไปยงหนวยงานทเกยวของเพอประสานความชวยเหลอ

จดตงทมอ านวยการระดบหมบาน รบขอมลบญชาการจากทมอ านวยการระดบต าบลมาจดการในระดบหมบาน โดยมทมอาสาสมครในหมบานเปนผชวย และ

จดต งทมอาสาสมคร ประกอบไปดวย อส.ส ารอง อปพร. อสม. แกนน าชมชน อาสาสมครทมาจากการคดเลอกของคนในชมชนและผทมจตอาสา เปนทมท ใหความชวยเหลอ ดแลผอพยพ คอยเฝาระวง ดแลทรพยสนในขณะทชาวบานอพยพไปอยในพนทปลอดภย

ผลทเกดข น การด าเนนงานเพอการบรหารจดการภยพบตโดยองคกรชมชนต าบลทาหน สงผลใหเกด

การเปลยนแปลงในระดบตางๆ ดงน 1) ระดบปจเจกบคคล ไดแก การเปลยนแปลงความคดวา ตนเองสามารถพงตนเองได

ในยามเกดภยพบตโดยไมรอพงพาหนวยงานราชการ และสามารถชวยเหลอเพอนบานได มความรความเขาใจในเรองภยพบตมากขน มความกระตอรอรนและตดตามขาวสารขอมลมากขน

2) ระดบครวเรอน เนนการจดการตนเองเปนหลก ดานอาหาร น าทจะสามารถอยไดในระยะเวลา 7 วน จดกระเปาส าหรบเกบเอกสารส าคญทสามารถพกพาตดตวไปไดยามเกดเหตฉกเฉน การเตรยมอปกรณ ของใชทจ าเปน ดานทอยอาศย มการปรบเปลยนกลบมาสรางบานแบบมใตถนสงเพอลดความเสยหาย การซอมแซมบานเรอนใหแขงแรง นอกจากนยงมการเตรยมการดานอาชพของตน

3) ระดบชมชน มการเตรยมความพรอมในระดบชมชน เชน มการสอสารกน การชวยเหลอ รวมทงก าหนดแกนน า อาสาสมครในแตละจดเพอใหความชวยเหลอกนไดอยางทนทวงท การสรปพนทเสยงภย บานเรอนทเสยง กลมคนเปราะบาง เชน เดก คนปวย หญงมครรภ คนชรา ผพการ และแมมาย

98

4) ระดบพนทต าบล การจดการจดปลอดภย การหนนเสรมดานอปกรณ อาสาสมคร จดท าจดทพกสตวเลยง จดท าแผนอพยพ รวมทงการสอสารตงแตกอนเกด ระหวางเกด และประสานการฟนฟรวมกนอยางเปนระบบ มการประสานงาน ประสานแผนกบหนวยงานในพนท ท าใหหนวยงานทเกยวของมขอมลทเปนชดเดยวกน และมการปรบเพมแผนงานทเกยวของกบการจดการภยพบต 4.2.2.2 ปฏบตการโดยองคกรปกครองสวนทองถนเปนหลก และรวมมอกบชมชน

พระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 ไดก าหนดใหการจดการ สาธารณภยสวนภมภาคมตวแสดงหลกทางการจดการ คอ จงหวดและองคกรปกครองสวนทองถน หนวยจงหวดจะเปนหนวยงานหลกทก ากบดแลการจดการสาธารณภยในภาพรวมในพนทเขตจงหวด ท าหนาทจดหาทรพยากรส าหรบการปฏบตใหแกองคกรปกครองสวนทองถนเพอใชส าหรบการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ขณะทองคกรปกครองสวนทองถนมบทบาทหนาทในการปฏบตการปองกนและบรรเทา สาธารณภยในเขตทองถนเปนภารกจหลก เนองจากทองถนเปนพนทแรกทตองเผชญกบสถานการณ ภยพบต องคกรปกครองสวนทองเปนหนวยงานหลกเพมเตมนอกเหนอไปจากหนวยงานสวนกลาง และสวนภมภาค ในการท าหนาทเปนหนวยงานหลกในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทเกดขนในพนท โดยใหผน าทองถนมบทบาทหนาทเปนผอ านวยการทองถน และบคลากรของหนวยทองถนเปนก าลงส าคญในการบรรเทาสาธารณภยทงการชวยเหลอดานปจจยพนฐานในการด ารงชวตใหอยรอดพนจากสถานการณวกฤต มอ านาจในการด าเนนการปฏบตการแกไขสถานการณในพนทการท างานขององคกรปกครองสวนทองถนในการจดการสาธารณภยในภาพรวมนน นอกเหนอไปจากการก าหนดใหหนวยทองถนเปนหนวยงานหลกในการจดการสาธารณภยในระดบพนทแลว องคกรปกครองสวนทองถนโดยผน าทองถนยงไดรบมอบอ านาจหนาทการสงการ และระดมทรพยากรเพอสนบสนนในเกดประสทธภาพในการปฏบตดวย (ทวดา กมลเวชช, 2554)

ซงในพนท 5 ต าบลทผวจยศกษา พนทต าบลร าแดง อ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา จะมความแตกตางจาก 4 ต าบลขางตน กลาวคอ ในพนท 4 ต าบล ไดแก บานขาว เชงแส บอแดง และทาหน องคกรชมชนจะเปนผมบทบาทหลก แตต าบลร าแดง องคการบรหารสวนต าบลร าแดงเปนผมบทบาทหลกในการจดการภยพบต ดงน

ตำบลรำแดง อำเภอสงหนคร จงหวดสงขลำ ต าบลร าแดง เปนพนททมปญหาเกยวกบทรพยากรน า มกจะประสบทงภาวะน าแลงและ

น าทวม โดยในหนาแลง น าตนทนไมเพยงพอตอความตองการใชน าเพอการเกษตร สวนในหนาฝนเมอฝนตกหนกตดตอกนจะเกดน าทวม

99

เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 องคการบรหารสวนต าบลร าแดงไดมการจดการแกปญหาของต าบล ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา

“ป พ.ศ.2548 ผเฒำผวำพดกนวำ น ำทวมรำแดงสงทสดในรอบ 80 ป ปญหำใหญสด

ของพ นทคอ ทพกวว องคกำรบรหำรสวนตำบลรำแดงใหอำนำจกำรตดสนใจแกสมำชกองคกำรบรหำรสวนตำบลรำแดงรวมกบผใหญบำนแตละหมบำนในกำรจดหำเตนทสำหรบเปนทพกสตวเล ยงและคนอำศยชวครำว โดยท อบต. เปนผรบผดชอบคำใชจำย”21

หลงป พ.ศ.2548 องคการบรหารสวนต าบลร าแดงไดจดงบประมาณมายกระดบสะพาน

2 แหง คอ สะพานตาหลง และสะพานขมวน มการถมพนทบรเวณ อบต. และซอทดนบรเวณหวยแหงส าหรบเปนจดอพยพชาวบาน

ป พ.ศ.2553 ต าบลร าแดงไดรบผลกระทบจากเหตการณพายดเปรสชนเชนเดยวกนกบพนทอนๆ ในพนทคาบสมทรสทงพระ แตดวยการเตรยมความพรอมรบมอโดยใชระบบการจดการในพนทเปนหลก ท าใหสามารถจดการกนเองภายในพนทได กระบวนกำรดำเนนงำน

องคการบรหารสวนต าบลร าแดง มกระบวนการด าเนนงานเพอจดการภยพบต ดงน (1) มแผนการจดการตนเอง ไดแก การประชาสมพนธใหครวเรอนเตรยมความพรอม

ลวงหนา โดยมการหารอและท าความเขาใจกบแกนน าต าบล การเฝาระวงจดเสยง บานเรอน ระบบการสอสารระหวาง อบต.กบประชาชน ตลอดจนการจดเตรยมอาสาสมครไวคอยชวยเหลอผทไมสามารถชวยเหลอตนเองได และการสงสญญาณเตอนภย

(2) เตรยมอาสาสมคร มการท าความเขาใจ การสอสาร การรวมมอกนอยางเปนระบบ (3) ก าหนดพนทปลอดภยส าหรบคน และสตวเลยงอยางชดเจน (4) ใชฐานขอมล GIS ประกอบการท างาน การวางแผน เชน พนทเสยง คนทตองไดรบ

การดแล (5) สรางการมสวนรวมในพนท โดยท าความเขาใจ ประสานงาน และประสานความ

รวมมอ (6) จดเตรยมงบประมาณ ออกแบบการบรหารจดการทเหมาะสมในการใหความ

ชวยเหลอ การฟนฟความเสยหายทเกดขน 21 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 18 กนยายน 2556)

100

ทงน องคการบรหารสวนต าบลร าแดง ไดจดท าแผนการจดการภยพบต ดงน (1) กอนเกดภย แบงเปน 2 ระดบคอ

(1.1) การจดการตนเองในระดบครวเรอน เชน เตรยมขาวสาร อาหารแหง น าดมใหเพยงพอส าหรบใชใน 3-15 วน เตรยมทรพยสนเงนทองทตองใชในการยามจ าเปน ตดตามสถานการณและเหตการณอยางใกลชด เตรยมอปกรณทจ าเปนตองใช อปกรณการสอสาร ยาสามญประจ าบาน ตรวจสอบปลกและสวทไฟฟา และเตรยมเคลอนยายของทมคาไปไวในทปลอดภย

(1.2) การจดการระดบต าบล เชน รบอาสาสมครและแตงตงทมชวยเหลอฉกเฉน เตรยมมอบหมายงานทม อสม.และ รพ.สต.ร าแดง จดระบบสอสารระดบต าบล จดท าผงชมชน จดตงศนยอ านวยการปองกนภยพบตต าบลร าแดง และฝกอบรมการใชวทยสอสาร

(2) ระหวางเกดภย ตองมสตพรอมรบสถานการณ อยในพนทปลอดภย รบฟงขาวสารขอมล คดพงตนเองเปนอนดบแรก ชวยเหลอผอน และรอรบการชวยเหลออยางมสตและเปนระเบยบ

(3) หลงเกดภย แบงเปน 2 ระดบ คอ (3.1) การจดการตนเองในระดบครวเรอน เชน การส ารวจความเสยหาย

ประสานงานเพอชวยเหลอจดทไดรบความเสยหาย ตรวจสขภาพของตนเองและครอบครว (3.2) การจดการระดบต าบล เชน จดท าขอมลสรปความเสยหายและด าเนนการ

ใหความชวยเหลอ ซอมแซมระบบสาธารณปโภคใหอยในสภาพปกต ประสานหนวยงานทเกยวของหากเกนขดความสามารถของต าบล และจดท าแผนงาน-โครงการปองกนระยะยาว

จากการศกษากระบวนการจดการภยพบตในระดบต าบล พบวา แมวาทง 5 ต าบลจะมความจดเนนในการจดการภยพบตทแตกตางกนไปตามบรบท และการออกแบบของชมชน หากแตเมอดในรายละเอยดจะพบวา

(1) แนวคดส าคญของระบบการจดการภยพบต คอ การพงพาตนเองโดยไมรอความชวยเหลอจากภายนอก มการลงรายละเอยดการจดการภยพบตทเปนไปในทศทางเดยวกน คอ

กอนเกด ไดแก การเตรยมความพรอมรบมอ เชน มการเตรยมในดานการจดท าขอมลชมชน การจดตงกลไกในพนทเพอการสอสาร ประสานงาน การจดระบบอาสาสมคร การจดท าแผนทชมชน การจดท าแผนการจดการภยพบตทงกอน ระหวาง และหลงเกดภย และการเตรยมพรอมระดบครวเรอน ชมชน และต าบล

การลดผลกระทบ เชน การเตอนภย การพยากรณอากาศ การซอมแผนอพยพ การปลกตนไม ฟนฟระบบนเวศน เตรยมสถานทปลอดภย เสนทางอพยพ และส ารองอาหารสตว เปนตน

ระหวางเกดภย เชน การตงกลไกการประสานงาน ศนยอ านวยการ การใหความชวยเหลอ และการน าขอมลมาใชประกอบการแจงความเสยหาย เปนตน

101

หลงเกดภย เชน ส ารวจความเสยหายของระบบสาธารณปโภคตางๆ แหลงน า จดการขยะ ตนไม สงกดขวางหลงภยพบต แจงความเสยหาย ซอมแซมระบบสาธารณปโภคใหอยในสภาพปกต และการฟนฟทรพยากร

(2) กอนการด าเนนงานจะมการสรางความร ความเขาใจเกยวกบเรองภยพบตแกชาวบาน เพอใหเกดความตระหนกรวมกนในการเตรยมความพรอมของชมชน

(3) เนนการท างานรวมกนของทกภาคสวน ทงภาคประชาชน ทองท ทองถน และหนวยงานทเกยวของ

(4) มการใชขอมลชมชนในการออกแบบ วางแผนใหสอดคลองกบบรบทของชมชน โดยขอมลทไดมาเกดจากการรวมกนออกแบบ ส ารวจ รวบรวม และน ามาวเคราะห

(5) มการเรยนรรวมกบเครอขาย ซงเปนหวใจส าคญทจะน าความรทไดมาปรบใชใหเหมาะสมกบพนทของตนเอง

สรป กระบวนการถอดบทเรยน การอบรม เตมความร การแลกเปลยนเรยนร การน าบทเรยน

ไปขยายผลในครวเรอนและพนทต าบล การเชอมโยงเครอขาย กระบวนการเหลานไดสรางการเรยนรใหกบแกนน าเครอขายองคกรชมชน ชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ ซงในระยะตอมามการยกระดบใหเปนประเดนรวมในระดบเครอขายจงหวดสงขลา และมการพฒนาใหเกดการเตรยมความพรอมเพอการจดการภยพบตในระดบพนทต าบล

การเชอมโยงกนเปนเครอขายขององคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ น ามาซงการท างานพฒนาพนทในประเดนตางๆ เชน อาชพ การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จนกระทงเมอเกดเหตการณภยพบตขนในพนท เครอขายองคกรชมชนไดมกระบวนการจดการ ตอบสนองตอเหตการณในดานการฟนฟ ใหความชวยเหลอผประสบภย ซงตอมาไดพฒนาใหเกดการเตรยมความพรอมในการรบมอภยพบต ดงภาพประกอบ 23

102

ภาพประกอบ 23 ระบบการเตรยมความพรอมและลดผลกระทบจากภยพบตของเครอขายองคกรชมชน นบจาก พ.ศ.2554-ปจจบน (2559) ทมา: ผวจย, 2558.

4.3 ปจจยเออและอปสรรคในการจดการภยพบตของเครอขายฯ

การด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภยพบตทเกดขนในพนท มทงปจจยทเออและเปนอปสรรค ดงน

1) ปจจยทเออตอการด าเนนงาน ไดแก 1.1) ความตอเนองและความมนคงของเครอขาย องคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทง

พระมการรวมตวและท างานรวมกนมาอยางยาวนาน นบจากป พ.ศ.2546 ไดมการรวมตวกนเปน “เครอขำยชมชนเพอกำรฟนฟและพฒนำลมน ำทะเลสำบสงขลำ” มการจดตงเปน “คณะทำงำนคำบสมทรสทงพระ” และรวมกนด าเนนกจกรรมพฒนาในพนทคาบสมทรสทงพระ และรวมกนก าหนดยทธศาสตรในการพฒนาคาบสมทรสทงพระ

จดระบบอาสาสมคร การจดท าแผนทชมชน การจดท าแผนการจดการภยพบตทงกอน ระหวาง และหลงเกดภย และการเตรยมพรอมระดบครวเรอน ชมชน และต าบล

Preparedness การเตรยมความพรอม

Mitigation การลดผลกระทบ

Response การเผชญเหตการณฉกเฉน

Recovery การฟนฟ

กอนเกดภย

ระหวาง เกดภย

หลงเกดภย

เกดภยพบต

การเตอนภย การพยากรณอากาศ การซอมแผนอพยพ การปลกตนไม เตรยมสถานทปลอดภย เสนทางอพยพ และส ารองอาหารสตว

103

ในการรวมตวตวกนนท าใหเกดการประสานงาน การพบปะ แลกเปลยนความคดเหนกนในวงประชมระดบตางๆ การท ากจกรรมรวมกนท าใหแกนน าเกดการเรยนรรวมกน และน ามาซงของความสนทสนม อนสงผลใหการด าเนนงานของเครอขายมระบบการท างานทไมหยดนง ไมแขงตว มความยดหยน มการแกปญหาแบบองครวมโดยใชการพจารณารวมกน ท าใหเครอขายสามารถแกปญหาในพนทไดอยางรวดเรวและมพลง ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “เครอขำยสำมำรถชวยเหลอกนได เครอขำยเปนเรองสำคญ เรำไมเลอก เครอขำยไหนกได อยำงปกตเรำทำงำนเครอขำยเกษตร แตพอเอำเขำจรงเครอขำยตำงๆ มนกมำชวยกนหมด”22

นอกจากการรวมตวกนเปนเครอขายในพนทแลว การมเครอขายองคกรชมชนนอกพนท ภาคทเปนภาคประชาสงคม องคกรพฒนาเอกชน เขามาหนนเสรมการด าเนนงาน ทงในดานแรงงาน ชางอาสาทมาจากเครอขายองคกรชมชนภายในจงหวดสงขลา และตางจงหวด เชน สตล นครศรธรรมราช ระนอง สวนในดานการบรหารจดการ ความร การประสานงาน การประชาสมพนธมาจากภาคประชาสงคม องคกรพฒนาเอกชน เชน สอชมชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (มหาชน) ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย มลนธชมชนไท เปนตน การเขามาของเครอขาย ภาคเหลานเปนการเสรมพลง เปนตวกลางในการเชอมโยงจากระดบพนทไปสระดบจงหวด ระดบประเทศ เปนทปรกษาในดานตางๆ ท าใหเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระสามารถด าเนนงานไดอยางราบรน และเกดปญหานอยทสด

1.2) กระบวนการในการด าเนนงาน ไมไดมโครงสรางแขงตายตวแตมความยดหยน มการท างานทเชอมโยงกบพนท มการจดการขอมลอยางเปนระบบ มการตดสนใจทขอมลเปนฐาน ใชทประชมในการพจารณาตดสน และมกระบวนการด าเนนงานทส าคญ คอ การสรป ทบทวนการด าเนนงานในทกวน ท าใหการด าเนนงานไมหลดไปจากกรอบทตงไว นอกจากน คอ กระบวนการท างานทสรางการมสวนรวมในพนท ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “โครงสรำงคณะทำงำนเรำไมไดตำยตว แตเรำสรำงโครงสรำงใหสมพนธกบพ นท ทสำคญคอกระบวนกำรทำงำนทเรำใชกำรประชมวนตอวน กำรสรป กำรวำงแผน”23

1.3) การมจตสาธารณะและความม งมน แกนน าเครอขายองคกรชมชน มประสบการณในการท างานพฒนา มการปรบตวทตอบสนองตอเหตการณไดอยางรวดเรว ความร ทกษะเฉพาะตวของแกนน ามความหลากหลาย เชน การจดท าขอมล การประสานงาน ซงเมอแกนน าองคกรชมชนเหลานมาท างานรวมกน ชดความร ประสบการณการท างานไดถกน ามาใชอยางเตมท เตม

22 ตวแทนภาคประชาชน (สมภาษณ 25 ธนวาคม 2556) 23 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ 25 ธนวาคม 2556)

104

ความสามารถ นอกจากนยงมแกนน าในระดบพนทต าบลทมความเอาจรงเอาจงในการท างาน มความเปนคนจตอาสา ใหความชวยเหลอโดยไมเลอกพนท หรอเลอกคนรวยคนจน ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“แกนนำในพ นทมประสบกำรณในกำรทำงำน รวำจะตองทำอะไร เรองทกษะอำจไมได

ฝกกนมำกอน แตจะคดวำถำมนเกดอยำงน เรำจะชวยเขำอยำงไร ตองต งสตกอนวำจะทำอยำงไร หนง สอง สำม พอเรำต งสตได เรำรวมกนคยกนในเครอขำย เรำจะชวยกนอยำงไรบำงกระดมควำมคดกนออกมำ ตกผลกแลวเรำกชวย กำรคยรวมกน กำรแลกเปลยนเปนสงสำคญ ถำเรำคยคนเดยวเรำชวยไมไหวหรอก”24

1.5) การพฒนาศกยภาพใหกบแกนน าองคกรชมชน ประชาชนในต าบล และหนวยงานทเกยวของ ท าใหชาวบานมการปรบตว เปลยนแปลงทศนคต มความตระหนกในการเตรยมความพรอมตอการรบมอภยพบต และมการเรยนรจากภายนอก เปนการเกบเกยวประสบการณจากการออกไปชวยเหลอพนทประสบภยในพนทอนๆ

2) ปจจยทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน ไดแก 2.1) การเสนอขาวของสอมวลชน เกดขนในระยะๆ แรกของเหตการณ โดยมสอวทย

ออกขาวไปในท านองวา มการคอรปชนเกดขนภายในหนวยงานระดบอ าเภอ ซงท าใหมการสอบสวน และอ าเภอนนกไมกลาทจะท าการใดๆ สงผลใหการประสานงานของเครอขายกบอ าเภอเปนไปไดล าบาก

2.2) ปญหาเชงโครงสราง องคกรปกครองสวนทองถนบางพนทขาดแคลนบคลากรทมความร ความเขาใจเกยวกบการจดการภยพบตโดยตรง

2.3) ความมนใจในตนเองของผน า พบวา แกนน าบางคนยงมความไมไววางใจตอแกนน าดวยกนเอง และตอองคกรทเขามาชวย เนองจากเคยมแนวทางการท างาน วธคด มมมองทไมเหมอนกนมากอน ท าใหเกดความเคลอบแคลง เกรงวาจะเขามาโดยหวงผลประโยชนจากเครอขาย

ในการท างานภายใตความเครยดกอาจมการใชอารมณ ความรสกน าการท างาน เชน มความนอยใจ รสกไมพอใจเกดขนเนองจากกระบวนการท างานของเครอขายใชมตของทประชมในการด าเนนงาน ท าใหอาจไมสนองตอบตอความตองการของแกนน าบางคน อยางเชน ในกรณทรบปากผเดอดรอนวาจะใหความชวยเหลอแลวไมสามารถไปชวยไดทนท หรอการวางบทบาทของการแกนน าใน

24 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ 21 ธนวาคม 2556, 20 มกราคม 2559)

105

บางสถานการณ แกนน าคนนนอาจจะมบทบาทมากกวาคนน เปนอกเหตผลหนงทท าใหแกนน าบางคนเกดความรสกและอารมณ ถอยหางออกไปจากขบวนแตเมอคดไดกกลบมาท างานรวมกนใหมได ทงนทงนน ปจจยทเปนอปสรรคเหลานไมไดมผลใหการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนหยดชะงกหรอถดถอยไป เนองจากกระบวนการท างานทมการสรป ทบทวนกนอยทกวน เมอมปญหาอปสรรคกหาหนทางในการแกปญหารวมกนโดยไมปลอยใหคางคาจนเกดเปนความขดแยงกนรนแรงในภายหลง และยงมกระบวนการถอดบทเรยนรวมกนซงท าใหเหนจดเดน จดดอยทจะน ามาปรบปรงการด าเนนงาน นอกจากนสงทแกนน าเครอขายองคกรชมชนยดมนมาตลอดในระยะเวลาของการตงศนยชวยเหลอผประสบภย คอ การไดชวยเหลอพนองกนเอง ท าใหท างานดวยความสข

สรป การด า เน น งานของเครอข ายองค กรชมชนคาบสมทรสท งพระ เพ อจดการ

ภยพบต มพฒนาการตอเนองมานบจากป พ.ศ.2548 มาจนถงปจจบน กลาวคอ เมอ พ.ศ.2548 เครอขายฯ มการประสานงานกบองคกรภายนอกเพอชวยเหลอชมชนท

ไดรบผลกระทบในเหตการณน าทวม และเมอ พ.ศ.2553 เครอขายฯ ไดจดการจดตงศนยประสานงานฯ เพอใหการชวยเหลอผประสบภยขน การตอบสนองตอทง 2 เหตการณนเมอพจารณาตามกรอบของการจดการภยพบตจะพบวา เปนปฏบตการในระหวางเกดเหตการณ และหลงจากทเกดเหตขนแลว บทบาทหลกจะอยทองคกรชมชน และภาคประชาสงคมมากกวาภาครฐ เนองจากมการประสานการท างานรวมกนอยางใกลชด สวนภาครฐจะมขอจ ากดในเรองของกรอบการท างานทแตกตางกน โดยรฐตองท างานตามกรอบของกฎหมาย แตการท างานขององคกรชมชนและภาคประชาสงคมจะยดทความเดอดรอนของผประสบภยเปนหลก

นบจากป พ.ศ.2554 เปนตนมา เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ภาคประชาสงคม มบทสรปรวมกนวา “การจดการภยพบตไมสามารถด าเนนการไดเพยงล าพง แตจะตองอาศยความรวมมอจากทกภาคสวนทเกยวของ” เมอมการขยายผลจากระดบเครอขายมาปฏบตการในระดบต าบลจะเหนไดวา อปท. ทองท เรมเขามามบทบาทในการจดการภยพบตมากขน ในบางพนท อปท.เขามาเปนตวหลกในการจดการ เชน อบต.ร าแดง และในบางพนท อปท.จะท าหนาทเปนหนวยสนบสนน เชน การบรณาการแผนการจดการภยพบตไวในแผนพฒนาต าบล การจดสรรงบประมาณ เครองมอ อปกรณตางๆ สนบสนนบคลากร เปนตน

ทงน การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ มพฒนาการดงภาพประกอบ 24

106

ภาพประกอบ 24 พฒนาการดานการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ทมา: ผวจย, 2557.

รวมตวฟนฟลมน าทะเลสาบสงขลา ตงเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระรวมตวกนเพอ

ชวยเหลอผประสบภยน าทวม

เหตการณวาตภยในต าบลทาหน มการจดการกนเองภายในต าบล

เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระด าเนนงานเพอชวยเหลอผประสบภยจาก

เหตการณวาตภยและอทกภย

องคกรชมชนในแตละพนทลงไปด าเนนการเตรยมความพรอมในพนท

ต าบลตนเอง

2546 2548 2550 2553 2554-2558 ป พ.ศ.

บทท 5

สรปผลการวจย อภปรายผลการวจย และขอเสนอแนะ

การศกษาครงน มวตถประสงคเพอศกษารปแบบการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ผลการด าเนนงานเบองตน ปจจยทเออและเปนอปสรรคตอการด าเนนการ ซงสามารถน ามาสรป อภปรายผล และมขอเสนอแนะ ดงตอไปน 5.1 สรปผลการวจย

คาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ครอบคลมพนท 4 อ าเภอ คอ อ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ อ าเภอสทงพระ และอ าเภอสงหนคร โดยลกษณะพนทสวนใหญเปนทราบ มความสงจากระดบน าทะเลปานกลางเฉลยประมาณ 1-6 เมตร อกทงขนาบดวยทะเลสาบสงขลาและทะเลอาวไทย และตงอยในเขตอากาศแบบมรสมเขตรอน มความชนสง จงมกจะประสบกบปญหาภยพบตทางธรรมชาต โดยภยพบตทเปนปญหาส าคญในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา มดวยกน 4 ประเภท คอ อทกภย ภยแลง วาตภย และการกดเซาะชายฝง

5.1.1 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ เหตการณภยพบตทสงผลกระทบตอการด าเนนชวตและทรพยสนของราษฎรในพนท

คาบสมทรสทงพระครงส าคญ คอ เหตการณน าทวมขงเนองจากภาวะฝนตกหนก ในปลายป พ.ศ.2548-ตน พ.ศ.2549 และเหตการณพายดเปรสชนและน าทวมฉบพลน เมอวนท 1 พ.ย.2553

1) เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 และการตอบสนองตอเหตการณ เดอนพฤศจกายน พ.ศ.2548 ถงเดอนมกราคม พ.ศ.2549 เกดฝนตกหนกในพนท

คาบสมทรสทงพระและพนทรอบทะเลสาบสงขลา มพนทน าทวมเปนบรเวณกวาง ระดบน าททวมสงมากท าใหการสญจรไปมาไมสะดวก และดานการชวยเหลอเปนไปอยางไมทวถง

จากเหตการณน าทวมครงน แกนน าไดมการประสานงานภายในเครอขายเพอหาทางชวยเหลอเบองตนแกชาวบานในพนท ชวยกนส ารวจ เกบขอมลความเดอดร อน และน าขอมลทไดประสานสงตอไปยงเครอขายภายนอก

หลงจากเหตการณน าทวม กลมแกนน าเครอขายองคกรชมชนไดพฒนากจกรรม โครงการทตอบสนองตอภยพบต เชน โครงการสรางโรงน าดมในพนทต าบลทาบอน อ าเภอระโนด เพอแกปญหาการขาดแคลนน าสะอาดในการอปโภค โครงการฟนฟนารางของต าบลเครง กองทนขาวสารของต าบลเกาะขนธ อ าเภอชะอวด เปนตน

108

2) เหตการณวาตภยและอทกภยในป พ.ศ.2553 และการตอบสนองตอเหตการณ เมอวนท 1 พฤศจกายน พ.ศ.2553 เกดพายดเปรสชนบรเวณอาวไทยตอนลาง โดย

ขนฝงในพนทคาบสมทรสทงพระและอ าเภอเมองในบางสวน ความรนแรงของทงกระแสลมและสายน า สงผลใหเกดความเสยหายตอทรพยสนและบานเรอนของราษฎรในพนท

2.1) กระบวนการตอบสนองตอเหตการณ เหตการณทเกดขนในปน ชาวบานไมไดมการเตรยมการรบมอเชนเดยวกบทเกด

เหตการณน าทวมในป พ.ศ.2548 แกนน าเครอขายองคกรชมชนและภาคประชาสงคมในฐานะทท างานพฒนาอยในพนทจงไดรวมกนด าเนนงานเพอตอบสนองตอสถานการณทเกดขน ดงน

ตงคณะท างานส ารวจขอมลเบองตน เมอไดขอสรปแลวจงมการตงคณะท างาน ลงส ารวจขอมลความเสยหาย ประสานแกนน าในพนท จากนนจงน าขอมลทไดมาวเคราะห ประเมนสถานการณ

การตงศนยประสานงาน แกนน าไดขออนญาตเจาอาวาสวดพกลในการใชพนทวดตง “ศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย” โดยใหศนยนมบทบาทในการประสานงาน รบแจงเหต จดกลไกชวยเหลอ

แบงหนาท ความรบผดชอบของคณะท างานออกเปนชดๆ ดงน ทมประสานงานกลางและกองเลขา ท าหนาทในการบรหารจดการศนยฯ ให

ด าเนนงานได ดแลการเงน บญช โรงครว ของบรจาค ประสานงานกบผประสานงานระดบพนท ทมสนบสนนและประสานงานภายนอก ท าหนาทสนบสนนการด าเนนงานของ

ศนยฯ โดยการดภาพรวม ประชาสมพนธ ประเมนสถานการณ ประสานงานกบเครอขาย ภาคภายนอกจงหวด และ

ทมผประสานงานระดบพนท เปนทมทลงพนท ประสานคนในพนท ส ารวจขอมลผเดอดรอน

ประสานงานเครอขายและภาค เพอระดมความชวยเหลอ ทงในรปแบบของแรงงานอาสาทจะเขามาชวยซอม-สรางบาน รบบรจาคเงน สงของ อาหาร และการกระจายขอมลขาวสาร

การลงพนทปฏบตการซอมสราง ในแตละวนคณะท างานจดแบงก าลงชาง แรงงานอาสาสมครออกปฏบตการซอมสรางบานเรอนและสงกอสรางอนๆ โดยพจารณาจากขอมลทไดมาจากแกนน าในระดบพนท เมอชางและแรงงานอาสาสมครลงไปปฏบตภารกจกจะสงขอมลยอนกลบมาทกองเลขาเพอท าเปนฐานขอมล และใชในการก าหนดแผนการท างานประจ าวนดวย

109

การประชาสมพนธ และการจดประชมในชมชน การประชาสมพนธเพอสอสารใหผประสบภยทราบวามการตงศนยเพอใหความชวยเหลออยทวดพกล และสรางความเขาใจเกยวกบการใหความชวยเหลอของศนย

การประเมน สรปงานรายวน แตละวนเมอเสรจสนภารกจในการซอม-สรางแลว ในชวงค าของแตละวนทกฝายทมารวมท างานจะรวมกนสรปขอมลของผไดรบการชวยเหลอใหไดยอดทเปนปจจบน ประเมนผลการท างาน สถานการณในพนท ปญหาอปสรรคในการด าเนนงานเพอน าแกปญหา และวางแผนการท างานในวนตอๆ ไป

2.2) ผลการด าเนนงาน จากวนท 6 พฤศจกายน พ.ศ.2553 ทเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

ไดจดตงศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย จนถงวนทศนยประสานงานฯ ไดปดตวลงเมอวนท 15 มกราคม พ.ศ.2554 ผลทเกดขนจากการด าเนนงานของศนยประสานงานฯ ดงน

ในดานการใหความชวยเหลอผประสบภย เครอขายองคกรชมชนสามารถกระจายความชวยเหลอไดถงตวผประสบภย โดยการจดระบบการชวยเหลอทมการใชขอมลความเดอดรอนของผประสบภยเปนหลก มความรวดเรวในการแกปญหา ท าใหภาคสวนตางๆ ใหการยอมรบในการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน

ในดานการปรบตว การเรยนร หนวยงานระดบพนท ชมชนเกดการเรยนร มการปรบตว มความตนตว นอกจากนในเครอขายองคกรชมชนเองยงเกดการเรยนรระบบการจดการภยพบตขามจงหวด เชอมโยงเครอขายทงในจงหวดและตางจงหวดมากยงขน

3) กระบวนการด าเนนงานในป พ.ศ.2554-ปจจบน (2559) ภายหลงจากเหตการณวาตภยและอทกภยใน ป พ.ศ.2553 เครอขายองคกรชมชน

คาบสมทรสทงพระ และองคกรสนบสนน อาท สถาบนพฒนาองคกรชมชน ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย มลนธชมชนไท เปนตน ไดมการกระบวนการด าเนนงานในเรองการจดการภยพบตมาตอเนอง ดงน

(1) การเตมความร โดยมการจดประชม สมมนา อบรมใหความรเกยวกบภยพบต เปนตน

(2) การแลกเปลยน เรยนรกบเครอขายภยพบตในพนทจงหวดอนๆ เชน การศกษาดงาน การไปชวยเหลอเพอนตางจงหวดทประสบเหตภยพบต เปนตน

(3) การถอดบทเรยน เพอเปนการทบทวนระบบการจดการตนเองในเรองของภยพบตทเกดขนในพนทในหลายๆ วาระ

110

(4) การน าบทเรยนทเกดขนไปจากเหตการณภยพบต ไปเตรยมความพรอมรบมอในระดบครอบครวของตนเอง และน าบทเรยนนนมาปฏบตการในพนท

(5) การพฒนาความเชอมโยงในระดบเครอขาย โดยการจดประชมวสามญระดบจงหวดของเครอขายองคกรชมชนต าบล เพอน าเสนอการพฒนานโยบายสาธารณะการจดการภยพบต การจดประชมสมชชาปฏรปจงหวดสงขลาประเดนภยพบต

5.1.2 การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนระดบต าบล บทเรยนจากเหตการณวาตภย อทกภยทเกดขน ท าใหหลายต าบลในพนทคาบสมทร

สทงพระ จงหวดสงขลา ไดมการทบทวนและน ามาวางแผนการรบมอภยพบตในพนท พนทต าบลทผศกษาเลอกมาน าเสนอ ประกอบไปดวย ต าบลบานขาว อ าเภอระโนด ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ ต าบลบอแดง ต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ และต าบลร าแดง อ าเภอสงหนคร เนองจากทง 5 ต าบลมกระบวนการด าเนนงานอยางตอเนอง เปนรปธรรม

แมวาทง 5 ต าบลจะมความจดเนนในการจดการภยพบตทแตกตางกนไปตามบรบทและการออกแบบของชมชน หากแตเมอดในรายละเอยดจะพบวา

(1) แนวคดส าคญของระบบการจดการภยพบต คอ การพงพาตนเองโดยไมรอความชวยเหลอจากภายนอก มการลงรายละเอยดทเปนไปในทศทางเดยวกน คอ

กอนเกดภย ไดแก การเตรยมความพรอมรบมอ เชน มการเตรยมในดานการจดท าขอมลชมชน การจดตงกลไกในพนทเพอการสอสาร ประสานงาน การจดระบบอาสาสมคร การจดท าแผนทชมชน การจดท าแผนการจดการภยพบตทงกอน ระหวาง และหลงเกดภย และการเตรยมพรอมระดบครวเรอน ชมชน และต าบล

การลดผลกระทบ เชน การเตอนภย การพยากรณอากาศ การซอมแผนอพยพ การปลกตนไม เตรยมสถานทปลอดภย เสนทางอพยพ และส ารองอาหารสตว เปนตน

ระหวางเกดภย เชน การตงกลไกการประสานงาน ศนยอ านวยการ การใหความชวยเหลอ การน าขอมลมาใชประกอบการแจงความเสยหาย เปนตนม

หลงเกดภย เชน ส ารวจความเสยหายของระบบสาธารณปโภคตางๆ แหลงน า จดการขยะ ตนไม สงกดขวางหลงภยพบต แจงความเสยหาย ซอมแซมระบบสาธารณปโภคใหอยในสภาพปกต และการฟนฟทรพยากร

(2) กอนการด าเนนงานจะมการสรางความร ความเขาใจเกยวกบเรองภยพบตแกชาวบาน เพอใหเกดความตระหนกรวมกนในการเตรยมความพรอมของชมชน

(3) เนนการท างานรวมกนของทกภาคสวน ทงภาคประชาชน ทองท ทองถน และหนวยงานทเกยวของ

(4) มการใชขอมลชมชนในการออกแบบ วางแผนใหสอดคลองกบบรบทของชมชน โดยขอมลทไดมาเกดจากการรวมกนออกแบบ ส ารวจ รวบรวม และน ามาวเคราะห

111

(5) มการเรยนรรวมกบเครอขาย ซงเปนหวใจส าคญทจะน าความรทไดมาปรบใชใหเหมาะสมกบพนทของตนเอง 5.2 อภปรายผลการวจย

ในการอภปรายผลการวจยน ผวจยแบงออกเปน 2 สวน คอ 1) แนวคด ระบบการจดการภยพบตของภาครฐ และ 2) แนวคด ระบบการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ดงรายละเอยดตอไปน

5.2.1 แนวคด ระบบการจดการภยพบตของภาครฐ จากการทบทวนเอกสาร ผศกษาพบวา พฒนาการทส าคญทท าใหประเทศไทยม

ความชดเจนในการจดระบบการบรหารจดการภยพบต ม 2 ชวงใหญๆ คอ ชวงแรก การประกาศใชพระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ.2522 เพอให

เกดการประสานงาน รวมมอกนโดยใกลชดและเปนประโยชนในการปฏบตงานไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ นอกจากนยงไดก าหนดผรบผดชอบเกยวกบงานดานการปองกนภยฝายพลเรอนระดบตางๆ ทงระดบชาต จงหวด อ าเภอ เทศบาล เมองพทยา กรงเทพมหานคร พฒนาการทส าคญในชวงน คอ การจดการภยพบตทางธรรมชาตในมตของการเตรยมความพรอมรบภยพบต มการบรณาการหนวยงานทมภารกจเกยวของโดยตรง การสงเคราะห และใหความชวยเหลอผประสบภยภายหลงจากภยพบตทางธรรมชาตยตลง

ชวงทสอง การประกาศใชพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 เปนกฎหมายหลก ไดมการก าหนดกรอบการบรหารจดการสาธารณภยไวอยางชดเจน ทงทเปนแนวนโยบาย การปฏบตการ และกรอบการประสานการปฏบต โดยมการจดตงกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย เปนหนวยงานกลางในการจดการภยพบตของประเทศ (ปญญาศกด โสภณวส และศรสมภพ จตรภรมยศร, 2554)

ปจจบนทวโลกยอมรบวาสาธารณภยเปนเรองทจดการไดโดยไมจ าเปนตองรอใหภยเกดขนกอนจากแนวคดในอดตทเคยมงเนน “การจดการสาธารณภย (Disaster Management : DM)” เมอภยเกดขนแลวกลาวคอ การจดการในภาวะฉกเฉน การใหความชวยเหลอบรรเทาทกขผประสบภย หรอการฟนฟสภาพหลงจากภยผานพน มาเปนการใหความส าคญมากขนกบการด าเนนการอยางยงยนโดยใหความส าคญกบ“การจดการความเสยงจากสาธารณภย (Disaster Risk Management : DRM)” ประกอบดวยการลดความเสยงจากสาธารณภย (Disaster Risk Reduction : DRR) ไดแก การปองกน (Prevention) การลดผลกระทบ (Mitigation) และการเตรยมความพรอม (Preparedness) ควบคกบการจดการในภาวะฉกเฉน (Emergency Management) ไดแก การเผชญเหต (Response) และการบรรเทาทกข (Relief) รวมถงการฟนฟ (Recovery) ไดแก การฟน

112

สภาพและการซอมสราง (Rehabilitation and Reconstruction) การสรางใหดกวาและปลอดภยกวาเดม (Build Back Better and Safer) (ปภ., 2558)

การท างานรวมกบทองถนและชมชน เปนหนงในกลยทธการด าเนนงานของกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย เพอใหเกดการพฒนาทยงยน คอ การเสรมสรางความเขมแขงของทองถน และชมชนใหรเทาทนกบปจจยเสยงทมผลกระทบตอความปลอดภย รจกวเคราะหแยกแยะหาทางรอดและแกไขปญหาไดเมอเกดภยพบตขน ซงทผานมากรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย สามารถเขาถงและประสานความรวมมอกบทองถนและชมชนไดบางสวนและบางงาน แตหากมองในภาพรวม กระบวนการสรางภาคเครอขาย และการท างานทยดหลกการมสวนรวมยงอยในระดบนโยบาย ชองวางในการปฏบตยงปรากฏใหเหนจากแผนงาน โครงการทก าหนดรายละเอยดและรปแบบตายตว (One size fits all) มากกวาจะยดความยดหยนความเขาใจในความตองการและบรบทของพนท (ปภ., 2554)

ในกรณจงหวดสงขลา ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวดไดวางแนวทางการจดการสาธารณภยทงระบบ ครอบคลมทกประเภทภย ทงกระบวนการกอนเกดภย (การปองกนและลดผลกระทบ การเตรยมความพรอม) ระหวางเกดภย (การเผชญเหต) และหลงเกดภย (การฟนฟ) ดงน

การปองกนและลดผลกระทบ เนนการใหความร แนะน า ฝกอบรม การด าเนนการโครงการจดการภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐาน

การเตรยมความพรอม เนนทการท าแผนเผชญเหต ทงแผนระดบทองถน ระดบอ าเภอ และระดบจงหวด การฝกอบรม อปพร. เครอขายมสเตอรเตอนภย

การเผชญเหต จะมชดเผชญเหตในการด าเนนการใหความชวยเหลอผประสบภยทศนยปองกนและบรรเทาสาธารณภย

การฟนฟ เปนการใหความชวยเหลอ โดยใหองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) รวมกบผประสบภยส ารวจความเสยหาย หากสามารถฟนฟเองไดระบบการชวยเหลอฟนฟจะม อปท.เปนผด าเนนการจดการ แตหากเกนขดความสามารถของ อปท. จะมการสงเรองตอมายงอ าเภอ และอ าเภอสงเรองตอไปยงจงหวด ซงเมอเรองถงจงหวด ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจะสามารถเขามาด าเนนการตอได25

แมจะมกระบวนการท างานทครบตามขนตอนการจดการภยพบต แตจดส าคญทผวจยพบกคอ การท าแผนเผชญเหต (ในกระบวนการเตรยมความพรอม) ปภ.จงหวดจะใหเปนบทบาทของ อปท. โดยมการระบไววา แผนของทองถน อนดบแรก คอ การจดการเครองมอ สอง แผนในการแจงเตอน และสาม แผนการประสานงานกบองคกรตางๆ ทจะเขามาใหความชวยเหลอ

25

ตวแทนหนวยงานภาครฐ (สมภาษณ, 16 ธนวาคม 2557)

113

ผวจยมความเหนวา การจดท าแผนเปนกระบวนการทตองอาศยการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ในพนท เพอทจะใหแผนทมความครอบคลมครบคนทกกลมในชมชน สอดคลองกบวฒนธรรม บรบทของชมชน และสามารถตอบสนองตอความตองการของคนในชมชนได ซงในการจดท าแผนของทองถน ปภ.จงหวดเองกรขอจ ากดวา ผเขยนแผนกบผใชแผนไมไดท างานรวมกน “เวลาทเขยนคอคนๆ เดยว แตเวลาทใชๆ หลายคน คนทมาใชรวมเขาไมรวามแผน และไมรวาเขาอยตรงไหนของแผน”26

อกทงขนตอนของกระบวนการใหความชวยเหลอ ฟนฟ ตองมการแจงเปนล าดบขน จากทองถนไปสอ าเภอ จากอ าเภอไปสจงหวด ท าใหไมทนการณตอความเดอดรอนของผประสบภยทมไปลวงหนาแลว ดงปญหาทผศกษาไดทบทวนจากเอกสารทเกยวของ กลาวคอ

อ านาจการตดสนใจ และการเบกจายงบประมาณในการบรหารจดการภยพบต ในระดบจงหวด ผวาราชการจงหวด ไดรบการมอบหมาย หรอมหนาทตาม พรบ. ปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 ใหเปนผมอ านาจสงการและการเบกจายงบประมาณ ในขณะทหนวยงานทมภารกจ/หนาทโดยตรง คอ ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยในระดบจงหวด มงบประมาณไมมาก และเมอเกดภยพบตขน จะตองรอการเบกจายงบประมาณจากผวาราชการจงหวด ท าใหขาดความคลองตวในการท างาน เนองจากมขนตอนคอนขางมาก (สศช., 2554)

กระบวนการมสวนรวมของภาคประชาชน ความเดอดรอนทไมสามารถรอใหภาครฐ

มาชวยเหลอไดในทนท เปนปญหาสวนหนงของการจ ดการภยพบตทท าใหชมชนในหลายๆ พนทตองคด และจดการตนเองในดานการเตรยมความพรอมเพอรบมอตอสถานการณภยพบตทจะเกดขนในอนาคต ดงเชนการศกษาเรอง ประชาสงคม เครอขาย และการมสวนรวมของชมชนในการก าหนดแผนยทธศาสตรเพอการพฒนาพนทชมชนบานน าเคม จงหวดพงงา ของณฐวฒ อศวโกวทวงศ และปรณ ขวญสวรรณ (2550) พบวา การวางแผนฟนฟและพฒนาพนทชมชนบานน าเคมอยางมยทธศาสตรรอบดานจากหลายหนวยงานภาครฐทเกยวของ ไดแก ดานกายภาพ ดานเศรษฐกจ ดานสงคม ดานการทองเทยว ดานการเฝาระวงภยพบต และดานสงแวดลอม แตทผานมานนขาดการมสวนรวมจากภาคประชาสงคม ชมชน หรอแมกระทงหนวยงานรฐทองถนอยางเพยงพอ การเกดขนของโครงการทมากบกระบวนการ Top-down planning approach โดยเปนโครงการทก าเนดมาพรอมๆ กบนโยบาย ไดกลายเปนประเดนปญหารวมกนของคนในชมชน หากแตเมอชมชนมประเดนปญหาสาธารณะรวมกน ท าใหเปาหมายและทศทางในการรวมกลมกนมความชดเจน และทส าคญคอ ชมชนไดตระหนกถงความส าคญของการมสวนรวมในโครงการทมผลกระทบตอชวตความเปนอยของตนโดยตรง

26 ตวแทนหนวยงานภาครฐ (สมภาษณ, 16 ธนวาคม 2557)

114

อกทงยงเกดเครอขายความรวมมอขนจ านวนหนงระหวางกลมประชาชน องคกรปกครองสวนทองถน และเครอขายองคกรพฒนาเอกชน สงเหลานยอมสงผลใหภาคประชาสงคมเขมแขงและเปนกลมกอนมากขน ซงเปนการเพมอ านาจตอรองทางการเมองในประเดนสาธารณะทอาจจะเกดขนอกในชมชนบานน าเคม บทเรยนนไดสรางทกษะและประสบการณแกชมชนในการรบมอนโยบายสาธารณะใดๆ กตามทอาจสงผลกระทบในเชงลบตอชมชนโดยตรง โดยเฉพาะดานเศรษฐกจและวฒนธรรม ตลอดถงการลดอ านาจของชมชนลง อกทงประสบการณน ยงไดยกระดบองคกรชมชนใหมความส าคญในฐานะสถาบนทางสงคมสถาบนหนง จากทเดมเปนเพยงหนวยทางสงคมทถกกระท า

5.2.2 แนวคด และระบบการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 เปนชวงทองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ

เรมเชอมโยงกนเปนเครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา สงทเกดขนภายหลงจากเหตการณนคอ การชวยเหลอกนเองของเครอขาย โดยมการสอสารภายในเครอขาย เกบขอมลและสงตอขอมลพนททตองการความชวยเหลอไปยงเครอขายภายนอกพนท

ในระยะเวลาตอมาจงเกดกจกรรมโครงการตางๆ เชน โรงน าดม เพอแกปญหาการขาดแคลนน าสะอาดในการบรโภคชวงทน าทวม การตงกองทนขาวสารเพอเมอเวลาเกดภยจะไดน ามาชวยเหลอกนเอง เปนตน

แตในระยะน เครอขายยงไมมแนวคดของการเตรยมความพรอมของชมชนในการรบมอภยพบต

ป พ.ศ.2553 ไดเกดเหตการณวาตภยและอทกภยขนในพนทคาบสมทรสทงพระ สรางความเสยหายแกทรพยสน บานเรอนของประชาชนในพนท เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระจงไดรวมกนปรกษาหารอเพอหาแนวทางการชวยเหลอผประสบภย และจดตง “ศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย” ขน โดยมบทบาทในการประสานงาน รบแจงเหต ใหความชวยเหลอ

ทงน กระบวนการท างานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ในทง 2 เหตการณลวนเปนการด าเนนงานหลงจากเหตการณเกดขนไปแลว ดานหนงเกดจากการไมคาดคดวาจะเกดเหตการณภยพบตในระดบทรนแรงจนกระทงชมชนไดรบความเสยหาย อกดานหนงสอดคลองกบความคดเหนของตวแทนภาคประชาสงคมทเหนวา “ในสมยนนการเตรยมความพรอมยงไมแพรหลาย เปนประสบการณใหมของชมชน และกไมเชอวาเราสามารถเตรยมตวกอนได”27

หลงจากยตบทบาทของศนยฯ เครอขายองคกรชมชนไดมการถอดบทเรยนทไดจากภยพบต และกระบวนการด าเนนงาน ท าใหเกดขอคนพบวา

27 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 25 กนยายน 2556)

115

1) เกอบทกชมชนมการเตรยมความพรอมนอยมาก ในดานการจดการครวเรอน ทงในเรองของการเตรยมอาหาร น าดม อปกรณ เครองมอเครองใชทจ าเปน เอกสารส าคญ อาหารสตวเลยง

2) ขาดระบบการจดการในระดบต าบล ในดานความปลอดภย เชน การก าหนดจดอพยพ การเตรยมอาสาสมครในการชวยเหลอผประสบภย การซอมแผนอพยพ การเฝาระวง การเตอนภย เปนตน

ในดานขอมล เชน ไมมการจดระบบขอมล ฐานขอมลขาดความนาเชอถอ ฐานขอมลทมอยไมสามารถน ามาใชประโยชนในการวางแผนจดการภยพบตได

3) ในเชงทศนคตและความร ชาวบานสวนใหญยงคดวาการจดการภยพบตตองเปนหนาทของภาครฐในการทจะตองใหความชวยเหลอ แกไขปญหา อกทงยงขาดความรในการดแลตวเองในยามเกดภย ความรเกยวกบภยพบต เปนตน

ในสวนของแกนน าเครอขายจงมการคดตอวา หากเกดเหตการณเชนนขนอกในอนาคต จะท าอยางไร จงเปนทมาของแนวคดการเตรยมความพรอมของชมชนในการรบมอภยพบต เนนหลกการพงพากนเองของชมชนโดยไมรอรบความชวยเหลอจากภายนอกเพยงอยางเดยว

ทงน ระบบการเตรยมความพรอมของชมชนถอวาเปนประสบการณใหม ทชาวบานไมรและไมเชอวาตนเองสามารถเตรยมตวกอนได สามารถรลวงหนาได กระบวนการแรกทจ าเปนตองท าคอ การเปลยนความคดวา ภยพบตจดการไมไดเปนจดการได ท าใหชมชนเชอวาการรบมอกบภยพบตไมตองรอใคร แตเปนเรองทตองพงกนเอง28

“การสรางกระบวนการท างานทเปลยนแปลงวธคดเปนเรองส าคญ ตองท างาน

ยกระดบความคดของชาวบานใหคดเอง ท าเอง แกปญหาเอง ตองพงพาตวเองกอน ใหเปนชมชนทเขมแขงคอพงตนเองได และกเขมแขงพอทจะชวยเหลอเพอน ตองคดเชอมโยงระหวางทองถนพงพากนเองใหไดในฐานทรพยากร”29

การจะเปลยนทศนคตของชมชนได ผวจยพบวา กระบวนการทส าคญ ไดแก 1) การถอดบทเรยนจากภยพบต เพอใหชมชนไดทบทวนสงทเกดขน เปนการ

เรยนรจากประสบการณในอดตเพอน ามาหาแนวทางในการแกไขขอผดพลาดหรอจดบกพรอง และพฒนาใหดขนในปจจบน

28 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 25 กนยายน 2556) 29 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 24 ธนวาคม 2556)

116

2) การสรางกระบวนการคดวเคราะหใหกบชมชน โดยใช วธการตงค าถามใหรวมกนคด รวมกนวเคราะห แตการตงค าถามตองตงไปทละโจทยและมการลงในรายละเอยด ใหชาวบานสามารถคดไดอยางเปนขนเปนตอน อนจะน าไปสการวางแผนการด าเนนงาน การแกปญหาในอนาคต

“การถอดบทเรยนจะท าใหชาวบานเหนวาในขณะทภยมาเขาเจออะไรบาง การตง

ค าถามใหชาวบานคด สงทชาวบานเตรยมไดอยางเดยวคออาหาร นอกนนไมรเรองเลยวามนเตรยมได แตเมอมการถอดบทเรยนเหนปญหาทกดานเลย เหนทกมต มตชวต มตผปวย มตอาชพ มตสขภาพ พอเราถอดบทเรยนเราตงค าถามทกเรอง มนคลดวยตวเขาเองหมดเลย มนอยในวสยทเขาเรยนรได เพยงแตวาเขาลมไปวาเขาเตรยมสงเหลานไดลวงหนา”30

ขอคด ขอควรค านงทผวจยไดคนพบจากการสมภาษณผใหขอมลหลก ในเรองของ

การจดระบบการจดการภยพบตซงนาจะเปนแนวคด แนวปฏบตในการด าเนนงาน ดงน 1) การจดการภยพบต ชมชนตองรจกตนเอง ตองวเคราะหตนเอง วเคราะหใหถง

ตนทนทมอยเดม ตนทนใหม และตนทนทจะตองเพมขน อาจจะตองตอสกบตนเอง กบระบบ และความเคยชนแบบเดมๆ โดยการคนหาทกษะ ความรใหมๆ มาเพมเสมอ ทส าคญตองม การเรยนรรวมกน มการวางบทบาทในการท างานรวมกนอยางชดเจน

2) การจดการภยพบตตองใชความรวมมอ ทงในระดบครวเรอน และระดบพนท ดงน

ความรวมมอในระดบครวเรอน ทกคนในครวเรอนตองชวยกนและรจกรบผดชอบตนเอง เนองจากคนแตละคน แตละวย แตละเพศจะมการเตรยมตวทไมเหมอนกน ทกษะของแตละคนจะตองเอามาใชรวมกนในการเตรยมความพรอม

“ภยเปนตวสอนการพงพา การอยรวมกนในสงคมอยางด การพงพากนในครอบครว

การแบงบทบาทของคนแตละวยแตละเพศ สดสวนของผหญงผชายตองพอด มเดก มคนทกวย gender เปนเรองส าคญมาก ผหญงคดแตเรองกน ผชายคดแตเรองเทคโนโลย เรองการเตอนภยผชายอาจจะกอนน ามาดมาก แตตอนน ามาเปนผหญง ทกขนตอนจะตองมผหญง ผชาย และคนทกวย”31

30 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 25 กนยายน 2556) 31 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 25 กนยายน 2556)

117

ความรวมมอในระดบพนท โดยตองมการเชอมโยงเอาทกภาคสวนเขามาท างานรวมกน ทงต าบล องคกรชมชน ออกแบบภายใตตนทนแตละสวน วางแผนในเรองการพฒนาศกยภาพแกนน า อาสาสมคร ตองมการปองกนตวเองใหรเทาทน ใหรขอมล เรองของระบบ การปรบตว การปรบพฤตกรรม

“ถาทกคนหนหนาเขาหากนมาคยกน ทกอยาง ปญหาแกไดหมด บรณาการงาน

รวมกน มนตองเหนแผนของเขา แผนของเรา เอาแผนมาดกน สมมตของชาวบานเปนแบบน แผนของทองถนเปนอยางไร ท าอยางไรใหแผนชาวบานไปอยในแผนทองถน พอไปอยในแผนทองถน ทองถนมงบประมาณทสามารถท าได ไอเราชาวบานไมมงบประมาณแตเราเสนอได ถาเราคยกนบอยๆ ความเปนเนอเดยวกนจะมมากขน”32

“การเชอมโยงระหวางกนจะท าใหเกดการท างานในแนวเดยวกน การแกปญหา การ

ยอมรบซงกนและกน Share and Learning ไมโจมตซงกนและกน เพราะวาแตละหนวยงานกมขอจ ากดของตวเอง เราไมเอามาเปนปญหา เอาสวนทดๆ ของแตละสวนมาเชอมโยงกนแลวท าใหเกดการแกปญหา ทกคนตองกลาบอกขอจ ากดของตวเอง การจดการภยเปนการท างานของทม ตองท างานเปนทม”33

“ของ สกว.จะยดเรองความรวมมอ เราไมไดท าเฉพาะกบกลมชาวบาน เราวเคราะหวาเรองอยางนตองท ารวมกน โดยเฉพาะคนทงทองถน จะใหความส าคญทองถน ภาคประชาสงคม เราจะเปนตวเชอมใหในชวงแรก ถอดบทเรยนทกกลมแลวกชวนวเคราะหวา ถาเปนอยางนจะตองท าอยางไร ตงโจทย พอเขาคดแตกกวางแผน แผนนใครท า ใครสนบสนน สนบสนนอยางไร กระบวนการของเราชวนใหเขามเวทระดบพนท ใหคดใหออกแบบ ชวยกนถก แลกเปลยน มฐานะเปนตวกระตนมากกวาทจะท าเอง เราจะไมรบท าเอง”34

ดงการศกษาเรอง แนวทางการพฒนาการจดการความเสยงจากภยพบตโดยชมชน

เปนฐานจากภาคประชาสงคม: กรณศกษาชมชนบานน าเคม ต าบลบางมวง อ าเภอตะกวปา จงหวดพงงา ของ ศรนนต สวรรณโมล (2552) ทมขอคนพบวา ชมชนบานน าเคม เปนชมชนผประสบภย สนาม ไดรบการวางรากฐาน และพฒนาการรวมกลมจนเกดคณะท างานท พฒนาตนเองจากศนยชวยเหลอผประสบภยบางมวงมาเปนศนยประสานงานชมชนบานน าเคม โดยมการฟนฟและพฒนา

32 ตวแทนภาคประชาชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556) 33 ตวแทนภาครฐ (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2557) 34 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556)

118

หลายๆ ดานควบคกนไป เรมตงแตการจดระบบศนยพกชวคราวโดยชาวบานบรหารจดการตนเอง จดการของบรจาค และรกษาความปลอดภยในบรเวณเตนททพกอาศย ไปจนถงการฟนฟอาชพดวยการตงกองทน กลมออมทรพย ธนาคารชมชน ซงเปนฐานของการตอยอดการพฒนาดานตางๆ โดยเฉพาะดานการเตรยมพรอมรบมอภยพบตของชมชน ทงนการจดการตนเองดานภยพบตจะส าเรจไดตองใชกระบวนการมสวนรวมและความรวมมอจากภาคประชาสงคม คอ ทงชมชน ภาครฐ และองคกรพฒนาเอกชน อกทงการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานจะตองมาจากการมสวนร วมทงจากภายในและภายนอกชมชนทจะแกปญหาหลายๆ ดานทเกยวเนองไปพรอมๆ กน

3) การสรปบทเรยนซ า ท าอยางเปนประจ า เพอน าไปพฒนา ยกระดบการท างาน เนองจากสถานการณภยพบตมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

“เรองภยพบตตองสรปบทเรยนทกป ท าครงเดยวไมไดเสรจ ท าวนเดยวไมไดจบ ภย

มนกมลกเลน พนทกเปลยน คนมนกเปลยน จากทไมเคยถกถมมนถม ภยแคเอวกบภยแคคอตางกนนะ ความเดอดรอนการเตรยมกตางกน เรองนมนตองคดตลอดไมมจบ ภยพบตมนมชวต มนมอารมณของมนเองภายในตว35

4) การจดการภยพบตตองสอดคลองกบสภาพภมสงคม บรบทของชมชน ภม

ปญญาชมชน เนองจากแตละพนทมความแตกตางกนในรายละเอยด ทงสภาพพนททแตกตาง ความเปนอยแตกตาง สภาพเศรษฐกจมความแตกตาง ดงนนการจดการภยพบตจงไมสามารถจดการในรปแบบเดยวกนทงหมดได

“การจดการภยขนอยกบวถและวฒนธรรม ไมใชวาคาบสมทรเปนแบบหนง ลมน าคลองอตะเภากตองเปนแบบหนง ไมเหมอนกน จะใชโครงสรางแขงไมแขงกขนอยกบบรบทของพนท ไมไดบอกวาอะไรทงหมด อาจจะมหลกคดตนน า กลางน า ปลายน า เมองกบชนบท เปนกรอบใหญ ขนตอนการเตรยมรบมอกอนภยมา ตอนภยมา หลงภยมา”36

“จรงๆ ทกคนมภมปญญาอยแลว แตไดเขาใจภมปญญาทตวเองมอยไหม รจกตวเอง

ไหม เรารเขาแตเราไมรเรา ตองรเราดวย มองภยพบตตางจากคนอน ไมไดมองเรองดนฟาอากาศอยางเดยว มองใหถงสาเหต คอ ถารจกธรรมชาต เขาใจภมปญญากจะสามารถทจะผอนหนกใหเปน

35 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 25 กนยายน 2556, 22 มกราคม 2559) 36 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 25 กนยายน 2556)

119

เบาได หรอเบาเปนไมม อยาไปคดหวงพงเทคโนโลย อยาหวงพงอยางอน ตองพงเรา เตรยมตวเรานส าคญ เตรยมการไปตามศกยภาพของพนทและของตนเอง”37

ดงกรณการศกษาเรองการวางแผนยทธศาสตรเพอรบมอภยพบตของ McGuire

and Schneck (2010) พบวา การจดการภยพบตเปนระบบทละเอยดออนและซบซอน เพราะมผเกยวของและด าเนนงานหลายระดบ แตละเหตการณตองใชการรบมอและแผนงานทไมเหมอนกน ทงนขนอยกบสถานการณแวดลอม และความพรอมของแตละชมชน ผน าและหนวยงานทเกยวของตองเขาใจถงองคประกอบทส าคญทจะท าใหการวางแผนและด าเนนงานอยางมประสทธภาพ การใหความส าคญตอการศกษาและฝกการเตรยมความพรอมอยางจรงใจ รวมทงมการเกบรวบรวมขอมลทผานมาเพอศกษา ปรบปรง ความรวมมอระหวางองคกรทกองคกรกมความส าคญอยางยง สงทส าคญคอ การสอสารขอมลทตรงและชดเจนจะใหท าการด าเนนการชวยเหลอเปนไปไดอยางราบรน

“ภยพบตไมสามารถท าแบบกลไกปกตได ยงไมเกดภยกลไกมนกเฉยๆ ในขณะท

ชาวบานเคลอนไปเรอย ทงวธคด ทงประชม ทงประสาน ทงจดการ มนมพลวตมากกวา แตของจงหวดมนตองใชอ านาจผวาฯ ในการประกาศภยพบต ถงบอกวาภยกตองทง 2 สวนรวมกน ทงรฐและชมชน มนท าแบบกลไกปกตไมได เพราะมนเกดปญหา ความเดอดรอน เจาหนาทตองมแผน มการเตรยม ตองมกระบวนการท างานแบบเตรยม ลงพนท มนยงไมมแผนระดบจงหวดทท าเรองภยพบต การฝกอบรม การสนบสนนทเปนรปธรรม”38

5) การใชสอสงคมออนไลนในการสอสารความเดอดรอนของชมชน เปนการสอสารในวงกวางทกระจายขาวสาร ขอมลออกไปไดทวโลก ซงในระบบการสอสารชองทางหนงทเครอขายองคกรชมชนใช คอ สอสงคมออนไลน ท าสามารถชวยกระจายขาวไดอยางรวดเรว สอขอมลออกไปในวงกวางซงจะสงผลถงกระแสการชวยเหลอจากภายนอก ในปจจบน สอสงคมออนไลนมบทบาทมากขนในชวตประจ าวน ในดานการหาความรและขาวสาร การสอสารระหวางกน การแลกเปลยนขอมลและประสบการณกบผอน และเปนสอประชาสมพนธ (กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร, 2556) ก รณ ก า รศ ก ษ า เร อ ง Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake เกยวกบความรและการใชสอสงคมออนไลนในการจดการภยพบต กรณการเกดแผนดนไหวในประเทศเฮต ผลการศกษาพบวา

37 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 24 ธนวาคม 2556, 25 มกราคม 2559) 38 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556)

120

เมอวนท 12 มกราคม ป ค.ศ.2010 ไดเกดเหตแผนดนไหวครงใหญทเมอง Port-Au-Prince ประเทศเฮต สงผลใหมผเสยชวตมากกวา 230,000 คน และบาดเจบกวา 300,000 คน และอกประมาณ 1 ลานคนไรทอยอาศย นอกจากนยงสรางความเสยหายใหแกระบบสาธารณปโภค สนามบน โรงพยาบาล โรงแรม สถานทราชการ และสถานทส าคญๆ ของเมอง

ทนทหลงจากเกดเหต ไดมการท างานรวมกนในการฟนฟประเทศของกลมทมสวนส าคญ 3 กลม คอ รฐบาลเฮต องคการสหประชาชาต และองคกรจากประเทศตางๆ ทวโลก และเปนครงแรกทสอสงคมออนไลน เชน Wiki FB You tube Google Doc FLICKR ไดถกน ามาใชในการตดตอสอสารขอมล ขาวสาร รวมทงการประสานงานสงเสบยงในการชวยเหลอผประสบภย

การบรหารขอมลในภาวะฉกเฉน ระบบการจดการความรและขอมลแบบดงเดม อาจจะไมสามารถใชไดผลในทกสถานการณ กลาวคอระบบการสอสารแบบดงเดม จะมหนวยศนยกลางการรวบรวมขอมล ซงทกหนวยงานตองสงขอมลเขาศนย เพอทจะน าขอมลทไดมาใหผมอ านาจในการตดสนใจใชวางแผนและสงการ ขอเสยคอ หากการสอสารถกตดขาดการท างานของศนยกไมมประสทธภาพเตมท ขอมลมจ านวนมาก ใชเวลานานในการแยกแยะและกลนกรองขอมล อกทงตองมการประชมหรอลงความเหนในการตดสนใจ อาจจะไดผลดในสถานการณทความเสยหายไมรนแรงมาก แตถาหากมความเสยหายในวงกวางการปฏบตการอาจจะไมมประสทธภาพหรอทนทวงท

ในขณะท สอสงคมออนไลนไดถกน ามาใชเปนเทคโนโลยทส าคญในการจดสง รวบรวมขอมล ประสทธภาพของสอสงคมออนไลน คอ ขอมลมการสงตอและสอสารในวงกวางอยางรวดเรว มการแลกเปลยนความร และดงผเชยวชาญจากทกมมโลกมาอยในสอสงคมออนไลน มการตอบค าถาม เสนอแนะ และสงขอมลอยางมประสทธภาพ สอสงคมออนไลนมจดเดนตรงทสามารถปรบเปลยนแผนงาน มยทธวธในการรบมอ เมอมปญหาหรอขอตดขดในจดหนงหรอสวนหนง ผมสวนรวมอกสวนหนงกจะเขามารวมแกปญหาอยางทนทวงท แตขอเสยของสอสงคมออนไลน คอ ขอมลทเขามาเปนจ านวนมากอาจจะใหเกดขอมล overload ซงสงผลใหการจดการชะงก (Yates and Paquette, 2011)

5.3 ขอเสนอแนะ

5.3.1 ขอเสนอแนวทางในการจดการภยพบต ขอเสนอแนวทางตอเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ภาคสวนทเกยวของ

ทงทเปนภาคประชาสงคมและหนวยงานภาครฐในการจดการภยพบตใหมประสทธภาพยงขน แบงออกเปน 2 สวน คอ

121

ขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตเชงพนท 1) ดานกระบวนการมสวนรวมของชมชนในการจดการภยพบต การท างานรวมกบทองถนและชมชน เปนหนงในกลยทธการด าเนนงานของกรม

ปองกนและบรรเทาสาธารณภย เพอใหเกดการพฒนาทยงยน คอ การเสรมสรางความเขมแขงของทองถน และชมชนใหรเทาทนกบปจจยเสยงทมผลกระทบตอความปลอดภย รจกวเคราะหแยกแยะหาทางรอดและแกไขปญหาไดเมอเกดภยพบตขน ซงทผานมากรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย สามารถเขาถงและประสานความรวมมอกบทองถนและชมชนไดบางสวนและบางงาน แตหากมองในภาพรวม กระบวนการสรางภาคเครอขาย และการท างานทยดหลกการมสวนรวมยงอยในระดบนโยบาย ชองวางในการปฏบตยงปรากฏใหเหนจากแผนงาน โครงการทก าหนดรายละเอยดและรปแบบตายตว (One size fits all) มากกวาจะยดความยดหยนความเขาใจในความตองการและบรบทของพนท (ปภ., 2554, 35)

ในกรณจงหวดสงขลา ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวดไดวางแนวทางการจดการสาธารณภยทงระบบ ครอบคลมทกประเภทภย ทงกระบวนการกอนเกดภย (การปองกนและลดผลกระทบ การเตรยมความพรอม) ระหวางเกดภย (การเผชญเหต) และหลงเกดภย (การฟนฟ)

แมจะมกระบวนการท างานทครบตามวงจรการจดการภยพบต แตจดส าคญทผวจยพบกคอ การท าแผนเผชญเหต (ในกระบวนการเตรยมความพรอม) ปภ.จงหวดจะใหเปนบทบาทของ อปท. โดยการระบไววา แผนการจดการภยพบตของทองถน อนดบแรก คอ การจดการเครองมอ สอง แผนในการแจงเตอน และสาม แผนการประสานงานกบองคกรตางๆ ทจะเขามาใหความชวยเหลอ ซงในการจดท าแผนของทองถน มขอจ ากดวา ผเขยนแผนกบผใชแผนไมไดท างานรวมกน

ดงนน เพอทจะใหไดแผนทมความครอบคลมครบคนทกกลมในชมชน สอดคลองกบวฒนธรรม บรบทของชมชน และสามารถตอบสนองตอความตองการของคนในชมชนได ผวจยมความเหนวา กระบวนการจดท าแผนของทองถนควรตองอาศยการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ในพนท

2) ดานกระบวนทศน และทกษะของแกนน าเครอขายองคกรชมชน ภายใตสถานการณภยพบต กระบวนการด าเนนงานทตอบสนองตอเหตการณจะตอง

อาศยความรวมมอ ทกษะในการท างาน ดงนน ในดานกระบวนทศน แกนน าเครอขายองคกรชมชนจะตองมความมงมน ม

ความเสยสละ ปรบความคดในเชงการประสานรวมคนหลายๆ กลมใหเขามารวมมอกน การยอมรบความคดซงกนและกนโดยไมมอคต การสรปบทเรยนอยเปนประจ าเพอน าไปปรบปรงการด าเนนงาน

122

สวนในดานทกษะทแกนน าเครอขายองคกรชมชนตองม ไดแก ทกษะการชวนคย ทกษะกลมยอย ทกษะการคยแบบไดอะลอก ทกษะเรองการใชเครองมอ ทกษะการท างานกบชมชน ทกษะในการ organize ทกษะการไกลเกลย ซงแกนน าเครอขายองคกรชมชนจะตองมการพฒนาทกษะเหลานอยตลอดเวลาเพอใหทนกบสถานการณทเปลยนแปลงไป

3) บทบาทของภาคประชาสงคม เนองจากภาคประชาสงคมเปนกลมบคคลทมการปฏบตงานใกลชดกบองคกรชมชน

มบทบาทในการพฒนาองคความร เชอมโยงกบเครอขายภายนอกชมชน ดงนน ในกระบวนการท างานของภาคประชาสงคมควรตองมบทบาทเปนคนอ านวย เสรมความรใหมๆ เกยวกบการจดการภยพบตใหแกชมชน หนนกระบวนการใหชมชนคดวเคราะหเปน คดเชอมโยงได ท าหนาทเปนตวกลางในการเชอมโยงเครอขายเพอการเรยนรรวมกน

นอกจากน ภาคประชาสงคมเองควรมการปรบแนวคดในการปฏบตงานของตนเอง โดยเปลยนจากการโตแยงมาเปนการสรางความรวมมอ มความเขาใจในรากฐานของชมชน

4) บทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน อปท.ตองใหความส าคญกบการจดการภยพบต ตองจดเตรยมบคลากรใหมความ

พรอมทงในดานความรและทกษะทจ าเปนในการจดการภยพบต มการท างานอยางจรงจง มความจรงใจในการแกปญหา เนองจากบางครงมเรองการเมองเขามาเกยวของ มความจ าเปนทจะตองสรางความเขาใจกบประชาชนวาการเมองกคอการเลอกผบรหาร แตการเมองไมไดแบงแยกเรองการจดการ

นอกจากน อปท. ควรมการบรณาการงานกบทองท หนวยงาน ภาคประชาชนในพนท เนองจากแตละสวนท าหนาทตางกน มความถนดแตกตางกน ซงหากทองถนสามารถเปนตวหลก ประสานหนวยงาน ภาคประชาชนมาท างานรวมกนจะท าใหมการวางแผนการท างานทครอบคลม

5) บทบาทของหนวยงานภาครฐ หนวยงานปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) ตองมแผนงานเชงรกในพนท มการ

ด าเนนงานรวมกบองคกรชมชน ตองใหความรกบชาวบาน ใหชาวบานสามารถพงตนเองใหไดมากทสด ทงนจะตองบรณาการทงงบประมาณ ขอมล แผนงาน ก าลงคน บคลากร การจดอบรมเครองมอสอสาร การอบรมการดขอมลพยากรณอากาศ การใหขอมลทชาวบานสามารถเขาใจไดงาย

ในสวนจงหวดตองมการแกไขระเบยบ เนองจากระบบโครงสรางของราชการยงแขงตวไมเออตอการด าเนนงาน และงบประมาณทผกตดกบจงหวด จงหวดมอ านาจในการแจกจายไปในระดบอ าเภอ ในการแกไขปญหาภยพบต ซงท าใหเกดความลาชาในการแกปญหา นอกจากน ควรแกไขปญหาแบบมสวนรวม

นอกจากน การรายงานสภาพอากาศตองค านงถงผฟงหลากหลายกลม สอสารดวยภาษาทชาวบานสามารถเขาใจไดงาย และไมควรเนนเฉพาะเรองของภยพบตเพยงอยางเดยว

123

ขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตเชงนโยบาย 1) การพฒนาใดๆ ตองเขาใจบรบทของชมชน เขาใจระบบนเวศนของพนท เชน

เวลาท าถนนตองรวาตรงไหนคอชองทางระบายน า ตองท าทอระบายน า หรอมคระบายน าให ไมท าเปนเหมอนก าแพงกนน า หากเกดการพฒนาทเขาใจสภาพพนทกจะไมกอผลกระทบตามมา

2) รฐตองกระจายอ านาจ คอ กระจายงบประมาณลงมาสนบสนนการเตรยมความพรอม ตองเชอวาการเตรยมความพรอม การรบมอภยพบตเปนเรองทพนทสามารถจดการเองได ไมไดเปนเรองของนโยบายหรอค าสง เพราะฉะนนนโยบายของรฐตองเออใหพนทเขมแขง โดยรฐจะตองสนบสนนงบประมาณ ความร

ขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยในอนาคต ดงน 1. ควรมการศกษารปแบบการจดการภยพบตในภมนเวศยอยอนๆ ของพนทลมน า

ทะเลสาบสงขลา เชน ในพนทปาตนน า พนทปาพรควนเครง และพนทเมอง เปนตน 2. ควรมการศกษาใหครอบคลมกลมคนทเกยวของ ไมวาจะเปนหนวยงานภาครฐท

มหนาทโดยตรงตอการจดการภยพบต องคกรปกครองสวนทองถน ตวแทนทองท เพอใหเหนแนวคดตอการจดการภยพบตทรอบดานมากขน

3. ควรมการศกษาเชงเปรยบเทยบการจดการภยพบตระหวางชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถน เพอน าแนวทางการจดการภยพบตมาประยกตใชในพนทตอ

บรรณานกรม

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2554. เอกสารประกอบการประชมรบฟงความคดเหนของประชาชน ครงท 2 โครงการศกษาความเหมาะสมการแกไขปญหาอทกภยคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา. 22 ธนวาคม 2554 โรงแรมหาดแกว รสอรท อ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา. เอกสารอดส าเนา.

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย. 2550. พระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550. กรงเทพฯ.

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย. 2551. แผนปฏบตการลดความเสยงจาก ภยพบตแหงชาตในเชงยทธศาสตร พ.ศ.2553-2562. กรงเทพฯ. . 2552. แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาตใน พ.ศ.2553-2557. กรงเทพฯ. . 2554. แผนยทธศาสตรกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2555-2559. กรงเทพฯ. . ม.ป.ป. กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย. กรงเทพฯ.

กรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม. 2553. คมอรองรบภาวะฉกเฉนและภยพบต. กรงเทพฯ.

กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร. 2556. รเทาทนสอสงคมออนไลนอยางสรางสรรค. กรงเทพฯ: อนโฟรกราฟฟคไทยแลนด.

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และสถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดล. 2555. การศกษาและพฒนาระบบการชวยเหลอทางสงคมในภาวะวกฤต. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: หางหนสวนสามญ ณฐภร เพลท.

การปฏบตงานของเจาหนาท กรณเกดภยพบต. 2554. คนเมอ 8 มกราคม 2555 จาก http://www.suanprung.go.th/suanprung%20MCC

กตชย รตนะ. 2553. การพฒนาศกยภาพภาคเครอขายในการวางแผนยทธศาสตรการจดการทรพยากรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบทองถน. กรงเทพฯ.

เกรยงศกด เจรญวงศศกด. 2543. การจดการเครอขาย: กลยทธส าคญสความส าเรจของการปฏรปการศกษา. กรงเทพฯ: ซคเซสมเดย.

ขอมลทวไปของอ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จากhttp://www.krasaesin-sk.go.th

ขอมลทวไปของอ าเภอระโนด จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จาก http://www.ranot-sk.go.th

125

ขอมลทวไปอ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จาก http://www.sathingphra.go.th

ขอมลทวไปอ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จาก http://www.singhanakhon-sk.go.th

คณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต. 2558. แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ.2558. กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2558.

ครรชต พทธโกษา. 2554. คมอการพฒนาชมชนแหงการเรยนรฉบบสมบรณ. ส านกงานคณะ กรรมการวจยแหงชาต. กรงเทพฯ.

คะนอง แดงเหมอน. 2551. “กววาตภย” เลาเรองในอดต บนทกเรองราวชาวทาหนเพอลกหลานผานผร. เอกสารอดส าเนา.

เครอขายจตอาสา. ม.ป.ป. คมออาสาสมครในสถานการณภยพบต “อาสาสมครสไหว เมอภยมา”. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. กรงเทพฯ.

เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา. 2549. เอกสารประกอบการประชมโซน 3-9 กรกฎาคม 2549. เอกสารอดส าเนา.

เครอขายพลเมองสงขลา. 2555. เอกสารประกอบการประชมสมชชาปฏรปจงหวดสงขลา: การจดการภยพบต 1 มนาคม 2555. เอกสารอดส าเนา.

ชมพนช ประจกษสนทร. 2549. การกอตวของกระบวนการประชาสงคม: กรณศกษาชมชนครวง ต าบลก าโลน อ าเภอลานสกา จงหวดนครศรธรรมราช. วทยานพนธ, รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ณฐวฒ อศวโกวทยวงศ และปรณ ขวญสวรรณ. 2550. ประชาสงคม เครอขาย และการมสวนรวมของชมชนในการก าหนดแผนยทธศาสตรเพอการพฒนาพนทชมชนบานน าเคม จงหวดพงงา. ใน วารสารวจยและสาระสถาปตยกรรม/การผงเมอง ปท 5 ฉบบท 2.2550. ปทมธาน: คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร: 79-95.

ทวดา กมลเวชช. 2554. คมอการจดการภยพบตทองถน. กรงเทพฯ. สถาบนพระปกเกลา. ไททศน มาลา, วลยพร ชณศร และวไลลกษ เรองสม. 2558. บทบาทองคกรปกครองสวนทองถนใน

จงหวดปทมธานกบการจดการปญหาอทกภย. ใน วารสารบณฑตศกษา มหาวทยาลยราชภฎวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ ปท 9 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2558. 172-183.

ธนา สวฑฒน และคณะ. 2555. การแกไขปญหาอทกภยคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา. กรงเทพฯ.

126

นฤมล นราทร. 2543. การสรางเครอขายการท างาน: ขอควรพจารณาบางประการ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นลบล สพานช. 2549. แนวทางการปฏบตงานส าหรบผปฏบตงานภาคสนามในการจดการความเสยงจากภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐานในประเทศไทย. กรงเทพฯ: คลงวชา.

เบญจวรรณ ธระกล และคณะ. 2556. การจดการทรพยากรน าแบบบรณาการโดยการมสวนรวมแบบปรบตามสถานการณ กรณศกษาคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา. สนบสนนโดย ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.).

ปภาดา ชมพนตย. 2550. ประสบการณการปรบตวของผประสบภยพบตจากแผนดนถลม ต าบลแมพล อ าเภอลบแล จงหวดอตรดตถ. ปรญญานพนธ, พยาบาลศาสตรมหาบณฑตย สาขาวชาการเวชปฏบตชมชน , มหาวทยาลยนเรศวร.

ปญญาศกด โสภณวส และศรสมภพ จตภรมณศร. 2554. การจดการภยพบตในมตเชงพนทซงม ภยพบตเชงซอนในบรบทของพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 ในพนททมสถานการณการกอความไมสงบ. มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน.

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. 2546. กระบวนการและเทคนคการท างานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข.

พระมหาสทตย อาภากโร. 2547. เครอขาย: ธรรมชาต ความร และการจดการ. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข.

พนธศร ธนารยะวงศ. 2556. เครอขายการจดการภยพบตจากอทกภย หมบานเกากอ ต าบลทอนหงส อ าเภอพรหมคร จงหวดนครศรธรรมราช. วารสารวทยบรการ (มหาวทยาลยสงขลานครนทร) 24, 1 (2556, มกราคม-มนาคม) 51-71.

พชาย รตนดลก ณ ภเกต. 2552. องคการ และการบรหารจดการ. นนทบร: ธงค บยอนด บค. พนทน าทวมป พ.ศ.2548. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557. จาก

http://www.pbi.disaster.go.th เพญประภา ภทรานกรม. 2553. การพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐานในชมชนประสบ

ภยพบตสนาม: กรณศกษาชมชนในพนทจงหวดพงงา. รายงานวจย, ศนยสงเสรมวจยและผลตต ารา มหาวทยาลยเกรก.

ภาคพลเมองสงขลาเพอการรบมอภยพบต. 2554. การจดการภยพบตโดยชมชนเปนฐานจงหวดสงขลา. เอกสารอดส าเนา.

ภาพถายดาวเทยมแสดงการเคลอนตวของพายดเปรสชน. ม.ป.ป. คนเมอวนท 17 ธนวาคม 2557. จาก http://www.tmd.co.th

127

มลนธรกษไทย. ม.ป.ป. บนทกกระบวนการท างาน ชมชนจดการความเสยงภยพบต กรณศกษาชมชนชายฝงทประสบภยสนามในจงหวดกระบ พงงา และระนอง. กรงเทพฯ.

เรวด ประเสรฐเจรญสข (บก.). 2553. คมอ การจดการภยพบต: มมมองมตหญงชาย. กรงเทพฯ: ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย, กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย และมลนธเพอการพฒนา ทยงยน.

ศรนนต สวรรณโมล. 2552. แนวทางการพฒนาการจดการความเสยงจากภยพบตโดยชมชนเปนฐานจากภาคประชาสงคม: กรณศกษาชมชนบานน าเคม ต าบลบางมวง อ าเภอตะกวปา จงหวดพงงา. วทยานพนธ, ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรชวภาพ คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร.

ศนยเครอขายงานวเคราะหวจย และฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชย ตะวนออกเฉยงใต. 2553. การสรางขดความสามารถของชมชนในการรบมอกบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและความเสยงในอนาคต. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศนยเตรยมความพรอมปองกนภยพบตแหงเอเชย. 2553. คมอฝกอบรม การปลกจตส านกเพอเตรยมพรอมรบภยน าทวม. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: เทมมา กรป.

สถาบนทรพยากรทะเลและชายฝง มหาวทยาลยสงขลานครนทร. 2557. รายงานฉบบสดทายโครงการจดท าแผนบรหารจดการและพฒนาทรพยากรน าแบบบรณาการ จงหวดสงขลา รายงานหลกสวนท 1 ขอมลทวไป. สนบสนนโดยจงหวดสงขลา

สมพนธ เตชะอธก. 2553. การพฒนาระบบองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน. วทยานพนธ, ศลปศาสตรดษฎบณฑต, สาขาวชาพฒนาสงคม, มหาวทยาลยนเรศวร.

สถานวจยสารสนเทศภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร. 2555. ขอบเขตพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา. (แผนท)

สถานวจยสารสนเทศภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร. 2555. อาณาเขต ทตงของต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา. (แผนท)

ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. ม.ป.ป. การจดการภยพบต โดยชมชนทองถน. กรงเทพฯ.

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.). 2554. การจดการภยพบตและการฟนฟบรณะหลงการเกดภย กรณศกษาไทยและตางประเทศ. กรงเทพฯ: เพชรรง.

128

ส านกงานจงหวดสงขลา. 2553. รายงานการประชมหวหนาสวนราชการประจ าจงหวด หวหนาสวนราชการสงกดราชการบรหารสวนกลางฯ. ครงท 11/2553 ประจ าเดอนพฤศจกายน 2553 วนท 29 พฤศจกายน 2553 ณ หองประชมสมหลา 1 โรงแรมบพ สมหลาบช อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา. เอกสารอดส าเนา.

ส านกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง. 2554. การศกษาเพอพฒนาแนวทางการบรหารความเสยงทางการคลงเชงรกโดยวธจดหาแหลงเงนทนเพอลดภาระทางการคลงทเกดจากภยพบตธรรมชาต. กรงเทพฯ.

ส านกงานสงแวดลอมภาค 16. 2549. แผนฟนฟคณภาพน า ลมน าคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา (อ าเภอระโนด กระแสสนธ สทงพระ และสงหนคร). กรงเทพฯ.

เสนทางพายดเปรสชนทพดผานภาคใตเมอวนท 1-3 พฤศจกายน พ.ศ.2553. ม.ป.ป. คนเมอวนท 17 ธนวาคม 2557. จาก http://www.tmd.co.th

เสร พงศพศ. 2548. วฒนธรรมองคกรของโลกยคใหม เครอขาย ยทธวธเพอประชาคมเขมขน ชมชนเขมแขง. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: เจรญวทยการพมพ.

สรชย หวนแกว และคณะ. 2549. นโยบายและแนวทางพฒนาระบบการรบมอกบภยพบต ดานสงคมและการจดการปกครอง: กรณศกษาจากประสบการณธรณพบตสนาม. มลนธสาธารณสขแหงชาต.

อภษฎา คณาพรธรรม. 2551. การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของเครอขายองคกรชมชน: กรณศกษา กลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน จงหวดตราด. วทยานพนธ, ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม (สหสาขาวชา), จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

McGuire, M. and Schneck, D. 2010. What if Hurricane Katrina Hit in 2020? The Need for Strategic Management of Disasters. Public Administration Review. 201-207 p.

Yates, D. and Paquette, S. 2011. Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake. International Journal of Information Management. 9-13 p.

129

ภาคผนวก

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 1 ภาคประชาชน : ผประสบภย ผรในชมชน

1. สถานการณภยพบตจากอดตถงปจจบน เกดอะไร อยางไร สรางความเสยหายและสงผลกระทบตอชมชนของทานอยางไร

2. แนวโนมสถานการณภยพบตในอนาคตเปนอยางไร ในอดตชมชนมแนวทางในการจดการภยพบตอยางไร ทงในชวงกอนเกด ระหวางเกด และหลงจากจากเกดภยพบต

3. มหนวยงานใดบางทเขามาใหความชวยเหลอและสนบสนนชมชนใหเกดการจดการภยพบต อยางไร

4. องคกรชมชนเขามาเกยวของกบการเกดภยพบตในชมชนอยางไร มการด าเนนงาน แนวทางใหการชวยเหลอชาวบานอยางไร

5. ผลทเกดจากการด าเนนงานในการจดการภยพบตขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก เชงลบ และกอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนอยางไร

6. สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร 7. สงทองคกรชมชนไมควรท า 8. สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม และภาครฐควรท า 9. สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม และภาครฐไมควรท า 10. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกร

ทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด อยางไร

130

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 2 ภาคประชาชน : แกนน าองคกรชมชน

1. สถานการณภยพบตจากอดตถงปจจบน เกดอะไร อยางไร สรางความเสยหายและสงผลกระทบ

ตอชมชนของทานอยางไร 2. แนวโนมสถานการณภยพบตในอนาคตเปนอยางไร ในอดตชมชนมแนวทางในการจดการภยพบต

อยางไร ทงในชวงกอนเกด ระหวางเกด และหลงจากจากเกดภยพบต 3. มหนวยงานใดบางทเขามาใหความชวยเหลอและสนบสนนชมชนใหเกดการจดการภยพบต

อยางไร 4. องคกรชมชนในต าบล มความเปนมา พฒนาการ ลกษณะการท างาน รปธรรมการท างานของ

เครอขายองคกรชมชน เปนอยางไร 5. ผลกระทบทเกดขนจากการท างานขององคกรชมชน ทงตอตวแกนน า ตอพนท ตอนโยบายมอะไร

อยางไร 6. ขอจ ากดในการด าเนนงานขององคกรชมชนมอะไรบาง 7. ท าไมองคกรชมชนจงตองมาจดการภยพบต อะไรคอหลกคดในการจดการภยพบตขององคกร

ชมชน 8. ทนทท าใหเกดการรวมตวกนเพอจดการภยพบตในพนทมอะไรบาง อยางไร 9. องคกรชมชนมกลไกในการด าเนนงานอยางไรบาง ทงในดานโครงสราง การประสานงาน การ

สอสาร การจดระบบอาสาสมคร การจดการขอมลและของบรจาค 10. มองคกรหรอภาคสวนใดเขามาหนนเสรมการท างานขององคกรชมชนบาง หนนเสรมอยางไร

ปญหาทพบในการท างานรวมกน 11. ผลทเกดจากการด าเนนงานขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก เชงลบ และ

กอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนในพนท องคกร หนวยงานทเขามาเกยวของอยางไร มการขยายผลหรอการพฒนารปแบบในการจดการอยางไรตอไป

12. มปจจยใดบางทท าใหการด าเนนงานบรรลผลส าเรจ มปจจยใดบางทเปนอปสรรคในการด าเนนงาน

13. องคกรชมชนมแนวทางอยางไรในการจดการปญหา อปสรรคทเกดขน 14. บทเรยนส าคญทไดรบจากการด าเนนงานขององคกรชมชนในการจดการภยพบต 15. สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร และสงทองคกรชมชนไมควรท าคออะไร 16. สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม หนวยงานภาครฐควรท า ไมควรท าคออะไร 17. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกร

ทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด

131

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 3 ภาคประชาสงคม

1. ผลกระทบทเกดขนจากการท างานขององคกรชมชน ทงตอตวแกนน า ตอพนท ตอนโยบายมอะไร อยางไร ขอจ ากดในการด าเนนงานของเครอขายมอะไรบาง

2. อะไรคอหลกคดในการจดการภยพบตขององคกรชมชน ทนทท าใหเกดการรวมตวกนเพอจดการภยพบตในพนทมอะไรบาง อยางไร มกลไกในการด าเนนงานอยางไรบาง ทงในดานโครงสราง การประสานงาน การสอสาร การจดระบบอาสาสมคร การจดการขอมลและของบรจาค

3. นกพฒนาเอกชนหนนเสรมการท างานขององคกรชมชนอยางไร ขอจ ากด ปญหาทพบในการท างานรวมกน

4. บทเรยนส าคญทไดรบจากการด าเนนงานขององคกรชมชนในการจดการภยพบต 5. ทานคดวา ผลทเกดจากการด าเนนงานขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก

เชงลบ และกอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนในพนท องคกร หนวยงานทเขามาเกยวของอยางไร มการขยายผลหรอการพฒนารปแบบในการจดการอยางไรตอไป

6. ทานคดวา มปจจยใดบางทท าใหการด าเนนงานบรรลผลส าเรจ มปจจยใดบางทเปนอปสรรคในการด าเนนงาน และองคกรชมชนมแนวทางอยางไรในการจดการปญหา อปสรรคทเกดขน

7. ทานคดวา สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร และสงทองคกรชมชนไมควรท าคออะไร 8. ทานคดวา สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม หนวยงานภาครฐควรท า ไมควรท าคออะไร 9. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกร

ทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด

132

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 4 หนวยงานภาครฐ

1. ในมมมองของทาน ผลทเกดจากการด าเนนงานขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก เชงลบ และกอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนในพนท องคกร หนวยงานทเขามาเกยวของอยางไร

2. ในมมมองของทาน มปจจยใดบางทท าใหการด าเนนงานบรรลผลส าเรจ มป จจยใดบางทเปนอปสรรคในการด าเนนงานขององคกรชมชน

3. ในฐานะทเปนหนวยงานภาครฐซงมหนาทโดยตรงในการจดการภยพบตทเกดขนในพนท หนวยงานของทานไดมการก าหนดนโยบาย และด าเนนงานอยางไร ผลทเกดขนเปนอยางไร และหนนเสรมการด าเนนงานขององคกรชมชนในการจดการภยพบตอยางไร

4. ทานคดวา บทเรยนส าคญในการด าเนนงานรวมมอะไรบาง 5. ทานคดวา สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร และสงทองคกรชมชนไมควรท าคออะไร 6. ทานคดวา สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม หนวยงานภาครฐควรท า ไมควรท าคออะไร 7. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกร

ทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด