เอกสารประกอบการบรรยาย การฝกอบรมเจาหนาทสงเสรม และเกษตรกรผนำา

การจดการวชพชในนาขาว 1/

อาทตย กคำาอ 2/ และพสฐ พรหมนารท 3/

--------------------------

วชพช หมายถง พชทเราไมตองการ หรอพชทข นผดวตถประสงค วชพชอาจจะหมายถง หญาขาวนก หญาดอกขาว ผกปอดนา ขาเขยด กกทราย ผกแวน ฯลฯ ทขนในนาขาวหรออาจจะเปนตนขาว ตนขาวโพด ทขนในแปลงถวเหลองกได เพราะเราไมตองการเหมอนกน

ในบรรดาชนดตาง ๆ ของพชในโลกซงมอยกวา 250,000 species นนมอยเพยงประมาณ 3 เปอรเซนต เทานน ทถกจดเปนวชพช ซ งจะมจ ำานวนประมาณ 8,000 ชนด และจะมเพยง 0.1 เปอรเซนต ทจะมโอกาสเปนวชพชหลกทรายแรง และเปนปญหาตอเกษตรกร ซ งกเท าก บจ ำานวนประมาณ 250 ชนด (species) เรยกวาวชพชพวกนวา major weeds สำาหรบในประเทศไทยแลวนน ไดมการสำารวจและจำาแนกชนดของวชพชทถกจดใหเปนวชพชหล ก (major weed) ซ ง โดยสภาพท ว ไปแล วอาจมจ ำานวนประมาณกวา 100 ชนด เทานน วชพชดงกลาวเปนพวกทพบเสมอในทองทตาง ๆ แตในสภาพทองถนทแตกตางกนทมการเพาะปลกแตกตางกน มการระบาดของวชพชทแตกตางกน อาจมวชพชมากกวาทรายงาน โดยทจะมปญหาทแตกตางกนไป วชพชบางชนดแมอาจยงไมเปนวชพชทเปนปญหารนแรงในการเกษตรในปจจบนกตามแตในอนาคตอาจเปนวชพชหลกกได

คณสมบตของวชพชทถกจดวาเปนวชพชรายแรง มดงน1 มความสามารถในการเจรญเตบโตดและรวดเรว2. มการขยายพนธ แพรพนธรวดเรว มประสทธภาพและม

จำานวนมาก

3. มความทนทานและปรบตวตอสภาพแวดลอมไดด4. มความสามารถในการแขงขนสง5. มผลกระทบตอสภาพแวดลอมอยางมาก6. ยากตอการควบคม

1/ เอกสารประกอบการบรรยาย การฝกอบรมการใชเทคโนโลยแบบบรณาการเพอผลตเมลด พนธขาวคณภาพด วนท 29 พฤษภาคม – 1 มถนายน 2545 ณ ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน2/ นกวชาการเกษตร 8 ว ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก3/ นกวชาการเกษตร 8 ว ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร

ตารางท 1 รายชอวชพชรายแรง 10 อนดบแรกของโลก (Holm, 1969)

ชอสามญ ชอวทยาศาสตรPurple nutsedge Cyperus rotundusBermuda grass Cynodon dactylonBarnyard grass Echinochloa crus –

galliJungll rice Echinochloa

colonumGoose grass Eluesine indicaJohnson grass Sorghum halepenseGuinea grass Panicum maximumWater hyacinth Eichhornia

crassipesCogon grass Imperata cylindricaLantana Lantana camara

2

ตารางท 2 รายชอวชพชรายแรงในประเทศไทย (พรชย, 2540)

ชอสามญ ชอวทยาศาสตรผกโขมหนาม Amaranthus

spinosusหญาขาวนก Echinochloa curs –

galliหญานกสชมพ Echinochloa

colonumหญาคา Imperata cylindricaหญาโขยง Rottboellia

cochinchinensisแหวหม Cyperus rotundusผกปราบ Commelina spp.ไมยราบยกษ Mimosa pigraสาบเสอ Eupatorium

odoratumผกากรอง Lantana camaraหญาขจรจบ Pennisetum spp.ผกตบชวา Eichhornia

crassipes

การแกงแยงแขงขนของวชพชกบพชปลก

การแกงแยงแขงขน (competition) ของวชพชกบพชปลก เปนสาเหตททำาใหผลผลตของพชปลกลดลง ทงนเพราะวชพชกเหมอนพชปลก คอ มความตองการปจจยทใชในการเจรญเตบโต เชนเดยวกน ไดแก ธาตอาหาร นำา และแสงแดด เมอมวชพชขน

3

แกงแยงแขงขน พชปลกไดรบปจจยในการเจรญเตบโตไมเตมท เพราะถกวชพชแยงบางสวนไป

ความสามารถในการแกงแยงแขงขนของวชพชกบพชปลกนน โดยทวไปแลว ในสภาพธรรมชาตวชพชจะมโอกาสและความสามารถในการแขงขนไดดกวาพชปลก ทงนเพราะวชพชมการปรบตวเพอความอยรอดมาชานาน และวชพชมกจะมจำานวนและความหนาแนนสง

ปจจยทมผลตอความรนแรงในการแขงขนของวชพชกบพชปลก คอ

1. ชนดของวชพช2. ชนดของพชปลก3. ปรมาณความหนาแนนของวชพช4. ชวงเวลาในการแขงขนของวชพช5. ปจจยภายนอก เชน ความอดมสมบรณของดน ความชน

แสงแดด อณหภม ฤดปลกและการจดการ

การจำาแนกวชพช

การจำาแนกวชพชนน มวตถประสงคเพอจะใหทราบวาวชพชชนดนน ชออะไร จดเปนวชพชประเภทไหน เพอประโยชนในการวางแผนปองกนกำาจดไดถกตอง ตามหลกในการจำาแนกพชทวๆ ไป นน จำาแนกพชออกเปนหมวดหมตามลำาดบ คอ Phylum Class Order Family Genus Species ซ ง ง า น ล ก ษ ณ ะ น น กพฤกษศาสตรเป นผ จ ำาแนก ท ำา ให ได ช อวทยาศาสาตร (Scientific name) ซงประกอบดวย Genus และ Species เปนชอสากลทใชกนทวโลก นอกจากนยงมชอสามญ (Common name) ทงภาษาองกฤษและภาษาไทย โดยเฉพาะชอภาษาไทยนน เ ร ยกช อแตกต าง ไปตามท องถ น เช น แห วหม (Cyperus

4

rotundus) อาจจะเรยกวา หญาขนหม หญาหวจม หรอหญาแหวหม ททำาใหเกดความสบสนเพราะใชคำานำาหนาวา หญา แต“ ”จรง ๆ แลว แหวหม จดเปนวชพชตระกลกก ดงนน เพอสอความหมายใหตรงกนควรจะเรยกชอใหถกตองตามประเภทของวชพช

นอกจากจะจ ำาแนกเพอไดช อวทยาศาสตรแลว ยงมการจำาแนกวชพชออกเปนประเภทใหญ ๆ ไดหลายแบบ เชน จำาแนกตามชพจร เป นวชพชป เด ยว (annual weed) และวชพชข ามป (perennial weed) จำาแนกตามลกษณะทางพฤษศาสตร เปน แอลจ มอส เฟรน วชพชใบเลยงค และวชพชใบเลยงเดยว จ ำาแนกตามรปรางลกษณะของใบ เปนวชพชใบแคบและวชพชใบกวาง เปนตน แตการจำาแนกตามลกษณะการควบคมเพอประโยชนในการปองกนกำาจด โดยทวไปจะแบงวชพชออกเปนประเภท ดงน

1. วชพชใบแคบ (narrowleaf weed) หรอวชพชตระกลหญา (Gramineae) บางครงอาจเรยกวา วชพชใบแคบตระกลหญา เปนพชใบเลยงเดยว ลำาตนกลมภายในกลวง มขอและปลอง ใบจะแยกเปนตวใบและกาบใบ ตวใบจะมความกวางและยาวแตกตางกนมาก เสนใบขนานกนไมมรากแกว เชน หญาขาวนก หญานกสชมพ หญาดอกขาว หญาแดง

2. วชพชใบกวาง (broadleaf weed) สวนใหญเปนพชใบเลยงค ลำาตนอาจมกงกานสาขา ตวใบจะมความกวางและยาวแตกตางกนนอย เสนใบสานเปนรางแห มรากแกว เชน ผกปอดนา ผกบง เทยนนา

3. วชพชตระกลกก (sedge) ลกษณะคลายวชพชตระกลหญา แตลำาตนไมมขอไมมปลอง ลำาตนมกเปนรปสามเหลยมภายในตน ใบไมแยกเปนกาบใบและแผนใบ ใบจดเรยงตวบนลำาตนเปน 3 แถว เชน กกทราย กกสามเหลยม กกขนาก หนวดปลาดก

5

4. วชพชประเภทเฟรน (fern) เปนพชชนตำา ไมมเมลด ขยายพนธดวยสวนของตน และอบเรณ (spore) เชน ผกแวน ผกกดนา

5. วชพชประเภทสาหราย (algae) เปนพชชนตำา มรปรางอยางงาย ๆ ประกอบดวยเซลลเดยว หรอหลายเซลลมาตอกน ราก ลำาตนและใบไมมความแตกตางกน เชน สาหรายไฟ

ตารางท 3 รายชอวชพชทสำาคญในนาขาว ในแตละสภาพการทำานา

ชนดวชพช ชอวทยาศาสตร สภาพการทำานาทชอบขนแขงขนนาหวานขาวแหง

น า ดำา

นาหวานนำาตม

ห ญ าขาวนก

Echinochloa crus-galli

ห ญ า น กสชมพ

Echinochloa colona

หญาดอกขาว

Leptochloa chinensis

6

หญาแดง Ischaemum rugosum

ห ญ า ห า งหมา

Setaria geniculata

หญากศลา

Panicum cambomgiense

ผกปอดนา Sphenoclea zeylanica

ขาเขยด Monochoria vaginalis

ผกตบเตา Mimulus orbicularis

ผ ก ป ร า บนา

Cyanotis oxillaris

ผกบง Ipomoea aquatica

เซงใบยาว Pentapetes phoenicea

เซงใบมน Melochia corchorifolia

โสน Aeshynomene spp.

เทยนนา Jussiaea linifolia

กกทราย Cyperus iria กกขนาก Cyperus

difformis

หนวดปลาดก

Fimbristylis miliacea

ผกแวน Marsilea crenata

สาหรายไฟ Chara zeylanica

7

ชววทยาและนเวศวทยาของวชพชสำาคญในนาขาว

ห ญ า ข า ว น ก (Echinochloa crus-galli (L.) Beauv.)

เป นวชพชประเภทใบแคบ อาย ป เด ยว ความสงประมาณ 120 ซม. รอยตอระหวางใบและกาบใบไมม ligule ระยะเจรญเตบโตดคลายขาวมาก เมลดงอกพรอมขาว ชอบขนในทชนแฉะความชน 75-95% งอกได 80 % ความชน 50% งอกได 75% สามารถงอกไดในนำาขงลก 1-2 ซม. อณหภมทเหมาะสมในการงอกคอ 20-30 องศาเซลเซยส pH ทสามารถงอกไดคอ 4.6-8.4 ออกซเจน 20% งอกไดถง 99% แตออกซเจนตำากวา 1 % ไมสามารถงอกได สามารถงอกไดทความลก 2-4 ซม. เมลดทถกแชนำานาน 3 เดอน จะงอกไดเพยง 1 % แตเมลดทถกฝงในดนนานถง 30 เดอน ยงสามารถงอกได 20-67% ระบาดในนาหวานนำาตม แพรกระจายโดยนำา สตว และอปกรณการเกษตร เมลดอาจพกตวนาน 3-4 เดอน (ประสาน, 2540 ) ผลตเมลดไดสง 500-20,000 เมลด/กอความหนาแนนเพยง 5 ตน/ตร.ม. อาจทำาใหผลผลตขาวลด 60% (อมพร, 2540)

หญานกสชมพ (Echinochloa colona (L.) Link)เปนวชพชประเภทใบแคบ อายปเดยว ลำาตนสง 30-70

ซม. ขอตอระหวางใบและกาบใบไมม ligule ลำาตนและใบบางทมสชมพปนเปนรอยตดขวางความยาวของใบ ระบาดในขาวไรและนาหวานขาวแหง หรอนาหวานนำาตม เมลดชอบงอกในสภาพทคอน

8

ขางแหงเมองอกแลวสามารถเจรญเตบโตในสภาพทมนำาขงได หากนำาทวมยอดจะตายใน 2 สปดาห (ประสาน, 2540) ในสภาพนาหวานนำาตมจะงอกชากวาขาวเพราะในสภาพเทอกเมลดจะงอกไดนอยเพราะขาดออกซเจน แตเมอปลอยใหเทอกแหงออกซเจนพอเพยงจงงอกไดดขน สามารถงอกไดทความลก 0.4 ซม. อาจทำาใหผลผลตขาวสญเสยไดถง 85% (Ampong and De Datta, 1991)

หญาแดง (Ischaemum rugosum Salisb.)เปนวชพชประเภทใบแคบ อายปเดยว มชออนเรยกวา

หญากระดกไก หญาดอกตอ หญากานธป แพรระบาดในนาหวานขาวแหงและนาหวานนำาตมของภาคกลาง พบมากบรเวณทดนชนและนาหวานนำาตมทปลอยใหเทอกแหงจงงอกหลงขาว หลงจากฝนตกหนกเมลดจะงอกพรอมขาวในสภาพนาหวานขาวแหง และสามารถเจรญเตบโตไดดในสภาพนำาลก 3-4 เมตรไดอกดวย (ประสาน, 2540 ) แพรระบาดโดยอาศยนำาพาไป อาจลดผลผลต 15% ในความหนาแนน 5 ตน/ตร.ม และลดผลผลตขาวถง 80% ในความหนาแนน 80 ตน/ตร.ม (Ampong and De Datta. 1991)

หญาดอกขาว (Leptochloa chinensis (L.) Nees)เปนวชพชประเภทใบแคบ อายปเดยว มชออนวา หญา

ไมกวาด หญาลเก ความสง 12-120 ซม. ขยายพนธดวยเมลดรอยตอระหวางใบและกาบใบม ligule และมขน 2-3 เสน เมลดงอกพรอมขาว ชอบขนในสภาพพนทชนแฉะ แตหากมน ำาขงตลอดจะเจรญเตบโตไมดนก ไมสามารถงอกในทนำาขง ระบาดในนาหวานนำาตม นาดำาทขาดนำา นาหวานขาวแหงทมความชนพอ การปลอยให

9

เทอกแหงหลงหวานขาวอาจหลกเลยงการงอกของหญาขาวนก ขาเขยด กกขนาก และผกปอดนาแตจะเหมาะตอการงอกของหญาดอกขาว (ประสาน, 2540) เมองอกแลวสามารถเจรญเตบโตไดในนำาขง แพรกระจายโดยอาศยนำาพาไปและอปกรณการเกษตร ขยายพนธโดยเมลดและลำาตน อาจทำาใหผลผลตลดลงถง 40% (Ampong and De Datta. 1991)

ผกปอดนา (Sphenoclea zeylanica Gaertn.)เปนวชพชประเภทใบกวาง อายปเดยว มชออนวา หญา

จำาปา ผกพรก ชอดอกเปนรปกรวยควำา ดอกสขาว เจรญเตบโตและออกดอกไดตลอดป พบในฤดนาปมากกวาในฤดนาปรง ลำาตนสง 7-150 ซม. มลกษณะคลายฟองนำาหมรอบโคนตนสวนทแชนำา ระบาดในขาวนาดำา นาหวานนำาตม เมลดงอกไดในทชนแฉะหรอนำาขงหากนำาใส เปนปญหาทรนแรงในนาขาว อาจทำาใหผลผลตสญเสยไดถง 45% (Ampong and De Datta. 1991) ในนาหวานนำาตมมปญหาในบรเวณทขาวมความหนาแนนตำา เมลดมขนาดเลกมากแพรระบาดโดยตดไปกบดน,นำา และเมลดพนธขาว

ข า เ ข ย ด (Monochoria vaginalis (Burm. f.) Presl)

เปนวชพชประเภทใบกวาง เปนวชพชขามป ใบเลยงเดยว ดอกสมวง มชออนวา ผกอฮน ผกรน ความสง 10-35 ซม. ขยายพนธดวยเมลด งอกในดนชนและงอกใตน ำา ระบาดในนาดำา และนาหวานนำาตม เมลดงอกไดในสภาพชนแฉะและมนำาขง เปนวชพชทเปนปญหาคอนขางรนแรงในสภาพนาทมไนโตรเจนสง ทำาใหผลผลตขาวสญเสยไดถง 85% (Ampong and De Datta. 1991) ระดบนำาตน 3-10 ซม. ความอดมสมบรณของดนสง ความหนาแนนตำา ใบจะมลกษณะปอม หากระดบนำาลก ความอดมสมบรณของดนตำาและความหนาแนนสง จะมใบเรยวยาว

10

หนวดปลาดก (Fimbristylis miliacea (L.) Vahl)เปนวชพชประเภทกก อายปเดยว ดอกสนำาตาล ลำาตน

สงประมาณ 30-50 ซม. มชออนวาหญาหนวดแมว หญาไขเขยด ระบาดในนาหวานนำาตมและนาดำาหากขาดนำา พบมากในบรเวณทมธาตฟอสฟอรสสง งอกไดดในดนชนแตไมสามารถงอกใตน ำา แตหากงอกแลวเจรญเตบโตไดในนำาขง ขยายพนธโดยใชเมลดแพรระบาดโดยอาศยนำาและลม ลดผลผลตไดกวา 50%

กกขนาก (Cyperus difformis L.)เปนวชพชประเภทกก อายปเดยว สงประมาณ 30-40

ซม. ดอกสเขยวออน ขยายพนธโดยใชเมลด งอกในดนชนแตไมสามารถงอกใตนำา เจรญเตบโตในนำาได สามารถผลตเมลดจำานวนมาก ระบาดในนาหวานนำาตมและนาดำาทขาดนำา หากนำาไมขงวงจรชวตอาจสนเพยง 30 วน ออกดอกไดตลอดป แพรระบาดโดยอาศยนำาและลม อาจทำาใหผลผลตขาวลดลง 50-80% เมอมความหนาแนน 100 ตน/ตร.ม และลดลง 60-90% เมอมความหนาแนน 300 ตน/ตร.ม การแขงขนกบขาวจะรนแรงมากในสภาพความอดมสมบรณของดนสง (ประสาน, 2540 )

กกทราย (Cyperus iria L.)เปนวชพชประเภทกก อายปเดยว มชออนวา กกแดง

สงประมาณ 30-60 ซม. ชอบขนในทดนเหนยวปนทรายและชน พบมากในนาหวานนำาตมทปลอยใหนำาแหง จะงอกหลงขาวนาหวานนำาตมเนองจากดนแฉะและนำาขงไมเหมาะแกการงอกของกกทราย

11

ผกแวน (Marsilea crenata Presl)เปนวชพชประเภทเฟรน อายมากกวา 1 ป ขยาย

พนธโดยใชลำาตนและอบเรณ งอกไดดในสภาพทชนแฉะและเจรญเตบโตไดดในดนแฉะและนำาขง ระบาดในนาดำาและหวานนำาตม แพรระบาดโดยอาศยนำา สามารถทำาใหผลผลตขาวลดไดถง 70% (Ampong and De Datta. 1991)

ผลเสยหายทเกดจากวชพช

วชพชทขนแขงขนกบพชปลกนน เปนตวการสำาคญททำาใหพชปลกไดรบความเสยหายทงทางตรงและทางออม ดงน

1. วชพชทำาใหผลผลตของพชปลกลดลง เนองจากวชพชแกงแยง ปจจยในการเจรญเตบโตของพชปลก เชน นำา ธาตอาหาร และแสงแดด ทำาใหพชปลกไดรบไมเตมท ผลผลตกลดลงแตจะลดลงมากนอยขนาดไหนขนกบชนดของพชปลก ชนดของวชพชและสภาพแวดลอม

2. วชพชทำาใหคณภาพของผลผลตลดลง ถามเมลดหรอเศษวชพชเจอปน จะทำาใหขายผลผลตไดราคาตำาลง นอกจากนการปลกเพอผลตเมลดพนธ ถามเมลดวชพชเจอปนเกนกำาหนดกจะไมผานมาตรฐาน

3. วชพชเปนทอาศยของโรคแมลงและสตวศตรพช สภาพแปลงปลกพชทมวชพชขนแขงขน รกรงรง อาจทำาใหพชปลกไดรบผลกระทบทางออม โดยเปนแหลงอาศยของโรค แมลงและสตวศตรขาว ซงจะทำาใหเกดอนตรายแกพชปลก และตองเพมตนทนในการปองกนกำาจดศตรขาวเหลานนดวย

4. วชพชทำาใหเกดปญหาในดานการจดการแปลงและเกบเกยว ถามวชพชขนรกรงรงเปนจำานวนมาก ทำาใหการเตรยมแปลง

12

ลำาบาก การจดการนำาไมมประสทธภาพ การเกบเกยวไมสะดวก เกดความลาชา

ประโยชนของวชพช

วชพชทขนในพนทเพาะปลก สวนใหญจะทำาใหเกดผลเสยหายกบพชปลก แตในหลายกรณวชพชทขนแขงขนในแปลงหรอขนในสภาพธรรมชาตทไมไดทำาการเกษตร อาจจะมประโยชนบางทงทางตรงและทางออม ดงน

1. วชพชชวยปองกนการพงทลายของดน ในสภาพพนทลาดชน อาจเกดการชะลางพงทลายของดนไดงาย ในกรณทเกดฝนตกและนำาไหลบา ถามวชพชปกคลมผวดน โดยเฉพาะวชพชทมระบบรากแผกระจายด เชน วชพชตระกลหญา และมวชพชยนตนชวยยดดนในแนวลก จะทำาใหการชะลางพงทลายของหนาดนลดลง

2. วชพชชวยเพมความอดมสมบรณของดน การไถกลบวชพชลงไปในดน หรอวชพชทตายโดยการใชสารกำาจดวชพชหรอตายไปเองตามวงจรชวต เมอเศษซากยอยสลายเทากบเปนการนำาแรธาตอาหารกลบลงสดนอกคร ง ชวยเพมอนทรยวตถใหกบดน ทำาใหคณสมบตทางกายภาพของดนดขน

3. วชพชใชเปนอาหารของมนษย มวชพชหลายชนดทสามารถนำามาเปนอาหารได เชน ผกบง ผกแวน ขาเขยด ผกตบไทย ผกแขยง ตาลบตรฤษ และสนตะวาใบพาย วชพชเหลานสามารถนำามาบรโภคเปนผกสด ตมจมนำาพรกหรอแกง บางชนดมคณคาทางโภชนาการสงเชน ผกบง ผกแวน

4. วชพชใชเปนสมนไพร วชพชหลายชนดมคณสมบตเปนสมนไพร เชน ผกบงใชนำาคนเปนยา ทำาใหอาเจยนแกพษของฝ นและสารหน ใชเขายารวมกบสมนไพรอนสำาหรบอบไอนำา ชวยทำาใหเลอดลม หมนเวยนสะดวก แกลมวงเวยน ผกตบไทย ใชนำาคนจากใบกนแกไอ ใชเหงามาบดกบถานทาแกรงแค ผกแขยงมนำามนหอม

13

ระเหยซงมฤทธฆาเชอโรค ใชขบนำานมและเปนยาระบาย นำาคนใชแกไข

การปองกนกำาจดวชพช

การปองกนกำาจดวชพชในพนทใดพนทหนง มหลกการเพอพจารณา สำาหรบใชในการปฏบต 3 อยาง ดงน

1.การปองกน (prevention)เปนการปองกนไมใหวชพชจากทอนแพรระบาดเขามาในพน

ทหนงๆ ซงอาจเปนแปลงปลกพช ในตำาบล อำาเภอ จงหวด ภาค หรอประเทศ สวนขยายพนธของวชพชทสามารถแพรกระจายจากทหนงไปยงทหนงก คอ เมลด และสวนขยายพนธอนๆ เชน ราก เหงา หว ไหล และลำาตน สวนตาง ๆ เหลาน จะมการแพรกระจายออกเมอมอายแก และลกษณะพเศษทชวยในการมชวตอยทยาวนาน ตวการสำาคญททำาใหเกดการแพรระบาดดขน กคอ มนษย สตว ลมและนำา

2.การควบคม (control)การควบคมเปนการกระทำาทลดการรบกวนแกงแยงแขงขน

ของวชพชในการปลกพชหรออกนยหนงกคอ การลดผลเสยหายของวชพชทเกดแกพชปลกใหนอยทสด ปรมาณการควบคม จะตองพจารณาถงราคาตนทน และปรมาณความเสยหายทเกดขน ซงในบางกรณอาจไมจำาเปนตองควบคมใหสมบรณถง 100 เปอรเซนต แตทำาเพยงระดบทเหมาะสมทสดเทานน

3.การทำาลาย (eradication)เปนการทำาลายใหหมดสน ซงหมายถงการทำาใหสวนตาง ๆ

ของวชพชพวกลำาตน ใบดอก ราก เมลด และสวนขยายพนธอน ๆ หมดสนไปในพนทนน ๆ อยางสนเชง การทำาลายวชพชใหหมดสนไปจากพนทกเพอเปนการปองกนการแพรกระจายไปทอน และปองกนการเพมขยายพนธในพนทเดมดวย วธการทำาลายอาจกระทำาได

14

หลายแบบ เชน การใชเคร องจกรกล การใชสารเคม ตลอดจนการเขตกรรมดวยวธการตางๆ

จดวกฤตทจำาเปนตองควบคมวชพช

เมอมวชพชขนแขงขน จะทำาใหผลผลตของพชปลกไดรบความเสยหาย อาจจะมากหรอนอยแตกตางกน ในสภาพทวไปเมอวชพชทำาใหเกดความเสยหายแกพชปลกถงระดบหนงจนผลผลตลดลงอยางมนยสำาคญ จะถอวา เปนจดวกฤต ทตองมการกำาจดทนท เพราะถาหากความเสยหายของพชปลกมมากกวาระดบนจะทำาใหมการสญเสยทางเศรษฐกจได

จดวกฤตของการแขงขนอาจจะพจารณาได 2 ลกษณะ คอ1. จดวกฤตของปรมาณหรอความหนาแนนวชพช เปน

จดทปรมาณหรอความหนาแนนของวชพช ถงระดบทท ำาใหผลผลตของพชปลกเสยหายอยางมนยสำาคญ สำาหรบนาขาว โดยทวไปแลวถอวาปรมาณหรอความหนาแนนของวชพชไมเกน 20 เปอรเซนตของพนท ยงไมกระทบตอผลผลต แตถ ามมากกวาน จะท ำาให ผ ล ผ ล ต ล ด ล ง ซ ง จ ด น เ ร ย ก ว า จ ด ค ม ท น (economic threshold) ใชเปนเงอนไขประกอบการตดสนใจในการควบคมวชพช economic threshold นใชเปนบรรทดฐานสำาหรบวชพชทว ๆ ไป แตถาเปนวชพชรายแรงหรอวชพชทมความสามารถในการแขงขนสง ตองตดสนใจดำาเนนการควบคมกอนทจะมปรมาณสะสมถงระดบ 20 เปอรเซนต

2. จดวกฤตของความยาวนานในการแขงขนของวชพช ตงแตเร มปลกพช และวชพชขนแขงขน จนถงเวลาหนงทท ำาให ผลผลตเสยหายอยางมนยสำาคญถาไมมการกำาจด คอ เปนชวงแรกทพชปลกยอมใหมวชพชขนแขงขนได โดยไมกระทบตอผลผลต อาจจะเปนเพราะวชพชตนยงมขนาดเลด จงมประสทธภาพในการ

15

แขงขนตำา แตเมอถงเวลาหนงผลผลตของพชปลกจะเสยหาย จดน คอ จดวกฤต ซงตองตดสนใจควบคมวชพช แตจะควบคมเปนเวลานานเทาใด ตองพจารณาจากการ ควบคมวชพชตงแตเร มปลกและใหปราศจากวชพชไปจนถงชวงเวลาหนงทเมอปลอยใหวชพชขนแขงขนในชวงหลงกไมทำาใหผลผลตเสยหาย ซงจะไดชวงเวลาทตองเรมควบคมวชพชและควบคมไปจนถงเวลาหนง หลงจากนนไมจำาเปนตองควบคม เพราะไมกระทบตอผลผลต เรยกชวงนวา ชวงวกฤต (critical period) สำาหรบขาวไร มชวงวกฤต 2 – 4 สปดาห หลงขาวงอก หมายความวาในชวง 2 สปดาหแรกหลงขาวงอก ขาวไรสามารถแขงขนกบวชพชได แตหลงจาก 2 สปดาห ไปแลว จะตองควบคมวชพชมฉะนนแลวผลผลตจะเกดความเสยหายและตองควบคมวชพชไปจนถงสปดาหท 4 หลงขาวงอก (คอตองควบคมไมให วชพชแขงขนเปนเวลา 2 สปดาห) ขาวไรจงจะสามารถเจรญเตบโตแขงขนกบวชพชได โดยผลผลตไมเสยหาย สวนขาวนาดำามชวงวกฤต อยระหวาง 30 – 45 วนหลงปกดำา

วธการปองกนกำาจดวชพช

เมอมวชพชขนแขงขนในแปลงปลกพช จ ำาเปนตองหาทางปองกนกำาจดเพอลดการแกงแยงแขงขน หรอลดปรมาณใหอยในระด บต ำากวา จ ดวกฤต โดยไมจ ำาเป นตองควบคมใหถ ง 100 เปอรเซนตกได เพราะอาจจะไมคมทน วธปองกนกำาจดวชพชมหลายวธ ซงอาจจะมขอดขอเสย ตลอดจนขอจำากดแตกตางกนไป ตองเลอกใชใหเหมาะสมกบสถานการณ

1. การปองกนกำาจดโดยวธกล (Mechanical control) เปนการกำาจดวชพชโดยใชแรงงานคน แรงงานสตว การใชเครองทนแรง การใชไฟเผาและการใชวสดคลมดน

16

2. ก า ร ป อ ง ก น ก ำา จ ด โ ด ย ว ธ เ ข ต ก ร ร ม (cultural control) เปนการปฏบตเพอลดปญหาการแขงขนจากวชพช เชน การจดการนำา การปลกพชคลมดน การปลกพชหมนเวยน การปลกพชแซมและการจดการปย

3. การปองกนกำาจดโดยชววธ (Biological control) เปนการใชสงมชวตมาควบคมวชพช เชน แมลง โรคพช และสตว

4. ก า ร ป อ ง ก น ก ำา จ ด โ ด ย ใ ช ส า ร เ ค ม (Chemical control) เปนการใชสารเคมมาควบคมวชพช หรอทเรยกวา สารก ำาจดว ชพช (herbicide) ป จจ บนมการใชอย างแพรหลาย เนองจากมประสทธภาพสง สะดวก รวดเรว แตตองใชใหถกวธจงจะไดผลด และไมเปนอนตรายตอผใช และสภาพแวดลอม

5. การปองกนกำาจดโดยวธผสมผสาน (Integrated control) การปองกนกำาจดวชพชโดยวธใดวธหนง อาจจะไมสามารถแกปญหาวชพชไดอยางสมบรณ หรอคมคา เพราะแตละวธมขอดขอเสยและขอจำากดแตกตางกน ถานำาหลายวธมาผสมผสานกนอยางสอดคลองเหมาะสม จะทำาใหการกำาจดวชพชไดผลดและมประสทธภาพการทจะเลอกวธการใดมาใชรวมกนตองคำานงถงสภาพพนท ความพรอมของผใช งายตอการปฏบตตลอดจนสภาพทางเศรษฐกจและสงคม ทงนตองพจารณาถงจดวกฤตทจ ำาเปนตองกำาจดวชพชดวย

การควบคมวชพชในนาขาว

17

การควบคมวชพชในนาขาว ไมควรทำาเฉพาะวธการเดยว แตควรปองกนและกำาจดอยางเปนระบบ ซงสามารถกระทำาไดตงแตเรมปลกขาวจนกระทงเกบเกยว โดยมหลกปฏบตดงน

1.เมลดพนธขาวใชเมลดพนธทสะอาดไมมเมลดวชพชเจอปน เพราะถาม

เมลดวชพชปนตดไปกบเมลดพนธขาวจะเปนการเพมวชพชลงไปในนา ซงมเมลดวชพชสะสมมากอยแลว การทำาความสะอาดเมลดพนธขาว สามารถกระทำาไดโดยใชเคร องสฝดเปาเมลดวชพชและเศษสงเจอปน ทเบาออกไปจากเมลดขาว นอกจากนขณะแชขาว สำาหรบใชหวานยงสามารถใชมอซาวเอาเมลดขาวลบ และเศษสงเจอปนท ลอยออกได อ กคร ง จะได เมล ดพนธ ท สมบ รณ ให เปอรเซนตความงอกสง และงอกไดเรวแขงแรงสามารถแขงขนกบวชพชได

2.การเตรยมแปลงปลกขาวความประณตในการเตรยมดนซงหมายถงความพถพถนทจะ

กำาจดวชพชทมอยใหหมดไปและทำาใหดนมสภาพเหมาะแกการปลกขาว การปลกขาวไมวาจะปลกดวยเมลดขาวแหง เมลดขาวงอกหรอตนกลาขาวอาย 25-30 วนกตาม ความสมำาเสมอของพนนาจะมผลตอการใหนำาและการควบคมนำาในแปลงนา ซงจะมผลตอเนองไปถงการเจรญเตบโตของขาวและการควบคมวชพช โดยทวไปแลวขาวเจรญเตบโตในสภาพมนำาขงยกเวนขาวไรดงนนระดบนำาทขงในแปลงนาจงมผลตอการงอกและการเจรญเตบโตของขาวและวชพช (CGIAR, 2001 และ พชรนทร และอรสา, 2535 )

2.1 ผลของการเตรยมดนตอการใหนำา ( Effect of land preparation on irrigation )

หากพนนามความสมำาเสมอดวยการเตรยมดนอยางประณตจะทำาใหเกดผลดเรมตงแตความสมำาเสมอของขาวทงอกจากเมลดแหงและเมลดขาวงอก โดยความเปนจรงแลวแปลงนาสวนใหญจะไมคอยมความสมำาเสมอในแปลงนาหนงแปลงจะมพนทนำาขงลกกวา 5

18

เซนตเมตร และพนทแหงไมมนำาขง เมอเปนเชนนจะเกดผลเสยหลายประการคอ หากแปลงนาไมสมำาเสมอนำาทจะใชเพอใหทวมขงทวแปลงจะใชมากกวาแปลงทสมำาเสมอประมาณ 10 % เมอเตรยมแปลงสมำาเสมอจะสงเสรมใหไดผลผลตขาวสงขนถง 40-150 % ( CGIAR, 2001 ) การปลกขาวโดยวธหวานนำาตมขาวงอกทหวานไปนนหากไมมนำาขงขาวจะงอกและเจรญเตบโตไดดในชวงแรก พนทมนำาแฉะ ๆ กยงงอกและเจรญเตบโตไดด หากมนำาขงลกขาวมกเนาตายเปนสวนใหญเนองจากขาวพนธผลผลตสงทใชปลกทวไปไมมความสามารถงอกใตนำา สถาบนวจยขาว ( ประเทศไทย ) และสถาบนวจยขาวนานาชาต ( IRRI ) กำาลงดำาเนนการศกษาและปรบปรงพนธขาวใหมลกษณะงอกและเจรญเตบโตในนำาไดด hypoxic tolerant genotypes

2.2 ผลของการเตรยมดนตอการควบคมวชพช ( Effect of land preparation on weed control )

หลงจากหวานขาวงอกแลวหากมความจำาเปนตองใชสารกำาจดวชพชประเภทคมเมลดวชพช ซงตองใชในขณะทนำาในแปลงมนอยหรอไมทวมยอดกลาขาวทกำาลงงอก หลงจากพนสารกำาจดวชพชแลว ( 3 วน ) กตองไขนำาเขานาในระดบทไมทวมยอดกลาขาว ขอกำาหนดของระดบนำาในแปลงนจะมผลตอประสทธภาพของสารกำาจดวชพชทงในแงการควบคมวชพชและความเปนพษตอขาว การใชสารกำาจดวชพชในระยะท 2 คอหลงขาวและวชพชงอก 7-25 วน กจะมการควบคมระดบนำาอกจงจะไดประสทธภาพของสารกำาจดวชพชเตมท อยางไรกตามแมจะไมมการใชสารกำาจดวชพช หากมการเตรยมดนเพอความสมำาเสมอของแปลงทดแลวกอนหรอหลงหวานขาวสามารถปลอยนำาออกไดหมดและเมอขาวงอกตงตวไดภายในสองสปดาหแรก หากสามารถนำานำาเขานาอยางสมำาเสมอระดบนำาจะสามารถควบคมวชพชไดโดยไมตองใชสารกำาจดวชพช ( CGIAR,

19

2001 ) เนองจากวชพชตระกลหญาสวนใหญจะงอกและเจรญเตบโตในนำาไดไมดเทาขาว อกทงการทำานาแบบหวานนำาตมมการเตรยมแปลงเพอกำาจดวชพชทมแลวหวานขาวซงเพาะใหงอกแลวประมาณ 3 วน ขาวจงไดเปรยบวชพชคองอกกอนและเจรญเตบโตไปกอน วชพชซงงอกหลงขาวและตองถกนำาทวมขงหลงงอกจงเจรญเตบโตไมด อกทงวชพชตระกลหญาและวชพชอนๆสวนใหญไมสามารถงอกในนำาได ( อาทตย และคณะ, 2537 ) นำาททวมขงไมลกนกจะควบคมไมใหวชพชงอกขนมาอกและไมกระทบกระเทอนการเจรญเตบโตของขาวอกดวย คมสนและคณะ ( 2541 ) สรปผลการทดลองวาการทำานาหวานนำาตมถามการใหนำาแกตนขาวเรวคอ 7 วนหลงหวานขาวงอกสามารถควบคมวชพชไดดและขาวมผลผลตดขน หากมการใหนำาลาชาจะมปรมาณหญาขาวนก หญานกสชมพ และหญาไมกวาดมากกวาการเอานำาเขาเรว ในทางตรงกนขามหากเตรยมดนไมดตองระบายนำาออกทงแปลงเพอใหขาวตงตว และตองใหเวลาแกขาวระยะหนงเพอเจรญเตบโตจนแนใจไดวาเมอไขนำาเขานาแลวระดบนำานนจะไมทวมยอดกลาขาวบรเวณทลมและมนำาขงพอทจะควบคมวชพชในบรเวณทดอนกวา ซงการทงใหแปลงนาแหงเปนเวลานานกวาทควรจะทำาใหมวชพชรบกวนตามทกลาวมาขางตน จงทำาใหสญเสยโอกาสทจะใชประโยชนของการขงนำาในเวลาทรวดเรวเพอควบคมวชพชเนองจากการเตรยมแปลงทไมพถพถนพอ อยางไรกตามการไขนำาเขานาเรวเกนไปกลาวคอขาวยงมอายนอยจะมผลตอการตงตวของขาวโดยในสภาพนำาขงตนขาวมกอวบและออนกวาขาวทเจรญเตบโตในสภาพนำานอยกวา

3.อตราเมลดพนธความหนาแนนของประชากรตนขาวมสวนแขงขนกบวชพช

ได ในนาหวานขาวแหงอตราเมลดพนธ 18-24 กก./ไร ชวยลดปญหาวชพชใหนอยลง สำาหรบนาหวานนำาตมอตราเมลดพนธ 15 กก./ไร เปนอตราทเหมาะสม ทำาใหวชพชมพนทงอกขนมาแขงขน

20

กบขาวไดนอย แตถาใชอตราสงกวาน ตนขาวจะแยงอาหารกนเอง สวนนาดำา ระยะปกดำา 20x20, 25x25 และ 30x30 ซม. ผลผลตขาวไมแตกตางกน

4.การจดการนำานำาเปนปจจยสำาคญในการชกนำาใหเกดชนดวชพชตาง ๆ ใน

นาขาว เนองจากความชนในดนมสวนชวยใหเมลดหรอสวนขยายพนธของวชพชงอกได วชพชแตละชนดตองการความชนในการงอก ในระดบทแตกตางกนออกไป เชน หญานกสชมพ หนวดปลาดก และกกทราย ตองการความชนระดบ field capacity (ดนหมาด) กสามารถงอกได หญาไมกวาด (ดอกขาว) สามารถงอกไดตงแตความช นระดบ field capacity ถงระดบน ำาลก 2 ซม. หญาขาวนกงอกไดดทระดบความชน field capacity ถงระดบ 1 ซม. แตระดบนำา 2-6 ซม. ยงงอกไดบาง สำาหรบผกปอดนา และขาเขยด งอกไดบางในความชนระดบ field capacity ถงระดบนำา 1 ซม. แตงอกไดดตงแตระดบนำา 1 – 6 ซม. สวนแหวทรงกระเทยมโปงและผกตบเตางอกไดดในนำาลก (2 – 6 ซม.)

จากการทวชพชตองการความชนในการงอก แตกตางกนเราสามารถนำาวธการจดการนำามาใชเพอลดปญหาวชพช จะเหนไดวามวชพชนอยชนดทงอกในนำาได ดงนนการทำานาดำา ซงมนำาขงตงแตเร มปกดำา จงไมคอยมปญหาเรองวชพช สำาหรบนาหวานนำาตม ลดปญหาหญาขาวนกไดโดยปลอยใหนำาแหงหลงหวานขาวจนดนแตกระแหงแลวจงปลอยนำาเขานา แตหญาไมกวาดอาจจะมาแทนทเพราะชอบงอกในสภาพเชนน

21

ผกตบ

เตา

ดนชน(หมาด)Field capacity

นำาระดบผวดน

สามารถงอกไดด

สามารถงอกไดบาง

หญ

านก

หนวด

ปลา

กกทร

าย

หญ

า

22

หญ

าขาว

นก

ผกปอ

ดนา

ขาเข

ยด

แหวท

รงกร

ะเทยม

โปง

2

4

6

ระดบนำา (ซม.)

ชนดของวชพช

.

ภาพท 1 ผลของความชนตอการงอกของวชพชบางชนด

5.การใชแรงงานกำาจดการใชแรงงานกำาจดวชพช ควรทำาในชวงเวลาทเหมาะสม

คอ ประมาณ 30 วนหลงขาวงอกหรอปกดำา ซงอาจจะกำาจดเพยงครงเดยวกเพยงพอ แตถากำาจดไมถกชวงเวลาอาจจะตองกำาจดหลายครง จงจะไดผล ทำาใหสนเปลองแรงงาน

6.การใสปยการใสปยเปนการเพมธาตอาหารใหกบตนขาว หากมวชพช

ในนา ปยทใสลงไปกถกวชพชแยงไปสวนหนง ตนขาวกจะไดธาตอาหารไมเตมท เพราะฉะนนควรกำาจดวชพชกอนการใสปย

7. การควบคมโดยชววธเปนการใชสงมชวตมาควบคมวชพช เชน การเลยงเปดใน

นาขาว โดยธรรมชาตเปดจะใชปากแซะผวดนเพอหาอาหาร ซงจะแซะเอาตนออนของวชพชลอยขนมาดวย การเลยงปลารวมกบแหนแดงจะชวยลดปญหาวชพช นอกจากนยงมการใชสงมชวตอนๆ มาควบคมวชพช เชน แมลง และโรคพช

8.การปลกพชหมนเวยนการปลกขาวตลอดป อาจทำาใหมการสะสมของวชพชบาง

ชนด ถามการปลกพชอนสลบกบขาวแบบกอนหรอหลงนาจะเปนการเปลยนแปลงสภาพแวดลอม ทำาใหวชพชบางชนดทไมชอบ

23

สภาพแวดลอมอกแบบหนง ไมสามารถเจรญเตบโตได ซงเปนการลดปญหาวชพชใหนอยลง

9.การใชสารกำาจดวชพชสารกำาจดวชพชเปนสารเคมทพฒนามาเพอใชควบคม

วชพช การใชสารกำาจดวชพช ตองมความร ความเขาใจ ดานคณสมบตของสารและวธการใช เพอทจะใชไดอยางปลอดภยและมประสทธภาพ

การจดการวชพชในนาขาว

วธการปลกขาวเกยวของกบการจดการวชพชอยางมาก เมอคร งยงไมมการใชสารกำาจดวชพชในนาขาว วธปลกขาวทวชพชรบกวนนอยทสดนาจะมเพยงการปลกแบบปกดำาทชาวนาจะตองสนเปลองแรงงานและนำามากทสด การปฏบตในขนตอนตาง ๆ ของการทำานาจะมสวนเกยวของกบการจดการวชพชทมกจะเจรญเตบโตรบกวนและแขงขนกบขาวอยเสมอ ในทนจะกลาวถงการทำานา 3 ประเภททจะมความแตกตางในแงของการจดการวชพชดงนคอ1. การปลกขาวโดยใชเมลดขาวแหงหยอดหรอหวาน 1.1 ขาวไร การปลกขาวไรจะปลกบนทสงและมความลาดชน

แปลงขาวไรจะไมมการกกเกบนำา ชาวไรจะไถดะ 1 ครง และไถพรวน 1 ครง และปลกในเดอนมถนายน การไถและพรวนปนการกำาจดวชพชและเตรยมดนใหเหมาะสมตอการปลกขาวโดยวธ

24

หยอดเมอมฝนตก ขาวและวชพชจะงอกขนมาพรอมกน แปลงนาจะไมมนำาขงเลยนอกจากเวลาฝนตกและหลงฝนตกใหม ๆ วชพชทงอกเตบโตแขงขนกบขาวจงเปนวชพชทข นไดในสภาพไรท ว ๆ การเตรยมดนและวธการปลกไมไดชวยใหขาวไดเปรยบวชพชเลย เนองจากงอกขนมาพรอมกน แตดวยการปลกโดยวธหยอดเปนหลม เกษตรกรสามารถกำาจดวชพชโดยเลอกชวงเวลาทเหมาะสมใชจอบถาก ( ทำารน ) 1 – 2 ครงกจะกำาจดวชพชไดอยางด

1.2 นาหวานขาวแหง เนองจากการขาดแคลนแรงงาน

การทำานาในทราบลมอาศยนำาฝนบางพนทไมสามารถปลกขาวโดยวธปกดำาชาวนาประยกตวธการทำานาโดยเตรยมดนเหมอนทำาขาวไรและหวานขาวแหง หลงจากขาวและวชพชเจรญเตบโตและปรมาณนำาฝนเพยงพอแปลงนาจะมนำาขง ดงนนวชพชในระยะแรกของการเจรญเตบโตจะเปนวชพชขนไดในสภาพไร เมอมนำาขงวชพชในระยะหลงจะเปนวชพชนำาและวชพชนสามารถเจรญเตบโตไดในสภาพนำาขง วชพชไรบางชนดอาจเจรญเตบโตไดไมดเทาขาวเนองจากสภาพแวดลอมไมเหมาะสม

1.3 นาหวานสำารวย ในพนทราบลมภาคกลางบางพนทและอกหลายพนท

กระจายอยท วประเทศ มพนทซ งในฤดน ำาหลากมนำาขงลก 1-2 เมตร ขงอย 3-4 เดอน ชาวนาจะไถดะในเดอนเมษายน-พฤษภาคม อาจไถพรวน 1 ครง แลวหวานขาวแหง ขาวและวชพชอาจงอกขนมาพรอมกนหรอบางสภาพขาวงอกกอนวชพช 1-2 สปดาห การเตรยมดนโดยการไถดะในเดอนเมษายนนนเปนการกำาจดวชพชเพยงสวนนอยเนองจากวชพชสวนใหญยงไมงอก แปลงนาจะอยในสภาพไรจนถงเดอนกรกฎาคม-สงหาคม จงจะมนำาขงและระดบนำาจะสงขนเรอย ๆ และสงสดในเดอนตลาคม-

25

พฤศจกายน ในชวง 3 เดอนแรกของการเจรญเตบโตของขาว พฤษภาคม-กรกฎาคม วชพชทงอกไดในสภาพไรเจรญเตบโตแขงขนกบขาวอยางมาก เมอมนำาขงวชพชหลายชนด ไมสามารถทนนำาขงหรอขนนำาไมไดกจะตายไป ในสภาพนขาวอาจไดเปรยบวชพชบางชนดแตกมวชพชอกหลายชนดทเจรญเตบโตแขงขนกบขาวตอไปจนหมดวงจรชวต

2. การปลกโดยใชเมลดทเรมงอกหวานลงบนเทอก2.1 การทำานาหวานนำาตมแผนใหม เปนการปลกขาวทมวธ

ปฏบตอยกงกลางระหวางการทำานาหวานหรอหยอดขาวแหงกบการปกดำา กลาวคอ นาหวานหรอหยอดขาวแหงเตรยมแปลงในสภาพดนแหงและขาวงอกพรอมวชพช การปลกโดยวธปกดำา เตรยมดน แบบทำาเทอกและมนำาขง ขาวมอายมากกวาวชพช ประมาณ 30 วน การทำานาหวานนำาตมแมจะเตรยมแปลงแบบทำาเทอกแตปลอยนำาออกกอนหวานขาวงอก จงไมมนำามาชวยคมวชพชใน 20 วนแรก แตนำาจะชวยคมวชพชหลงจากนน ขาวงอกทใชปลกมอายการเจรญเตบโตมากกวาวชพช ประมาณ 2 วน ดงนนการแขงขนของวชพชกบขาวจงไมมากเทาขาวนาหวานขาวแหง แตมากกวาขาวนาดำา

2.2 การทำานาหวานนำาตมแบบเกา เปนวธการปลกขาวคลายกบนาหวานนำาตมแบบใหม แตกตางกน 2 อยาง คอ หลงทำาเทอกแลวปลอยใหนำาขงอยในแปลงนาลก 10-20 ซม. เมอนำาตกตะกอนใสแลวจงหวานขาวทงอกเพยงเลกนอย (ขาวเบยม) รกษาระดบนำาในแปลงนาไว ระยะเวลาเพยง 1-2 สปดาห ขาวจะงอกโผลพนนำา วธการนจะทำาไดในพนททดนตกตะกอนและนำาใสเรว ปฏบตอยในบางพนทของจงหวดฉะเชงเทรา ปราจนบรและจนทบร มเพยงวชพชนำาบางชนดทขนไดในสภาพนำาลกระดบน

3. การปลกโดยใชตนกลา อาย 25-30 วน

26

วธนเปนการปลกโดยการปกดำา ชาวนาจะตกกลาในเวลาทเหมาะสมใหไดกลาตามอายทตองการเมอมฝนตกเพยงพอทจะเตรยมดนทำาเทอกใหเหมาะแกการปกดำา การทำาเทอกเปนการกำาจดวชพชอยางด นำาทขงในแปลงกจะชวยคมเมลดวชพชหลายชนดทไมสามารถงอกไดในสภาพนำาขง นอกจากนขาวยงไดเปรยบวชพชอกอยางคอขาวมอายมากกวา 30 วน จงแขงขนไดดกวา อยางไรกตามในสภาพนานำาฝน หากฝนทงชวงหลงจากปกดำาแปลงนาแหงจะมวชพชทขนไดดในสภาพดนชนไมมน ำาขง งอกและเจรญแขงกบขาวไดเชนกน

กลาวโดยรวมแลวการทำานาในวธตาง ๆ นนชาวนาเลอกปฏบตขนตอนตาง ๆ ซงจะเหมาะสมในสถานการณตาง ๆ จงไดมวธการทแตกตางกนออกไป ในอนทจะชวยใหขาวไดเปรยบวชพชเพอลดการแขงขนและใหไดผลผลตดในทสด

หลกการใชสารกำาจดวชพช

การปองกนกำาจดวชพชโดยใชสารเคมนน เปนวธการทกำาลงไดรบความนยมใชกนอยางแพรหลาย เพราะเชอวาการใชสารก ำาจดวชพชเปนวธการหนงทชวยแกปญหาการขาดแคลนแรงงานได โดยทการใชสารกำาจดวชพชอาจใชตนทนตำากวาการกำาจดดวยวธการอน ๆ อยางไรกดการใชสารกำาจดวชพชแตละครงตองพจารณาถงขอด ขอเสย–

ขอด ขอเสยของการใชสารกำาจดวชพช–

ขอด ขอเสย1 ประหยดแรงงาน 1. เสยเงนตราใหตางประเทศ

27

2. ตนทนตำา 2. อาจมพษตกคางในสภาพแวดลอม

3. สะดวก เบาแรง 3. อาจเปนอนตรายตอพชปลก4. รวดเรว 4. อาจเปนอนตรายตอมนษย5. ทำาลายวชพชไดอยางสนซาก

5. อาจเปนอนตรายตอแมลงทเปนประโยชน

6. ควบคมวชพชไดอยางทวถง

6. อาจเป นอ นตรายต อสตว เลยง

7. ควบคมวชพชได อยางยาวนาน

7. ผใชตองมความรและความชำานาญเปน พเศษ

8. ล ด ก า ร แ ข ง ข น ข อ งวชพชไดอยาง แทจรง9. ป ล อ ด ภ ย ไ ม ก ร ะ ท บกระเทอน ตอพชปลก

28

การตดสนใจวาจะกำาจดวชพชดวยสารเคมในแปลงเพาะปลกพชครงใดคร งหนง นนจำาเปนตองคำานงถงหลกการใชสารกำาจดวชพชใหมความปลอดภยและไดผลดทสด

หลกการใชสารกำาจดวชพช

ปลอดภย ไดผลด

ปลอดภยตอพชปลก ไดผลดในการกำาจดวชพชอยางสนซาก

ปลอดภยตอมนษย ไดผลดในการกำาจดวชพชไดทนเวลา

ปลอดภยตอสตว ไดผลดในการกำาจดวชพชไดยาวนาน

ปลอดภยตอแมลงทเปนประโยชน ไดผลดในการมประสทธภาพสงสด

ปลอดภยตอสภาพแวดลอม ไดผลดในดานความสะดวก ประหยดเวลาและแรงงาน

การจำาแนกประเภทของสารกำาจดวชพช

ในยคปจจบนมสารกำาจดวชพชทถกนำามาใชในการเกษตรมากมายหลายชนด แตละชนดมคณสมบต และขอจำากดแตกตางกนไป การจดกลม หรอการจำาแนกสารกำาจดวชพชเหลานนเปนวธการหนง เพอความสะดวกในการใชท ถกตองปลอดภย ไมเปนอนตรายตอพชปลก และสภาพแวดลอม วธการจ ำาแนกสารกำาจด

29

วชพชออกเปนกลมนนมหลายแบบ ขนอยกบวาจะใชหลกการอะไรเปนตวพจารณาจำาแนก ดงน

การจำาแนกตามขอบเขตของวชพชทถกควบคมการจ ำาแนกตามความเคลอนยายของสารเคมใน

วชพชการจำาแนกตามชวงเวลาการใชการจำาแนกตามลกษณะการใชการจำาแนกตามองคประกอบโครงสรางทางเคมการจำาแนกตามลกษณะการทำาลาย

1. การจำาแนกตามขอบเขตของวชพชทถกควบคมโดยพจารณาถงประสทธภาพของสารกำาจดวชพชวาสามารถควบคมวชพชประเภทใดบาง สามารถจำาแนกออกเปน 2 กลมใหญ ดงน

1.1 ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช ป ร ะ เ ภ ท เ ล อ ก ท ำา ล า ย (selective hebicide) เปนสารกำาจดวชพชทมคณสมบตในการทำาลายวชพชบางชนด แตจะไมทำาลายวชพชหรอพชปลกบางชนด แบงเปน 2 ประเภท ดงน

1.1.1 สารกำาจดประเภทเลอกทำาลายวชพชใบแ ค บ ห ร อ ต ร ะ ก ล ห ญ า (narrowleaf herbicide ห ร อ grassherbicide) เป นสารเคมท มฤทธ ในการควบคมหรอทำาลายเฉพาะวชพช (หรอพช) ใบแคบตระกลหญาเทานน โดยทพชปลกหรอว ชพช ใบกว าง ไม ได ร บอ นตราย เช น propanil, fenoxaprop-p-ethyl

1.1.2 สารก ำาจดวชพชประเภทเล อกท ำาลายวชพชใบกวาง (broadleaf herbicide) เป นสารเคมท มฤทธ ควบคมหรอทำาลายเฉพาะวชพช (หรอพช) ใบกวาง เทานนโดยไมอนตรายตอพชปลกหรอวชพชใบแคบตระกลหญา เชน 2,4-D, bensulfuron-methyl, metuslfuron - methyl

30

1.2 สารก ำาจดว ชพชประเภทไม เล อกท ำาลาย (nonselective herbicide) เปนสารเคมทมคณสมบตในการทำาลายวชพชหรอพชไดอยางกวางขวางเกอบทกชนดไมเฉพาะเ จ า ะ จ ง เ ช น glyphosate, paraquat, glufosinate-ammonium

2. การจำาแนกตามการเคลอนยายของสารเคมในวชพช เป นการจ ำาแนกโดยอาศ ยหล กการท ว า เม อสารเคมซมผ าน (penetration) เขาไปในสวนใดสวนหนงของวชพชแลว มการเคลอนยายไปยงสวนอนๆ หรอไม อาจจำาแนกสารเคมออกเปน 2 พวก ดงน

2.1 สารกำาจดวชพชประเภทสมผสตาย (contact herbicide) เปนสารเคมทเมอพนไปทวชพชโมเลกลของสารไมมการเคลอนยายไปไหนจะทำาลายเซลลของวชพชบรเวณนนทนท ดงนนวชพชจะมอาการตายเฉพาะสวนทไดรบสารเคมโดยตรงเทานน สวนของวชพชทไมไดรบสารเคมจะไมตาย สารกำาจดวชพชประเภทนใชไดดเฉพาะวชพชลมลก (annual weed) เทานน เพราะวชพชพวกนไมมสวนขยายพนธใตดน สารกำาจดวชพชประเภทนไดแก paraquat, glufosinate-ammouium, propanil

2.2 สารกำาจดวชพชประเภทดดซม (systemic หรอ translocate herbicide) เปนสารเคมทเมอพนไปยงสวนใดสวนหนงของวชพชหรอการพนแบบทางดนแลวโมเลกลของสารจะมการเคลอนยายไปทำาลายสวนตาง ๆ ของวชพชได เชน ราก และลำาตนใตดน ดงนนจงสามารถใชสารกำาจดวชพชประเภทน ควบคมวชพชขามป (perennial weed) ได วชพชทถกพนโดยสารกำาจดวชพชประเภทน จะแสดงอาการตายตองใชเวลานานกวาพวกส ม ผ ส ต า ย ซ ง อ า จ เ ป น 1-2 ส ป ด า ห จ ง จ ะ เ ห น ผ ล เ ช น glyphosate, 2,4-D, fenoxaprop-p-ethyl

31

3. การจำาแนกตามชวงเวลาการใช เปนการจำาแนกตามชวงเวลาในการใชสารกำาจดวชพชสามารถจำาแนกออกเปน 3 แบบ ดงน

3.1 ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช ป ร ะ เ ภ ท ก อ น ป ล ก (preplanting berbicide) เปนสารเคมทใชพนกอนการเตรยมดน เพอฆาวชพชทขนอยกอนแลว จงไถเตรยมดนหรอใชพนฆาวชพชแทนการเตรยมดนแลวปลกพชเลย สารกำาจดวชพชประเภทนไ ด แ ก paraquat, glyphosate แ ล ะ glufosinate-amimonium

3.2 ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช ป ร ะ เ ภ ท ก อ น ง อ ก (preemergence herbicide) เปนสารเคมทพนหลงปลกพช แตกอนวชพชงอก เปนการพนลงไปบนผวดนโดยตรง สารเคมพวกนจะเขาทำาลายวชพชทางสวนของเมลด ราก และยอดออนใตดน โดยตองพนในสภาพทดนมความชนเหมาะสม และมการเตรยมดนทส ม ำา เ ส ม อ ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช ป ร ะ เ ภ ท น ไ ด แ ก butachlor, pretilachlor, oxadiazon

3.3 ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช ป ร ะ เ ภ ท ห ล ง ง อ ก (postemergence herbicide) เปนสารเคมทใชพนหลงจากวชพชงอกขนมาแลว โดยอาจพนแบบหลงวชพชงอกมานานแลว หรอพนแบบวชพชเร มงอกใหม ๆ (early-postemergence application) สารกำาจดวชพชประเภทนไดแก glyphosate, paraquat, glufosinate-ammonium, propanil, fenoxaprop-p-ethyl

4. การจำาแนกตามลกษณะการใช จำาแนกตามลกษณะการใชทแตกตางกน เนองจากสารกำาจดวชพชสามารถเขาทำาลายวชพชไดทางสวนทอยเหนอดนและสวนทอยใตดน จงจำาแนกออกไดเปน 2 กลม ดงน

32

4.1 สารกำาจดวชพชทพนทางใบ (foliar applied herbicide) เปนสารเคมทโมเลกลจะเขาทำาลายวชพชในสวนทอยเหนอดนโดยเฉพาะใบ ซงเทากบวาตองเปนการพนแบบหลงงอก การเใชสารเคมประเภทนตองพนใหสารเคมมโอกาสสมผสกบสวนเหนอดนของวชพชมากทสด โดยเมอสารเคมไหลลงสดนแลวจะไมสามารถเขาทำาลายวชพชไดเลย สารกำาจดวชพชประเภทนไดแก glyphosate, paraquat, glufosinate-ammonium, proapanil

4.2 สารกำาจดวชพชทพนทางดน (soil applied herbicide) เปนสารเคมทเขาทำาลายสวนทอยใตดนของวชพช ซงอาจเปนเมลด ราก และยอดออนใตดน เปนการใชแบบกอนงอกตองพนใหสารเคมลงบนพนดน ถาไปตกอยบนสวนของวชพชจะไมสามารถออกฤทธ ไ ด เลย สารก ำาจ ดว ชพ ชป ระ เภทน ได แ ก butachlor, oxadiazon, pretilachlor

5. การจ ำาแนกตามองคประกอบโครงสรางทางเคม เปนการจำาแนกโดยอาศยสตรโครงสรางหรอองคประกอบทางเคม เปนหลก จำาแนกไดดงน

5.1 ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช ป ร ะ เ ภ ท อ น น ท ร ย ส า ร (inorganic herbicide) เ ป น ส า ร เ ค ม ท ไ ม ม ธ า ต คารบอน(carbon)เปนองคประกอบในโมเลกล การนำามาเปนสารกำาจดวชพชตองใชในอตราสง มความเปนพษตอสภาพแวดลอม รวมทงสงมชวต มฤทธแบบสมผสตายเปนสวนใหญปจจบนจงไมนยมใช

- พวกทเป นกรด (acid) ได แก sulfuric acid , arsenic acid

- พวกทเปนเกลอ (salt) ไดแก copper sulfate, potassium chloride, sodium chloride

33

5.2 สารกำาจดวชพชประเภทอนทรยสาร (organic herbicide) เปนสารเคมทมโมเลกลประกอบไปดวยธาตคารบอน (carbon) อยางนอย 1 อะตอมขนไป สารเคมในกลมนถกนำามาใชเปนสารกำาจดวชพชมากทสด ทงนเพราะมประสทธภาพด เปนอนตรายตอมนษย และสภาพแวดลอมนอย อกทงยงมคณสมบตด ๆ หลายประการ เชน ใชในอตราตำา และมคณสมบตเลอกทำาลาย (selective) ดมาก

กลมสารกำาจดวชพชทเปนสารอนนทรยและสารอนทรย และการแบงกลมสาร

อนทรยตามลกษณะโครงสรางพนฐาน

ก. กลมสารอนนทรยกลมกรด เชน กรดซลฟวรคกลมเกลอ เชน ammonium sulfate, borax, sodium arsenite, sodium chlorate

ข. กลมสารอนทรย1. Petroleum oils : stoddard ‘s solvent, diesel oil2. Organic arsenicals (methane arsonate) : DSMA,

MSMA, cacodylic acid3. Aliphatics : dalapon, TCA4. Amides

Acetamide : acetochlor, butachlor, alachlorAcetanilide : propachlorAnilide : monalideBenzamide : isoxabenCarboxamide : difulufenicanChloroacetamide : butachlor, alachlorChloroacetanilide : diethatylDichloroacetamide : dichlormid, R-29148Propanamide : napropamidePropanoic acid amide : ixoxapyrifopSulfoanilide : bensulideSulfonamide : metosulam, flumetsulanTriazole carboxamide : flupoxam, triazofenamine

34

กลมสารกำาจดวชพชทเปนสารอนนทรยและสารอนทรย และการแบงกลมสารอนทรยตามลกษณะโครงสรางพนฐาน (ตอ)

5. Benzoics (Benzoate) : dicamba6. Bipyridyliums (Bipyridil) : diquat, paraquat7. Carbamates : chlorpropham

phenylcarbamate : desmedipham, phenmedipham8. Dinitroanilines : trifluralin, benefin, ethalfluralin, ethalfluralin, isopropalin, oryzalin, pendimethalin9. Nitriles : dinosebnil

Benzonitrile : dichlobenil, bromoxynil, ioxynilHydroxybenzonitrile : bromoxynil, ioxynil

10. Phenols : dinosebDinitrophenol : dinoterb

11. Phenyl Ethers (Diphenyl Ethers) : acifluorfenNitrodiphenylether : acifluorfen, bifenox, fluoroglycofen, fomesafen, lactofen

12. Phenoxys 2, -(4-aryloxyphenoxy) alkanoic acide : fluazifop – butyl, quizalofop – P-ethyl

Aryloxyphenoxy propionate : cyhalofop-butylPhenoxy propanoate : fenoxaprop-ethylPhenoxy – Phenoxypropionic acid : diclofop-methyl* Phenoxyacetic acid : 2,4-DB, MCPAPhenoxyalkanoic acid : dichloprop, MCPAPhenoxybutaric acid : 2,4-DBPhenoxypropionic acid : mecopropPridinyloxyphenoxy carboxylic acid : fluazifop-butyl, haloxyfop-methyl

13. Thiocarbamates (Carbamothioates) : EPTC, butylate, molinate14. Triazines

Symmetrical triazinesChloro – diamino-s-triazines: atrazine, simazineMethoxy-diamino-s-triazines : prometon, hexazinoneMethylthio – diamino-s-trizine:ametryn, prometryn

Asymmetrical triazines (Triazinones) : metribuzin, hexazinone15. Triazoles : amitrole Benzothiazoles : methabenzthiazuron16. Uracils : terbacil, bromacil17. Ureas Cyclic urea compounds : OK – 8910, OC-12679 Methoxyureas : metobenzuron Phenylureas : diuron Sulfamoylureas : cyclosulfamuron Sulfonylureas : bensulfuron –methyl, chlorsulfuron18. Miscellaneous

Acetophenone : pyrazoxyfen

35

Arylalanine : flamprop-M-isopropylAryloxyphenoxy propionate (Diphenoxycarboxylic acid) : diclofob, fluazifop-p. haloxyfopBenzofuranyl alkanesulfonate : benfuresateBenzothiadiazole : bentazoneCineole : cineole

กลมสารกำาจดวชพชทเปนสารอนนทรยและสารอนทรย และการแบงกลมสารอนทรยตามลกษณะโครงสรางพนฐาน (ตอ)Cyclohexane : tralkoxydimCyclohexanedione (Cyclohexenone) : clethodim, sethoxydim*Dicarboxylic acid : endothallDichloroaniline : etobenzanidDihydrofuranone : flurtamoneHalogenated alkanoic acid compound : flupropanate – sodiumImidazolidinone : imazethapyr, imazaquinImidazolinone : AC 263, 222Imino-1, 2,4-thiadiazole: thiadiaziminIsoxazolidinone: clomazoneOxganic phosphate : anilofos, bilanafosOxadiazole : oxadiazoen Oxazolidinedione : KPP-314Oxime : clethodim, cycloxydim, sethoxydim*Phenylpropanoate: F-8426Phenylpyrazole : ET-751Phenylpyridazine : pyridatePhosphinic acid : glufosinate – ammoniumPhosphoric acid : fosamine – ammonium, glyphosate-isopropylammoniumPhthalic acid compound : naptalam-sodiumPropanoic acid compound (Propanoate) : fenoxaprop-P-ethylPyrazole : benzofenapPyrazolium : difenzoquat – metisulfatePyridazinone (Fluorinated pyridazinone, Phenylpyridazinone) : pyrazonPyridine : dithiopyrPyridinecarboxylic acid (Picolinic acid) : picloram, clopyralid

36

Pyridinone : fluridonePyridinyl : haloxyfop-methyl, haloxyfop-ethylPyridyl : fluroxypyrPyrizadine : pyridatePyrrolidinone : fluorochloridoneQuinoline carboxylic acid :quinclorac, quinmeracQuinone : quinclamineTetrahydrophthalimide : flumioxazin, flumiclorac-pentylTriketone : sulcotrione

6. การจำาแนกตามลกษณะการทำาลาย จำาแนกโดยอาศยลกษณะการทำาลายวชพชของสารเคมวาเปนแบบใด การทำาลายของสารกำาจดวชพช (mode of action) เปนกระบวนการชวเคมทสารกำาจดวชพชจะออกฤทธทำาลายวชพชใหมอาการผดปกตหรอตายได จำาแนกออกเปน 3 กลม ดงน 6.1 สารกำาจดวชพชประเภทยบยงจดเจรญ สารเคมประ เภทน จ ะท ำาลายวชพช โดยยบย งจ ด เจรญ (inhibit growing point) ในบรเวณเนอเยอเจรญ (meristematic tissue)

6.1.1 สารกำาจดวชพชประเภทยบยงจดเจรญทใชทางดน ไดแก thiobencarb, molinate, pendimethalin

6.1.2 สารกำาจดวชพชประเภทยบยงจดเจรญทใ ช ท า ง ใ บ ไ ด แ ก fenoxaprop-p-ethy, glyphosate, sulfosate

6.1.3 สารกำาจดวชพชประเภทยบยงจดเจรญท ใ ช ท า ง ด น แ ล ะ ท า ง ใ บ ไ ด แ ก metsulfuron-methyl, chlorimuron-ethyl, bensulfuron-methyl

6.2 สารกำาจดวชพชประเภทยบยงการสงเคราะหแสง เป นสารเคมท มกลไกการท ำาลายโดยการยบย งขดขวางขบวนการสงเคราะหแสง ในตนวชพช

37

6.2.1 สารก ำาจ ดว ชพ ชประ เภทยบย งการส ง เ ค ร า ะ ห แ ส ง ท ใ ช ท า ง ใ บ ไ ด แ ก propanil, bentazon, paraquat, acifluorfen, oxyfluorfen

6.2.2 สารกำาจดวชพชประเภทยบย งการส ง เ ค ร า ะ ห แ ส ง ท ใ ช ท า ง ด น แ ล ะ ท า ง ใ บ ไ ด แ ก atrazine, simazine, ametryn, diuron, linuron, bromacil

6.3 สารกำาจดวชพชประเภทฮอรโมนพช เปนสารเคมทมฤทธทำาลายวชพชแบบฮอรโมน ไดแก 2, 4-D, dicamba, picloram, triclopyr, fluroxypyr

ตารางท 4 การจำาแนกประเภทของสารกำาจดวชพชทใชในนาขาว

ชวงเวลาการใช การเลอกทำาลาย การเคลอนยายชอสามญ กอน

งอกหลงงอก

ไมเลอก

เลอก ทำาลาย

ทำาลาย

ดดซม

สมผส

ทำาลาย

ทำาลาย

ใบแคบ

ใบกวาง

ตาย

anilophos bensulfuron – methyl

38

butachlor chlorimuron-ethyl

cinosulfuron 2,4-D fenoxaprop-p-ethyl

glufosinate-ammonium

glyphosate metsulfuron-methyl

molinate oxadiazon paraquat pendimethalin

pretilachlor propanil thiobencarb

ตารางท 5 ชนดของสารกำาจดวชพชทใชในนาขาว

เวลาทใช

ชอสามญของ ชอการคาของ

อตราการใช ชนดวชพช วธการใช

39

(วน) สารกำาจดวชพช

สารกำาจดวชพช

(กรม สารออกฤทธ

ตอไร)

ทควบคมได

0-4 เพรททลาคลอร โซฟต 80 ว ช พ ชประเภท

ปลอยนำาเขานา

ห ญ า ใ บกวางและ

ภาย ใน 7 – 10 วน

บวทาคลอร ม า เ ซ ตเต,เอคโค,

160 กก ห ล ง ห ว า นขาว

เบอรด60 แ ล ะ ร ก ษ าร ะ ด บ น ำาสมำาเสมอ

5-10 อ อ ก ซ า ไ ด อ าซอน

รอนสตาร 160 ว ช พ ชประเภทห ญ า ใ บก ว า ง แ ล ะกก

ขณะพนตองไมมน ำา ข ง ไ ข น ำาเ ข า น า ห ล งพน 3 วน

ไธโอเบนคารบ แซทเทอน 320

7-15 บวทาคลอร +โพรพานล

ชาเลนจ,ชตเตอร,บวตา โปร–

120 ว ช พ ชประเภทห ญ า ใ บกวางและกก

ขณะพนตองไมมน ำาขงไขน ำา เ ข า น า ห ล ง พ น 3 วน

บวทาคลอร + นตา ด– , 1602,4 – ด เกเบล

15-20

ไธโอเบนคารบ +โพรพานล

แ ซ ท เ ท อ นนล,โซเฟกซ , นา

320 ว ช พ ชป ร ะ เ ภ ทห ญ า ใ บ

ขณะพนตองไมมน ำา ข ง ไ ข น ำา

40

การด กวางและกก

เขานาห ล ง พ น 3 วน

2,4 – ด เฮดโดนส,ช า งแ ด ง ,ห ม าแดงเ อ ส เ ต อ ร ฯลฯ

160 ว ช พ ชประ เภทใบก ว า ง แ ล ะกก

20-30

ฟโนซาพรอพ วป, ฟเร 12-15 ว ช พ ชป ร ะ เ ภ ทหญา

ขณะพนตองไมมน ำาขงไขน ำา เ ข า น า ห ล ง พ น 3 วน

เมทซลฟรอน + คลอรมรอน

อ ล ไ ล ย + คลาสสก

1+1 ว ช พ ช ใ บก ว า ง แ ล ะกก

กระบวนการททำาใหเกดการทำาลายของสารกำาจดวชพช

หลงจากพนสารกำาจดวชพชไปแลว ตองผานกระบวนการตางๆ จงจะทำาใหวชพชตาย ได กระบวนการเหลานน คอ

การเขาทำาลาย การเคลอนยาย การเลอกทำาลาย กลไกการทำาลาย

การเขาทำาลายของสารกำาจดวชพช

41

ก า ร เ ข า ท ำา ล า ย ข อ ง ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช (entry ห ร อ absorption หรอ penetration)เปนกระบวนการทสารเคมถกดดซมเขาไปในวชพช ถาหากสารเคมไมมโอกาสเขาไปในวชพชแลวจะไมสามารถเกดปฏกรยาการควบคมไดเลย นบวาเปนกระบวนการสำาคญอยางแรก ภายหลงการพนสารเคมลงไป

การเขาทำาลายหรอการดดซมเขาไปในวชพช แบงเปน 2 ทาง คอ

1. การเขาทำาลายทางสวนเหนอดน เปนการเขาทำาลายของสารกำาจดวชพชแบบหลงงอก หรอชนดทพนทางใบ ซงจะผานเขาทางสวนตาง ๆ ของวชพช คอ

1.1 ใบ (leaf) สามารถเขาทางผวใบ (leaf surface) และทางปากใบ (stomata)

ทางผวใบ ผวใบประกอบดวย ช นนอกสด ค อ เคล อบผ ว (cuticle) ซ งม 3 ช น ค อ ไข (wax) cutin และ pectin ชนในคอ ผนงเซลล (cell wall) ประกอบดวย pectin และ cellulose การเขาทำาลายทางผวใบ แบงเปน 2 ลกษณะคอ

การเขาทำาลายแบบไมมขว (nonpolar) เปนการผานของสารเคม พวกไมมขวหรอไมแตกตว ซงเปนพวกทไมละลายนำาแตละลายไดดในไขมน เรยกวา hydrophobic ดงนนสารเคมพวกน จะผ านโดยตรงทางช นของ cuticular wax และต อไปยง cytoplasm โดยเขาไปทาง plasmodesmata หรอผานทางผนงเซลล ทเปน pectin และ cellulose

การเขาทำาลายแบบมขว (polar) เปนการเขาทำาลายโดยโมเลกลของสารเคมทเปนพวกมขว ซงแตกตวเปนขวบวก และขวลบได สารเคมพวกนจะละลายไดดในนำาแตไมละลายในไขมน เรยกวา hydrophilic ดงนนสารเคมพวกนจะไมสามารถผานทางชนของ cuticular wax แตจะเขาไปในสวนของ cutin แลวตอไปยง

42

cytoplasm โดยเขาทาง plasmodesmata หรอผานทางผนงเซลลทเปน pectin และ cellulose

โดยทวไปแลวชน cuticle ของผวใบ ดานบนจะหนากวาผวใบดานลาง สารเคมจะเขาทางดานลางของใบไดงายกวาผวใบดานบน แตปกตการพนสารเคมจะพนไปใบบนผวใบดานบนเพราะรองรบสารเคมไดดกวา

ทางปากใบ ปากใบเปนทางผานเขาออกของอากาศและนำา การปดเปดของปากใบ เกดจากเซลลของปากใบมความหนาทแตกตางกน เมอมนำามากนอย การเตงจะแตกตางกนทำาใหเกดการปดเปดได แตการเขาทำาลายของสารเคมมโอกาสนอยกวาการดดซมเขาทางผวใบ การเขาของสารเคมทางปากใบ จะผานทางผนงเซลลของ guard cell มากกวาทางปากใบโดยตรง

ปจจยทมผลตอการเขาทำาลายทางใบของสารกำาจดวชพช แรงตงผวของละอองสารเคม (surface tension)

ละอองสารเคมทมแรงตงผวตำาจะจบตวกบผวใบไดด การลดแรงตงผ วสามารถ ท ำา ได โดยผสมสารจบ ใบ (surfactant) หรอ สารละลายทเปนพวกนำามน (oil solution) การลดแรงตงผวชวยทำาใหสารเคมสมผส กบผวใบไดด ลดการระเหยหลงพน

คณสมบตของสารเคม เชน ความสามารถในการดดซมและสภาพของสารเคม (herbicide formulation) มผลตอการเขาทำาลายมากนอยแตกตางกน

ลกษณะผวใบวชพช วชพชทมชน cuticle หนาและมขนมาก ๆ จะทำาใหละอองสารเคมไมสามารถสมผสผวใบได โอกาสเขาทำาลายมนอย วชพชทมอายมากจะมชน cuticle หนากวาวชพชทมอายนอย หรอระยะกำาลงเจรญเตบโต

43

วธการพน การพนทมแรงอดสง ๆ และละอองสารเคมมขนาดเลกมโอกาสเขาทำาลายวชพชไดมากขน

สภาพแวดลอม แสงแดดจดจะทำาใหสารเคมระเหยจากผวใบไดมากขนความชนของอากาศชวยลดการสญเสยของสารเคมโดยการระเหย ลดความเครยดของการขาดนำาและทำาใหปากใบเปด

1.2 ลำาตน การเขาทำาลายทางลำาตน มความสำาคญนอยกวา เนองจากมพนทนอยกวา ตำาแหนงของลำาตนไมเอออำานวยตอการตกคางของสารเคม

1.3 ตา (bud) สารกำาจดวชพชมโอกาสเขาทางตา (bud) ของวชพช เมอเปนสารเคมทพนแบบหลงงอก โดยเฉพาะประเภทสมผสตาย

2. การเขาทำาลายทางสวนใตดน เปนการเขาทำาลายของสารกำาจดวชพชแบบกอนงอก หรอชนดทพนทางดน ซงจะเขาทางสวนตาง ๆ ของวชพช คอ

2.1 ทางสวนของราก รากประกอบดวยเซลลช นนอกสดพฒนาเปนรากขนออน (root hair) ถดมาเปนชน cortex และ endodermis ซ ง ช น endodermis จ ะ ม แ ถ บ casparian strip เปนตวขดขวางการซมผานของสารเคม และนำา ตอจากนนจะเ ป น ช น pericycle ท เ ป น ท อ น ำา (xylem)แ ล ะ ท อ อ า ห า ร (phloem) การเขาทำาลายทางสวนรากม 3 ลกษณะ คอ

การเขาทำาลายแบบ apoplast โมเลกลของสารเคมในการละลายดนถกดดซมเขาไปตามผนงเซลลในชองวาง intercellular space ตอไปยงทอนำา (xylem) ซงโมเลกลของสารไมไดเขาไปอยในเซลล (protoplasm) เป นการผ านทางสวนท ไมมช ว ต โมเลกลของสารจะมสงขดขวาง 1 อยาง คอ casparian strip ตอสามารถซมผานไดโดยการแพร (diffusion) เขาไปโดยตรง

44

การเขาทำาลายแบบ symplast โมเลกลของสารเคมในสารละลายดนผานเขาไปในสงมชวตในเซลล (protoplasm) ตามชนตาง ๆ คอ epidemal cell cortical cell endodermal cell sellar cell ระหวางแตละเ ซ ล ล จ ะ ผ า น ท า ง ท อ เ ล ก ๆ ท ต อ ถ ง ก น ท เ ร ย ก ว า plasmodesmata ซ งไมต องพบกบส งขดขวาง casparian strip สดทายเขาไปในทออาหาร (phloem)

การเขาทำาลายแบบ apoplast – symplast โมเลกลของสารเคมจะเขาทำาลายทง 2 แบบ คอ ผานสงมชวตในเซลล โดยโมเลกลของสารจะผานไดทงชองวางระหวางเซลล หรอผนงเซลลและเขาไปอยในเซลล (protoplasm) ซงไมตองผานสงขดขวาง casparian strip แ ล ว ผ า น ต อ ไ ป ท า ง plasmodesmata สดท ายอาจจะ เข า ไปอย ในท อน ำา (xylem) หรอท ออาหาร (phloem)

2.2 ทางสวนของเมลด ขณะทเมลดกำาลงงอก โมเลกลของสารเคมทผวเมลดจะถกดดซมเขาสเมลดดวยกระบวนการ mass flow หรอ diffusion การทจะซมผานเมลดไดขนกบ คณสมบตของสารเคม ความเขมขนของสารเคมในสารละลายดน ความเปนกรดดางของดนและการยอมใหผาน (permeability) ของผวเมลด (seed coat)

2.3 ทางยอดออนใตดน ยอดออนใตดนมโอกาสทจะดดซมสารเคมเขาไปไดทางสวน coleoptilar node และ cow node ของตนออนวชพชตระกลหญา สวนวชพชใบกวางสารเคมจะถกดดซมเขาทาง hypocotyl และ shoot ทอยใตดน

การเคลอนยายของสารเคมกำาจดวชพช (translocation of herbicides)

45

การเคลอนยายของสารเคมก ำาจดวชพชในตนพช นบวามความสำาคญมากตอการควบคมวชพช โดยเฉพาะพวกทมอายขามป (perennial weeds) ซงมสวนขยายพนธอยใตดน การเคลอนยายของสารเคมกำาจดวชพชภายในพชจะมความแตกตางกนออกไปขนกบชนดของสารเคม ชนดของวชพชรวมทงพชปลก และสงแวดลอม

การเคลอนยายของสารเคมกำาจดวชพชภายใน แบงออกได 3 แบบ คอ

1. Symplastic Translocation เปนการเคลอนยายของสารเคมภายในพชโดยผาน symplastic system หรอ ผานสวนทมชวตหรอ protoplasm ของเซลลนนเอง protoplasm ของเ ซ ล ล ต า ง ๆ จ ะ ต ด ต อ ถ ง ก น ไ ด ท า ง ส ว น ท เ ร ย ก ว า plasmodesmata สารเคมก ำาจ ดว ชพชท ม ก าร เคล อนย าย ประเภทนมกเปนพวกทใชทางใบ เมอใบไดรบสารเคมกำาจดวชพชจะมการเคล อนย ายจาเซลล หน ง ไปยงอ ก เซลล หน งผ านทาง plasmodesmata จนกระทงเขาส phloem จากนนสารเคมจะเคลอนออกจากใบโดยผานทาง phloem ไปสะสมยงบรเวณทกำาลงมการเจรญเตบโตเชน จดเจรญทยอด ใบออน ลำาตนทกำาลงมการยดตว และทกำาลงเจรญเตบโต เมลด และปลายราก หรอจากแหลงทมการสงเคราะหแสง ซ งเรยกวา source ไปยงแหลงทใชสารทสงเคราะหได ซงเรยกวา sink

2. Apoplastic Translocation เปนการเคลอนยายของสารเคม โดยผานทาง apoplastic system ซงเปนระบบของสวนทไมมชวตทงหมดของเซลล ไดแก ทอน ำา (xylem) ผนงเซลล (cell wall) ชองวางระหวางเซลล (intercellular spaces) สารเคมกำาจดวชพชทมการเคลอนยายแบบนมกเปนพวกทใชทางดน เมอรากพชดดยดเอาสารเคมเขาไปแลวจะเคลอนยายขนไปตาม

46

กระแสการคายนำาของพช (transpiration stream) โดยผานทางทอนำาซงเปนเซลลทไมมชวต

3. Apoplastic and Symplastic Translocation เปนการเคลอนยายของสารเคมโดยผานทงสวนทมชวตและไมมชวต พบวาสารเคมกำาจดวชพชจำานวนมากมการเคลอนยายแบบน สารเคมพวกน พบวาเมอเคลอนยายผาน xylem หรอ phloem อาจจะเคล อนยายส เซลลขางเค ยง (ทางด านขาง) โดยการแพร (diffusion) หรอโดย active process จงทำาใหสารเคมพวกนนมการเคลอนทไดทงสองทาง

การเลอกทำาลายของสารเคมกำาจดวชพช

การเลอกทำาลายของสารเคมกำาจดวชพช (Selectivity of herbicide) หมายถง การทสาเคมกำาจดวชพชชนดหนง มผลในการฆาหรอยบยงการเจรญเตบโตของพชอกชนดหนง (มกหมายถง วชพช) แตไมมผลในลกษณะเดยวกนนกบพชอกชนดหนง (มกหมายถง พชปลก) การเลอกทำาลายจะเกดเฉพาะในสภาวะหรอขอบเขตหนง ๆ เทานน โดยเกดเนองจากปฏกรยาสมพนธทซบซอนระหวางพช สารเคมกำาจดวชพช และสงแวดลอม ซงจะไดกลาวโดยสรปดงตอไปน

บทบาทของพชตอการเลอกทำาลาย ปจจยทเกดเนองจากพชทมผลตอการตอบสนองของพชนน ๆ ตอสารเคมกำาจดวชพช คอ

1. อาย (Age) : พชทมอายต างก นจะมล กษณะทางสรรวทยาแตกตางกน พชทมอายนอย ๆ จะมปรมาณเนอเยอเจรญ (Meristematic tisues) มาก ทำาใหพชนนมกจกรรมมาก จงทำาใหมการตอบสนองตอสารกำาจดวชพชไดดกวาพชทโตเตมทแลว นอกจากน เมอพชมอายมากจะมชนของไข (wax) หนา การดดซมสารเคมกเปนไปไดยาก โดยทวไปพชทอายนอยจะทนทานตอสาร

47

เคมกำาจดวชพชไดนอยเมออายมากจะทนทานตอสารกำาจดวชพชมากขน

2. อตราการเจรญเตบโต (Growth rate) : พชทมอตราการเจรญเตบโตสง จะมการตอบสนองตอสารเคมกำาจดวชพชไดมากกวาพชทมอตราการเจรญเตบโตตำา อตราการเจรญเตบโตของพชอาจมความสมพนธกบอายของพชดวย คอระยะทพชมอายนอยจะมอตราการเจรญเตบโตสงกวาพชในระยะเมอโตเตมทแลว

3. ลกษณะทางสณฐานวทยา (Morphology) : ความแตกตางในเร องลกษณะสณฐานของพชเปนปจจยหนงในการทจะบงวาสารเคมกำาจดวชพชจะทำาลายพชนนไดหรอไม ลกษณะเหลานไดแก

3.1 ระบบราก (root system) ระบบรากของพชทมความลกตน แตกตางกนและตำาแหนงสารเคม มผลตอการเลอกทำาลาย พชทมระบบรากลกจะทำาใหรอดพนจากการทำาลายของสารเคมกำาจดวชพชทมการซมซาบลงสดนไดนอย ดวยเหตนจงมการควบคมวชพชทมระบบรากตน ๆ เชน วชพชปเดยวทขนอยระหวางพชปลกทมระบบรากลก เชน ไมผล หรอไมยนตน โดยใชสารเคมกำาจดวชพชทางดนชนดทเหมาะสมได

3.2 ต ำา แ ห น ง ข อ ง จ ด เ จ ร ญ (location of growing point) พวกพชตระกลหญาจะมจดเจรญอยทบรเวณโคนหรออยใตพนดน ดวยเหตนการฉดพนสารเคม กำาจดวชพชทางใบแบบสมผส (contact spray) อาจจะเปนเพยงแตทำาลายสวนใบของพชพวกน แตไมทำาลายจดเจรญของมน ซงจะยงสามารถงอกแตกยอดขนมาใหมได สำาหรบพชใบกวางสวนใหญมกจะมจดเจรญอยทสวนปลายของยอด (shoot) และทซอกใบ (leaf axils) ทำาใหสมผสกบสารเคมกำาจดวชพชทใชทางใบไดงาย ดงนนถาทกจดเจรญถกทำาลายหมด พชตนนนกตะตาย

48

3.3 ค ณ ส ม บ ต ข อ ง ใ บ (leaf properties) : ส ำา ห ร บ พ ช ท ม ล ก ษ ณ ะ ใ บ แ ค บ แ ล ะ ต ง ต ร ง (narrow and upright) เชน ธญพช หอม หรอใบทมไข (wax) เคลอบผวใบมาก หรอใบท ม ล กษณะยน (corugated) หรอหยกเป นสน (ridge) เลก ๆ หรอใบทมขน (trichomes) มากๆลกษณะใบเหลานจะมผลใหละอองสารกำาจดวชพชทพนมาสมผสกบผวใบหรอพชไดนอย ทำาใหพชนนไดรบสารกำาจดวชพชในปรมาณทนอยไมพอทจะทำาอนตรายตอพชนนได ตรงขามกบพชใบกวางทงหลาย มกจะมใบขนาดใหญ ผวเรยบ และใบแผออกไปในแนวระดบมาก ทำาใหมการรบเอาละอองกำาจดวชพชทพนไดมาก นอกจากนลกษณะใบทมปากใบจำานวนมากมโอกาสถกทำาลายโดยสารเคมไดงายกวาพวกทมจำานวนปากใบนอย

4. ลกษณะทางสรรวทยา (physiology) เปนอกปจจยหนงของพชทจะทำาใหเกดการเลอกทำาลายของสารกำาจดวชพชได ไดแก

4.1 การดดยด (absorption) พชทม cuticle บางหรอมปากใบ (Stomata) ขนาดใหญ จะมการดดยดเอาสารเคมกำาจดวชพชเขาไปไดมากจงเกดความเปนพษกบพชนนไดมาก การใชสารจบใบ (wetting agents) ทเหมาะสมจะไปเพมการดดยดของสารเคมท งท ปากใบและ cuticle มากขนตำาแหนงของ coleoptilar node ใตดนทลกตาง ๆ กนมโอกาสดดยดสารเคมไดตางกน เชน ขาวโอตปามตำาแหนง coleoptilar node อยในระดบทสารเคมซมซาบไปถงจงดดยดสารเคมเขาไปและถกทำาลาย แตขาวสาลม coleoptilar node อยลกกวาระดบสารเคมจงไมถกทำาลาย

4.2 การเคลอนยาย (translocation) : สารเคมกำาจดวชพชเมอเขาไปในพขแลวจะมการเคลอนยายไปยงบรเวณทจะเกดปฏกรยา (Site of action) ดงนนถามการเคลอนยายสารเคมกำาจดวชพชไปยงบรเวณดงกลาวไดเรวและปรมาณมากกจะเกด

49

ปฏกรยาการทำาลายพชไดมากเชนกน อตราการเคลอนยายและปรมาณการเคลอนยายแตกตางกนขนกบชนดของสารเคมก ำาจดวชพชและพช และแมแตภายในพชชนดเดยวกนแตตางสภาพแวดลอมกนกจะตางกนได

5. ก า ร บ ว น ก า ร ท า ง ช ว ฟ ส ก ส (biophysical processes) ไดแก

5.1 การดดซบ (adsorption) : สารเคมก ำาจดวชพชบางชนดเมอเขาสพชแลว พบวา ในพชบางชนดจะถกดดซบไดโดยสารทเปนองคประกอบของเซลล สารเคมกำาจดวชพชทมการดดซบอยางหนาแนนกบองคประกอบของเซลลจะทำาใหมการเคลอนยายจากจดทรบสารไปยงบรเวณทจะเกดปฏกรยาไมไดเตมทหรอมการดดซมอยางหนาแนนมากจนไมสามารถเกดการออกฤทธได

5.2 การคงรปของเยอห มเซลล (membrane stability) : พบวาพชทตานทานสารเคมกำาจดวชพชบางชนดเมอไดรบสารเคมกำาจดวชพชเขาไป เยอหมเซลลจะมความคงรป ไมถกทำาลายโดยสารเคม แตในพชทออนแอเยอหมเซลลทรบสารเคมกำาจดวชพชจะถกทำาลายทำาใหของเหลวภายในเซลล (cell sap) ไหลออกมาสชองวางระหวางเซลล (ทำาใหใบเกดอาการชำานำา) และเซลลจะตายและแหงหลดออกไปในเวลาตอมา

6. การะบวนการทางชวเคม (bichemical processes) : เปนอกปจจยหนงทเกดเนองจากพชซงมผลตอการเลอกทำาลายได คอ

6.1 การระง บก จกรรมของเอนไซม (enzyme inactivation) สารเคมกำาจดวชพชหลายชนดสามารถไประงบกจกรรมของเอนไซมในพชชนดหนงได ทำาใหกระบวนการทางชวเคมทมเอนไซมนนเกยวของผดปกตไปจนทำาใหพชนนไดรบอนตรายได แตในพชบางชนดสารเคมชนดเดยวกนจะไมสามารถไปลดกจกรรมเอนไซมในพชนนได พชนนจงไมถกทำาลาย

50

6.2 การกระตนใหเกดการออกฤทธเปนสารเคมกำาจดวชพช (herbicide activation) เชน 2,4-DB ซงเปนสารเคมทไมมอนตรายตอพชจะถกเปลยนแปลงในพชทออนแอไปเปน 2,4D ซงเปนสารเคมกำาจดวชพชได สวนในพนทตานทานตอ 2,4-D ท เปลยนมาจาก alfalfa ปฎกรยานจะเกดขนชามากทำาใหไมม 2,4-D ทเปลยนมาจาก 2,4-DB ในปรมาณมากพอทจะทำาลายได

6.3 ก า ร ส ล า ย พ ษ ( detoxification or degradation) พชบางชนดเมอไดรบสารเคมกำาจดวชพชเขาไปแลว สามารถมปฏกรยาทางชวเคมในการเปลยนแปลงใหสารเคมกำาจดวชพชบางชนดเปลยนเปนสารอน ๆ หรออยในสภาพทไมสามารถแสดงคณสมบตเป นสารเคมก ำาจดวชพชได การเกดปฏกรยาเหลานจะแตกตางกนไปขนกบชนดของพช สารเคมก ำาจดวชพชและสภาพแวดลอม เชน การเก ดปฏ ก รยาการรวมตว (conjugation) ข อ ง atrazine ก บ atrazine ก บ glutathione ซงเปนกรดอะมโนชนดหนงในตนขาวโพด โดยม glutathione –s-transferase เป นเอนไซมกระต นปฎก รยา ทำาใหขาวโพดไมถกทำาลายดวย

พชบางชนดเมอไดรบสารกำาจดวชพชเขาไปแลวไมเปนอนตรายเพราะมการยอยสลาย เชน สาร propanil สามารถทำาลายหญาขาวนกได แตตนขาวไมเปนอนตราย เพราะขาวมเอนไซม aryl acylamidase ในปรมาณทมากพอทจะยอยสลายสาร propanil ไดแตหญาขาวนกมเอนไซมพวกนนอยจงถกทำาลาย

บทบาทของสารเคมกำาจดวชพชบทบาทของสารเคมก ำาจดวชพชทมผลตอการเลอก

ทำาลาย ไดแก1. การจด เร ยงต วของโมเลก ล (molecular

configuration) : นอกจากสารเคมกำาจดวชพชทมโมเลกลทเปนองคประกอบแตกตางกนจะมการเลอกทำาลายตางกนแลว สารเคม

51

กำาจดวชพชทมโมเลกลทเปนองคประกอบเหมอนกนแตมการจดเรยงโมเลกลของสารเคมแตกตางกนกท ำาใหมคณสมบตตางกน ทำาใหมผลตอพชแตกตางกนไป เชน trifluralin และ benefin ซงแตกต างก นท การเรยงต วของ – CH2 จะพบวา trifluralin สามารถทำาลายผกกาดหอม (lettuce) ในอตราทใชในการควบคมวชพชได แต benefin ในอตราทแนะนำาใหใชควบคมวชพชจะไมทำาอนตรายตอผกกาดหอมเลย

2. ค ว า ม เ ข ม ข น ข อ ง ส า ร เ ค ม ก ำา จ ด ว ช พ ช (concentration of herbicides) : เปนปจจยบงวาสารเคมจะยบยงหรอกระตนกจกรรมตาง ๆ ภายในพช เชน dinitrophenol ทความเขมขนตำา ๆ จะกระตนขบวนการหายใจของพช ขณะทความเขมขนสงขนจะยบยงขบวนการดงกลาว เชน เดยวกบ 2,4-D ท ความเขมขนตำา ๆ จะทำาหนาทเปนสารควบคมการเจรญเตบโตของพช แตเมอมความเขมขนสงขนกจะแสดงคณสมบตในการเปนสารเคมกำาจดวชพชได

3. สภาพของสารเคมกำาจดวชพช (formulation) เปนปจจยหนงทจะบอกวามการเลอกทำาลายกบพชหนง ๆ หรอไม สารเคมทอยในรปของ solid และ granule มกใชเปนสารเคมทางดนเนองจากเมอใชสารจะไมตกคางบนตนพช แตจะตกลงสด นทำาลายวชพชกอนงอก (preemergence)

4. สวนผสมในสารเคม ในสภาพทไมไดผสมสารจบใบ หรอ safener อาจทำาใหสารเคมทำาลายพชปลกบางชนดได แตเมอมการผสมสารจบใบหรอ safener อาจทำาใหพชปลกชนดนนปลอดภยได

5. วธการใชสารเคมกำาจดวชพช สามารถแบงวธการใชททำาใหเกดการเลอกทำาลายของสารเคมได 2 แบบ คอ

5.1 การฉดพนโดยมการปองกน (shielded spray) : การฉดพนสารเคมโดยการปองกนไมใหสมผสกบพช

52

ปลก แตใหวชพชไดรบสารเคมเตมท จะชวยใหพชปลกไมถกทำาลายได วธนจะใชกบพชปลกและวชพชมความสงไมแตกตางกนมากนก แตอาจไมจำาเปนถาเลอกใชหวฉดทมการฟงกระจายนอย ๆ หรอในกรณทมการควบคมความสงและทศทางของหวฉดอยางด และพชปลกสงกวาวชพชมาก

5.2 การฉ ดพนสารเคมโดยตรง (directed spray) วธนใชกบพชปลกทปลกเปนแถวและพชปลกมความสงมากกวาวชพช และฉดพนสารเคมไปยงวชพชทอยระหวางแถวพชปลกโดยตรงใหสารเคมสมผสกบพชปลกนอยทสด

บทบาทของสงแวดลอมปจจยทสำาคญของสงแวดลอมทมผลตอการเลอกทำาลายของ

สารเคมกำาจดวชพช ไดแก- เนอดน (Soil texture)- ปรมาณนำาฝน หรอการใหนำา- อณหภม

โดยทวไปแลวชนดของดนและปรมาณนำาฝนจะเปนปจจยกำาหนดถงตำาแหนงของสารเคมชนดหนง ๆ ทจะอยในดน ปจจยทมผ ล ต อ ก า ร เ คล อ นย า ย ข อ ง ส า ร เ ค ม ใน ด น ค อ ก า ร ด ด ซ บ (adsorption) ของอนภาคดน ความสามารถในการละลายนำาของสารเคม (water solubility) ปรมาณนำาฝน และชนด

สำาหรบอณหภม จะมผลตออตราของปฏกรยาทางสรระหรอชวเคมของพชนน ๆ เปนตนวามผลตอการงอกของเมลดซงจะแตกตางกนไปในแตละพช

53

ตารางท 6 การเลอกทำาลายของสารกำาจดวชพชบางชนดทใชในนาขาว

ส า ร ก ำา จ ดวชพช

ชนดวชพช เพรท

ทลาค

ลอร

ไธโอ

เบนค

ารบ

บวทา

คลอร

ออกซ

าไดอา

ซอน

เบนซ

ลฟรอ

น

2,4-

ด /ไธ

โอเบ

นคา

รบ2,

4-ด /

ออกซ

าได

อาซอ

น2,

-ด/โพ

รพาน

ล

2,4-

ด

หญาขาวนก

ห ญ าไมกวาด

ผกปอดนา

ขาเขยด

กกขนาก

หนวดปลาดก

ผกแวน

ควบคมไดดมาก

54

ควบคมไดด ควบคมไดปานกลาง ควบคมไดเพยงเลกนอย ควบคมไมไดเลย

ตารางท 7 รายชอสารกำาจดวชพชและประสทธภาพการควบคมวชพชตระกลหญาทสำาคญ

ชอสามญ ชอการคา หญาขาวนก

หญาดอกขาว

หญาแดง

หมายเหต

1. เพรททลาคลอร โซฟต *** *** *** แปลงเละขณะพนตองเอานำาเขาแปลงเรว

2.บวตาคลอร + โพรพานล

ย โรการด ,ชาเลนท,โชแปง

*** *** *** หากใช อ ตราต ำา จ ะ ไ ม ส า ม า ร ถควบคมหญาแดงไดดพอ

3.ไธโอเบนคารบ +

นาการด *** *** *** หากใช อ ตราต ำา จ ะ ไ ม

55

โพรพานล ส า ม า ร ถควบคมหญาแดงไดดพอ

4.ฟโนซาฟรอบ พ เอทล

ฟเร, วป ** *** ** ใชอตราสงขาวอาจงนได

5.ไซฮาโลฟรอบ บวทล

คลนเซอร *** *** *** -

6.บสไพรแบค โนมน *** ** *** -7.ไซ โคลซ ลฟา ม รอน + เพนดเมทาลน

อนเวสท พราว ** *** *** ค ว บ ค ม ใ บกวางและกกเปนพษตอขาวนอย

8. ควซาโลฟรอบ พเทฟรล

โซตส *** *** *** อ ตราสงข าวอาจงนได

9. ควนคลอแรก ฟาเซต *** ** ** -

*** ควบคมวชพชไดดมาก** ควบคมวชพชไดด

กลไกการทำาลาย (mode of action)

เมอสารกำาจดวชพชถกดดซมเขาไปในตนวชพชและมการเคลอนยายไปยงจดทเกดปฏกรยาแลววชพชจะตายได จะตองม

56

กระบวนการทำาลายทเรยกวา กลไกการทำาลาย (mode of action) เกดขน ซงไปขดขวางกระบวนการตางๆ ดงน

1. ขดขวางกระบวนการทางสรรวทยา (Physiology process)1.1 ก า ร แ บ ง เ ซ ล ล (Cell division) ข ด ข ว า ง

กระบวนการแบงเซลล ท ำาใหเซลลของวชพชผดปกต เชน สาร pendimethalin

1.2 ก า ร พ ฒ น า ข อ ง เ น อ เ ย อ (Tissue development) สารกำาจดวชพชบางชนดจะทำาใหเกดอาการผดปกตของการพฒนาเนอเยอ เชน picloram, 2,4-D

1.3 การสงเคราะห carotenoid และ chlorophyll carotenoid และ chlorophyll เปน pigment ททำาหนาทดดรบแสงในกระบวนการสงเคราะหแสง สารก ำาจดวชพชท ยบย งกระบวนการสงเคราะหสารพวกน จะทำาใหวชพชแสดงอาการสซด (chlorosis) ไดแกสาร amitrole, fluridone

1.4 การสราง cuticular wax สารเคมบางชนดทำาใหการสราง Cuticular wax บนใบของวชพชเสยหาย ซงทำาใหวชพชตายได อกทงยงเปนการชวยใหการเขาทำาลายทางใบของสารเคมเพมมากขนดวย ไดแก EPTC และ dalapon

2. ขดขวางกระบวนการทาง metabolism2.1 ก ร ะ บ ว น ก า ร ส ง เ ค ร า ะ ห แ ส ง

(photosynthesis) มสารเคมบางชนดไปขดขวางการเคลอนยาย electron (electron transport) ใ น photo system II ไดแก propanil, simazine

2.2 กระบวนการหายใจ (respiration) ขดขวางการเคล อนยาย electron หรอยบย งการสงผ านพล งงาน (energy transfer) ไดแก 2,4-D, dalapon

57

2.3 การสงเคราะห Nitrogen เปนกระบวนการททำาใหเกด amino acid, nucleic acid และ protein สารเคมทขดขวางกระบวนการนไดแก 2,4-D, dicamba, picloram

2.4 การทำางานของเอนไซม สารเคมทขดขวางกจกรรมของเอนไซม ไดแก 2,4-D, alachlor, MSMA

เครองมอและอปกรณในการใชสารกำาจดวชพช

การใชสารกำาจดวชพชหรอสารเคมเกษตรชนดอนจำาเปนตองมเครองมอหรออปกรณทจะทำาใหสารเคมนนตกลงบนพนทเปาหมาย อปกรณดงกลาวมหลายแบบ ดงน

เครองมออปกรณพนสารแบบใชนำามาก1.เครองพนสาร (sprayer)

1.1 เครองพนแบบสบชก เปนเครองพนสารขนาดเลก เหมาะสำาหรบการพนสารกำาจดวชพชทมการระบาดเปนจด ๆ หรอตามหวไรปลายนา วธการใชคอตองใชมอชกทกานฉดละอองสารเคมอาจจะไมสมำาเสมอขนกบแรงชกของคนพน

1.2 เครองพนแบบสบโยกสะพายหลง (Knapsak Sprayer)

เปนเคร องพนสารทมขนาดบรรจประมาณ 15-20 ลตร ประกอบดวยถงบรรจสารเคม และป มลมสำาหรบสบอดอากาศซงอาจจะอยภายในถงหรอนอกถง เหมาะสมสำาหรบพนสารกำาจดวชพชทว ๆ ไป โดยเฉพาะในแปลงปลกพช

2.หวฉด (nozzle)หวฉดเปนอปกรณทสำาคญทสด ททำาหนาทบงคบการออก

ของสารเคมตามขนาดและปรมาณความตองการ ในการใชสาร

58

กำาจดวชพชนนถอวาขนาดและปรมาณการออกของสารละลายเคมมความสำาคญตอประสทธภาพของสารกำาจดวชพช หวฉดมรปรางลกษณะทแตกตางกน ดงน

2.1 หวฉดรปพดรมสอบเปนหวฉดทบงคบการออกของสารละลายเคมเปนรปวงร

ปลายแหลมทง 2 ขาง ลกษณะการใชหวฉดแบบน เปนการฉดพนเพอควบคมวชพชทมความสมำาเสมอทงแปลง และการใชแบบกอนวชพชงอก ซงเปนการฉดคลมทงพนท ซงแตละครงของการเดนฉด จะฉดแบบเลอมกน หรอหากเปนกรณทมการฉดแบบมากกวา 1 หวฉด กจะตองทำาใหแถบของสารเคมตกถงพนสมำาเสมอทวถงเทากนหมด

2.2 หวฉดรปพดแบบรมเสมอเปนหวฉดทบงคบการออกของสารละลาย ออกมาเปนวงร เชนเดยวกนกบ

แบบแรก แตทปลายของแถบทง 2 ขาง เปนมมปาน ดงนนลกษณะการตกของสารละลายเคมจงเปนรปคลายสเหลยมผนผา ลกษณะการใชหวฉดแบบน เปนการฉดพนแบบเปนแถบในระหวางแถวปลกพช

2.3 หวฉดแบบรปกรวยเปนหวฉดทบงคบการออกของสารละลายเปนรปกรวย

หรอผาซ ซ งเมอตกลงถงพนจะเปนรปวงกลม และอาจเปนรปวงกลมทบ หรอวงกลวงกไดลกษณะการใชหวฉดแบบน เปนการฉดพนแบบหลงงอก โดยทเปาหมายการฉดพน อยทตนและใบของพช หรอเปนการฉดแบบเฉพาะททมวชพชขนเทานน วธการฉดพนจะตองมการแกวงหวฉ ดเพ อใหเก ดการกระจายของสารเคมท สมำาเสมอและทวถง นอกจากนหวฉดแบบรปกรวยยงเหมาะสำาหรบฉดแบบรอบโคนไมยนตน อกดวย

2.4 หวฉดแบบรปฝกบว

59

เปนหวฉดทมปรมาณนำาออกคอนขางมาก เพราะมหลายรปรางคลายฝกบว แตโดยทวไปจะมประมาณ 5 ร ลกษณะการใชสวนใหญจะเหมาะสำาหรบการฉดพน เพอกำาจดวชพชในสภาพทคอนขางหนาแนนและมขนาดใหญ ซงเปนการใชสารกำาจดวชพชประเภทหลงงอก การฉดทถกตอง จะมการแกวงหวฉดเพอใหเกดความสมำาเสมอทวถง

2.5 หวฉดรปครงซกเปนหวฉดทมลกษณะการออกของสารละลายเคม โดยการ

ปะทะกบแนวของหวฉด ซงอาจเรยกหวฉดแบบนวา หวฉดแบบนำามาก การออกของสารละลายเคมจะออกมาเปนแถบกวางลกษณะการฉดตองเดนตรง ไมมการแกวงหวฉด หวฉดแบบนใชทงแบบกอนวชพชงอกและหลงจากวชพชงอกได โดยทจะทำาใหละอองของสารเคมสมำาเสมอทวถงทงแปลง

เครองมออปกรณทใชฉดแบนำานอย

เปนเคร องมอทออกแบบมา เพอใชฉดพนสารกำาจดวชพชแบบใชปรมาณนำายาตอไรนอย (2-5 ลตร/ไร) เคร องมอฉดพนแบบนจะไมตองการ การโยกป มลมเขาไปในถง แตใชวธการสลดนำายาทไหลออกมาโดยแรงดงดดของโลกแลวมการเหวยงของจานใหนำายากระจายออก

ลกษณะการออกของสารละลายสารเคมจะเปนรปวงกลม ซงเมอยกใหอยสงจากผวดนหรอวชพชตามกำาหนด จะไดความกวางของนำายาทตกลงตามความตองการ

ลกษณะการออกของสารละลายสารเคมในการฉดพนแบบนำานอย

ปรมาณการตกของสารละลายสารเคม ขนอยกบขนาดของรปทบงคบปลายสด และความเรวในการเดนฉดของเกษตรกร โดยทวไปมกฉดดวยปรมาณนำายาตอไรประมาณ 2 –5 ลตร/ไร ลกษณะ

60

การฉดอาจใชฉดเพอกำาจดวชพชแบบหลงงอกเปนผนทงแปลงหรอเปนวงกลมรอบโคนไมยนตน

เครองมออปกรณทใชฉดแบบพนหมอก เปนเครองมดทใชเครองยนตทเปาลม และทำาใหละอองของ

สารเคมขนาดเลก ลกษณะโดยทวไปกคอ จะมทอลมเปาลมออกมา เมอสารเคมหยดออกมากจะเปนละอองขนาดเลก ซงโดยทวไปมปรมาณการใชนำาตอไร 2 –3 ลตร/ไรเทานน

การใชเคร องมอชนดนจะใชฉดพนวชพชแบบหลงงอกทงแบบเปนผน และใชฉดแบบรอบโคนไมยนตน

การคำานวณอตราสารกำาจดวชพชและปรมาณนำาผสมกอนทำาการพนสารกำาจดวชพชครงใด ผพนตองทราบวาจะใช

สารกำาจดวชพชในอตราเทาใด (ซ.ซ. หรอกรมตอไร) ซงการทจะใชใหถกตองตามอตราทตองการใชและสมำาเสมอทวพนทนนจะตองมการผสมสารเคมลงไปในอตราสวนทถกตอง คอ จะตองใสสารเคมก ซ.ซ. (กรม) ลงในนำากลตร แลวพนในพนท การทจะผสมสารเคมในอตราสวนเทาใดนนจะตองมการคำานวณทถกตองการคำานวณใหถกตองนน ตองทำาความเขาใจคำาศพททเกยวของกบสารกำาจดวชพชเสยกอน

สารเคมผลตภณฑ (product) หมายถงสารเคมทถกผลตและจำาหนายในทองตลาดเปนสารเคมสำาเรจรปทผสมสารตางๆ มาเรยบรอยแลว สารเคมผลตภณฑจะม ชอการคา (trade name) ทตงโดยบรษทผผลตหรอผจำาหนาย

สารเคมผลตภณฑตาง ๆ ทมาจากสารเคมชนดเดยวกน แตอาจแตกตางกนทบรษทผผลตหรอมเปอรเซนตสารออกฤทธไมเทากน ชอการคาของสารเคมผลตภณฑถาเปนภาษาองกฤษมกเขยนอกษรตวแรกเปนตวใหญ เพอใหเกดความเขาใจตรงกน สวนประกอบของสารเคมผลตภณฑอาจมสารหลายอยางผสมกน เชน

61

สารออกฤทธ นำามน นำา safener และสารจบใบ ดงนนสารเคมผลตภณฑชนดตางๆ จงอาจมความแตกตางกนในดานคณภาพดวย

สารออกฤทธ หมายถงสารเคมแท ๆ ทเปนสารกำาจดวชพชจรง ๆ ซงจะเปนตวออกฤทธหรอทำาปฏกรยาในการปองกนกำาจดวชพชจรง ๆ สารเคมออกฤทธ อาจเรยกได 2 อยาง คอ ช อสามญ (common name) และชอ สารเคม (chemical name) ซงระบทงธาตและตำาแหนงอะตอมของธาตในโครงสรางสารเคม ในทางปฏบตนยมเรยกชอสารเคมออกฤทธเปนชอสามญ เพราะกระทดรดและเปนสากล

ปรมาณของสารเคมออกฤทธในสารเคมผลตภณฑ ถกระบออกมา 2 แบบ ค อ active ingredient (a.i.) และ acid equivalent (a.e.)

active ingredient (a.i.) เป นการระบเน อสารเคมแทของสารเคมทมสตรโครงสรางรวมกนเบดเสรจออกมาแลว

acid equivalent (a.e.) การระบปรมาณสารเคมออกฤทธแทๆ ทอยในกรดดงเดม โดยทเนอสารเคมออกฤทธจรง ๆ ทถกผลตหรอสงเคราะหขนมาเปนรปของกรด และในทางชวเคมนน สารเคมออกฤทธในรปกรดดงเดมนจะเปนตวออกฤทธหรอทำาปฏกรยาในวชพชจรง ๆ

ปรมาณสารออกฤทธในผลตภณฑอาจระบเปน เปอรเซนต (%) สวนตอลาน (ppm) หรอกรมตอลตร (g/l) และอาจระบตอทายวาเปนนำาหนกตอนำาหนก (w/w) หรอนำาหนกตอปรมาตร (w/v)

สารผสมหรอสารเฉอย หมายถง สารเคมทไมมสารในการออกฤทธทำาลายวชพช เรยกรวม ๆ วา innert ingredient ผสมมาเพอทำาหนาทเปนสารจบใบ (surfactant) ทำาใหสารเคมละลายไ ด ด ใ น ผ ล ต ภ ณ ฑ (solvent) ท ำา ใ ห พ ช ป ล ก ป ล อ ด ภ ย (safener) หรอทำาใหสารผลตภณฑคงรปไมตกตะกอน (stable)

62

สภาพสารเคมส ภ า พ ห ร อ ร ป ข อ ง ส า ร ก ำา จ ด ว ช พ ช (herbicide

formulation) คอสารเคมผลตภณฑทจำาหนายในทองตลาดซงไดปรบปรงจากสภาพดงเดมของสารออกฤทธเพอความจำาเปนและเหมาะสมในแตละวตถประสงค ซงมหลายรปแบบทงเปนของแขงและของเหลว

1. EC (Emulsifiable concentrate)เปนสารละลายเขมขนละลายอยในตวทำาละลาย (solvent)

ทผสมจนเปนเนอเดยวกนททำาเปนรปน เนองจากสารเคมบางชนดไมละลายในนำาแตละลายในนำามนอนทรยบางอยางและเพอทจะใหรวมเขากบนำาเวลาพนจงผสมสารพวก emulsion เชน Sofit 300 EC (pretilachlor 300 g/l)

2. WP (Wettable powder)เปนรปผงละเอยด เปนการผสมสารออกฤทธก บ talc

หรอ clay และสารทชวยใหมคณสมบตการกระจายไดด (dispersing agent) ททำาเปนรปนเนองจากสารเคมบางชนดไมละลายหรอละลายไดนอยในนำาจงบดเปนผงผสมกบพวกดนเหนยวทละลายนำาไดด

ส า ร ร ป WP เ ม อ ผ ส ม น ำา จ ะ ไ ด ส า ร แ ข ว น ล อ ย (suspension) ทงไวนานจะตกตะกอน เชน Hedonal 80 WP (2, 4-D 80% WP)

3. SC (Suspension concentrate) ห ร อ FC (Flowable concentrate) เปนของเหลวทมความเขมขน ซงสารออกฤทธดงเดมไม

ละลายนำาและนำามนใชผสมกบดนเหนยว (clay) แลวผสมสารจบใบ wetting agent หรอ dipersing agent สารรป FC เม อละลายนำาจะเปนสขาวขน เชน Basagran (bentzon 48g/ISC)

4. SL (Soluble concentate)

63

หรอ LC (Liquid concentrate) หรอ WS (Water soluble concentrate) เปนของ

เหลวเขมขน ทมสารออกฤทธละลายในนำาหรอแอกอฮอล ไดด นำามาบดใหละเอยดผสมกบสาร

เคลอบใบสารรป SL เมอผสมกบนำาจะเปนเนอเดยวกนเพราะละลายไดดมาก เชน Roundup (glyphosate 480 g/l SL)

5. SP (Water soluble powder) เปนของแขงทเปนกอนผลกหรอผงละเอยด เมอผสมนำา

แลวไดเปนสารละลาย (solution) จรง ๆ คอละลายกลมกลนเขากนไดดกบนำา เชน Dalapon (dalapon 85% SP)

6. GR (Granule)เปนของแขงมลกษณะเปนเมดขนาดเลก สารออกฤทธจะ

ถกเคลอบดวยวสดตางๆ เชน ทราย สารผลตภณฑในสภาพนใชหวานไดเลยไมตองผสมกบ นำา เชน Butachlor 5 G (butachor 5%GR)

วธการคำานวณอตราสารกำาจดวชพช

คำาแนะนำาของทางราชการในการใชสารกำาจดวชพชมกจะระบอตราการเใชเปน ปรมาณสารออกฤทธตอไร จะตองคำานวณเปนปรมาณสารเคมผลตภณฑ แตผผลตหรอจำาหนายจะระบอตราการใชในฉลากเปนปรมาณสารเคมผลตภณฑเลย ดงนนจงคำานวณเฉพาะปรมาณการใชในการพนตอถงเทานน

กรณระบอตราการใชเปนปรมาณสารออกฤทธ (a.i หรอ a.e) ตอไร

ต วอยางเชน ค ำาแนะน ำา ในการ ใช ส ารก ำาจ ดว ชพช oxadiazon ควบคมวชพชในนาขาวอตรา 160 กรมสารออกฤทธ (a.i.) ตอไร ในทางปฎบตตองหาสารเคมผลตภณฑในทองตลาดท

64

ม oxadiazon เปนสารเคมออกฤทธ ซงไดแก รอนสตาร 25 EC ระบวามสารออกฤทธ 25% W/V EC สามารถคำานวณไดดงน

อตราการใชสาร oxadiazon = 160 กรม/ไรสารผลตภณฑ รอนสตาร 25 EC มสารออกฤทธ ค อ

oxadiazon 25%ตองการ oxadiazon 25 กรม ตองใชสารผลตภณฑ

รอนสตาร 25 EC 100 c.c.ถาตองการสาร oxadiazon 160 กรม จะตองใชรอนสตาร

25 EC = 100 X 160 c.c. 25

= 640 c.c. ถาพนในเนอท 1 ไร ตองใช รอนสตาร 25 EC จำานวน 640

c.c.

การคำานวณปรมาณนำายาตอไรปรมาณนำายาตอไร (spray volume) หมายถง ปรมาณนำาและ

สารเคมทผสมกนแลวในการพนตอพนท เชน ใชสารเคมกกรม (ซ.ซ.) ตอนำา 1 บป (20 ลตร) และใน 1 ไร ใชนำาผสมกปป

ปรมาณนำาและสารเคมทผสมกนพนลงพนทในแตละครงขนอยกบ

หวฉด : ขนาดรเลก ปรมาณนำายาจะออกนอยกวารขนาดใหญ

65

แรงอดในถงพน : การใชแรงอดสง ปรมาณนำายาจะออกมากกวา

ความกวางของการพน : ความกวางของแถบละอองสารเคมขนกบหวฉดและระยะระหวางพนดนกบหวฉด ถายกสงจะไดแถบกวางไดพนทมากกจะ

ใชปรมาณนำายานอยกวา ความเรวในการพน : เดนพนเรวปรมาณนำายาทตกบนพนจะนอย

กวาเดนชาวธการคำานวณหาปรมาณนำายาตอไร

โดยทวไปคำาแนะนำาในการใชสารผลตภณฑแตละชนดจะก ำาหนดปรมาณนำายาตอไร สำาหรบเครองพนแตละชนดมาดวย แตในทางปฏบตผพนสารทงการออกแรงโยกถงและความเรวในการเดนมผลทำาใหปรมาณนำายาตอไรมความแตกตางกน ดงนนกอนพนสารกำาจดวชพชแตละครงจงจำาเปนตองหาปรมาณนำายาตอไรกอน เพอใหสารเคมตกลงบนพนทไดอยางถกตองตามอตราทกำาหนดให

วธการคำานวณหาปรมาณนำายาตอไร สำาหรบเครองพนแบบสะพายหลง สามารถทำาได 2 แบบ คอ

การคำานวณแบบตวงนำา1. ตวงนำาเปลาจำานวนหนง (สมมต 6 ลตร) ใสลงในถงพน2. ทดลองเดนพนในพนทขนาดหนง (สมมต 60 ตารางเมตร)

ดวยความเรวในการเดนและโยกป มลมตามความถนดอยางสมำาเสมอใหทวถง

3. เอานำาทเหลอมาวดดวายงมอยเทาไร (สมมต 4 ลตร) กจะทราบปรมาณนำาทใชพนในพนทดงกลาว (6 – 4 = 2 ลตร)

4. ทำาซ ำาตามขอ 1 - 3 ประมาณ 3 คร ง แลวหาคาเฉลยของปรมาณนำาทพนลงบนพนททดสอบ (สมมตคาเฉลย 2.4 ลตร)

5. นำาคาเฉลยปรมาณนำาในพนททดสอบมาหาปรมาณนำาตอเนอท 1 ไร

66

(2.4 x 1600 = 64 ลตร) 60

การคำานวณแบบจบเวลา1. เตมนำาเปลาลงในถงพนพอประมาณ (ครงถง)2. ทดลองพนนำาวาจะไดหนากวางของนำาท ตกลงบนพนเทาไร

(สมมต 1.1 เมตร)3. ทดลองเดนพนปกตเปนระยะทางทกำาหนดไว (สมมต 20 เมตร)4. จบเวลาในการเดนพนตามขอ 3 วาระยะทางนนใชเวลาเทาใด

(สมมต 41 วนาท)5. ทำาซำา 3 ครง เพอหาคาเฉลยเวลาในการเดนในระยะทางดงกลาว (สมมต

คาเฉลย 40 วนาท)6. หาภาชนะมา 1 ใบ ทดลองโยกป มอดลม (ยนอยกบท ) ดวย

แรงอดใหเหมอนกนตอนทดลองเดนจบเวลา จอหวฉดลงในภาชนะนนจบเวลาเทากบคาเฉลยททดลอง (40 วนาท) เพอหาปรมาณนำาทไหลออกมาน จะเทากบนำาทตกลงบนพนทททดลองเดนพน

7. นำามาคำานวณวาเนอท 1 ไร จะใชปรมาณนำาเทาไร (1.2 x 1600 = 96 ลตร)

1.0 x 20* หมายเหต ในการทดลองเดนพนนำาเปลาตองทำาในพนททจะพนสารกำาจดวชพชจรงๆ สมมตถาทดลองพนเพอคำานวณปรมาณนำา/ ไร บนคนนา แตเวลาพนจรงลงในนาหวานนำาตม ซงดนเละเปนโคลน ความเรวในการเดนกจะแตกตางกน ปรมาณนำาทลงบนพนทกจะผดพลาดไปทำาใหสารกำาจดวชพชทลงบนพนทไมถกตองตามอตราทกำาหนดไว

การผสมสารกำาจดวชพช

67

การผสมสารกำาจดวชพช (สารเคม + นำา) ในแตละถง ตองทราบอตราการใชสารและปรมาณนำาตอไร จงจะผสมไดถกตอง

ตวอยาง เชน ตองการควบคมวชพชในนาขาวโดยใชเคร องพนสารแบบสะพายหลง ขนาดบรรจ 15 ลตร ในเนอท 2 ไร โดยใชส า ร oxadiazon อ ต ร า 160 ก ร ม ต อ ไ ร ก ำา ห น ด ใ ห ใ ช ส า ร oxadiazon จากผลตภณฑ รอนสตาร 25 EC (สารออกฤทธ 25% w/v EC) เครองพนสารไดทดลองเดนพนและคำานวณแลวไดปรมาณนำายาตอไร (spray volume) เทากบ 64 ลตรตอไร

สาร oxadiazon อตรา 160 กรมตอไร จากการคำานวณตองใชสารผลตภณฑ รอนสตาร 25 EC 640 c.c. ตอไร

ปรมาณนำายาตอไร 64 ลตรปรมาณนำายา 64 ลตร ตองใชผลตภณฑ รอนสตาร 25 EC = 640 c.c.ถา 1 ถง ซงบรรจนำายา 15 ลตร จะตองใชรอนสตาร 25 EC = 640 x 15 c.c.

64 = 150 cc.

เนอท 2 ไร จะตองพนสารจ ำานวน 64 x 2 = 8.53 ถง 15

นาเนอท 2 ไร ตองพนสารกำาจดวชพชจำานวน 8.53 ถง โดย แตละถงผสมสารผลตภณฑรอนสตาร 25 EC จำานวน 150 cc.

วธการใชสารกำาจดวชพชใหมประสทธภาพ

การใชสารกำาจดวชพชใหมประสทธภาพตองถอปฎบตดงน ใชใหถกชนด

กบวชพชทสามารถควบคมได

68

กบพชปลกทไมเปนอนตราย (เลอกทำาลาย) ใชใหถกเวลา

กบอายของพชปลก กบอายของวชพช กบสภาพแวดลอม

ใชใหถกอตรา ใชอตราทตำาเกนไป

- วชพชไมตาย- เสยเวลาพนซำา- หมดเวลาหรอโอกาสทจะพนซำา

ใชอตราสงเกนไป- วชพชตาย- วชพชไมตาย- พชปลกตาย- อาจมพษตกคางในดนและนำา- ตนทนสง

ใชใหถกวธ ใชเครองมอและอปกรณพนถกตอง ปรมาณนำายาตอไร (ความเขมขน) ถกตอง พนสมำาเสมอทวถง วธการพน ถกตองปลอดภยไดผลด

ปจจยทมผลตอประสทธภาพการใชสารกำาจดวชพช

สารกำาจดวชพชทใชทางดน หรอใชแบบกอนงอก

69

สารก ำาจดวชพชประเภทก อนงอกท ถกพนลงบนผวด น โมเลกลของสารเคมจะเขาทำาลายดวยการดดซมเขาทางสวนทอยใตดนเปนหลก สวนของโมเลกลทไมสามารถเขาทำาลายวชพชถอวาเปนการสญเสยทเกดขน การใชสารกำาจดวชพชทางดนแบบกอนงอก ใหมประสทธภาพสงสด จะตองทำาใหสารเคมมการสญเสยนอยทสด และมโอกาสเขาทำาลายวชพชไดมากทสด

ปจจยทมผลตอประสทธภาพของสารกำาจดวชพชทใชทางดน คอ

1. ชนดของวชพช ลกษณะการงอก ลกษณะทางสรรวทยา และระบบรากของวชพช มผลตอการเขาทำาลาย การเคลอนยาย ตลอดจนกลไกการทำาลายของสารกำาจดวชพช

2. ชนดของสารกำาจดวชพช สารกำาจดพชทละลายนำาไดด เมอพนบนดนจะถกนำาฝนชะลางไดงาย จะทำาใหโมเลกลของสารซมลงสดนชนลาง เปนการลดการสญเสยทเกดจากการระเหย แตอาจจะมผลเสย ถาโมเลกลของสารซมลงลกเกนระดบของเมลดวชพช หรอลงสระดบนำาใตดน ซงเปนผลเสยตอสภาพแวดลอม นอกจากนคณสมบตของสารเคมในการทำาปฏกรยากบแสงแดด สภาพหรอรปของสาร การเขาทำาลาย การเคลอนยายและความคงทนในดนของสารกำาจดวชพชมผลตอประสทธภาพของสาร

3. วธการใช ปรมาณนำายาตอไร วธการพน ความสมำาเสมอในการพน และคณภาพนำาทใชผสม ทำาใหประสทธภาพของสารแตกตางกน

4. สภาพดน ดนเนอละเอยดเชนดนเหนยว ดนมอนทรยวตถสง จะดดยดโมเลกลของสารเคมไดมากกวา ดนทราย หรอดนทมอนทรยวตถตำา ความชนและความเปนกรดเปนดางของดนทเหมาะสมจะท ำา ใหการใชสารก ำาจดวชพชพชมประสทธภาพด จลนทรยในดนเปนตวการทยอยสลายสารเคม โดยเฉพาะสารอนทรย

70

5. สภาพแวดลอม การพนสารในขณะทมแสงแดดจดและมอณหภมสง มโอกาสสญเสยไดงาย จากการสลายตวดวยแสง และการระเหย อากาศทมความชนตำา และมลมแรงขณะพน จะทำาใหมการสญเสยจากการระเหยเพมขน ฝนทตกลงมากอน หรอหลงพนสารทใชทางดนจะเปนตวนำาสารลงสดนและคงอยในดนดขน

สารกำาจดวชพชทใชทางใบหรอใชแบบหลงงอกเปนการใชทพยายามใหสารเคมสมผสกบสวนเหนอดน ของ

วชพชมากทสด เพอทจะใหมโอกาสไดเขาทำาลายวชพชมากทสด ซงขนกบปจจยหลายอยาง

1. ชนดและอายของวชพช ลกษณะทางสณฐานวทยาของวชพชมโอกาสรบสารเคมไดแตกตางกน วชพชทใบมขน ผวใบหนา และมไข (wax) เคลอบทผวใบ สารเคมมโอกาสเขาทำาลายไดยาก นอกจากนระยะการเจรญเตบโตหรออายของวชพช ทำาใหทนทานตอสารเคมแตกตางกน วชพชทมอายมากจะมกระบวนการทางสรรวทยาลดลง ทำาใหดดซมสารเคมไดนอยลงจงทำาลายไดยากขน

2. ชนดของสารกำาจดวชพช โครงสรางทางเคมของสารทำาใหมคณสมบตในการเขาทำาลายแตกตางกน รปของสารเคมผลตภณฑ (formulation) มผลตอการเขาทำาลายและการสญเสยของสารแตกตางกน กรณการใชสารกำาจดวชพชประเภทดดซมในอตราสงเกนกวาทกำาหนด อาจทำาใหคณสมบตการดดซมและการเคลอนยายเสยไปเพราะสารเคมทมอตราสงจะไปทำาลายเซลลทมชวตปรมาณนำาและความเขมขนของสารเคม มผลตอการสมผสเกาะตดทผวใบ การชะลางออกจากใบ และการดดซมเขาทางใบ สารจบใบทผสมมากบผลตภณฑชวยลดแรงตงผวทำาใหสารเคมสมผสใบมากขนลดการระเหยและการชะลางจากนำาฝน

71

3. วธการใช อตราสวนสารเคมทผสมกบนำา (ความเขมขนของสาร) ซงกคอ ปรมาณนำายาตอไร ถาพนในปรมาณนำายาตอไร มาก ๆ อาจจะทำาใหเกดการไหลลงสดน สวนการพนในปรมาณนำายาตอไรตำาเกนไป จะทำาใหเกดการสญเสยโดยการระเหย หรอเกดความไมสมำาเสมอและทวถง

4. สภาพแวดลอม หมายถงสภาพแวดลอมกอน ขณะและภายหลงพนสาร การพนสารขณะมแสงแดดจด จะทำาใหเกดการสญเสยโดยการสลายตวดวยแสงไดงาย สภาพอากาศทมความชนตำา อณหภมสงและลมแรง จะทำาใหเกดการระเหยของสารไดมากขน ดนทมความชนเหมาะสม ทำาใหวชพชเจรญเตบโตไดด สารเคมมโอกาสเขาทำาลายไดมากขน ฝนทตกลงมาภายหลงการพน จะทำาใหเกดการชะลางของสารจากผวใบ สารเคมแตละชนดจะมชวงเวลาปลอดฝน ภายหลงการพนสารแตกตางกน

อนตรายจากการใชสารกำาจดวชพช

สารกำาจดวชพชเปนสารเคมชนดหนง ซงจดเปนพวกวตถมพษทางการเกษตร การนำามาใชประโยชนเพอควบคมวชพชในขณะเดยวกนอาจมโทษหรอพษภยเกดขนไดเชนกน อนตรายอาจจะเกดขนทงทางตรงและทางออมตอพชปลก มนษย สตว และแมลงทเปนประโยชน ตลอดจนมผลกระทบตอสภาพแวดลอม

ระดบความเปนพษของสารกำาจดวชพช

ระดบความเปนพษของสารกำาจดวชพชพจารณาจากคา LD50

(lethal dose ) ทใชเปรยบเทยบและจดอนดบความเปนพษของสารเคม ซงคา LD50 หมายความถงปรมาณสารเคมททำาใหสตวทดลองตายจำานวน 50 เปอรเซนต ของจำานวนสตวทดลองทงหมด โดยมหนวยเปน มลลกรม/กโลกรม

72

ตารางท 7 การจดระดบความเปนพษของสารกำาจดวชพช

คา LD50 ในหน (mg/kg)ระดบความเปน

พษพษทางใบ พษทางผวหนง

ของแขง ของเหลว ของแขง ของเหลงรายแรง 0-50 0 - 20 0 – 100 0 – 400ปานกลาง 50 –

500200-2000

100-1000

400-4000

นอย 500 – 2000

2000- 3000

>1000 > 4000

จะเหนวาคา LD50 ยงตำา ยงมพษมาก ระดบความเปนพษของสารกำาจดวชพช ซงเปนเคมภณฑทจำาหนายในทองตลาด สงเกตไดจากแถบสทฉลากขางขวด มอยดวยกน 4 ส

สแดง หมายถง สารเคมทมระดบความเปนพษรายแรงสเหลอง หมายถง สารเคมทมระดบความเปนพษป า น

กลางสนำาเงน หมายถง สารเคมทมระดบความเปนพษนอยสเขยว หมายถง สารเคมทมระดบความเปนพษตำา

73

ตารางท 8 ระดบความเปนพษของสารกำาจดวชพช

สารกำาจดวชพช LD50 (mg/kg)

ปลา ผง นก

bensulfuron – methyl

10,000 - - -

butachlor 3,300 - - -chlorimuron – ethyl

4,000 - - -

cinosulfuron 5,000 - - -2,4-D 375 PNT HT HTfenoxaprop - p – ethyl

2,357 HT - PNT

glufosinate–ammonium

2,000 - - -

glyphosate 5,400 PNT PNT -metsulfuron-methyl

5,000 - - -

molinate 720 MT - -oxadiazon 8,000 HT HT -paraquat 150 ST PNT MTpendimethalin

1,250 - - -

propanil 1,870 MT - STquinclorac 2,610 PNT PNT PNTthiobencarb 1,300 - - -

* PNT = Practically Non Toxic ST = Slightly Toxic MT = Moderately Toxic HT = Highly Toxic VHT = Very Highly Toxic

74

การใชสารกำาจดวชพชในพนททำาการเกษตร อาจเกดผลเสยหายไดถาผใชไมมความรความเขาใจเกยวกบคณสมบตของสารเคม วธใช ตลอดจนปจจบนทเกยวของ อาจะเปนพษทำาใหเกดผลกระทบเปนอนตรายตอสงตางๆ ได

1. อนตรายตอพชปลก อาจเกดเนองจากใชสารกำาจดวชพชผดชนด ใชสารกำาจดวชพชในปรมาณมากเกนไป หรอใชผดวธ

2. อนตรายตอมนษย เกดกบผใชโดยตรงหรอผทอยใกลบรเวณพนสาร อาจสดดมละอองสารเคมเขาทางจมกและปาก ปลวมาสมผสทางผวหนง ถาเปนสารเคมทมระดบความเปนพษสง ยงมโอกาสเกดอนตรายมากขน ขณะพนสารควรมเคร องปองกนเชน สวมหนากาก ถงมอ และใสเสอผาทรดกม หลงจากพนสารแลวควรทำาความสะอาดรางกายใหสะอาด นอกจากนอาจเกดอนตรายกบผบรโภคผลผลตทางการเกษตร ถามพษตกคางของสารเคมในผลผลต

3. อนตรายตอสตว และแมลงทเปนประโยชน อาจเกดอนตรายตอสตว และแมลงทเปนประโยชนทอยบรเวณพนทเปาหมาย บรเวณใกลเคยงหรอเขามาสมผสภายหลง จากพนสารเคมไปแลว หรอกนพชทโดนละอองสารเคม

4. อนตรายตอสภาพแวดลอม สารเคมบางชนด อาจมพษตกคาง ในดนและนำาได หากมการใชซำาซาก หรอใชปรมาณมากเกนความจำาเปน

75

บรรณานกรมคมสน นครศร ประสาน วงศาโรจน และ เพญศร นนทสมสราญ.

2541. การควบคมวชพชโดยการปลอยนำาเขาแปลงนาชวงเวลาตางกนในวธการใชและไมใชสารกำาจดวชพชในนาหวานนำาตม. วชพช Thai Journal of Weed Science. 2541 ฉบบท 1 หนา 42-48.

ธวชชย รตนชเลศ. 2540. เทคโนโลยสารกำาจดวชพช. ภาควชาพชสวน,คณะเกษตรศาสตร.

มหาวทยาลยเชยงใหม. 259 หนา.ประสาน วงศาโรจน. 2540. การจดการวชพชในนาขาว. กองพฤกษศาสตรและวชพช, กรม

วชาการเกษตร. กรงเทพฯ.175 หนา.พรชย เหลองอาภาพงศ. 2537. ตำาราการใชสารกำาจดวชพช. ภาควชาพชไร, คณะ

เกษตรศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม. 187 หนา.พรชย เหลองอาภาพงศ. 2540. วชพชศาสตร. ภาควชาพชไร, คณะเกษตรศาสตร,

มหาวทยาลยเชยงใหม. 585 หนา.พชรนทร วนชยอนนตกล และอรสา วงษเกษม. 2535. อทธพลของระดบนำาตอการงอกของ

76

เมลดวชพชบางชนด. ในรายงานผลการคนควาวจยกองพฤกษศาสตรและวชพช กรมวชาการเกษตร. หนา 229-230.

รงสต สวรรณเขตนคม. 2531 สารกำาจดวชพชกบผลทางสรรวทยาของพช เลม 1 พนฐาน

การเลอกทำาลาย. ภาควชาพชไรนา,คณะเกษตร,มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.386 หนา.รงสต สวรรณเขตนคม. 2531. สารกำาจดวชพชกบผลทางสรรวทยาของพช เลม 2 กลไกการ

ทำาลายพช. ภาควชาพชไรนา, คณะเกษตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 446 หนา.สชาดา ศรเพญ. 2527. วชพชและการจำาแนก, น. 11 –18 ใน วทยาการวชพช. สมาคม

วทยาการวชพชแหงประเทศไทย. กรงเทพฯ. อาทตย กคำาอ สรตน ทองคำาด และบญโฮม ชำานาญกล. 2537. ชวงเวลาทเหมาะสมของ

การกำาจดวชพชในขาวไรในเขตศนยวจยขาวพษณโลก, น.57 – 65. ใน การสมมนาเรองขาวและธญพชเมองหนาวครงท 6. ศนยวจยขาวพษณโลก, พษณโลก.

อมพร สวรรณเมฆ. 2540. บทบาทวชพชกบการพฒนาการเกษตร วทยาสารวชพช 2537-

2540 ฉบบพเศษ หนา 1-4. Ampong-Nyarko Kwesi and S.K. De Datta (1991). A Handbook for Weed Control in

Rice. IRRI Manila, Philippines.Anderson, W.P.1983 : Weed Science ; West Publishing Company,New York.655 pp.Ashton, A. and A.S. Crafts. 1973. Mode of action of action of action of herbicides. A

wiley – Inter Science Publication, New York. 504 pp.

77

Consultative Group on International Agricultural Research World Bank. 2001. New Rice

Techniques Promise up to 25 Percent less Water Usage. Available

http://www.waternunc.com/gbb/newsgb1998_2000.htm 29/6/01.Holm, L. 1969. Weed propblems in developing countries. Weed Sci. 17: 113 – 118.

78

การจดการวชพชในนาขาว

KEY ACTIVITY

INPUT OUTPUT

PROTECTIONประวต การแพร ระบาด

การศกษาการจำาแนกประเภทวชพช

ชน ดว ชพชท เคยระบาด ตระกลหญาใบกวาง, กก, เฟรน และสาหราย

เคร องจ กรแ ละเครองมอ

เมลดวชพชตดมากบเคร องเกยวนวด, เคร องนวด, รถไถเดนตาม,รถแทรกเตอร

ความใสใจในการทำาความสะอาดเครองท นแรง โดยตระหน กถ งความสำาคญของการระบาดวชพชขามถน

การเตรยมแปลง การไถพรวนดนหลายครงโดยเวนระยะเวลาและจดการทจะลอใหเมลดวชพชพนระยะพกตวและงอกใหมากทสดเพอการไถพรวนคร งต อมาจะทำาลายได

จำานวนคร งทไถกอนหวานหรอปกดำาระยะเวลาทเวนชวงการไถแตละคร งความหนาแนนวชพชทงอกกอนการไถพรวน

CONTROLการจดการนำา การเตรยมแปลง การเตรยมแปลงสมำาเสมอ

ทวแปลงควบคมนำาไดดเอาน ำา เ ข า แ ป ล ง ไ ด เ ร ว แ ล ะสมำาเสมอ

การใชระดบนำาควบคมวชพช การรกษาระดบนำาในแปลงหลงขาวตงตวแลว ระดบนำาลก 5 ซม. ควบคมวชพช

79

ตระกลหญาและวชพชท ชอบสภาพไรทวไป

การใชสารก ำาจดวชพช

การใชสารกำาจดวชพชประเภทกอนงอกการใชสารกำาจดวชพชประเภทกอนและหลงงอกการใชสารกำาจดวชพชประเภทหลงงอก

การเลอกใชสารกำาจดวชพชประเภทกอนงอกหรอกอนงอก + หลงงอก หรอหลงงอกใหถกต องตามชน ดวชพช อายวชพช และอายขาว

80