1

มวลมตรอาเซยนในจตรกรรมฝาผนง: กรณศกษาภาพกาก ในจตรกรรมฝาผนงในอ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร1

Friendship among the ASEAN people in the

genre paintings:

A case study of the mural paintings in district

of Potaram, Ratchaburi province

ปารสทธ เลศคชาธาร2

บทคดยอ ความสมพนธระหวางผคนหลากชาตหลายภาษาในกลมประเทศอาเซยน มมานานแลวตงแตยง

ไมมการขดเสนพรมแดนแบบในแผนทปจจบน ผคนในดนแดนแถบนมการปะทะสงสรรคกนดวยจดประสงคทหลากหลายและตอเนอง อนกอใหเกดการรบ-สงวฒนธรรมในดานตางๆ ซงกนและกน ซงสวนหนงสามารถศกษาไดจากหลกฐานดานศลปกรรมแขนงตางๆ โดยเฉพาะอยางยงงานจตรกรรมฝาผนงซงสามารถสอสารกบผชมไดชดกวาหลกฐานทางศลปกรรมประเภทอน ภาพกากทแสดงถงกลมชาตพนธตางๆ ในอาเซยนทปรากฏในจตรกรรมฝาผนงของวดในเขตอาเภอโพธาราม จงหวดราชบร แสดงใหเหนวาชางเขยนไดถายทอดลกษณะความสมพนธและบทบาทหนาทในสงคมทอยรวมกนอยางเปนมตร พงพาอาศยซงกนและกน และอยรวมกบกลมคนไทยอยางประสานกลมกลน อนแสดงใหเหนโลกทศนทชางเขยนรบรและเขาใจถงบรบทความสมพนธอนดระหวางกลมชาตพนธเหลานน ตลอดจนสามารถบอกเลาเรองราวภมหลง ประเพณวฒนธรรม วถชวตของกลมชาตพนธเหลานไดชดเจนระดบหนง

ค าส าคญ: จตรกรรมฝาผนง, ภาพกาก, กลมชาตพนธ, อาเภอโพธาราม

1บทความนปรบปรงจาก ปารสทธ สารกะวณช. “การศกษาบทบาทของจตรกรรมฝาผนงประเภทภาพกาก ในเขตอ าเภอโพธาราม จงหวด

ราชบร ในฐานะภาพสะทอนสงคมและวฒนธรรม” . ทนอดหนนการวจย มหาวทยาลยรงสต ประจาปการศกษา 2541. 2ผชวยศาสตราจารย ประจาคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยรงสต และนกศกษาปรญญาเอก สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ คณะ

โบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

2

Abstract The relationship among the ethnic groups in Southeast Asia

continuously conducts for a long time without the frontier line. They

were in contact together with various objects. So that involved in

sharing and passing on the knowledge, culture and believes to each

other. We can study some parts of them through the art works

especially the murals. It could more clarify communicate to the

audiences than other work of arts. The murals in the temples in

Potaram District, Ratchaburi Province were performed the many

ethnic groups in Southeast Asia. The painters proposed the friendly

relationship, functions and roles of those people in the social and

harmonious lived in the community with Thai people. All led to the

understanding about the background, culture, tradition, lifestyle etc.

of those ethnic groups include Thai in that space and time.

Keywords: mural paintings, genre paintings, ethnic groups, district

of Potaram

ความส าคญในการสรางสรรคงานจตรกรรมฝาผนง จตรกรรมฝาผนงทพบในประเทศแถบอาเซยนรวมทงประเทศไทย มกปรากฏอยตามศาสนสถาน

ตางๆ ตามความเชอทตางกนของแตละทองถน สาหรบในประเทศไทยและประเทศทนบถอพทธศาสนาเปนหลก กจะพบวาจตรกรรมฝาผนงทสรางสรรคขนตามพทธสถานตางๆ เปนศลปกรรมทเกดขนจากความคด ความบนดาลใจ ตลอดจนการแสดงออกถงความพากเพยรทางปญญาและความศรทธาของชางเขยนในการสรรหาสงดงามในสงคมนน เพอเปนประจกษพยานใหเหนถงความเปนไปทางดานสงคมและสภาพแวดลอมของทองถนนนๆ ในอดต ตลอดจนฝมอเชงชางในดานศลปกรรม

ความมงหมายสาคญในการสรางสรรคงานจตรกรรมฝาผนง โดยเฉพาะอยางยงภาพทเปนวรรณกรรมทางศาสนาคอ เพอรบใชพทธศาสนาในแงของการนาหลกธรรมมาบรรยาย โดยอาศยความสวยงามของรปแบบจตรกรรมเปนสงนอมนาชกจงใหผชมเขาใจหลกธรรมนนๆ ไดโดยงาย กอใหเกดความเลอมใสศรทธา และไดรบทราบเรองราววรรณกรรมทางพทธศาสนา เชน พทธประวต ชาดก พระอดตพทธเจา ไตรภม ปรศนาธรรม ธดงควตร ฯลฯ นอกจากนกยงมเนอหาเรองราวอนๆ อกมากมาย

3

เชน พงศาวดาร ตานาน นทานพนบาน สภาษต ฯลฯ รวมทงเรองราวในประวตศาสตร พระราชพธและประเพณตางๆ เปนตน

การศกษางานจตรกรรมฝาผนงเปนหลกฐานของความรเรองตางๆ ทางประวตศาสตร ไมเพยงแตความรจากเนอหาหลกของเรองราวทนามาเขยนเทานน แตคณคาทสาคญอกประการหนงคอ ชางเขยนไดบนทกและถายทอดความเปนจรงของสภาพสงคมในชวงเวลาทเขยนภาพ โดยหมายรวมถงวฒนธรรม

ประเพณ คตความเชอ การเมอง การปกครอง สภาพแวดลอมทางธรรมชาตและทมนษยสรางขน

ตลอดจนภมปญญาและความคดความอานของผคนในสมยนน ทกเนอหาตางใหคณคาตอผชมทงในดานความรและดานสนทรยศาสตรอยางครบครน

ภาพกากคออะไร?

บทความนไดศกษาวเคราะหเรองราวของกลมชาตพนธตางๆ ทปรากฏเปนภาพกากอยในงานจตรกรรมฝาผนงทสาคญในเขตอาเภอโพธาราม จงหวดราชบร ภาพกากหรอตวกาก หมายถง รปบคคล ทไมใชตวเอกของเรอง หรออาจไมเกยวของกบเนอหาเรองราวในจตรกรรมตอนหนงตอนใดเลย มกปรากฏเปนรปคนสามญ ชาวบานทวไป ทงเดยวและกลม กาลงแสดงทาทาง อากปกรยา หรอทากจกรรมบางอยาง รวมไปถงภาพบคคลทเขยนใหมรปราง ทรวดทรง ทาทาง ตลอดจนใบหนา เปนอยางคนขเหร อปลกษณ หรอนาสะพรงกลว ซงใชเปนภาพแทนบคคลทเปนพวกหยาบชา ดดน กกขฬะ หรอภาพบคคลทแสดงอาการนาขนอยางใดอยางหนง มทวงทาไมสเรยบรอยนก และรวมไปถงภาพจาพวกอมนษยตางๆ หรอภาพสตวดวย (จลทศน พยาฆรานนท, 2539: 275)

ตวภาพทเปนตวเอกของจตรกรรมไทยในแตละเรอง เชน บคคลในวงกษตรย ชางเขยนมกสรางสรรคขนจากจนตนาการ ความคด มโนภาพ จงมทวงทาอากปกรยาอนงดงาม และมเครองทรงในแบบอดมคตตามประเพณทสบตอกนมา ทาใหบคคลเหลานมลกษณะคลายคลงกน ในทางตรงกนขาม

ภาพบคคลประเภทภาพกาก จะเขยนในลกษณะเหมอนจรง ถายทอดวถชวตของชาวบานในชวงเวลานนๆ

ของทองถนอยางตรงไปตรงมา โดยเขยนแทรกอยในภาพแบบอดมคต แตกกลมกลนกนอยางลงตว ชางเขยนไดเขยนภาพบคคลประเภทภาพกากใหมอากปกรยาทาทางตางๆ อยางเปนธรรมชาต มชวตชวาและเคลอนไหวอยางอสระ หรออาจโลดโผนพสดารไปเลย ดงนน ภาพกากจงเปนหลกฐานชนสาคญในการบนทกและถายทอดเหตการณในประวตศาสตร วถชาวบาน การแตงกาย ความเชอ ศาสนา การละเลน

ขนบธรรมเนยมประเพณ ความเชอ ลกษณะอาคารบานเรอน ภมประเทศ ฯลฯ ไดใกลเคยงกบความเปนจรงมากกวาภาพแบบประเพณนยม

4

บรรดาภาพบคคลตางชนชาตทแทรกอยในงานจตรกรรมฝาผนง มกเปนประเภทภาพกาก ซงเขยนขนตามความเปนจรงทชางเขยนไดพบเหน โดยอาจใสความคดและจนตนาการของตนลงไปบาง เพอบอกเลาสงทเกดขนจรงในชวงเวลาทเขยนภาพ สวนใหญจตรกรรมฝาผนงแบบฝมอชางหลวงในพระนครนน ชาวตางชาตทเปนภาพกากมกเปนชาวตะวนตก อาหรบหรอเปอรเซย และชาวจน เนองจากเปนกลมทมบทบาทตอสงคมไทยอยางสงในสมยรตนโกสนทร แตหากเปนจตรกรรมฝาผนงทชางพนบานเขยนอยตามวดในทองถนนอกพระนคร กจะแสดงออกถงอตลกษณของทองถนๆ นน อยางเดนชด และแสดงออกโดยอสระ บอกเลาเนอหาสาระพฤตกรรมของมนษยปถชน ทงระหวางมนษยกบมนษยดวยกนเอง มนษยกบธรรมชาต และมนษยกบบทบาทในสงคมทงทางโลกและทางธรรม บางครงอาจไดรบอทธพลจากรปแบบประเพณนยมของชางหลวงบาง แตกไมเครงครดในระเบยบแบบแผนเทากบสกลชางหลวง

อ าเภอโพธารามในประวตศาสตรไทย อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร เดมเปนเพยงตาบลโพธาราม ซงในประวตกลาววา เดมเรยกวา

“บานโพธตาดา” เพราะทอยของหมบานน หรอตาบลนมตนโพธเปนจานวนมาก และเปนตนโพธศกดสทธ เมองราชบรมความสาคญในทางพทธศาสนา เมอพทธศาสนาเผยแพรเขามาในสมยทวารวด

เมอประมาณพทธศตวรรษท 11-12 ตนโพธเปนสญลกษณการตรสรของพระพทธเจา เชอกนวามผนาพนธตนโพธจากพทธคยามาปลกดวย ตนโพธเกาศกดสทธในตาบลนไดแตกหนอสบพนธมาชวหลายรอยป ตาบลนมวดวาอารามคกนกบตนโพธเปนจานวนมาก พทธศาสนกชนจงเรยกวา บานโพธาราม วดโพธาราม ตอมาเมอทางราชการไดต งอาเภอขน จงเอานามของบานและตาบลมาต งเปนชออาเภอ (สมชาย พมสะอาด, 2526: 202)

ประวตศาสตรไทยกลาวถงโพธารามในหลายเหตการณ เชน พ.ศ. 2317 ในสมยพระเจากรงธนบร ไดเกดศกบางแกว เปนสงครามสาคญระหวางไทยกบพมา สรบกนทบานบางแกว ปจจบนคอตาบลบางแกว อาเภอโพธาราม หรอพ.ศ. 2447 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจประพาสหวเมอง ทเรยกวา การเสดจประพาสตนครงแรก เปนการเสดจพระราชดาเนนทางชลมารคไปยงเมองราชบร โดยมพระราชประสงคมใหผใดทราบลวงหนา ครงนน พระองคไดเสดจพระราชดาเนนมายงโพธารามดวย ดงปรากฏในจดหมายเหตเลาเรองตามเสดจฯ ของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพวา

5

“...วนท 20 กรกฎาคม...เปนตกลงวาจะเสดจรถไฟไปลงทโพธาราม เสวยเยนทนน แลวจะหาเรอลองกลบลงมาเมองราชบร...ครนไปถงโพธารามตางกองตางแยกกนเทยวท าการตามหนาทๆ กะไว พวกกองพาหนะกเทยวหาเชาเรอและหาทอยอาศยชมนมเลยงกนเวลาเยน พวกกองครวกเทยวซอหาอาหารเครองภาชนะใชสอยตางๆ...เวลาสก 2 ทมออกเรอทเชาเขา 3 ล า ลองลงมาจากโพธาราม...” (สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ, 2519: 10-11)

แตเดม อาเภอโพธารามตงอยทปากคลองบางโตนด ตาบลบางโตนด ฝงตะวนตกของแมน าแมกลอง ขณะนน การปกครองยงใชระบบทเรยกวา “แขวง” อย ครนถง พ.ศ.2436 ทางราชการไดยายทวาการอาเภอ หรอแขวงในครงนน จากบางคลองบางโตนด มาตงอยรมฝงแมน าแมกลองปากทางทศตะวนออก ตอมาเมอวนท 10 มนาคม 2495ไดยายทวาการอาเภอจากรมฝงแมน าแมกลอง มาตงอยในสถานทปจจบน (สมชาย พมสะอาด และคณะ, 2546)

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดเสดจไปซอมรบเสอปาตามคายตางๆ บรเวณจงหวดนครปฐมและจงหวดใกลเคยง รวมทงจงหวดราชบรอยเปนประจาตลอดรชกาล จงหวดราชบรมคายซอมรบเสอปาอยหลายแหง เชน คายบานโปง คายเจดเสมยน คายหลวงบานไร ตาบลคลองตาคต อาเภอโพธาราม ปจจบน คายหลวงบานไรไดกลายเปนสถานทพกผอนหยอนใจ มพระบรมราชานสาวรยรชกาลท

6 ประทบบนพระเกาอ ทอดพระเนตรการซอมรบของเหลาเสอปา

การกระจายตวของกลมชาตพนธตางๆ ในอ าเภอโพธาราม

อาเภอโพธารามเปนพนทเหมาะแกการตงถนฐานทามาหากน จงดงดดกลมคนทมความแตกตางทางชาตพนธและอาชพการงาน ใหเคลอนยายเขามาตงหลกแหลงในระยะเวลาทตางกนและดวยปจจยทตางกน อาท ถกกวาดตอนเพราะภยสงคราม หนความขดแยงทางการเมอง ขาดแคลนททากน หรอประสบปญหาการทามาหากน ดงนน บรเวณสองฟากฝงแมน าแมกลอง โดยเฉพาะอยางยง ตงแตตลาดบานโปงจนถงตลาดโพธาราม จงมผคนหลายกลมหลากภาษาอาศยอย ทงไทย ลาว มอญ จน อนๆ ชาวมอญจะอยกนหนาแนนบรเวณชวงนและหนาแนนมากกวาบรเวณอนในลมน าแมกลอง ชาวลาวและไทยมอยบาง แตไมหนาแนน สวนชาวจนมประปรายแทรกอยในชมชนไทย ลาว และมอญ แตจะอยหนาแนนในยานตลาด เชน ตลาดบานโปง ตลาดโพธาราม จงไมนาแปลกทชางเขยนจตรกรรมฝาผนงจะไดถายทอดเรองราวของกลมชาตพนธทไดพบเหนเหลานลงในผลงาน

6

จตรกรรมฝาผนงในขอบเขตของการศกษา การศกษาครงนไดเลอกศกษาจตรกรรมฝาผนงในวดสาคญของชมชนของกลมชาตพนธตางๆ 5

แหงในอาเภอโพธาราม ไดแก วดคงคาราม วดไทรอารรกษ วดดอนกระเบอง วดบานฆอง และวดบานเลอก งานจตรกรรมฝาผนงในแตละวดมลกษณะทคลายคลงและแตกตางกน ดงน

1. จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถ วดคงคาราม

วดคงคารามเปนวดในชมชนมอญ ตงอยรมแมนาแมกลองฝงตะวนออก ในตาบลคลองตาคต จตรกรรมในพระอโบสถวดคงคาราม เปนฝมอชางหลวงในราวปลายรชกาลท 3 หรอตนรชกาล

ท 4 ผสมผสานกบความเชอของคนในทองถน โดยเฉพาะอยางยง ความเชอของชาวมอญ ทเขยนอยเตมผนงทง 4 ดาน ประกอบดวยภาพพระอดตพทธทผนงดานขางสวนบนสดทง 2 ขาง ยาวไปจนตลอดแนว ทกรงเทพฯ ในชวงปลายรชกาลท 3 และตนรชกาลท 4 นน การเขยนภาพพระอดตพทธไดหมดความนยมลงไปแลว แตอาจเปนเพราะชาวมอญ-พมามคตความเชอเรองพระอดตพทธสบตอกนมายาวนาน ตงแตสมยเมองพกาม ในประเทศพมา การทเลอกเขยนเรองพระอดตพทธทวดน สะทอนถงความผกพนเรองพระอดตพทธทยงมความสาคญอยในกลมชาวมอญ (สนต เลกสขม, 2539: 169)

บนผนงเหนอชองประตและชองหนาตาง ถดลงมาจากภาพพระอดตพทธ เขยนภาพพทธประวต โดยไมมการแบงหองภาพ แตใชวธเขยนภาพตอเนองกนไปตลอด แยกเหตการณแตละตอนออกจากกนโดยใชเสนสนเทา เสนแผลง เสนฮอ แนวภเขา โขดหน แนวปาไมหรอพมไม แนวกาแพงเมอง เปนตน

สวนผนงระหวางชองประตและชองหนาตางนน เขยนภาพทศชาตและจลปทมชาดก เรองละ 1-2 หองภาพ ผนงเบองหลงพระประธานแสดงภาพจกรวาลในไตรภมเตมทงผนง มเขาพระสเมรเปนศนยกลางของจกรวาล มรายละเอยดเปนองคประกอบของจกรวาล ตามทกลาวไวในไตรภมอยางคอนขางละเอยด ทผนงเบองหนาพระประธานบรเวณเหนอประตทางเขา แสดงภาพตอนมารวชยอยางสงางามและเตมไปดวยรายละเอยด การจดวางตาแหนงเรองราวทงหมดในลกษณะทกลาวมา เปนแบบทนยมมาแลวตงแตสมยอยธยาตอนปลายตอเนองมาถงสมยรตนโกสนทรตอนตน

จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดคงคาราม นบวาเปนผลงานสรางสรรคทงดงาม ทงในดานการจดองคประกอบ การลาดบเรองราว การใชส ตลอดจนรายละเอยดอนๆ จนกลายเปนตนแบบใหชางเขยนรนหลง ไดนาบางสวนไปเปนตวอยางเพอเขยนจตรกรรมฝาผนงทวดอนๆ ในเขตอาเภอโพธาราม

2. วดไทรอารรกษ

วดไทรอารรกษเปนวดโบราณ ตงอยรมฝงตะวนออกของแมนาแมกลอง ในเขตตาบลคลองตาคต

เปนวดศนยกลางของชาวมอญอกวดหนง จตรกรรมฝาผนงภายในอโบสถวดไทรอารรกษ เขยนอยบน

7

ผนงทง 4 ดานเหนอชองประตและชองหนาตาง สวนบนของผนงดานขางทง 2 ขาง เขยนภาพพระอดตพทธ ถดลงมาบนพนทเหนอชองประตและชองหนาตางเปนภาพพทธประวต สวนผนงดานหลงพระประธานเฉพาะครงบนเขาใจวาเปนภาพพระอปคต ซงเปนทนบถออยางมากในหมชาวมอญ จงมผเชอวา ปรเฉททวาดวยเรองพระอปคต ใน พระปฐมสมโพธกถา เปนสวนทเพมเตมขนภายหลงในประเทศพมา เพราะไมปรากฏในหนงสอพทธประวตของประเทศใดมากอน เรองพระอปคตทมอยในพระปฐมสมโพธกถาของไทย จงนาจะแพรหลายมาจากประเทศพมา (สนต เลกสขม, 2536: 179-196)

ผนงดานสกดหนา เขยนภาพเหตกาณตอนทพระพทธเจากาลงจะเสดจดบขนธปรนพพาน มตวหนงสอไทยระบปทเขยนภาพอยใตภาพวาเขยนขนเมอ ร.ศ.126 หรอ พ.ศ.2450 ซงตรงกบปลายสมยรชกาลท 5 นอกจากน รายละเอยดของภาพจตรกรรมอกหลายสวนกสามารถนามาใชกาหนดอายสมยของระยะเวลาทเขยนภาพได เพราะสอดคลองกบตวหนงสอทระบปทเขยนภาพนนดวย

การจดองคประกอบภาพพทธประวตในอโบสถวดไทรอารรกษ บางสวนมลกษณะคลายกบภาพพทธประวตในพระอโบสถวดคงคาราม ซงชางเขยนคงนามาเปนแมแบบ และแมวาฝมอการเขยนภาพจะไมงดงามอลงการเทากบแบบฝมอชางหลวงทวดคงคาราม แตจตรกรรมฝาผนงของวดไทรอารรกษกโดดเดนและนาสนใจ ตรงการใชสสดจดตดกนดมชวตชวา เสนทหนกแนนคมชด รายละเอยดตางๆ ทบอกเลาอยางชดเจน ถงวถชวตและวฒนธรรมของผคนในทองถน ความหลากหลายของกลมชาตพนธ และฉากชวตรวมสมยในชวงเวลาทเขยนภาพ นอกจากน วธการจดภาพเพอใหเกดระยะใกล-ไกล การวางภาพบคคลซอนทบกนและจดวางทาทางใหเขยนไดเปนธรรมชาตมากกวาทวดคงคาราม ทาใหจตรกรรมฝาผนงแหงนดมความผอนคลายมากขน ไมเครงครดในระเบยบประเพณนยมมากนก (ปารสทธ สารกะวณช, 2541: 141)

การจดวางเนอหาเรองราวของจตรกรรมฝาผนงแหงน ไมเคยปรากฏมากอนในทอนใด โดยเฉพาะอยางยง การใหความสาคญกบภาพตอนปรนพพาน โดยเขยนไวเตมผนงดานสกดชวงบน สวนผนงชวงหนาเบองขวาพระประธาน แสดงภาพอนตระการตายงใหญ ตอนถวายพระเพลงพระบรมศพสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ทมรายละเอยดตงแตการใชราชรถแหพระบรมศพ กษตรยเมองกสนาราเตรยมการถวายพระเพลงพระบรมศพ พระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ รวมทงภาพมหรสพหนาไฟ ซงทงหมดนกนพนทเกนครงหนงของผนงดานขาง อนสะทอนใหเหนถงการใหความสาคญในพธศพของชาวมอญไดเปนอยางด

8

3. วดดอนกระเบอง วดดอนกระเบองตงอยทตาบลดอนกระเบอง เปนวดของชาวมอญมาตงแตแรกสราง คอราวสมย

รชกาลท 2 การกาหนดอายจตรกรรมฝาผนงในอโบสถวดดอนกระเบอง ไมมบงบอกดวยลายลกษณอกษร แตเขาใจวาคงเขยนขนในราวรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เนองจากมหลกฐานในจตรกรรมแสดงภาพธงชางเผอกหนหนาเขาหาเสาบนพนแดง เชนเดยวกบทพบในจตรกรรมฝาผนงวดไทรอารรกษ และยงปรากฏภาพรถลากแบบทชาวจนนยมใชซงเรมนาเขามาในสมยนเชนกน

รวมทงรายละเอยดอนๆ ดวย ผนงทง 4 ดาน สวนบนสดเขยนภาพแถวของพระอดตพทธ ซงคงไดรบอทธพลมาจากวดคงคา

ราม ถดลงเปนแถวของเทพนม และแถวลางสดเหนอกรอบหนาตางและประตเปนเรองพทธประวต ผนงเบองหลงพระประธานสวนลางถดลงมาจากภาพพทธประวต แสดงภาพเวสสนดรชาดก ตอเนองมาถงผนงดานในสดเบองซายพระประธาน เดมบนผนงระหวางชองหนาตางและชองประตคงเคยมภาพเขยนทศชาตชาดกแบบเดยวกบทวดคงคาราม แตอาจลบเลอนไปมาก ตอมาถงถกทาสทบทงหมด

หากนาไปเปรยบเทยบกบวดคงคารามและวดไทรอารรกษแลว พบวาจตรกรรมฝาผนงในอโบสถวดดอนกระเบองมการใชเสนในสวนตางๆ และการแสดงอากปกรยา ลลาทาทางการแสดงออกของบคคลทดมความแขงกระดางกวา แตกไดสอดแทรกภาพกากไวเปนจานวนมาก ทาใหทราบถงสภาพสงคมและวฒนธรรม ตลอดจนสถาปตยกรรมในชวงเวลานนไดชดเจนพอสมควร การเขยนภาพตนไมมกมใบทดกหนาทบ การแบงภาพของบคคลทมชาตภพแตกตางกน มกใชเสนฮอทหยกโคงคลายรบบน หรอโคงไปตามสรระของบคคลนนๆ การเขยนภาพทศนวสยมความชดเจนมาก

4. วดบานฆอง วดบานฆองตงอยทตาบลบานฆอง เปนวดในชมชนลาว มการเขยนจตรกรรมไวบนแผงคอสอง

ในศาลาการเปรยญ ศาลาการเปรยญวดบานฆองเปนอาคารโถงทรงไทยภาคกลาง ภายในมแผงคอสอง 3

ชน มเสาและขอรองรบน าหนกเครองบนเปนชวงๆ การประดบตกแตงแผงคอสองทง 3 ชนมหลายประเภทคอ จตรกรรมสฝ น ลายรดน า และลายไมแกะสลกปดทอง โดยแบงลกษณะภาพทคอสองแตละชนดงตอไปน

คอสองชนบน (ชนใน): เขยนภาพลายรดนารปเทพนม

คอสองชนกลาง: เปนลายรดนาเรองเวสสนดรชาดก และเรองพทธประวต

คอสองชนลาง (ชนนอก): เขยนจตรกรรมสฝ นภาพชาดก 9 เรอง (ตงแตเตมยชาดกไปจนถงวธรบณฑตชาดก)

9

ภาพชาดกบนแผงคอสองชนลางซงเปนจตรกรรมสฝ น เปนฝมอชางพนบาน การใชส การจดภาพใหความรสกคอนขางแขงกระดางและเรยบงาย ความละเอยดออนประณตและความหลากหลายของการใชสอาจเทยบไมไดกบจตรกรรมฝาผนงทวดคงคารามและวดไทรอารรกษ หรอวดดอนกระเบอง แตมมมองทนาสนใจคอ รปแบบศลปะจนผสมผสานกบรปแบบประเพณนยมทคลคลายไปมากแลว การแสดงทาทางของบคคลไมใชลกษณะการประดษฐมากนก มกปลอยใหเปนทาทางทเปนธรรมชาต ทงการเคลอนไหว อากปกรยาตางๆ และการแสดงอารมณทางสหนา การแสดงเนอหาเรองราวของชาดกบางเรองคอนขางละเอยด สวนคณคาในดานบนทกประวตศาสตรและสงคมในยคสมยทเขยนภาพ นบเปนจดเดนของจตรกรรมแหงน โดยเฉพาะอยางยงเรองการแตงกายของบคคลในราชสานกและชาวบานสมยรชกาลท 6 ตลอดจนวถชวตของชาวบานทงคนไทย ลาว และจนทอยรวมกนอยางกลมกลน

ลกษณะการเรยงลาดบเนอหาของจตรกรรมสฝ นและลายรดน าแหงน ไมซบซอนมากนก โดยเรยงไปตามระนาบแนวนอนจากซายไปขวา หรอจากขวามาซาย หรอขามไปขามมาตามลกษณะแผนไม

ของแผงคอสองทมลกษณะแคบยาวเปนตวกาหนด สฝ นทใชหลกๆ มนอยส ไดแก น าเงน สมอมน าตาล ขาว ทอง สวนสดาใชสาหรบตดเสน สเขยวใชเฉพาะกบภาพตนไมบางสวน บางภาพทอกษรไทยกากบ

เชน ชอชาดกแตละเรองและชอสถานท

5. วดบานเลอก วดบานเลอกหรอวดเลอกมา ตงอยในตาบลบานเลอก เปนวดในชมชนลาวเวยง มการเขยน

จตรกรรมไวในศาลาการเปรยญ เดมศาลาการเปรยญวดบานเลอกเปนศาลาโถงทรงไทยภาคกลาง สรางดวยไม มเสาไมกลมรองรบเครองบนหลงคา 42 ตน อาสนะสงฆยกพนยาวชวง 4 หองกลาง ใตอาสนะสงฆมความสงทสามารถมดลอดได หลงคาทรงจวมชายคาปกนก 2 ชน มงกระเบองวาว เมอเกอบ 30 ปทแลว ศาลาการเปรยญหลงนไดถกดดแปลงเปนอาคารทรงโรงกออฐถอปนท งหมด โครงสรางเดมทเหลอยภายในไดแก เพดานในประธาน แผงคอสองชนบนและชนลาง รวมทงเสาไมกลมและคานไม บนเพดานในประธานและแผงคอสองชนบนกบชนลางมการเขยนจตรกรรมสฝ นตกแตง จตรกรรมสฝ นเหลาน ปจจบนมสภาพ ลบเลอนไปมาก ไมปรากฏหลกฐานลายลกษณอกษรทบงบอกอายของจตรกรรม แตสามารถสงเกตไดจากลกษณะอกษรตวเขยน ตลอดจนการแตงกายของบรรดาขาราชสานก จงพออนมานไดคงวาคงเขยนขนในสมยรชกาลท 5

จตรกรรมบนฝาเพดานแบงออกเปน 3 หอง โดยหองกลางเขยนภาพพระจนทรทรงราชรถ

แวดลอมดวยดวงดาราใหญนอยจานวนมาก เพดานอก 2 หองเขยนภาพพระราหอมจนทร และแวดลอม

10

ดวยดวงดาราเชนกน ภาพราหอมจนทรนนทางภาคอสานหรอทางลาวเรยกวา กบกนเดอน ซงเปนภาพทนยมเขยนแทรกอยในจตรกรรมฝาผนงของสมในภาคอสาน

แผงคอสองชนบนดานขางทง 2 ขาง เขยนภาพเทพและเทวดาผหญงนงในทาประนมหตถถอชอดอกไม ภาพลบเลอนไปมาก แผงคอสองชนบนดานสกด เปนแผงไมขนาดใหญดานละ 3 แผง เขยนภาพพทธประวต โดยแผงคอสองดานทศตะวนออก แสดงภาพตอนปรนพพานและตอนแบงพระบรมสารรก ธาต สวนดานทศตะวนตกเปนภาพตอนมารวชย ซงภาพทงหมดลบเลอนไปมาก จนไมสามารถศกษารายละเอยดไดมากนก

สวนแผงคอสองชนลางแบงออกเปนชองๆ ตามชวงเสา 18 ชวง ภาพลบเลอนไปมาก แมกยงพอแลเหนไดวาเปนภาพทศชาต สวนใหญจะเขยนจบภายในแผงคอสอง 1 ชองตอ 1 เรอง ยกเวนเวสสนดรชาดกทมการบรรยายอยางละเอยดถง 9 ชอง ซงสะทอนใหเหนถงการใหความสาคญของงานเทศนมหาชาตหรอบญผะเหวดของชาวอสานหรอชาวลาว จตรกรรมเรองเวสสนดรชาดกจงเปนเสมอนภาพประกอบการเทศนมหาชาตนนเอง การลาดบเรองราวไมซบซอนมากนก การเรยงลาดบเนอเรองและการจดองคประกอบของภาพชาดก 9 เรอง (ยกเวนเวสสนดรชาดก) มลกษณะคลายกบจตรกรรมบนแผงคอสองของศาลาการเปรยญวดบานฆองอยางมาก แมวารายละเอยดจะแตกตางกนไปตามยคสมยทเขยนภาพกตาม อาจเปนไปไดวาชางเขยนจตรกรรมทวดบานฆอง อาจไดรบอทธพลมาจากวดบานเลอกซงเขยนขนกอน และอยในยานชมชนลาวเชนกน

มวลมตรอาเซยนทปรากฏเปนภาพกากในจตรกรรมฝาผนง กลมชาตพนธทปรากฏในจตรกรรมฝาผนงของวดทง 5 แหง สอดแทรกเปนภาพกากในฐานะ

เปนสามญชนในตาแหนงทหลากหลาย บางครงเขยนแทรกอยในกลมบคคลสาคญของเนอเรอแตละตอน

หรอแทรกอยในเหตกาณสาคญๆ บางครงเขยนภาพบคคลเหลานเปนกลมเลกบางใหญบาง แยกออกมาจากกลมบคคลสาคญของเนอเรอง แตมกไมเกยวของหรอเกยวของนอยมากกบเหตการณในแตละเรอง การแสดงออกถงอากปกรยาทาทางของแตละคนเปนไปอยางธรรมชาต ไมใชลกษณะการประดษฐภาพตามแบบประเพณนยมแบบตวเอก นอกจากกลมคนไทย (ในประเทศไทย) แลว ยงประกอบดวยชนชาตในกลมอาเซยนอกจานวนมาก ไดแก มอญ ลาว กะเหรยง พมา สวนเขมรนน ไมปรากฏในงานจตรกรรมแตมการกลาวถงในเอกสารประเภทบนทกความทรงจาอยบาง นอกจากนยงมชาวจน เปอรเซยหรออาหรบ และชาวตะวนตก ซงกลมชนดงกลาวตางมประเพณ วฒนธรรม ภาษา วถชวตทเปนเอกลกษณเฉพาะตน อยางไรกตามการตดตอสงสรรคระหวางกลมระหวางชมชนทางสงคม เศรษฐกจ

11

และวฒนธรรมกนอยตลอดมา ทาใหเอกลกษณตางๆ ของแตละวฒนธรรมคอยๆ เกดการผสมผสาน

หลอหลอม และพฒนาจนเกดความคลายคลงกน จนกลายเปนคนไทยหรอสวนหนงของสงคมไทยไดอยางกลมกลน โดยเฉพาะอยางยงชาวมอญ ลาว และจน ดงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชหตถเลขาบรรยายถงสภาพผคนและสภาพ แวดลอมของเมองราชบรไววา

“...คนในพนเมองเปนไทย จนมเปนพน เขมรและมอญมหลายพวกหลายเหลามาก มอญเจดเมองกอยในแขวงราชบรทงนน เขมรนนเปนเชลยแตครงแผนดนสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ลาวกมบาง แตถงดงนนคนยงนอยกวาทแผนดนอยมาก..”

กลมชาตพนธทปรากฏเปนภาพกากในจตรกรรมฝาผนงของวดทง 5 แหง มรายละเอยดดงตอ ไปน

1. ชาวมอญ

ชาวมอญทปรากฏเปนภาพกากในจตรกรรมฝาผนงมทงชายและหญงชาวบาน แทรกอยรวมกบกลมหรอสงคมของคนไทยโดยทวไป โดยมบทบาทและตาแหนงของภาพ ดงน

1.1 ปรากฏในจตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดคงคาราม ตอนเตมยชาดก โดยแสดงเปนภาพเรอนของผมฐานะดชาวมอญ เจาของบานซงเปนชายวยกลางคนกาลงนงเอนหลงหยอกลอกบสาวมอญนางหนง และมสาวมอญอก 3 คนอยนอกตวเรอน สาวมอญทกนางไวผมยาวและรวบเปนมวยททายทอย ดานหนาเปดหนาผากเหนไรผม แตงกายโดยนงผาถงกระโจมอก แหวกผาดานหนาตรงกลางขนมาสงเหนขาออน ผาซนคงจะยาวกรมเทาและมลายขวาง (ยกเวนบรเวณใตหนาอกถงเอวจะไมมลาย เปนสขาวเรยบๆ) การแตงกายและทรงผมของสาวมอญในลกษณะน คลายกบทพบในจตรกรรมฝาผนงไมของกฏสงฆวดบางแคใหญ อาเภออมพวา จงหวดสมทรสงครามเปนอยางมาก ซงเขยนขนในสมยรชกาลท 2

และจตรกรรมฝาผนงในอโบสถวดบางนาผงนอก อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ

12

01 ภาพหญงชาวมอญ จตรกรรมฝาผนงวดคงคาราม

02 ภาพเปรยบเทยบการแตงกายของหญงชาวมอญ จตรกรรมฝาผนงในกฏสงฆ วดบางแคใหญ อ าเภอ

อมพวา จงหวดสมทรสงคราม

ลกษณะการแตงกายของสาวมอญดงกลาวคลายกบทสนทรภไดบรรยายไวในนราศพระบาท ชวงทลองมาถงเมองปทมวา

“ถงบางหลวงทรวงรอนดงศรปก พรางรกมาดวยราชการหลวง เมอคดไปใจหายเสยดายดวง จนเรอลวงมาถงยานบานกระแซง พเรงเตอนเพอนชายพายกระโชก ถงสามโคกตองแดดยงแผดแสง ใหรมรอนออนจตระอดแรง เหนมอญแตงตวเดนมาตามทาง ตาโถงถงนงออมลงกรอมสน เปนแยบยลเมอยกขยบยาง

13

เหนขาขาววาวแวบอยหวางกลาง ใครยลนางกเปนนาจะปราน”

จะแตกตางกนเลกนอยกคอลายผานงของสาวมอญในจตรกรรมวดคงคารามและวดบางแคใหญ

ไมไดนงผาตาโถงหรอลายตาหมากรก แตเปนลายตามแนวขวาง นอกจากนในนราศวดเจาฟา สนทรภยงไดบรรยายการแตงกายของสาวมอญในลกษณะทใกลเคยงกนไวอก

“ไดรเรองเมองปทมคอยชมชน ดภมพนวดบานขนานหนา เหนพวกชายฝายมอญแตกอนมา ลวนสกขาเขยนหมกจารกพง ฝายสาวสาวเกลามวยสวยสะอาด แตขยาดอยวานงผาถง ทงหมผาตาหรเหมอนสรง ทงผานงนนกออมลงกรอมตน

เมอยกเทากาวยางสวางแวบ เหมอนฟาแลบแลผาดแทบขาดศล นหากเปนเดกแมนเจกจน เจยนจะปนซมซามไปตามนาง”

จะเหนไดวาสาวมอญเดมมกนงผาถงยาวกรอมเทา จนมาถงสมยรชกาลท 5 จงมการเปลยนมานงผาโจงตามแบบคนไทย โดยสงเกตไดจากจตรกรรมฝาผนงในอโบสถวดไทรอารรกษ วดดอนกระเบอง ซงเขยนขนในสมยรชกาลท 5 ปรากฏวาหญงชาวมอญสวนใหญเปลยนมานงผาโจงแทน

03 ภาพหญงและชายชาวมอญในฉากตอนถวายพระเพลงพระบรมศพพระพทธเจาและมหรสพหนาไฟ

จตรกรรมฝาผนงวดไทรอารรกษ

14

04 ภาพหญงชาวมอญ จตรกรรมฝาผนงวดไทรอารรกษ

1.2 ปรากฏเปนพลมารในกองทพพญามารในจตรกรรมฝาผนงตอนมารวชยปรวรรต ในพระอโบสถวดคงคาราม ชางเขยนไดเขยนใบหนาของพลมารทเปนคนมอญคลายยกษ มอถอกระบองกลงทงสองขาง แขนซายมการสกรปจระเขเอาไว สวมเสอลงยตรและนงผาตาหมากรก แมวาลกษณะใบหนาจะไมมอะไรบงบอกวาเปนชาวมอญ แตสามารถทราบไดจากการแตงกายดงกลาว ซงการแตงกายลกษณะทใกลเคยงกนน มบรรยายประกอบภาพชาวตางชาตในภาพมอญทเขยนไวบนบานหนาตางวหารทศ วดพระเชตพนวมลมงคลาราม กรงเทพฯ ไววา (กาญจนาคพนธ, 2517: 469)

นภาพเตลงเขตแควน หงษา วดแฮ คอเหลารามญฉมง หมน

ไวหวงเพอประชา ชมเลน

เผอวาภายหนาล ลบหาย นงผาตรางรวเชน ชาวอง วะแฮ

15

พนโพกเกลาแตงกาย ใสเสอ มอญมกสกไหลหลง ลงเลข ยนตนา พลอยทบทมน าเนอ นบถอ ฯ

นอกจากนในบทละครราเจาพระยามหนทร ตอนพลายชมพลปลอมเปนมอญ ยงไดกลาวเรองของการแตงกายไวคลายๆ กนวา

แลวจดแจงแตงกายพลายชมพล ปลอมตนเปนมอญใหมดคมสน

นงผาตาหมากรกของรามญ

ใสเสอลงยนตยอมหวานยา ผามอญหรอผาพมานงมกเปนผาตาหมากรกอยางทโคลงเรยกวา “ตารางรว” สมยกอนชาวมอญ

ชาวพมานามาขายในเมองไทยมกา เรยกวา “ผาตาโถง” คงเปนผาจากเมองตาโถงหรอตะโกงหรอสะเทมของพมา

1.3 ปรากฏเปนภาพชาวบานทงชายและหญงปะปนกบคนไทย รวมทงแทรกอยตามภาพเหตการณตางๆ ในจตรกรรมฝาผนงในอโบสถ วดไทรอารรกษ โดยสามารถสงเกตไดจากการแตงกาย ซงหากเปนหญงชาวมอญ จะนงผาโจงแบบมลายและแบบเรยบ และมจานวนนอยทนงผาถงลายขวางยาวกรมเทา เหนบชายปายมาทางดานหนา หญงชาวมอญทปรากฏเหลานไมสวมเสอ แตมผาคาดอก หรอผาคลองคอทงชายทงสองขางมาทางดานหนา หรอใสผาคาดอกและผาคลองคอ สวนทรงผมมหลายแบบคอ ผมทรงดอกกระทม ผมปก ผมยาวประบา และผมมวยเกลาสงรอยดอกไมประดบฐานมวยผม (ลกษณะนพบเพยงคนเดยว) บางคนสวมกาไลขอมอทง 2 ขางๆ ละหลายอน และบางคนสวมกาไลขอเทาทาดวยทอง บางคนใสตางหทองรปกลม

สวนการแตงกายของชายชาวมอญ สวนใหญนงผาโจงทงแบบมลายและแบบเรยบ ไมสวมเสอ ไวผมรองทรง บางคนศรษะลาน บางกไวหนวด บางคนคาดผาสไบเฉยง หรออาจใชผาพาดไหลขางเดยว บางคนมผาคลองคอทงชายไปดานหลง นอกจากนยงมลกษณะการแตงกายอกแบบหนง คอนงโสรงตาหมากรก จบจบผานงทางดานหนา คาดผาทเอวทงชายผาลงมาขางหนง สวมเสอแขนยาวสขาวคอปด เสอผาหนาเฉพาะสวนบนและสวมหมวก ถอไมเทา ซงคงเปนอทธพลการแตงกายจากกรงเทพฯ

1.4 ปรากฏเปนภาพชายชาวบาน กาลงถวายสกการะพระพทธเจา ในภาพพทธประวตตอนตางๆ รวมกบคนไทยในจตรกรรมฝาผนงในอโบสถ วดดอนกระเบอง เชนตอนพระพทธเจาเสดจเยยมกรงกบลพสด ตอนพระพทธเจาทรงรบบาตรครงสดทาย และตอนเสดจปรนพพาน สวนใหญนงผาโจง

16

เรยบ ไมสวมเสอ มผาสไบพาดไหลเฉยง หรอผาพาดไหลขางใดขางหนง ไวผมทรงหลกแจวหรอแบบรองทรง

1.5 ปรากฏเปนภาพชายชาวบานปะปนกบคนไทยและคนลาว ในจตรกรรมฝาผนงบนแผงคอสอง เรองมโหสถชาดกในศาลาการเปรยญ วดบานฆอง ซงพบเพยงไมกคน และสวนใหญนงโจงกระเบนเรยบ ไมสวมเสอและมผาพาดไหล หรอผาคลองคอทงชายไปขางหลง ไวผมรองทรงแสกกลาง

การอพยพเขาสประเทศไทย ประวตศาสตรของชนชาตมอญสวนใหญเปนเรองของการตอสดนรนเพออสรภาพ เนองภาวะ

สงครามทดาเนนมาตลอดเปนระยะๆ ตงแตราว พ.ศ.1600-2300 จากสภาพความเดอดรอนทไดรบจากการถกปกครองอยางกดขจากพมา และถกบบคนในเรองการเกบภาษและการเกณฑแรงงาน ตลอดจนความรสกไมปลอดภยทจะอยในหวเมองมอญซงเปนจดยทธศาสตรทสาคญระหวางไทยกบพมา ทาใหชาวมอญจานวนมากพากนอพยพเขามาตงหลกแหลงในประเทศไทย ดวยเหนวาคนไทยเปนมตรมากกวาและเปนดนแดนแหงเสรภาพ กษตรยไทยเตมพระทยในการตอนรบทกโอกาส มอญเองกมความคนเคยในเสนทางเขาสประเทศไทย ยงไปกวานนสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและวถชวตยงคลายคลงกบมอญ

โดยเฉพาะอยางยงความเปนพทธศาสนกชนเหมอนกน ทาใหมอญเลอกทจะอพยพเขาสประเทศไทยเมอตองการหาทต งหลกแหลงใหม เพราะเมอเขามาแลวจะสามารถปรบตวใหเขากบสงคมไทยไดงาย (สภรณ โอเจรญ, 2527:16-17)

การอพยพของชาวมอญเขาสประเทศไทยปรากฏหลกฐานครงแรกเมอ พ.ศ.2127 หลงจากสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงประกาศอสรภาพทเมองแครง ในครงนนพระมหาเถรคนฉองกบพระยาเกยรต พระยาราม ไดพาสมครพรรคพวกชาวมอญตามเสดจกลบมายงกรงศรอยธยาเปนจานวนมาก

(กรมศลปากร, 2534 น.218) อาจมการอพยพกอนหนานบางเปนครงคราวแตไมมการบนทกหลกฐาน การอพยพยงคงมเรอยมา ซงครงสาคญม 8 ครง เปนการอพยพในสมยกรงศรอยธยา 5 ครง คอในสมยสมเดจพระมหาธรรมราชา สมเดจพระนเรศวรมหาราช สมเดจพระเจาปราสาททอง สมเดจพระนารายณมหาราช และสมเดจพระเจาบรมโกศ สวนอก 3 ครงเปนการอพยพในสมยกรงธนบรราว พ.ศ.2317 และในสมยรตนโกสนทร ซงเขามาในรชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเมอ

พ.ศ.2358 (สภรณ โอเจรญ, 2538: 174) และตอนตนรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวใน พ.ศ.2367 นอกจาก นคงมการอพยพครงยอยๆ กระเซนกระสายเขามาเรอยๆ โดยมมการบนทกหลกฐาน

17

เสนทางทชาวมอญใชในการอพยพเขามาม 3 เสนทางหลก โดยตงตนทเมองเมาะตะมะ คอ เขามาทางดานแมละเมา เมองตากหรอเมองระแหง เขามายงเมองกาญจนบร ทางดานเจดยสามองค ซงเปนเสนทางทใชกนมาก และเขามาทางเมองอทยธาน

ชาวมอญทอพยพเขามาในประเทศไทยไดรบการตอนรบและเลยงดเปนอยางด ไดรบพระราช

ทานทดนใหตงบานเรอนอยรวมกนในททเหมาะสมและใหประกอบอาชพตามอธยาศย สวนใหญจะจดทใหอยรมแมน า โดยเฉพาะบรเวณสองฝงแมน าเจาพระยาตอนเหนอกรงเทฯ ขนไป จากอาเภอปากเกรด

จงหวดนนทบร อาเภอสามโคก จงหวดปทมธาน ไปจนถงอยธยา ซงจดวาเปนแหลงใหญทสด รองลงมาไดแก ตามลาน าแมกลองในอาเภอบานโปง โพธาราม จงหวดราชบรและในจงหวดกาญจนบร บรเวณสาคญอกแหงหนงและเปนทรจกกนดคอ ปากลดหรอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ บรเวณอนกสามารถพบไดในจงหวดตางๆ เชน สมทรสาคร ซงเปนพวกทยายมาจากปทมธาน นอกจากนยงมท

ลพบร อทยธาน ซงเปนบรเวณทอยในเสนทางอพยพจากพมา สวนทางเหนอพบไดในจงหวดลาปาง ลาพน เชยงใหม และยงมกระจดกระจายเปนกลมเลกๆ ในเขตธนบร สมทรสงคราม เพชรบร นครปฐม

กรงเทพฯ ฉะเชงเทรา อยธยา สพรรณบร นครราชสมา นครสวรรค ปราจนบร เปนตน (สภรณ โอเจรญ, 2538: 174)

ชาวมอญในลมน าแมกลอง: บานโปงและโพธาราม

ในลมน าแมกลองนน ชาวมอญตงถนฐานอยมากบรเวณสองฝงแมน า ตงแตบานโปงถงบาน

โพธาราม โดยมการอพยพเขามาอยหลายระลอกนบตงแตสมยกรงศรอยธยา สมยกรงธนบร และสมยรตนโกสนทร สวนใหญอพยพมาจากทางใตของพมา เขามาทางดานเจดยสามองค มบางสวนไมมากนกทอพยพมาจากลมน าเจาพระยา ชาวมอญแตละกลมทอพยพมาตงหลกแหลงบรเวณลมน าแมกลองในเขตอาเภอบานโปงถงบานโพธาราม ตางพากนตงหมบานของตน สรางวดเปนศนยกลางชมชน โดยตงชอวดและหมบานตามชอในถนฐานเดมในเมองมอญ เชน วดตาล วะมะขาม วดมวง วดนครชมน เปนตน

ในสมยกรงศรอยธยา มมอญอพยพจากเมองมอญเขามาทางดานเจดยสามองค เขามาอยบรเวณเมองกาญจนบร และบางสวนอพยพลงมาตงบานเรอนรมแมนาแมกลองใตบานโปงเลกนอย และสรางวดของชมชนขน คอบรเวณวดมวง (ฝงตะวนตก) ใน พ.ศ.2223 (ตววดมมาแลวตงแต พ.ศ.2181

ตรงกบสมยพระเจาปราสาททอง) และวดนครชมน (ฝงตะวนออก) ใน พ.ศ.2295

ใน พ.ศ.2300 อาณาจกรถกพมาผนวก คงมการอพยพเขาสประเทศไทยมากขนตามลาดบในปลายสมยกรงศรอยธยาตอสมยกรงธนบร จงปรากฏการสรางวดมอญขนอกหลายวด วดมอญทสรางขนในสมยกรงธนบร ไดแก วดมะขาม (พ.ศ.2311) และวดตาล (พ.ศ.2323) ใกลวดมวง กลมนคง

18

เปนมอญเกาแกและเปนกลมใหญกลมหนงในสมยกรงธนบร และเปนกลมมอญทหนาแนนทสดทางฝงตะวนตกของแมน าแมกลองในเขตบานโปง สวนฝงตะวนออกในสมยกรงธนบร กลบมการขยายชมชนในตอนลาง คอบรเวณบานโพธาราม คอบรเวณวดคงคาราม (พ.ศ.2320) และวดโชค (พ.ศ.2323)

การอพยพของชาวมอญมาต ง ถนฐานบรเวณนตอเนองจากสมยกรงธนบรมาถงสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนในรชกาลท 1 และรชกาลท 2 สงผลตอการเตบโตและการขยายชมชน ตลอดจนการสรางวดขนในชวงรชกาลท 1 ถงรชกาลท 5 โดยมการตงชมชนมากขนในเขตโพธารามทงสองฝงมากกวาตอนบนในเขตบานโปง ในเขตโพธารามจะตงชมชนใกลวดคงคาราม กลมชาวมอญบรเวณโพธารามขยายตวหนาแนนมากในสมยกรงรตนโกสนทร ในขณะทกลมมอญบรเวณบานโปงจะขยายตวอกไมมาก โดยฝงตะวนออกขยายตวขนไปบรเวณวดบานโปงและฝงตะวนตกขยายตวบรเวณวดโพธโสภารามสาเหตทขาวมอญในลมน าแมกลองตงถนฐานมากบรเวณสองฝงแมน า ตงแตบานโปงถงโพธาราม

เพราะเปนแหลงอดมสมบรณเหมาะแกการเกษตรกรรม การตงถนฐาน และการคมนาคม อกทงยงใกลเสนทางอพยพทางดานเจดยสามองคมากทสด และบรเวณนใกลเมองมอญเดมมาก สะดวกตอการเดนทางกลบไปเยยมบานเกด หรอไหวเจดยชเวดากอง นอกจากนทางการไทยยนดตอนรบการอพยพของชาวมอญและจดสถานทใหอยในประเทศไทยดวยด (สภาภรณ จนดามณโรจน, 2536)

นอกจากนบรเวณทเปนทตงของหวเมองรามญทง 7 เมอง ไมมผอาศยอยมากนก เนองจากพนทสวนใหญเปนปาทบและทสง บรรดาชาวมอญและเจาเมองกรมการจงไดพากนยายถนฐานมาตงบาน

เรอนในเขตอาเภอโพธารามเปนสวนใหญ กลมชาวมอญทอพยพเขามาตงถนฐานบรเวณแมน าแมกลองตงแตสมยกรงศรอยธยาตอนกลางและขยายชมชนหนาแนนสองฝงแมนาในเขตอาเภอบานโปง บรเวณวดมวงและวดนครชมน จดเปน “มอญเกา” สวนกลมของเจาเมองรามญทง 7 เมองทอพยพเขามาในสมยรตนโกสนทรตอนตนจดเปนพวก “มอญใหม” การอพยพของชาวมอญใหมนทาใหชมชนบรเวณบานโพธารามตอนเหนอซงเคยเปนชมชนลาว กลายเปนชมชนมอญทคกคกขน (เดมเรยกวาบางลาวหรอบางเลา) เจาเมองรามญสวนใหญตงบานเรอนอยละแวกวดคงคาราม คงเปนกาลงสาคญในการสนบสนนการสรางและปฏสงขรณวดมอญหลายวด

กาลเวลาทผานไปทาใหชาวมอญมชวตความเปนอยผสมกลมกลนไปกบคนไทยจนแทบแยกกนไมออก แตสวนหนงททาใหชาวมอญเกดความภาคภมใจในอดตอนรงเรองของตนกคอ ขนบธรรมเนยมประเพณ ความเชอ ตลอดจนภาษาพดและภาษาเขยนทเปนเอกลกษณเฉพาะกลม ซงแมจะมการเปลยนแปลงไปตามกระแสวฒนธรรมสมยใหมบาง แตกยงคงหลงเหลอรองรอยใหชนรนหลงไดรบรและสบสานตอไป รวมถงความสมพนธอนดระหวางไทยกบมอญทดาเนนมาตลอดระยะเวลาอนยาวนาน

19

2. ชาวลาว ภาพชาวลาวไดปรากฏในจตรกรรมบนแผงคอสองบนศาลาการเปรยญวดบานเลอกและวดบาน

ฆอง โดยเฉพาะอยางยง ทวดบานเลอก ภาพหญงลาวมกนงผาซนลายขวางและหมตะเบงมานหรอสะไบเฉยง ซงว ดท ง 2 แหงเปนยานชมชนเดมของชาวลาวทอพยพเขามาต ง ถนฐานต งแตราวสมยรตนโกสนทรตอนตน

05 หญงชาวลาว หมตะเบงมาน จตรกรรมบนแผงคอสองในศาลาการเปรยญ วดบานฆอง

06 หญงชาวลาวน งซนยาวกรอมเทา (ดานขวาของภาพ) จตรกรรมบนแผงคอสองในศาลาการเปรยญ วดบาน

เลอก

20

ชาวลาวในจงหวดราชบร ชาวลาวทอาศยอยในจงหวดราชบร สบเชอสายมาจากชาวลาวทอพยพมาจากประเทศลาว ซง

แบงเปนหลายกลมคอ 1. ชาวลาวทอพยพมาจากเวยงจนทน หลวงพระบาง และจาปาศกด โดยถกกวาดตอนเขามาอย

ในหวเมองชนใน เชน สระบร ฉะเชงเทรา อยธยา ลพบร สพรรณบร นครชยศร และราชบร เปนตน

ดวยเหตทชาวลาวกลมนไมนยมสกตามรางกาย ดงนนในเอกสารสมยรตนโกสนทรตอนตนของบางเมอง เชน ฉะเชงเทรา สระบร และราชบร จะเรยกชาวลาวกลมนวา “ลาวพงขาว” มบางครงเทานนทเรยกเฉพาะ เจาะจงวา “ลาวเวยง” ซงหมายถงลาวจากเมองเวยงจนทนเทานน

2. ชาวลาวทอพยพมาจากเมองพวน เรยกวา “ลาวพวน” เมองพวนอยทางฝงซายของแมน าโขง ตงอยบนทราบสงของแขวงเชยงขวาง เหนอเมองเวยงจนทน ประชากรของเมองพวนถกสงเขามาตงชมชนในกรงเทพฯ ฉะเชงเทรา ลพบร เพชรบร นครนายก และราชบร เปนตน

3. ลาวทรงดา หรอลาวโซง มถนฐานดงเดมอยบรเวณแควนสบสองจไท และกระจายอยต งแตมณฑลกวางส ยนนาน ตงเกย ลมแมน าดา และลมแมน าแดง กองทพไทยในสมยรตนโกสนทรตอนตน

ไดกวาดตอนเขามาหลายครง ทงหมดถกสงไปอยทเมองเพชรบรแหงเดยว ในชวงหลงสมยรชกาลท 4

บางสวนไดยายออกไปต งชมชนใหม โดยกระจายไปอยตามจงหวดตางๆ เชน ราชบร นครปฐม

สพรรณบร กาญจนบร และสมทรสาคร (บงอร ปยะพนธ, 2541: 3-4)

ชาวลาวเวยงจนทนยายถนเขามาโดยการอพยพเขามาพงพระบรมโพธสมภารและโดยการถกกวาดตอน โดยเรมเขามาครงแรกในสมยกรงธนบร ซงเปนชวงทพมามอานาจในการปกครองเมองเวยงจนทน ชาวลาวเวยงจนทนและหวเมองลาวใกลเคยงจานวนหมนลภยเขามาพกอยทเมองนครราชสมา สมเดจพระเจากรงธนบรทรงอนญาตใหชาวลาวอพยพทงหมดนเขามาตงบานเรอนทเมองสระบร (บงอร ปยะพนธ, 2541 น.30)

ครนถง พ.ศ.2322 กองทพของเจาพระยามหากษตรยศกและเจาพระยาสรสหพษรวาธราช ตลานชางไดแลว ใหเกบทรพยสงของ ปนใหญนอย ครอบครวมา ณ เมองพนพราว แลวใหทพเมองหลวงพระบางไปตเมองทนตและเมองมอย ทง 2 เมองนเปนเมองของพวกลาวทรงดา อยรมเขตแดนเมองญวน

ไดครอบครวลาวทรงดาและลาวเวยงจากหวเมองฟากโขงตะวนออกเปนจานวนมากมายงกรงธนบร

สมเดจพระเจากรงธนบรโปรดเกลาฯ ใหลาวทรงดาไปตงบานเรอนอยทเพชรบร สวนลาวเวยงใหตงอยทสระบร ราชบร ตามหวเมองตะวนตก เมองจนทบร ดงปรากฏเชอสายมาจนทกวนน (เจาพระยาทพากรวงศ, 2526: 24)

21

การเทครวชาวลาวจากเวยงจนทนครงใหญ เกดขนอกครงเมอเกดกบฏเจาอนวงศ เมอ พ.ศ.2369-2371 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว อนนาไปสการกวาดตอนชาวลาวเวยงจนทนและหวเมองใกลเคยงลงมาไวในหวเมองชนในเปนจานวนมาก แมในพระราชพงศาวดารจะมไดระบวาการเทครวครงนไดสงชาวลาวเวยงไปอยทราชบรหรอไม แตกเชอวาตองมกระเซนกระสายไปบางไมมากกนอย ดวยเปนเมองหนาดานและเคยมหมพองอยมากอนแลว

ชาวลาวทตงทตงชมชนเรยบรอยแลวในหวเมองชนในสมยรตนโกสนทรตอนตน ไดตงหลกแหลงทามาหากนโดยมมลนายลาวเปนหวหนาปกครอง อยในความดแลควบคมของขนนางไทยอกตอหนง ชาวลาวทกคนตองขนสงกดและถกสกขอมอบอกสงกดดวย ชมชนชาวลาวในเมองตางๆ จะเปนแหลงรวบรวมรายไดผลประโยชน เชน สวยหรอเงนสงรฐเปนจานวนมาก อกทงแรงงานตางๆ ของชาวลาว กไดนามากอสรางสาธารณปโภคและราชการทพศก หรออนๆ อกดวย (บงอร ปยะพนธ, 2541:

91) สาหรบสวยทชาวลาวในราชบรตองสงใหรฐ มกเปนไมชนดตางๆ และแรธาต เชน ดบกและทอง เปนตน

ชมชนชาวลาวในเขตบานโปงและโพธาราม

กลมชาวลาวเดมคงเคยอยรมแมน าแมกลองฟากตะวนออก บรเวณวดคงคารามในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน ตอมากลมชาวมอญไดขยายตวอพยพเขามาอยมากขน โดยเฉพาะอยางยงกลมรามญ 7 เมอง ซงเปนกลมชนชนเจานาย มสทธมนการเลอกทอยมากกวาคนลาว ชาวลาวจงคอยๆ ถอยรนเขาไปตอนใน โดยอพยพถดจากฝงแมน าแมกลองดานตะวนออกหรอฝงซายออกไปราว 2 กโลเมตร ในบรเวณวดบานเลอก วดบานฆอง วดสงห วดกาแพงเหนอ วดกาแพงใต บานดอนทราย บานบางลาว ในเขตอาเภอโพธาราม สวนฝงตะวนตกของแมน าแมกลอง ชมชนลาวอยรมแมน ายานวดสรอยฟา (วดลาว) รวมทงในเขตอาเภอบานโปง เชน บานดอกเสลา บานหนองปลาดก เปนตน

ปจจบนแมวาเชอสายชาวลาวเหลานจะกลายเปนคนไทยไปหมดแลว แตกยงมการพดภาษาลาวหรอภาษาไทยอสานอยในหมพวกพอง และยงรกษาประเพณบางอยางทเปนเอกลกษณของชนชาตลาว ไดแก บญขาวประดบดนหรอสารทลาวเดอนสบ งานบญขาวจ เดอนสาม และงานบญผะเหวด เดอนสบเอด เปนตน

1.3 ชาวกะเหรยง ภาพชาวกะเหรยง ปรากฏในจตรกรรมฝาผนงของวดตางๆ จานวนไมมากนก รวมทงมบทบาท

นอยมากในตาแหนงตางๆ ดงน

22

1. ปรากฏเปนเหลาพลมารผชายในกองทพพญามารของจตรกรรมฝาผนงตอนมารวชยปรวรรตในอโบสถวดคงคาราม จานวน 5 คน แตละคนไวผมเกลามวยโยมาทางดานหนาเหนอหนาผาก เรยกวา “ถองค” เปนทรงผมของชายชาวกะเหรยงโปว มผาขาวพนมวยและศรษะ ภาพชายชาวกะเหรยวเหลานมการแตงกายทแตกตางกน ซงพอจะจาแนกเปน 2 แบบคอ

แบบแรก: สวมเสอคอปายรปตววแขนยาว มลวดลายประดบหรออาจเปนการประดบดวยลกปดหรอเงนบรเวณคอเสอและปลายแขนเสอ เสอลกษณะนเปนชดยาวคลมเขา

07 ภาพตอนมารวชยบนผนงสกดหนา วดคงคาราม ดานซายมภาพชายชาวกะเหรยงมนมวยผมไวทางดานหนา

สวนดานขวามชายชาวมอญนงผาตาหมากรกและสวมเสอลงยนต

แบบทสอง: สวมเสอคอกลมแขนยาวสแดง กระดมผาหนา คลายกบเสอของพลมารทเปนคนไทยหรอทหารไทย

2. ปรากฏเปนขาราชบรพารตดตามกษตรย ในตอนแบงพระบรมสารรกธาตในจตรกรรมฝาผนงอโบสถวดไทรอารรกษ ลกษณะทรงผมเปนแบบถองค สวมเสอคอแหลมหรอคอวซงเปนชดยาวเกอบถงขอเทา ลายของชดเปนลายทางตามแนวยาว

23

08 ภาพชายชาวกะเหรยง (สวมชดยาวสขาว) และชายชาวพมา (นงผาโจง โพกผา) ปรากฏเปนขาราชบรพาร

ตามเสดจกษตรยตางเมองในฉากการแบงพระบรมสารรกธาต จตรกรรมฝาผนงวดไทรอารรกษ

การอพยพเขาสประเทศไทย ในจานวนชาวเขาทอยในประเทศไทยนน กะเหรยงหรอยาง หรอทพมาเรยกวากะยน มจานวน

มากทสดในกลมชาวเขาดวยกน โดยแยกยายกนอยตามเทอกเขาสงในจงหวดทางภาคเหนอทง 14

จงหวด และยงมอยในภาคกลาง ไดแก เพชรบร ราชบร กาญจนบร ประจวบครขนธ กระเหรยงในประเทศไทยมเผาใหญอย 4 เผา คอ 1) กะเหรยงสะกอ กลมนเรยกตวเองวา “ปกาเกอะญอ” (แปลวา เราคอคน) หรอ “จอกอ” 2) กะเหรยงโปวหรอปโว กลมนรยกตวเองวา โผลง หรอกะโพลง หรอปากะโญ 3) กะเหรยงบะเว หรอเบร และ 4) กะเหรยตองต หรอตองส หรอปะโอ

ชาวกะเหรยงในประเทศไทยสวนใหญคงอพยพมาจากพมา แตยงไมมขอสรปทแนชดวาไดเรมอพยพเขามาตงแตเมอใด แตคงเปนระยะเวลาทนานทเดยว เพราะตวอยางกลมกะเหรยงสะกอหรอปกาเกอะญอบางกลมในอาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม อาศยอยในพนททเปนปาลกและหบเขาสงชนของเทอกเขาถนนธงชยกลางมาราว 400 ปแลว (ปารสทธ สารกะวณช, 2544 น.39) และหลกฐานทชดเจนอกอยางหนงทแสดงใหเหนวาชาวกะเหรยงอพยพเขาสประเทศไทยคอในสมยทไทยรบกบพมา ตงแตรชกาลพระไชยราชา สมยกรงศรอยธยาราว พ.ศ.2077-2099 เปนตนมา และในสมยทสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงทาสงครามกบพมานน กะเหรยงกบไทยเรมมความสมพนธกนแลว โดยปรากฏวามทหารกะเหรยงเปนกองสอดแนมคอยหาขาวศก และในกองทพหลวงของสมเดจพระนเรศวรมหาราชกปรากฏวามแมทพทเปนชาวกะเหรยงชอสนภมโลกเพชร รวมอยดวย (พยงค ศรทอง, 2537: 105)

เมอครงพระเจาอลองพญาแหงพมาทาสงครามกบพวกมอญ เมอราว พ.ศ.2318 พวกมอญพายแพ ถกพมาฆาฟนไปมาก กะเหรยงซงเปนมตรกบมอญและมกชวยเหลอมอญ เกรงภยจากพมา จงอพยพ

24

เขาสประเทศไทยเปนจานวนมาก และไดเขามาอกครงในสมยทองกฤษยดพมาไดแลวเมอ พ.ศ.2363

พวกกะเหรยงไมยอมออนนอมตอองกฤษ จงถกปราบปรามตองหนแตกซานหลบเขามาในประเทศไทยอก (สมย สทธธรรม, 2530) และใน พ.ศ.2395 เมอพมากวาดลางชาวกะเหรยงบรเวณรอบเมองยางกงครงใหญ นอกจากนจานวนชาวกะเหรยงทเขามาในประเทศไทยไดเพมมากขนในรชกาลท 5

กะเหรยงในจงหวดราชบร พนทในจงหวดราชบร มชาวกะเหรยงอาศยอยบรเวณแถบตะวนตกของจงหวด อนเปนพรมแดน

ตดตอกบประเทศพมาในพนท 2 อาเภอคอ อาเภอสวนผ งทตาบลบานบง ตาบลสวนผง และตาบลตะนาวศร ในเขตอาเภอปากทอทตาบลยางหก สวนใหญเปนกะเหรยงโปว เดมมหลกแหลงอยแถบลมน าอรวด เมอประมาณ 200 ปเศษไดถกพมารกราน จงพากนอพยพขามเทอกเขาตะนาวศรเขาชายแดนไทยทางอาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร ตอมาไดแยกยายกนไปอยทจ งหวดราชบรและทอาเภอกาแพงแสน จงหวดนครปฐม ทจงหวดราชบรมชาวกะเหรยงตงบานเรอนครงแรกทหนองกะเหรยง (ปจจบนคอ หมบานหนองนกกะเรยน อาเภอเมอง จงหวดราชบร) อยมาระยะหนงกถกคนไทยรกราน

ประกอบกบประสบภยแลง จงพากนอพยพตอไป พวกหนงแยกลงไปทางใต ตงบานเรอนอยตามเชงเขาตนแมน าเพชรบร เชนทอาเภอหนองหญาปลอง และอาเภอแกงกระจาน จงหวดเพชรบร อาเภอหวหนและอาเภอปราณบร จงหวดประจวบครขนธ สวนอกพวกหนงอพยพขนไปทางตะวนตกจนถงลาน าภาช

ตงบานเรอนอยในอาเภอสวนผงมาจนปจจบน

สาหรบชาวกะเหรยงทอยในอาเภอปากทอนน เปนกะเหรยงกลมเดยวกบทอพยพไปในเขตจงหวดเพชรบร จงพบวาปจจบนชาวกะเหรยงในพนทอาเภอสวนผง อาเภอปากทอ และกะเหรยงในเขตจงหวดเพชรบร ยงมการตดตอไปมาหาสกนเปนประจา โดยเฉพาะในประเพณกนขาวหอในเดอน 9

และประเพณทาบญทวดแจงเจรญ อาเภอวดเพลง จงหวดราชบร ในเดอน 5 ของทกป (กฤช เหลอละมย, 2541: 123-126 และสรนทร เหลอลมย, 2540: 95-103)

ชาวกะเหรยงโปวในจงหวดราชบร นยมตงถนฐานตามพนทราบในหบเขา ไมนยมอยบนเขาเชนพวกกะหเรยงสะกอหรอปกาเกอะญอ ถาจะอยบนเขาหรอเนนเขามกสงมเกน 300 เมตรจากระดบน า ทะเล ทมแหลงน าสมมบรณ การตงถนฐานจะตงเปนหลกแหลงในชมชน ไมชอบอพยพโยกยายเชนชาวเขาเผาอนๆ ยกเวนถกรบกวนหรอเกดภยธรรมชาต

1.4 ชาวพมา ชาวพมาไดปรากฏเปนภาพกากในจตรกรรมฝาผนงอโบสถ วดไทรอารรกษเพยงแหงเดยวใน

บรเวณ 2 ตาแหนง คอ

25

1. ปรากฏเปนชายชาวบานกาลงชชวนสาวมอญใหชมการแสดงมหรสพหนาไฟในงานถวายพระเพลงพระบรมศพสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ชายพมาผนนงโสรงตาหมากรก สวมเสอปลอยชายแขนยาว กระดมผาหนา เกลามวยกลางศรษะ และมผาโพกศรษะ ทดดอกไมทหทง 2 ขาง ไวหนวดและถอรม

09 หนมพมาก าลงชชวนสาวมอญใหชมการละเลนมหรสพหนาในงานถวายพระเพลงพระบรมศพพระพทธเจา

จตรกรรมฝาผนงวดไทรอารรกษ

2. ปรากฏเปนขาราชบรพารตามเสดจกษตรยในภาพตอนแบงพระบรมสารรกธาต เคยงขางกบชายชาวกะเหรยง นงผาโจง ทงชายผามาทางดานหนา สวมเสอแขนยาวกระดมผาหนาปลอยชายเสอ มผาคาดเอว คลายกบชดขาราชการในยครชกาลท 5 แตยงคงจดแตงทรงผมแบบพมาคอ เกลาผมมวยไวกลางศรษะ และมผาโพกศรษะทงชายผาไปขางหลง 2 ชาย ทดดอกไมทหทง 2 ขาง และไวหนวด

ไมปรากฏหลกฐานวามกลมชนชาวพมาอพยพเขามาตงถนฐานในจงหวดราชบร แตเนองจากเปนดนแดนทมชายแดนตดตอกน กอาจเปนไปไดวาชาวพมาคงมการเดนทางเขามาอยางกระเซนกระสายในลกษณะทเปนมตรหรอตดตอคาขาย และหากเขามาตงถนฐานกคงมจานวนไมมากพอทจะรวมกนเปนกลมเปนชมชน และจากการทพบหลกฐานนอยมากจากภาพจตรกรรมฝาผนง อาจแสดงใหเหนวาชาวพมาคงไมมบทบาทมากนกตอสงคมของชาวราชบร

เอกสารอางอง กฤช เหลอละมย. 2541. “ขาวหอยกษ...อะเมซงไทยตะนาวศรทสวนผง” เมองโบราณ 24, 3

(กรกฎาคม-กนยายน): 123-126 และสรนทร เหลอลมย. 2540. “วนปใหมกะเหรยงโปว ทวดแจงเจรญ อาเภอวดเพลง จงหวดราชบร.” เมองโบราณ 23, 4 (ตลาคม-

ธนวาคม): 95-103.

26

กาญจนาคพนธ. 2517. ภมศาสตรวดโพธ เลม 2. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจากด บารงสาสน.

จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. 2502. พระราชนพนธเสดจประพาสไทรโยค. พระนคร: โรงพมพรงเรองธรรม.

จลทศน พยาฆรานนท. 2539. “ลกษณะจตรกรรมไทย.” เอกสารไทยศกษาประกอบการสอนชดวชา อารยธรรม เลม 2 หนวยท 6-11. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ดารงราชานภาพ , สมเดจพระเจาบรมวงศ เธอ กรมพระยา . 2519. เสดจประพาสตน .

ก ร ง เ ท พ ม ห า น ค ร :

สานกพมพศลปาบรรณาคาร. ทพากรวงศ, เจาพระยา. 2526. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1. กรงเทพมหานคร:

กรมศลปากร. บงอร ปยะพนธ. 2541. ลาวในกรงรตนโกสนทร. กรงเทพมหานคร: มลนธโครงการตารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร. ปารสทธ สารกะวณช. 2541. การศกษาบทบาทของจตรกรรมฝาผนงประเภทภาพกาก ในเขตอ าเภอ

โพธาราม จงหวดราชบร ในฐานะภาพสะทอนสงคมและวฒนธรรม. ทนอดหนนการวจย มหาวทยาลยรงสต.

ปารสทธ สารกะวณช. 2544. “เรอนปกาเกอะญอและความเชอบางประการ” เมองโบราณ 27, 1

(มกราคม-มนาคม): 39-47. เปนขอมลจากการสมภาษณผนาหมบานของหมบานแมปอก ตาบลบานทบ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม เมอวนท 31 ธนวาคม 2543.

พยงค ศรทอง. 2537. “คนโผลง กะเหรยงเมองสพรรณ.” ศลปวฒนธรรม 15, 4 (กมภาพนธ): 105.

ศลปากร, กรม. 2534. ราชบร. กรงเทพมหานคร: บรษทอมรนทรพรนตงกรพ จากด. ศลปากร, กรม.กองโบราณคด. งานอนรกษจตรกรรมฝาผนง. 2525. รายงานการส ารวจจตรกรรมฝา

ผนงจงหวดราชบร ชดท 2 พ.ศ.2525. เอกสารถายสาเนา. สมชาย พมสะอาด และคณะ. ผรวบรวมเรยบเรยง. 2526. 73 จงหวด. กรงเทพมหานคร:

สานกพมพเดอนสยาม.

สนต เลกสขม. 2539. “บางวดในชมชนมอญและชมชนลาว อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร”. ลมน าแมกลอง: พฒนาการทางสงคมและวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศลปากร.

27

สภรณ โอเจรญ. 2527. “ชาวมอญในประเทศไทย.” เมองโบราณ 10, 3 (กรกฎาคม-กนยายน):

16-17.

สภรณ โอเจรญ. 2538. “มอญในภาคกลาง” สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคกลาง ฉบบตนแบบ.

กรงเทพมหานคร: มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณชย. สภาภรณ จนดามณโรจน. 2536. “ประวตศาสตรทองถนลมแมน าแมกลอง: ศกษากรณชมชนมอญ

บานมวง อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร.” ลมน าแมกลอง: พฒนาการทางสงคมและวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศลปากร.