ชอวทยานพนธ : การศกษาวเคราะหเรองพทธสนทรยศาสตรบนจตรกรรมฝาผนง ในวดสทศนเทพวราราม

ผวจย : พระมหาคชนท สมงคโล (อนทรมนตร) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (ปรชญา)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ

: พระมหากฤษณะ ตรโณ ผศ.ดร., ป.ธ.๓, พธ.บ., พธ.ม, Ph.D. (Philosophy)

: พระมหาสรโย อตตมเมธ ดร., ป.ธ.๙, พธ.บ., M.A., Ph.D. : ดร. วรชาต นมอนงค ป.ธ.๖, พธ.บ. (เกรยตนยมอนดบหนง),

ศษ.บ., M.A, M.Phil., Ph.D.

วนส าเรจการศกษา : ๒ มนาคม ๒๕๕๓

บทคดยอ

การศกษาวจยนผศกษามวตถประสงค เพอศกษาจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ศกษาแนวความคดเรองพทธสนทรยศาสตรและศกษาวเคราะหความ สมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม โดยผวจยไดรวบรวมเอกสาร (Documentary investigation) ขอมลเกยวกบทฤษฎทวาดวยศลปะและการตดสนคณคาทางสนทรยะแลว วเคราะหเปรยบเทยบกบทฤษฎพทธสนทรยศาสตร เพอใหไดขอสรปเกยวกบทศนะทางพทธสนทรยศาสตรทมตอจตรกรรมฝาผนงแหงน

จากผลการศกษาพบวา จตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามแหงน เปนจตรกรรมแบบประเพณทมลกษณะเปนแบบอดมคตมากกวาแบบเหมอนจรง ซงรปแบบและโครงเรองเปนลกษณะเฉพาะตว มจดมงหมายนอกจากประดบประดาฝาผนงใหเกดความสวยงามแลวยงมคณคาทางเรองราวและหลกธรรมเกยวกบไตรสกขา สงเสรมความเชอทางดานศาสนาชกจงในเรองเวนชว-ท าดตามหลกค าสอนทางพทธศาสนา มงใหความส าคญกบความงามทาง

ข

ดานจตใจและความงามทางดานปญญา เพอพฒนาและยกระดบจตส านกของผรบรหรอผชมใหเปนอสระจากความทกขและจงใจใหด าเนนไปสวถทางทสงบสขและสนตภาพแกตวเองและสงคม สวนในเรองแนวความคดพทธสนทรยศาสตรนนพบวา จตรกรรมคอการสรางสรรคกจกรรมของมนษยทเกดจากการขดเขยนเสนหรอระบายสลงบนแผนผากระดาษ โลหะและฝาผนง โดยการอาศยเทคนคทางการวาดภาพและฝมอความช านาญของจตรกรท าใหเกดเปนรปภาพตามจนตนาการของจตรกร และท าใหผชมมสวนรวมในการจนตนาการตามไปดวย มลกษณะเปน ปรโตโฆสะ ทมความงามประกอบดวยคณคาแทและสมผสกบคณธรรม ความดงามไดพรอมๆ กบใหพทธปญญาดวย

จากการศกษาความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามนน โดยการเปรยบเทยบกบทฤษฎสนทรยศาสตรตะวนตกทงสามทฤษฎท าใหพบวา จตรกรรมแหงนมความสมพนธกบศลธรรมอยางเหนไดชดและจตรกรรมกบศลธรรมเปนสงทมคณคาในตวเอง ไมสามารถทจะแยกจากกนไดอยางเดดขาด มความสมพนธโดยออมและนอกจากลกษณะเฉพาะในการปลกอารมณทางสนทรยะ ยงเปนกลยาณมตรทดทแสดงออกถงความเปนแบบอยางในการเวนชวท าด จตรกรรมแหงนจงมความสมพนธสอดคลองกบความงาม ความดและความจรงอกดวย

ค

Thesis Title : The Analytical Study of Buddhist Aesthetics on Wall Paintings in Wat Suthatthepwarãrãm. Researcher : Phramaha Khachint Sumangkhalo (In-tramontree) Degree : Master of Arts (Philosophy)

Thesis Supervisory Committee : : Phramaha Krissana Taruno, Pali III, B.A, M.A, Ph.D. : Phramaha Suriyo Udtamamethi. Pali IX, B.A., M.A., Ph.D. : Dr. Veerachart Nimanong, Pali. VI, Dip.in Ed., B.A (Bud.), B.Ed., M.A., M.Phil., Ph.D.

Date of Graduation : 2 March 2010

ABSTRACT

The aim of this research is to study the theory of Buddhist Aesthetics and to study the relationship between the Buddhist Aesthetics and the mural painting at Wat Suthatthepwarãrãm. The researcher has combined the documentary investigation concerning the theory of arts and the judgment the value of aesthetics. After that the researcher has compared the Buddhist Aesthetics to summarize it with the mural painting.

The form and the plot of the mural painting are of a specific characteristic with the aim to decorate the wall to be beautiful and to be of value regarding the history and the Doctrinal Principles of the Threefold Training (Traisikkhã). It also supports the Buddhist belief and induces the people to do good and to refrain from doing bad action according the Buddhist teaching. It also aims at giving the importance to mental activities and wisdom to develop and raise up the general people’s minds, so that they may be away from suffering and have happiness in themselves and societies.

ง

Regarding the view point about the Buddhist aesthetics, it is found that the mural painting is the way to build up the human beings’ mural painting arising from the drawing, writing and painting the pictures on the pieces of sheet fabrics, the papers, the metal, and the wall with the help of teaching of painting the picture and the artist’s experiences all of which cause to arise the painting pictures according to the artists’ imaginations from which the general people have a part of thinking together. It is the pattern of another’s utterance (Paratoghosa) which consists of the state of beauty which is of the real values. It also has the connection with the morality and goodness together with Intellect.

From the study of the relationship between the Buddhist aesthetics and the wall painting in the Royal Image-hall (Vihãra) at Wat Suthatthepwarãrãm by comparison with the Western Aesthetics in three theories, it is found that this mural painting is related to the morality clearly. On the other hand, the mural painting and the morality are valuable in themselves. They cannot be completely separated from one another. They have indirect relationship and have the characteristics of supporting the aesthetics and are the good friends showing the exemplary examples in refraining from the badness and doing the goodness.

This mural painting is of the importance in compliance with the beauty, the goodness, and the truth.

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงได เพราะไดรบความเมตตาจากบคคลหลายฝาย ผวจยขอกราบขอบพระคณพระเดชพระคณพระวสทธาธบดเจาอาวาสวดสทศนเทพวรารามและผมสวนเกยวของทกทานทเปดโอกาสใหไดศกษาวเคราะหเกยวกบจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวง

ขอกราบขอบพระคณพระเดชพระคณพระราชสตกว เจาอาวาสวดมหรรณพาราม ทใหโอกาสไดศกษาเลาเรยนใหความเปนหวงและชวยเหลอดานทนการศกษาจากพระวหารหลวงพอพระรวงและขอขอบพระคณพระครปลดสมชาย อภวณโณ ทเมตตาอนเคราะหใหหยบยมกลองถายรป เพอเกบภาพจตรกรรมฝาผนงมาประกอบงานวจยในครงน ขอขอบพระคณและขอบคณอาจารยทปรกษาวทยานพนธ คอ ผศ.ดร. พระมหา กฤษณะ ตรโณ ดร.พระมหาสรโย อตตมเมธ และดร.วรชาต นมอนงค ทกรณาเจยดเวลามาอานงานวจยน พรอมทงใหค าปรกษาและขอชแนะทเปนประโยชนอยางยง ขอขอบคณพระครใบฎกาสนน ทยรกโข เจาหนาทโสตทศนปกร ณ ทกรณาใหความสะดวกในการหยบยมต าราขอมล อกทงใหค าชแนะในเรองรปแบบของวทยานพนธและคอยเปนหวงเกยวกบความคบหนาในการเขยนวทยานพนธ ขอขอบคณ รศ.ชศกด ทพยเกสรทชวย ตรวจทานแกไขบทคดยอภาษาองกฤษ ขอขอบคณคณโยมสรธร หวองพงษศร ทใหความชวยเหลอในดานทนการศกษาและคอยใหก าลงใจตลอดการศกษา ขอขอบคณนายอภนนท ภาคสโพธ ทชวยแปลงบทคดยอภาษาไทยเปนภาษาองกฤษ ขอขอบคณพระมหาธนศ ฐตร ส นายสงบ อรบตร และนายณฐภทรดาวเรอง ทชวยตรวจทานขอผดพลาดในการเขยนวทยานพนธฉบบน ผวจยขอตงจตอธษฐานอางองเอาสงศกดสทธในสากลโลก คณพระศรรตนตรยจงไดคลมครองอภบาลบรรดาทานทไดเอยนามมาแลวนน ขอใหทานทงหลายจงประสบแตความสขความเจรญรงเรองในหนาทการงานยงๆ ขน และมสขภาพรางกายแขงแรงปราศจากทกขภยโรคโดยพรอมเพยบกนตลอดกาลทกเมอเทอญ ฯ

พระมหาคชนท สมงคโล (อนทรมนตร)

ฉ

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

๑. ค าอธบายค ายอในภาษาไทย ค ายอเกยวกบคมภรพระไตรปฎก

ในงานวจยน ผวจยไดใชพระไตรปฎก ฉบบภาษาไทยในการอางองจะระบเลม/ขอ/หนา หลงอกษรยอชอคมภร ดงตวอยาง เชน ส .น. (ไทย) ๑๖/๖๔/๑๒๔ หมายถง สงยตตนกาย นทานวรรคภาษาไทย เลมท ๑๖ ขอท ๖๔ หนา ๑๒๔ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๓๙ ดงน

พระวนยปฎก ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค (ภาษาไทย) ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส .น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย) ส .ข. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย ขนธวารวรรค (ภาษาไทย) ส .ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส .สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย) ส .ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.ฉกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต (ภาษาไทย)

อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน (ภาษาไทย) ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

ช

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

ส .น.,ข.อ. (ไทย) = สงยตตนกาย สารตถปกาสน ขนธวารวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระอภธรรมปฎก อภ.สง.อ. (ไทย) = อภธรรมปฎก ธรรมสงคณ อฏฐสาลนอรรถกถา (ภาษาไทย)

๒. ค าอธบายค ายอในภาษาองกฤษ

P. page หนา

Tr. Translator ผแปล

บทท ๒

ศกษาจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม

๒.๑ พทธจตรกรรมคออะไร ๒.๑.๑ ความหมายของค าวา พทธจตรกรรม

ค าวา “จตรกรรม” นน ตามทพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายของค าวา “จตรกรรม” ไวดงน ศลปะการวาดเขยน, ศลปะการวาดภาพ๑ กรมศลปากรไดใหความหมายไวในหนงสอสมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ปวาจตรกรรมเปนสาขาหนงของวจตรศลป มลกษณะการแสดงออกเฉพาะตวแตกตางจากวจตรศลปะสาขาอนๆไดแก สถาปตยกรรม ประตมากรรม วรรณกรรม และดนตร จตรกรรม คอการแสดงความนกคดและอารมณสะเทอนใจ ดวยการสรางสรรคคณคาทางสนทรยภาพออกมาเปนภาษาของการเหน(Visual Language) ทเปน ๒ มต เปนการสอความหมายดวยเส น น าหนก ออนแกของแสงเงา สและลกษณะพนผวลงบนวสดทมผวแบนราบ๒

อทย นตาลย กลาวไวในหนงสอศลปะวจกษณวา ภาพไทยคอ ภาพทมลกษณะแสดงสญลกษณของชาตไทยอยในตว ซงหมายถงภาพทแสดงเรองราว ประวต นยาย ในวรรณคดเรองตางๆ ภาพพทธประวต ภาพทวทศนปาเขาล าเนาไพร หรอภาพประวตศาสตรเปนยคเปนสมย มทงภาพเขยนส ภาพเขยนลายรดน า ภาพประดบมก ภาพปนหลอ ภาพแกะสลก ตลอดจนภาพในลายประกอบภาชนะและการจดภาพเปนของไทยโดยเฉพาะ๓

๑ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน , พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร :

อกษรเจรญทศน อจท. จ ากด, ๒๕๓๙), หนา ๒๓๑. ๒ กรมศลปากร, ศลปวฒนธรรมไทย เลมท๖ ศลปกรรมกรงรตนโกสนทร , (กรงเทพมหานคร

: โรงพมพยไนเตดโปรดกชน, ๒๕๒๕), หนา ๑. ๓ อทย นตาลย, ศลปะวจกษณ Art Appreciation (Art 201), (กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมสาร

บรรณทหารอากาศ, ๒๕๑๖), หนา ๑๓๑.

๑๐

ผชวยศาสตราจารยประเสรฐ ศลรตนา ไดใหความหมายไววา จตรกรรมไทย หมายถง ภาพทแสดงเรองราว ตลอดรวมไปจนถงการเขยนลว ดลายประดบตกแตงในการชางตางๆ เชน ภาพพทธประวต ภาพชาดก ลวดลายรดน าตพระธรรมเปนตน จตรกรรมไทยเปนวจตรศลปอยางหนง ซงมกแสดงเรองทเกยวกบศาสนา ประวตศาสตร โบราณคด ชวตความเปนอย วฒนธรรมการแตงกาย การแสดง การละเลนพนเมองตางๆ และสาระอนๆ ของแตละยคใหปรากฏ ซงนอกจากจะสงผลสะทอนใหเหนถงวฒนธรรมอนดงามของชาตแลว ยงมคณคาทางศลปะทชวยเสรมสรางสนทรยภาพขนในจตใจมวลมนษยได และเปนประโยชนตอการศกษาคนควาเรองราวตางๆ ไดเปนอยางด๔

จรพนธ สมประสงค ไดใหความหมายไววา อนค าวา จตรกรรมน เปนศพทบญญตเพอใหมความหมายตรงกบค าวา Painting ในภาษาองกฤษ ซงหมายถง “รปสหรอรประบายส ” ดงนน ความหมายของจตรกรรมจงมพเศษกวาการวาดเขยนหรอรปภาพโดยทวไป กลาวคอ เปนการวาดเขยนทใชสตางๆ หรอรปภาพระบายสนนเอง สวนการวาดเข ยนหรอรปภาพโดยทวไปทเขยนหรอวาดดวยสเดยวนน เราหมายถง “การวาดเขยนหรอวาดเสน” ซงตรงกบค าภาษาองกฤษวา . . . Drawing เมอกลาวค าวา “จตรกรรมไทย” กหมายถง ภาพระบายส ฝมอจตรกรไทย ซงค าวา จตรกรรมไทยน มไดสงวนใชเรยกเฉพาะจตรกรร มแบบไทยประ จ าชาต หรอแบบไทยประเพณ (Thai traditional painting) เทานน แตยงมความหมายรวมไปถงจตรกรรมแบบอนๆ ทเปนฝมอของจตรกรรมไทยรวมทงจตรกรรมแบบไทยรวมสมย (Thai contemporary painting) ดวย จตรกรรมไทยมกเปนภาพเขยนส ซงมกเขยนไวตามอาคารศาสนสถานในพทธศาสนาเชนโบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ คหาภายในสถปเจดย ปรางคตลอดจนถงผนงถ า จตรกรรมไทยสวนมากจะเปนเรองราวทเกยวกบพทธศาสนาเชนเรองพทธประวต ชาดก ไตรภมและปรศนาธรรม เปนตน จดประสงคของการเขยนภาพจตรกรรม นอกจากเปนการประด บตกแตงแลว ยงเปนการเลาเรองและแสดงธรรมบ างประการไปดวยจตรกรรมฝาผน งนอกเหนอไปจากการใหความรความเพลดเพลนแลว ยงสะทอนใหเหนความเปนไปทางประวตศาสตรโบราณคด ชวตความเปนอยของ

๔ ประเสรฐ ศลรตนา, สนทรยะทางทศนศลป, (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๔๒),

หนา ๑๑๙.

๑๑

ประชาชนแตละยค ซงจตรกรจะเขยนสภาพชวตสงคมในยคสมยนนสอดแทรกไวดวย๕ วรรณภา ณ สงขลา ไดใหความหมายไววา จตรกรรม คอ งานศลปะสาขาหนงทเรยก วาวจตรศลปะหรอวสทธศลปะ หมายถงศลปะบรสทธ ซงเกดจากการสรรคสรางของจตรกร ทงทางความคด ความบนดาลใจและจนตนาการ จนเกดเปนมโนภาพและดวยพลงแหงสมาธ ฝมอ ความช านาญความประณต ความสามารถทางเทคนคและความศรทธา ซงชางเขยนจะถายทอดมโนภาพนนใหปราก ฏออกมาเปนภาพเขยน คอเปนการสรางสรรคสงทเปนนามธรรมใหปรากฏเปนรปธรรม อนจะท าใหผชมรสกไดโดยทางอนทรยสมผส ทท าใหเกดความประจกษแ หงศลปะนน และมผลใหจตใจเปนสขในทางคณธรรม จรยธรรมและสนทรยศาสตร นนกคอจตรกรรมเปนเครองสงเสรมใหจตใจสงขน ถาจตรกรรมใดไมท าใหผชมเกดความรสกปตยนดอมเอบใจ หรอสะเทอนใจแ ลว จตรกรรมนนกไมมคณคา ไมสามารถเรยกวาเป นศลปกรรมหรออกทางหนง หากจตรกรรมนนมคณคา แตผชมนนเปนผทขาดอนทรยสมผส กไมสามารถเกดความประจกษแหงศลปกรรมนนได๖

โกสม สายใจ สรปความหมายไววา จตรกรรม หมายถง การวาดภาพ การเขยนภาพ ซงเกดขนจากการน าเอาวสดตางๆ เชน ดนสอ ส ปากกาและวสดอนๆ มาขดขด ลากเขยน ระบาย สลด ปาย ทา ฯลฯ ใหเกดเปนรปราง รปทรง บนระนาบรองรบเปนเรองราวตามความคดของศลปน ทตองการแสดงออก ซงอาจจะเปนเรองจรงทพบเหนไดหรอเรองราวจากจนตนาการ อนเปนการสรางสงทมองไมเหน ใหมองเหนได๗

สวนในสมยพทธกาล พระพทธองคไดตรสเปรยบเทยบความหมายไวในสงยตตนกาย นทานวรรควา “ . . . จตรกรผท าจตรกรรมนน เมอมน ายอม ครง ขมน สเขยวหรอสแดงออน ชางยอมหรอจตรกรพงเขยนรปภาพสตรหรอรปภาพบรษใหไดสดสวนครบถวนลงบนแผนกระดานทขดดและฝาผนงหรอแผนผา . . . ”๘

๕ จรพนธ สมประสงค , ศลปะประจ าชาต ศป . ๒๓๑, (กรงเทพมหานคร : โอ. เอส. พรนตง เฮาส,

๒๕๓๒), หนา ๑๑๗. ๖ วรรณภา ณ สงขลา, การอนรกษจตรกรรมฝาผนง, กรมศลปากร, จดพมพเนองในโอกาสการ

จดนทรร ศการการอนรกษจตรกรรมฝาผนง พระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม , (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๒๘), หนา ๑.

๗ โกสม สายใจ , จตรกรรมพนฐาน , (กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจ ากดสารพนธศกษา , ๒๕๔๔), หนา ๕.

๘ ส .น. (ไทย) ๑๖/๖๔/๑๒๔.

๑๒

วดอโมงค ไดอธบายความหมายของค าวา “จตรกรรม ” ไวในเวบไซตเรองรจกความ หมายค าวา “จตรกรรม” กอนชมงานจตรกรรมวา ค าวา “จตรกรรม” ทใชในภาษาไทยในความ หมายวา การวาด ภาพเขยนนนไมใชความหมายท เพงเกดขนใหม การใหความหมายของค าวาจตรกรรม ดงกลาวตงอยบนพนฐานความหมายของค าวา จตรกรรม ตามรปศพททมาจากค าในภาษาสนสกฤตวา “จตร” (ในภาษาบาล ค าดงกลาวเขยนวา จตต ) ในค านามมความหมายวา มลวดลายหลากหลาย ภาพเขยนกบค าในภาษาบาลวา “กมม” ซงมความหมายวา การกระท า จตร + กมม จงเปนทมาของค าวา จตรกรรม อนมความหมายวา การเขยนภาพและภาพเขยนได และนนกเปนสวนหนงของความหมายตามตวอกษรของค าวา จตรกรรม

แตความหมายของค าวา "จตรกรรม" ตามแนวทางพทธศาสนากลบใหความส าคญกบมนษยเปนสวนส าคญทสด สวนกระบวนการสรางงานจตรกรรมและตวผลงานนนมความส าคญรองลงมา๙ ดงความในคมภรทกลาววาพระพทธองคทรงตรสวา “ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายเหนไหม จตทชอวา จรณะ (จตรกรรม) ภกษทงหลายกราบทลวา เหนพระเจาขา พระผมพระภาคจงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย จรณจต (จตรกรรม) แมนนแล จตนนนนแหละคดแลว ดกอนภกษทงหลาย จตนนเอง ยงวจตรกวา จรณจต (จตรกรรม) แมนนแล” ๑๐

ในการเขยนจตรกรรมนน จตของจตรกรกยอมตองนกคดเรองราวตาง ๆ นานปการ ทตนจะเขยน เชน เรองสวรรค นรก ซงถอไดวาในการเขยนภาพนน จตของจตรกรกไดทองเทยวและนกคดไปตามเนอเร องทตนไดวาดเหลานนดวย ฉะนนจตรกรรมจงเปนภาพทไดบนทกถงการทองเทยวไปของจตทเปนไปตามการนกคดของจตรกร ในอรรถกถาพระไตรป ฎกไดขยายความไววา “บทวา จรณ นาม จตต ไดแก วจรณจต (ภาพเขยน), พราหมณผเปนเจาลทธชอว า สงขา มอย พวกเขาใหสรางแผนผาแลว ใหชางเขยนภาพแสดงสมบตและวบตนานปการ โดยเปนสวรรค เปนนรกลงในแผนภาพนน แสดง (ถงผลของกรรม ) วา ท ากรรมนแลว จะไดรบผลน ท ากรรมนแลว จะไดรบผลน ถอเอาจตรกรรมนนเทยวไป”๑๑

และในคมภรอรรถกถาธรรมสงคณ ไดกลาวเนนและขยายความถงกระบวนการการ ท างานของจตในการสรางสรรคงานจตรกรรมไววา

๙ เวบไซตของวดอโมงค, รจกความหมายค าวา “จตรกรรม” กอนชมงานจตรกรรม. http://www.

umong.thaiis.com/umongpainting/index.php?option=comcontent&task=view&id=28&Itemid=1 ๑๐ ส .น.,ข.อ. (ไทย) ๒๗/๒๕๙/๓๒๖. ๑๑ ส .น.,ข.อ. (ไทย) ๒๗/๒๕๙/๓๒๗-๓๒๘.

๑๓

จรงอย ชอวา วจตรอ นยงกวา จตรกรรม ไมมในโลก ธรรมดาวาลวดลายแมในควา มวจตรนน กเปนความวจตร คอ ความงดงามยงนก พวกจตรกรเมอกระท า จตรกรรมนนกเกดสญญาอนวจตรวา รปมอยางตางๆ เร าควรท าอยางนในทน ดงน การท าอนวจตร อนส าเรจแลวดวยกจมการเขยน การระบายส การท าสใหเรองรอ งและการสลบสเปนตน ยอมเกดขนดวยสญญาอนวจตร รปอนวจตรอยางใดอยางหนง ในความวจตรกลาวคอ ลวดลายยอมส าเรจแตจตรกรรมนน การเกดขนแหงศลปะอนวจตรอยางใดอยางหนงในโลกอยางน ศลปะทงหมดนน อนจตเทานนคดวา รปนจงมขางบนของรปน รปนจงมขางลางของรปน รปนจงมทขางทง ๒ ของรปนแลว จงกระท าจตรกรรมนนอนขางลางใหวจตรแลว๑๒

ดงนน ตามความหมายดงกลาวผลงานจตรกรรมจงถอไดวาเปนการน าความเป นจรงเชงนามธรรมอนเปนภาวะทอยภายในจตออกมาแสดงหร อถายทอดใหเปนรปธรรม คอเปนรปทสามารถรบรไดดวยประสาทสมผสในระดบปรากฏการณโดยผานผลงานจตรกรรม โดยรปของจตรกรรมกมความสอดคลองกบความเปนจรงเชงนามธรรม อนเปนภาวะทอยภายในจตดวย ในฐานะทจตรกรรมปรากฏแกมนษยใหรบรไดในภาวะของความเปนรปประเภทหนง โดยทจตรกรรมไทยลวนเปนงานจตรกรรมหรอรปเขยนอนเนองในพทธศาสนาแทบทงสน ซงมความชดเจนวา มเปาหมายทอยบนพนฐานของพทธศาสนาเปนหลก๑๓

ดงนน จงพอสรปไดวา “พทธจตรกรรม” หมายถง การวาดภาพหรอระบายสดวยลวด ลายอนเกดจากสญญาอนวจตรของจตรกร มการกระท ากจกรรมดวย การเขยน การระบายส การท าสใหเรองรองและการสลบสเปนตน ลงบนพนผวท ราบเรยบหรอแผนกระดาษ แผนผา ฝาผนงดวยความวจตรแหงจตของจตรกรอนเปนเรองราวทเกยวเนองในพทธศาสนา เชนเรองพทธประวต ชาดก ไตรภม ปรศนาธรรมเปนตน ทจตรกรสรางสรร คขนจากความคด ความบนดาลใจและจนตนาการจนเกดเปนมโนภาพ และดวยพลงแหงสมาธ ฝมอ ความช านาญ ความประณตและแรงศรทธา ถายทอดออกมาจากมโน ทศนใหปรากฏเปนภาพเขยน คอการสรางสรรคสงทเปนนามธรรมใหปราก ฏเปนรปธรรม ใหผรบรหรอผช มไดรสกโดยทางอ นทรยสมผสในระดบปรากฏการณ นอกจากเปนการประดบตกแตงแลว ยงเปนการเลาเรองและแสดงธรรมบางประการไปดวย สะทอนใหเหนความเปนไปทางประวตศาสตรโบราณ ชวตความเปนอยของคนแตละยคแตละสมยและท าใหเกดประจกษแหงศลปะนนดวย

๑๒ อภ.สง.อ. (ไทย) ๗๕/๑๖๑/๒๑๓-๒๑๔. ๑๓ เวบไซตวดอโมงค, รจกความหมายค าวา “จตรกรรม” กอนชมงานจตรกรรม.

๑๔

๒.๑.๒ ความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบพทธจตรกรรม

พทธปรชญาเถรวาทนน มมมมองทถอวา ปฏเสธสงทท าใหเกดปตเพลดเพลนอนเกดมาจากสงสวยงามและสงสนทรยะของโลก ซงพทธปรชญาถอวา เปนสงทไมใหสาระแกความจรงพนฐานกบการด าเนนชวตทงเปนสงทท าใหเกดความหลงใหลไปตามความรสกและท าใหเขา ไปยดมนถอมนตอความงามในขณะทรบรหรอสมผส เพราะมนษยพยายามสรางเงอนไขตอสงทรบ รขน ซงลวนแตเปนสงสมมตเพอสอสารกบโลกภายนอก แลวเขาไปยดมนกบสงเหลานน แททจรงแลวสรรพสงลวนเปนไปตาม อ านาจแหงปจจยาการหรอปฏจจสมปบ าท นนกคอ เรมตนทอวชชา สงขาร วญญาณ ไปจนถงมรณะตามกระบวนแหงเหตปจจย หมนเวยนเปนวฏฏะหรอวงจร ไมมจดเรมตน ไมมจดจบ ไมมเบองตน เบองปลาย ทกสงทกอยางไมวา คน สตว ท สงของ ยอมมภาวะแหงการเกดขน ตงอยและดบไปตามอายขยของสงนน ๆ เพราะความทมนษยนนมวญญาณ มผสสะรบรสงทมากระทบความรสก ท าใหเรารบรไดวา อะไรด อะไรไมด อะไรสวยงาม อะไรไมสวยงาม เมอสมผสกบสงทท าให เกดปตเพลดเพลนมนษยกเขาไปยดมนกบสงนน ซงความยดมนนทางพทธศ าสนาเรยกวาอปาทานทเกดข นตอเนอง กนเปนลกโซหรอวงจร โดยมจดก าหนดเรมตนทอวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหาและอปาทาน ซงลวนแตเปนกลไกทสมพนธกนไมจ าเปนตองเปนไปตามล าดบกอน หลงโดยกาละหรอเทศะ ทกอยางผดงสงขารใหเกดอารมณและสมผสขน เรยกวา สญชาตญาณ อารมณทรบรและจ าแนกไดถกวา อะไรงาม อะไรไมงามนน เราจะเหนวามววฒนาการตอเนองมานบตงแตต วปฐม คออวชชาเรอยมาจนถงตวอปาทาน คอการยดถอหรอเกดความเชอในสงนนๆ เปนบนไดถง ๘ ขน จนกลายเปนสญชาตญาณ สญชาตญาณหรออารมณรบรในความงาม ปราชญทานเรยกว าอารมณในสนทรยะ๑๔ (Aesthetic sense) ซงมอยในจตใจของทกคน จงท าใหมนษยเขาไปยดมนในสงทพบเหนแลวไม ท าใหขดตา ระรนไมมอาการแปรงปราและเกดความเชอในสงทพบเหนหรอรบรขน ดงนน อารมณรบรในความงามน แมพทธปรชญาจะเหนวาเปนสงทพอกพนเปลอกภายนอกของแกนแททางหลกค าสอนของพทธปรชญากจรง แตกไมใชเปนสงทเลวรายจนเกนไป ถาเราปรบมมมองของศาสนามาสแนวความคดเหนใหเปนโลกทศนเชงปรชญา เราอาจพบวาสงทงสองคอพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมนน มความสมพนธกนในระดบสมมตสจจะ โดยความเปนเหตปจจยแหงกนและกนตาม

๑๔ น. ณ ปากน า, ถาม-ตอบ ศลปะไทย, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสารคด, ๒๕๔๐),

หนา ๔๔.

๑๕

หลกปฏจจสมปบาท และยงเปนต วเชอมอกอนหนงระหวางมนษ ยกบหลกจรยธรรมทางพท ธ-ปรชญา กลาวคอท าใหไดรบรทงความงามและแนวทางในการด าเนนชวตของบรรพบรษ ท งชวยใหจตใจของมนษยออนโยนมพรหมวหารในจตใจดวย ๑๕

เมอกลาวถงความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรม ซงจตรกรรมฝาผนงนนมงเนนใหเกดความงาม ความออนชอย ความตระการตาทสอถงเรองราวเกยวกบพทธประวต ธรรมชาดก ไตรภมเปนตน ความงามนมหลกเกณฑการตดสนความงามในตวเองกบความงามตามความรสก และความงามอกประการหนงทเปน ไปตามหลกแหงเ หตผลของกนและกน ซงจะตองอาศยหลกแหงควา มเปนจรงทางส จธรรมชวยตดสน คอภาวะแหงความเปนจรงทางธรรมชาต ทด าเนนไปตามกฎเกณฑของมนเอง โดยความเปนเหตป จจยของกนและกนตามหลกปฏจจสม ป-บาท ซงอาจท าใหเราพบวา ทงสองสงนน มความสมพนธกนในแ งของรปแบบและเนอหาสาระตามหลกเกณฑทางพทธปรชญาเถรวาทดงน

๑. ความสมพนธทางรปแบบ (รปธรรม) ในสวนนพทธสนทรยศาสตร มงเนนไปทรปแบบท กอใหเกดความงาม กลาวคอความงามน นจะตองประกอบดวยสวนตางๆ เชนรปราง ทรวดทรง เส นส พนผว และควา มเปนระเบยบแบบแผนทกลมกลนกน มความประณตบรรจง จตรกรรมฝาผนงก เชนเดยวกน (ภาคผนวก รปท๑) เปนสงทศลปนผลตออกมาสสายตาของผรบรหรอผชนชมไดอยางถกตองดวยฝมอของศลปนผช านาญ ในยคสมยทจตรกรรมเบกบานเตมท จตรกรรมนนนบวาเปนผ ลงานชนเอก กลาวคอความมองคประกอบรปแบบ ทรวดทรง เสนทตดดวยเสนเบากบเสนหนกหรอสงต า จงหวะ สสน พนผวและเรองราวอารมณของจตรกรรมและความมระเบยบ ความระรนตา ไมมอะไร ขดของ เมอผชมไดทศนาตอสงนนๆ คนดก ยอมมศรทธาประสาทะตอสงนน ใจทกระทบความงามยอมเข าถงหรอผกพนเสยกอนเปนปฐมตอจากนนจงจะลวงล าเขาในสญลกษณอนแอบซอนอยในเนอหาของความงาม นนกคอคตธรรม๑๖ เชนเมอเราชมภาพจตรกรรมฝาผนงทงดงาม กจะท าใหเราสมผสกบหลกธรรมของพระพทธองค ซงท าใหจตใจชมฉ า เบกบาน เกดความปตสขเหมอนกบความงามของภาพจตรกรรมทไดเหน นอกจากนจตรกรรมฝาผนงของไทยยงแสดงถงรสนยมอ นสงสงดานสนทรยะของชนในชาต ซงสงเหลานเกด

๑๕ สถาบนราชภฏสวนดสต , สนทรยภาพของชวต , (กรงเทพมหานคร : เธรดเวฟ เอดดเคชน,

๒๕๔๒), หนา ๑๔. ๑๖ น. ณ ปากน า, ถาม-ตอบ ศลปะไทย, หนา ๔๕.

๑๖

จากอารมณความรสกอนละเอยดออนทเปนลกษณะนสยของค นไทย๑๗ และความเจรญ รงเรองทางดานศลปวฒนธรรม ตรงนเองทท าใหพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมฝาผนง มความสมพนธอยางเหนไดชด

๒.ความสมพนธทางเนอหา (นามธรรม ) ในสวนของเนอหาน พทธจตรกรรมจะมงเนนไปทลกษณะคณคาอนสะทอนใหเหนถงผลกระทบตอจตใจของผสรางสรรคและผรบร ซ งนอกเหนอจากจะเปนการสรางสรรคเพอเปนพทธบชาและเพออทศสวนบญใหแกผลวงลบไปแลวนน ยงสรางสรรคขนเพอสะทอนหลกค าสอนในเชงอดมคตแกพทธศาสนกชน โนมนาวจตใจใหเกดศรทธาตอสงทพบเหน ขดเกลาจตใจใหสะอาดบรสทธเกดคณธรรม เปนการสรางสรรคสงคมใหอยรวมกนอยางสงบสข นอกจากนนยงเขยนเรองทางประวตศาสตร วรรณคด และวถชวตความเปนอยทแสดงใหเหนถงสภาพเศรษฐกจส งคมตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของชาตเปนอยางด๑๘ ในยคสมยตางๆ ดวยเหตผลทวามาจงท าใหเราพบวา พทธสนทรยศาสตรมความสมพนธกบพทธจตรกรรมในดานเนอหา โดยทพทธสนทรยศาสตรมงเนนไปท ความดงาม หรอคณคาทางดานจตใจ (ภาคผนวก รปท ๒) ในขณะทจตรกรรมฝาผนง กเนนการเขยนภา พจตรกรรมเกยวก บเรองราวทางพทธประวต ชาดก คตธรรม สะทอนหลกค าสอนแบบอดมคต เพอโนมนาวจตใจของพทธศาสนกชนใหเกดความออนโยน สงบระงบ สามารถน าประสบการณทางสนทรยะไปใชในชวตประจ าวนอยางมสขในระดบหนงไดเชนเดยวกน

๒.๒ พทธจตรกรรมสมยรตนโกสนทร

จตรกรรมไทยนน จดเปนวจตรศลปอกอยางหนง ทสะทอนใหเหนถงศลปวฒนธรรมของประเทศชาต อนมคณคาทางดานศลป ะและมคณประโยชนตอการศกษาคนควาเกยวกบเรองราว ทางประวต ศาสตรพทธศาสนา โบราณคด ชวตความเปนอยของคนในประวตศาสตร เครองแตงกาย ตลอดถงขนบธรรม เนยมประเพณ การละเลนตางๆ ในแต ละยคสมยแตกตางกนออกไป จตรกรรมไทยนนแบงตามลกษณะทโดนเดน ๒ อยาง คอ

- จตรกรรมไทยแบบประเพณ (Thai Traditional Painting) เปนศลปะอนประณตสวยงาม แสดงความรสกชวตจตใจและความเปนไทยทมความออนโยนละมนละไม สรางสรรคสบตอกนมาแตอดต จนไดลกษณะประจ าชาตมลกษณะและรปแบบเปนพเศษ เขยนบนฝาผนงภาย

๑๗ พระพงศ สขแกว, สนทรยศาสตรบนฝาผนง : อลงการแหงจตรกรรมไท,

(กรงเทพมหานคร : ปราชญสยาม, ๒๕๔๙), หนา ๔๒. ๑๘ เรองเดยวกน, หนา ๔๒.

๑๗

ในพระอโบสถ วหาร พระทนง บนแผนผา (ภาพพระบฏ) บนกระดาษ (ภาพสมดไทย) ดวยสฝน ตามเทคนคและกรรมวธของชางเขยนไทยเกยวกบเรองอดตพทธ พทธประวต ทศชาตชาดก ไตรภม วรรณคดและชวตไทย สวนใหญนยมเขยนประดบผนงพระอโบสถ วหารอนเปนสถานทศกดสทธประกอบพธทางศาสนาและท าบญสนทาน เพออทศถวายเปนพทธบชาและท าใหเกดความสงบขนในจตใจพทธศาสนกชนโดยทวไป นอมน าใหประกอบความดละเวนความชว ซาบซงเลอมใสศรทธาแดองคพระสมมาสมพทธเจา๑๙ จตรกรรมไทยแบบประเพณ จงมลกษณะเปนศลปะแบบอดมคต ทระบายสแบนเรยบดวยสสดใสแลวตดเสน เปนภาพแบบ ๒ มต ใหความรสกเพ ยงดานกวางและดานยาวเทานน มลกษณะพเศษในการจดวางภาพแบบเลาเรองเปนตอนๆ ตามผนงของชองหนาตางรอบพระอโบสถและวหาร ผนงดานหนาพระประธานสวนใหญน ยมเขยนภาพพทธประวตตอนมารผจญ และผนงดานหลงพระประธานเขยนเปนเรองเสดจจากสวรรคชนดาวดงส บางแหงเขยนภาพไตรภมเพอชวย ใหพระประธานดเดนสงาดวยสมพนธจากการจดองคประกอบจากเรองทมความสมดลก นทงดาน ซายและดานขวาของภาพ สวนผนงดานซายและดานขวาตอนบนเหนอขอบหนาตาง สวนใหญจะนยมเขยนเรองเทพชมนมหรออดตพทธนงอนดบเรยงเปนแถว ๒๐ ภาพจตรกรรมไทยแบบประเพณในสมยกรงรตนโกสนทรมวธการใชสแบบพหรงค เปนยคสมยทมการใชสหลายสทแตกต างจากสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย เพราะไดสจากชาวตางชาตทเขามาตดตอคาขายดวย เชนจน ญปนและฝรงชาวยโรป จงท าใหภาพจตรกรรมมสสวยงามมชวตตามธรรมชาต การเขยนภาพจตรกรรมในสมยนยงนยมปดทองค าเปลวทตวภาพ ปราสาทราชวง เครองแตงกายและเครองประดบตวภาพ เพอใหไดความงามดวยสทองแพรวพราวตระการตา รปแบบและลกษณะตวภาพในงานจตรกรรม ไทยซงจตรกรไดเนรมตขนนน เปนรป แบบอดมคตทแสดงออกตามความคดฝนใหสมพนธกบเนอเรองและความส าคญของภาพ เชนรปเทวดา นางฟา กษตรย นางพญา นางร า จะมลกษณะเดนงามสงาดวยลลาอนชดชอยแสดงอารมณความรสกปตยนด หรอเศรา โศกเสยใจดวยอากปกรยาทาทาง ถาเปนรปยกษมา รกแสดงออกดวยใบหนาและทาทางบกบน แขงขน สวนพญาวานรและเหลาวานรแสดงความลงโลด คลองแคลววองไวดวยลลาทวงทาและหนาตา พวกชาวบานธรรมดาสามญกจะเนนความรสกตลก ขบขน สนกสนาน ราเรง หรอเศราเสยใจออกทางใบหนา สวนชาง มาและเหลาสตวทงหลาย ตาง

๑๙ น. ณ ปากน า, จตรกรรมฝาผนงหนงในสยาม , (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพเมองโบราณ,

๒๕๔๔), หนา ๑๖. ๒๐ ประเสรฐ ศลวตนา, สนทรยะทางทศนศลป, หนา ๑๒๐.

๑๘

กมรป แบบแสดงชวตเปนธรรมชาต ซงภาพชวตทเกยวกบงานจตรกรรมไทยน จตรกรไดพยายามศกษาและถายทอดอารมณสอ ดแทรกความรสกไดอยางลกซง ชวนใหคดค านงเพลดเพ ลนอยกบลลาของการสรางสรรค และสสนทนมนวลออนหวานอนเปนเอกลกษณของจตรกรรมไทย

- จตรกรรมไทยรวมสมย (Thai Contemporary Painting) ววฒนาการความเจรญ ของโลกในดานตางๆ ไดกาวหนาไปโดยไมหยดยง หลงไหลเปนกระแสอทธพลสบเนองมาทกยคทกสมยบทบาทความเจรญดานการศกษา การคมนาคม การพาณชย การแพทยและอนๆ นน เปนสงเอออ านวยใหเกดผลดโดยตรงตอมนษยชาต ดวยอทธพลดงกลาวเปนประโยชนอยางยงตอการด ารงชวต สตปญญาความคด เทคนคและความรอนล าคา จงนาจะเปนความหวงอนบรรเจดจา ทควรนยมย นดตอการคลคลายกาวหนาของจตรกรรมไทยรวมสม ย ซงไดพฒนาไปตามสภาพความเปลยนแปลงของชวตความเปนอย ความรสกนกคดและความนยมในสงคม๒๑ จตรกรรมไทยรวมสมย จงเปนจตรกรรมอกรปลกษณ หนงซงตางไปจากรปแบบของจตรกรรมไทยแบบประเพณ โดยไดน าเอาลกษณะจตรกรรมแบบตะวนตกเขามาปรบผสม เชน การลงสแสดงแสงเงาใหเกดเปนระยะมต การค านงถงหลกความจรงตามธรรมชาต ตลอดจนหลกทางทศนยภาพเปนตน ซงการผสมผสานกนของรปแบบไทยกบตะวนตก กมไดท าใหเอกลกษณของจตรกรรมไทยสญสนไปแ ตอยางไร กลบเปดกวางในโลกทศนแล ะแนวทางในการสรางสรรคงานอยางไมสนสดตราบจนถงทกวนน๒๒

๒.๒.๑ ววฒนาการของจตรกรรมฝาผนงของไทย

จตรกรรมไทยมมาตงแตสมยโบราณยคกอนประวตศาสตรเปนตนมาจนถงปจจบน จตรกรรมแตละยคแตละสมยแสดงออกถงลกษณะของศลปวฒนธรรมของกลม คนในยคนนๆ ไดเปนอยางด และยงเปนทดงดดใหชาวตางชาตเดนทางเขามาเพอชมศลปะ และศกษาค นควาจตรกรรมของไทยเปนจ านวนมาก จตรกรรมไทยยงไดรบยกยองวาเปนศลปะทส าคญอกดวย จงน าความภาคภมใจมาสประชาชนคน ไทยเปนอยางมาก ในฐานะทเปนเจาของศลปะและการสบสายสกลชางไทยมาจากบรรพบรษ แตกยงไมมหลกฐานปรากฏแนชดวาจตรกรรมไทยมมาตงแตยคสมยใด ตามทมการศกษาทางโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรพบวา มภาชนะเขยนสในหลายแหง สวนการวาดภาพระบายสตามวธการข องจตรกรรมไทยทพบจะมอายตงแตพ ทธ

๒๑ น. ณ ปากน า, จตรกรรมฝาผนงหนงในสยาม, หนา ๑๖-๑๗. ๒๒ ประเสรฐ ศลวตนา, สนทรยะทางทศนศลป, หนา ๑๒๗.

๑๙

ศตวรรษท ๑๙ เปนตน ซงรปแบบของจตรกรรมไทยทม ววฒนาการด าเนนเรอยมาจนถงปจจบน จนมลกษณะแบบแผนทเปนเอกลกษณเฉพาะตวนน ชาญวทย สขพร๒๓ ไดแบงเปนยคสมยตามววฒนาการของงานไวดงน

๑. จตรกรรมฝาผนงสมยทวารวด เปนจตรกรรมเรมแรกในสมยประวตศาสตรเปนภาพลายเสนสลกบนแผนหน แผนอฐ

และแผนโลหะ เปนรปคน สตวและล วดลาย มอทธพลของศลปะแบบคปตะ จากประเทศอนเดย ภาพเขยนสรปคน และภาพลวดลายเรขาคณตกบลายพนธพฤกษา บนแผนอฐ ในพทธศตวรรษท ๑๑-๑๒ ภาพคนเขยนดวยสขาว สวนภาพลวดลายบนแผนอฐเขยนดวยสแดง ด า ดนเหลอง และขาว และไดพบการเขยนสบนภาพนนต า และปนปนประดบอาคารมภาพบนน าปนเปนจ านวนมากทท าใหสนนษฐานวาสมยทวารวด อาจมบางแหงเขยนดวยวธเขยนสปนเปยก

๒. จตรกรรมฝาผนงสมยศรวชย สมยศรวชย พทธศตวรรษท ๑๓-๑๔ ภาพจตรกรรมฝาผนงในถ าศลป จงหวดยะลาม

ลกษณะพเศษโดยเฉพาะเหนไดจากความกลมกลนของภาพ ซงเขยนดวยความมงหมายทางพทธศาสนาอนเปนอทธพลจากประตมากรรมชวา ภาพเขยนดวยสฝนบนพนผนง ถ าทเตรยมรองพนดวยสขาว สทใชมดนเหลอง ด า (เขมาไฟ) ดนแดงจดเปนจตรกรรมประเภทเอกรงค จตรกรรมนช ารดและเลอนรางมาก ภาพทพอเหนไดดคอภาพพระพทธรปปางลลาและมธดาพญามาร ๓ ตน ตอนลางเปนภาพตวตลกหนงตะลงและมภาพเทพธดา นอกจากเรองพทธประวตแลวในถ าศลปนยงไดพบจตรกรรมสมยก อนประวตศาสตรบนผนงดวย อาจารยทางดานจตรกรรมบางทานยงไมมนใจวาเปนศลปกรรมสมยศรวชย เพราะอาจเปนไปไดวาเขยนขนมาในสมยตอมา แตยงนยมรปแบบและลกษณะของพระพทธรปสมยศรวชยอยกได

๓. จตรกรรมฝาผนงสมยสโขทย พทธศตวรรษท ๑๘-๑๙ จตรกรรมสวนใหญเนนหนกไปทางลายเสน เชนภาพลายเสนทวดศรชมซงเปนภาพชาดกตางๆ ทเขยนบนแผนหนแตมลกษณะตวภาพทออนหวานตามธรรมชาต เปนอทธพลของศลปกรรมจากอนเดยและศรลงกา ซงเปนแบบอยางของจตรกรรมไทยในยคตอมา นอกจากภาพลายเสนบนแผนหนแ ลวยงไดพบจตรกรรมอกหลายแหง แตสวนใหญมสภาพช ารด

๒๓ ชาญวทย สขพร, “พพธภณฑภาพจตรกรรมฝาผนงไทย”, วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๗), หนา ๑๒-๑๙.

๒๐

มาก เชนภาพเขยนสเอกรงคทวดเจดยแถว อ าเภอศรสชชนาลย จงหวดสโขทย กคงจะวาดขนในราวกลางพทธศตวรรษท ๑๙ เชนเดยวกน อยในเจดยทรงพมขาวบณฑ ฐานสเหลยมจตรส ทผนงซมเจดยองคใหญ มภาพจตรกรรมฝาผนงเปนพระพทธรปปางสมาธ ประทบเหนอบลลงกนาค ๘ เศยรแลว ไดพบจตรกรรมในกรเจดยอกองคหนงเปนภาพบคคลขมาเหนไดเพยงลางๆ เขาใจวา เปนเรองราวพทธประวตเชนกน จตรกรรมแหงนมลกษณะพเศษทท าใหเปนความสนใจ คอความแตกตางของแบบอยางระหวางองคพระพทธรปกบรป อนๆ เพราะองคพระพทธรปมลกษณะเปนแบบศลปะสโขทย ภาพกษตรยยงคงมอทธพลศลปะลงกา และพระพทธรปมลกษณะทรวดทรงทางกายวภาคเชนเดยวกบประตมากรรมสมยสโขทย สทใชไดแกสแดง ขาว ด า เขยนเปนประเภทเอกรงค ปดทองเปนภาพเขยนสฝน (Saco Technique) การผสมส (Medium) ใชกาวหนงสตวหรอยางไม ดงนนเราจะเหนไดวาในตอนกลางพทธศตวรรษท ๑๙ ภาพเขยนของไทยก าลงกอรปขนเปนแบบของตนเอง

๔. จตรกรรมฝาผนงสมยอยธยา จตรกรรมสมยอยธยา คอ จตรกรรมไทยประเพณทมอายเรมตงแตการสถาปนากรง ศร-

อยธยาขนเปนราชธาน เมอ พ.ศ.๑๘๙๓ จนถงเมอเสยกรงศรอยธยา พ.ศ. ๒๓๑๐ เปนจตรกรรมทมลกษณะเปนงานทมรปแบบองคประกอบ เทคนคและวฒนธรรมตามแบบจตรกรรมไทยประเพ ณภาคกลางทไดรบอทธพลหรอครจากกรงศรอยธยา ลกษณะศลปกรรมจงเปนแบบทเกดจากราชส านกและถายทอดตอไปยงเมองตางๆ ไดแก อางทอง ลพบร สพรรณบร ราชบร เพชรบร กรงเทพฯเปนตน ซงสามารถสรปลกษณะของจตรกรรมฝาผนงสมยอยธยาพอสงเขปดงน

- การใชส ในระยะแรกจตรกรรมมสอยในวรรณะเอกรงคสทใชมสแดง เหลอง ด าและขาว ในระยะตอมาเมอมการตดตอกบตางประเทศ ท าใหสตางๆ เรมเขามาในประเทศไทยหลายชนด เชนสแดงชาตและเขยวจากจน ดนแดงเทศจากอนเดยและเปอรเซย น าเงนจากยโรป

- เรองระยะแรกนยมเขยนอดตพทธ พระอครสาวกบางแหงมแทรกเปนภาพพทธประวต ชาดก ภาพคนจนและลายกระบวนจน ตอมานยมเขยนภาพพทธประวต ทศชาต ชาดก ไตรภม ภาพบคคลตางชาต ภาพเรองพระพทธบาท ภาพเทพชมนมและภาพลวดลายกระหนก ลายเครอวลยลายพรรณพฤกษา ทมลกษณะตางๆ กนและงดงามมาก เปนภาพทเขยนขนดวยความศรทธาเพอถวายเปนพทธบชา

- การจดกลมภาพ ในระยะ แรกนยมแบงภาพเปนแถวในแนวระดบ และซอนตอขนไปเปนชนๆ จนจรดเพดาน ภาพดงกลาวนยมประดบอยในกรเจดยหรอปรางค สวนการเขยนในโบสถ

๒๑

วหารมกจดกลมภาพตา มขนาดและลกษณะของฝาผนง มการล าดบกลมภาพดวยลวดลายเสนลวดเสนสนเทา หรอแบงดวยลวดลายอน

- ภาพบคคล จะมลกษณะพเศษ ภาพเทพกษตรย นางกษตรยมความประณตงดงามมรปแบบคลายกน เปนความงามตามแบบอดมคต รปแบบของใบหนา มอและเทานน จะคลายกบประตมากรรมสมยอยธยาทมอายใกลเคยงกน สวนภาพกากจะแตกตางกนในแตละท แตละวฒนธรรม

- ภาพทวทศน นยมเขยนภาพตนไมทมลกษณะคดโคง ดอกสสดใสตดเสนใบอยางมระเบยบ ในยคแรกภาพทวทศนมทศนยภาพแบบโบราณ (Primitive Perspective) ตอมาคอยๆเปลยนไปเปนแบบทศนวสยแบบเสนขนาน (Parallel Perspective)

- ภาพสถาปตยกรรม แสดงรปแบบทมลกษณะตาม แบบอยางสถาปตยกรรมสมยอยธยาอนวจตรงดงามมาก

- การปดทอง นยมปดทภาพส าคญเพอใหภาพมประกายแวววาวมลกษณะเดนสะดดตา สวนการปดทองนนมลกษณะพเศษ คอ นยม ใชสแดงชาตซบหนนทองท าใหทองค าเปลวมประกาสกใสมากยงขน

- การประดบพนหลง นยมท าภาพลายดอกไมรวงทภาพพนหลงสว นใหญเปนสแดงบางแหงลายดอกไมรวงจะมการปดทองแทนการเขยนส ซงลวดลายใบไมรวงจะคอยๆ หายไปในสมยรตนโกสนทร

๕. จตรกรรมฝาผนงสมยธนบร ศลปวตถสถานในเมองธนบรสมยอยธยาจดเปน “ศลปะสกลชางธนบร ” ทมมากอนสมเดจพระเจาตากสนมหาราชจะทรงตงกรงธนบรขนเปนราชธาน สกลชางศลปะในสมยนยงด ารงอยในกรงธนบรสบทอดมาถงตนแผนดนพระบาทสมเด จพระพทธยอดฟาจฬาโลกสนสดลง สกลชางธนบรมระยะเวลาอยในระหวาง พ.ศ.๒๒๐๐-๒๓๕๐ ภาพจตรกรรมฝาผนงทจดอยในสกลชางนอยทวดปราสาท อ.บางกรวย จ. นนทบร จตรกรรมฝาผนงวดชองนนทร อ .ยานนาวา กรงเทพฯ นอกจากนยงพบสมดภาพเรองไตรภมฉบบชางหลวง เขยนขนในราว ๒๐๐ ป หลงสมดภาพเรองไตรภมสมยอยธยา สมดภาพเรองไตรภมสม ยธนบร มแบบการเขยนเปนไปตาม กฎเกณฑ โดยทจตรกรไมอาจหลกเลยงได ดงนน จตรกรรมทเขยนขนในแผ นดนนจงพบเพยงสมดภาพไตรภม ๒ ฉบบเทานน เมอพจารณาตามแบบศลปะแลว จงนาจะจดเปนจตรกร รมสกลชางธนบรทมอยในกรงธนบรกอนแลว สวนสกลชางอยธยาทหลบภยทางบานเมองอพยพมาหลบซอนอยทกรงธนบร

๒๒

นน กลบมามบทบาทมากอกครง ในจตรกรรมสกลชา งรตนโกสนทรตอมา โดยเปนแบบอยางทางศลปะใหจตรกรรมสกลชางรตนโกสนทร

๖. จตรกรรมสมยรตนโกสนทร การทไดเสยกรงศรอยธยาใน พ.ศ. ๒๓๑๐ นน ท าใหประเทศไทยตองประสบความยงยากเปนเวลา ๑๐ป ทท า ใหไมสะดวกในการผล ตศลปวตถ ราวกลางพทธศตวรรษท ๒๔ ประเท ศไทยจงเรมมความเจรญขน ภายหลงจากสมยกรงธนบร กรงเทพพระมหานครกไดกลายเป นเมองทสวยงามของประเทศไทย มลกษณะการผสมผสานส งคมและวฒนธรรมของชาวกรงธนบร กบสงคมและวฒนธรรมของช าวอยธยาครงกรงเกาทอพยพมา ท าใหสงคมและวฒนธรรมทงสองสายผสมผสานกนอยางแนบสนทในกรงรตนโกสนทร จงท าใหเกดสกลชางเขยนทส าคญขน ทไดสรางสรรคจตรกรรมฝาผนงทสวยงามหลายแหงตดตอกนลงมาเปนเวลาถง ๗๐ ป

สกลชางรตนโกสนทรไดรวบรวมเอา ศลปะสองสายสกลชาง อนไดแก สกลชางธนบรและสกลชางอยธยาไวดวยกน จากการประสมประสานความคดและวธการชางจนเขาหากนอยางสนทแนบแนนจนเกดเปนศลปะสกลชางรตนโกสนทร จงท าใหงานจตรกรรมในสมยนมความเปนคลาสสค จตรกรรมสกลชางรตนโกส นทรทมอายเกาแกทสด คอ จตรกรรมฝาผนงในพระท นง พทไธสวรรย พระราชวงหนาปจจบนอยในพพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร ซงเขยนขนระหวาง พ.ศ. ๒๓๓๘ – ๒๓๔๐๒๔

ในจตรกรรมสองสายสกลชางทเปนแบบฉบบครชาง มลกษณะทวไปทเหมอนกน คอ การใชเสนวาดทมพลงหนกแนนแขงกราว เสนทวาดมอารมณออนไหวของชางเขย นสอดแทรกลงไปดวยความมนใจกลาหาญและอสระของชาง การระบายส การจดองคประกอบในภาพ ตลอดจนลวดลายทสอดใสประดบประดาภาพบคคลและบรเวณวาง ชองภาพลวนมลกษณะทหนกแนนกลาหาญและอสระ จงดเหมอนขาดความประณตบรรจงและไมเครงครดในกฎเกณฑมากนก

จตรกรรมสกลชางรตนโกสนทร ไดววฒนาการตอของสองสายสกลชางทกลาวมา ไดพฒนาการเนนเรอ งกฎเกณฑของแบบศลปะเครงครดมากขน จงท าใหชางตองพะวงอยกบความถกตองตามกฎเกณฑตามแบบศลปะทก าหนดไว เสน สและองคประกอบ ในภาพจงเกดจากการไตรตรองแลวจดวางอยางสขมมากทสด จงท าใหคณสมบตดานความออนไหวของชางทอสระขาดหายไปจากจตรกรรมสกลชางรตนโกสนทรจนท าใหกลายเปนศลปะแบบก าหนดนยมแบบเครงครด

๒๔ ชาญวทย สขพร, “พพธภณฑภาพจตรกรรมฝาผนงไทย”, หนา ๑๙.

๒๓

แบบศลปะทใชในจตรกรรม สกลชางรตนโกสนทรน ศลป พระศร ไดเขยนไวในหนงสอ “ววฒนาการแหงจตรกรรมฝาผนงของไทย”๒๕ วา เราจะเหนวาอาจแบงจตรกรรมฝาผนงของสมยนออกไดเปน ๕ แบบ ตามเรองทเขยนกนขนไว คอ

๑. แบบคลาสสคเกยวกบเรองราวเทวดาและเรองนยายตาง ๆ จะมรปบรรดาเจานายซงเขยนกนขนไวอยางสวยง าม ณ ทน ใบหนาของบคคลตาง ๆ จะไมแสดงออกเปนความ รสกใดๆ ความรสกจะแสดงออกดวยกรยาทาทางโดยเฉพาะ (ลกษณะเชนนคงจะไดแบบมาจากทานาฏศลปะ)

๒. แบบคลาสสคเกยวกบตวละครในเรองรามเกยรต ใบหนาของบคคลแตละคนจะแสดงถงความคดจตใจของบคคลนน ๆ

๓. นกดนตร นางร า ขาราชส านกและบรรดาชนชนสง จะมลกษณะโดยเฉพาะตามชนของตน และจะวาดขนตามแบบคลาสสคหรอตามแบบชวตจรง

๔. ประชาชนธรรมดาจะแสดงภาพตามความเปนอยจรงๆ ซงเปนลกษณะโดยเฉพาะของศลปะไทยในการวาดภาพแบบน เราจะเหนความมอารมณสนกสนาน ซงตรงกบนสยชอบสนกราเรงของชาวไทยดวย

๕. ภาพนรก กเขยนตามชวตทเปนจรงเชนเดยวกน ณ ทนชางไดวาดภาพ การลงโทษอยางพลกกกกอทสดและแสดงสวนเกนความจรงของรางกายมนษยเทาทจะสามารถคดขนได

ส าหรบลกษณะทวไป เกยวกบการจดองค ประกอบของจตรกรรมฝาผนงสกลชา งรตนโกสนทรนน ศลป พระศร ไดจดไว ๓ แบบ ดงน แบบท ๑ เปนแบบเชนจตรกรรมฝาผนง ณ พระทนงพทไธสวรรย ในบรเวณพพธภณฑ- สถานแหงชาต จากสวนลางของผนงขนไปจนถงขอบบนของหนาตาง จะมภาพเขยนเกยวแกเรองพทธประวตหรอเรองชาดกตางๆ แตสวนบนของผนงจะแบงออกเป นภาพเทพชมนมซอนกนอยระหวาง ๓-๕ แถว แบบท ๒ เปนแบบเชนภ าพเขยนในพระอโบสถวดดสตาราม จงหวดธนบร คอสวน ลางของผนงดานขางจะประด บดวยภาพเขยนเชนเดยวกบแบบท ๑ และสวนบนกจะมภาพเทพชมนม แตผนงดานหนาพระพทธรปซงเปนพระประธานนนจะประดบดวยภาพเขยนเรองมารผจญ

๒๕ ศลป พระศร, ววฒนาการแหงจตรกรรมฝาผนงของไทย , (พระนคร : หางหนสวนจ ากด

ศวพร, ๒๕๐๒), หนา ๒๒-๒๓.

๒๔

ขนาดแตกตางกบรปอนทงหมด ซงจะมขนาดสงระหวาง ๒๐-๓๐ เซนตเมตร ภาพมารผจญเหลานจะมขนาดเทาตวบคคลจรงๆ หรอบางครงกใหญกวาคนจรงดวยซ า ผนงดานหลงพระประธานกวาดเปนเรองไตรภม

แบบท ๓ แบบนกเปนเชนเดยวกบในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม คอพนผนง ทงหมดจะประดบไปดวยภาพเขยนเรองตางๆ กน จะเขยนภาพเหลานตดตอกนไป โดยไมแบงแยกออกเปนสวนเปนตอนเลย สและการใชสในจตรกรรมสกลชางรตนโกสนทรนน ชาญว ทย สขพร ไดสรปไวดงนวาจตรกรรมสกลชางน นยมใชสคล า (สแท+สด า) เปนพนหลงของภาพ สคล าทใชมสเขยวคล า (สเขยว+สด า) สน าเงนคล า (สน าเงน+สด า) และสน าตาลคล า (สแดง+สด า) ในขณะเดยวกนนยมระบายสตวภาพจะเปนภาพคน สตว ตนไม ดวยสนวล (สแท+สขาว) และสหมน (สแท+สเทา) สงทส าคญและท าใหเดนทสดกคอ การนยมปดทองค าเปลวลงบนภาพอยางมาก๒๖ จตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม

วดสทศน เทพวราราม เปนวดแหงเดยวทไมมพระเจดย เปนพระราชประสงคขอ งพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกกษตรย รชกาลท ๑ แหงราชวงศจกร เมอสรางเมองบางกอกแลว จงทรงสรางวดขนกลางใจเมอง มโบสถพราหมณอยขางหนา โปรดใหอาราธนาพระศรศากยมน อนเปนพระประธานวดมหาธาตกลางเ มองสโขทยมาตงไวบนฐานชกช วดยงไมเสรจกเสดจสวรรคต ตอมาสมยราชกาลท ๒ ทรงสรางพระวห ารและทรงจ าหลกบานประตพระวหารดวย สวนพระอโบสถ กฎพระสงฆ มาส าเรจบรบรณในสมยรชกาลท ๓๒๗ การสถาปนาพทธสถาน และแนวความคดรเรมการสรางสรรคภาพจตรกรรมฝาผนง จรศกด แตงเจนกจ ไดกลาวไววา การสถาปนาพทธสถานกลางเมอง นามมหาสทธาวาสและเจตนารมณของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาฯ ททรงประดษฐานพระพทธรปส าคญไว ณ วดกลางเมอง จงแสดงออกถงนย ยะแหงการด ารงพระองคเปนพระพทธ สถตอย ณ ศนยกลางของกรงรตนโกสนทรเมองทพระองคทรงสถาปนา วาจาทพระองคทรงเอยวา “สนธระแลว” หลงจากทอญเชญเสดจพระขนตงถงท จงแสดงออกถงความโลงพระทยทพระพทธศาสนาไดหยงรากลง ณ

๒๖ ชาญวทย สขพร, “พพธภณฑภาพจตรกรรมฝาผนงไทย”, หนา ๑๗๐. ๒๗ น. ณ ปากน า, จตรกรรมสมยรตนโกสนทร, (กรงเทพมหานคร : เมองโบราณ, ๒๕๒๕),

หนา ๒๒.

๒๕

กรงรตนโกสนทรแหงนแลวอยางเปนรปธรรม องคพระศรศากยมนจงเปรยบไดกบตวแทนขององคพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาฯ ทด ารงพระองคเปนพระโพธสตวปรารถนาพระโพธญ าณชนมหาสทธาวาสตามเจตจ านงของการด ารงพระองค เปนพทธะของโลก ซงกคอโลกนและโลกหนาทพระองคทรงผกพน กระบวนการออกแบบ และการสรางสรรคทางสถาปต ยกรรมไดถกพฒนาขนตอจากเดม หลงจากการประดษฐานพระพทธ รปองคส าคญขนบนฐานชกชแลว ชางไดก าหนดขอบเขตของพนทวางอาคา รพทธสถานแหงนขน โดยมจดศนยกลางอยในต าแหนงทมควา มสมพนธกบมมมองของประตมากรร มประธานทถอเปนแกนกลางสมมตนอกเหนอไปจากแกนเหนอ -ใตและแกนตะวนออก-ตะวนตก ต าแหนงของจดศนยกลางดงกลาวเปรยบเสมอนจดของกาลาวกาศ (Space-Time) ซงเปนปฐมธาตหรอตนก าเนดของจกวาล (เอกภพ) ทกระจายตวออก จดดงกลาวคอจดก าเนด (จดครรภธาต) ของการสรางสรรคงานสถาปตยกรรมแหงน อนเปนจดแหงความคดรเรมสรางสรรคทมพลงแหงความพยายามสรางสรรค (Creative nisus) อนเกดจากองคพระประธาน ซงชางในสมยรชกาลท ๒ ไดใชคตพทธจกรวาลวทยาเปนแนวการออกแบบ สรางสรรคพนทวางภายในอาคาร โดยกอก าแพงขนลอม รอบองคพระพทธรปและออกแบบสราง สรรคภายในขนดวยภาพจตรกรรม ทมเนอหาเกยวของกบเรองรา วทางโครงสรางของพทธจกรวาลวทยาผสมผสานกบเร องราวทางพทธศาสนา (ชาดก) โดยสงเคราะหพนทวางภายในใหเปนหวงจกรวาล๒๘ หวงภายในมตทหลอหลอมขนภายใตเนอหาของภาพจตรกรรมทผนงเสาในประธานทง๘ ตนและล าดบของภาพพระอดตพทธเจาทง๒๘ องคทฝาผนงทงสดานนนสมพนธกนกบการเวยน ขวา (หรอประทกษณ) อนเปนการกระท าทซ ากบการโคจรของดวงอาทตยทเคลอนผานตลอดทศทง ๔ ผประกอบกจกรรม (ดภาพจตรกรรม) เดนตามการโคจรขนของดวงอาทตยจากทศใตไปสทศเหนอ เชนเดยวกบพระเจาสกกมณฑาตราชทเสดจประพาสทวปทงสตามหลกจกรวาทนทพระเจาจกรพรรดจะเสดจไปในจกรวาลตามทศทางการหมนของพระธรรมจกรในจกรวรรตวตรสตร จาก นนกโคจรกลบลงสโลกเชนเดยวกบการจตของพระโพธสตวลงมา สโลกมนษยครงแลวครงเลา เพอ ชวยเหลอสรรพสตวผทกขยากใหบรรลความหลดพน

๒๘ จรศกด แตงเจนกจ, “การศกษาการออกแบบและคตสญลกษณในกรณของงานสถ าปตยกรรม

วดสทศนเทพวราราม”, วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๑), หนา ๑๑๗-๑๑๙.

๒๖

การศกษาเรองของจตรกรรมฝาผนงในวดสทศนเทพวรารามนน สามารถศกษาไดจากศลาจารกภายในพระวหาร ซงวรรณภา ณ สงขลา ไดขอความรวมมอจากงานบรการหนงสอภาษาโบราณกองหอสมดแหงชาตท นางสาวกองแกว วระประจกษและนางสาวนยะดา ทาสคนธ ไดอานและวเคราะหให แลวน ามาอธบายไวใน หนงสอโครงการอน รกษจตรกรรมฝาผนงพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามดงน

ภาพจตรกรรมในพระวหารว ดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร เปนภาพเลาเรองทศลปนสรางขนจากเรองตางๆ ทเกยวกบพระพทธศาสนา ภาพทงหมดแบงไดเปน ๒ กลมคอภาพทเขยนบนผนงท ง ๔ ดาน เลาเรองอดตพทธ สวนภาพทเสาภายในพระวหารเลาเรอ งไตรภมโลกสณฐาน ภาพจตรกรรมทงหมดมอกษรขอความจารกไวบนแผนศลาชนวน เลาเรองประกอบภาพไวดวยทกสวนทกตอน

ศลาจารกในพระวหารวดสทศนเทพวราราวรมหาวหาร จารกดวยอกษรไทย ภาษาไทย เมอประมาณพทธศกราช ๒๓๕๐-๒๔๐๐ เปนจารกศลาชนวน แผนรปสเหลยมผนผา ขนาดตางๆ กน ๒ ขนาด แผนใหญกวาง ๑๗ เซนตเมตร ยาว ๓๙ เซนตเมตร แผนเลกกวาง ๑๑.๕ เซนตเมตร ยาว ๓๖ เซนตเมตร ศลาจารกแผนใหญเปนกลมศลา จารกสวนทเลาเรองอด ตพทธตดอยบรเวณเสนลวดเหนอเชงผนงโดยรอบพระวหารมจ านวน ๒๗ แผน ศลาจารกแผนเลกเปนกลมศลาจารก สวนทเลาเรองไตรภมโลกสณฐาน ตดอยทบรเวณเสา ๔ ดานทกเสา รวม ๘ เสาในพระวหารมจ านวน ๓๒ แผน ศลาจารกทผนงกด ทเสากด แตละแผนมเลข

ก ากบไวทจดเรมตนขอความเหนอเครองหมายฟองมน ๏ และทสดขอความมเคร องหมายโคมต ๛ แสดงวาจบเรอง เปนเชนนเหมอนกนทกแผน

อกษรจารกแผนใหญทผนงทง ๔ ดาน แผนท ๑–๓ ม ๙ บรรทด แผนท ๙–๑๒, ๑ และ ๒๘ ม ๑๐ บรรทด แผนท ๒๕ ม ๑๒ บรรทด

อกษรจารกทเสา แผนท ๙-๑๒ และ ๒๒ ม ๔ บรรทด แผนท ๔, ๑๐, ๑๑, ๑๕, ๑๘, ๒๓, ๒๔, ๒๗, ๒๘ และ ๓๑ ม ๕ บรรทด แผนท ๑–๓, ๗, ๘, ๑๓, ๑๗, ๑๙–๒๑, ๒๕–๒๖ และ ๒๙–๓๐ม ๖ บรรทด แผนท ๖, ๑๔ และ ๑๖ ม ๗ บรรทด เนอเรองในจารกบรเวณผนงโดยรอบ ๔ ดาน และโดยรอบเสา ทง ๘ ในพระวหารมองคประกอบของเรองเหมอนกน สวนใหญเปนการบรรยายภาพตามเรองราว โดยล าดบขน ตอนอยางคอนขางละเอยดไดเนอหาของเรองตงแตตนจนจบ ศลาจารกสวนทอย ณ บรเวณผนงพระวหารนน เลาเรองอดตพทธด าเนนเรองตามคมภรพทธวงศ คมภรสมบณฑตมหา

๒๗

นทานและคมภร วสทธวลาสนอรรถกถา สวนศลาจารก ทอยโดยรอบเสาในพระวหารนน เลาเรองไตรภมโลกสณฐาน ซงด าเนนเรองตามคมภรเตภมกถาและชาดก

เรองอดตพทธนนเปนเรองทมสวนสมพ นธกบพทธประวตครงอดตชาต เมอพระพทธองคเสวยพระชาตเปนพระโพธสตวและไดบ าเพญเพยรพทธบารมมาแลว ในสมยอดตพทธ ๒๗ พระองค พระพทธประวตของอดตพทธทกพระองค มเรองราวคลายกนเปนสวนใหญ เรมแตความเพยบพรอมและเตมเปยมตอการบ าเพญบารม ซงไดสรางเสรมไวและสะสมมาตลอดกาลอนยาวนานจนมอาจนบไดทวถวน

เนอเรองในศ ลาจารกทผนงพระวหารทกแผน จะมโครงสรางของเรองเหมอนกนเปนสวนใหญ คอ เรมแตกาลเวลากปตางๆ ซงมพระพทธอบตขน และระบถงพระชาตแหงพระพทธทกพระองคซงจะประสตในราชส านก โดยฐานะราชกมารแหงกษตรยผครองนครเสวยสขตามโลกยวตรชวงระยะเวลาหนง จงไดพบนมตจา กเทวทตทง ๔ แลวเสดจออกมหา ภเนษกรมณ ทรงกระท าปณธานจรยะชนะพญามาร ทรงรบขาวมธปายาสและหญาคา ประทบใตตน พฤกษาตาง ๆ ชนดถอเปนมหาโพธ และตรสร ณ ทนน ภายหลงทพร ะพรหมเทพเสดจมาทลขอเพ อใหโปรดเวไนยสตวแลว ทรงแสดงปฐมเทศนาและแสดงธรรมโปรดพทธบรษท มพระอครสาวก พระอครสาวกา พระอปฏฐาก และปรนพพานในทสด พทธประวตแหงอดตพทธนน มนยเชนเดยวกน กบพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบนคอ พระสมมาส มพทธศากยโคดมนนเอง แตกระนน ความแตกตางกยงมอยบาง ไดแกสถานทในเหตการณความยาวนานของเรอง ระยะเวลา ขนาด ความสงใหญ ของพระวรกายแหงองคพระอดตพทธเปนตน และสงหนงทพเศษไปอก คอ ในพทธประวตอดตพทธแตละองคจะมตอนทกลาวถงพระพทธเจา องคปจจบนของเราไดเสวยพร ะชาตเปนพระโพธ สตวบ าเพญบารมโดยล าดบมา ในชวงเวลาแหงอดตพทธ ๓ องคแรก คอพระพทธตณหงกร พระพทธเมธงกร พระพทธสรณงกร พระพทธเจาองคปจจบนยงเปนพระโพธสตวทรงศกษาธรรมและบ าเพญบารมจากส านกของอดตพทธทง ๓ องค แตยงไมไดรบพทธพยากรณวา จะไดตรสรเปนพระพทธเจาในภทรกป นในสมยอดตพท ธองคถดม า คอพระพทธทปงกรเปนตน ล าดบมาจนถงอดตพทธองคส ดทาย คอพระพทธกสสป รวม ๒๔ พระองค ตางใหค าพยากรณแกพระโพธสตววา จะไดตรสรเปนพระพทธเจาศากยโคดม๒๙

๒๙ วรรณภา ณ สงขลา , การอนรกษจตรกรรมฝาผนงพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ,

พมพเนองในโอกาสการจดนทรรศการและเปดปายโครงการ อนรกษจตรกรรมฝาผนงพระวหารหลวงวดส ทศนเทพวราราม, (กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๓๑), หนา ๓๖-๓๗.

๒๘

เรองไตรภมและชาดกนน เขยนไวทเสาภายในพระวหารหลวง ซงเปนเสาสเหลยมเรยงกนทางดานทศตะวนออก ๔ ตน ทศตะวนตก ๔ ตน รวม ๘ ตนและภาพไตรภมซงโดยทวไปแลวจะพบวาเขยนไวทฝาผนงดานหลงพระประธานเปนภาพจกรวาลทางพระพทธศาสนาประกอบดวยภมทง ๓ และมภาพเขาพระสเมรอย กลางแวดลอมดวยเขาสตตบรภณฑ และนทสทนดร เบองบนเปนวมานและดวงอาทตยดวงจนทร ชวงกลางเปนหมพานตและทวปทง ๔ และชวงลางเปนยมโลก การแสดงภาพไตรภมบนเสาทง ๘ ตน จงเปนการยากทจะแสดงภาพไดชดเ จนเหมอน กบการเขยนบนผนผนงแผนเดยวกน ดงนน ภาพไตรภมทเสาในพระวหารหลวงจง มลกษณะการจดวางองคประกอบใหเสาคหน าพระวหารหลวงเปนเขาพระสเมร และแผแผนหนาเสาออกเปนยอดเขาแตละลกทลอมรอบเขาพระสเมรลดหลนกนไปจนถงเสาคสดทาย เกดเปนองคประกอบของภาพไตรภม มเขาพระสเมรอยกลางเขาสตตบรภณฑลอมรอบ พระอาทตย พระจนทร ปาหมพานต ทวปทง ๔ ฯลฯ อยบรบรณ ภาพชาดกและธรรมนทานไมเพยงแต จะเปนเรองราวของพระพทธเจา ทมมาในอดต ชาตกอนๆ เทานนผสรางยงมเจตนาทจะใชภาพและจารกเสรมส รางภมปญญาทงในดานคตธรรม จรยธรรมและพทธธรรม โดยเนนหนกในดานการครองตนครองชว ต เพอความสขสงบของสงคมโดยสวนรวม ทงนจะเหนไดจากเนอหาสาระของชาดกและธรรมนทาน แตละเรองซงตดมาจากชาดกในนบาตบางนอกนบาตบางปะปนกนไป๓๐ จตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวง แหงน นอกจากจะมความงดงามแลว ยงแสดงถงความใจกลาของชางในยคสมยโบราณอกดวย ทงยงแสดงถงความมศรทธาอนยงใหญของชาวไทยและพระมหากษตรยดวย ซงถอไดวาเปนพพธภณฑสถานของศลปะไทยกวาได ดงทศาสตราจารยศลป พระศร ไดเขยนไวในหนงสอ The origin and evolution of the Thai mural ซงทานศาสตราจารย ม.จ.สภทร ดศกล ทรงแปลไวดงน

ภาพเขยนในพระวหารหลวงวดส ทศน เทพวราราม ซงวาดขนร าวตอนปลายพท ธ ศตวรรษท ๒๔ นน แสดงถงการกระท าอยางใจกลาท สดของชางเขยนไทยใ นสมยโบราณและในขณะเดยวกนกเปนเครองหมายแสดง ถงความเคารพอยางยงของชาวไทย และของพระมหากษตรยทม ตอองคพระปฏมาซงหลอขน ณ กรงสโขทยในราวกลางพทธศตวรรษท ๒๐ ดวย ทงนกเพราะวหารแหงนไดสรางขนเพอประ ดษฐานพระพทธรปองคนโดยเฉพาะภายในวหารอนกวางใหญประดบประดาดวยภาพเขยน เตมไปหมด ตงแตราว ๑ เมตรจาก

๓๐ เรองเดยวกน, หนา ๔๐, ๔๒.

๒๙

พนขนไปจนถงเพดานอนสง เสาสเหลยมใหญนนกประดบเตมไปดวยจตรกรรมฝาผนงเชน เดยวกน จงเทากบวาวหารแหงนเปนพพธภณฑสถานของศลปะไทยอยางแทจรง มองค ประกอบภาพมากมายทเขยนเปนเรองชาดกตางๆ ตลอดจนภาพดนแดนในเทพนยาย ซงประกอบไปดวยกนนรและกนนรทสวยงาม ภาพเมองสวรรค ซงประกอบไปดวยสตวและตนไมนานาชนด ภาพจากเรองรามเกยรต เรองชวตประจ าวนของคนธรรมดาสามญ กลาว คอภาพเขยนเหลาน แสดงโลกทเราอยน ปะปนกบโลกทชางไดคดฝนขน เราจะตองกลอกตามองภาพเหลานไปรอบๆ และมองสงขนไปจนกระทงภาพทงหมดหายไปในบรรยากาศทคอนขางมดและดคอนขางลลบ ภาพเขยนนางกนนรทนารกก าลงถกกนนรเกยว อยบนเสาดานซายตนทสองนน ดเหมอนจะวาดขนดวยชวตจตใจม ากกวาวาดโดยพกน ภาพทวเขาล าเนาไมตางๆ กเปนแบบไทยอยางแทจรง คอ ประกอบไปดวยสระซงมน าก าลงมไอระเหยเปนควนออกไปและมดอกไมงามๆ ไกลออกไปกเปนปาทบ สงเหลานเปนภาพทชางเขยนไดเหนอยรอบตวเขาทกวทกวน

บนเสาดานซายตนแรก เราอาจจะชนชมกบภาพเขยนทสวยงามแสดงถงพภพของพวกอสร ณ ทนเหลาอสรก าลงเตรยมจดการเลยงฉลอง ซงมการดมของมน เมาอยางมากมาย เพอจะยอมน าใจใหเขมแขงและกลาหาญ กอนทจะยกทพขนไปรบกบพระอนทร

ในภาพถดจากหนาตางบานทสองบนผนงดานขวามอ เรา จะเหนมภาพแสดงถ งการประสตโอรสของพระโพธสตว ภาพแผนนเขยนตามแบบเขยนอยางงายๆ ตรงขามกบภาพแบบคลาสสคอนๆ ซงมอยเปนจ านวนมาก แตภาพนกมสงทชกจงจตใจของเราอยางทไมอาจจะหลกเลยงได ชางไดบนทกภาพซงคงจะไดเกดขนในบานของเขาเองลงไวนนเอง

จตรกรรมฝาผนงทวดสทศนเทพวราราม จะมสคอนขางคล า แตมองคประกอบทสดใสมาก ท าใหมชวตขนเปนแหงๆ องคประกอบภาพทสดใสงดงามภาพหนง กคอภาพบนผนงซายสดทางดานหนา ณ ท น สแดง สน าตาลและสเหลอง จะประกอบเปนภาพทมชวตจตใจอยางนาด ตรงกนขามกบพนสเขยวในภาพแผนใหญน กจะมลกษณะเชนเดยวกบภาพแผนอนๆ คอในชนแรกเราจะสงเกตเหนสถาปตยกรรม ซงใชเปนฉากหลงอยางสวยงามตอมากคอความไดสดสวนของฝงชน และทายทสด กคอความชนชมในลกษณะอนละเมยดละไมของฝงชนเหลาน ทงนนบไดวาเปนการคอยๆ ยกระดบแหงการชนชมในทางปญญาอยางแทจรง

ภาพเขยนหลายแหงตอนเบองลาง ซงคนอาจครดสได ในพระวหารวดสทศนฯ นนไดมการซอมกนมาแลว การซอมนบางครงกใชได แตบางครงกซอมดวยฝมอเลว จงท าใหเรา

๓๐

เหนคณคาในภาพเขยนของเดมยงขนไปอก แตโดยทวไปแลวจตรกรรมฝาผนงในวดสทศนฯ ยงคงรกษาความสวยงามแตเกาไวไดเปนอนด๓๑

ดงนน พระวหารหลวงวดสทศนฯ แหงน จงนบไดวามสงทนาดเกยวกบศลปะหรออาจกลาวไดวาเปนพพธภณฑสถานแหง ศลปะไทยกวาได กลาวคอ ทพระวหารหลวงแหงนย งมบานประตหนาหลงรวม ๑๒ บาน ซงแตละบานนนไดสลกเปนลวดลาย ๓ ชนซบซอนกน โดยทประตกลางดานหนาเปนฝพระหตถของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย การส ลกไมเปนชนๆ ถง ๓ ชนนนไมมทไหนนอกจากทวดสทศนฯ แหงนเทานน ภายในพระวหารยงมเสาสเหลยมดานตะวนออก ๔ เสา ดานตะวนตก ๔ เสา รวมเปน ๘ เสา มความกวางเหลยมละ ๓ ศอกเศษ ทกเหลยมเขยนภาพจตรกรรมเรองโลกสณฐานตามแนวไตรภม มภาพนรก สวรรค ปา ทะเล องชาดกบางเรองทเกยวกบภมปร ะเทศนนๆ และมภาพสตว คน กนนร เทวดาประกอบกบภมประเทศ ทปลายหวเสาเขยนรปปราสาทพมาน เพดานลงสแดงเขยนเปนดาวทองปด ทฝาผนงเขยนเปนเรองประวตพระอดตพทธเจา ๒๔ พระองค จตรกรรมทพระวหาร หลวงวดสทศน เทพวรารามแหงน มความงดงามอยางยงและเปนศลปะแบบไทยแท

๒.๒.๒ คตแนวคดในการสรางสรรคภาพพทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหาร หลวงวดสทศนเทพวราราม

จตรกรรมไทยแบบประเพณนน เปนศลปะเนองในพระพทธศาสนาทไดรบอทธพลจากอนเดยทเดนทาง เขามาคาขายในดนแดนสวรรณภม จากหลกฐานในแหล งโบราณคดในประเทศไทยสมยทวารวด อายราว พ.ศ. ๑๑๐๐ –๑๖๐๐ ป ไดพบหลกฐานทางศลปวตถและโบราณสถานทเกยวเนองในพทธศาสนา เชน แหลงโบราณคดเมองนครปฐม จ.นครปฐม เมองโบราณคบว จ.ราชบร๓๒ เปนตน ซงถอไดวา เปนหลกฐานยนยนไดวา พทธศาสนาไดมาตงมนในดนแดนสยามประเทศแหงน ตงแต พ.ศ. ๑๑๐๐ เปนตนมา พทธศาสนาแผเขามาสสยามประเทศพรอมกบอทธพลทางศลปวฒนธรรมของอนเดย การเผยแผศาสนาของชาวอนเดยนน เปนไปอยางประสานกลมกลนและเตมไปดวยเหตผล ไมม

๓๑ ศลป พระศร, ววฒนาการแหงจตรกรรมฝาผนงของไทย, หนา ๒๖-๒๗. ๓๒ พระมหาอ าพล บดดาสาร, “การศกษาวเคราะหพทธปชญาและพทธศลปจากภาพจตรกรรมฝา

ผนงเลาเรองบาลชาดก วดเครอวลยวรวหาร ”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต , (คณะศลปศาสตร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖), หนา ๑๒๒.

๓๑

การขบงคบใหนบถอศาสนานนๆ อารยธรรมของอนเดยทแพรเขามานนจงมปรากฏใหเหนอยทวไป เชน รปแบบของภาษา ขนบธรรมเนยมประเพณและศลปกรรม ศาสนศลปจากอนเดยทแพรเขามาสสยามประเทศหลายรปแบบทมอทธพลตอแนวความคดของชางศลปะทองถน เปนเหตท าใหเกดการประสานกลมกลนและหลอ มรวมกนจนเกดเปนพทธศลปของไทยขน จนกลายเปนศลปะประจ าชาตไทยในทสด ทอาจกลาวไดวา ศลปกรรมของไทยไมวาจะเปนไปในดานของจตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรมและประเภทอนๆ ชางศลปของไทยไดรบความบนดาลใจมาจากแนวความคดทางพระพทธศาสนา เพราะเกลยวสมพนธระหวางพระพทธศาสนากบศลปกรรมไทยมความเชอมโยงเกยวพนธกนยากทจะแยกจากกนได

ความเชอและความเคารพอยางแรงกลาจนกอใหเกดคตแนวความคดในการสรางสรรคภาพพทธจตรกรรมฝาผนงภายในวดสทศน เทพวรารามขนอยางสวยงาม ซงไดเกดขนตามคตความคดรเรมของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทพระองคทรงประดษฐานพระพทธรปส าคญไว ณ พทธสถานกลางเมอง ซงแสดงออกถงนยยะแห งการด ารงพระองคเปนพทธสถต อย ณ ศนยกลางของกร งรตนโกสนทรเมองทพระองคทร งสถาปนาขน จากนนพระองคไดเปลงพระวาจาวา “สนธระแลว”๓๓ หลงจากทอญเชญพระพทธรปขนประดษฐาน ณ ฐานซกชเรยบรอยแลว แสดงใหเหนถงความโลงพระหฤทยของพระองคทพระพทธศาสนาไดหยงรากลง ณ กรงรตน - โกสนทรแหงนแลวอยางเปนรปธรรมตามเจตจ านงของพระองคทประสงคเปนพทธของโลก นนคอ โลกนและโลกหนาทพระองคทรง ผกพน ซงจรศกด แตง เจนกจ ไดอธบายถงคตแนวความคดในการสรางสรรคจตรกรรมฝาผนงไวในวทยานพนธ เรอง “การศกษาการออกแบบและค ตสญลกษณ ในกรณของงานสถาปตยกรรมวดสทศนเทพวราราม” วากระบวนการออกแบบและการสรางสรรคทางดานสถาปตยกรรมไดถกพฒนาขนตามล าดบ ซงชางไดก าหนดขอบเขตของพนทวางอาคา รพทธสถานภายในพระวหารหลวงขน โดยมจดศนยกลางอยในต าแหนงทมความสมพนธกบมมมองของ ปฏมากรรม ประธาน ทถอแกนกลางสมมตนอกเหนอไปจาก แกนเหน อ-ใตและแกนตะวนออก - ตะวนตก ต าแหนงของจดศนยกลางดงกลาวเปรยบเสมอนจดของกาลาวกาศ (Space-Time) ซงเปนปฐมธาตหรอตนก าเนดของจกรวาล (เอกภพ) ทกระจายตวออก จดดงกลาวคอจดก าเนด (จดครรภธาต) ของการสรางสรรคงานสถาปตยกรรมแหงน อนเปนจดแหงความคดรเรมสรางสรรคท ม

๓๓ จรศกด แตงเจนกจ, “การศกษาการออกแบบและคตสญลกษณในกรณของงานสถาปตยกรรม

วดสทศนเทพวราราม”, หนา ๑๑๗.

๓๒

พลงแหงความพยายามสรางสรรค (Creative nisus) อนเกดจากองคพระประธาน ซงชางในสมยรชกาลท ๒ ไดใชคตพทธจกรวาลวทยาเปนแนวการออกแบบส รางสรรคพนทวางภายในอาคาร โดยกอก าแพงขนลอมรอบองคพระพทธรปและออกแบบสรางสรรคภายในขนดวยภาพจตรกรรม ทมเนอหาเกยวของกบเรองราวทางโครงสรางของพทธจกรวาลวทยาผสมผสานกบเรองราวทางพทธศาสนา (ชาดก) โดยสงเคราะหพนทวางภายในใหเปนหวงจกรวาล๓๔ มตแหงการหลอหลอมพนทภายในพระวหาร ดวยภาพจตรกรรมบนผนงเสาในประธานทง ๘ ตนและล าดบภาพจตรกรรมทเลาเรองเกยวกบพระอดตพทธเจาทง ๒๘ พระองคทฝาผนงทงสดาน มความสมพนธกบการกระท าประทกษณ ทซ ากบ การโค จรของดวงอาทตย ซงเคลอนคลอยผานทศทงส ท าใหผชมภาพจตรกรรมตองเดนตามการโคจรของดวงอาทตยจากทศใตไปสทศเหนอ เปรยบเหมอนจกรแกวของพระเจาจกรพรรดใน จกรวรรดสตร ทหมนไปรอบทศทงส ในจกรวาลตามหลกแหงจกรวาทน องคแลวองคเลา เชนเดยวกบการจตของพระโพธสตวลงมาสโลกมนษยครงแลวครงเลา เพอชวยเหลอสรรพสตวใหหลดพนจากความทกขทงปวง จากลกษณะทางพทธศลปและประตมาวทยาท าใหภายในอาคารเกดความส ารวมสงบ และเลอมใสในพลงแหงพระปญญาทแผกระจายออกมายงเบองลาง และการปรากฏภาพเรองราวการโปรดพทธมารดาและพระเจดยจฬามณบนสรวงสวรรคชนดาวดงสทอยเหนอขนไป (บรเวณคอสอง) เปรยบเสมอนชองทางแหงกระแสธรรมทไหลลงมาสยงโลกภมอนเปนมายาภาพเพอฉายแสงสวางอนเปนหนทางน าขนสเบองบน ดจดงบนไดทจะใชปนใหพนจากพนธนาการและขอจ ากดของโลกแหงวตถไปสโลกแหงเวลาและสถานททเปนอสระ และไรขอบเขตอนจะท าใหสงทถกจ ากดไดสมผสกบสงอนไรขอบเขตและท าใหกาลเวลาไดพบกบนรนดร ภาพจตรกรรมทผนงเสาในประธานแสดงออกถงความสามารถของชาง ทสามารถเลอกเรองราวชาดกตาง ๆ มารอยเรยงผกเปนภ าพเดยวกนอยางกลมกลนใหลงตว การเปลยนเนอหาภายในโดยเนนจดศนยกลางของโลก หรอจกรวาลจากเขาพระสเมรมาเปนโพ ธบงลงคบนชมพทวปนน ท าใหกษตรยทรงมสถานะเปน “พทธะ” ของโลก ซงจะยงความหลดพนแกสรรพสตวทงทางรางกายและวญญาณ วธการจดวางต าเหนงของภาพจตรกรรมนน มลกษณะเปนการสรางสรรคแบบก าหนดออกจากจดศนยกลางเนนพนทตรงกลางระหวางเสาในประธาน ในลกษณะเวยนรอบพระประธานทถอเปนแกน กลางสมมต สวนสถาปตยกรรมนนมลกษณะบงคบใหเขาสจดศนยกลาง (จด

๓๔ จรศกด แตงเจนกจ, “การศกษาการออกแบบและคตสญลกษณในกรณของง านสถาปตยกรรม

วดสทศนเทพวราราม”, หนา ๑๑๘-๑๑๙.

๓๓

ครรภธาต) ตาว ปฐม ตสต ปาตภวตต = ตาวตงส พนแผนดนใดปรากฏขนในโลกเปนครงแรกกอนพนแผนดนอน เหตนน พนแผนดนนนจงชอวา “ตาวตส” (ไตรตรงษในภาษาสนสกฤต) อนหมายถงภมอนเปนทเกดของบคคล ๓๓ คน เมอโลกถกท าลายจนหมดสนแลว กมการสรางโลกใหมอกเมอน าลดกปรากฏเหนเปนยอดเขาพระสเมร ดาวตงสพภพ ในสกกปญหาสตรมหาวคคพระบาลและอรรถกถาแสดงวา “เมอจตจากดาวดงสแลว กจะมาบงเกดเปนพระเจาจกรพรรดในมนษยโลก จะส าเรจเปนสกทาคามบคคลเปนล าดบท ๓ และเมอสนอายจากดาวดงสพภพ กจะไดไปบงเกดในพรหมภมชนสทธาวาสตงแตชนอวหาเปนตนไปถงชนอกนฏฐาภม” จากลกษณะการตกแตงภายในอาคารพระวหาร (interior design) ใหเปนวมานของพระอนทรมหาเทพผเปนประธานแหงดาวดงสพภพทตงอยบนเขาพระสเมรศนยกลางของจกรวาล และเปนสรวงสวรรคทอยอาศยของเทวดาชนท ๒ ในฉกามาพจรสวรรค อนเปนแดนสคตภมสรวงสวรรคชนกามาวจรภมต ามหลกความเชอถอแบบพทธศาสนา ซงลวนแตเป นผเสวยทพยสมบตจากกศลกรรมในอดตภพ มพระอนทรหรอทาวสกกะเทวราชเปนผปกครองเหลาเทพยดา พระองคทรงประทบอยในเวชยนตปราสารท มชางเอราวณเปนพาหนะและบนแผนดนชนดาวดงสทตงอยบนยอดเขาพระสเมรนเองมนครชอ สทสสนะ ตงอยกลางภเขา

สทสสน นาม นคร ทสสหสสโยชนปปมาณ สมนตา โสวณณปากาเรห ปรกขตต . เมองดาวดงสน นมนามบญญตชอวาสทสสนนคร มประมาณได ๑๐,๐๐๐ โยชน แวดลอมไปดวยสวรรณปราการก าแพงโดยรอบ๓๕

จตรกรรมภายในพระวหารหลวง วดสทศนฯ แหงน เป นผลงานการสรางสรรค ของชางผช านาญการทตองการจะถายทอด ความรสกนกคด ประสบการณและความศรทธา อนแรงกลาของตวเองออกมาใหเปนทประจก ษตอสายตาของมวลมนษยชาต ซงไมใชเปนการ อธบายหรอแสดงออกมาเปนค าพดหรอตวหนงสอ แตผสรางสรรค (จตรกร) ไดอาศยเทคนคทางการวาดภาพหรอระบายส โดยการน าความเปนจรงเชงนามธรรม ซงเปนสภาวะทมอยภายในจตของจตรกรเองถายทอดหรอแสดงออกมาใหเปนรปธรรม คอ รป ทสามารถรบรไดดวยประสาทสมผสในระดบปรากฏการณโดยผานทางผลงานดานจตรกรรมซงมความสอดคลองกบความเปนจรงเชงนามธรรม อนเปนสภาวะทมอยภายในจตดวยและในขณะทเขยนภาพจตรกรรมนน จตของผสรางสรรคงานจตรกรรม (จตรกร) ยงไดนกคดและทองเทยวไปตามเรองราวตางๆ ทเขยนขน เชนภาพจกรวาลทาง

๓๕ จรศกด แตงเจนกจ, “การศกษาการออกแบบและคตสญลกษณในกรณของง านสถาปตยกรรม

วดสทศนเทพวราราม”, หนา ๑๑๙-๑๒๑.

๓๔

พระพทธศาสนาอนประกอบดวยภมทง ๓ โดยมภาพเขาพระสเมรอยทามกลา งแวดลอมดวยเขาสตตบรภณฑ ภาพไตรภมทมยอดเขาแตละลกลอมรอบเขาพระสเมรอยตรงกลางเขาสตตบรภณฑลอมรอบ พระอาทตย พระจนทร ปาหมพานต ทวปทง ๔ ดาวดงสพภพสรวงสวรรควมานของพระอนทร ภาพพภพของพวกอสรโลกในจนตนาการอนเปนดนแดนในเทพนยายและภาพทวทศนของภเขาล าเนาไพรทประกอบไปดวยสระทไอน าระเหยเปนควนออกไปนานปการ ดงนน จตรกรจงเปนเหมอนมคคเทศผ เชยวชาญในการอธบายเรองราวตางๆ และน าเทยวสถานทตางๆ จงท าใหผชมผลงานจตรกรรมได ใชปญญาในการ นกคดและทองเทยวไปตามเรองราวเห ลานนดวย ในฐานะเรองราวของจตรกรรมฝาผนงแห งนเปนเรองราวทเนองในพทธศาสนา การรบรหรอชนชมกบภาพจตรกรรมจง เปนสงทน าพาจต ใจของผรบรหรอผชมได ดมด ากบความสงบเยอกเยนและท าใหเกดกศลจตแกจตใจดวย

บทท ๕

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

๕.๑ สรปผลการวจย

จากการศกษาวเคราะหพทธศลปในเชงพทธสนทรยศาสตรกบสนทรยศาสตรทวไปบนจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามแหงน ซงไดศกษาวเคราะหขอมลเปรยบเทยบทฤษฎสนทรยศาสตรทวไปกบพทธสนทรยศาสตรเกยวกบคณคาทางศลธรรมและคณคาทางสนทรยะบนจตรกรรมฝาผนง ซงผลจากการวเคราะหทผานมานนพอสรปประเดนไดดงน

๕.๑.๑ สรปประเดนในบทท ๒ พบวา จตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ แหงนเปนจตรกรรมแบบประเพณ ทมลกษณะเปนแบบอดมคตมากกวาแบบเหมอนจรง ซงรปแบบและโครงเรองเปนลกษณะเฉพาะตว มจดมงหมายนอกจากประดบประดาฝาผนงใหเกดความสวยงามแลว ยงมคณคาทางเรองราวและหลกธรรมเกยวกบไตรสกขา สงเสรมความเชอทางดานศาสนาชกจงในเรองเวนชว-ท าดตามหลกค าสอนทางพทธศาสนา นอกจากเปาหมายหลกเหลานแลวจตรกรรมแหงนยงมลกษณะเปนปรโตโฆสะทนบไดวา เปนกลยาณมตรทดยง ดวยเรองราวทสอดคลองกบความจรงกลมกลนกบความดและความงาม มงใหความส าคญกบความงามทางดานจตใจและความงามทางดานปญญา เพอพฒนาและยกระดบจตส านกของผรบรหรอผชมใหเปนอสระจากทกข และจงใจใหด าเนนไปสวถทางทสงบสขและสนตภาพแกตวเองและสงคมสวนรวม

๕.๑.๒ สรปประเดนในบทท ๓ ท าใหพบวา พทธสนทรยศาสตรมงเนนในการแสวงหา ความรเกยวกบความจรงหรอแกนแทของคณคาทางสนทรยะหรอความงามในผลงานการสราง -สรรคศลปะและวตถทางธรรมชาต อนไดแกความงามของสงทเปนรปธรรมและความงามของสงทเปนนามธรรม พทธสนทรยศาสตรยงแบงความงามของสงตางๆ นนออกเปน ๒ ระดบ คอ ระดบ โลกยวสยกบโลกตรวสย ซงในระดบโลกยวสยนน พทธสนทรยศาสตรกไมไดปฏเสธเลยทเดยว แตกเนนใหปถชนทวไปรจกเลอกเสพตามสมควรแกสตปญญาของตน นอกจากนแลวความงามตามทศนะของพทธสนทรยศาสตรทเกยวเนองกบพทธธรรมยงแบงออกเปนความงามในเบองตน

๑๖๘

ความงามในทามกลางและความงามในเบองปลาย ซงกสามารถสรปลงไปอกเปนความงามภายนอกและความงามภายใน ความงามเหลานตางกมอย ๒ ระดบคอ ระดบสมมตสจจะและระดบปรมตถสจจะ การตดสนคณคาทางสนทรยะในทศนะพทธสนทรยศาสตรนน อาศยหลก พทธธรรมเปนเกณฑม ๒ ลกษณะดวยกนคอ เกณฑการตดสนความงามของสงทเปนนามธรรมและเกณฑการตดสนของสงทเปนรปธรรม ดงนน ความงามในทศนะทางพทธสนทรยศาสตรจงไมใชสงทงามเพยงอยางเดยวและไมใชสงทมความสนสดในตว แตเปนสงทโนมนาวจตใจของผรบรผลงานจตรกรรม ท าใหมองเหนโทษของกามคณและเกดสมมาทฏฐ นอมน าจตใจใหมงสบญกศลหรอสวรรคส าหรบชาวบานทวๆ ไปอนเปนเปาหมายของพทธสนทรยศาสตร

๕.๑.๓ จากการศกษาเปรยบเทยบเกยวกบเรองความสมพนธระหวางพทธสนทรย- ศาสตรกบจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนฯ นอกจากความสมพนธทางดานเนอหาสาระและรปทรง เสน สแลว ประเดนปญหาทมการถกเถยงกนตลอดมาคอ ความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรม ซงกถอวา เปนประเดนปญหาทท าใหผวจยสนใจศกษาโดยยดทฤษฎทง ๓ กลมเปรยบเทยบกบพทธสนทรยศาสตรทพอสรปไดดงน ๑) กลมศลธรรมนยม มองวาศลปะมคณคาทแทจรงจะตองเปนศลปะทรบใชศลธรรมและสงคม ศลปะไมไดเปนสงทมคาในตวเอง หนาทของศลปะคอการรบใชศลธรรมไมใชการปลกเราอารมณทางความเพลดเพลน คณคาทแทจรงของศลปะจะตองถกประเมนดวยคณคาทางศลธรรมและจะตองเปนศลปะทแสดงออกถงคณธรรม ลกษณะความดงามเปนสงทกระตนความ- คดหรอความรสกดานคณธรรม ศลปะจะตองเกดจากเจตจ านงทดเปนองคประกอบพนฐานของการกระท าทมคาทางศลธรรม เปนอสระปราศจากการค านงถงผลของการกระท าหรอเปาหมายใด ๆ คณคาของการสรางสรรคกอก าเนดมาจากเจตจ านงด ศลปะจงเปนเครองมอส าหรบการสอสาร หรอแสดงออกซงความรสกเพอใหผรบรเกดความรสกชนดเดยวกนทเกดกบศลปน ๒) กลมสนทรยนยม มองวาศลปะเปนสงสงสงไมไดต าตอย ศลปะไมเกยวอะไรกบศลธรรมทงมใชสงทมศลธรรมหรอไมมศลธรรม วตถประสงคของศลปะกคอท าใหจตใจคนมความสนกเพลดเพลนไมมวตถประสงคอน นอกจากน ศลปะไมมคณคาในการสงเสรมใหคนเปนคนด ศลปะตองมคณคาเพอศลปะเทานนไมใชสงอน การมอารมณความเพลดเพลนทางสนทรยะกคอการน ามาซงชวตทดมสขภาพจตทด ศลปะจงจะตองใหความสขและตอบสนองอารมณทาง ดานความเพลดเพลนของมนษย ดวยจนตนาการทเปนอสระสามารถท าใหเราพบกบสงทเราไมเคยไดพบเหนมากอนในโลกของความเปนจรง ศลปะทดมคณคามนจะตองสามารถตอบสนองเราไดอยางไรขอบเขตและเปนสงทดเลศพฒนาความสมบรณทางจตใจของเรา

๑๖๙

๓) กลมปฏสมพนธนยม มองวาศลปะและศลธรรมมความสมพนธซงกนและกน แตความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรมไมไดเปนไปอยางตรงไปตรงมา ศลปะสมพนธกบศลธรรมโดยออมหรอโดยวธการทางจนตนาการ ศลปะสามารถสงผลกระทบทางสงคมไดโดยศลปะไมจ าเปนตองบรรยายเรองราวทางศลธรรม ศลปะสามารถเปดเผยความจรงออกมาใหใกลเคยงกบมโนคตมากทสด จนตนาการเปนเครองชกน าใหมนษยมความรกหรอรจกเอาใจเขามาใสใจเราและน าไปสการเปนคนด ศลปะเปนสงทสงเสรมจนตนาการของมนษยใหขยายกวางไกลออกไปและศลปะเปนวถทางหนงของการแสดงออกซงเจตจ านงทมอยในทกๆ สงและเปนอสระจากหลกการและเหตผล ศลปะจงเปนความสมพนธระหวางโลกกบมโนคต ๔) พทธปรชญาเถรวาท มองวาศลปะเปนเรองของโยนโสมนสการ ทผานกระบวนการไตรตรองดวยความคดและเหตผลทสรางสรรคขนมาเปนภาพและตองไดรบการตรวจสอบเสยกอน ศลปะจงเปนปรโตโฆสะอยางหนงทท าหนาทเปนกลยาณมตรทดแกผรบร ศลปะทดมคณคาตองเปนทยอมรบของชมชนหรอผคนในแตละทองถน ศลปะนอกจากจะเปนสงปลกเราอารมณทางสนทรยะแลว จะตองเปนสงทแสดงออกถงความเปนแบบอยางในการเวนชวท าด ทงศลปะและศลธรรมตางกเปนสงทมความส าคญตอการด าเนนชวตในระดบพนฐานและตางกอาศยซงกนและกนตามเหตปจจย

๕.๑.๔ จากการเปรยบเทยบเกยวกบเกณฑการตดสนคณคาทางสนทรยะและทศนะทมตอจตรกรรมฝาผนงนน พบวาทง ๔ ทฤษฎมความเหนแตกตางดงน ๑) กลมวตถวสยมองวาคณคาทางสนทรยะเปนคณสมบตของวตถ เปนสงดงเดมทมอยภายในตววตถทางสนทรยะและตดมากบวตถตงแตแรกเรม ความงามจงเปนสงทมอยในตววตถเทานนไมไดมอยทตวกตตาหรอผรบรความงามไมสามารถทจะอธบายไดโดยไมมวตถเปนสอกลาง เรารบรเรองความงามไดโดยอาศยการรบรวตถทางสนทรยะการตดสนคณคาทางสนทรยะจงอาศยวตถทางสนทรยะเทานน คณคาทางสนทรยะจงเปนสงสมบรณทมอยในตววตถอยางนนไมเปลยน- แปลงและไมขนอยกบความรสกของผรบร มทศนะตอจตรกรรมวา จตรกรรมมคณสมบตทางความงามอยในตวไมจ าเปนตองมคนมาสนใจหรอไมสนใจ เพราะความงามของจตรกรรมไมเกยวกบความรสกของผรบร คณสมบตทางความงามมอยในตวของจตรกรรมนนเอง จตรกรรมจงมความงามอยอยางนนไมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลายคสมย ๒) กลมจตวสย มองวาการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามนนไมไดขนอยกบคณสมบตของวตถแตอยางใด เพราะคณสมบตของวตถนน เปนเพยงเงอนไขของคณคาทาง

๑๗๐

สนทรยะเทานน จตของผรบรเปนสงส าคญในการตดสนคณคาทางสนทรยะ คณคาทางสนทรยะกคอ คณสมบตของจตหรอความรสกตอบสนองของผรบรทมตอวตถ การตดสนคณคาทางสนทรยะจงขนอยกบความชอบหรอความพงพอใจของผรบรวตถทางสนทรยะ คณคาจงอยทความสนใจของผรบร ถาไมมผรบรไปสนใจคณสมบตของวตถทางสนทรยะกไมมความหมายอะไร มทศนะตอจตรกรรมวาจตรกรรมไมไดมความงามเอง ความงามไมไดอยทจตรกรรมแตอยทความรสกของผชม เมอผชมไปสนใจจตรกรรมแลวเกดความรสกชอบหรอไมชอบนนแหละ ความงามถงจะปรากฏออกมา ความงามจงขนอยกบความรสกของบคคล ซงเกดขนในขณะทชมภาพจตรกรรม ดงนน จตรกรรมจงไมมความงาม แตความงามอยทความรสกชอบ เพลดเพลนและพงพอใจตางหาก ๓) กลมสมพทธนยม มองวาคณคาทางสนทรยะคอความสามารถของคณสมบตของวตถทางสนทรยะเปนสงทมอยจรงในตววตถ ถามคนไปรบรมน คณสมบตของวตถทางสนทรยะกจะท าใหคนนนเกดความรสกทางสนทรยะขน ถาหากไมมคนไปรบรมน คณสมบตของวตถทางสนทรยะกยงคงอยในตววตถอยางนน ความรสกทางสนทรยะทเกดจากคณสมบตทางสนทรยะของวตถทางสนทรยะทไมใชความรสกสวนตว แตเปนความรสกของคนทกคน แมทกคนจะมความรสกเกดขนกจรง แตสงทมความรสกนน ทกคนอาจไมตรงกนและมนเปลยนแปลงไปตามยคสมย บางคนมความรสกทผดพลาด บางคนมความรสกทถกตอง แตจะตองยดเอาความรสกทเกดขนกบคนสวนใหญเปนปรมาณในการวดคณคาทางสนทรยะ มทศนะตอจตรกรรมวา ความงามเกดจากความรสกของผรบรกบจตรกรรม มนมคณสมบตทางความงามดวยและมผไปสนใจมนดวย จตรกรรมจงจะมความงามปรากฏขนมาไดขาดอยางใดอยางหนงไมไดทงผรบรและจตรกรรมจะตองมความสมพนธกน จตรกรรมมคณสมบตทตดตวมาแตเรมแรกและมบคคลไปใหความสนใจจตรกรรมความงามจงมอยในลกษณะทสมพนธ ระหวางผรบรกบจตรกรรม ๔) พทธปรชญาเถรวาท มองวาทงผรบรและวตถทางสนทรยะมความส าคญพอๆ กนและการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามนน จะตองอาศยทงจตของผรบรและวตถทางสนทรยะ จะขาดสงใดสงหนงไมไดเลย จตและวตถเปนสงไมเทยงแท มการเปลยนแปลงไปตามยคสมยและความรสกของผรบรตามกระบวนการทางธรรมชาต (ไตรลกษณ) ทงสองสงมความ สมพนธกนทเกดจากการประจวบกนเขาของอายตนะภายนอกกบอายตนะภายใน จงท าใหเกดความรสกทางสนทรยะขนมาได การตดสนคณคาทางสนทรยะจงยดเอาความรสกของบคคลและการยอมรบของคนในทองถนนนๆ รวมทงคณภาพของจตผรบรและองคประกอบแวดลอมดวย

๑๗๑

มทศนะทมตอจตรกรรมวา ทงสองสงมความสมพนธกนอยางแยกออกจากกนไมได กลาวคอจตรกรรมกมลกษณะแหงความงามดวย มผไปใหความสนใจเกดความรสกทางความงามดวย ความสมพนธกนระหวางจตรกรรมกบตวผรบรนน เปนความสมพนธของรปแบบภายในกบรปแบบภายนอก โดยการประจวบกนระหวางจกษประสาทกบจตรกรรมและอารมณความรสกชอบหรอไมชอบ นอกจากนแลว จตรกรรมยงตองมความสมพนธกบความดและความจรง ซงความสมพนธดงกลาวสงผลกระทบตอระบบการด าเนนชวตของประชาชนทวไปดวย

๕.๑.๕ ผลจากการวเคราะหเปรยบเทยบในบทท ๔.๒ และ ๔.๓ ท าใหพบวา จากเปรยบเทยบทศนะทง ๔ ทมตอจตรกรรมฝาผนงแหงน ผวจยเหนวา ทศนะทง ๔ กลมมความเหนแตกตางกนไปไมวา เรองเกณฑการตดสนคณคาทางสนทรยะและทศนะทมตอจตรกรรมฝาผนง คอ กลมจตวสยมแนวความคดทมงเนนไปในทางใหความส าคญตอจตของผรบรมากเกนไป ไมสนใจคณสมบตของวตถแมแตนอย กลมวตถวสยมแนวความคดทมงเนนไปในทางวตถมากเกนไปซงตรงกนขามกบจตวสย จนไมไดใหความสนใจเกยวกบจตของผรบรหรอไมใหความสนใจตอความรสกทเกดขนแกผรบร จนท าใหทงสองทศนะมความเหนทแตกตางกนอยางเหนไดชด ซงกท าใหเกดสมพทธนยมขนมาเพอประนประนอมความคดเหนของทงสองทศนะเขาดวยกน เพราะทนเหนความขดแยงกนของทศนะทงสองนนไมได จงพยายามผสมผสานระหวางจตกบวตถเขาดวย โดยน าเอาขอดของทงสองทศนะเขาดวยกน ตดขอเสยของทงสองทศนะทงไป ซงกท าใหทศนะนมความนาเชอถอไมนอย แตสงทสงเกตเหนกคอ การมอยของจตและวตถ นนกคอทงความสามารถของจตกบคณสมบตของวตถมอยอยางถาวร ไมมการเปลยนแปลงและการใหปรมาณของผรบรเปนเครองวดคณคาและความงาม ตรงนเองทท าใหทศนะนถงทางตนแบบไรความหมาย เมอเปรยบเทยบทศนะทงสามกบพทธปรชญาเถรวาทแลวท าใหพบวา พทธปรชญาเถรวาทมแนวความ คดทเปนกลางๆ ไมเขาไปของแวะดวยทฤษฎใดทฤษฎหนง การตดสนคณคาทางความงามและ ทศนะทมตอจตรกรรมกเปนกลางๆ ใหความส าคญทงสองสงเหมอนกน เกณฑการตดสนยดเอาทงความรสกทเกดขนกบผรบรดวย ยดเอาคณสมบตของวตถทางสนทรยะดวย แตทงสองอยางกตองขนอยกบสภาพของจตและองคแวดลอมตามเหตปจจย สวนทศนะทมตอจตรกรรมนนพทธปรชญากมองในแงทครอบคลมทงความงาม ความดและความจรง ความงามจงมความสอดคลองกบรปแบบภายในและรปแบบภายนอกตลอดถงเรองราว สภาพแวดลอมธรรมชาตและความรสก ท าใหความงามตามทศนะของพทธปรชญามความสอดคลองกบการด าเนนชวตใหเปนไปสชวตทดงาม สงบสขตามหลกค าสอนทางพทธปรชญา

๑๗๒

๕.๒ ขอเสนอแนะ

วทยานพนธน มงเนนศกษาปญหาเกยวกบความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรมและศกษาปญหาการตดสนคณคาทางสนทรยะบนจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศน เทพวรารามและทศนะทมตอจตรกรรมแหงน ซงมงศกษาองครวมของภาพจตรกรรมฝาผนง โดยการศกษาแนวความคดของนกสนทรยศาสตรตะวนตกเปรยบเทยบกบแนวความคดทางพทธ-สนทรยศาสตร แตกไมไดศกษาเฉพาะเจาะจงเรองใดเรองหนงทปรากฏบนจตรกรรมแหงน ซงกยงมแงมมทยงเหนวาเปนเรองทนาสนใจและควรศกษาอย คอ ๕.๒.๑ ควรศกษาเฉพาะเจาะจงเกยวกบความสมพนธระหวางความงามกบเรองราวทปรากฏบนจตรกรรมฝาผนงแหงน เชน เรองไตรภม เปนตน ๕.๒.๒ ควรจะมการศกษาเฉพาะเรองเกยวกบความสมพนธระหวางความงามกบพทธจรยศาสตรทปรากฏบนจตรกรรมฝาผนงแหงน ในเชงการตดสนคณคาทางจรยศาสตรมงประเดนไปทเรองใดเรองหนงใหรดกมอก เชน พทธจรยศาสตรทปรากฏในชาดก เปนตน

บรรณานกรม ๑. ภาษาไทย

ก. ขอมลปฐมภม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. คณะสงฆคณะธรรมยต มลนธมหามกฏราชวทยาลยในพระราชปถมภ. พมพนอมเกลาถวาย

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก เนองในวโรกาสเจรญพระชนมาย ๙๐ พรรษา ๓ ตลาคม พทธศกราช ๒๕๔๖, พระไตรปฎกและ

อรรถกถาแปล. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๖. มหามกฏราชวทยาลย. พระธมมปทฏฐกถา. ครงท๑๔. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๖. ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ : กมล เวยสวรรณ. นตยา เวยสวรรณ. ศลปะนยม. กรงเทพมหานคร : เลฟ แอนด ลพ เพรส จ ากด,

๒๕๔๑. กรมศลปากร, ศลปวฒนธรรมไทย เลมท ๖ ศลปกรรมกรงรตนโกสนทร . จดพมพเนองในการ

สมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ป . กรงเทพมหานคร : โรงพมพยไนเตดโปรดกชน, ๒๕๒๕.

กววงศ . รวบรวม , สารนพนธพทธทาสภกขวา ดวยศลปะและสนทรยภาพทางจตวญญาณ . กรงเทพมหานคร : กลมพทธทาสศกษา, ๒๕๔๔.

กรต บญเจอ. ชดพนฐานปรชญา แกนปรชญาปจจบน. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๐.

โกสม สายใจ. จตรกรรมพนฐาน. กรงเทพมหานคร : หางหนสวนจ ากดสารพนธศกษา, ๒๕๔๔. คณะศลปกรรมศาสตร . สนทรยภาพของชวต . มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา . พมพครงท ๒.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพเสมาธรรม, ๒๕๔๖. จรญ โกมทรตนานนท. สนทรยศาสตร ปญหาเบองตนในปรชญาศลปะและความงาม.

๑๗๔

นนทบร : เอส อาร พรนตง แมสโปรดกส, ๒๕๓๙. ________ . สนทรยศาสตร กรก-ยคฟนฟ . กรงเทพมหานคร : จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๔๗. จตร ภมศกด. ศลปะเพอชวต ศลปะเพอประชาชน. พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร : ศร

ปญญา, ๒๕๑๔. จรพนธ สมประสงค . ศลปะประจ าชาต ศป. ๒๓๑ . กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส,

๒๕๓๒. ชยวฒน อคพฒน. ปรชญาตะวนตกสมยปจจบน. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง,

๒๕๑๘. เดอน ค าด. ปญหาปรชญา. กรงเทพมหานคร : โอ. เอส. พรนตง เฮาส, ๒๕๓๐. ทวเกรยต ไชยยงยศ. สนทรยะทางทศนศลป. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : ฝายเอกสารและ

ต าราสถาบนราชภฏสวนดสต, ๒๕๓๘. น. ณ ปากน า. ศาสนาและศลปะในสยามประเทศ. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๑๗. _________ . จตรกรรมสมยรตนโกสนทร. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพเมองโบราณ, ๒๕๒๕.

_________ . จตรกรรมฝาผนงหนงในสยาม. กรงเทพมหานคร : ดานสทธาการพมพ, ๒๕๔๔.

_________. ถาม-ตอบ ศลปะไทย, กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสารคด, ๒๕๔๐. _________ . ประวตจตรกรเอกของโลก. พระนคร : เฟองอกษร, ๒๕๑๕. _________ . ศลปะรอบตวเรา. กรงเทพมหานคร : บรษท เลฟแอนดลพ เพรส จ ากด, ๒๕๔๐. _________ . ศลปะปรทศน. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๑๑. เนองนอย บณยเนตร. จรยศาสตรตะวนตก คานท มลล ฮอบส รอลส ซารทร. กรงเทพมหา

นคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙. ประเสรฐ ศลรตนา. สนทรยะทางทศนศลป. กรงเทพมหานคร: โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๔๒. ปานทพย ศภนคร . และคณาจารยภาควชาปรชญา . ปรชญาเบองตน . พมพ ครงท๑๓

กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๓. พรพรรณ จนทโรนานนท . ศลปะวจกษณ . พมพ ครงท ๓. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลย

รามค าแหง, ๒๕๔๗. พระทกษณคณาธกร. ปรชญา. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพดวงแกว, ๒๕๔๔. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พทธธรรม. พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

๑๗๕

_________ . พทธธรรม (ฉบบเดม) . พมพครงท ๑๕. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๔๔.

_________ . พทธวธในการสอน. จดพมพเนองในงานเจรญมงคลชนมาย ๗๑ ป พระวสทธาธบด(วระ ภททจาร ป.ธ.๙). กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕.

พวง มนอก . สนทรยศาสตร . ภาควชาปรชญา คณะมนษยศาสตร . กรงเทพมหานค ร : มหา วทยาลยรามค าแหง, ๒๕๓๐.

พทยาลาภพฤฒยากร , พระวรวงศเธอกรมหมน. พระพทธยอดฟาฯทรงปรบปรงบานเมอง . ยวพทธกสมาคมแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภจดพมพในงานพระราชทานเพลงศพศาสตราจารยเกลยง บนนาค ณ เมรวดเทพศรนทราวาส วนท ๗ พฤศจกายน ๒๕๑๓.

พระพงศ สขแกว. สนทรยศาสตรบนฝาผนง : อลงการแหงจตรกรรมไทย. กรงเทพมหานคร : ปราชญสยาม, ๒๕๔๙.

มโน พสทธรตนานนท. สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๔๗.

เมองโบราณ . ชดจตรกรรมฝาผนงในประเทศไทยวดสทศนเทพวราราม . กรงเทพมหานคร : ส านกพมพเมองโบราณ, ๒๕๓๙.

ราชบณฑตยสถาน . พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน . พมพครงท ๖. กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน อจท.จ ากด, ๒๕๓๙.

___________. พจนานกรมศพทปรชญาองกฤษ-ไทย. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : อรณการพมพ, ๒๕๔๐.

พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต). ปรชญากรก บอเกดภมปญญาตะวนตก. พมพครงท ๕. พระนคร : ส านกพมพศยาม, ๒๕๔๔.

วนดา ข าเขยว. สนทรยศาสตร. กรงเทพมหานคร : พรานนกการพมพ, ๒๕๔๓. วรรณภา ณ สงขลา . การอนรกษจตรกรรมฝาผนง . จดพมพเนองในโอกาสการจดนทรรศการ

การอนรกษจตรกรรมฝาผนงพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม . กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๒๘.

___________ . การอนรกษจตรกรรมฝาผนงพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม . กรมศลปากรพมพเนองในโอกาสการจดนทรรศการและเปดปายโครงการอนรกษจตรกรรม

๑๗๖

ฝาผนงพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม. กรงเทพมหานคร : ๒๕๓๑. วทย พณคนเงน. ศลปะทรรศน. กรงเทพมหานคร : เพมทรพยการพมพ, ๒๕๔๗. วทย วศทเวทย . ปรชญาทวไป มนษย โลกและความหมายของชวต . พมพครงท ๑๗.

กรงเทพมหานคร : ส านกพมพอกษรเจรญทศน, ๒๕๔๗. วบลย ลสวรรณ. ศลปวชาการ : ศาสตราจารยศลป พระศร. กรงเทพมหานคร : มลนธ

ศาสตราจารยศลป พระศร อนสรณ, ๒๕๔๖. ___________ . ศลปะกบชวต. กรงเทพมหานคร : บรษท เอส พ เอฟ พรนตง กรป จ ากด,

๒๕๔๒. วรณ ตงเจรญ . สนทรยศาสตรเพอชวต . พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : สนตศรกา รพมพ ,

๒๕๔๖. ___________. ศลปะและความงาม. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๓๕. ___________ . คณคาของจตรกรรมฝาผนง. พมพเนองในการเปดแสดงจตรกรรมฝาผนง ณ หอ

ศลป กรมศลปากร. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๐๒. สถาบนราชภฏสวนดสต . สนทรยภาพของชวต . กรงเทพมหานคร : เธรดเวฟ เอดดเคชน,

๒๕๔๒. สถต วงศสวรรค. ปรชญาเบองตน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : อกษรวทยา, ๒๕๔๓. สน สมาตรง . จตรกรรมฝาผนงสกลชางรตนโกสนทร . คณะกรรมการสงเสรมศลปวฒนธรรม,

มหาวทยาลยขอนแกน, ๒๕๒๒. สนท ศรส าแดง. พทธปรชญา. กรงเทพมหานคร : นลนาการพมพ, ๒๕๓๕. พระมหาสมจนต สมมาปญโ . พทธปรชญาสาระและพฒนาการ . บณฑตวทยาล ย.

กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔. สมคร บราวาศ. พทธปรชญา : มองพทธศาสนาดวยทรรศนะทางวทยาศาสตร. พมพครงท

๓. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสยาม, ๒๕๔๔. สเมธ เมธาวทยกล. ปรชญาเบองตน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส. พรนตง เฮาส,

๒๕๔๐. สวนศร ศรแพงพงษ. สนทรยะทางทศนศลป. กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง, ๒๕๓๔. สชาต เถาทอง. ทศนศลปกบมนษย การสรางสรรคและสนทรยภาพ. นนทบร : ไทยรมเกลา,

๒๕๔๕. ศ. ศษยคเณศ. ศลปะเขาใจงาย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพรงวฒนา, ๒๕๒๒.

๑๗๗

ศลป พระศร . ววฒนาการแหงจตรกรรมฝาผนงของไทย . พมพในการจดแสดงจตรกรรม ฝาผนง. กรงเทพมหานคร : กรมศลปากร, ๒๕๐๒.

อทย นตาลย . ศลปะวจกษณ Art Appreciation (Art 201). กรงเทพมหานคร : โรงพมพกรมสารบรรณทหารอากาศ, ๒๕๑๖.

(๒) หนงสอแปล พระพทธโฆสเถระ รจนา, คมภรวสทธมรรค. สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร). แปล

และเรยบเรยง. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : ประยรวงศพรนทตง, ๒๕๔๗. จอหน เลน เขยน. ความงามขามกาลเวลา : สนทรยธรรมในศลปะและชวตประจ าวน.

สดใส ขนตวรพงศ แปล. กรงเทพมหานคร : แปลนพรงตง จ ากด (มหาชน), ๒๕๕๐. ซ อ เอม โจด แตง. ปรชญา. แปลโดย วทย วศทเวทย. พระนคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๑๓. ดร. จ. ศรนวาสน. สนทรยศาสตร ปญหาและทฤษฎเกยวกบความงามและศลปะ . แปลเรยบ

เรยงโดย สเชาวน พลอยชม. พมพครงท ๒. นครปฐม : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๕.

ดร. เค.เอน. ชยตลเลเก. จรยศาสตรแนวพทธ. สเชาวน พลอยชม เรยบเรยง. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๗.

Bertrand Russell. ศลปะการคดปรชญา. แปลโดย วจตร เกดวสษฐ . กรงเทพมหานคร : เทพประทานพร, ๒๕๒๕.

C. E. M. Joad, After dinner philosophy, แปลโดย วจตร เกดวสษฐ . ชมรมปรชญา บณฑตวทยาลย : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๑๘.

Leo Tolstoy. What is art?. สทธชย แสงกระจาง แปล. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร :ส านกพมพ open books, ๒๕๕๑.

(๓) วทยานพนธ กฤษณศกด กณฐสทธ . “การศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทยสมยรชกาลท ๓ จากภาพ

จตรกรรมฝาผนงภายในกรงเทพมหานคร ”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณ ฑต, มหาวทยาลยศลปากร. กรงเทพมหานคร, ๒๕๒๗.

จรศกด แตงเจนกจ. “การศกษาการออกแบบและคตสญลกษณในกรณของงานสถาปตยกรรม วดสทศนเทพวราราม”. วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๑.

๑๗๘

ชาญวทย สขพร . “พพธภณฑภาพจตรกรรมฝาผนงไทย ”. วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตร

มหาบณฑต. มหาวทยาลยศลปากร, กรงเทพมหานคร, ๒๕๔๗. ประทป ชมพล. “จตรกรรมฝาผนงภาคกลาง : ศกษากรณความสมพนธกบวรรณคดและอทธพลท

มตอความเชอ ประเพณและวฒนธรรม ”. ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต . ไดรบทนอดหนนประเภททวไป ประจ าป ๒๕๓๙.

พระมหาพณโย อภปญโ ญ, “การศกษาเปรยบเทยบแนวคดมนษยนยมในปรชญาขงจอและพทธปรชญา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย, มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

พระมหาอ าพล บดดาสาร . “การศกษาวเคราะหพทธปรชญาและพทธศลปจากภาพจตรกรรม ฝาผนงเลาเรองบาลชาดกวดเครอวลยวรวหาร ”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖.

พระมหาอดม ปญาโภ, “การศกษาวเคราะหพทธศลปเชงสนทรยศาสตร ”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗.

พมพภา เครองก าแหง . “สนทรยทศนในพระสตตนตปฎก”. วทยานพนธศลปศาสตรมห า

บณฑต. เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๑. เฟอ หรพทกษ, อนนต วรยะพนจ . “การศกษาวเคราะหภาพจตรกรรมฝาผนงของไทย ”. สถาบน

ไทยคดศกษา. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๓๑. วรญญา ดวงรตน . “บรรยากาศแหงความศรทธา ”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต .

กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๔. พระวรตน จนทโก. “การศกษาวเคราะหคณคาทางสนทรยะในศลปะลายสก”. วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

สมเกยรต ตงนโม . “ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของเพลโต”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๓๔.

๒. ภาษาองกฤษ Benedetto Croce. Aesthetics. New York: The NOODDAY Press, 1960.

๑๗๙

C. I. Lewis. An Analysis of Knowledge and Valuation. Chicago : Paquin printer press, 1971.

David Hume. “Of the Standard of Taste” in Essays, Literary, Moral, and Political. London: 1870.

H. Spencer. The Principles of Psychology. New Yorkn : Appleton, 1956. International Encyclopedia of Ethics. Editor by John K. Roth. London : Fitzroy Dearborn,

1995. Immanuel Kant. The Critique of Judgement. Trans. James Creed Meredith, London :

Oxford Clarendon, 1952. Langfeld Herbert Sidney.The Aesthetic Attitude. Washington : Kennikat Press,1967. Monroe C. Beardsley, Aesthetics, New York:The University of Alabama Press,1975. Plato. The Republic. The complete and Unabridge Jowett Translation. New York :

A division of random house, inc., 1991. Book 3 p. 82-128. Stoinitz, Jerome. “The Meaning and Confirmation of The Value-Judgment” from

Aesthetics and Philosophy of Art Criticism. Boston : Houghton Mifflin, 1960. p. 388-438.

William E Kennick. “On Aesthetic Judgement” in Art and Philosophy. New York : St.กMartin’s press, 1979.

๓. เวบไซต เวบไซตของวดอโมงค http://www.umong.thaiis.com/umongpainting/index.php?option

=comcontent&task=view&id=28&Itemid=1 วารญา ภวภตานนท ณ มหาสารคาม.(2547). “ปรชญาขนแนะน า : กระแสคดททรงอทธพล

ตอโลก , หนงสอชดนกคดสะทานโลกนต. 1”. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ ชวาภวฒน. ISBN 974-92157-3-7, บทท 6, กระแสแนวคดปรชญาตะวนตกสมยใหม 2, Wester Philosophy2, http://www.wareeya.com/index.php?lay=show&ac= article&Id=5351023

เสวก จรสทธสาร แปลและเรยบเรยง . อคาเดมก อารต และปกาสโซ . วทยาลยชางศลป . http://cfa.bpi.ac.th/sub5-7-11.html

๑๘๐

สชาต สวสดศร. ศลปะรวมสมยของไทย : เปดประเดน, ในงานปาฐกถางานศลป ะกบสงคม ๒๕๔๕ : ๗๐ ปประชาธปไตย ๗๐ ปแหงการเปลยนแปลง หวขอ “๗๐ ป ประชาธปไตยในบรบททางวฒนธรรม ”. โดยอนช อาภาภรม , วนท ๒๘ กนยายน ๒๕๔๕ ณ หองประชมสถาบนปรดพนมยงค , http://www.pridiinstitute.com/ autopage/showpage.php?h=43&s_id=2&d_id=7&page=3&start=1

สภททา ปณฑะแพทย. http://www.supatta.haysamy.com/learn2_1.html ศลปะเพอศลปะ http://www.mediathai.net/module/edu/edu_subcat.php?board_

id=1783(19-06-2008) 14:10:50 โดย รอ + สราง หอศลป. Robert Maynard Pirsig, “Aesthetics from Wikipedia, the Free Encyclo”,

<http://www.google.com/Aesthetics-Wikipedia, the free encyclopedia.htm>, December 2007.

การศกษาวเคราะหเรองพทธสนทรยศาสตรบนจตรกรรมฝาผนง

ในวดสทศนเทพวราราม

พระมหาคชนท สมงคโล (อนทรมนตร)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาปรชญา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๒

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

THE ANALYTICAL STUDY OF BUDDHIST AESTHETICS ON WALL PAINTINGS IN WAT SUTHATTHEPWARARAM.

PHRAMAHA KHACHINT SUMANGKHALO (IN-TRAMONTREE)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for the Degree of

Master of Arts (Philosophy)

Graduate School Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok, Thailand

บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาปรชญา ...................................………….. (พระศรสทธมน)

คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ..............................................ประธานกรรมการ

(พระวสทธภทรธาดา) ................................................กรรมการ

(พระมหากฤษณะ ตรโณ, ผศ.ดร.) ................................................กรรมการ

(พระมหาสรโย อตตมเมธ, ดร.) ................................................กรรมการ

(ผศ.สนย ครองยทธ) ................................................กรรมการ

(ดร.วรชาต นมอนงค) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระมหากฤษณะ ตรโณ, ผศ.ดร. ประธานกรรมการ พระมหาสรโย อตตมเมธ, ดร. กรรมการ ดร. วรชาต นมอนงค กรรมการ

การศกษาวเคราะหเรองพทธสนทรยศาสตรบนจตรกรรมฝาผนง

ในวดสทศนเทพวราราม

THE ANALYTICAL STUDY OF BUDDHIST AESTHETICS ON WALL PAINTINGS IN WAT SUTHATTHEPWARARAM.

พระมหาคชนท สมงคโล (อนทรมนตร)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาปรชญา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๒

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

๑๘๗

ประวตผวจย

ชอผวจย : พระมหาคชนท สมงคโล (อนทรมนตร) วน เดอน ปเกด : ๒๘ สงหาคม ๒๕๑๒ สถานทเกด : บานเลขท ๖๙ หม ๑๘ บานหวาย ต. ภเงน อ. เสลภม จ. รอยเอด บรรพชา/อปสมบท : ๑๒ พฤษภาคม ๒๕๓๒ ณ วดโพธรงษ บานหวค ต. บงเกลอ อ. เสลภม จ. รอยเอด การศกษา : ป. ธ. ๕, น. ธ. เอก, ณ ส านกเรยนวดมหรรณพาราม

แขวงเสาชงชา เขตพระนคร กรงเทพมหานคร พทธศาสตรบณฑต (ปรชญา) มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย รนท ๔๖/ ๒๕๔๔

ทอยปจจบน : ๒๖๑/๔ วดมหรรณพาราม ถนนตะนาว แขวงเสาชงชา เขตพระนคร กรงเทพมหานคร ๑๐๒๐๐

หนาทการงาน : เปนครสอนพระปรยตธรรมแผนกบาล ส านกเรยนวดมหรรณพาราม เขตพระนคร กรงเทพมหานคร

: เคยเปนครสอนพระปรยตธรรมแผนกบาล โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล ประจ าจงหวดล าปาง วดจองค า ต. บานหวด อ. งาว จ. ล าปาง

ภาคผนวก

ภาพพทธจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม

รปท ๑ (หนา๑๕) ความงามเกดจากองคประกอบของสวนตางๆ เชน รปรางทไดสดสวนทางกายภาพ ทรวดทรง แสดงลกษณะอาการกรยาทาทางดวยเสน ไมเนนสแสงเงา การจดวางอยางเปนระเบยบแบบแผนทกลมกลนกนกบสงกอสรางทมลวดลายเปนลกษณะแบบเอกลกษณของไทย

รปท ๒ (หนา๑๖) ภาพทอดพระเนตรความเปนไปตางๆ ของสตร เกดความเบอหนายพระหฤทย คณคาทางสนทรยะทสะทอนใหเหนถงผลกระทบตอจตใจของผสรางสรรคและผรบรเรองราวและเนอหามผลดทสอดคลองตองกน คอความเปนอยเปนไปของสรรพสงตามหลกและกฎเกณฑของธรรมชาต

๑๘๒

รปท ๓ (หนา๖๕) ภาพจากเรองรามเกยรต ความงามเกดจากความรสกสมผสกบจนตนาการทพวยพงออกมาสอดคลองกบรปทรง ลวดลาย เสน ส ทาทางกรยาอาการและเรองราว ธรรมชาต

รปท ๔ (หนา๖๘) เปนภาพทมลกษณะชนชนการปกครองเจาขนและประชาราษฎร ทถกมองวา เปรยบเสมอน ยอดพระมดและลดลนกนลงมาเหมอนยอดพระมดกบฐานพระมด ศลปะไทยจงเปนการสรางสรรคทท าสบทอดกนมาตามยคสมย

๑๘๓

รปท ๖ (หนา๑๒๒) เปนภาพอบาสก-อบาสกาถวายผาพระกฐนแดพระพทธองค ศลปะนอกจากปลกอารมณทางสนทรยะและยงเปนปรโตโฆสะทท าหนาทเปนกลยาณมตรทด ชแนะแนวทางในการด าเนนชวตไปสการพฒนาชวตและจตใจใหเจรญ แสดงออกถงการเปนแบบอยางในการเวนชว - ท าดตามหลกพทธปรชญาเถรวาท

รปท ๕ (หนา๑๐๗) ภาพกนนรกนนรเกยวพาราสกนทามกลางหบเขาล าเนาไพรมสายน าไหลและไอระเหยน า ซงศลปนแสดงออกถงอารมณความรสกและจนตนาการของเขาอยางเปนอสระ อนเปนการใชจนตนาการแบบอดมคตสรางสรรคขนใหมทมรปลกษณแตกตางไปจากทเคยพบเหนมา

๑๘๔

รปท ๗ (หนา๑๒๕) ภาพสงปลกสรางและปราสาทราชวง ทเขยนขนอยางประณตงดงามตามลกษณะแบบแผนของศลปะไทยจนเปนทนยมสรางสรรคกนมาจนถงทกวนน

รปท ๘ (หนา๑๒๕) เปนภาพทถายทอดวฒนธรรมการละเลนและประเพณการไวผมจกของเดกไทยในอดต ซงกท าใหผรบรไดศกษาความเปนมาทางดานประวตศาสตรอกดวย

๑๘๕

รปท ๙ (หนา๑๔๘) เปนภาพทพระพทธเจาทกพระองคจะตองเสดจออกประภาสพระอทยานทอดพระเนตรเหนเทวทตทง ๔ คณคาทางสนทรยะมความสมพนธกบคณคา ทางความดและความจรงอนเปนกฎเกณฑทางธรรมชาต กลาวคอไมมอะไรเทยงแทแนนอน เกดขน ตงอยและดบไปตามธรรมดา ซงภาพจตรกรรมแหงนไดสะทอนใหเหนถงความสมพนธดงกลาว

รปท ๑๐ (หนา๑๔๘) ภาพเกยวกบการด าเนนชวตของผ คนทมความสมพนธกบความงามในระดบโลกยวสย ซงเปนระดบพนฐานทสมพนธกบคณคาทางสงคมและคณคาในดานตางๆ ของมนษย

๑๘๖

รปท ๑๑ (หนา๑๔๙) ภาพเทพอสรก าลงชมนมกนด าเนนเรองตามไตรภมโลกสณฐาน ใบหนาเหลาพวกอสรจะผดไปจากใบหนาของคนธรรมดา แสดงอาการทาทางกรยาดรายดวยลายเสนตามแบบแผนลกษณะของศลปะไทยในอดต จนเปนเอกลกษณะประจ าชาต

รปท ๑๒ (หนา๑๖๕) ภาพพระพทธองคทรงแสดงพระธรรมเทศนาแกภกษ-ภกษณ เปนภาพทมผลกระทบตอจตใจท าใหเกดความรสกทางสนทรยะหรอความงามแลวยงสงผลกระทบตอการด าเนนของบคคลในการเขาวดท าบญ ฟงธรรมะในวนส าคญๆ ทางพทธศาสนา

บทท ๓

แนวความคดเรองพทธสนทรยศาสตร

๓.๑. ความหมาย

ค าวา ‚พทธสนทรยศาสตร‛ นน เมอพจารณาตามรปศพทแลว อาจแยกออกไดเปน ๒ ค า คอค าวา ‚พทธ‛ ตามรากศพทเปนทงค านาน กรยาและคณศพท หมายถงพระพทธเจา , พทธศาสนา, ตรสรแลวและผร, ผตน, ผเบกบาน ในการวจยนผศกษาวจยไดใชความหมายในทางอรรถ โดยหมายความเอาพทธปรชญาเถรวาท ซงมทรรศนะทวาสรรพสงไมมแกนแทอนคงทถาวร มการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา สงทงหลายอาศยกนและกนเกดขนตามกฎเกณฑของธรรมชาตหร อหลกปฏจจสมปบาท สรรพสงวางจากแกนแท มการเกดขน ตงอย และดบไปเปนสนตตสบเนองกนตลอดเวลา และถอวาความจรงจะเขาถงไดดวยจตทสงบ ภาพทเราเหนเวลาจตสงบมความจรงมากกวาทเราไดรบโดยประสาทตาลวนๆ สงทไมมเงอนไขเปนจรงมากกวาสงมเงอนไข

ค าวา ‚สนทรยศาสตร ‛ โดยทวไป หมายถงศาสตรทวาดวยความงามหรอวชาทวาดวยความนยมความงาม สวนราชบณฑตยสถานใหความหมายไววา เปนปรชญาสาขาทวาดวยความงามของสงใดสงหนงในงานศลปะและในธรรมชาต โดยศกษาถงประสบการณ คณคาทางความงามและมาตรฐานในการวนจฉยวาอะไรงาม อะไรไมงาม ความงามอาจเปนสงลกซงทมอยในทกสง อาจจะเปนสงบรสทธทปราศจากการปรงแตงหรออาจจะเปนคณสมบตในทางศ ลธรรมหรอสงทโนมนาวจตใจใหเกดความรสกซาบซง ปลาบปลม ความงามอาจมอยรอบๆ ตวเรา ทงสงทมนษย

พระมหาอ าพล บดดาสาร, ‚การศกษาวเคราะหพทธปรชญาและพทธศลปจากภาพจตรกรรม ฝาผนงเลาเรองบาลชาดกวดเครอวลยวรวหาร ‛, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต , (คณะศลปศาสตร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖), หนา ๑๒๑.

เรองเดยวกน, หนา ๑๒๑. สนท ศรส าแดง, พทธปรชญา, (กรงเทพมหานคร : นลนาการพมพ, ๒๕๓๕), หนา ๕. ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมศพทปรชญาองกฤษ–ไทย, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร

: อรณการพมพ, ๒๕๔๐) หนา ๔.

๓๖

สรางสรรคขนมาเอง ทงสงทเกดขนโดยธรรมชาต ทานพทธทาสภกข ไดใหความหมายเกยวกบความงามไววา “ความงามเปนสงทรสกได

ตามธรรมชาตหรอโดยสญชาตญาณ ใหเปนความรสกเองตามธรรมชาตและรสกวางาม” ในงานทางพระศาสนา “ความนาเลอมใสกเปนความงาม” งามในทางวตถกได งามในทาง

รางกายกได งามในทางมรรยาทกได ความประพฤตกไดหรอคณธรรมอนๆ ทดกวาทสงกวาแลวกเปนความงาม เมอเหนความงามนแลวกเลอมใส เมอเลอมใสแลว กแลวแตวาผชกจงนนจะชกจงไปในทางใด

นกปรชญาชาวเยอรมน (Alexander Bourgarten 1718-1762) ไดเลอกค าในภาษากรกวา Aisthesis ซงหมายถง การรบรตามความรสก (Sense Perception) มาใชเปนวชาทเกยวกบทฤษฎแหงความงามน ซงตรงกบภาษาองกฤษวา Aesthetic หรอ Esthetic และในภาษาไทยใชค าว า สนทรยศาสตร หมายถง วชาทศกษาเกยวกบความรหรอศาสตรของการรบร (The Science of Perception)

เพราะฉะนน ‚พทธสนทรยศาสตร ‛ จงมาจากค าวา ‚พทธ‛ กบ ‚สนทรยศาสตร ‛ ทน ามารวมกนเขาเปนค าเดยวกน เพอใหไดความหมายในเชงพทธปรชญาเถรวาท ซงหมายถงศาสตรหรอวชาทวาดวยการแสวงหาความรเกยวกบความจรง (Truth) หรอ แกนแท (Substance) ของคณคา (Value) ทางสนทรยะหรอความงาม (Beauty) ในศลปะและวตถทางธรรมชาต โดยอาศยหลกการหรอแนวความคดทางพทธปรชญาเถรวาท ๓.๒ ความเปนมา

ทามกลางบรรยากาศทเตมไปดวยปรชญา และศาสนาทงหลายทมความขดแยงก นอยางรนแรงในยคพทธกาลพระพทธเจาผเปนศาสดาของพทธศาสนา ไดทรงแสดงทรรศนะและค าสอนของพระองคทมงเนนหลกแหงความจรง หรอสจภาวะอนเปนกฎแหงธรรมชาต ซงนบวาเปนการเสนอทรรศนะทขดแยงกบหลกค าสอนในคมภรพระเวททเชอวา พระผเปนเจาประทานใหและเปนคมภรทชาวอนเดยเชอถอก นมายาวนาน พระพทธองคทรงประกาศค าสอนกบทงเสนอแนว ความคดในการด าเนนชวตทามกลางลทธและศาสนาตางๆ ซงพระองคไดท าการปฏรปปฏวตให

กววงศ, รวบรวม, สรรนพนธพทธทาสภกขวาดวยศลปะและสนทรยภาพทางจตวญญาณ , (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสขภาพใจ, ๒๕๔๔), หนา ๑๔๐-๑๔๑.

สวนศร ศรแพงพงษ, สนทรยะทางทศนศลป , (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง เฮาส, ๒๕๓๔),หนา ๒-๓.

๓๗

ถกตองและสอดคลองกบกฎเกณฑธรรมชาตหรอสจ จธรรมททรงคนพบดวยพระองคเอง พระองคทรงแสดงหลกค าสอนใหมทมงเนนความจรงในรปของกฎธรรมชาต คอ ไตรลกษณและ ปฏจจสมปบาทหรออทปปจจยตา หลกธรรมค าสอนของพระพทธองคทถกรวบรวมไวในพระไตรปฎกนน มอย ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ สวนใหญลวนมความส าคญเกยวของก บโลก ธรรมชาตและชวต หลกค าสอนของพระพทธองค (พทธธรรม) มลกษณะมองโลกและชวตในรปของสวนประกอบทมาประชมรวมกนเขา เมอแยกสวนประกอบทงหลายของสงตางๆ ออกจากกนกจะไมพบตวตนทแทจรงของสรรพสง ซงกครอบคลมไปถงวตถและจตใจหรอรปธรรมและนามธรรมดวย ค าสอนของพระพท ธองค (พทธธรรม) ยงแฝงไปดวยศาสตรตางๆ และสามารถพสจนได จงมลกษณะเป นประสบการณนยมเชงประจกษ จากพระพทธพจนทพระองคตรสกบพวกกาลามะชาวเปสปตตนคมวา

กาลามชนทงหลาย กสมควรททานทงหลายจะสงสยสมควรทจะลงเลใจ ทานทงหลาย เกดความสงสยลงเลใจในฐานะทควรสงสยอยางแทจรง มาเถดกาลามะทงหลายท าน ทงหลาย อยาปลงใจเชอดวยการฟงตามกนมา อยาปลงใจเชอดวยการถอสบๆ กนมา อยาปลงใจเชอดวยการเลาลอ อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร อยาปลงใจเชอเพราะตรรกะ (การคดเอาเอง) อยาปลงใจเชอเพราะการอนมาน อยาปลงใจเชอดวยการคดตรองตามแนวเหตผล อยาปลงใจเชอเพราะเขาไดกบทฤษฎทพนจไวแลว อยาปลงใจเชอเพราะมองเหนรปลกษณะนาจะเปนไปได อยาปลงใจเชอเพราะนบถอวาทานสมณะนเปนครของเรา . . . “

จากขอความนจะเหนวา พระองคทรงเปนนกคดและนกทดลองดวยพระองคเองอยางแทจรงหลกธรรมในพทธศาสนาจงตงอยบนพนฐานของวทยาศาสตร คอสามารถท จะพสจนไดดวยหลกการทางวทยาศาสตร อนไดแกประสาทสมผสทง ๕ (Sense) เพราะสามารถพสจนทดลองให

อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๖-๒๕๗.

๓๘

เหนประจกษไดดวยตนเอง พระพทธเจาทรงอาศยความเปนผกรณาในหมสตว ทรงแสดงธรรมนอยบางมากบาง หลกค าสอนของพระองค (พทธธรรม) จงประกอบไปดวยความงามในเบองตน งามในทามกลางและงามใ นทสด เปนความงามทลกซง เปนความงามทนาอศจรรย เปนความงามทเปนไปเพอประโยชน เพอเกอกลตอหมสตว เปนความงามทเปนเปาหมายของพทธปรชญา เพราะท าใหผเขาถงเปนผงดงามทงภายนอก (กายกรรม วจกรรม) และภายใน (มโนกรรม) จะเหนไดจากพทธพจนทพระองคตรสแกผใหญบานชอวา อสพนธกบตรไววา

เราแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง และมความงามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธบรบรณครบถวนแกภกษและภกษณ . . . แกอบาสกและอบาสกา . . . แกอญเดยรถย สมณะ พราหมณและปรพาชกทงหลายของเรา . . .

พทธสนทรยศาสตรทพระองคตรสพาดพงถงมอยเปนจ านวนมาก ซงแฝงอยในหลกพทธธรรมของพระพทธองค สวนใหญแลวจะพบวา ถกน ามาใชในความหมายของค าวา ‚ความดงาม‛ อนเปนคณลกษณะของศาสนธรรมดวยและค าวา ‚งาม‛ นน ตรงกบภาษาบาลวา ‚กลยาณ ‛ ในบททวา ‚อาทกลยาณ มชเฌกลยาณ ปรโยสานกลยาณ ‛ ซงถกน ามาเปนไวพจนของค าวา ‚ด‛ ดวยค าทงสองจงมกใชคกนวา ‚ดงาม‛ ดงนน ความงามในพทธธรรมจงเปนความงามทครอบ คลมศาสนธรรมทงหมด ไมวาจะเปนหลกแหงความเปนจรงของกฎเกณฑทางธรรมชาต (Natural Law) หรอแนวทางการด าเนนไปสหลกแหงความเปนจรงนน และความงามทเกยวกบสงตางๆ เมอพจารณาตามหลกของพทธธรรมแลวจะเหนวามความชดเจนมาก แตเมอมองในแงของสนทรยะแลว จะพบวาไมมการจดไวอยางเปนระบบเหมอนสนทรยศาสตรตะวนตก การทจะศกษาพทธ -สนทรยศาสตรใหเปนระบบอยางตรงไปตรงมานน จงไมใชเรองงายนกเพราะเหตทพระพทธศาสนาไมไดปฏเสธความมอยของนามกบรปหรอจตกบวตถ แตมอยตามหลกแหงกฎเกณฑของธรรมชาตและเพอประโยชนในการตดสนคณคาทางสนทรยะในพทธปรชญาเถรวาทใหสอดคลองกบสนทรย- ศาสตรตะวนตก เพอศกษาพทธสนทรยศาสตรอยางเปนระบบ ดงนน เมอพจารณาขอมลในทาง

พระมหาพณโย อภปโ, ‚การศกษาเปรยบเทยบแนวคดมนษยนยมในปรชญาขงจอและพทธปรชญาเถรวาท ‛, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๒๘.

ส .สฬา. (ไทย) ๑๘/๓๕๙/๔๐๔-๔๐๕.

๓๙

พทธปรชญาเถรวาทแลว สามารถท จะแยกความงามในพท ธปรชญาเถรวาทออกเปน ๒ หลกใหญๆ คอความงามของสงทเปนนามธรรม และความงามของสงทเปนรปธรรม (จตและวตถ)

๑) ความงามของสงทเปนรปธรรม หมายถงความงามของสงทมรป สงทเปนรปหรอวตถทท าใหเกดความงาม และมคณ

สมบตทางสนทรยะ เราสามารถรบรไดดวยประสาทสมผสเปนสงทอยในภาวะโลกยวส ย นอก เหนอไปจากความงามของมนษยและความงามของธรรมชาตแลว ยงมสงทถกสรางสรรคขนโดยฝมอของมนษยทแสดงออกในแงของศลปะ ดนตร รปปน จตรกรรม สถาปตยกรรม โบสถ วหาร อาคารบานเรอน เปนตน จงจดวาเปนความงามของรปธรรม ซงพอจะแยกออกไดดงน

- ความงามของรปกาย พระพทธองคไดตรสถงหญงสาวทมความงามดวยความสมบรณแหงองคประกอบของผวพรรณ รปทรง สดสวนทสมดลกน ท าใหผชมหรอผดไดรบรถงความงามนน จดเปนความงามของรปกายทมองคประกอบทกลมกลนกนอยางพอเหมาะ ดงทพระพทธองคไดตรสไวในมหาทกขกขนธสตรวา

ภกษทงหลาย อะไรเลา เปนคณแหงรปทงหลาย คอ กษตรยส าวพราหมณสาวหรอคหบดสาว มอาย ๑๕ ปหรอ ๑๖ ป ไมสงเกนไป ไมต าเกนไป ไมผอมเกนไป ไมอวนเกนไป ไมด าเกนไป ไมขาวเกนไป แมฉนใด ในสมยนน หญงสาวผนน ยอมเปนผงดงาม เปลงปลงอยางยง ฉนนนมใชหรอ

- ความงามของธรรมชาต พระองคตรสชนชมและความนารนรมยในความงามของธรรมชาตทมทศนยะอนถกเรยบเรยงขนใหมความกลมกลนดวยความสมบรณแหงองคประกอบของสวนตางๆ ทางธรรมชาต ท าใหเกดความดงดดใจนารนรมยและเพลดเพลนใจแกผรบรหรอพบเหน ทรงบรรยายถงความงามและความสดชนผองใจเปนสขของธรรมชาตไวในโพธราชกมารสตรวา

ราชกมาร . . . อาตมภาพคดวา ภมประเทศเปนทนารนรมย มราวปานาเพลดเพลนใจ มแมน าไหลรนไมขาดสาย มทาน าสะอาดด นารนรมย มโคจรคามอยโดยรอบเหมาะแกการ

สมเกยรต ตงนโม, ‚ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของ เพลโต‛, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหดล, ๒๕๓๔), หนา ๔๐.

ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๗๑/๑๗๒.

๔๐

บ าเพญเพยรของกลบตรผปรารถนาจะบ าเพญเพยร อาตมภาพจงนง ณ ทนนดวยคดวา ทนเหมาะแกการบ าเพญเพยร

- ความงามของสงกอสรางหรออาคารบานเรอน เปนกจกรรมการสรางสรรคทาง ดานศลปกรรมดวยสตปญญาของมนษยอนอาศยการออกแบบ (Design) ทแสดงออกดวยความ คดฝนหรอทเรยกวาลกษณะอดมคต จดเปนสถาปตยกรรมทมงเนนถงอดมปญญา พระพทธองคไดตรสถงอาคารบานเรอนหรอสงทถกสรางขนไวในขททกนกาย อปาทานวา ‚ . . . ณ พนทอนเปนเงนนน เราไดเนรมตปราสาทแกวหลายรอยชน สงตระหงานโชตชวงในทองฟา มเสาวจตรงดงาม มคามาก ตงอยเรยงราย มขอท าดวยทองค า (ตดคหวงทองค าทขอหรอจนทน ) ประดบดวยนกกระเรยนและฉตร . . . ‛

- ความงาม (ความไพเราะ) ของดนตร เปนสงทเกดจากการผสมผสานกนอยา งกลมกลนของท านอง จงหวะและองคประกอบตางๆ ท าใหเกดเสยงทไพเราะ ชวนฟงชวนใหเคลบ - เคลมแกผรบร ดงทพระพทธองคไดตรสเปรยบเทยบเกยวกบดนตร ทเกดจากการบรรเลงตามธรรมชาตของแถวตนตาล เมอถกลมพดท าใหเกดเสยงไพเราะ นายนด ชวนฟงชวนใหเคลบเคลม ประดจเสยงแหงดนตรทมเครองหาไวในมหาสทสสนสตรวา

แถวตนตาลเหลานน ยามเมอตองลม เกดเสยงไพเราะ นายนด ชวนฟงชวนใหเคลบเคลม อานนท ดนตรเครองหา ทบคคลปรบเสยงดประโคมดแลว บรรเลงโ ดยผ เชยวชาญ ยอมมเสยงไพเราะ นายนด ชวนฟงชวนใหเคลบเคลม ฉนใด แถวตนตาลเหลานน ยามเมอตองลม เกดเสยงไพเราะ นายนด ชวนฟงชวนใหเคลบเคลม ฉนนน สมยนนในกรงกสาวดราชธาน มนกเลง มนกเลนและนกดมรองร าท าเพลง ตามเสยงแถวตนตาลยามตองลมเหลานน . . .

จากขอความทกลาวถงขางตนนน จะเหนไดวา ความงามของสงตางๆ ทพระพทธองคตรสถงทงโดยตรงและโดยออม อกทงทรงใชเปนเครองอปมาประกอบการแสดงหลกธรรมของ

ม.ม. (ไทย) ๑๓/๓๒๙/๓๙๘. คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา, สนทรยภาพของชวต , (กรงเทพ

มหานคร : ส านกพมพเสมาธรรม, ๒๕๔๖), หนา ๗๔. ข.อป. (ไทย) ๓๒/๘-๙/๒-๓. ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๕๙/๑๙๓.

๔๑

พระองค เพอใหผฟงเขาใจหลกธรรมไดงายขนดวยอปมานน เปนความงามทสามารถรบรไดดวยประสาทสมผสทง ๕ หรอเปนความงามเชงกายภาพ พระพทธพจนทยกมาอางถงน เปนเพยงสวนหนงของความงามทปรากฏอยในคมภรทางพระพทธศาสนาเถรวาทเทานน

๒) ความงามของสงทเปนนามธรรม หมายถง ความงามของสงทไมมรป คอรไมไดดวยประสาทสมผสทง ๕ คอ ตา ห จมก

ลน กาย แตรบรไดดวยใจ เปนความงามทยากตอการรบร เปนสงทซอนอยภายใน เปนสงทมอง เหนไดยาก ซงอาจจะตองใชความสามารถพเศษจงจะสามารถสมผสหรอรบรได มสภาพลกซงและมสภาวะทเปนนามธรรม ซงอาจแยกออกไดดงน

- ความงามของจต การสรางสรรค เรองราว เนอหาตาง ๆ ยอมเกดจากการใ ชสต ปญญาความคดผสมผสานกบความรสกทางความงาม อนมอยในจตใจตามธรรมชาตของมนษย จงมความส าคญในการสรางสรรคศลปะใหเกดความงาม แตยงมสงทมความงามกวานน คอ จต เปนสภาพมความงามกวาผลงานการสรางสรรคสงตางๆ เพราะการใชฝมอสรางสรรคสนองตอบความคดตวเอง เปนการฝกฝนทอาจท าไดงาย กวาการใชความคดในการรเรม พระพทธองคไดตรสยนยนไวในทตยคททลพทธสตรวา

ภกษทงหลายแมภาพจตรกรรมทเขาเขยนไวนน จตรกรกคดดวยจตนนเอง จตนนเองวจตรกวาภาพจตรกรรมทเขาเขยนไว เพราะเหตนน เธอทงหลายควรพจารณาจตของตนเนองๆวา ‘จตนเศราหมองแลวดวยราคะ โทสะ โมหะ เปนเวลานาน ’ สตวทงหลายเศราหมองเพราะจตเศราหมอง สตวทงหลายบรสทธเพราะจตผองแผว . . .

การสรางสรรคสงตางๆ ขนใหเกดความงดงาม สงเหลานนมขนไดดวยจตทผดผอ งจากเครองเศราหมองทงปวงเปนผรเรม เปนผคด เปนผชกน า พระพทธศาสนาจงถอวา “จต” นนมความส าคญมาก เพราะเมอจตงามยอมสงผลสะทอนออกมาทางกายและทางวาจา ท าใหพฤตกรรมมความงามไปดวย จงจดวาเปนความงามทมสภาวะเปนนามธรรม

- ความงามของปญญา เปนความงามทเกดจากความรความเขาใจเหตผลของสภาพ แวดลอมทด การหลอหลอมขดเกลาในทางทถกตองของสงคมทดและการรจกคด คดเปนหรอคดถกวธ การพจารณาจนเขาใจความจรงของชวตตามความเปนจรงของกฎเกณฑทางธรรมชาต

ส .ข. (ไทย) ๑๗/๑๐๐/๑๙๑.

๔๒

จดไดวา เปนความงามของปญญาหรอเรยกวา สมมาทฏฐ ซงการทจะพฒนาปญญาใหเจรญหรอใหงดงามไดนน ตองอาศยองคประกอบ ๒ อยางคอ

๑. ปรโตโฆสะ (กลยาณมตร) เปนปจจยภายนอก ทคนทวไปผมปญญายงไมแกกลา ยงตองอาศยคนแนะน าจากผอนอนไดแก การบอกเลา การสนสอน การศกษาจากต ารา สอโฆษณา วรรณคด ภาพเขยนเฉพาะในแงทด ใหเกดความมนใจในเหตผลทไดพจารณาเหนแลว ท าใหเกดศรทธา ความเชอถอ ความคดเหน ทศนคต ความรความเขาใจทถกตองสอดคลองกบการกระท าของตนเอง ความเชอมนในสจธรรม จดเปนความงามของปญญาขนโลกย หรอ โลกยสมมาทฏฐ อนเปนองคประกอบภายนอก

๒. โยนโสมนสการ การน าความรความเขาใจขนศรทธามาเปนพนฐานของการรจกคด คดเปน คดถกวธ คดสบเคาคนหาตนเหตหรอคดตรงตามสภาวะและเหตปจจย พจารณาเหนความแทจรงเกยวกบโลกและชวต หรอสจธรรมตามความเปนจรง คอ ตามสภาวะและความเปนไปโดยธรรมดาแหงเหตปจจย ท าใหเกดการมองเหนความสมพนธระหวางตนกบสภาพแวดลอมหรอกบโลกและชวต จดเปนความงามของปญญาขนโลกตรหรอ โลกตรสมมาทฏฐ

การพฒนาปญญาใหเจรญยงขนไปจนถงขนปญญาวมตตนน ในทางพทธศาสนาตองอาศยองคประกอบทง ๒ อยางน ส าหรบคนทวไปผมปญญายงไมแกกลา ยงตองอาศยการแนะน าชกจงจากผอน การพฒนาปญญานบวา เรมตนจากองคประกอบภายนอก คอความ มกลยาณมตร(กลยาณมตตตา) ส าหรบใหเกดศรทธา (ความมนใจดวยเหตผลทไดพจารณาเหนจรงแลว) กอน จากนนจงกาวมาถงขนองคประกอบภายใน เรมแตน าความเขาใจตามแนวศรทธาไปเปนพนฐา นในการใชความคดอยางอสระ ดวยโยนโสมนสการท าใหเกดปญญางามหรอสมมาทฏฐ และท าใหปญญาพฒนาเจรญยงขน จนกลายเปนญาณทสสนะ คอ การรการเหนประจกษในทสด

- ความงามอนเปนทพย ความเชอทางพทธศาสนาอยางหนงทฝงอยในจตใจขอ งพทธศาสนกชนกคอ ‚การท าดไดด ท าชวไดชว ‛ ผท าความดยอมไปเกดบนสวรรค ท าชวยอมตกนรก เมอพดถงโลกสวรรคแลวยอมเปนสถานททมนษยทกรปทกนามปรารถนาทจะไปเกด เพราะความเชอของคนทวไปทวา ผท าดยอมไปเกดบนโลกในอดมคตอนเปนทปรารถนาส าหรบปถชน

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม (ฉบบเดม), (กรงเทพมหานคร : สหธรรมก, ๒๕๔๔), พมพครงท ๑๕, หนา ๒๗๐.

๔๓

ทวไป เปนทพยสถานทประกอบไปดวยสงทเปนทพยไมวาจะเปนกายทพย เสยงทพย กลนทพย รสทพย ตลอดถงสมผสทพยมความงดงามกวาและประเสรฐกวาทกสงบนโลกมนษย ความงามอนเปนทพยนคนธรรมดาไมสามารถรบรไดดวยประสาทสมผส ผทสามารถรบรถงความงามอนเปนทพยนนไดตองเปนผทบรรลธรรมชนสงเทานน แตส าหรบปถชนทวไปจะสามารถรบรความงามบนโลกสวรรคนนไดกดวยการเปรยบเทยบของพระพทธองคทตรสไววา สมบตของพระราชาในเมองมนษยนน เมอน าไปเทยบกบสมบตบนโลกสวรรคแลว สมบตของพระราชาในเมองมนษย กเปรยบไดเพยงสมบตของคนก าพราหรอคนยากไร ไมมอะไรเปนของตวเองเลย ถงมอยบางกไมใชของดของงามเลยและเมอครงพระนนทะบวชไดไมนานกระสนขนอยากจะสก พระองคไดทร งเปรยบเทยบความงามของนางชนบทกลยาณสากยานกบนางอปสร ๕๐๐ นาง บนโลกสวรรคชนดาวดงสและตรสถามพระนนทะวา ใครสวยกวา นาดกวาหรอนาชมกวากน

พระนนทะไดกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ นางชนบทกลยาณสากยานเมอเปรยบเทยบกบนางอปสร ๕๐๐

นางเหลาน กเหมอนนางลงรนถกไฟไหมอวยวะหวนจมกแหวง คอสวยไมถงหนงเสยว สวยไมถงสวนหนงของเสยว เปรยบเทยบกนไมไดเลย โดยทแทนางอปสร ๕๐๐ นางเหลานแล สวยกวา นาดกวา และนาชมกวา พระพทธเจาขา . . .

จากการเปรยบเทยบนท าใหเรารวา ความงามของมนษยหรอบนโลกมนษยนน ไมอาจ จะเทยบไดกบความงามบนโลกสวรรค ความงามนคนทวๆ ไปไมสามารถท จะรบรได แตดวยการบอกเลา การเปรยบเทยบจากผบรรลธรรมชนสงจงรไดวาบนโลกสวรรคนน มความงามมากนอ ยเพยงไร และผทจะไดเขาถงไตรทพยสถานตามคตทางพทธศาสนา ตองเปนผบ าเพญกศลรกษาศลตลอดถงปฏบตตามหลกธรรมในทางพทธศาสนา ความงามทมปรากฏอยในคมภรทางพทธศาสนาเทาทยกมาท าใหเราไดรว าพระพทธเจา ไดตรสพลาดพงถงมากมายกจรงและทรงยอมรบการมอยของความงาม แตการยอมรบของพระพทธองคแยกออกไปตามระดบของกลมชนหรอสงคมนนๆ เชน สงคมของฆราวาส พระองคทรงใชความงามระดบโลกยะมาเปนเครองโนมนาวจตใจเพอใหเขาใจความเจรญและความเสอมของกศลและอกศล เกดการพฒนาทางปญญาในการกาวขนสความสงบจตเปนล าดบตอไป ส าหรบสงคมของบรรพชต พระองคทรงเนนความงามทางจตและปญญาเปนส าคญในการสลดออกจากการยด

ข.อ. (ไทย) ๒๕/๒๒/๒๑๑-๒๑๒.

๔๔

ตดความงามอนเปนโลกย ะ เพอใหกาวสความงามอ นเปนโลกตระ (สมมาทฏฐ) ซงเปนความงามระดบสงและเปนเปาหมายของพทธปรชญาเถรวาท

- ความนาเกลยด เปนสงหนงทมสภาวะตรงกนขามกบความงามทพระพทธองคตรสถงอยเสมอ ความหมายของความนาเกลยดนน เมอพจารณาลกษณะของความนาเกลยดตามทปรากฏในคมภรทางพทธศาสนาเถรวาทแลวจะเหนวามอย ๒ ลกษณะดวยกน คอ

๑) ความนาเกลยดทเกดตามธรรมชาตหรอเกดแตกรรมเกาของบคคลนนๆ เชนบคคล ทสงสมกรรมชวคอ ประพฤตกายทจรต วาจาทจรตและมโนทจรตไวมากในอดตชาต เมอมาเกดในพทธศาสนาของพระพทธเจาน ยอมเปนผเกดในตระกลต า มรปรางไมส มประกอบมผวพรรณ หมนหมอง ไมนาด ต าเตย มความเจบปวยมาก ตาบอด เปนงอย เปนคนขโรค อมพาดเปนตน เหลานตามคตทางพทธศาสนาถอวา เปนวบากกรรมในชาตกอนทใหผลในชาตน และความนาเกลยดทเกดจากการเปลยนแปลงไปตาม กฎเกณฑทางธรรมชาตหรอทเรยกว ากฎเกณฑ ของไตรลกษณ คอสภาวะทผนแปรไปตามกาลเวลา มความเกดขน ความแก ความเจบและ ความตาย เปนลกษณะ

๒) ความนาเกลยดทเกดจากการพจารณาเหนตามความเปนจรงของสจธรรม คอการ พจารณารางกายของมนษย โดยความเปนของไมสะอาดมกลนเหมนและนาเกลยดอนถกเครอ งอลงการประกอบเขาใหปดบงไว เมอวาโดยปกตแลว สรระรางนนหอหมไวดวยผวหนง มชองนอยชองใหญปรไปไหลซมขนขางบน และไหลซมลงขางลางตลอดกาลเปนนจ เพราะเหตทสรระรางถกเครองอลงการอนประกอบเขาใหมนปดบงไว เหมอนรถทประกอบสวนตางๆ เขาดวยกนแลว ฉาบทาดวยสแดง สด า สขาว สเหลองเปนตนอยางสวยงาม ท าใหผพบเหนสะดจตาอยากจบจองเปนเจาของฉะนน คนเรากเหมอนกนไมรสรระรางนนของเขาอนมลกษณะไมงามตามความเปนจรง จงหลงยนดในสงทไมงามวาเปนของงาม บคคลผมปญญาปราศจากอวชชาเปนเครองปกปดไว มจตมสภาพเปนอารมณเดยวพจารณาสรระรางเบองต าตงแตพนเทาขนไป เบองบนแตปลายผมลงไป โดยอาการ ๓๒ เหนสภาวะของสรระรางตามความเปนจรง ดงค าทโบราณาจารยกลาวไววา

กายอนมกลนเหมนไมสะอาดเปนซากศพเสมอเหมอนหลมคถ เปนกายอนหมบณฑตผมดวงตาครหากนแลว แตเปนสงอนธพาลชนชมชอบยงนก

๔๕

กายอนใด ซงหอหมไวดวยหนงสด มแผลขนาดใหญ คอชองทวาร ๙ แหง สงโสโครก กลนเหมนบดไหลออกอยรอบดาน ถาจะพงพลกเอาภายในของกายอนนออกมาไวขางนอก คนเราจะพงถอไมไวคอยไลฝงกาและหมสนขอยางแนนอน

สภาวะของความนาเกลยดทเกดขนจากสรระรางของคนเปนนเปนการเจรญกายคตาสต จนเกดความเบอหนายไมยดตดหรอลมหลงในสมมตสจจะ มจตนอมไปเพอท าใหแจงดวยปญญามสตเปนเหต ถงความเปนผประจกษแจงในสจธรรม ดงพทธพจนตอไปน

ภกษพจารณาเหนกายน ตงแตฝาเทาขนไปเบองบน ตงแตปลายผมลงมาเบองลาง มหนงหมอยโดยรอบ เตมไปดวยสงทไมสะอาดชนดตางๆ วา ‘ในกายน มผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก ไต หวใจ ตบ พงผด มาม ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา เปลวมน น าลาย น ามก ไขขอ มตร ’ . . . ภกษผไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอยอยางน ยอมละความด ารทสบสนอนอาศยเรอนได เพราะละความด ารทสบสนนนได จตทเปนไปภายในกายเทานน ยอมด ารงคงทเปนธรรมเอกผดขน ตงมน ภกษชอวาเจรญกายคตาสต . . .

ดงนนความนาเกลยดจงเปนสภาวะทสงเสรมการพฒนาจตและปญญาใหเกดความสงบ เขาใจสภาวะทเปนสมมตสจจะของสรรพสงโดยความเปนสงขตธรรม และเปนสภาวะทพระองคตรสเนนใหบรรพชตผออกจากเรอนบวช ไดพจารณาเหนสภาพของสงทงหลายในรปของการประชมสวนประกอบตางๆ ตามความเปนจรงวา รางกายเปนของไมสวยงาม สงทปฏกลนาเกลยดนาชงอยในสรระรางน ดวยปญญาทพจารณาเหนแจมแจง แมกระทงสรระรางของตนเอง ใหพจารณาโดยแยบคายเพอความเบอหนายคลายจากความก าหนดไมเขาไปยดมนถอมนสรระรางทเปนของไมงามวางาม ไมวาสรระรางนจะเปนอยหรอตายแลวกตาม จนถงการกาวขนสความเปนผมปญญางามระดบโลกตระหรอเรยกวา โลกตรปญญา

พระพทธโฆสเถระ รจนา, คมภรวสทธมรรค , สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร) แปลและเรยบเรยง, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : ประยรวงศ พรนทตง, ๒๕๔๗), หนา ๓๔๒.

ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๕๔/๑๙๘-๑๙๙.

๔๖

๓.๓ เกณฑการตดสนพทธสนทรยศาสตร

เมอกลาวถงเกณฑการตดสนทางสนทรยะหรอความงาม สงแรกทพทธศาสนกจะนกถงกคอเกณฑการตดสนทางศลธรรมและจรยธรรมทนท เพราะวถการด าเนนชวตของพทธศาสน กสวนใหญด าเนนไปตามจดมงหมายทางพทธศาสนา โดยยดหลกธรรมค าสอนของพระพทธองคอนมกฎเกณฑทางธรรมชาต (ไตรลกษณ) และกระแสแหงเหตปจจยอนไรมลการณ ไมมผสรางผบนดาล (ปฏจจสมปบาท) ซงเปนลกษณะของสงทงปวง มความเปนกลางและความเปนจรงแหงกฎเกณฑทางธรรมชาต ดงนน พทธศาสนกเมอไดยนประโยค ทกลาวถงเกณฑการตดสนทางสนทรยะหรอความงาม จงไมเปนทรจกกนมากนกและท าใหเกดความสงสยตามมาวา ความงามเชงพทธเปนอยางไร? มหลกเกณฑในการตดสนอยางไร? จงไมใชสงทจะท าไดงายนกทจะกลาวถงเกณฑการตดสนความงามเชงพทธ เพราะพทธปรชญามไดแสดงหลกเกณฑในการตดสนไวอยางเปนรปแบบ แตเนองจากหลกธรรมทพระองคตรสไวนนมลกษณะครอบคลมถงหลกการทงปวง (พทธธรรม) ดวยฐานะ ๕ อยาง คอ

๑. ในฐานะทเปนพทธภาวะหรอพทธธาตคอประสบการณทางจตขนสง ทผเขาถงดวย ความรระดบญาณ เกดความสงบ สะอาด บรสทธ ปราศจากกเลสทงปวง

๒. ในฐานะทเปนปรชญาวา ดวยปญหาพนฐานเกยวกบชวต โลกและจกรวาลและ เปนความจรงสงสด

๓. ในฐานะทเปนระบบจรยธรรมอนเปนสวนหนงในเนอหาของปรชญาทวาดวยคณคา ความด ความงาม ความถกตอง ความเจรญ ความเสอม และวาดวยหนาททจะน าไปประพฤตปฏบตตอตนเองและสงคม

๔. ในฐานะทเปนศาสนาพนฐานหมายถงการเคารพนบถอพระรตนตรยและสญลกษณ ตางๆ

๕. ในฐานะเปนสถาบนแหงชาต หมายถงพทธบรษทและองคกรตางๆ ของพทธบรษท ทตงขนเพอการศกษาปฏบต บรหารและเผยแผ เปนตน

เมอกลาวถงในแงของการตดสนแลวในฐานะทพทธธรรมของพระองคมลกษณะหร อฐานะเปนระบบจรยธรรม (จรยศาสตร) ทองอาศยกฎเกณฑทางธรรมชาตมความเปนกลางๆ และความเปนจรงทเกดขนตามเหตปจจยทองอาศยกนและกน เปนสวนหนงในเนอหาของปรชญาทวาดวยคณคาความด ความงาม ความถกตอง ความเจรญความเสอมและวาดวยหนาททจะน าไปเป น

๔๗

แนวทางในการด าเนนชวตหรอการประพฤตปฏบตตอตนและสงคมแลว เกณฑการตดสนพทธ -สนทรยะหรอความงามเชงพทธจงตองอาศยหลกพทธธรรมเปนบรรทดฐานในการตดสนความงาม สงทเปนผลงานการสรางสรรคของศลปนทสรางสรรคขน เพอถายทอดความร จนตนาการ ความศรทธาเปนตน ดวยอารมณและความรสกของตนไปสผรบรหรอผชนชมผลงานทางดานศลปะ ดงนน เมอมผรบรหรอชนชมผลงานของศลปนทไดถายทอดจนตนาการผานผลงานศลปะเปรยบเหมอนเปนสอแทนความร จนตนาการและอารมณความรสกของตวศลปน จงท าใหเกดปญหาตามมาเสมอ มการถกเถยงกนมา ยาว นานในเหลานกสนทรยศาสตรตะวนตกและตะวนออก แมกระทงในพทธศาสนาครงสมยพทธกาล กยงมพวกภกษไดถกเถยงกนและน าปญหาเหลานไปทลถามพระพทธเจาเชนกน ซงมเนอความปรากฏในสปปสตรวา “ . . . สมยนน ภกษจ านวนมากกลบจากบณฑบาตหลงฉนอาหารเสรจแลว มานงประชมพรอมกนในมณฑป ไดสนทนาอนตรากถาขนวา ‘ทานผมอายทงหลาย ใครรจกศลปะบาง ใครศกษาศลปะอะไรมาบาง ศลปะชนดไหนเลศกวาศลปะทงหลาย . . . ”

ไมวาจะเปนยคใดสมยใด กยงคงมการถกเถยงปญหาเกยวกบเกณฑตดสนความงาม เรอยมาจนถงทกวนนกยงหาทยตไมได สวนในพทธปรชญาเถรวาจะพบวา พระพทธองคไมไดตรสถงเกณฑการตดสนสนทรยะไวโดยตรงเหมอนเกณฑการตดสนทางศลหรอวนยแตทรงวา งหลกการไวอยางกวางๆ โดยอาศยหลกพทธจรยศาสตรเปนพนฐาน ซงมความสมพนธเปนอนหน งอนเดยว กน (เอกภาพ) กบกฎเกณฑทางธรรมชาต เพราะฉะนนเมอพดถงเกณฑการตดสนในพทธปรชญาเถรวาท ทานเนนใหพจารณาทตวกฎหรอตวสภาวะ ดงพทธพจนทวา ‚เพราะสงนม สงนนจงม เพราะสงนเกดขน สงนนจงเกดขน เพราะสงนดบ สงนนจงดบ‛ เปนการพจารณาในแงของกระบวน การธรรมชาต แตการพจารณาผลงานการสรางสรรคศลปะเปนการแสดงออกและเกยวของกบความรบผดชอบของคนโดยตรง กคอการกระท าเปนจดเนนโดยอาศยสวนอนของกฎเกณฑธรรมชาตเปนสวนประกอบในการพจารณาพฤตกรรมทงหมดของมนษย เชนหลกการทพระพทธองควางไวเพอพจารณาในกาลามสตรทวา

ดกอนชาวกาลามะ เมอใดกตามททานทงหลายทราบชดดวยตวเองวา ธรรมเหลานเปนอกศล ธรรมเหลานมโทษ ธรรมเหลานผรตเตยน ธรรมเหลานเมอยดถอแลวยอมกอใหเกดทกขโทษ ดกอนชาวกาลามะ เมอนนทานทงหลาย กควรละเวนธรรมเหลานนเสย . . .

ดกอนชาวกาลามะ เมอใดกตามททานทงหลายทราบชดดวยตวเองวา ธรรมเหลานเปน

ข.อ. (ไทย) ๒๕/๒๙/๒๒๖-๒๒๘.

๔๘

กศล ธรรมเหลานปราศจากโทษ ธรรมเหลานผรสรรเสรญ ธรรมเหลานเมอยดถอแลวยอมกอใหเกดประโยชน ดกอนชาวกาลามะเมอนนทานทงหลายกควรเขาถงธรรมเหลานนอยเสมอ . . .

เมอพจารณาเกณฑการตดสนพทธสนทรยะ หรอความงามเชงพทธโดยอาศยหลกธรรม เปนแนวทางในการพจารณาตามทศนะของพทธปรชญาเถรวาท ดวยหลกเกณฑ ๒ ลกษณะ คอ

๑. เกณฑการตดสนความงามของสงทเปนนามธรรม การตดสนความงามทเปนภาวะนามธรรมนไมใชสงทจะท าไดงาย เพราะเปนความงาม

ทสบเนองมาจากผลของการปฏบตตามหลกพทธธรรม เชน ความงามของคนมศล ความงามของจต ความงามของปญญา ซงสงเหลานเปนภาวะความงามทไมสามารถรบรไดดวยประสาทสมผสทง ๕ การตดสนความงามประเภทน จงตองอาศยหลกพทธธรรมเปนเกณฑ โดยแบงออกเปน ๒ ระดบ ดงน

๑) การตดสนในระดบตน การตดสนในระดบน เปนการตดสนเพยงใหรวางามหรอ ไมงาม ทคนทวไปกสามารถท าไดโดยมหลกพทธธรรมเปนเกณฑ แตตองขนอยกบกาลเวลาและสต ปญญาเปนเครองชวย จะตดสนโดยอาศยการรบรและความรสกไมได พระพทธองคไดตรสไวใน สงยตตนกาย สคาถวรรควา

มหาบพตร ศลพงรไดดวยการอยรวมกน ศลนนจะพงรไดดวยกาลนาน ไมใชดวยกาล เลกนอย ผใสใจจงจะรได ผไมใสใจรไมได ผมปญญาจงจะรได ผไมมปญญารไมได . . .

มหาบพตร ปญญาจะพงรไดดวยการสนทนา ปญญานน จะพงรไดดวยกาลนาน ไมใช ดวยกาลเลกนอย ผใสใจจงจะรได ผไมใสใจรไมได ผมปญญาจงจะรได ผไมมปญญารไมได

ดงนน การตดสนในระดบต าน พระพทธองคทรงใชหลกการทวๆ ไป คอ การสมผส การไดเหน การไดฟง การเอาใจใสและสดทายตองมสตปญญา กสามารถเปรยบเทยบไดความงาม

อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๙-๒๖๐. พมพาภรณ เครองก าแหง, “สนทรยทศนในพระสตตนตปฎก” , วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๑), หนา ๗๘-๘๒. ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๒๒/๑๔๒.

๔๙

หรอความไมงาม เชนการอยรวมกนกบผทมศลงาม เราจะสมผสไดถงความมพฤตกรรมทางกาย วาจาและใจทดงามของบคคลนน ซงตองอาศยกาลเวลาเปนเครองพจารณาหรอสงเกตพฤตกรรมของบคคลนน จงจะรบรถงความงามในระดบต านได ๒) การตดสนในระดบสง การตดสนในระดบน เปนการชใหเหนโดยอาศยการฝกฝนหรอการปฏบตเปนส าคญ ไมเหมอนความงามทเกดจากหลกของศลและทานทพอจะมองเหนไดและสมผสได เพราะความงามในระดบนเกดจากภาวะของการปฏบตธรรมชนสงทมผลตอสภาพของจต จงยากทจะตดสนความงามในลกษณะนได ซงไดเคยมการถกเถยงกนมาแลวในสมยพทธกาล ทพระสารบตรกบพระเถระอก ๒ รป มความเหนในเรองของความงามของบคคลผทปรากฏในโลก ๓ จ าพวก วา จ าพวกไหนมความงามกวามความประณตกวากน ซงตางกใหเหตผลแตกตางกนไป สดทายกพากนไปกราบทลขอความนนกบพระผมพระภาค ซงพระพทธองคไดตรสตอบปญหาดงกลาวไววา

ในเรองน การตอบปญหาโดยนยเดยววา บรรดาบคคล ๓ จ าพวกน บคคลนดยงกวาและประณตกวาไมใชจะท าไดงาย เพราะอาจเปนไปไดวาสทธาวมตตบคคลเปนผปฏบตเพอความเปนอรหนต กายสกขบคคลเปนสกทาคามหรออนาคาม ทฏฐปตตบคคลเปนสกทาคามหรออนาคาม . . . เพราะอาจเปนไปไดวากายสกขบคคลเปนผปฏบตเพอความเปนอรหนต สทธาวมตตบคคลเปนสกทาคามหรออนาคาม ทฏฐปตตบคคลเปนสกทาคามหรออนาคาม . . . เพราะอาจเปนไปไดวา ทฏฐปตตบคคลเปนผปฏบตเพอความเปนอรหนต สทธาวมตตบคคลเปนสกทาคามหรออนาคามกายสกขบคคลเปนสกทาคามหรออนาคาม

การตดสนในระดบสงขนมาน โดยเฉพาะอยางยงเชงเปรยบเทยบแลว ไมใชเรองทจะท าไดงายๆ แมแตพระสาวกระดบเถระกยงยากทจะประเมนไดถกตอง เมอกลาวถงบคคลทวไปจงไมควรกระท าอยางยง เพราะอาจท าใหเกดความผดพลาดไดงายและเกดความเสยหายแกผทท าการตดสนเองดวย ผทสมควรจะตดสนไดนน คอ พระพทธเจาผทรงเปนสพพญหรอผทเสมอเหมอนดวยพระองคเทานน

๒. เกณฑการตดสนความงามของสงทเปนรปธรรม ความงามทสามารถรบรหรอสมผสไดดวยประสาทสมผสทง ๕ เปนสงทมอยในโลกยวสย ทมนษยสามารถรบรความงามและวตถทางสนทรยะได เชน ภาพจตรกรร ม สถาปตยกรรม โบสถ

อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๒๑/๑๖๘-๑๖๙.

๕๐

วหารเปนตน โดยผานประสาทสมผส ท าใหเกดความพงพอใจ ความดมด า เบกบานได การตดสนความงามของสงเหลาน อาจท าไดหลายระดบดงน ๑) การตดสนโดยยดหลกความงามเปนเกณฑ จากความงามของสงทเปนรปธรรมทกลาวมา ท าใหไดขอสรปทพอจะเปนมาตรฐานในการตดสนในสวนนได คอ สดสวนทเหมาะสมของสวนประกอบตางๆ ซงท าใหเกดสวนรวมทสมบรณ เชนความงามของมนษย ทประกอบดวยสวนตางๆ ของรางกาย ทตองพจารณาถงรปราง ทรวดทรง ใบหนา นยนตา ปาก ฟน ผมและผวพรรณเปนตน แมแตในกรณของเสยง พจารณาถงเสยงทไพเราะ กงวาน ออนหวาน ฟงแลวรนเรงเบกบานใจ กระแสเสยงตองประกอบดวยองค ๘ คอ แจมใส ชดเจน นมนวล นาฟง กลมกลอม ไมแตกพรา ลกและมกงวาน สวนในกรณของวาจานน ตองเปนวาจาทสละสลวย กอประโยชน ไมมโทษ โนมนาวใจคนและท าใหรนเรงเบกบาน ดงนน การตดสนโดยยดหลกของความงาม เปนเกณฑน เราสามารถน าหลกเกณฑจากพทธพจนทไดตรสพาดพงถงความงามไวไปเปรยบเทยบเปนเกณฑตดสนผลงานการสรางศลปะของศลปนได เชน ดนตร จตรกรรม สถาปตยกรรม เปนตนเปนอยางด ๒) การตดสนโดยยดหลกความพงพอใจเปนเกณฑ จากปญหาทมความเหนไมลงรอยกนในกรณท นาย ก. กบนาย ข. มองดภาพเขยนอนเดยวกน นาย ก. อาจบอกวาภาพนงดงามยงนก สวนนาย ข . บอกวา ภาพนไมงดงามเลย ปญหาดงกลาวไมไดเปนทถกเถยงในปจจบนนเทานน แมในสมยพทธกาลกยงเกดประเดนปญหาดงกลาวขนเหมอนกน ทกรงสาวตถ สมยนนพระราชา ๕ พระองคไดมค าถามเกดขนในระหวางการสนทนากนวา ‚อะไรเปนยอดแหงกามทงหลาย ‛ พระราชาทงหลายไดมความเหนขดแยงหาขอสรปไมได จนทสดไดพากนไปเขาเฝาพระพทธเจา แลวทลขอใหพระองคพยากรณปญหาใหกระจาง จากปญหาดงกลาวนนพระพทธองคทรงยดหลกความพงพอใจเปนเกณฑตดสน ดงทไดทรงพยากรณไววา

ทสดแหงความพอใจนนแหละ อาตมภาพกลาววา เปนยอดในกามคณ ๕ รปเหลาใดเปนทพอใจของคนบางคน รปเหลานนไมเปนทพอใจของคนบางคน เขาพอใจมความด ารเตมรอบดวยรปเหลาใด รปอนจากรปเหลานนจะยงกวา หรอประณตกวา เขากไมปรารถนารปเหลานน เปนรปทดยงส าหรบเขา รปเหลานนเปนรปยอดเยยมส าหรบเขา . . .เสยงเหลาใด . . . กลนเหลาใด . . . รสเหลาใด . . . โผฏฐพพะเหลาใด เปนทพอใจของคนบางคน โผฏฐพพะเหลานนไมเปนทพอใจของคนบางคน เขาพอใจมความด ารเตมรอบดวยโผฏฐพพะเหลาใด โผฏฐพพะอนจากโผฏฐพพะเหลานนจะยงกวา หรอประณตกวา เขากไม

๕๑

ปรารถนาโผฏฐพพะเหลานน เปนโผฏฐพพะทดยงส าหรบเขาโผฏฐพพะเหลานนเปนโผฏฐพพะยอดเยยมส าหรบเขา

การตดสนความงามในระดบน เราสามารถน าเอาพทธพจนดงกลาวขางตนไปเปนการ ตดสนเชงเปรยบเทยบได โดยยดหลกการตดสนทวๆไปในขอท ๑ กอน เพอพจารณาถงองค ประกอบของผลงานทางศลปะวา มสวนประกอบทพอเหมาะหรอไม เมอมาถงตรงน ความรสกจะเขาไปมบทบาทในการตดสนความงาม ดงนน การตดสนในความงามทเปนรปธรรม จงตองใชทงความรสกและกฎเกณฑประกอบกน หมายความวาถงผตดสนจะตดสนไปตามความรสกของตนกตามแตความงามหรอสงสนทรยะกจะตองมคณสมบตของวตถทางสนทรยะเปนฐานรองรบอยดวย ๓) การตดสนโดยยดประโยชนของความงามเปนหลก หมายถง ความงามทเมอผรบรหรอผพบเหนไดสมผสแลวกอใหเกดความงอกงามแกชวตหรอชวยใหชวตดขนเจรญขน หมาย รวมไปถงคณธรรมทชวยใหชวตเจรญกาวหนา ชวตยงตองการสงทเพลนเพลดใจหรอผอนคลายอารมณ เชน การฟงดนตร ดภาพยนตร ชมงานจตรกรรมเปนตนสงเหลานลวนเปนเครองประเลา ประโลมจตใจทงนน ซงมทงทประเลาประโลมจตใจไปในทางทดและไมด ทางทดหมายถงการประเลาประโลมจตใจใหเปนไปในทางทชวยเสรมจตใจใหสงบ เกดความเพลนเพลดมความสขทาง ใจในระดบของคนทวไป สวนในดานของบรรพชตนน กมบางครงทพระพทธองคทรงใชความงามประเลาประโลมจตใจของผทเขามาบวชในธรรมวนยของพระองค จะเหนไดจากการทพระองคทรงประเลาประโลมจตใจของพระนนทะ ดวยการแสดงเหลานางเทพอปสรใหพระนนทะไดเหนความงามทไมมทสนสด เพอใหคลายความก าหนดและคลายความยดมนถอมนมองเหนโทษแ ละประโยชนในความงาม ซงพระนนทะหลงใหลในความงามของนางชนบทกลยาณสากยาน ท าใหเกดความเพยรสรางเสรมประโยชนใหกบตนเองดวยการปฏบตธรรมจนไดดวงตาเหนธรรม ดงนน ความงามทงทเปนความงามทเกดขนเองตามธรรมชาตและทมนษยสรางสรรคขน กถอไดวา เปนแรงจงใจอกประเภทหนงทจะชวยใหมนษยด าเนนไปสหนทางทดเสนทางทประเสรฐ ซงทางพระเรยกวา ‚มรรค‛ หรอ ‚อรยมรรค ‛ อนเปนหนทางน าไปสเปาหมายในทางพทธปรชญาเถรวาท ส าหรบปถชนทวไปการบรรลถงจดมงหมายของชวตทเกยวของกบสงคม และการพฒนาชวตให ดงามเหมาะสมกบประโยชนทจะไดรบ ดงทพระพทธองคไดตรสไววา

ภกษทงหลาย บคคลผพจารณาเหนประโยชนของตนสมควรแท เพอทจะท ากจของ ตนใหถงพรอมดวยความไมประมาท หรอวาบคคลผพจารณาเหนประโยชนของผอนสมควร

ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๒๓/๑๔๓-๑๔๔.

๕๒

แท เพอทจะท ากจของผอนใหถงพรอมดวยความไมประมาทหรอบคคลผพจารณาเห นประโยชนทง๒ ฝาย สมควรแท ทจะท ากจของทง๒ ฝาย ใหถงพรอมดวยความไมประมาท

ประโยชนทบคคลพงจะไดรบในทางพทธปรชญาเถรวาทไดจ าแนกตามพทธพจนทไดตรสไวมลกษณะ ๓ ประการ คอ - ประโยชนเพอตน หมายถง ความงามทท าใหผไดสมผสหรอรบรเกดความดมด ากบสงทไดสมผส เปนสงทโนมนาวจตใจของบคคลใหเกดศรทธา ความเยอกเยน สงดจากสงทเปนโทษทางจตใจ เกดความเพยรในการตงตนไวชอบด าเนนไปตามทางชวตทดงาม ตงตนไวในฐานะทสมควรแกประโยชนทพงจะไดรบ จดเปน ๒ ระดบ คอระดบชาวบานทวๆ ไปและระดบของผออกจากเรอน ระดบชาวบานทวๆ ไปประโยชนในระดบนเปนเปาหมายของบคคลผครองเรอนทเกด จากการไดสมผสกบสงทท าใหดมด าซาบซงกบสงทประสบ ท าใหจตใจของผนนเกดความศรทธาจตใจออนโยนเยอกเยน ปราศจากความทกขกายทกขใจชวขณะ เปนประสบการณในการน าไปด าเนนชวตและพฒนาชวตตามสมควรแกฐานะของตน น าไปสเปาหมายของชวต ท าใหชวตดขน เจรญขน งอกงามขน ความงามทเปนทางชวตใหบรรลถงประโยชนทพงหวง ไดแก ความมทรพย มบรวาร มยศหรอการศกษาหรอหนาทการงานทตนก าลงท าอย สงเหลานถงวาเปนเปาหมายส าหรบชวตมนษย ในการด ารงชวตใหเปนอยอยางมความสข บรรเทาความกระวนกระวาย ความล าบากใจและความเรารอนใจ ใหเพลดเพลนใจ เปนปกตทมนษยตองปลกฝงคณธรรมจรยธรรมในจตใจใหเจรญยงๆ ขนไป

ระดบของผออกจากเรอน หมายถง ความงามเปนสงทนอมน าจตใจสงเสรมการปฏบตธรรมใหเปนไปไดโดยงายและสะดวกใชความงามตามธรรมชาตเสรมการอยปฏบตธรรมทามกลางธรรมชาตแวดลอมไปดวยบรรยากาศทเงยบสงบ ชวยใหกายและใจสงบและไดดวงตาเหนธรรมไดโดยงาย อนเปนเปาหมายสงสดในการบรรพชา คอ ‚พระนพพาน‛ - ประโยชนเพอผอน คอ การใชความงามชวยเหลอเกอกลสนบสนนผอนใหบรรลประโยชนหรอเขาถงจดหมายแหงชวตตามสมควรแกฐานะ ใหเขาสามารถพงตนเองได เพอความไมตองเปนภาระแกผอน ดวยความกรณาตอผอนไมเบยดเบยนซงกนและกน เมอตนเองบรรลเปาหมายแหงการครองชพแลว กชวยผอนนอกจากตวเราโดยความเปนกลยาณมตรทด เหมอน

ส .น. (ไทย) ๑๖/๒๒/๔๐.

๕๓

เพอนยนบนภเขาแลวชใหเพอนอกคนมองดทวทศนทสวยงามนารนรมยทพระพทธองคตรสไวในทนตภมสตรวา

สหายผทขนไปกอนแลวนนกลาวอยางนวา ‘เพอนเอย เรารค าททานกลาวแลวอยางนบดนเองวา ‘เพอนเอยเปนไปไมไดททานยนอยบนภเขาแลวจะพงมองเหนสวนอนนารนรมย ปาไมอนนารนรมย ภมประเทศอนนารนรมยและสระโบกขรณอนนารนรมย ’ และสหายผขนไปทหลงนนกลาววา ‘เรารค าททานกลาวอยางนบดนเหมอนกนวา ‘เพอนเอย . . . และสระโบกขรณอนรนรมย

สหายผทขนไปกอนแลวนนจงกลาวอยางนวา ‘เพอนเอย ความเปนจรงเราถกภเขาใหญ ลกนกนไว จงมองไมเหนสงทควรเหน’ . . .

เมอตนเองไดความสขอนนาปรารถนานาใคร อนเกดจากการไดรไดสมผสกบสงทมความงาม อยากใหคนอนถงประโยชนอนเปนจดหมายแหงชวตคอความสงบสงด เยอกเยน สงเสรมจตใจใหเกดความสขสบายลมความวนวายทบบบงคบจตใจใหเกดควา มระส าระสาย ความหนกอกหนกใจ ความยดมนถอมน เหมอนกบสงทตนไดรบรไดรสกดวย เพราะฉะนนความงามในทางพทธปรชญาเถรวาท นอกจากจะมความงามแลว ยงเปนสงทกอใหเกดประโยชน ซงเปนจดหมายชวตของคฤหสถ - ประโยชนสวนรวม หมายถงความงามทเปนผลใหเกดประโยชนทงแกตนเองและแกผอน หรอแกสงคม แกชมชนสวนรวม เชนสะทอนถงหลกธรรม วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ การแตงตว การด าเนนชวต สภาพแวดลอมและความเปนอยทเอออ านวยแกการปฏบตเพอบรรลประโยชนของตน และการบ าเพญประโยชนเพอผอนตลอดถงพฤตกรรมทเกอกล ทพงประสงคตอสงคมสวนรวมทวๆ ไปดวย ความงามในทางพทธปรชญาไมใชสงทงามเพยงอยางเดยวและไมใชสงทมความสนสดในตว แตยงเปนสงทโนมนาวจตใจของผรบร ท าใหมองเหนโทษของกามคณและเกดสมมาทฏฐหรอความรทถกตองขน นอมน าจตใจใหมงสบญกศลหรอสวรรคส าหรบชาวบานทวๆ ไป แตส าหรบนกบวชหรอบรรพชตนน ความงามเปนเพยงพนฐานเปรยบเหมอนเรอขามฟากทเมอขามถงฝงแลว จะตองสลดเรอทงเสยฉะนน เมอจตสงบแลวกไมยดตดอยกบความงามนน พฒนาจตใหสงขนไปจนบรรลเปาหมายสงสดได

ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๑๖/๒๔๙.

๕๔

๓.๓.๑ ความมอยของความงาม

ถาหากเราจะเปรยบเทยบมนษยกบกอนหนวา มอะไรเปนความแตกตางกนระหวางสงทงสองอยางน สมมตวา เราน าเอากอนหนมาแยกสวนประกอบของมนยอยลงไปเรอยๆ จะพบวา ในทสดหนกอนนนประกอบไปดวยธาตตางๆ หลายชนดและธาตตางๆ เหลานน เมอแยกลงไปอกกจะไดอนภาคเลกๆ เชน โปรตอน อเลกตรอนและอนๆ ตอไป สวนมนษยกเหมอนกนเมอเราน ามาแยกสวนตางๆ ออก ไมวาจะเปนผม ขน เลบ ฟน หนง ปอด หวใจ ลงไปเรอยๆ จนในทสดสงตางๆ เหลานกจะสลายลงไปเปนธาตตางๆ เหมอนกบธาตทเปนสวนประกอบของกอนหนและวตถอนๆ ในโลก มนษยกบกอนหนจงไมมความแตกตางกน ในแงทวา รางกายของมนษยกบเนอของกอนหน ซงประกอบขนดวยหนวยยอยหรออนภาคเลกๆ เหมอนกน แตถงกระนนมนษยกยงมความแตกตางไปจากกอนหน เพราะความทวากอนหนจะเคลอนไหวหรอเปลยนแปลงไปอยางไรมนมไดเปนผรเรมเอง ทกสงทเกดขนกบกอนหนลวนแตเกดจากแรงภายนอกตวมนทมากระท าตอมน มนจะกลงไปมาหรออยนงๆ จะอยในทแจงหรอในปา ตะไครน าจะจบหรอไมจบ สงเหลานลวนแตอยในการก าหนดของสงอนทงนน แตมนษยไมเปนอยางนน มนษยมความรสก ความคด อารมณ ความอยาก ความพงพอใจ ความตองการ สงเหลานลวนแตเปนตวรเรมท าใหรางกายของมนษยมความเคลอนไหวไปตามความตองการมไดมสงภายนอกมามบทบาทก าหนดวถของมนษย องคประกอบทางสรระของมนษยนนในขนทสดมไดแตกตางจากสสารวตถอนๆ เลย แตมนษยเรานนมความรสกนกคดมอารมณ เรยนรสงตางๆ ได รบรรป รส กลน เสยง สมผสทมอยในโลกได สงเหลานกอนหนไมม ดงนน สงทท าใหมนษยมความแตกตางไปจากกอนหน กคอ ‚จต‛ มนษยเราจงประกอบไปดวยสงสองสง คอ ‚สสารและอสสาร‛ หรอ ‚จตกบวตถ‛ นนเอง ความจรงขอนแมพทธ -ปรชญาเถรวาทเองกยอมรบการมอยของ ‚สสารและอสสาร ‛ หรอ ‚จตกบวตถ‛ เหมอนกนกบปรชญาตะวนตก นอกเหนอไปจากนน มนษยเรามการเรยนรหรอการรบรสงตางๆ ดวยการใชประสาทสมผสท าใหเกดความรหรอประสบการณตางๆ มากมาย แมการรบรวตถในเชงสนทรยะหรอความงามเองกมกมปญหาตางๆ ทเกดขนในสนทรยศาสตร สวนหนงมาจากประสบการณการรบรตอสงตางๆ ในเชงสนทรยะ นกสนทรยศาสตรยอมรบวามนเปนการรบรทจบในตวเอง หรอเปนการรบรเพอการรบร

ดงนน สงหนงทจ าเปนอยางยงทจะตองกลาวถงในทนคอ การรบรตอสงตางๆ ในพทธ -สนทรยศาสตร แมชวตของมนษยจะประกอบดวยสวนประกอบตางๆ ตามทกลาวแลวในเบองตน

๕๕

และกระบวนการท างานทางรางกาย ชวตทด าเนนอยเปนประจ าในแตละวนนน ลวนแตมการตดตอเกยวของกบโลก โดยความทชวตมความสมพนธกบโลกน ตองอาศยชองทางทชวตจะตดตอเกยวของกบโลกได การรบรตอสงตางๆ นน พทธปรชญาเถรวาทเรยกทตอหรอแดนเชอมตอสงตางๆ นวา ‚อายตนะ (Sense fields)‛ หรอเรยกงายๆ วา ทางรบร หมายถงบอเกดแหงการรบรสงตางๆ ในโลก ซงม ๖ อยาง คอตา ห จมก ลน กาย ใจ สงเหลานตางกเปนสงทเชอมตอโลก หมายถงสงแวดลอมภายนอกทปรากฏลกษณะแกมนษยเปนสวนๆ ดานๆ ไป อนเปนเครองมอส าหรบรบร จงเรยกวา ‚อายตนะภายใน (Internal sense-fields)‛ เปนฐานของความรทางรบรเหลานยงควบคไปกบสงทถกรบรหรอลกษณะอาการตางๆ ของสรรพสงในโลกทเกดขน เปนสงทเชอมตอใหเกดความรหรอเปนแหลงความร แตเปนฝายนอกม ๖ อยางเหมอนกน คอ รป เสยง กลน รส สมผสและธรรมารมณ สงเหลานเรยกวา ‚อายตนะภายนอก (External Sense-fields)‛ โดยทวไปนยมเรยกวา ‚อารมณ (Sense-objects)‛ แปลวา สงอนเปนทส าหรบจตมาหนวงอย หรอ สงส าหรบยดหนวงของจต ในทางปรชญาเรยกวาสงทถกรหรอสงทถกรบร อายตนะภายนอกนยงแบงออกเปน ๒ กลม คอ (๑) อปาทนนกธรรม อารมณทมใจครองมชวตจตใจ เคลอนไหวโตตอบได เชน คน สตว (๒) อนปาทนนกธรรม อารมณทไมมใจครองไมมชวตจตใจอาจเคลอนไหวไดหรอไมได เชน พนดน ตนไม ภเขา สงกอสราง หรอสงทมนษยสรางสรรคขน เปนตน

เมออายตนะภายใน (แดนรบร) กบอายตนะภายนอก (สงทถกร) มากระทบกนเขา เชน ตาเหนรป หไดยนเสยง จมกไดกลน ลนไดรบรส กายถกตองสมผส และใจรบรอารมณท าใหเกดความรจ าเพาะดานขนเรยกวา ‚วญญาณ (Consciousness)‛ แปลวาความรแจง หมายถงรบรอารมณ พทธปรชญาเชอวา อายตนะภายใน ๖ กบอายตนะภายนอก ๖ มากระทบกนท าใหเกดวญญาณ ๖ ไดแก ตากระทบรปท าใหเกดจกขวญญาณ หมายถงการรบรทางตา พระพทธองคไดตรสไววา

ภกษทงหลาย วญญาณเกดขน เพราะอาศยปจจยใดๆ กนบวา วญญาณตามปจจยนนๆ วญญาณทเกดขน เพราะอาศยจกขและรปารมณกนบวา ‘จกขวญญาณ ’ วญญาณทเกดขน เพราะอาศยโสตะและสททารมณ กนบวา ‘โสตวญญาณ ’ วญญาณทเกดขน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๓๕.

พระมหาสมจนต สมมาปโญ, พทธปรชญาสาระและพฒนาการ, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔), หนา ๔๘.

๕๖

เพราะอาศยฆานะและคนธารมณ กนบวา ‘ฆานวญญาณ ’ วญญาณทเกดขนเพราะอาศยชวหาและรสารมณกนบวา ‘ชวหาวญญาณ ’ วญญาณทเกดขน เพราะอาศยกายและโผฏฐพพารมณกนบวา ‘กายวญญาณ’ วญญาณทเกดขน เพราะอาศยมโนและธรรมารมณกนบวา ‘มโนวญญาณ’ . . .

องคประกอบหรอสงทท าใหการรบรเกดขนไดจะตองครบทง ๓ อยาง คอ อายตนะ อารมณและวญญาณ ภาวะทประจวบกนหรอภาวะทกระทบกนของทง ๓ สงนเรยกวา ‚ผสสะ(contact) หรอสมผส‛ คอการกระทบกนของสภาวะของสงทง ๓ นน การรบรน จงเรยกวา จกข -สมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผสและมโนสมผสตามอายตนะ ๖ กระบวนการรบรทเกดขนด าเนนตอไป คอความรสกตออารมณทรบรสภาวะตางๆ ของจต เชน การจ าไดหมายร การคดปรงแตง สภาวะทเกดขนถดจากผสสะนเรยกวา ‚เวทนา (feeling)‛ คอการเสวยอารมณ หรอการเสพอารมณทเกดขน ไดแกความรสกตออารมณ สภาวะการรบรทเกดนจะเปนอยางไร เชนชอบใจ ไมชอบใจ พงพอใจ ไมพงพอใจเปนตน สงเหลานตางกขนตอสภาพของความรสกตออารมณนน ซงเกดขนตามทางแหงการรบรทง ๖ คอ เวทนาทเกดจากสมผสทางตา เวทนาทเกดจากการสมผสทางห เวทนาทเกดจากการสมผสทางลนเปนตนและปฏกรยาทตอบสนองอารมณตอจากเวทนาขน กคอ ‚สญญา (Perception)‛ แปลวา ความจ าไดหมายรคอความรระดบก าหนดรอาการเครองหมายลกษณะตางๆ ของสงทงหลายทผานเขามาอนเปนเหตใหจ าอารมณนนๆ ได เชนรลกษณะอาการ ทรวดทรง สณฐาน สเขยว สเหลอง สด าเปนตน แบงตามอารมณม ๖ ชนดดวยกน คอรปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญาและธมมสญญา ดงนน ธรรมทง ๓ อยางคอ เวทนา สญญาและวญญาณ เกดขนปะปนกนไปไมแยกจากกน เพราะเหตทเวทนารสงใด สญญากจ าสงนน สญญาจ าสงใด วญญาณกรแจงสงนน ผสสะจงเป นเหตเกดสญญา เปนแหลงเกบรวบรวมอารมณตางๆ ของความคดตอๆ ไป ท าใหมการรจก จ าได รเขาใจและคดไดยงๆ ขนไปท าใหเกดความรหลกขน คอ ‚ปญญา‛ แปลวาความรอบร คอความรชด กรยาทรชดหรอรทวถงความจรง รตรงตามความเปนจรง พระพรหมคณาภรณอธบายวา การรเหตรผล รดรชว รถกรผด รควรไมควร รคณรโทษ รประโยชนมใชประโยชน รเทาทนสงขาร รองคประกอบ รความสมพนธระหวางสงทงหลาย การมองทะลสภาวะหรอมองทะลปญหา ปญญาเปนตวชวยเสรมสญญาและวญญาณ ชวยขยายขอบเขตของวญญาณใหกวางขวางออกไปและลกซงยงขน สองทางใหสญญามสงก าหนดหมายรวมเกบไดมากขน เพราะเมอเขาใจ

ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๐๐/๔๓๑.

๕๗

เพยงใ ดกรบรและก าหนดหมายในวสยแหงความเขาใจเพยงนน ปญญาในพทธปรชญามการก าหนดระดบและนยไวชดเจน ปญญาระดบโลกยะและระดบโลกตระยอมมความแทจรงอยในตวเองเมอบคคลรบอารมณการทจะเขาถงแกนแทของอารมณไดหรอไม ขนอยกบคณภาพของจตและองคประกอบแวดลอม เชนการมองเหนรป ถามทวางแสงสวาง อนทรยสมบรณ ความรทเกดขนยอมสมบรณและความรจะอยในระดบโลกยะหรอ โลกตระยอมขนอยกบคณภาพจตของผรบร ดงนน พระพรหมคณาภรณ ไดสรปการรบรทท าหนาทตอมนษยไววา

อายตนะ ๖ ท าหนาทรบใชมนษย ๒ อยางคอ ๑) เปนทางรบรโลก หรอเปนแหลงน าโลกมาเสนอตอมนษย เปนเครองม อสอสาร ท าใหมนษยไดรบขอมลแหงความร ซงเปนสงจ าเปนทจะชวยใหมนษยสามาร ถเกยวของกบโลกไดถกตอง ท าใหชวตอยรอด และด าเนนไปดวยด

๒) เปนชองทางเสพโลก หรอเปนประตทมนษยจะเปดออกไปรบอารมณทเปนรสอรอยของโลก มาเสพเสวยดวยการด การฟง การดม การลมรส การแตะตองเสยดส ความสนก - สนานบนเทง ตลอดจนจนตนาการสงทหวานชนระรนใจ

ตามทกลาวมาท าใหรวา พทธปรชญาปฏเสธความรทมาจากแหลงอน แตยอมรบความรทเกดขนหลงประสบการณ (A posteriori) ไมยอมรบความรกอนประสบการณ (A prior) พทธปรชญาเถรวาทจงเปนประสบการณนยมเชงประจกษ ซงเปนสงทพสจนไดดวยตนเอง ไมจ ากดกาล เปนทควรนอมเขาใสตน เปนสงทประจกษไดดวยตนเอง

ความจรง (Truth) กบความร (knowledge)

ความจรงกบความร ทงสองอยางน มความเกยวของกนโดยฐานะทความจรงเปนตว ก าหนดคณภาพของความรวา ความรทไดมานนเปนจรงหรอตรงกบขอเทจจรงหรอไม พทธปรชญาเถรวาทจงไดแบงความจรงหรอทเรยกวา ‚สจจะ‛ (Truth) ออกเปน ๒ ระดบ เพอเปนเครองมอในการพจารณาความรทไดรบเขามานนวา เปนความรทแทจรงหรอไม คอ

พระมหาสมจนต สมมาปโญ, พทธปรชญาสาระและพฒนาการ, หนา ๕๓. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๓๘-๓๙. พระมหาสมจนต สมมาปโญ, พทธปรชญาสาระและพฒนาการ, หนา ๔๙.

๕๘

ระดบแรกนนเรยกวาสมมตสจจะ (Conventional Truth) ความจรงโดยสมมต หมายถงความจรงทมนษยเรามมตรวมกนหรอยอมรบรวมกนวาเปนจรง เพอเปนเครองมอสอสารในการด าเนนชวตประจ าวน เชน คน สตว พระอาทตย พระจนทร นายด า นายแดงเปนตน ความจรงใน ระดบนเรยกวา ความจรงขนสมมต

ระดบทสองเรยกวา ปรมตถสจจะ (Absolute truth) คอความจรงขนปรมตถ จรงตามความหมายสงสด ตรงตามสภาวะส าหรบใหเกดความรความเขาใจรเทาทนความเปนจรงของสงทงปวง คอการหยงรสจธรรม ทสามารถสลายความยดมนถอมนใหหมดไปได และวางทาทตอสงทงหลายในโลกไดถกตอง ท าจตใจใหหลดพนจากกเลสและความทกขมจตใจเปนอสระ มความสขทแทจรง พทธปรชญาเถรวาทไดอธบายถงความจรงกบความรไววา ความจรงกบความรมความ สมพนธกบการปฏบตดวย เพราะทฤษฎทวาดวยความจรงกบความรเปนเครองชน าการปฏบตและ การปฏบตชวยพฒนาทฤษฎหรอเปนเครองกลนกรองความรทไดรบเขามา ความรกบสงทถกรคอ ความจรงสงสดนน ไดกลายเปนสงเดยวกนในขนสดทาย ซงมการปฏบตเปนทางน าไปสความเปนเอกภาพของทง ๓ สภาวะ คอความจรง ความรและการปฏบต ท าใหเกดการรแจงแทงตลอดซงอรยสจส นนกคอ การเปนสงเดยวกนกบสภาวะความจรง คอ ‚นพพาน‛ พทธปรชญาถอวาความรตองควบคไปกบการปฏบต ความรในพทธปรชญามใชมจดประสงคเพยงรเพอรเทานน แตเพอความหลดพนจากความทกขและเครองพนธ นาการทงปวงดวย ดงนน พทธปรชญาจงจ าแนกความรออกเปน ๒ ระดบ คอ ความรขนโลกยะและความรขนโลกตระ ความรทงสองระดบนตางกสมพนธกบการปฏบตตามหลกไตรสกขา คอศล สมาธ ปญญา เพราะพทธปรชญายอมรบวาความรระดบหนงผานทางผสสะ ซงพระพทธองคแสดงความจรงของโลกและชวต โดยความทมมนษยเปนศนยกลาง ความรในระดบนจงเกดขนโดยทางผสสะและในอกระดบหนงความรเปนเรองทางจตใครครวญไตรตรองพจารณาหรอวปสสนาโดยตรง เปนกจกรรมทางปญญา พระพทธองคทรงแสดงธรรมเพอประโยชนแกบคคลใด ยอมเปนหนทางแหงความสนทกขแกบคคลผปฏบตตามนน เนองจากพทธปรชญายอมรบความจรงขนปรมตถวา เปนจตกบวตถ (นามกบรป) วตถภายนอกแมจะมสภาวะเปนสงขารหรอสงปรงแตงตามปจจย แตกเปนสงมอยจรง ในแงนพทธ -ปรชญายอมรบประสบการณโดยถอวา ความรสก (Sense) กบวตถเปนสงเดยวกนเรารวตถ เรากร

เดอน ค าด, พทธปรชญา, (กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๕), หนา ๑๑๙. เรองเดยวกน, หนา ๑๑๙.

๕๙

จรงๆ เปนความรสกตามสามญส านก เพราะความรสกสามญส านกท าใหการด าเนนชวตประจ าวนเปนไปได พทธปรชญากมความเชอวาการแสวงหาความรธรรมชาตเปนความรทเราอาจถอวาเปนวทยาศาสตร โดยถอประสาทสมผส (Perception) การอนมาน (Inference) และการพสจน (Verification) เปนพนฐาน มนษยจะแสวงหาความรดวยวธใดกตามตวมนษยเองเปนผใชความรนน และเปนผประเม นวธการอนนน จดตงตนของความรนน เรมขนจากประสบการณของมนษยเอง ดงนนจดประสงคของการแสวงหาความรของพทธปรชญาจงสมพนธกบภาคปฏบตเพอทจะรสงทเกดขนตามความเปนจรง ความรในระดบโลกยวสยของปถชนเราไมสามารถรสงทอยนอกขอบเขตของประสบการณได แมพทธปรชญาจะยอมรบประสบการณทางประสาทสมผสวา เปนบอเกดและเนอของความรกตาม ในแงทเกยวกบสงทรบรตามธรรมชาตทแทจรงของสงทรบรนน พทธปรชญากลาวถงความรทางผสสะไว ๒ ทาง คอ ทฏฐารมณและสตตารมณ ไดแก สงทรดวยการเหนและการฟง ในธรรมบทภาค ๔ พระพทธองคไดตรสเนอความโดยยอแกพาหยะวา ‚เมอรปเราไดเหน สกแตวาไดเหน เมอเสยงเราไดยน สกแตวาไดยน ‛ ทงนเพราะพทธปรชญาเนนในแงปฏบตเพอความรยงเหนจรงตามสภาวะธรรมโดยมความหลดพนเปนเจตนารมณมใชรเพอรเทานน พทธปรชญายอมรบวา ความรกบสงทถกรกลายเปนสงเดยวกน ในทสดความรในระดบสงสด คอ การตรสรหรอบรรลพระอรหนตมลกษณะเปนอตวสย คอ ความรกบสงทถกรกลายเปนสงเดยวกน ดงนนทฤษฎกบการปฏบตในทางพทธปรชญาจงควบคกนไปไมอาจแยกออกจากกนได

เมอกลาวถงเรองความมอยของความงามในพทธปรชญาเถรวาท พทธปรชญาใหความ ส าคญทงสองอยางคอจตกบวตถหรอนามกบรป ทงสองสงเปนสภาวะทมอยคกน ไมมสวนใดสวนหนงจรงแทกวากน จตไมไดเปนปฐมกรใหเกดวตถ (รป) หรอวตถไมเปนปฐมกรใหเกดจต (นาม) แตทงสองสงตางกเปนปรากฏการณทมอยตามธรรมชาตและเปนเหตปจจยของกนและกน และทงสองสภาวะตางกด าเนนไปตามกฎอนเดยวกน คอ มความไมเทยงแทแนนอน มความขดแยงกนหรอมสภาวะบบคนทนไดยากและไมมตวตนทแทจรง เพราะฉะนนทงจตและวตถ พทธปรชญาถอวา เปนเหตปจจยของกนและกน

พทธปรชญาเถรวาทนนไมไดปฏเสธความมอยของความงาม แตยอมรบความมอยของความงามใน ๒ ระดบ คอความงามในระดบแรกนน มอยโดยสมมตสจจะ หมายถงทกสงทกอยางทมลกษณะแหงความงามทปรากฏอยทวๆ ไป เชนคนงาม สตวงาม สงสรางสรรคงาม ธรรมชาตงาม (นารนรมย) เปนตน เปนสงทมนษยมมตรวมกนบญญตขน โดยท านองทวา อะไรกตามท

เดอน ค าด, พทธปรชญา, หนา ๑๒๑.

๖๐

ประกอบไปดวยลกษณะหรอถกตองตามลกษณะแหงความงามแลว สงเหลานนถอวา มความงามหรอเปนสงทงดงาม ในคมภรธรรมบท ปปผวรรค ภาค ๓ กไดกลาวถงหญงทประกอบดวยลกษณะแหงความงาม ๕ อยางไววา ‚ผมงาม เนองาม กระดกงาม ผวงาม วยงาม‛ แมผลงานการรงสรรคดานศลปะชนใด ท าใหผรบรหรอรบชมเกดความพงพอใจดมด า แปลกหแปลกตาและทงใจแลว เรากถอวา ผลงานชนนนมความงาม ความงามในระดบนจงถอวามอยตามสมมตสจจะ จงไมมความเปนจรงอยในตว แตมอยโดยทมนษยสมมตขนเพอใชในการสออารมณหรอความรสกทปรากฏในโลก ความงามในระดบนจงไมขนอยกบจตหรอวตถอยางใดอยางหนงเพราะพทธปรชญาถอวาทงจตและวตถเปนสภาวะทเกยวเนองกนและเปนอนตตา ความงามจงไมไดขนอยกบจตหรอวตถเพยงอยางใดอยางหนง ทงสองอยางมความสมพนธกนอยางแยกไมออก แตกตองขนอยกบคณภาพของทงสองสงดวย ความงามระดบนปถชนทวไปสามารถรบรหรอรบชมไดดวยประสาทสมผส เปนการรบรความงามทผานทางผสสะทศลปนเสนอหรอแสดงออกมาโดยการผานทางวตถแหงความงาม จงถอวาเปนประสบการณการรบรในขนโลกยะ เพราะเปนการรบรเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนของปถชนทวไป เชนการมชวตทดงาม การมรปลกษณงดงาม การสรางสรรคสงประดษฐทงดงามเปนตน ประสบการณการรบรในทางพทธปรชญาไมใชการรบรเพอรเทานน ยงท าใหจตใจของผรบรหรอผพบเหนเกดความดมด า สงบเยอกเยนในขนพนฐานดวย ความมอยของความงามในอกระดบหนงนน คอความมอยในระดบปรมตถสจจะหมายถงความมอยทเปนจรงตามสภาวะของมน จรงตามเปาหมายสงสด เปนเปาหมายของการศกษาและปฏบตในพทธปรชญา ความงามทมอยในระดบน เปนสภาวะนามธรรม เปนสงทไมสามารถรบรไดดวยประสาทสมผส แตกอาศยความรทไดจากประ สาทสมผสเปนบรรทดฐาน ในการเขาถงความมอยจรงในระดบน เพราะความรกบความจรงนน มความสมพนธกน คอรความจรงหรอรจรง หมายถงรชดความจรงดวยตนเอง โดยไมตองอาศยความเชอหรอเหตผล ดงนน ความมอยของความงามในระดบนจดอยในขนโลกตระ เชนความมอยของปญญางาม ทเกดจากการพฒนาจตหรอวปสสนาของผรบรทไมไดรบรเพอรเทานนตา มกระบวนการรบรทางพทธปรชญา แตกระบวนรบรนนมความสมพนธกบการพฒนาจตหรอวปสสนา เพอเขาถงความมอยของความงามสงสด คอความมปญญางามหรอโลกตรปญญานนเอง ซงเปนความงามทมอยและเปนเปาหมายสงสดในทางพทธปรชญาเถรวาท

มหามกฏราชวทยาลย, พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๓, พมพครงท ๑๓, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๙), หนา ๗๕.

๖๑

๓.๓.๒ เกณฑการตดสนคณคาของความงาม เมอกลาวถงเกณฑตดสนคณคาทางความงามหรอคณคาทางสนทรยะแลว ไมใชเรองท

ท าไดงายนก เพราะการตดสนคณคาไมมหลกฐานทเปนรปธรรมตายตว เหมอนการตดสนเกยวกบขอเทจจรงทมหลกฐานชดเจนหรอมเหตผลทางคณตศาสตรตายตว แตค าสอนในพทธปรชญานนกมการเนนเรองคณคาไวเหมอนกน เพอเปนหลกการพจารณาและตดสนเกยวกบประดษฐกรร มตางๆ โดยทวไปในเชงคณคา เพราะชวตมนษยลวนมความเกยวของกบคณคาตางๆ มากมาย เช นคณคาทางสงคม คณคาของชวต คณคาในการบรโภค คณคาในความเปนอยเปนตน แมพทธ -ปรชญากเนนความส าคญในเรองของคณคาในแตละดาน เพราะเกยวของกบการใชสอยปจจย ๔ และสงอ านวยความสะดวกตางๆ ทมนษยเขาไปเกยวของ ตลอดถงสงทท าใหมนษยเกดความตองการขนมา และสงนนสามารถตอบสนองความตองการของเราได สงใดทสามารถตอบสนองความตองการของมนษย สงนนกมคณคาแกมนษยหรอทนยมเรยกกนวามนมประโยชนนนเอง คณคาน พระพรหมคณาภรณไดจ าแนกออกเปน ๒ ประเภทตามชนดของความตองการ คอ

๑) คณคาแท หมายถง คณคาหรอประโยชนของสงทงหลาย ในแงทตอบสนองความตองการ และน าไปใชแกปญหาของตนโดยตรง เพอความเปนอยทดงาม ความเพลดเพลน ความชนอกชนใจ และท าใหเกดประโยชนสขแกตนเองและผอน เปนคณคาทเกยวของกบปญญาในการตคาหรอวดราคาของสงตางๆ ทเกยวของกบการด าเนนชวตเชน ยาควนนมคณคารกษาไขมาเลเรย เพอใหมสขภาพด เสอผามคณคาชวยปกปดรางไมใหอจ าดตา ปองกนความหนาวเยนไดเปนตน ในทางพทธปรชญาถงวาคณคาแทน เปนสงส าคญและเปนพนฐานในการเขาใจและเขาถงความจรงของสงตางๆ ตามหลกแหงเหตปจจย ท าใหคลายจากความยดมนถอมนในตวตน ดงท พระพรหมคณาภรณ ไดกลาวถงคณคาของความงามไววา ‚เมอเดนทางไปในทองทงถนชนบท มองเหนตนไมใหญ มล าตนแขงแรง บรบรณดวยกงกานแผขยายเปนปรมณฑล มใบเขยวสดงามสะพรงสมบรณดวยรมเงา คนทก าลงมจตใจเปดกวาง เบกบานกบความงามของธรรมชาต ยอมมจตยนดในความเจรญงอกงามและความสมบรณของตนไมนน สขสบายใจทเหนตนไมนนอยในสภาพทดและอยากใหตนไมนนแขงแรงสมบรณ ปราศจากภยเบยดเบยน จตของเขาในเวลานน เปนจตทโนมนอมเขาไปหาหรอแผออกไปสภาวะทดงามของตนไม คดในทางเกอกลแกตนไมไมมความนกคดเกยวกบตวตน ไมมความคดทจะเอามาหรอเอาตวตนเขาไปเสพเสวยสขเวทนา เปนภาวะจตทยนดในความด ารงอยดวยดของตนไมนนตามสภาพของมน ภาวะจตนเปนกศล ดงาม

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๖๙๔.

๖๒

ไรโรค โปรง สบาย‛ เปนสภาวะนามธรรมทเปลยนแปลงสภาวะภายในของจตจากสภาวะทหยาบ สงสมดวยกเลส ไปสสภาวะจตทละเอยดออนดงามสงขน คณคาแทนจงจดเปนคณคาในระดบ ‚ปรมตถสจจะ ‛ เปนคณคาของความงามทเกดขนเองจากจตของผทด าเนนไปบนหนทางแหงพทธธรรมทงามในเบองตน งามในทามกลางและงามในทสด อนสงผลใหจตใจของผนนประณตละเอยด ลกซงและงดงาม ผทมจตตงอยในคณธรรม จตของเขายอมน าพาแกกายกรรมวจกรรมทประณตละเอยด ลกซงและงดงามตามไปดวยเปนธรรมชาต

๒) คณคาเทยมหรอคณคาพอกเสรม หมายถงคณคาหรอประโยชนของสงทงหลายทมนษยพอกพนใหแกสงนน เพอตอบสนองความตองการหรอเพอเสรมคณคาแกสงทตนเองยดมนถอมนไว เชน บานมคณคาอยทความใหญโต สวยงามหรหรา เปนเครองแสดงฐานะในสงคมเปนตน นจดเปนคณคาทเกยวของดวยความอยากหรอเรยกวาตณหาเปนคณคาทสนองตณหานนเอง ดงนน คณคาของความงามในระดบน จงมอยในระดบสมมตสจจะ ทเกยวพนธกบการด าเนนชวตของคนทวไปผทยงตดอยในโลกยวสย จงเปนคณคาทพอกเสรมดวยตณหา อนไมเปนการเกอกลตอชวต ท าใหอกศลธรรม เชนความโลภ ความมวเมา หลงใหล ตลอดจนความรนแรงเกดขนไมมขอบเขตและเปนไปเพอการแกงแยงเบยดเบยนกน

คณคาแท - คณคาเทยมน แมจะท าใหเกดความสงสยตามมาวา ผลงานทางดานศลปะนน สวนใหญมกจะประกอบไปดวยคณคาพอกเสรม เพราะผลงานทางศลปะมกจะเนนทความงามทางรปแบบภายนอกเสมอ ซงความสงสยนนกมสวนถกอยมาก แตผลงานทางพทธศลปนน เกดขนจากศรทธาทเปนแรงบนดาลใจใหพทธศลปนรงสรรคสงทประณตขน เพออทศถวายเปนพทธบชาแดพระพทธศาสนาทตนเคารพนบถออยางสงสดแลว ในคมภรธรรมบท กไดกลาวถงการบชา พระผมพระภาคเจาดวยจตอ นเลอมใสไวเหมอนกน ทนายมาลาการเหนอตภาพพระผมพระภาคแลวมจตเลอมใสไดซดดอกไม ๒ ก าขนไปในเบองบนแหงพระตถาคต . . . ตงเปนเพดานในเบองบนพระเศยร . . . ยอยลงมาตงอยทางดานพระหตถขาว โดยอาการอนมาลาบงไว . . .หอยยอยลงมาตงอยทางดานพระปฤษฎางค . . . หอยยอยลงมาตงอยทางดานพระหตถซาย . . . ดอกไมทงหลาย แมไมมจต อาศยบคคลผมจต ไมแยกกน ไมตกลง ยอมไปกบพระศาสดา . . .‛ จะพบ วา พทธศลปนผมจตเลอมใสปรารถนาทจะบชาพระศาสดาดวยอามสบชา ไดสรางสรรคความงามอนวจตรประดษฐใหงดงามเหนอสงอนใด ปรงแตงขนจากจนตนาการของพทธศลปนผทด าเนนชวตอยบนหนทางแหงพทธธรรม เพอใหผพบเหนเกดจตปฏพทธกบความดงามและน าไปสหนทาง

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๕๐๗-๕๐๘. มหามกฎราชวทยาลย, พระธมมปทฏฐกถาแปล ภาค ๓, หนา ๒๐๗.

๖๓

อนดงามนน เปนสงทประกอบดวยคณคาแทอนเปนเรองของปญญาเปนปรโตโฆสะ ทมหลกแหงพทธธรรมคอยควบคม ความงามในทางพทธศลปจงไมใชสงพอกเสรม แตเปนความงามทเกดจากจตทประณต ลกซงละเอยดออน และงดงามของผสรางสรรคทด าเนนชวตไปตามหลกแหงพทธ -ธรรม การสรางสรรคงานศลปะนน หาใชเปนสงทตองการปรงแตงผลงานของตนใหเกนเลยไปจากจตใจอนงดงามพอกเสรมอกศลมลไม แตเปนความงามทจดเปนสงทมคณคาแทอยางหนง

เพอความกระจางในการสงเกตคณคาแท ในเรองความงามของพทธศลปกบศลปะทวไป สมเกยรต ตงนโม ไดใหขอสงเกตบางประการไวดงน

ก. ศลปะทพอกเสรมแตเพยงความงาม โดยทศลปนมไดตงอยในคณธรรม เมอเผย แพรไปสผดจะน าพาผดไปสลกษณะนสยอนใครตดในเรองของความงามแหงกามคณ ๕

ข. ศลปะทพอกเสรมแตเพยงความงาม ท าใหผดเกดความรอยางผวเผน ค. ศลปะทพอกเสรมแตเพยงความงาม ท าใหผดเพยรแสวงหาแตสงแปลกๆ ใหมๆ

มาบรโภคเสมอ เนองจากท าใหเกดลกษณะนสยความตองการเพมมากขนเรอยๆ ง. ศลปะทพอกเสรมแตเพยงความงามสามารถน าไปสอกศลธรรมตางๆ

จากขอสงเกตดงกลาวนน จะเหนวา คณคาของความงามทางพทธศลป มใชเปนคณคาพอกเสรมเพยงความงาม แตเปนคณคาทมศรทธาเปนพนฐาน มจดมงหมายอยทบญกศลเปนส าคญ พทธศลปนจงใชสมาธอยางแรงกลาในการสรางสรรคผลงานทางศลปะ เพอทจะใหไดผลงานทมความงามประกอบดวยคณคาแท ทถายทอดออกมาดวยการบรรยายความจรงอนไรสงอนแอบแฝงสผชนชม ใหเกดความละเอยดออนและสมผสกบคณธรรม ความดงามไดพรอมๆ กบใหพทธปญญา ใหการพกพงจตใจทถอวาเปนคณคาส าคญส าหรบการด ารงชวตอกประการหนง ๓.๓ สรปวเคราะหพทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามในแง พทธสนทรยศาสตรและสนทรยศาสตรทวไป

จากลกษณะของเนอหาแหงพทธธรรมทงหมด พอจะท าใหเรามองเหนความงามแหงพระธรรมวนยทพระพทธเจาไดทรงประกาศแกชาวโลกอยางชดเจน นอกเหนอไปจากความงามแหงพระธรรมวนยแลว ยงท าใหเราพบวา ความงามแหงพระธรรมวนยนนมคว ามสอดคลองกบ

สมเกยรต ตงนโม, ‚ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของ เพลโต‛, หนา ๑๑๖.

๖๔

ความจรงและความดอยางแนบแนนทไมอาจแยกออกจากกนได เพราะพทธธรรมเปนหลกแหงความจรงของธรรมชาต การเขาใจหลกความจรงของธรรมชาตและปฏบตตามเงอนไขของหลกแหงความจรง แมเบองตนทเปนระดบโลกยธรรม กยงท าใหผปฏบตตามพบกบแนวทางแหงการด าเนนชวตทสอดคลองกบครรลองคลองธรรมทสามารถน าผปฏบตตามใหพบกบความสขและความงามของชวตได สวนในระดบสงขนไปอก คอระดบโลกตรธรรมนน พระพทธองคไดตรสแนะน าใหพทธสาวกด าเนนไปสหนทางสงสดอนเปนเปาหมายของชวตคอพระนพพาน เพอความหลดพนจากทกขทงปวงในวฏฏสงสารอยางเดดขาดอนเปนเปาหมายสงสดทางพระพทธศาสนา เนองจากสนทรยศาสตรเปนแขนงหนงของวชาปรชญา การทจะวเคราะหความงามของจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ แหงน ในแงของพทธสนทรยศาสตรกบสนทร ย- ศาสตรทวไป เพราะการหาเหตผลทางความงามนน สวนใหญทฤษฎทงหลายตางกเสนอแนวความ คดเกยวกบสงสองสง คอ จตวสย (จตของผรบร) กบวตถวสย (วตถทางสนทรยะ) จงจ าเปนจะตองอาศยพนฐานทางอภปรชญาของพทธปรชญาเถรวาทและอภปรชญาทวไป ในการแสวงหาความจรงทางสนทรยะหรอความงามในผลงานดานจตรกรรมฝาผนง

ทฤษฎวตถวสย (Objective) คอ ทฤษฎนถอวา อะไรกตามทมอยนน มอยจรงโดยไมขนกบจตหรอผชขาด เชนถาสงหนงเปนสงทงามแลว ลกษณะ ‚งาม‛ เปนลกษณะประจ าของสงนน ถามคนเหนวาไมงาม คนทเหนอยางนนเหนผดไป เหมอนคนตาบอดสเหนถานเปนสแดง แตถานกมไดเปลยนสไปตามทคนแตละคนเหน เพราะ ‚ด า‛ เปนลกษณะประจ าของถานและถงแมไมมใครมาเหนหรอคนพบลกษณะประจ าของสงหนง กยงคงอยกบสงนนเสมอไป

ทฤษฎจตวสย (Subjective) คอ ทฤษฎทถอวาอะไรกตามทมอยนน เนองดวยจตหรอผชขาดเชนเมอคนๆ หนงกลาววา สงนงาม ลทธจตวสยจะมความเหนวา โดยตวของมนเองแลว สงนไมมลกษณะอะไรทเขากลาววาสงนงาม กดวยเหตวาเขาอยในสภาวะอยางทเขาเปนอย ถาอกคนหนงอยในสภาวะทตางจากน กอาจเหนวาสงนไมงามกได หมายความวา ‚งาม ‛ มใชลกษณะของสงน แตเปนลกษณะทขนอยกบผชขาด ฉะนน คนทไดรบการอบรมตางกนกด มผลประโยชนตางกนกด มวฒนธรรมตางกนกด อาจมความเหนแตกตางกนไดและตางฝายตางกถกในแงของตน เพอความกระจางในทฤษฎเหลานกบพทธสนทรยศาสตรเรามาทดลองดวาแต

ซ อ เอม โจด. ปรชญา, แปลโดย วทย วศทเวทย, (พระนคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๑๓), หนา ๑๓๒.

ซ อ เอม โจด. ปรชญา, หนา ๑๓๒.

๖๕

ละทฤษฎนนใหค าตอบแกเราวาอยางไร เมอเราเดนเขาไปภายในพระวหารหลวงวดสทศน ฯ ท าใหเราไดพบเหนภาพจตรกรรม

ฝาผนงเตมไปหมดทงสดานของฝาผนงพระวหาร ซงมองคประกอบภาพมากมายทเขยนเปนเรองชาดกตางๆ ตลอดจนภาพดนแดนในเทพนยาย ซงประกอบไปดวยกนนรและกนนรทสวยงาม ภาพเมองสวรรค ซงประกอบไปดวยสตวและตนไมนานาชนด ภาพจากเรองรามเกยรต (ภาคผนวก รปท ๓) เรองชวตประจ าวนของคนธรรมดาสามญ กลาวคอ ภาพเขยนเหลานแสดงโลกทเราอยนปะปนกบโลกทชางไดคดฝนขน ท าใหเกดความประทบใจเรามาก ความผสมกลมกลนขององคประกอบตางๆ ในภาพกเปนไปอยางสมดล ซงสามารถตรงใหเรานนหยดมองและใหความรอยางหนงแกเรา ซงเราไมสามารถอธบายได ชาวจตวสยจะบอกเราวา อาจมเหตการณอะไรบางอยางเกดขนในชวตของเรานน เมอเรายงเปนเดก เชนอาจมความสขทสดในเวลาทพอแมพาเราเขาวดฟงพระเทศนา หรอเวลาทเราไดไปวงเลนตามลานวดกบเพอนอยางมอสระ หรออาจเปนเหตการณอะไรกได เหตการณเหลานไดเขามาเปนสวนหนงของชวตเรา ประกอบกบภาพนนคนในแวดวงของเราชนชมวา เปนสงทงดงาม เหลานเปนเงอนไขทมอยในตวเรา ดงนน ความประทบใจในภาพน ในทสดกอาจอธบายไดวา เปนปฏกรยาทเกดขนเมอเงอนไขภายในและเงอนไขภายนอกประจวบกนพอด ทสดกเปนเพยงปฏกรยาทางเคมทเกดขนกบสารเคมทประกอบขนเปนมนสมอง ชาววตถวสยจะอธบายเรองนวา ความประทบใจทเกดขนกบเรานน มใชปรากฏการณของสสาร เมอวญญาณ (หรอจต) ของเรารบรภาพนนโดยการเหนดวยตา จตของเรากไดหยงเหนแบบแหงความงามทไดปรากฏตวในภาพน ภาพนเปนเพยงสอทจะใหจตของเราไดเขาไปอยในโลกของความงามอนเปนนรนดร ประสบการณครงน คอความสมพนธของสง ๒ สง คอจตกบสนทรย- ภาพ ทงสองนเปนอสสารและมอยดงเดม ดงนนประสบการณครงนจงเปนจรง มไดเปนแตเพยงการสะทอนออกของเงอนไขภายในและภายนอก ประสบการณนเปนจรง เพราะมนเปนความ สมพนธของสง ๒ สง ซงเปนอสสารทงค นนกคอจตกบโลกของสนทรยะนนเอง ตามทศนะของพทธปรชญานน ยดหลกทางสายกลางทเรยกวามชฌมาปฏปทา จงมความแตกตางจาก วตถวสยและจตวสย แตกไมไดปฏเสธความส าคญของวตถจนถงก บยอมรบเอาโดยเดดขาด เสพวตถได แตตองเสพดวยความไมถอมนยดมน ทงไมยดมนวา จตหรออตตาเปนสงส าคญทสดแตกไ มปฏเสธถงกบใหความส าคญแกวตถอยางเดยว แตถอวาจต คอตวทท า

วทย วศทเวทย, ปรชญาทวไป มนษย โลก และความหมายของชวต, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพอกษรทศน), หนา ๗๓-๗๔.

๖๖

หนาทคด อธบาย รอารมณ ซงถอวาจตกบรางกาย (จตกบวตถ) นน ตางถอวาทงสองอยางเปนอนตตา ไมมแกนสาร ไมมตวตนทถาวร ไมมสต (Being) ทเปนตวต น กลาวคอทงสองอยางเปนอนตตาและทงสองสงนนเปนอนตตาเกดจากเหตปจจย รปกเกดจากเหตปจจย จตกเกดจากเหตปจจย

ดงนนพทธสนทรยศาสตร แมจะเหนดวยกบความงามของวตถทางสนทรยะและความงามของจตผรบรกจรง แตกยงมความเหนทแตกตางจากแนวความคดทงสองทศนะอยในประเดนทความประทบใจทเกดขนนน พทธปรชญาจะอธบายวา ความประทบใจทเกดขนนน เปนความรสกตออารมณทรบรสภาวะตางๆ ของจต เชนความชอบใจ ไมชอบใจ พงพอใจ ไมพงพอใจเหลานตางกขนตอสภาพของความรสกตออารมณนน ซงเกดขนตามทางแหงการรบรทง ๖ แตการทจะรบรความงามไดนน กตองขนอยกบคณภาพของจตและองคประกอบแวดลอม คอการมองเหนรป แสงสวาง อนทรยสมบรณ จงจะรบรเกยวกบความงามได ฉะนน ความประทบใจตอความงามของภาพจตรกรรมฝาผนงในวหารหลวงวดสทศนฯ พทธสนทรยศาสตรถอว า ความงามของภาพจตรกรรมแหงน ทท าใหผรบรหรอผชนชมเกดความประทบใจนนเกดจากสภาวะของทงจตและวตถ ซงเปนสภาวะทเกยวเนองกนและเปนไปตามกฎเกณฑของความจรงทางธรรมชาตคอเปนอนตตา ความงามจงไมไดขนอยกบจตหรอวตถเพยงอยางใดอยางหนงเทานน หากแตทงสองอยาง มความสมพนธกนอยางแยกไมออก แตกตองขนอยกบคณภาพของทงสองสงดวย เพราะทงจต (จตของผรบร) และวตถ (วตถทางสนทรยะ) เปนสภาวะทด าเนนไปตามกฎอนเดยวกนคอ ความเปนเหตปจจยของกนและกน (ปฏจสมปบาท) นนเอง

บทท ๑

บทน า

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา

สนทรยศาสตรเปนวชาแขนงหนงของปรชญา แตยงมปญหาใหถกเถยงกนในแงของความรหรอความจรงทเกยวกบความงามหรอคณคาทางสนทรยะ ทผวจยน าเสนอน เปนการวจยเกยวกบพทธจตรกรรมฝาผนงในเชงปรชญา โดยการวจยในขอบเขตของสนทรยศาสตร ซงมประเดนส าคญทยงเปนปญหาใหนกสนทรยศาสตรทางตะวนตก และตะวนออกไดถกเถยงกนเสมอ เชน ศลปะคออะไร? ศลปะกบศลธรรมสมพนธกนอยางไร? คณคาทางสนทรยะคออะไร? เปนตน ในประวตศาสตรสนทรยศาสตรตะวนตกนน มจดเรมตนทประเทศกรกอนเปนแหลงก าเนดของปรชญาตะวนตกทกสาขา ดงนน การศกษาสนทรยศาสตร จ าเปนจะตองศกษาประวตศาสตรปรชญาตะวนตก ในฐานะทสนทรยศาสตรเปนสาขาหนงของปรชญา เพอการน าประเดนปญหาไปสการศกษาศลปะ โดยวธการทางสตปญญาและเหตผลเปนส าคญ

ปรชญา คอ ผลผลตทางความคดของมนษยชาตโดยมพนฐานมาจากวฒนธรรมและอารยธรรมในสงคมนนๆ ทคนในสงคมตางกเสนอแนวความคดของตน เพอน าไปเปนแนวทางการด าเนนชวต แมประเทศอนเดยกถอวา เปนรากฐานทางความคดทส าคญของปรชญาตะวนออก ทมหลายลทธและมทศนะแตกตางกน แตกมลกษณะทแตกตางจากปรชญาตะวนตก ตรงทปรชญาตะวนออกมความเกยวของกบการด าเนนชวตและไมแยกออกจากศาสนาโดยเดดขาด ลกษณะทวไปของปรชญาตะวนออก จงเปนการผสมผสานแนวความคดทางศาสนาและปรชญาเขาดวยกน โดยเฉพาะพทธปรชญาเถรวาททมแนวความคดทางปรชญาแทรกอยในพระพทธศาสนา ดงนนการศกษาพทธปรชญาเถรวาท จงจ าเปนตองศกษาประวตศาสตรปรชญาอนเดยเสยกอน

พระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจาทพระองคไดทรงคนพบนน เรมแผขยายไปทวชมพทวปและประเทศใกลเคยงตงแตพระพทธองคตรสรพระสมมาสมโพธญาณครงแรก หลกธรรมทพระพทธองคทรงแสดงแกชาวอนเดยเตมไปดวยหลกการและเหตผล ทงมความไพเราะในเบองตน ไพเราะในทามกลางและไพเราะในเบองปลาย จงเปนเหตให

๒

พระพทธศาสนามความเจรญรงเรองเปนอยางมากในชมพทวป หลงจากพระพทธเจาปรนพพานไปแลว ไดพบหลกฐานภาพจตรกรรมฝาผนงทถ าอชนตา ทมอายประมาณ พ .ศ.๑๑๐๐-๑๕๐๐ป ซงไดรบยกยองวาเปนภาพจตรกรรมทมความเกาแกทสดแหงหนง อกทงไดรบการยกยองวาเปนภาพจตรกรรมทมความสวยงามทสดของอนเดย นอกจากถ าอชนตาแลวยงมจตรกรรมฝาผนงทอนของอนเดยอก สวนใหญเปนภาพเขยนเลาเรองราวเกยวกบพทธศาสนา เชน เกยวกบชาดกตางๆ มพระเวสสนดรชาดก ทศชาตชาดกเปนตน นอกจากนยงเปนภาพเขยนทเกยวกบศาสนาอนอกดวยเชนกน เมออารยธรรมของอนเดยแผขยายเขามาสภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดน าพทธศาสนาและศาสนาพราหมณเขามาดวย พทธศาสนาไดแผขยายเขามา และประดษฐานในประเทศไทยตงแตพทธศตวรรษท ๗ นอกจากนนยงไดรบอทธพลทางศลปกรรมจากอนเดยดวย ส าหรบหลกฐานทางจตรกรรมมพบไมมากนก เนองจากโดยสภาพแลวมการช ารดเสยหายไดเรวกวา แตกมอายอยในราวพทธศตวรรษท ๑๙ อนเปนระยะเวลาแหงการสรางสรรคทางศลปะสบทอดกนมายาวนานจนถงปจจบน โดยตอเนองกนมาตงแตศลปะสโขทย ศลปะลานนา ศลปะอยธยา และศลปะรตนโกสนทร ซงตางกสรางขนตามคตทางพระพทธศาสนาเถรวาท หากจะพจารณาหลกเกณฑของภาพจตรกรรมฝาผนง ทสวนใหญมปรากฏใหเหนตามถ า อโบสถและวหารแลว ลวนมความเปนมายาวนานทประเทศไทยไดรบอทธพลของศลปะอนเดยในรปแบบของการสบทอดพระพทธศาสนาเถรวาทนน เปนการสรางขนเพอเปนพทธบชาแดองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ในประวตศาสตรศลปะพบวาภาพจตรกรรมฝาผนงมคณคาทางวฒนธรรมของชนชาตนนๆ แมประเทศไทยนบตงแตรบเอาพระพทธศาสนาเถรวาทเขาม าจตรกรรมฝาผนงสวนใหญจงมความสมพนธกบเรองประวตศาสตรทางศาสนาและวฒนธรรมการด าเนนชวตของไทยในอดต ซงมคณคาทางสนทรยภาพทควรศกษาเปนอยางมาก

หลกเกณฑในการเขยนภาพจตรกรรมนน มหลกการทแตกตางกนมากในประวตศาสตรนบตงแตประวตศาสตรอนเดยพบวา ศลปนมความเปนอสระในการเขยนภาพไปตามจนตนาการของตนเอง ภาพทออกมาจงแฝงไปดวยความรสกทซอนเรนภายใตปรากฏการณทสะทอนออกมากบผลงานทไ ดบรรจงลงฝาผนง สวนหลกเกณฑของการเขยนภาพในประวตศาสตรประเทศไทยเปนตนมานน ในอดตศลปนไทยตางกมความเปนอสระในการเขยนภาพ สงเกตไดจากเสนลวดลายของภาพทปรากฏนน มความออนชอยเปนธรรมชาต และแฝงดวยความรสกทางศาสนาและวฒนธรรมของทองถนไทย ทงคตธรรมทท าใหผชมมความรสกไปกบปรากฏการณทไดมองภาพเหลานน มายคหลงนน การเขยนภาพจตรกรรมขาดความเปนอสระ จตรกรไมมความเปนอสระใน

๓

การเขยนภาพ เพราะมการเขยนภาพภายใตการบงคบทางบานเมอง เพอใหไดความเหมอนของภาพจากอดตใหไดมากทสด แตพทธจตรกรรมทปรากฏออกมานน กยงทรงคณคาทางความงามและสนทรยะอยางดยง ประเดนปญหา ทผวจยสนใจศกษาวเคราะหเกยวกบพทธจตรกรรมฝาผนง เปนการ ศกษาวเคราะหเชงสนทรยศาสตรโดยเฉพาะวดสทศนเทพวราราม ศลปนและจตรกรสวนใหญมทรรศนะวา พทธจตรกรรมทนบวามคณคาสงในสมยนอยทพระวหารหลวงพระศรศากยะมน วดสทศนฯ ซงมการถายทอดปญญา ความคดและความรสกของจตรกรดวยความ เปนอจฉรยะอยางแทจรง ทมความเกยวของกบวถชวตของพทธศาสนกชนทวไป แตกยงมศลปนและประชาชนผทไดชมภาพพทธจตรกรรมเหลานนแลว มความคดเหนแตกตางกนไป ผวจยจงเหนวาการน าเอาปญหาส าคญทนกสนทรยศาสตรไดมการถกเถยงกนตลอดมานน มาศกษาวเคราะหเพอตรวจสอบคณคาทแทจรงทางสนทรยะของจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ซงไดเกดค าถามตามมาเชนเดยวกนกบงานสรางสรรคศลปะอน ๆ แกผชมหรอผรบรภาพจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงนน ค าถามดงกลาวเกดขนในลกษณะทวา จตรกรรมฝาผนงมความสมพนธกบชวตอยางไร ศลปนสรางสรรคงานศลปะขนมาเพอประโยชนอะไรแกสงคม มนมความสมพนธกบศลธรรมหรอไม ถามจะมในลกษณะไหน มสวนท าใหชวตและสงคมดขนหรอไม ศลปะเปนสงทมมาตรฐานการตดสนคณคาในตวเอง หรอมการตดสนคณคาดวยมาตรฐานทางศลธรรม หรอศลปะไมมความสมพนธใดๆ กบศลธรรม ถาเปนความจรงแลว อะไรคอคณคาทแทจรงของศลปะ และมความส าคญอยางไรตอชวต ปญหาเหลานผวจยไดยดหลกแนวความคดในเชงสนทรยศาสตรของนกคดฝายตะวนตก และแนวคดเชงพทธสนทรยศาสตรของปรชญาเถรวาท เพอเปนแนวทางในการศกษาวเคราะหหาขอสรปใหกบปญหาดงกลาว นกสนทรยศาสตรกลมแรกคอ ศลธรรมนยม (Moralism) ไดเสนอความคดวา ศลปะทมคณคาอยางแทจรงจะตองรบใชศลธรรมหรอสงคมและควรจะมการตรวจตราศลปะ ศลปะใดทไมไดรบใชศลธรรมหรอชว ตทด ควรไดรบการต าหนและท าลายทงไปไมใหมในสงคม ความคดดงกลาวกอปฏกรยาตอตานอยางรนแรงใหกบนกสนทรยศาสตรกลมสนทรยนยม (Aestheticism) ทมความคดวา ศลปะไมควรจะดอยคาถงขนาดเปนเครองมอรบใชศลธรรมหรอสงอน ศลปะเปนสง

น. ณ ปากน า , จตรกรรมฝาผนงหนงในสยาม , (กรงเทพมหานคร : ดานสทธากา รพมพ, ๒๕๔๔), หนา ๑๙.

๔

ทมคาในตวเองและคณคาทางศลปะนคออารมณแหงความเพลดเพลน แนวความคดของทงสองทฤษฎนเปนเหตใหเกดนกสนทรยศาสตรสมยใหมขนมาคอ กลมปฏสมพนธนยม (Interactionism) ทไดอธบ ายความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรมแบบเปนกลาง สวนพทธปรชญาเถรวาทนนไมไดมองศลปะกบศลธรรมแยกแบบสดโตง แตมองในแงทสมพน ธกนระหวางศลปะกบศลธรรมและมลกษณะทแตกตางไปจากทงสามทฤษฎ ซงผวจยจะไดศกษาวเคราะหเปรยบเทยบแนว ความคดของทฤษฎเหลาน เปนการศกษาวเคราะหเปรยบเทยบหาขอสรปในเชงปรชญา โดยยดกรอบแนวความคดทางสนทรยศาสตร

ศลปนสวนมากมความคดเหนตรงกนวา พทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามนน แสดงออกถงการเคลอนไหว ซมซบความรสกนกคดของสงคม ไดปรากฏคณคาอยางสงในพลงแหงการแสดงออกของศลปนดวย โนมนาวจตใจใหเกดปตและศรทธาในพระพทธศาสนา ดวยเหตผลน จงท าใหเกดปญหาเกยวกบวตถทางสนทรยะตามมาทตองหาค าตอบ ปญหาดงกลาวกคอ พทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามนน มคณคาทางความงามหรอสนทรยะอยางไร มหลกเกณฑการตดสนอยางไร ถาหากมการตดสนไมตรงกนจะแกไขอยางไร อะไรทท าใหจตรกรถายทอดความรสกและมโนทศนออกมา ดวยเหตนการศกษาวเคราะหคณคาทางสนทรยะของพทธจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม จงไดยดกรอบแนวความคดทางสนทรยศาสตรแบบตะวนตก ซงสวนใหญของทฤษฎเหลานมกเกยวของกบสงสองสง คอจตของผรบรซงหมายถงผตดสนคณคาทางสนทรยะและวตถทางสนทรยะ ซงหมายถงสงทถกตดสนวามคณคาทางสนทรยะ ทฤษฎจตวสย (Subjective) คอทฤษฎทอธบายเรองการตดสนคณคาทางสนทรยะโดยเนนจตของผรบรเพยงอยางเดยว ทฤษฎวตถวสย (Objective) คอทฤษฎทอธบายเรองการตดสนคณคาทางสนทรยะโดยเนนวตถทางสนทรยะเพยงอยางเดยว และทฤษฎสมพทธนยม (Relativism) ซงใหความส าคญทงจตของผรบรและวตถทางสนทรยะ และแนวความคดทางพทธสนทรยศาสตร ซงมทรรศนะทแตกตางจากจตวสยและวตถวสย แตกยอมรบการมอยของจตกบวตถและมวธการตดสนคณคาทางสนทรยะทมลกษณะเฉพาะตน เพอหาขอสรปเกยวกบประเดนปญหาของพทธจตรกรรมทปรากฏนน เปนการศกษาอกมมมองหนง ทแตกตางจากการศกษาศลปะของคนไทยในปจจบน

จรญ โกมทรตนานนท , สนทรยศาสตร ปญหาเบองตนในปรชญาศลปะและความงา ม,

(ปทมธาน : ศนยเทคโนโลยทางการศกษา มหาวทยาลยรงสต, ๒๕๓๙), หนา ๖๑-๖๒. น. ณ ปากน า, จตรกรรมฝาผนงหนงในสยาม, หนา ๑๙. จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๘๑-๘๒.

๕

๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๑.๒.๑ เพอศกษาจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม

๑.๒.๒ เพอศกษาแนวความคดเรองพทธสนทรยศาสตร ๑.๒.๓ เพอวเคราะหความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมฝาผนงใน

พระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ

๑.๓.๑ แนวความคดเรองพทธสนทรยศาสตร ๑.๓.๒ พทธสนทรยศาสตรบนจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม

๑.๓.๓ วเคราะหความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมฝาผนงใน

พระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม

๑.๔ ขอบเขตของการวจย ๑.๔.๑ การศกษาวจยน จะก าจดขอบเขตการศกษาเรองจตรกรรมฝาผนง เฉพาะทปรากฏในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม

๑.๔.๒ การศกษาวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ โดยการวเคราะหขอมลเชงสนทรย- ศาสตรจากเอกสารตางๆ ทเกยวของกบพทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศน เทพวราราม

๑.๕ ค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ๑.๕.๑ สนทรยศาสตร (Aesthetics) หมายถง ทฤษฎทวาดวยความงามของสงใดสงหนงในงานศลปะและในธรรมชาต โดยศกษาถงประสบการณ คณคาทางความงามและมาตรฐานในการวนจฉยวาอะไรงาม อะไรไมงาม ๑.๕.๒ จตวสย (Subjective) หมายถง ลกษณะทขนอยกบการรบรหรอการพจารณาของตวผร ๑.๕.๓ วตถวสย ( Objective) หมายถง ลกษณะทมอยโดยไมขนกบการรบรหรอกา รพจารณาของผใด ๑.๕.๔ สมพทธนยม (Relativism) หมายถง ทรรศนะทวา ความจรงหรอคณคาไมมอยโดยตวเอง แตตองขนอยกบเหตปจจย

๖

๑.๕.๕ พทธจตรกรรม หมายถง ภาพจตรกรรมทเขยนเลาเรองราวทางพระพทธศาสนา เชนเรองราวเกยวกบพระพทธเจาในอดต พระพทธเจาองคปจจบน ทศชาต ชาดก เปนตน ๑.๖ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ พระมหาอดม ปญาโภ ศกษาเรอง “การศกษาวเคราะหพทธศลปเช งสนทรยศาสตร” ไดขอสรปดงน ทฤษฎสนทรยศาสตรในตะวนตกกบพทธปรชญาเถรวาทมความแตกตางกนใน ๒ ประเดนหลก คอ ประเดนแรก เรองความมอยของความงาม ในประเดนน ทฤษฎสนทรยศาสตรตะวนตกอธบายไปใน ๓ แนวทางตามพนฐานอภปรชญา ไดแก ๑. แนวคดแบบวตถนยมหรอสสารนยม ซงมทรรศนะวา สงทมจรง คอวตถเทานน ๒. แนวคดแบบจตนยม มทรรศนะวา สงทมอยจรง คอจตเทานน ๓. แนวคดแบบทวนยม มทรรศนะวา ทงวตถหรอสสารและจตเปนสงทมอยจรง ขณะทพทธปรชญาเถรวาท มพนฐานแนวคดทางอภปรชญาทแตกตางกบแนวคดแบบวตถนยมและจตนยม เพราะพทธปรชญาเถรวาทมไดมแนวคดแบบสดโตงไปดานใดดานหนงและมลกษณะบางอยางคลายกบทวนยมแตกแตกตางกบทวนยมแบบตะวนตก เพราะวาพทธปรชญาเถรวาทมทรรศนะเกยวกบการมอยของจตและสสารวตถบนพนฐานของหลกไตรลกษณ และหลก อทปปจจยตา หรอ ปฏจจสมปบาท

รองศาสตราจารย ประทป ชมพล ศกษาเรอง “จตรกรรมฝาผนงภาคกลาง : ศกษากรณความสมพนธกบวรรณคดและอทธพลทมตอความเชอ ประเพณ และวฒนธรรม” การศกษาสรปไดวา วรรณคดทน ามาใชเปนเรองราวในพทธศาสนาเปนสวนใหญมตนเคาจากพระไตรปฎก ไดแกเรองพทธประวต จากพระสตตนตปฎกหรอจากเรองพระปฐมสมโพธกถา เรองพระเวสสนดรและทศชาต ซงน ามาจากนบาตชาดก สวนเรองอนๆ ไดแกไตรภม สมบตอมรนทร ซงเนอหามาจากพระไตรปฎกทงสน สวนเรองอนเกยวกบพทธศาสนาทมผแตงขนภายหลง ไดแกเรองพระมาลย นทานในปญญาสชาดกและเรองสนๆ ทเกยวของกบพทธศาสนาเชนกน ไดแก คาถาพาหง อสภะ ธดงควตร ปรศนาธรรม และประวตการสงคายนาพระไตรปฎก เปนตน พทธประวตเปนเรองทนยมเขยนกนมากทสด รองลงไปไดแกเรองพระเวสสนดร ทศชาต นอกจากนน ไดแก ไตรภมและพระมาลยมกจะเปนสวนประกอบเทานน

พระมหาอดม ปญาโภ, “การศกษาวเคราะหพทธศลปเชงสนทรยศาสตร”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗), บทคดยอ.

๗

แตเดมเรองราวทปรากฏในจตรกรรมฝาผนงนน มความผกพนกบชวตประจ าวน สมพนธกบวรรณคด และมอทธพลตอความเชอ วฒนธรรมและประเพณของคนไทย วดเคยเปนศนยกลางของชมชน แตตอมาสงคมเปลยนแปลงไป วดจงมหนาทเพยงสถานทประกอบพธกรรมแกประชาชน เรองราวในจตรกรรมฝาผนงหางไกลจากชวตประจ าวนของประชาชนและคอยๆ หมดความส าคญไป ในปจจบนจงเปนเพยงหลกฐานทางประวตศาสตร ทมคณคาทางการศกษ ารวมถงเปนแหลงทองเทยว

วรญญา ดวงรตน ศกษาเรอง “บรรยากาศแหงความศรทธา ” เปนการศกษาการผสม ผสานกนระหวางความเปนจตรกรรมไทยกบจตรกรรมรวมสมยโดยอาศยรปทรงขอ งสถาปตยกรรมในโบสถอนประกอบดวยระนาบของเสา และหนาตางกบภาพจตรกรรมฝาผนงซงมงเน นแสดง บรรยากาศทกอใหเกดความรสกศรทธาความสงบ ความลกซงของจตตามแนวพระพทธศาสนา

วาท ร.ต. กฤษณศกด กณฐสทธ ศกษาเรอง “การศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทยสมยรชกาลท ๓ จากภาพจตรกรรมฝาผนงภายในกรงเทพมหานคร” ผลของการวจยปรากฏวา ชวตความเปนอยของคนไทยในสมยรชกาลท๓ โดยทวๆ ไปยงคงมความเปนอยแบบดงเดมเหมอนเมอครงในอดตสมยสโขทยและสมยอยธยา ซงเปนลกษณะของความเปนอยแบบไทยโบราณทไมไดเปลยนแปลงไปจากเดมมากนก ทงนเพราะความอดมสมบรณของสภาพแวดลอมทางธรรมชาตทยงเอออ านวยอยเปนอนมาก ซงคนไทยในสมยนนรจกปรบตวใหเหมาะสมกบสภาพ แวดลอมไดเปนอยางดและประชาชนสวนใหญยงคงยดมนปฏบตตามค าสงสอนในพระพทธ -ศาสนาอยางเครงครด ปญหาทางดานสงคมและสภาพแวดลอม จงไมปรากฏ ผลกระทบตอสงคมไทยในสมยนนอยางทก าลงประสบกนอยในสภาพสงคมไทยปจจบน

ประทป ชมพล, “จตรกรรมฝาผนงภาคกลาง : ศกษากรณความสมพนธกบวรรณคดและอทธพลทมตอความเชอ ประเพณและวฒนธรรม”, ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต , (ไดรบทนอดหนนประเภททวไป ประจ าป, ๒๕๓๙), บทคดยอ.

วรญญา ดวงรตน , “บรรยากาศแหงความศรทธา ”, วทยานพนธศลปมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๔), บทคดยอ.

กฤษณศกด กณฐสทธ , “การศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทยสมยรชกาลท ๓ จากภาพจตรกรรมฝาผนงภายในกรงเทพมหานคร ”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณทต , (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๒๗), บทคดยอ.

๘

พระมหาอ าพล บดดาสาร ศกษาเรอง “การศกษาวเคราะหพทธปรชญาและพทธศลปจากภาพจตรกรรมฝาผนงเลาเรองบาลชาดกวดเครอวลยวรวหาร ” ผลการศกษาสรปไดว าจตรกรรมฝาผนงของไทยในสมยโบราณนน สวนใหญแลวเปนเรองราวในพระพทธศาสนาทงสน นบวาเปนวรรณกรรมอนทรงคณคาและเปนแหลงขอมลส าคญทสรางแรงบลดานใจใหจตรกรของไทยสรางงานจตรกรรมตามวดตางๆ ตงแตอดตจนถงปจจบน ซงไดรบความนยมมาจนถงตนสม ยรตนโกสนทร ภาพจตรกรรมฝาผนงในสมยรชกาลท ๓ นน นอกจากจะแฝงไวดวยหลกพทธ -ปรชญาแลว ยงแฝงไวดวยแนวคดทางพทธศลปดวย ทชางหรอจตรกรเขยนเลาเรองบาลชาดก เพอเปนสอหรออปกรณในการสอนหลกธรรมทอาจใชแทนหนงสอทหายากในสมยนน และเพอใหพทธศาสนกชนไดยดถอเปนแนวทางในการด าเนนชวตอกดวย ๑.๗ วธการด าเนนการวจย การวจยนเปนการศกษาวเคราะห (Analytical Research) พทธจตรกรรมฝาผนง โดยศกษาคนควาเอกสาร (Documentary Investigation) โดยมขนตอนดงน ๑.๗.๑ ศกษาขอมลเอกสารทเกยวกบพทธจตรกรรมฝาผนง โดยการสงเกตวเคราะห จดบนทกขอมล และถายภาพ ๑.๗.๒ ส ารวจและรวบรวมขอมลจากต ารา เอกสาร และงานวจยทเกยวของทง ภาษาไทยและภาษาองกฤษ

๑.๗.๓ วเคราะหขอมลและอธบายพทธจตรกรรมฝาผนงในขอบเขตของสนทรยศาสตร ตะวนตกและพทธสนทรยศาสตร ๑.๗.๔ สรปผลทไดจากการวจย เสนอแนะและประโยชนทมตอการศกษาและสงคม

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑.๘.๑ ท าใหทราบแนวความคดเรองพทธสนทรยศาสตร ๑.๘.๒ ท าใหทราบวาจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม มความ

งามอยางไร ๑.๘.๓ ท าใหทราบความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมฝาผนงใน

พระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามวา มความสมพนธกนอยางไร

พระมหาอ าพล บดดาสาร , “การศกษาวเคราะหพทธปรชญาและพทธศลปจากภาพจตรกรรม ฝาผนงเลาเรองบาลชาดกวดเครอวลยวรวหาร ”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต , (คณะศลปศาสตร : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖), บทคดยอ.

บทท ๔

วเคราะหเปรยบเทยบพทธสนทรยศาสตรและสนทรยศาสตรทวไปทปรากฏบนจตรกรรม

ฝาผนงในวดสทศนเทพวราราม ๔.๑ วเคราะหทศนะเรองความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรม ในพทธสนทรยศาสตรกบสนทรยศาสตรตะวนตก

จตรกรรมของไทยสวนใหญทปรากฏตามวดตางๆ นน ไดถกจดใหเปนจตรกรรมแบบประเพณและกใหความหมายของค าวา ‚จตรกรรมแบบประเพณ‛ ไวหลายทศนะดวยกน จตรกรรมไทยเปนแบบประเพณนน ศลปนตองท าตามรปรางและองคประกอบทวางเปนกฎเกณฑทตายตว ลกษณะเชนนเปนของยากทจะแยกเอาศลปวตถทสวยงามออกมาจากวตถทผลตขนโดยทวไปไดล าบากกคอ ศลปะทท าไปตามกฎเกณฑนน ท าตามความคดเหน รปรางและเรองราว ซงเปนไปตามกฎเกณฑของบานเมองและกฎเกณฑทางศาสนา จอหน ครอเฟรด ทเคยมาเมองไทยชวงตนรตนโกสนทร พ.ศ.๒๓๖๘ เคยวจารณสงคมไทยเอาไววา ‚ชวตของคนไทยนนคงไมเปลยนแปล งเนองมาจากเสาหลกสองเสา คอรฐกบศาสนา ‛ แตเดมในอดต เสาทงสองนกคอแหลงอปถมภส าคญของงานศลปะ ซงอปถมภแบบลดหลนกนลงมาเหมอนฐานพระมดกบยอดพระมด คอพระมหากษตรยอยเปนยอด ถดมาจากนนคอพระบรมวงศานวงศ ถดลงมาอกคอขนนางชนตางๆ โดยมไพรฟาประชาชนเปนฐานของพระมด แลวไพรทกคนจะตองอทศเวลาใหเจานายลดหลนกนขนไปตามบนไดพระมด คอ จะตองท างานใหหลวงเปนเวลาสามถงหกเดอน ตามหลกฐานวาไวอยางนน ดวยเหตผลนถาหากไพรนนเปนชาง การท างานชางกจะตองมสงกดอยใตเจาขนมลนายตางๆ เปนล าดบชนไป เมอยอดพระมดเหนชอบทกอยางกวาตามกน ระบบสมบรณาญาสทธราชยแตเดมของเราเปนเชนนน บรรดาชางสวนใหญทถอเปนฐานของพระมดกจะตองท างานแบบ มสงกด ลกหลานทจะสบสกลชางไดกจะตองมสงกดเพอจะสบสกลชางตอๆ กนมา และชางทเปนขาราชการเทานนทจะไดรบการสงเสรมใหมต าแหนงสงขน สวนชางทไมประสงคจะรบราชการ ถา

ศลป พระศร, ววฒนาการแหงจตรกรรมฝาผนงของไทย, (พระนคร : หางหนสวนจ ากดศวพร,

๒๕๐๒), หนา ๒๑.

๖๘

หากไมบวชกจะตองท างานแบบไมเปดเผยตวเอง และเซอรจอหน เบาวรง ทเขามาเมอป ๒๓๙๙ คอ เมอประมาณ ๑๔๕ ปมาแลว ไดเคยเขยนวจารณไวท านองเดยวกบจอหน ครอเฟรด เชนเดยว กน คอ ‚ชาวสยามนนไมมความกาวหนาทางศลปะใดๆ ทงนเพราะวา พนฐานขนบธรรมเนยมและพฤตกรรมตางๆ ของชาวสยามนน กคอความนบนอบตอผบงคบบญชา ‛ นนกแสดงใหเหนว าจตรกรรมของไทยเปนสงทเลยนแบบตามผบงคบบญชาตามเจานาย ภายใตขอบเขตทางศาสนาหรอศลธรรม จตรกรรมของไทยเราจงถกมองวา ไมมคณคาทางสนทรยะเทาไรนก (ภาคผนวก รปท ๔) แตกลบอยภายใตกฎเกณฑทางศลธรรม ศลธรรมเปนเครองวดคณคาของศลปะ ดงค ากลาวทวา ‚ศลปะเปนสาวใชของศลธรรม ‛ และกเปนสาเหตท าใหเกดค าถามตามมาในท านองทวา ศลปะมความสมพนธกบชวตอยางไร ศลปะสรางขนมาเพอประโยชนอนใดตอสงคม มนมสวนท าใหชวตหรอสงคมดขนหรอไม แตชวตทดหรอสงคมทดนนยอมประกอบไปดวยคณคาในหลายดาน ในบรรดาคณคาเหลาน ศลธรรมเปนคณคาอนหนงทมกไดรบการยอมรบวา ส าคญทสดในการน าไปสชวตทดหรอสงคมทด เราจะใหค าตอบอยางไรกบค าถามขางตนทวา ศลปะมความสมพนธกบชวตหรอไม แนนอนวา จตรกรรมไทยตองเผชญหนากบประเดนปญหาทวา จตรกรรมฝาผนงมความสมพนธกบศลธรรมอยางไร?

ประเดนปญหานผวจยเหนควรทจะหยบมาพจารณาเพราะเปนการวเคราะหทดเหมอน วาจะตรงจดของปญหาเรองศลธรรมกดหรอการรบผดชอบตอสงคมกด ซงเปนปญหาไมใชทพงเกดขน แตเปนปญหาทถกเถยงกนอยางจรงจงในยดสมยทศลปะมความเจรญรงเรองและใชตอบ สนองความเพลดเพลน เพอความกระจางในประเดนปญหาขางตนนน ผวจยจะไดวเคราะหเปรยบ- เทยบแนวความคดของทฤษฎทง ๓ กลม คอ ทฤษฎศลธรรมนยม (Moralism), ทฤษฎสนทรยนยม (Aestheticism), ทฤษฎปฏสมพนธนยม (Interactionism) กบแนวความคดทางพทธปรชญาเถร -วาท เพอใหไดขอสรปทพอเชอถอไดตอประเดนปญหาดงกลาว

สชาต สวสดศร, ศลปะรวมสมยของไทย : เปดประเดน, ในงานปาฐกถางานศลปกบสงคม

๒๕๔๕ : ๗๐ ปประชาธปไตย ๗๐ ปแหงการเปลยนแปลง หวขอ ‚๗๐ ป ประชาธปไตยในบรบททางวฒนธรรม ‛โดย อนช อาภาภรม วนท ๒๘ กนยายน ๒๕๔๕ ณ หองประชมสถาบนปรด พนมยงค, http://www.Pridiin stitute.com/autopage/showpage.php?h=43&s_ id= 2&d_id=7&page=3&start=1

สชาต สวสดศร, ศลปะรวมสมยของไทย : เปดประเดน, เวบไซตเดยวกน. จรญ โกมทรตนานนท , สนทรยศาสตร , (นนทบร : เอส อาร พรนตง แมสโปรดกส, ๒๕๓๙),

หนา ๖๑.

๖๙

ในบางกรณเราอาจจะเหนไดชดวา การกระท าของคนๆ หนงนนเกดขนกดวยตองการอกสงหนง ชาวนาท านากเพอตองการขาวเกบไวกนในยามหว คนปลกบานกเพอเปนทอยอาศยหลบแดดหลบฝน คนท างานกเพอตองการเงนมาชอนนชอนเพอสนองความตองหรอปรนเปรอความสขใหกบตนเอง การกระท าตางๆ ถอวา เปนกจกรรมของมวลหมมนษยทเกดขนอยางมเปาหมายหรอจดหมายอะไรสกอยางหนง เชนเดยวกบจตรกรรมฝาผนงซงศลปนสรางสรรคขนไมเพยงแคประดบตกแตงอาคารสถานทส าคญเทานน หากแตการสรางสรรคกจกรรมของเหลาศลปนนนกเพอเปาหมายอะไรสกอยางหนงเชนกน แตกระนนจดหมายปลายทางของเหลาศลปนคออะไร ถาเราลองถามคนทวๆ ไป พวกเขาอาจตอบเราวา จตรกรรมฝาผนงสรางขนกเพอประดบประดาโบสถ วหาร ศาลาการเปรยญและอาคารสถานทตางๆ ปถชนทวไปอาจมองเหนเปนสงประดบเพอความสวยงามเทานน แตถาเราลองถามคนอกกลมหนง ทเรยกตนเองวากลมศลธรรมนยม กลมศลธรรมนยม

คนกลมนอาจใหค าตอบแกเราวา จตรกรรมฝาผนงนนสรางสรรคขนนอกจากจะประดบประดาแลว ยงเพอสงเสรมศลธรรมหรอเพอสงเสรมชวตและสงคมใหดขนอกดวย นนเปนเพราะวากลมศลธรรมนยมน เปนผเครงครดในทางศลธรรมททนเหนผคนในยคสมยของพวกเขานนหลงใหลไปกบคณคาศลปะไมได กลมนมความเชอทวา ศลปะทมคณคาทแทจรงจะตองเปนศลปะทรบใชศลธรรมและสงคมภายใตสโลแกนทวา ‚ศลปะเพอชวต‛ (Art of life’s sake) แนวความคดหลกของทฤษฎนกคอ ‚ศลปะไมไดเปนสงทมคาในตวเอง หนาทของศลปะคอการรบใชศลธรรมไมใชการปลกอารมณแหงความเพลดเพลน คณคาทแทจรงของศลปะจะตองถกประเมนดวยคณคาทางศลธรรม ศลปะทดจะตองเปนศลปะทแสดงถงคณธรรม ลกษณะความดงามและเปนศลปะทกระตนความคดหรอความรสกดานคณธรรม ‛ แนวความคดของกลมศลธรรมนยมนจะเหนไดวา ปฏเสธทฤษฎเกยวกบศลปะทมทศนะวาศลปะเปนจดหมายในตวเอง สงสวยงามมคณคาในตวเอง มใชเปนเพยงทางทจะไปสจดหมายอนอกตอไป โดยยอมรบวาศลปะเปนอสระในขอบเขตของตวเอง มกฎเกณฑของตวเองและมมาตรฐานตดสนอยเองไมใชตดสนดวยมาตรฐานทางศลธรรม สงสวยงามไมใชหนทางไปสสงทด ตรงกนขามกลมศลธรรมนยมนกลบตคาศลปะวาเปนของต า ไมมคาในตวเอง ศลปะจะมคณคาไดกดวยรบใชศลธรรม และยกคณคาทางศลธรรมอยเหนอคณคาศลปะโดยมองวา ศลปะเปนเพยงสงทลอกเลยนแบบของสงทมภาวะสมบรณ

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๖๒.

๗๐

พลาโต (Plato, 428-348 B.C.) กลาวไววา ‚ศลปะคอการเลยนแบบ ‛ เมอจตรกรวาดภาพคน คนทปรากฏในภาพวาดเปนสงเลยนแบบมาจากคนจรงๆ แตคนทเปนนางแบบใหจตรกรนนกเปนสงเลยนแบบมาจากมโนคตของคน เหตนนงานดานศลปะจงเปนมายาท ‚หนหางจากความจรงถง ๓ ระยะ‛ กลาวคอศลปะเลยนแบบสงเฉพาะ สวนสงเฉพาะเลยนแบบมโนคต แบบตามทศนะของพลาโตหมายถงมโนคต ซงเปนลกษณะรวมของสรรพสง แบบไมเปนแตเพยงบอเกดของคณสมบตบางอยางทสงทงหลายมรวมกน แตยงเปนจดหมาย เปนความสมบรณทสงเหลานตองการ โดยทพลาโตชใหเหนถงความส าคญของแบบวา ชวตของคนและของประชาคม เปนสงทแสดงออกหรอเปนสงจ าลองของแบบอนน ความดเปนแบบซงเปนอสระตายตวไมขนอยกบสถาบน ธรรมเนยมหรอการกระท าและนสยของคนทวๆ ไป ทเราถอวาเปนคนด ความดอยทตวมนเองและแสดงออกใหประจกษในการกระท าของคนด แบบแหงความดอยสงสดเหนอแบบแหงความงาม และเปนหลกอนเปนแกนกลางของสรรพสงในจกรวาล ดวยเหตน จงท าใหพลาโตมองศลปะวาเปนของต า สวนงานจตรกรรมนนเปนการเลยนแบบทคอนขางคบแคบของมโนคตจรงจงท าใหศลปะตางๆ อยในระดบต า พลาโตยงกลาวตอไปอกวา ศลปะทงหลายทเลยนแบบนน มแตจะมงไปสทศทางทเลวลงเรอยๆ ตามล าดบ ศลปะเลยนแบบเปนสงหลอกลวง หรอการลวงตาภายนอกทท าใหดคลายคลง จตรกรรมจงถกมองวาเปนสงทกอใหเกดความเพลดเพลนทางสนทรยะทเกดจากความงามของสและรปทรง จตรกรรมทดสมจรงเหมอนตนแบบทถกลอกเลยนแบบอกทหนงไดรบการปฏเสธจากพลาโต เพราะเปนสงทกอใหเกดความเพลดเพลนทางอารมณนานๆไปอา จเปนสงทปลกเราอารมณแหงตณหาได จตรกรรมจงเปนสงทจะตองไดรบการตรวจสอบอยางจรงจง จตรกรรมทเลวจะตองถกกรดกนออกจากสงคม

สวนจตรกรรมแบบประเพณของไทยนน เปนผลงานการสรางสรรคของศลปนทไดเลยน แบบตามคตของทางบานเมองและศาสนา ทนยมสรางสรรคกนอยางเปนระบบระเบยบในยคสมยนนๆ ตามทศนะของพลาโต ถาหากจะมการเลยนแบบจรงๆ กตองเปนการเลยนแบบเทพหรอวรบรษทมศลธรรม การมศลธรรมยอมประทบอยในจตใจของเยาวชนดวย ดนตรมลกษณะเดยว กนถาเนอเพลงมการเลยนแบบความดและมความกลมกลนงดงามยอมสงผลตอจตใจอนกลมกลน

พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต ), ปรชญากรก บอเกดภมปญญาตะวนตก, พมพครงท ๕,

(พระนคร : ส านกพมพศยาม, ๒๕๔๔), หนา ๑๙๖. ซ อ เอม โจด. ปรชญา, วทย วศทเวทย แปล, (พระนคร : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๑๓), หนา ๒๘. สมเกยรต ตงนโม, “ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของ เพล

โต”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหดล), หนา ๑๘๑.

๗๑

งดงามและเปยมไปดวยคณธรรม ถาดนตรเลยนแบบลกษณะตรงขามยอมสงผลในลกษณะตรงขามดวย กวนพนธและดนตรจงเปนเครองมอส าคญส าหร บการศกษา การฝกฝนดานจตใจและความมระเบยบของสงคม จตรกรรมถอไดวาเปนสงทมความหมายตอชวตและสงคม เพราะไดรบการควบคมจากรฐและศลปนจะตองแสดงแบบอยางทดและเปนโคมไฟอนแจมจาทจะสองทางน าชวตของมวลมนษยไปสความดงาม ถงแมศลปะทงหมดจะเปนการเลยนแบบ แตบรรทดฐานความจรงในการตดสนความจรงนตองเปนความจรงทางศลธรรม (moral truth) ไมใชความจรงในความหมายวาตรงกบขอเทจจรง (Laws) จะเหนไดวาตามความคดของพลาโต บางครงเราสามารถซาบซงความงามของศลปะเพอตวมนเอง บางครงเราสามารถซาบซงศลปะเพอศลธรรม พลาโตจงมองวา ศลปะเปนดาบสองคม คอเปนอาวธทฟาดฟนอธรรมทกดขเพอนมนษยใหพนาศไป ดงเชนวอลแตรและรชโช ใชปลายปากกาของเขาสะกดหวใจของชาวฝรงเศสใหลกขนลมราชบลลงก ทฟงเฟอบนความทกขของประชาชนลงได แฮเรยด บชเชอร สโตว มสวนชวยยใหเกดการเลกทาสในสหรฐอเมรกาส าเรจดวยหนงสอ ‚กระทอมนอยของลงทอม ‛ ดกเกนส, โกยา, ซบลลอส, แวนก๏อกและโชแปงเหลานเปนตน งานศลปะของเขาเปนอาวธส าคญทคอยกวาดลางความเลวรายการกดขเพอนมนษยใหสญสนไป แตในทางตรงกนขามศลปนผมกงาย ผปราศจากความรบผดชอบในเพอนมนษยดวยกน คอยแตจะใชงานศลปะของตนเปนเครองมอหากนดวยการแพรเชอโรคแหงความเสอมโทรมอยตลอดเวลา ศลปนพวกนเลวรายยงกวาพวกทรราชเสยอก จะเหนวาแนว ความคดหลกโดยรวมของพลาโต เขาคอนกศลธรรม (moralist) ผเครงครดคนหนงและเปนนกศลธรรมในฐานะทยนยนวา บรรทดฐานสดทายของศลปะและการตดสนวา ศลปะควรมอยในรฐหรอไม จะตองขนอยกบเปาหมายส าคญและคณคาของสงคมโดยรวม ไมใชความเพลดเพลนสวนตวของใคร อนเนองมาจากความรสกสวนตวของศลปนหรอโลกทศนสวนตวของศลปนทเขาไปปะปนอยกบงานจตรกรรม ศลปนอาจเปนผจดประกายไฟแหงความชวราย ใหความรความจรงทไมถกตองแกผชมภาพจตรกรรมได เพราะศลปนไมไดใชความคดและเหตผลในการสรางสรรคงานจตรกรรม มนจะตองสะทอนสงทเปนประโยชนตอมวลมนษยและสนบสนนสงทเปนศลธรรม

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร กรก-ยคฟนฟ, (กรงเทพมหานคร : บรษท แอคทฟ

พรนท จ ากด, ๒๕๔๗), หนา ๒๔. จตร ภมศกด, ศลปะเพอชวต ศลปะเพอประชาชน, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหานคร : ศร

ปญญา, ๒๕๑๔), หนา ๓๕. น. ณ ปากน า, ศลปะรอบตวเรา, (กรงเทพมหานคร : ตนออ แกรมม, ๒๕๔๐), หนา ๑๕๗. จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร กรก-ยคฟนฟ, หนา ๒๓.

๗๒

อยางเตมท เฮเกล (George Friedrich Wilhelm Hegel ค.ศ.1770-1831 ) กเคยกลาวไววา ศลปะจงมหนาทเปดเผยความจรงโดยอาศยความรสกแบบอารมณศลปและท าใหเปนรปแบบออกมาไดใกลเคยงกบมโนคตใหมากทสด ทงนศลปนจะตองยดคณคาของจตเปนหลกและสามารถกระท าจตใหมความบรสทธ สะอาด ผองใสใหมากทสด ศลปะจงเปนงานทสงสงกวาธรรมชาต ศลปะบางประเภททผลตขนมาปรนเปรอเพอสนองความตองการของชนชนสง เชน งานประพนธ แนวตนเตน ปลกเราอารมณ รปปนต๏กตาหญงเปลอยในทายวนกามารมณเปนตน สงเหลานถอวาเปนศลปะทเลวตองถกก าหราปราบปรามไมใหมอยในสงคม เพราะพลาโตมความผกพนกบศาสน าและการศกษาอยางแนนแฟน อทธพลความเชอทางศาสนาและศลธรรมจงท าใหพลาโต มความคดวาศลปะทมอยสงผลเลวรายตอสงคม บรรทดฐานการตดสนคณคาของศลปะจงอยภายใ ตกฎเกณฑทางศลธรรม

จตรกรรมของไทยไดถกจดระเบยบ ออกแบบ และควบคมโดยพระมหากษตรยผทรงเปนประมขของประเทศ ต าลงมาเปนเจาขนมลนายลดหลนกนตามล าดบ ชางฝมอสวนใหญกเปนชางหลวงทท างานใหกบราชส านก งานศลปะจงเปนการเลยนแบบตามพระประสงคของพระมหา กษตรยทคอยจดระเบยบและควบคมใหไปตามหลกค าสอนทางพทธศาสนา ซงเปนหลกทจะชวยใหสงคมมความสงบสข เนองจากศาสนาเปนสงทเชอมโยงระหวางชนชนปกครองกบผถกปกครอง พทธศาสนาจงเปนแกนน าในการสรางอดมการณการปกครองประเทศ โดยอาศยหลกพทธธรรมเปนกรอบหรอมาตรฐานในการก าหนดวถชวตอนจะท าใหราชอาณาจกรกลายเปนรฐในอดมคต จะเหนวางานจตรกรรมแตเดมของเรานนมนมล าดบชนของมนแบบแบงแยกมานานแลว คนท า งานศลปะทมฝมอถาไมประสงครบราชการ กจะตองไปอยตามวด คอไปบวชหรอไมกตองท างานใหวดโดยไมเปดเผยวาเปนใคร เพราะถาเปดเผยเปนใคร หากเปนชางฝมอมชอเสยง กจะถกเยายวนหรอไมกอาจถกบงคบใหรบราชการมสงกดไปในทสด ดวยเหตผลน เพอจะด ารงใหอยไดบรรดาชางทคด ‚นอกคร‛ ทงหลายจงไมมตวตนอยในแวดวงการท างานศลปะ ใครกตามทคด‚นอกคร‛ ถอวา นอกรต ชางทมฝมอ ‚นอกคร‛ กไมพยายามจะแสดงฝมอนนออกมา ตองระงบ

วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, (กรงเทพมหานคร : พรานนกการพมพ, ๒๕๔๓), หนา ๑๕๐. จรศกด แตงเจนกจ, “การศกษาการออกแบบและคตสญลกษณในกรณของงานสถาปตยกรรม

วดสทศนเทพวราราม”, วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๑), หนา ๓๒.

สชาต สวสดศร, ศลปะรวมสมยของไทย : เปดประเดน, เวบไซตเดยวกน.

๗๓

ความคดสรางสรรคของตนเอาไว ไมสามารถท าอะไรใหแปลกใหมขนมาได ดวยเหตผลนศลปะแตเดมของเราจงเปนศลปะทอยในขอบเขต เนนเรองของกฎเกณฑตามแบบศลปะอยางเครงครด จตรกรพะวงอยกบความถกตองตามกฎเกณฑของแบบศลปะทชนชนปกครองไดก าหนดไว เสน ส และองคประกอบของภาพเกดขนจากการไตรตรองไวกอน จากนนจงจดวางภาพอยางสขมมา กทสด จงท าใหจตรกรรมฝาผนงของไทยถกมองวาเปนจตรกรรมแบบประเพณนยมหรอแบบก าหนดนยม ทสรางสรรคขนภายใตขอบเขตโดยการจดระเบยบและควบคมตรวจสอบจากชนชนผปกครอง

แตจตรกรทสรางสรรคงานจตรกรรมเหลานน แมจะท าตามพระประสงคขององคพระ มหากษตรย ผทมพระศรทธาอนยงยวดตอพระพทธศาสนาและทรงเปนองคอปถมภคณะสงฆใน สงฆมณฑลตลอดทงทรงเปนกษตรยผทรงธรรม โดยอาศยยดหลกการปกครองประเทศตามหลกค าสอนทางพทธศาสนา เพอประโยชนสขแกไพรฟาประชาราษฎร จตรกรแมจะถกปดกนโลกทศนสวนตวกตาม หากแตการสรางสรรคภาพจตรกรรมฝาผนงตามราชโองการของพระมหากษตรยนน กลบถอวาเปนเกยรตตอตวจตรกรเองและวงศตระกล เพราะการไดสรางสรรคงานจตรกรร มภายใน อโบสถ หรอพระวหารอนเปนสถานทเคารพศรทธาสงสดของพระมหากษตรยและพทธศาสนกชนทงปวง จตรกรถอวาเปนสงทนาภาคภมใจอยางยงทไดสรางสรรคงานจตรกรรมตอบสนองพระราชโองการและรบใชพระพทธศาสนา จตรกรจงไดแสดงออกถงความศรทธาของชางทมต อพระพทธ- ศาสนาและพระมหากษตรยอยางยง ดงนนจตรกรจงเกดความยนดมศรทธาและเจตนาดทจะยอมท าตามรบสงของพระมหากษตรย เพอจรรโลงไวซงศลธรรมอนเปนระเบยบแบบแผนและขอควรปฏบตเปนเครองควบคมกายวาจาและใจใหมความสงบสข ซงมความสอดคลองกบทศนะของคานท

คานท (Kant1724-1802) กลาวไววา “ศลธรรมมคณคาอยในตวเอง และมคว าม

สมบรณอยในตวเองเชนกน การกระท าดกไมใชการใหความสขแกใคร คนดไมจ าเปนตองเปนคนมความสขหรอท าใหคนอนมความสข แตคนดคอคนทท าตามกฎศลธรรมโดยมไดหวงประโยชนอะไร ไมวาจะเพอตนเองหรอผอน คานทจงเหนวา การท าด คอการท าตามกฎศลธรรมยอมเปนสงทดเสมอ” ไมเพยงแตบคคลทวไปเทานน ทจะตองยดหลกศลธรรมเปนเครองน าทางวถชวต แมจตรกรเองกตองยดมนถอมนในหลกศลธรรมอยางเครงคร ดเหมอนกน ถงแมในยคสมยนน

สชาต สวสดศร, ศลปะรวมสมยของไทย : เปดประเดน, เวบไซตเดยวกน. สภททา ปณฑะแพทย, http://www.supatta.haysamy.com/learn2_1.html.

๗๔

พระมหากษตรยจะมกฎระเบยบควบคมใหประชาชนยดมนในหลกศลธรรม โดยมพระราชก าหนดไววา

แตนสบไปเมอนา ใหขาทลละอองทงปวงผใหญผนอยฝายทหาร พลเรอนขางนาขางใน ผรกษาเมอง ผรงกรมการ อนาประชาราษฏรประตบตตามใหตงอยในทศกศลกรรมบถวนย ทงสบประการ คอ กายกรรม ๓, วจกรรม ๔, มโนกรรม ๓ . . . ครนถงวาร ๘ ค า ๑๔, ๑๕ ค า ใหรกษาอโบสถ ศลแปด ศลสบประการ เปนอดเรกศล ชวนกนท าบญใหทานสดบฟงธรรมเทศนาจ าเรญธรรมภาวนา . . . ถาผใดเมนเสยไมไดประตบตตามพระราชโอวาทก าหนดกฎหมายนจะเอาตวเปนโทษตามโทษานโทษ . . .

ไมเพยงงานสรางสรรคททรงนยศลธรรมเทานน ตวชางเองกตองเปนผประพฤตปฏบตตามกฎศลธรรมดวย จงจะสามารถถายทอดงานสรางสรรคททรงนยศลธรรมออกมาสประชาชนใหชนชมผลงานได หลกศลธรรมจงเปนแรงจงใจทดส าหรบชางการปฏบตตามหลกศลธรร มจะตองเปนผมเจตนาทดและเกดจากความตงใจจรงหรอมมลเหตทจงใจใหท าในสงทถกตอง โดยเรมจากเหตการณจงใจทดจะตองเปนเงอนไขในการกระท าดและผลจากการกระท าดนน จะเปนผลดและมประโยชน การกระท าในสงทถกตองเปนหลกสากล เปนลกษณะของกา รกระท าตามหนาทและการใหความเคารพย าเกรง มเงอนไขและมความเดดขาด คานทกลาวไววา “การทบคคลมแรงจงใจท าใหอยากท าอะไรหรอไมอยากท าอะไร ขนอยกบองคประกอบ ๒ ประการคอ ประการแรก คอเหตผลทเกดจากปญญา ซงจะเปนตวตดสนวา ควรท าหรอไมควรท า ผดหรอถก การกระท าตามแรงกระตนนเปนการกระท าตามกฎศลธรรม เปนสงทมอยภายในตวมนษยซงเปนคณคาทแทจรงของมนษย ประการทสอง คออารมณและความรสก ซงเรยกวา กเลสตณหา สงนมกจะท าใหมนษยหนเหออกไปจากหลกการทถกตองส าหรบมนษยไปคดถงแตผลประโยชนทเกดจากการกระท า” จตรกรนอกจากจะมแรงจงใจทดแลว ยงตองมศลธรรมและมเหตผลดวย ในฐานะทมนษยเปนผมการใชเหตผล สงไหนควรท าหรอ ไมควรท า การมเหตผลจะน าไปสพฤตกรรมทด คอเจตจ านงด เพยงใชเจตจ านงด กอธบายพฤตกรรมดชวของมนษยไดพอเพยงแลว เจตจ านงดมใชดทผลการกระท า ไมใชดทลกษณะการกระท า ไมใชดทประโยชนทไดรบตอจากผลของการกระท า

พระวรวงศเธอกรมหมน พทยาลาภพฤฒยากร, พระพทธยอดฟาฯ ปรบปรงบานเมอง (ม.

ป.ท., ม.ป.ป.), หนา ๔๗. สภททา ปณฑะแพทย, http://www.supatta.haysamy.com/learn2_1.html.

๗๕

แตดเจตนา เจตจ านงกตอบไดแลววา จะตดสนพฤตกรรมนนๆ ไดอยางไร จตรกรสรางสรรคงานจตรกรรมทดตามหลกแหงความเปนผมเหตผล โดยไมมขอตอรองใดๆ กฎศลธรรมส าหรบผมเหตผลจงเปนหนาททตองท า โดยไมตองมใครมาสงใหตองกระท าความด “ค าสงตามล าดบหม The Categorical Imperative” หมายถงหลกศลธรรมในรปค าสง (moral imperative) เปนหลกบญญตทมนษยตองกระท าในฐานะแหงความจ าเปนแกตน โดยไมตองมการอางองใดๆ อก เปนการกระท าทควรกระท า (ought to act) คณคาทางศลธรรมหรอความดทางศลธรรมของมนษยจะอยทการทมนษยสามารถเอาชนะแรงโนมแลวท าตามสงทเหตผล “บงการ” ได แมวาคานทจะมแนวความคดเกยวกบเรองศลธรรมตรงกบทศนะของพลาโตกตาม การตดสนคณคาศลปะของคานทใชกฎศลธรรมตดสนการกระท าของมนษย ซงเปนผรเรมการกระท ากจกรรมตางๆ โดยไมเนนผลของการกระท าวา จะบรรลเปาหมายหรอไม กลบเนนไปทเจตนาของผกระท ามากกวา จะเหนไดวา เจตนาดของบคคลเปนคณลกษณะทางศลธรรม การกระท าเปนสงทเขาเชอวาเปนสงถกตองหรอเปนสงทมพนธะหนาททตองท าโดยปราศจากความสนใจใยดในประโยชนสวนตวหรอประโยชนผอน การกระท าของบคคลกยงถอวา มความดเปนคณลกษณะพนฐานทางศลธรรมอย นนกคอบคคลมเจตนาด การสรางสรรคผลงานศลปะจะมคณคาหรอไม คานทกลาววาศลปนทสรางผลงานใหคลายกบธรรมชาตไดมากเทาไรยอมเปนศลปนทมคณคามาก เพราะเขาสามารถสรางอารมณความรสกและจนตนาการใหปรากฏชดเจนไดในรปของศลปกรรม อารมณสมผสทางศลปะไมวาจะเปนฝายทท าใหเราเกดความรสกหรอรสกงดงาม ลวนแลวแตเปนอารมณทมความมนคงกวา ความรความเขาใจและอารมณทสมผสกบธรรมชาตจะท าใหเราเหนคณคาทางศลธรรม หรอคณคาทางจตใจไดเหนอกวาพวกวตถ คานทตดสนศลปะดวยบรรทดฐานทางศลธรรมนนกคอความเคารพในศลธรรมหรอความถกตองนนเอง

วารญา ภวภตานนท ณ มหาสารคาม , (2547) , “ปรชญาขนแนะน า : กระแสคดททรง

อทธพลตอโลก , หนงสอชดนกคดสะทานโลกนต.1 ”, กรงเทพมหานครส านกพมพชวาภวฒน. ISBN 974-92157-3-7, บทท 6, กระแสแนวคดปรชญาตะวนตกสมยใหม 2, Western Philosophy2, http://www.wareeya. com/index.php?lay=show&ac=article&Id=5351023.

วารญา ภวภตานนท ณ มหาสารคาม, เวบไซตเดยวกน. เนองนอย บณยเนตร, จรยศาสตรตะวนตก คานท มลล ฮอบส รอลส ซารทร, (กรงเทพ

มหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๓๕. วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๔๙.

๗๖

การสรางสรรคงานจตรกรรมไทยนน สะทอนใหเหนถงความช านาญเชยวชาญของจตรกร แนวความคดของจตรกรนนตงอยบนเหตผลบรสทธ ทท าใหจตรกรสามารถแยกแยะอะไรผดอะไรถก ศลธรรมจงเปนหลกเกณฑแหงความประพฤตปฏบตของจตรกร เปนพนฐานในการกระท าความดทเปนสงบอกจตรกรวา ควรท าอยางไรกบสงแวดลอมตวเรา ซงจะท าใหสงคมและตวเรานนเปนอยอยางสงบสขไมเบยดเบยนกน อกอยางหนงจตรกรเองกมเจตนจ านงเสร คอความตงใจหรอความจงใจของคนเราทจะกระท าหรองดจากการกระท าอยางใดอยางหนง ซงเปนสภาพเงอนไขภายในจตใจของมนษยเราเอง ถอเปนแรงจงใจ (Motivation) อยางหนงทคอยกระตนเตอนใหเราประพฤตหรอปฏบตตนในวถทางเฉพาะเรอยไปจนบรรลจดหมายบางอยาง การกระท า การเลอกและการตดสนใจทกอยางขนอยกบเจตนจ านงเสรของจตรกร จะเหนไดจากการทจตรกรของไทยในสมยกอนนน แมจะสรางสรรคงานจตรกรรมภายใตขอบเขตหรอกฎเกณฑระเบยบ แบบแผนทถกก าหนดวางไวแลว แตจตรกรกมเจตนจ านงเสรเลอกทจะสะทอนแนวคดทางปรชญาและศาสนา ดวยความสามารถของจตรกรในการน ามโนคตทางปรชญามาใชในงานศลปะ ซงแสดงใหเหนวาจตรกรของไทยตองมหลกเหตผลบรสทธประจ าใจอนเกดจากจตใจทสงบนงเปนสมาธ โดยเฉพาะหลกศลธรรมทเปนพนฐานในการสรางสรรคงานจตรกรรม ซงงานจตรกรรมนอกจากจะสะทอนใหเหนถงหลกศลธรรมแลว ยงไดตอบปญหาแนวคตการด าเนนชวตของมนษยในเชงปรชญาอกดวย

จตรกรรมไทยเปนสงทเกดจากการสรางสรรคของจตรกรทไดรบการเรยนร ฝกหด และอบรมมาอยางดพรอมบรบรณ ทานเหลานนไดใชความสามารถทางการชางสรางสรรคจตรกรรมดวยความรความคด และความบนดาลใจทางคณธรรมใหปรากฏออกมาเปนจตรกรรมอนอดมดวยสนทรยภาพ เพอใหผชมไดความร ความเขาใจและเหนคณคาได มหลายประเทศทรฐบาลไดควบคมศลปะเพอประโยชนทางศลธรรมอยบอยๆ จตรกรรมของไทยในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท๑ ถงรชกาลท๓) กไมแตกตางไปจากศลปกรรมทางซกโลกตะวนตกเลย ทผ ปกครองรฐไดเขามาควบคมศลปะและเปนผก าหนดเรองราวของศลปะเปนเหตใหศลปะถกกดกนไวในขอบเขตทางพทธศาสนาและวฒนธรรมในอดต เนอหามงเนนแสดงแนวคดทางพทธศาสนา โดยไมเนนรปแบบทเหมอนจรงอยางศลปะตะวนตก แตจะนยมเขยนเนอหาสาระตามหลกพทธปรชญาและเรองเกยวกบนรกสวรรคปลกเราบคคลใหหางไกลจากกเลสตณหา บ าเพญทาน

‚Motivation‛, International Encyclopedia of Ethics, p. 577. ชาญวทย สขพร, “พพธภณฑภาพจตรกรรมฝาผนงไทย”, วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๗), หนา ๗.

๗๗

สมาทานรกษาศล ภาวนา ตามอดมคตทางศาสนาตลอดถงระบบการเมองการปกครอง ศลปะ- วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณและคานยมตางๆ ในสงคมใหด าเนนควบคกนไปกบหลกธรรมทางพทธปรชญา เชนเดยวกนกบหลกการทางสนทรยศาสตรของ ลโอ ตอลสตอย ทมงเนนความงามทางจตใจเปนส าคญ ซงจตใจจะดงามไดกตอเมอยดหลกการประพฤตปฏบตทอยบนรากฐานของศาสนา

ลโอ ตอยสตอย (LeoTolstoy ค.ศ.1828-1910) นกเขยนผมชอเสยงชาวรสเซย ไดเสนอแนวคดในท านองเดยวกบพลาโต โดยมทศนะวา คณคาทางศลปะควรประเมนดวยบรรทดฐานทางศลธรรม ศลปะทมงเนนความเพลดเพลน ซงมจ านวนมากมายในสงคมนนถกต าหนแม แตผลงานของตอลสตอยเอง ทงนเนองจากตอลสตอยเปนผยดมนในศลธรรมอยางเหนยวแนนและมงหวงจะมองเหนสงคมทสมบรณแหงมวลมนษย เปาหมายการตดสนคณคาทางศลปะของตอลสตอยอยบนพนฐานทางศลธรรม การตดสนโดยบรรทดฐานอนถอวาเปนสงทไมถกตอง ในชวตของเรามกจกรรมไรนยส าคญหรอแมแตเปนภยมากมายทยอมรบนบถอกน โดยไมควรคาแกการจะเปนเชนนน หรอแมแตจะทนกนได ทงนเพยงเพราะเขาถอกนวามนส าคญเทานนเอง การลอกแบบภาพดอกไม มา ทวทศน การเรยนทโงงมในการเลนเพลงทงหลาย ซงท ากนในครอบครวสวนใหญของพวกทเรยกวาผมการศกษา การเขยนเรองไมไดเรองและบทรอยกรองเลวๆ ซงมเปนรอยเปนพน ทปรากฏตามหนาหนงสอพมพและนตยสารตางๆ เหลาน เหนไดชดวาไมใชกจกรรมทางศลปะ นอกจากนนยงมภาพเขยนอจาด ภาพถายลามกเพอกระตนก าหนดทางเพศ หรอการประพนธเพลงและเรองราวในท านองเดยวกน ซงหากจะมคณภาพทางศลปะอย กไมใชกจกรรมทควรแกการยอมรบนบถอกน การกระท าทผดและความผดพลาดมากมายในชวตของเรา เปนผลมาจากการทเราเรยกสงทไมใชศลปะวาศลปะ เราไดยอมรบนบถอสงซงไมเพยงไมมคาควรแกการยอมรบนบถอ หากยงควรแกการประณามและเหยยดหยามดวย

ศลปะไมไดเปนแคสงทใหความสขและความเพลดเพลนเจรญใจ แตศลปะจะตองเปนสงทมความส าคญมากกวา นนคอเปนวถทางแหงชวตของมนษยทใชสอกนโดยสรางความสมพนธระหวางศลปนกบผรบร ศลปะเปนเครองมออนหนงในการสอสารหรอแสดงออกซงความรส ก

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๖๕. Leo Tolstoy, what is art? สทธชย แสงกระจาง แปล, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพ open books, ๒๕๕๑), หนา ๘๒. เรองเดยวกน, หนา ๘๓.

๗๘

เพอใหผรบรเกดความรสกชนดเดยวกบทเกดขนกบศลปน ศลปะเปนเรองของความรสกและสอสารกนระหวางศลปนกบผรบรโดยอาศยเสน ส เสยง ค าเปนเครองมอในการตดตอกบอารมณของผอน ศลปะจงเปนกจกรรมของมนษยทใชตดตอกบคนอนๆ โดยอาศยอารมณเปนสอกลาง ซงศลปะจะตองเกดความรสกไปกบงานนนดวย (ซงหมายความวา ถาศลปะสรางงานโดยตนเองไมมความ รสกกบงานนน งานนนจะไมใชศลปะ) ศลปะจงไมใชการแสดงออกของความงามทเราอธบายไมไดจนกลายเปนเรองลกลบไป ตอลสตอยเชอวา ศลปะเปนวธหนงในการสรางสรรคเอกภาพระหวางผคนโดยท าใหพวกเขามอารมณรวมกน ศลปะจงเปนเรองทมความส าคญมากตอชวตมนษย เพราะความทตอลสตอยเปนผมศรทธาแรงกลาในศาสนาครสเตยนในสงคมของเขา ศลปะจงถกประเมนโดยการรบรทางศาสนา ดวยการถายทอดความรสกทดงามสอดคลองกบหลกค าสอนทางศาสนาครสเตยน ศลปะจงจะบรรลเปาหมายแหงมนษยชาต ดงนน ศลปะตามทศนะของตอลสตอยจงเปนสงทสามารถสงผลกระทบโดยตรงตอศลธรรม ศลปะจะตองแสดงออกซงความรสกทดงาม ผรบรยอมจะเกดความรสกทดงามตามดวย ตอลสตอยไดตงหลกเกณฑในการประเมนคาศลปะดวยบรรทดฐานทางศลธรรม ในบรรดาศลปะทมอยเปนจ านวนมหาศาลไมวา จะเปนนวนยาย เรองสน ละคร หสนาฏกรร ม ภาพเขยน ประตมากรรม ซมโฟน โอเปรา โอเปเรตตา บลเลต ฯลฯ ทงหมดทท ากนอยางเปนงานศลปะนน จะหาสกหนงในแสนกแสนยาก ทจะออกมาจากอารมณทรสกขนโดยผผลตมนขนมา ทเหลอนอกจากนนเปนเพยงงานอตสาหกรรมแหงการปลอมแปลงศลปะซงใชการหยบยมมา การลอกเลยนแบบ การใชประสทธผลและการสรางความนาสนใจ มาแทนทความซานใจแหงอารมณความรสก สดสวนของผลงานศลปะทแทจรงกบงานปลอมแปลงนน เปนถงหนงตอแสนหรออาจจะมากกวานนเสยอก นอกจากผลงานศลปะทเกดขนเป นจ านวนมากมายแลว ยงมทฤษฎทเกดขนมาพรอมการผลตงานศลปะกยงถกต าหนจากตอลสตอยเหมอนกน อยางเชนทฤษฎแรกทเรยกกนวา ทฤษฎ “โนมเอยง” (Tendencious) กลาวไววา สาระส าคญของศลปะทแทจรงนนตงอยบนความส าคญของเรองราวทไดรบการปฏบตออกมา คอเพอศลปะจะเปนศลปะไดนน จ าเปนทเนอหาของมนจะตองเปนอะไรทส าคญ จ าเปนตอมนษย ดงาม มศลธรรม และชน า

ทฤษฎนตอลสตอยกบมองวา เรองราวทส าคญอยางเชน ศาสนา ศลธรรม สงคมหรอการเมองนน มพรอมในมอตลอดเวลาอยแลว จงสามารถผลตงานทเรยกวาศลปะกนออกมาไดไม

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๖๖. วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๕๘. Leo Tolstoy, what is art?, หนา ๓๑๕.

๗๙

ขาดสาย ยงกวานนเรองราวตางๆ ทกลาวนน อาจเสนอออกมาอยางคลมเครอและไมจรงใจเสยจนงานส าคญทสดนน กลายเปนงานไรนยส าคญหรอแมแตมพษมภย โดยเนอหาสงสงนนดอยคาลงดวยการแสดงออกทไมจรงใจ

ทฤษฎทสองเรยกวา “สนทรยศาสตร” หรอทฤษฎ “ศลปะเพอศลปะ” นน ถอกนวา สาระส าคญของศลปะทแทจรงอยทความงามแหงรปแบบของมน ซงกคอศลปะจะเปนจรงได จ าเปนทสงอนมนไดเสนอออกมาจะตองสวยงาม

ทฤษฎทสองน ตอลสตอยกลาววาไมวาใครกตามทเรยนรเทคนคสาขาใดสาขาหนงของศลปะมาแลว เขากจะสามารถผลตสงสวยงามและนายนดออกมา แตอนนกเชนกนทความงามและความนาพงใจยนด อาจไรนยส าคญหรอแมแตเปนพษเปนภยได ทฤษฎทสามเรยกวา ทฤษฎ “สจนยม” (Realistic) กลาววา สาระส าคญของศลปะอยทการเสนอความจรงทเปนจรงและถกตองแนนอน นนคอเพอการเปนศลปะทแทจรง จ าเปนจะตองท าใหปรากฏซงชวตอยางทมนเปนอยจรงๆ

ทฤษฎทสามน ตอลสตอยมองวาไมวาใครกตามทปรารถนาจะเปนศลปน ยอมสามารถผลตวตถอนเรยกวาศลปะออกมาไดไมมทสนสด เพราะคนทกคนจะตองสนใจอะไรสกอยางอยตลอดเวลา ถาผประพนธคนนนสนใจสงซงไรนยส าคญและชวราย งานของเขาทออกมากยอมไรนยส าคญและชวรายไปดวย ประเดนส าคญกคอตามทฤษฎทงสามทกลาวน “งานศลปะ” สามารถผลตกนออกมาไดไมขาดสายเชนเดยวกบงานฝมอทกอยางนนเองและทจรงกก าลงผลตกนออกมาอยางนนอยแลว ดงนนทฤษฎทครอบง าอยและไมอาจยอมรบไดทงสามน จงไมเพยงไมสามารถก าหนดเสนแบงทแยกศลปะออกจากสงทไมใชศลปะเทานน ตรงกนขามทยงกวาอะไรทสด กคอ มนยงรบใชการขยายขายครอบง าและน าเอาสงไรนยส าคญและเปนพษเปนภยมารวมไวทงหมดดวย จะเหนวาแมทฤษฎตางๆ ตงแตทฤษฎโนมเอยงมาจนถงทฤษฎสจนยม ทเสนอแน วความคดออกมาเพออธบายความหมายของงานศลปะทผลตขนมาอยางเปนร าเปนสน กยงอาจจะเปนพษเปนภยไดตามทศนะของตอลสตอย

ภายใตบรรยากาศทเตมไปดวยการสรางสรรคงานศลปะขนมากมายในสงคม จนท าใหผคนหลงใหลไปกบอารมณความรสกเพลดเพลนและเจรญใจกบงานศลปะหนหลงใหกบความศรทธาและหลกค าสอนทางศาสนา ดวยเหตทไมอาจเหนสงคมเตมไปดวยการหลงผดไปกบ

Leo Tolstoy, what is art?, หนา ๘๔-๘๖.

๘๐

คณคาจอมปลอมในผลงานของเหลาศลปน ทมงแตจะผลตงานขนมาเพอตอบสนองความตองการของตนเอง โดยไมค านงถงผลกระทบทจะเกดขนกบผเสพ ซงอาจท าใหศลปะกลายเปนสอชกน าผเสพไปสทางทเลวได ความหวงทจะเหนสงคมเปนสงคมทสมบรณดงามในอนาคต ตอลสตอยจงแสดงแนวความคดนขนมาเพอเปนการตกเตอนใหผคนไดเขาใจหรอซาบซงศลปะอยางถกตอง อยางไรกตามแนวความคดของตอลสตอยกถอวา ไดสงอทธพลตอวงการศลปนและผคนทงหลายอยางกวางขวางจนถงปจจบนน

เมอมองจตรกรรมของไทยผานทศนะของตอลสตอยแลว แมวาจตรกรรมจะเปนเรอง - ราวทเนองในพทธศาสนากจรง ผเขยนอาจมเรองราวเกยวกบศาสนาในก ามออยางทตอ ลสตอย กลาวไว แตจตรกรรมไทยกไมไดเนนความเหมอนจรงทางธรรมชาต หรอแมกระทงความงามของรปแบบหากแตศลปนไดแสดงออกถงอารมณความรสกและความศรทธาอนแรงกลาในพทธศาสนา เหนไดจากความเปนอสระในการเขยนภาพของศลปนทแสดงออกถงอารมณความรสกบนเสนทมความออนชอนและเปนอสระ จตรกรรมไทยยงแสดงออกถงความรสกดวยกรยาทาทาง ทส าคญจตรกรรมไทยยงมเนอหาสาระส าคญสอดคลองกบหลกค าสอนทางพทธปรชญา ไมไดแสดงออกถงความงามเพยงอยางเดยว ผรบรยงไดสมผสถงอารมณ ความรสก ความสงบ และความสข ทศลปนไดแสดงถายทอดออกมาผานภาพจตรกรรมใหผรบรมความรสกเปนเอกภาพอยางเดยวกบทศลปนรสก จงนบไดวา จตรกรรมไทยทรงนยส าคญและทรงศลธรรมสอดคลองกบทศนะของ ตอลสตอย ทศนะของพทธปรชญาเถรวาท

ในพระคมภรทางพทธปรชญาเถรวาทนน ไดกลาวถงพระพทธพจนทพระบรมศาสดาไดตรสไวเกยวกบศลปะมากมาย รวมทงขอมลจากพระสาวกและผทมความสงสยในปญหาเกยวกบศลปะมากราบทลถามพระพทธเจา ซงในบรรดาศลปะทงหลายทพระพทธเจาไดตรสไวนนมอยจ านวนมาก แตสดทายพระองคกไดแสดงความหมายของค าวา ศลปะไว ๒ นย คอ ๑ . หมายถง ศาสตรหรอความรสาขาใดสาขาหนง หรอความรความช านาญในศาสตรสาขาใดสาขาหนงทสามารถน าไปประกอบอาชพได เชน กสกรรม พานชกรรม การบญช การชาง

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๖๘. ท.ส. (ไทย) ๙/๑๖๓/๕๒.

๘๑

เปนตน หากเปรยบกบสมยปจจบนแลว กไดแกความรทกสาขา ทงทเปนความรในสาขาวชาชพและความรในสายวชาการ ๒ . หมายถง การเลนหรอการแสดงทตองการใหเกดความเพลดเพลนและบนเทงใจแกผชมผฟง เชนการขบรอง ฟอนร า บรรเลงดนตรเปนตน สวนหนงของศลปะในความหมายนจดอยในสาขาของศลปะตามความหมายปจจบน ทเรยกวาวจตรศลป เชนดนตรและการฟอนร า แตสวนหนงนบวา เปนสวนใหญของการเลนทเรยกวา ศลปะ เชนกนกลบอยคนละพวกกบวจตรศลปอยางสนเชง เชน ชกมวย มวยปล า เปนตน ความหมายของศลปะทง๒ นยตามทกลาวมานน นบไดวาเปนทยอมรบกนโดยทวไปในสมยพทธกาล แมจะเปนสงทพระพทธองคมไดทรงก าหนดขนกตาม แตพระพทธองคกทรงยอมรบและใชไปตามความหมายนน ในบทภาชนย กมขอความทท าใหเราทราบวา ในสมยพทธกาลไดมการแบงศลปะออก เปน ๒ ระดบ คอ ทชอวา “ศลปวทยา” ไดแกศลปวทยา ๒ อยางคอ (๑) ศลปวทยาชนต า (๒ ) ศลปวทยาชนสง ทชอวา “ศลปวทยาชนต า” ไดแกวชาชางจกสาน วชาชางหมอ วชาชางหก วชาชางหนง วชาชางกลบก อกอยางหนง ศลปวทยาทเขาเยยหยน เหยยดหยาม เกลยดชง ดหมน ไมนบถอกนในทองถนนนๆ นจดเปนศลปวทยาชนต า ทชอวา “ศลปวทยาชนสง” ไดแกวชานบ วชาค านวณ วชาเขยน อกอยางหนงศลป- วทยาทเขาไมเยยหยน ไมเหยยดหยาม ไมเกลยดชง ไมดหมน นบถอกนในทองถนนนๆ น จดเปนศลปวทยาชนสง ในสมยพทธกาลยงไดมการแบงชนของศลปะออกเปน ๒ ระดบ นอกจากจะท าใหเราไดทราบถงศลปะทดหรอเลวตามประเภทของศลปะแลว ศลปะจะดหรอเลวยงตองขนกบการยอม รบของบคคลทวไป ทส าคญจะตองไดรบการยอมรบของคนในทองถนนนๆ หรอประเทศนนๆ อกดวย ศลปะทเลวคนพากนเยยหยน เหยยดหยาม เกลยดชง ดหมน ไมควรใหการยอมรบ ศลปะทสรางสรรคขนเพอความเพลดเพลนบนเทงใจ ไมกอใหเกดประโยชนในสงคม พระพทธองคเองกทรงเพงโทษศลปะทสรางสรรคขนดวยเจตจ านง และความเชอทผดของศลปน

อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๖๓/๑๒๒. ข.ส.(ไทย) ๒๕/๖๑๘-๖๒๐/๖๔๘. ว.มหา. (ไทย) ๒/๑๕/๒๐๓-๒๐๔.

๘๒

บางประเภท โดยเฉพาะอยางยงในความหมายทวา การละเลนหรอการแสดงทเปนไปเพอความเพลดเพลนบนเทงใจ เชนการก าหนดขอหามส าหรบพระภกษในมชฌมศลวา ตองเวนขาดจากการขบรอง ฟอนร า ซงเปนขาศกตอกศลและจากการตอบค าถามนกเตนร า ๒ คน พระพทธองคทรงตเตยนหลกการ และการแสดงของนกเตนร าทง ๒ ครงทถกถาม ดงทพระด ารสวา

เมอกอนสตวทงหลายยงไมปราศจากราคะถกเครองผกคอราคะผกไว นกฟอนร ายอมรวบรวมธรรมเปนทตงแหงความก าหนดเขาไปกลางโรงละคร กลางงานมหรสพแกสตวเหลานนโดยประมาณยง . . . นกฟอนร ารวบรวมธรรมเปนทตงแหงความโกรธ . . . แกสตวเหลานนโดยประมาณยง . . . นกฟอนร ารวบรวมธรรมเปนทตงแหงความหลง . . . แกสตวเหลานนโดยประมาณยง

นกฟอนร านนตนเองกมวเมาประมาท ทงท าใหคนอนมวเมาประมาทดวยหลงจากตายแลวจะไปเกดในนรกชอปหาสะ แตถาเขามความเหนวานกฟอนร าคนใดท าใหประชาชนหวเราะรนเรงดวยค าจรงบางเทจบาง กลางโรงละคร กลางงานมหรสพ นกฟอนร าคนนนหลงจากตายแลว จะเขาถงความเปนผอยรวมกบเหล าเทวดาชอปหาสะ ความเหนของเขาเปนมจฉาทฏฐ (ความเหนผด) และผเปนมจฉาทฏฐ เรากลาววา มคตอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอนรกหรอก าเนดสตวดรจฉาน

พระด ารสของพระพทธองคแสดงถงโทษของการแสดงเตนร าไวอยางชดเจน ซงเปนการแสดงศลปะทตองการใหเกดความบนเทงใจ แตจดประสงคของการแสดงโทษนน พระพทธองคจะทรงแสดงเหตผลของการกลาวโทษไวเสมอ อยางเชนในกรณททรงหามพระภกษไมใหเพลดเพลนไปกบการแสดงศลปะ เพราะเปนตวการขดขวางเหนยวรงใหเกดความเพลดเพลนจนไมสามารถทจะสลดออกจากกามคณไดและตรงจดนกเปนขอสงเกตอกอยางหนงกอนจะสรปความเหนเกยวกบการเพงโทษในเรองน คอเราจะตองแยกสงคมในพทธศาสนาออกใหถกตอง เพราะสงคมในพทธศาสนานน มขอก าหนดใหปฏบตในระดบพนฐานแตกตางกนออกไป เชนคฤหสถคอกลมบคคลทยงตองการเสพกามอยมศลระดบหนง พระภกษคอกลมบคคลทตองการจะสลดออกจากกามมศลอกระดบหนง ดงนน เหตผลในการหามพระภกษกเพอจดประสงคใหสามารถหลดพนจากกามคณไดนนเอง แตพระพทธเจากลบไมทรงบญญตศลขอนไวส าหรบคฤหสถ เพราะเปนทเหนไดแจมชดแลววา ผทยงเปนคฤหสถอยคอ ผทยงตองการจะไดความสขทเปนกามคณ ในกรณนกเตนร า

ส .สฬา. (ไทย) ๑๘/๓๕๔/๓๙๖-๓๙๗.

๘๓

พระพทธเจาไดชความผดใหเหน ๒ ประการ คอเจตนาและความเชอทผด เมอมความเชอทผด และมเจตนาทไมถกตอง การคดสรางทารายร าตางๆ ขนมารวมทงการแสดงการรายร ากจะมงใหเกดผลตามความเชอและเจตนานน ถาเปลยนความเชอหรอเจตนาเสยใหม คณและโทษของการเตนร าและของคนทแสดงการเตนร านนกคงจะเปลยนไป ตวอยางการแสดงศลปะทมความเชอและเจตนานน ครงหนงทาวสกกะผเปนจอมเทพอยากจะเฝาพระพทธเจา แตขณะนนพระพทธเจาก าลงพกผอนอยในฌาน ทาวสกกะไมอาจจะเขาไปเฝาไดในทนท จงไดขอใหปญจสขะซงเปนคนธรรพบตรบรรเลงพณน าขนกอน เพอใหพระพทธเจาทรงพอพระหฤทย . . . แลวจงจะเขาไปเฝา ปญจสขะจงบรรเลงพณเปนเรองราวเกยวกบพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ พระอรหนตและกาม ซงมขอความตอนหนง ดงน

เธอผงดงามจงสวมกอดฉนไว สงนคอสงทฉนปรารถนายงนก ความใครของฉนตอเธอผมผมงามสลวย ถงมนอยกเกดผลมาก เหมอนทกษณาทถวายแดพระอรหนต

นางผงดงามทวสรรพางค บญทฉนไดท าไวในพระอรหนตผคงทนนจงอ านวยผลแกฉนพรอมกบเธอ

นางผงดงามทวสรรพางค บญทฉนไดท าไวในปฐพมณฑลน จงอ านวยผลแกฉนพรอมกบเธอ แม (ภททา) สรยวจฉสา ฉนใฝฝนหาเธอ เหมอนพระสมณศากยบตรผทรงเขาฌานอยผเดยว ผมปญญาครองตน มสต เปนมน แสวงหาอมตธรรม แมคณคนงาม ถาฉนไดอยรวมกบเธอ กจะพงชนชม เหมอนพระมนบรรลพระสมโพธญาณอนสงสดพงชนชมฉะนน . . .

พระผมพระภาคไดตรสกบปญจสขะคนธรรพบตรดงนวา “ปญจสขะ เสยงสายพณของทานเทยบไดกบเสยงขบรอง และเสยงขบรองเทยบไดกบเสยงสายพณ เสยงสายพณของทานไมเกนเสยงขบรอง และเสยงขบรองกไมเกนเสยงพณ คาถาอนเกยวเนองดวยพระพทธ เกยวเนองดวยพระธรรม เกยวเนองดวยพระสงฆ เกยวเนองดวยพระอรหนต และเกยวเนองดวยกามเหลาน ทานประพนธไวเมอไร

พมพภา เครองก าแหง, “สนทรยทศนในพระสตตนปฎก” , วทยานพนธศลปศาสตรมหา

บณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๑), หนา ๘๘-๘๙. ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๔๘,๓๔๙/๒๗๖,๒๗๗.

๘๔

การแสดงศลปะทางขบรองและดนตรของปญจสขะคนธรรพบตรในครงน จะถอวาไดรบค าชนชมจากพระพทธเจากวาได จะเหนไดวา ในบางกรณทอาจมขอสงสยวาพระพทธเจาทรงเพงโทษหรอหามในเรองใด สมควรทพจารณาถงเจตนาและกลมบคคลทเขาไปเกยวของดวยเสมอ พระพทธพจนทน ามาอางขางบนนน ถอไดวาเปนขอเปรยบเทยบทสามารถใชเปนขอ พจารณาคณคาของงานจตรกรรมไดเปนอยางด ผลงานจตรกรรมทดนน รปแบบและเนอหาสาระจะตองประสานกลมกลนเปนหนงเดยวหรอเปนเอกภาพ ซงถอวา เปนหลกการทางทฤษฎศลปะอยางหนงในการสรางสรรคผลงานจตรกรรมใหมเนอหาและรปแบบเป นเอกภาพ กลมกลนกนนนเอง

พระพทธพจนดงกลาวน พระองคไดตรสไวนานมาแลว กอนทจะมการศกษากนใน เรองราวเกยวกบสนทรยศาสตร นอกจากนยงถอวาเปนพทธมต ทพทธศลปนจะตองใชเปน บรรทดฐานด าเนนวธการสรางสรรคผลงานศลปะไปตามมรรคานดวย มขอปฏบตเปนหลกธรรมกลางๆ ส าหรบใชตดสนวา สงใดควรแกการรบรและสงใดไมควร ขอปฏบตนพระพทธเจาทรงตอบทาวสกกะจอมเทพ ซงเปนผทยงยนดในกามคณอย โดยทรงแบงโสมนส (ความแชมชนสบายใจ, สขใจ Mental happiness, joy) ออกเปน ๒ อยาง คอ โสมนสทควรเสพและโสมนสทไมควรเสพ โสมนสใดบคคลรวา เมอเราเสพโสมนสนแล อกศลธรรมทงหลายเจรญยงขน กศลธรรมทงหลายเสอมลง โสมนสเชนนเปนโสมนสทไมควรเสพ โสมนสใดบคคลรวา เมอเราเสพโสมนสนแล อกศลธรรมทงหลายเสอมลง กศลธรรมทงหลายเจรญยงขน โสมนสเชนนเปนโสมนสทควรเสพ

พระพทธพจนน ถอไดวาเปนการน าเสนอขอมลทคดลอกมาจากพระไตรปฎกมาประกอบ เพอใหเหนทศนะเดมทมอยในพระคมภร และน าเอาหลกการเดยวกนนของพทธปรชญาเถรวาท มาใชเปนเกณฑในการพจารณาผลงานจตรกรรมฝาผนง เพอด ารงศลปะใหอยในรปรอยแหงความดงาม และเปนประโยชนทแทจรงตอสงคมตามหลกการแหงศลธรรมทางพทธปรชญาเถรวาทไดเปนอยางด

สมเกยรต ตงนโม, “ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของเพล

โต”, หนา ๑๐๗. ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๕๙,๓๖๐/๒๘๗.

๘๕

ทฤษฎศลธรรมนยมกบพทธปรชญาเถรวาท

เปาหมายของศลปะทดงามตามทศนะของกลมศลธรรมนยมนน อยบนบรรทดฐานทาง ศลธรรม คณคาทแทจรงของศลปะจะตองเปนสงทรบใชศลธรรมและสงคม ไมใชเปนสงปล กอารมณแหงความเพลดเพลนและกเลสตณหา ศลปะจะตองถกประเมนคณคาดวยศลธรรมและจะตองเปนศลปะทแสดงออกถงคณธรรม ลกษณะความดงามเปนสงทกระตนความคดหรอความ รสกดานคณธรรม แตศลปะเปนสงทเงยบงาย เลยนแบบสงทดและเปนวถทางน าไปสปรชญาและศลธรรม ดวยเปาหมายทอยากจะเหนสงคมในอดมคตเปนสงคมทดงาม จงท าใหกลมศลธรรมนยมปฏเสธและต าหนศลปะทมเนอหาสาระไมสอดคลองกบศลธรรมวาเปนของต าหรอเลว ศลปะจงจ าเปนทจะตองไดรบการตรวจสอบอยางเขมงวดจากรฐหรอชนชนปกครอง

ทศนะของพทธปรชญาเถรวาทกมแนวความคดทสอดคลองกบทฤษฎศลธรรมนยม ทมการเพงโทษศลปะทเลว ถกเหยยดหยาม ต าหนของบคคลในทองถนนนๆ ซงทงสองทศนะตางกมวตถประสงคอยางเดยวกนคอปรารถนาอยากจะเหนประชาชนทวไปมความเปนอยสงบสข ใชหลก ศลธรรมเปนแนวทางในการด าเนนชวตเสรมสรางปญญา และศลปะจะตองเปนสอระหวางศลปนกบบคคลอนอกดวย การสรางสรรคงานศลปะของศลปนนน ไมใชเพยงเพอเปนการสออารมณความรสกของเหลาศลปนเทานน ศลปะทดจะตองมพทธปญญาหรอปญญาของศลปนดวย จงจะท าใหศลปะนนมคณคาทางศลธรรมและเปนเครองชกน ามนษยใหมความประพฤตด ด าเนนตามกฎเกณฑแหงอารยธรรมทางสงคมของตน เพอทจะบรรลถงความประพฤตด ศลปะจงเปนปจจยทดอยางหนงในการเกอกลศลธรรม และยงสามารถยกระดบทางจตใจเกยวกบความเปนอยของมวลหมมนษยชาตดวย ทงสองทศนะจงถอไดวาปฏเสธศลปะทเลวไมเกอกลหลกศลธรรม ใหการยอมรบศลปะทสรางสรรคขนเพอเปาหมายทางศลธรรมเหมอนกน แตถงกระนนทงสองกลมกยงมมมมองทแตกตางกนออกไปอก

ศลธรรมนยมมองวา ศลปะคอการลอกเลยนแบบและเปนของต า พทธปรชญามองวาศลปะเปนปรโตโฆสะอยางหนง เปนปจจยภายนอกทผมปญญายงไมแกกลา ยงตองอาศยการแนะน า ซงศลปะถอไดวาเปนเครองแนะน าชนดหนงในแงทด ท าใหเกดศรทธาความเชอถอ ความคดเหน ทศนคตทถกตองสอดคลองกบการกระท าของตนเอง ความเชอมนในสจธรรม

ศลปะไมใชเรองของเหตผลเปนเรองของอารมณ แตพทธปรชญามองวา ศลปะเปนเรองของโยนโสมนสการ ซงศลปนไดน าความรความเขาใจขนศรทธาพนฐานมาเปนแนวทางในการรจกคดดวยเหตผล เพอใหตรงตามสภาวะและเหตปจจยของความแทจรงทเกยวกบโลกและ

๘๖

ชวตหรอสจธรรมตามสภาวะของความเปนไปโดยธรรมดาแหงเหตปจจย เพอท าใหผรบรเกดการมองเหนความสมพนธระหวางตนกบสภาพแวดลอมหรอกบโลกและชวต ศลปะต ากวาปรชญาเพราะเปนเรองของความพงพอใจ ไมใชเรองของเหตผล สวนศลปะทดจะตองเปนสงทเงยบงาย เลยนแบบสงทดตงอยบนพนฐานของความรทางปรชญาและศลธรรมหรอเลยนแบบโลกของแบบโดยตรง พทธปรชญาเพงโทษศลปะทเพยงแตใหความเพลด - เพลนบนเทงใจหรอความพงพอใจความสนกสนานและไมมเจตนาและความเชอทถกตอง การสรางสรรคศลปะกจะมงใหเกดผลไปตามเจตนาและความเชอทผดนน ศลปะทดหรอเลวจะตองขนอยกบเจตนาความเชอทถกหรอผดของศลปนดวย กลมศลธรรมนยมถอวา เจตนาดหรอเจตจ านงดเปนองคประกอบพนฐานของกา รกระท าทมคาทางศลธรรม จะตองเปนอสระปราศจากการค านงถงผลของการกระท าหรอเปาหมายใดๆ คณคาของการสรางสรรคกอก าเนดมาจากเจตจ านงด โดยมไดขนอยกบผลประโยชนทจะได รบจากการกระท านนๆ การกระท าทเกดจากแรงกระตนหรอความรสกไมถอวาเปนการกระท าทเกดจากหนาทและไมถอวา เปนเจตนจ านงด สวนพทธปรชญามองวา เกณฑตดสนของการกระท านน เนนทสาเหตของการกระท าเปนหลกเกณฑคอการสรางสรรคศลปะทดจะตองเกดจากสาเหตทดคอ กศลมล อนไดแก อโลภะ อโทสะ อโมหะ การสรางสรรคงานศลปะทเลวกมาจากสาเหตทเลว คออกศลมล อนไดแก โลภะ โทสะ และโมหะ ซงถอไดวาเปนสาเหตของกระบวนการคดสรางสรรคสงตางๆ และมงเนนไปถงผลของการกระท าทสบเนองออกไปสอดคลองกน เชน ท ากรรมดมผลด ท ากรรมชวมผลชว ดงนน เจตจ านงดเปนเจตนจ านงดทจะท าตามเหตผลของกฎธรรมชาต เปนตว น าในการกระท าทางกาย วาจาและใจ บางครงกประกอบดวยแรงกระตนหรอความรสกดวย กลมศลธรรมนยมถอวา ศลปะคอเครองมอส าหรบการสอสารหรอแสดงออกซงความ รสกเพอใหผรบรเกดความรสกชนดเดยวกนทเกดกบศลปน สวนพทธปรชญามองวาการแสดงออกถงความรสกนน เมอบคคลรบรหรอเสพความรสกใด อกศลกรรมทงหลายเจรญยงขน กศลกรรมทงหลายเสอมลง ความรสกเชนนนไมควรรบรหรอไมควรเสพ เมอบคคลรบรหรอเสพความรสกใด กศลกรรมทงหลายเจรญยงขน อกศลกรรมทงหลายเสอมลง ความรสกเชนนนควรรบรหรอควรเสพ เนองจากทศนะของทงสองกลมน มเปาหมายทคลายคลงกน คอปรารถนาทจะใหผรบรเลกหลงใหลในคณคาภายนอก เพราะเหนวา การหลงใหลในคณคาศลปะนน น ามาซงความทกข แมแตพทธปรชญากกลาววาการรสกรกชอบเกลยดชงในสงทเหนนนยอมเกดจากกเลสตณหา และกเลสตณหาเปนธรรมชาตทตดตวคนเรามาตงแตก าเนดพรอมๆ กบอวชชา คอความไมร พทธ-ปรชญาเหนว า เมอคนเรานนแสวงหาปญญา อวชชาคอความไมรจะคอยๆ จางหายไปพรอมกบ

๘๗

กเลสตณหา จากนนสงทชอบใจจะคอยๆ หมดไป ทกขอนเกดจากการเขายดมนถอมนในสงทบนเทงใจทเปนตนเหตกจะคอยๆ หมดไปดวย พทธปรชญาจงไมสอนใหเราเขาไปยดมนถอมนในสงมงใหความเพลดเพลนใจ แตกลบสอนใหมนษยท าความหลดพนจากสงเหลานน

เมอเปรยบเทยบกนระหวางกลมศลธรรมนยมกบพทธปรชญาเถรวาทแลว ท าใหเราพบวากลมศลธรรมนยมนนมแนวความคดทโนมเอยงเกนไป จนท าใหกลมนลมคดไปวากฎเกณฑทางศลธรรมนนมอยมากมาย กฎศลธรรมในแตละสงคมหรอทองถนมความแตกตางกนตามความเหมาะสมกบความเปนอยในสงคมและทองถนนนๆ และศลปะในแตละวฒนธรรมกแตกตางก นออกไปตามวฒนธรรมนนๆ จงเปนการยากทเราจะตดสนคณคาศลปะวา ศลปะไหนดหรอเลวใหมความเปนสากลหรอใหผรบรเกดความรสกเหมอนกนกบทเกดกบศลปนได ในขณะทพทธปรชญามองวา การจะตดสนศลปะบนบรรทดฐานทางศลธรรมนน จะตองถอกฎเกณฑทางศลธรรมแตละทองถนเปนหลกเกณฑวาศลปะชนดใดทบคคลในทองถนนนๆ ใหการยอมรบ ยกหยอง ไมเหยยบ-หยาม ไมดถกและไมรงเกลยด ศลปะชนดนนนบวาเปนศลปะทดในทองถนนนๆ ศลปะชนดใดทบคคลในทองถนนนๆ ไมยอมรบ เหยยบหยาม ดถกและรงเกลยด ศลปะชนดนนถอวาเปนศลปะทเลวในทองถนนนๆ และกฎเกณฑทางศลธรรมในพทธปรชญาเถรวาทนน พระพทธเจาไดใชหลกเกณฑทางธรรมชาตเปนหลกการตดสนศลปะบนบรรทดฐานศลธรรม จงเปนไปกลางๆ ตามกฎเกณฑขอ งธรรมชาต โดยพระองคทรงเพงโทษในการรบรของบคคลในระดบหนง และทรงยอมรบส าหรบบคคลในอกระดบหนง นนกแสดงใหเหนวา คณคาระหวางศลธรรมกบศลปะตามนยพทธปรชญาเถรวาทนน ทงสองอยางมคณคาเทาๆ กน ศลธรรมมคณคาปรากฏในภายใน สวนศลปะมคณคาปรากฏในภายนอก จงท าใหศลธรรมกบศลปะไมสามารถแยกออกจากกน โดยทศลปนและผรบรจะตองอาศยทงสองอยางควบคกนไป ในการพจารณาการสรางสรรคงานศลปะและการรบรนน ผรบรหรอผเสพตองมโยนโสมนสการเปนเครองพจารณาอารมณความรสกทมากระทบถงสงไหนทควรเสพและไมควรเสพ

กลมนยงมความเชออกวา ศลปะท าใหคนเปนคนดหรอเลว ดงทพลาโตไดกลาวไววา ศลปะเปนเสมอนดาบสองคม นอาจเปนเพราะกลมนคดวา ศลปะสงผลกระทบโดยตรงตอศลธรรม ถงกระนนผลกระทบทางศลธรรมของศลปะไมไดแนนอนอยางทกลมนคด ในขณะทพทธปรชญามองวาจตรกรรมฝาผนงนน เปนกศโลบายชนดหนงทสามารถน าผรบรหรอผเสพและผทไมรเขาไปสตนเหตทจะใหเกดความรอนแทจรงทางสจธรรมได ซงจะเหนจากการทพระพทธองค บางครงกทรงใชความเพลดเพลนทางสนทรยะเปนเครองมอในการโนมนาวจตใจของผคนเสยกอน เชนทพระพทธองคทรงใชความงามทางสนทรยะประเลาประโลมจตใจของพระนนทะกอน เพอใหเกดพรอม

๘๘

ทางดานจตใจ กอนทจะศกษาปฏบตในพระสจธรรมตอไป ในกรณนจะเหนวา คณคาทางศลปะนนมากอนศลธรรมในระดบพนฐานทางพทธปรชญา แตเมอจตใจของผรบรพรอมหรอพฒนาถงระดบสงขนไปแลว พระองคกไมใหยดตดถอตดกบความงามทางสนทรยะใหพจารณาถงความเปนสามญลกษณของสงนนๆ เปนล าดบไป

กลมศลธรรมนยมถอวาคณคาทแทจรงของศลปะขนอยกบศลธรรม จนบางครงท าใหเกดปญหาตามมาวา ศลปะถกสรางสรรคขนเพอสอนคนใหเปนคนดเทานนหรอคณคาของศลปะทแทจรงอยทไหนหรอคณคาของศลธรรมในศลปะนนจนท าใหกลมศลธรรมนยมลมนกถงคณสมบตบางประการของศลปะไป นนกคอคณสมบตแหงความเพลดเพลนซงตรงนพทธปรชญาไดแบงศลปะออกเปน ๒ นยตามทกลาวแลว โดยจะเหนวาการเลนหรอการแสดงออกทางศลปะนน กเพอตองการใหเกดความเพลดเพลน และบนเทงใจแกผรบรหรอผเสพในอกระดบหนง ซงอารมณหรอคณสมบตของศลปะอนนทางพทธปรชญาเรยกวา ความเพลดเพลนบนเทงใจชนดนวา “กามคณ” อนไดแก รป รส กลน เสยง และธมมารมณ เมออารมณทง ๕ อยางเกดขนหรอเมอจะเสพอารมณทง ๕ อยางน ผเสพควรใชโยนโสมนสการพจารณาวา ผสสะไหนควรเสพหรอผสสะไหนไมควรเสพเปนทตงหรอเปนพนฐานในการรบรอารมณความเพลดเพลนทางศลปะ ดงนน คณคาของศลปะกบคณคาทางศลธรรมตามทศนะของพทธปรชญามความสมพนธกนในระดบหนงและทงสองอยางนน กมคณคาพอๆ กน โดยไมสามารถแยกออกจากกนไดโดยเดดขาด กลมสนทรยนยม

แนวความคดของกลมนมความขดแยงกบกลมศลธรรมนยม โดยมแนวความคดทางศลปะภายใตสโลแกนทวา “ศลปะเพอศลปะ” (Art for Art’s sake) แนวความคดนกอตวขนในชวงศตวรรษท๑๙ เปนแนวความคดของผหลงใหลและยกยองเชดชศลปะอยางสง สนทรยนยมเกดขน เพราะไมพอใจตอความเชอทคอนขางดถกศลปะของพวกศลธรรมนยม ซงใหศลปะเปนเพยงเครอง มอในการรบใชเปาหมายบางอยาง ทฤษฎนตองการจะชใหเหนวา ศลปะเปนสงสงสงไมไดต าตอย และตองการประกาศอสรภาพของศลปะจากศลธรรมและคณคาอนๆ กลมนมความเหนวา ศลปะไมเกยวอะไรกบศลธรรม ทงมใชสงทมศลธรรมหรอไมมศลธรรมดวย วตถประสงคของศลปะกคอ ท าใหจตใจคนมความสนกเพลดเพลน นอกจากวตถประสงคอนเปนเอกลกษณของศลปะโดยเฉพาะอนนแลว ศลปะกไมมวตถประสงคอะไรอนอก เพราะฉะนน การตหรอชมศลปะในทาง

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๐.

๘๙

ศลธรรมนน จงนาจะไมถกกบวตถประสงคของศลปะและตามความเปนจรงแลว การอธบา ยศลปวตถวา เปนสงทมศลธรรมหรอไมมศลธรรม กนาจะเปนเรองเหลวไหลไรสตพอๆ กบการอภปรายรปเรขาคณตวารปไหนมศลธรรมหรอไมมศลธรรมนนเอง ศลปะเปนสงทสนสดและมคาในตวเอง ศลปะไมมความสมพนธอะไรกนกบศลธรรมและศลปะกไมไดเปนสาวใชของศลธรรม หรอคณคาอนๆ คณคาทแทจรงของศลปะ คอการปลกอารมณแหงความเพลดเพลนทางสนทรยะ คณคาของศลปะจงไมไดเกดขนจากศลธรรมการกลาววาศลปะเปนสงทมศลธรรมหรอไมมศลธรรม จงเปนเรองไรสาระ เจ. อ. สปงคารน (J.E. spingaran) กเคยกลาวไววา “ . . .การกลาววากวนพนธมศลธรรมหรอไมมศลธรรมนน เปนเรองไรสาระพอๆ กบทพดวา รปสามเหลยมดานเทาและรปสามเหลยมหนาจว มศลธรรมและไมมศลธรรมนนเอง” อารมณทางสนทรยะนนเราจะรบรไดจากศลปะเทานน มนเปนสงทดเลศทสดส าหรบชวตและมคณคาสงกวาคณคาศลธรรมหรอคณคาชนดอนๆ ออสการ ไวลด (Oscar wilde, 1856-1900) นกเขยนและนกวจารณศลปะชาวองกฤษ เปนผน าคนส าคญของพวกสนทรยนยม ไดแสดงทศนะแบบสนทรยนยมไวในหนงสอชอ “นกวจารณคอศลปน” (The Critic as Artist) ในหนงสอเลมนมประเดนส าคญสรปไดวา ศลปะหรอความงามตามทศนะของไวลด มรากฐานมาจากจนตนาการ (imagine) หรอการคดใครครวญ (contemplate) โลกของศลปะจงเปนโลกแหงจนตนาการ แตจนตนาการของมนษยเปนสงทไรขอบเขตและสามารถตอบสนองทางอารมณของเราไดทกๆ ดาน ศลปะจงเปนสงทใหความสขและตอบสนองทางอารมณดานดของมนษย ในศลปะเรายอมพบทกๆ สงไดตามความตองการ ศลปะสามารถพาเราไปสยคสมยหรอสถานททเราไมเคยไป หรอท าใหเรามประสบการณหรอพบบคคลผยงใหญซงเราไมสามารถพบไดในชวตจรง ศลปะตอบสนองเราไดอยางไรขอบเขต ดงนน ศลปะจงเปนสงดเลศและมนไดพฒนาความสมบรณทางดานจตใจของเรา

ซกมนด ฟรอยด (Sigmund Freud. 1953 : 384-345) ไดกลาวถงจนตนาการการสรางสรรคผลงานศลปะของศลปนไววา ศลปะสามารถท าใหจนตนาการกลบมาสความเปนจรงได ศลปนจงเปนคนทมสญชาตญาณแรงมาก เขาใฝฝนทจะมเกยรตยศ พลงอ านาจ ความมงคง ชอ เสยงและความรกจากสตรเพศ แตเขาไมสามารถไดรบสงเหลานใหมากตามทเขาตองการไดใน

ดร. จ. ศรนวาสน, สนทรยศาสตรปญหาและทฤษฎเกยวกบความงามและศลปะ, สเชาวน

พลอยชม แปลเรยบเรยง, พมพครงท ๒, (นครปฐม : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๕), หนา ๑๒๓-๑๒๔. เรองเดยวกน, หนา ๑๒๔. จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๑.

๙๐

ชวตจรง เขาจงหนความจรงหนกลบไปสรางจนตนาการขนมาทดแทน จดนจงเปนเรองทอนตรายมากส าหรบพวกศลปน เพราะพลงอนล าลกทเขามอยนเปนพลงทเตมไปดวยความไมปกตจงอาจท าใหเปนโรคประสาทได พวกเขาจ าเปนตองกลบมาสโลกแหงความจรงและไมปลอยตนเองใหจมปลกในโลกแหงจนตนาการ สวนมากลวนมโลกจนตนาการอยางลบๆ เฉพาะตน อนเปนโลกทเขาหาความสขไดมากกวาชวตจรงทจะใหเขาได อยางไรกตามมคนสวนมากทเหนวา จนตนาการไมใชสงทนาตนเตน พวกนจงเปนพวกเกบกดทไมสามารถสรางสรรคจนตนาการดวยตนเอง แตศลปนทแทจรงสามารถท าในสงทคนอนท าไมไดและสามารถสรางความเพอฝนใหนาตนเตนมากขนเรอยๆ เขาสามารถจนตนาการดวยตนเองโดยทคนอนๆ สามารถมสวนรวมได และสามารถพฒนางานศลปะจนสามารถแสดงจนตนาการออกมาได จนตนาการทศลปนมอยจะถกกดไวในตวเขาและออกมาอยางเงยบๆ ในรปของศลปะ ศลปนจงเปนผทชวยใหคนอนสามารถพบกบจนตนาการของตนและชวยใหคนอนๆ ไดพบกบแหลงก าเนดความพงพอใจทอยในระดบจตไรส านก ดงนน ตามทศนะของไวลดและของฟรอยด ศลปะมรากฐานมาจากจนตนาการและเปนสงดเลศของชวต ศลปะจงไมเกยวของใดๆ กบศลธรรมและมคณคาเหนอศลธรรมดวย ทงนเพราะศลธรรมเปนเรองของการกระท าและการอยในโลกของชวตจรง ศลธรรมในชวตจรงเตมไปดวยขอจ ากดไมสามารถตอบสนองความตองการของมนษยไดทกอยาง ศลธรรมน ามาซงความขมขนและถดถอยทางสตปญญาของมนษย ดงนน ศลธรรมจงไมใชเปนสงทสามารถพฒนาความสมบรณทางจตใจของมนษยได ศลปนไดใชจนตนาการในการสรางสรรคผลงานศลปะ ศลปะจงเปนโลกแหงความฝนทอยเหนอกฎเกณฑทางศลธรรม เปนสงทมความหมายและคณคาตอชวตจรงสามารถพฒนาจตใจของมนษยใหสมบรณได ไวลดกลาวไววา “ . . . สนทรยศาสตรเหนอ จรยศาสตร การมองเหนความงามของสงหนงสงใด คอ การมาถงเปาหมายซงดทสด เพยงความรสกตอสครงหนง มความส าคญในการพฒนาความเปนปจเจกบคค ล (Individual) มากกวาการมความรสกผดชอบครงหนง . . . ” เมอจนตนาการของมนษยเปนสงไรขอบเขต ศลปนจงเปนผทสามารถท าในสงทคนอนท าไมได และสรางสรรคความเฟอฝนใหเปนสงทนาตนเตนขนอยางไมขาดสาย โลกแหงจนตนาการจงเปนโลกทเหลาศลปนหาความสขไดมากกวาชวตจรง และท าใหคนอน ๆ สามารถมสวนรวมดวย จนตนาการเปนผลมาจากการรบรทางประสาทสมผสตางๆ ของมนษย เมอรมากเหนมากกท าใหเกดความคดมาก มจนตนาการในสงตางๆ มาก กลาว

วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๖๑. จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๑. เรองเดยวกน, หนา ๗๑-๗๒.

๙๑

ไดวา “จนตนาการเกดจากการสงสมของการรบรทงมวล” ดาวนซ ผคดสรางเครองบนคนแรกของโลกนน จะตองเคยเหนนกบนหรอแมลงตางๆ บนมากอน จงรวานกบนได ท าใหเกดจนตนาการในการสรางเครองบน และท าการทดลองคนควาตอๆ กนมา จนเกดเปนเครองบนดงทเหนกนทกวนน จนตนาการเปนผลเกดจากการรบรของมนษยตอสงตางๆ รอบตวและเกดจากความคดทางใจ สวนของการใชจนตนาการแบบอดมคต จะเปนการสรางขนใหมทมรปลกษณแตกตางไปจากทเคยพบเหน ดงตวอยางภาพจตรกรรมของไทยเชน กนร คชสห หรอสตวในโบราณนยายตางๆ เปนตน จนตนาการเกดจากการสงสมประสบการณของเหลาศลปน และถกถายทอดหรอระบายออกมาในเชงรปธรรมใหเปนทประจกษตอสายตามนษย ศลปนไดอาศยเทคนคทางการวาดภาพหรอระบายส โดยการน าเอาความเปนจรงเชงนามธรรมแสดงจนตนาการออกมาผานทางศลปะในขณะทจนตนาการของศลปนนนไดทองเทยวไปตามสถานทตางๆ และศลปนยงเปนผชวยใหคนอนหรอผรบรไดจนตนาการตามไปดวย ท าใหผรบรไดพบเหนสถานททตนเองไมเคยพบไมเคยเหนมากอนหรอสงทตนเองไมเคยรบรกไดรบร เชน โลกแหงจนตนาการ สตวในจนตนาการ สถานทในจนตนาการเปนตน จนตนาการเกดจากประสบการณทไดรบสงสมมามาก จงท าใหเกดการจนตนาการถงสงตางๆ ขน

การมองจตรกรรมของไทยผานทศนะของกลมนกลบพบว า จตรกรรมของไทยสราง -สรรคจากนกลอกแบบทพยายามท าตามกนมาอยางเปนแบบแผน เปนนกลอกเลยนความคดและแบบแผนทนาสงสาร งานลอกเลยนแบบเปนงานทขาดคณคาอนแทจรง ไมมชวตชวา ศลปะตามทศนะของกลมนจงเปนการแสดงออกถงการใชสทรนแรงและแสดงถงความรสกของตนออกมาอยางเสร พนจากอทธพลของผลงานสกลชางหรอแบบแผนทมการศกษากนมาแบบเปนขนเปนตอนดวยการฝกเขยน ปนจากแบบปนพลาสเตอร จากแบบเปลอย ฝกการปนภาพนนต า นนสง และลอยตว ฝกการระบายสจากหนนง จากแบบฝกการเขยนหรอปนขนาดใหญเปนตน ศลปะทดทสดจงอยนอกเหนอกฎเกณฑใดๆ ศลปนกลมนจงเขยนภาพออกมาดวยความจรงใจ สะทอนใหเหนถงความรสกของประชาชนผททอดอาลยตายอยากในชวต อนมสาเหตมาจากคณคาทางดานจตใจและศลธรรมของสงคมมนษยในยคสมยนนๆ ศลปนกลมนจงเชอวา ศลปะมสวนชวยน ามนษยไปสจดหมายปลายทางทสงกวาชวตทเปนอยได ศลปะจงมจดหมายปลายทางทตรงทสดตอ

สชาต เถาทอง, ทศนศลปกบมนษย การสรางสรรคและสนทรยภาพ, (นนทบร : ไทยรม

เกลา, ๒๕๔๕), หนา ๗๔. เสวก จรสทธสาร แปลและเรยบเรยง, อคาเดมก อารต และปกาสโซ, วทยาลยชางศลป,

http://cfa.bpi.ac.th/sub5-7-11.html.

๙๒

ผลกระทบทางดานจตใจของมนษย คลฟ เบลล (Clive Bell) กไดกลาวไวเชนเดยวกนวา

ศลปะนนมใชเปนแตเพยงเครองมอทน าใจไปสความรนรมยเทานน แตอาจกลาวไดวา ศลปะเปนอปกรณทตรงทสดและมประสทธภาพทสดเทาทมนษยมอยในขณะน ไมมอปกรณชนดไหนทจะตรงยงไปกวาศลปะ กเพราะวาไมมอะไรมผลกระทบตอจตใจมนษยไดทนททนใดยงไปกวาศลปะ ทวาไมมอะไร มประสทธภาพยงไปกวาศลปะ กเพราะวาไมมสภาพไหนของจตใจทจะละเอยดลกซงยงไปกว า สภาพของจตใจในขณะทก าลงสนใจวตถทางสนทรยะ เมอเปนเชนนน การทจะพยายามตดสนศลปะในแงศลธรรม และการพยายามแสวงหาวธการทจะน าศลปะไปสคณคาอนๆ นอกเหนอไปจากความเพลดเพลนใจของศลปะนน นบไดวาเปนการกระท าของคนทผดปกต ซงถาไมเปนคนโงทสดกอจฉรยะทสดเทานน . . .

สารตถะหรอแกนสารของศลปะคอรปทรงนยะหรอการรวมตวกนขององคประกอบศลปอยางเปนเอกภาพ ซงรปทรงนยะนนมคณสมบตพเศษเฉพาะชนดหนงคอการปลกอารมณสนทรย เปนอารมณทตางจากอารมณของชวต มนเปนอารมณทดเลศใหความสขสงสดแกชวต ทท าใหผรบรอารมณสนทรยมสภาพจตทด ในขณะทเสพอารมณสนทรยนน ผเสพจะรสกเหมอนตกอยโลกสวนตว ศลปะจะน าพาเราออกจากโลกแหงกจกรรมของมนษยสโลกแหงความสนทรย ศลปะจงเปนสงทมคณคาจบลงในตวเอง เบลลเหนวา การตดสนคณคาของศลปะของพวกศลธรรมนยมตรงทวามนสนบสนนใหคนท าดหรอไมยอมจะตองผดแนนอน เพราะเบลลคดวา การตดสนคณคาของกจกรรมใดๆ ของมนษยเราจะตองตดสนกนตรงทวาสงนนเปนเครองมอในการน าไปสสภาพจตทดหรอไม ในการตดสนศลปะกเชนเดยวกนและเบลลคดวา ศลปะไมเพยงแตเปนเครองมอทตรงกวาเพราะไมมสงใดใหผลกระทบตอจตโดยตรงมากไปกวาศลปะไมมสงใดมพลงมากกวา เพราะไมมสภาพจตใดๆ ทดเลศและรนแรงมากไปกวา สภาพจตขณะทมการรบรทางสนทรยะ ดงนน การตดสนของพวกศลธรรมนยมยอมจะตองผดแนนอน อยางไรกตามเบลลคดวา พวกศลธรรมนยมอาจจะตดสนคณคาศลปะโดยดวามนสงเสรมใหคนท าดหรอไม แตในฐานะทศลปะเปนเครองมอของการท าดอนหนงไมใชในฐานะทศลปะเปนศลปะ การตดสนท างศลธรรมทเกยวของก บคณคาของศลปะ

ดร. จ. ศรนวาสน, สนทรยศาสตร, หนา ๑๒๔.

๙๓

ยอมไมเกยวของใดๆ กบคณคาทางสนทรยะ กลมสนทรยนยมก าลงจะเตอนเราไมใหลมคณคาทแทจรงของศลปะอนเปนคณสมบตทมอยในตวของศลปะเอง ซงมนไมไดขนตอคณคาของสงอน จงท าใหกลมนยกยองศลปะวา เปนสงทดเลศ มคณคาเหนอกวาคณคาทางศลธรรมและคณคาอยางอน ดวยเหตน ศลปนกลมนจงมงสรางสรรคงานศลปะทแสดงออกถงอารมณความรสกทอยนอกเหนอศาสนาและกฎเกณฑตางๆ เชน ในสมยท กย เดอ โมปาสชง ก าลงเขยนเรองสนอนลอชอของเขาในฝรงเศสอยนน เขาเขยนขอความแสดงถงจตใตส านกของคนฝรงเศสวาเปนคนรกสนกรกสบาย คนชนสงชอบคบชและลกลอบเลนเกมสวาทกน เขากลาเปดเผยอยางโจงแจงวา การเลนชเปนสงทระบาดดาษดนอยในกรงปารส เขายงเขยนวพากษวจารณศาสนาเขาคอนขอดพวกนกบวชทเครงในศาสนา และผคนประเภทหนาไหวหลงหลอก เขาแกลงดาพระเจาโดยยดเขาปากตวละครของเขาอยางสะใจ ซงไมเคยมใครท ามากอน สงเหลานเปนผลสะทอนใหเหนถงเสรภาพในความคดและเปนมมกลบท าใหผคนไดรถงหลงฉากหรอแกนแทในจตใจของผคน ซงมกจะแสดงละครตอหนาสาธารณะ แตลบหลงกลบเปนอกอยางหนง ผลของการกระท าของโมปาสชงท าใหวงการศาสนาโจมตเขา คนทเครงศาสนาหาวา งานศลปะของเขาหยอนทางศลธรรมและเขาถกสวดอยางยบเยน แตความจรงกยอมเปนความจรงวนยงค า คนสวนใหญยงคงคมกนผลงานของเขา และนบถอวาเปนเพชรล าคาของวงการวรรณกรรมมาจนบดนกเนองดวยเหตวาเขาตแผความจรงใหเราเหน ท าใหคนบางพวกไมชอบสงทตรงไปตรงมาจงตงขอรงเกยจศลปะใดทมงเผยแพรลทธใด ศลปะนนยอมดอยคณคาลงดวยกลาย เปนเครองมอของสงอน ศลปนกลมน จงเนนการสรางสรรคผลงานศลปะทมความอสรภาพในตวผลงาน คณภาพของตววตถมคาเปนวตถอยในตวของมนเอง ผลงานศลปะของศลปนกลมน จงเปนสงทมความประทบใจตอความเปนจรง และรายละเอยดตางๆ รวมทงรปคนและสงแวดลอม มนจงยากตอการแฝงไวซงทศนะทางปรชญาหรอคณคาทางศลธรรมในผลงานศลปะท าใหเกดลทธ “ศลปะเพอศลปะ” ขนมาทามกลางกระแสการวพากษวจารณของสงคมผด พวกเขากภมใจวา ศลปนเปนเศรษฐผมงคงในวญญาณของตน แมวาฐานะสวนนอกจะขดสน แตเขากสถตอยใน

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๒. น. ณ ปากน า, ถาม-ตอบ ศลปะไทย, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสารคด, ๒๕๔๐), หนา

๕๖-๕๗. วรณ ตวเจรญ, ศลปะและความงาม, (กรงเทพมหานคร : โอ. เอส. พรนตง เฮาส, ๒๕๓๕),

หนา ๓๐.

๙๔

ภาวะอนเหนอกวาโลกธรรมดา ยอมหางไกลจากกฎเกณฑตางๆ โดยมหนาทเพอยกระดบของมนษยสงขนจากผลงานศลปะหรอจากความประพฤตของศลปนเองกตาม เขาเชอกนวาอจฉรยะ ยอมหางไกลจากคณคาสามญธรรมดาและจากคณงามความดและแมระเบยบแบบแผน ศลปะอาจจะพรรณนาถงเรองราวตางๆ หรอไมกอาจจะชจดของศลธรรมจรรยาไดทงนน ศลปะยอมพงประสงคความงามแตอยางเดยวเทานน และไมมใครจะประเมนคาของความงามไดนอกจากตวจตรกรเองเทานน นกนบวา เปนการประกาศอสรภาพใหศลปะ และศลปนมอสระพนจากพนธนาการในเรองประโยชนใชสอยและหนาทการใชงานในทางการเมองและสงคม จตรกรรมฝาผนงในวดสทศนฯ กลมนจะมองวา ‚ชาวสยามนนไมมความกาวหนาทางศลปะใดๆ ทงนเพราะวา พนฐานขนบธรรมเนยมและพฤตกรรมตางๆ ของชาวสยามนนกคอความนบนอบตอผบงคบบญชา ‛ ซงนยมสรางสรรคใหมรปแบบทเปนไปในทศทางเดยวกนทถกออกแบบและก าหนดกฎเกณฑไวเรยบรอยแลว ทงยงตองไดรบการควบคมดแลงานสรางสรรคจากชนชนปกครองอกดวย ซงเราสามารถก าหนดรปแบบภาพจตรกรรมฝาผนงของไทยได ดงน

๑. แบบคลาสสคเกยวกบเรองราวเทวดา และเรองนยายตางๆ จะมรปบรรดาเจานาย ซงเขยนกนขนไวอยางสวยงาม ณ ทนใบหนาของบคคลตางๆ จะไมแสดงออกเป นความรสกใดๆ ความรสกจะแสดงออกดวยกรยาทาทางโดยเฉพาะ (ลกษณะเชนนคงจะไดแบบมาจากทานาฏศลปะ)

๒. แบบคลาสสคเกยวกบตวละครในเรองรามเกยรต ใบหนาของบคคลแตละคน จะแสดงถงความคดจตใจของบคคลนน ๆ

๓. นกดนตร นางร า ขาราชส านกและบรรดาชนชนสง จะมลกษณะโดยเฉพาะตามชนของตน และจะวาดขนตามแบบคลาสสคหรอตามแบบชวตจรง

๔. ประชาชนธรรมดา จะแสดงภาพตามความเปนอยจรงๆ ซงเปนลกษณะโดยเฉพาะของศลปะไทย ในการวาดภาพแบบน เราจะเหนความมอารมณสนกสนาน ซงตรงกบนสยชอบสนกราเรงของชาวไทยดวย

๕. ภาพนรกกเขยนตามชวตทเปนจรงเชนเดยวกน ณ ทนชางไดวาดภา พการลงโทษอยางพลกกกกอทสดและแสดงสวนเกนความจรงของรางกายมนษยเทาทจะสามารถคดขนได

น. ณ ปากน า, ประวตจตรกรเอกของโลก, (พระนคร : เฟองอกษร, ๒๕๑๕), หนา ๑๓-๑๔. รอ + สราง หอศลป, ศลปะเพอศลปะ, http://www.mediathai.net/module/edu/edu_sub

cat.php?board_id=1783( 19-06-2008 ) 14:10:50.

๙๕

เพราะเหตทจตรกรรมฝาผนงในพระวหารวดสทศนฯ เปนสงทนยมสรางสรรคขนตามขนบธรรมเนยมประเพณทางศาสนาและสงคมบานเมอง มนจงเปนสงทไมมคณคาทางสนทรยะ ศลปะตองแสดงออกถงอารมณความรสกทางสนทรยะ ดงทศนะของ เฮอรเบอรท สเปนเซอร (Herbert Spener, 1820-1903) วาศลปะเปนสวนหนงของอารมณสนทรยะ ทตอบสนองความตองการทางคณคาในสงทดใหกบชวตทขาดหายไป ศลปะจะตองแสดงอารมณความรสกทเปนอสระ ซงหลดพนจากพนธนาการของกฎเกณฑ ระเบยบแบบแผน ขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ ทพยายามน าศลปะไปเปนเครองมอรบใชสงใดสงหนงหรอลทธใดลทธหนง มนไมสามารถทจะเอาสงอนมาเปนมาตรฐานในการวดคณคาของศลปะไดไมวาจะเปนคณคาทางศลธรรมหรอประโยชนในการใชสอยกตามและหรอแมกระทงร ปสญลกษณอะไรสกอยางหนง มะนาวมรสเปรยวในตวของมนเอง ไมวาจะมคนไปชมรสชาตของม นหรอไม รสเปรยวของมนกยงคงมอยในตวของมน เกลอมความเคมในตวของมน จะมคนไปชมรสชาตของมนหรอไม รสเคมของมนกยงคงมอยอยางนน คณคาทแทจรงของศลปะกตองมอยในตวของมนเอง ไมขนตอคณคาของสงใดสงหนง เพราะในการสรางสรรคงานศลปะนน ศลปนจะตองมการคดค านงและมจนตนาการเพอน าเอาจนตนาการนนลงมาปรากฏเปนผลงาน การจนตนาการและความคดค านงนนจะตองเกดจากเสรภาพของความคดของศลปนทแสวงหารปแบบหรอแนวคดใหมๆ ถาหากความคดค านงของศลปนเปนเพยงผลตผลทเกดจา กการก าหนดของอดตงานศลปะกคงไมแตกตางจากเสอโหลทออกมาจากเครองจกร ศลปกรรมกคงไมแตกตางจากผลตภณฑทออกจากโรงงาน ทกสงเปนไปอยางทจ าตองเปนไมมอะไรใหม จตรกรรมไมใชเปนเพยงการถายแบบรปรางภายนอกของวตถ มนจะตองถายทอดเนอแทภายในตามหลกการตดสนใจและความบนดาลใจของตนเอง ไมค านงถงวาประชาชนจะชอบงานศลปะทเขาสรางขนหรอไมกตาม ในเรองเชนนศลปนยอมจะใชส, เสนหรอปรมาตรมาสรางความคดเหนอนเปนนามธรรมของตนใหเปนรปรางขน ศลปะจงเปนวถหนงทแสดงอารมณความรสกทเปนอสระออกมาทศลปนสรางสรรคขนมาจากจนตนาการทบรสทธ ท าใหอารมณทเราสมผสกบสนทรยภาพนนเกดความเพลดเพลนใจ ความรสกของเรากจะเปนเอกภาพเดยวกบศลปะ

H. Spencer, The Principles of Psychology, (New York: Appleton, 1956), pp. 632-635. วทย วศทเวทย, ปรชญาทวไป มนษย โลกและความหมายของชวต, พมพครงท ๑๗,

(กรงเทพมหานคร : อกษรเจรญทศน, ๒๕๔๗), หนา๑๑๒. วบลย ลสวรรณ, ศลปะวชาการ : ศาสตราจารยศลป พระศร, (กรงเทพมหานคร : มลนธ

ศาสตราจารยศลป พระศร อนสรณ, ๒๕๔๖), หนา ๖๐.

๙๖

เมอมองจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนฯ ผานทศนะของกลมสนทรยนยมแลว ถาเราเชอวา จตรกรรมฝาผนงทสรางสรรคขนตามแบบแผนน เราจะพบวา โลกของแบบตามทศนะของพลาโต มอยเปนนรนดรและเปนอยอยางอสระจากความคดนนเปนเรองทเพอฝนทงสน ศลธรรมเปนสงทมนษยบญญตขนเองไมใชพระผเปนเจาบญญตขน เมอมนษยบญญตมนขนมาเองเขาสามารถทจะบญญตอะไรตอมอะไรขนมากได มนษยเปนผสรางคณงามความด และในการสรางนมไดมแบบแผนอะไรทจะตองคลอยตามมนษยเปนอสระ เขาควรท าในสงทเขารสกอยากท า ไมมเกณฑตายตวใดๆ ทจะมาตดสนไดวาอยางไรผด อยางไรถก อยางไรชว ถามนษยท าสงตางๆ คลอยตามแบบแผนอนใดอนหนงแลวกเทากบวาเขายกใหแบบแผนนนเปนจรง แตตวเขาเองลดลงมาเปนเพยงภาพสะทอนของแบบนนเทานนเอง ส าหรบชาวสนทรยนยม ศลธรรมกเหมอนศลปะงานสรางสรรคของศลปะนนเกดจากจนตนาการอนเปนเสร ถาศลปนถกบงคบใหเดนตามแบบแลว ผลงานอนมคาทางศลปะจะเกดไดอยางไร ศลธรรมกเชนกน ความเปนคนของคนๆ หนงมใชอะไรอนนอกจากผลรวมของการกระท าทงหมดทเกดจากเสรภาพของเขาภาพของจตรกรนนเกดจากการปายพกนครงแลวครงเลาดวยความรสกเสร คนกเหมอนกนความเปนคนของเราเกดจากการกระท าครงแลวครงเลาดวยความ รสกเสร ตวเราเองเปนผลตผลของเสรภาพเทาๆ กบทภาพวาดเปนผลตผลของจตรกรผเปนอสระ จตรกรรมฝาผนงแหงน มนไมไดถกสรางสรรคขนจากความรสกและจนตนาการทเสร โดยทศลปนไมอยากจะท านกแตจ าเปนตองท า บางทพวกเขาตองท าอะไรสกอยางเพราะความเปนศาสนกหรอพลเมอง ท าใหพวกเขาตองระงบบางอยางทอยากท าตามความปรารถนา ความรสกหรอจนตนาการของตน จตรกรรมแหงนเปนสงทพวกเขาสรางสรรคขนเพราะความจ าเปนทตองท าตางหาก จงท าใหคณคาของจตรกรรมฝาผนงแหงนลดลง เพราะถกศาสนาและสงคมทางการเมองน าไปเปนเครองมอในการเผยแผหรอสบทอดขนบธรรมเนยมประเพณ หรอแมกระทงสรางชอเสยง เสรมบารมใหกบปจเจกบคคลทเปนชนชนการปกครองไปมากกวาทจะสะทอนอารมณความรสกหรอจนตนาการอนไรขอบเขตของศลปนเอง

ทศนะของพทธปรชญาเถรวาท

ผลงานการสรางสรรคศลปกรรมตางๆ เกดขนมากมายในอดตและปจจบนน ทงศลปน มออาชพหรอมอสมครเลนตางกสรางสรรคงานศลปะขนอยางตอเนอง ไมวาจะเปนซกโลกตะวนตก

วทย วศทเวทย, ปรชญาทวไป มนษย โลกและความหมายของชวต, หนา๑๙๓-๑๙๔.

๙๗

และซกโลกตะวนออก ลวนแลวแตสรางสรรคศลปะขนมาเพอศาสนาบาง เพอศลปะบาง เพอประชาชนบาง และยงเพออะไรตอมอะไรอกมากมาย นนกสรางสรรคขนตามคตความเชอของแตละคนแตละกลม ซงกท าใหเกดปญหาตามมาจนยากตอการตอบปญหาเหลาน ไมวาจะเปนอดตหรอปจจบนโดยเฉพาะในประเทศไทยของเราเองทกครงทเกดปญหาขน ทางดานการเมองการปกครองกด สงคมสงแวดลอมกด การด าเนนชวตกดหรอแมกระทงดานคณคาตางๆ กด ไดเกดขนทกยคทกสมยจนมาถงทกวนน และนกเปนอกปญหาหนงทเราจะตองอาศยทศนะทางพทธปรชญา เพอคลคลายความสงสยทเกดขนวา “คณคาทแทจรงของศลปะยอมมอยในตวของศลปะเอง” หรอ ทฤษฎทวาดวย “ศลปะเพอศลปะ” ซงเราไดศกษามาแลวขางตนนน พทธปรชญาเองกไมไดปฏเสธคณคาของศลปะทใหความเพลดเพลนใจและปลกเราอารมณความรสกทางสนทรยะ ศลปะนนเกดจากอารมณความรสกและจนตนาการของศลปนผสรางสรรคอยางมอสรเสร

พทธปรชญาเถรวาท มทศนะเกยวกบการกระท าหรอการสรางสรรคผลงานศลปะ ทแสดงออกถงความรสกและจนตนาการทมอสรเสรไววา การกระท าทงทถกหรอผดนนจะตองเปนการกระท าทเปนไปอยางเสร แตเปนเสรภาพทเกยวของหรอสมพนธกบกฎของเหตผล แตตามทศนะของพทธปรชญานนยงมเงอนไขทส าคญอกบางอยางทท าใหการกระท าทถกแตกตางจากการกระท าทผด นนคอแรงจงใจและความตงใจหรอเจตนาทบคคลมตอการกระท านน การสรางสรรคงานศลปะกเชนเดยวกน พทธปรชญาถอวา เปนการกระท าทเกดจากเจตนาไมวาจากการกระท าดหรอชวกตาม เจตนายอมเปนพนฐานของการกระท าและเปนเครองชหรอตดสนวา การกระท านนดหรอไมด ดงทพระผมพระภาคตรสพระคาถาไววา

ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ ส าเรจดวยใจ ถาคนมใจชว กจะพดชวหรอท าชวตามไปดวย เพราะความชวนน ทกขยอม ตดตามเขาไปเหมอนลอหมนตามรอยเทาโคทลากเกวยนไป ฉะนน

มลเหตของการกระท าในทางพทธปรชญามอย ๓ ทางคอ การกระท าทางกายเรยกวากายกรรม การกระท าทางวาจาเรยกวาวจกรรม การกระท าทางใจเรยกวามโนกรรม การกระท าทง ๓ ทางนมโนกรรมหรอการกระท าทางใจส าคญทสดเพราะหมายถงเจตนาอนเปนพนฐานส าคญ

ดร. เค. เอน. ชยตลเลเก, จรยศาสตรแนวพทธ, สเชาวน พลอยชม เรยบเรยง, พมพครงท ๓,

(กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๗), หนา ๓๖. ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑/๒๓.

๙๘

ทจะเปนเครองชหรอตดสนการกระท านนๆ การกระท าทดจงเรยกวากรรมด การกระท าชวหรอไมดเรยกวากรรมชว การกระท าตางๆ ในทางพทธปรชญาจงเนนไปทเจตนาเปนพนฐาน การกระท าทประกอบดวยเจตนาหรอเปนไปดวยความจงใจ ถาการกระท าทไมมเจตนากไมเรยกวา กรรม ในความหมายทางพทธปรชญาซงมความหมายเปนกลางๆ พอครอบคลมความไดกวางๆ ถามองใหชดเจนถงเนอหาและขอบเขตแจมแจง ยงสามารถทจะมองแยกออกเปนระดบตางๆ ดงน

ก. เมอมองใหถงตวแทจรงของกรรมหรอมองใหถงตนตอเปนการมองตรงต วหรอเฉพาะต วกรรม กคอเจตนา อนไดแกเจตนจ านง ความจงใจ การเลอกคดตดสน มงหมายทจะกระท าหรอพลงน าทเปนตวกระท าการนนเองเจตนาหรอเจตนจ านงนเปนตวน า บงชและก าหนดทศทางแหงการกระท าทงหมดของมนษย เปนตวการหรอเปนแกนน าในการรเรม ปรงแตงสรางสรรคทกอยาง จงเปนตวแทของกรรมดงพทธพจนทวา “เจตนาห ภกขเว กมม .วทาม” เปนตน แปลความวา ภกษ ทงหลาย เจตนานนเอง เราเรยกวากรรม บคคลจงใจแลว จงกระท าดวยกาย ดวยวาจา ดวยใจ

ข. มองขยายออกไปใหเหนตวการอนๆ คอมองเขาไปทภายในกระบวนการแหงชวต ของบคคลแตละคน จะเหนกรรมในแงตวประกอบซงมสวนรวมอยในกระบวนการแหงชวต เปนเจาหนาทในการปรงแตงโครงสรางและวถทจะด าเนนไปของชวตนน กรรมในแงนตรงกบค าวาสงขารหรอมกเรยกชอวาสงขาร สภาพทปรงแตงจต หมายความว าองคประกอบหรอคณสมบตตางๆ ของจต มเจตนาเปนตวน าซงแตงจตใหดหรอชวหรอเปนกลางๆ ปรงแปรการตรตรกนกคดในใจ และการแสดงออกทางกายวาจา

ค. มองเลยออกมาขางนอกเลกนอย คอมองในแงของชวตทส าเรจรปแลวเปนหนวยหนงๆ หรอมองชวตทดานนอกอยางเปนหนวยรวมหนวยหนงๆ ตามทสมมตเรยกกนวาบคคลผหนงๆ ซงด าเนนชวตอยในโลก เปนเจาของบทบาทของตนๆ ตางหากๆ กนไป กรรมในแงนกคอการท า การพด การคดหรอการคดนกและการแสดงออกทางกายวาจา หรอความประพฤตทเปนไปตางๆ ซงบคคลผนนจะตองรบผดชอบเกบเกยวผลเปนสวนตว

ง. มองกวางออกไปอก คอมองในแงกจกรรมของหมมนษย ไดแกกรรมในความหมาย ของการประกอบอาชพการงาน การด าเนนชวตและการด าเนนกจกรรมตางๆ ของมนษย ทเปนผล สบเนองมาจากเจตนจ านง การคดปรงแตงสรางสรรค ซงท าใหเกดความเปนไปในสงคมมนษย

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, พมพครงท ๖, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ, ๒๕๓๘), หนา ๑๕๗-๑๕๘.

๙๙

กรรมตามลกษณะทกลาวมาน เพอใหความหมายสมบรณจะตองถอเอาในแงของเจตนาเปนแกนหลกในการน ามนษยเขาไปเกยวของกบสงตางๆและก าหนดแนวทางวาจะเกยวของในลกษณะไหนอยางไร จะเลอกท าหรอไม จะรบหรอไมอยางไร จะมปฏกรยาตอสงนนอยางไร จะปรงแตงอยางไร แสดงออกในรปแบบอกศลหรอกศล หรอรปของโลภะ โทสะ โมหะ แมกระทงในการเวนชวท าด สงเหลานลวนมาจากอ านาจของเจตนจ านงเสรทจะท า หรอเลอกทจะกระท า เสรภาพหรอเจตนจ านงเสรตามทศนะทางพทธปรชญาเถรวาทมความเกยวของอยกบเงอนไขของสงแวดลอม แตสงแวดลอมกไมไดเปนผก าหนดเงอนไขใหแกเจตนจ านงเสรหรอเสรภาพของมนษยไปเสยทกกรณ หรอโดยสนเชงทเดยว แตกยอมรบวา สงแวดลอมมผลกระทบกระเทอนตอเจตน -จ านงเสรจรง แตกไมมสงทนอกเหนอไปจากความเปนเหตเปนผลของกนและกน สมมตวาเมอเวลา ๒๓.๐๐ น. น าทวมกรงเทพฯ เราอาจสบสาวตอไปวา กอนเวลา ๒๓.๐๐ น. นนจะตองมอะไรเปนสาเหตทท าใหกรงเทพฯ มสภาพอยางนน กลาวคอ มฝนตกลงมาอยางหนกทวกรงเทพฯ และการทมฝนตกอยางหนกนน กเพราะกอนหนานนขนไปเลกนอยมเมฆสด ากลมใหญลอยมาตรงเหนอบรเวณนน การทมเมฆสด ากลมใหญลอยมาตรงนนไดกเพราะกอนหนานนเลกนอยมลมพดมาอยางแรง และการทลมพดมาไดนนกตองมสาเหตอะไรบางอยางทเกดขนกอนหนานน ไมวาสภาพอะไรกตามทเกดขนเมอเราพจารณาความเปนสาเหตของกนและกนแลว เราจะพบวาไมมอะไรเกดขนโดยปราศจากสาเหต สภาพปจจบนเปนของสภาพในอดตทถดขนไป และสภาพนนกเปนผลของอดตทถดขนไปอกเรอยๆ อยางนน สภาพอดตเปนตวทก าหนดปจจบน และปจจบนกเปนตวก าหนดอนาคตอกทอดหนง ความเปนเหตเปนผลของกนและกนอยางนทางพทธปรชญาเรยกวา นยาม เพราะเปนกฎเกณฑทางธรรมชาตมอย ๕ อยาง คอ

๑. อตนยาม เปนกฎธรรมชาตทเกยวกบปรากฏการณฝายวตถ โดยเฉพาะความเปน ไปของธรรมชาตแวดลอมและความเปลยนแปลงทางวตถ เชน เรองลมฟาอากาศ ฤดกาล ฝนตกฟารอง การทดอกบวบานกลางวนหบกลางคน การทดนน าปยชวยใหตนไมงาม การทคนไอหรอจาม การทสงทงหลายผพงเนาเปอย เปนตน

๒. พชนยาม เปนกฎธรรมชาตเกยวกบพชพนธ เชน หลกความจรงทวาปลกพชเชนใด กใหผลเชนนน ปลกมะมวงกออกผลเปนมะมวง เปนตน

๓. จตตนยาม กฎธรรมชาตเกยวกบการท างานของจต เชน เมออารมณ (สงเรา)กระทบประสาท จะมการรบรเกดขน จตจะท างานอยางไร คอมการไหวแหงภวงคจตภวงคจตขาด

ดร. เค. เอน. ชยตลเลเก, จรยศาสตรแนวพทธ, หนา ๘.

๑๐๐

ตอนและมอาวชชนะแลวมการเหนการไดยนฯลฯ มสมปฏจฉนนะ สนตรณะฯลฯ หรอเมอจตทมคณสมบตอยางหนงเกดขนจะมเจตสกอะไรบางประกอบไดหรอประกอบไมไดเปนตน

๔. กรรมนยาม กฎธรรมชาตเกยวกบพฤตกรรมของมนษย คอกระบวนการกอกา รกระท าและการใหผลของการกระท าหรอพดใหจ าเพาะลงไปอกวา กระบวนการแหงเจตนจ านงหรอความคดปรงแตงสรางสรรคตางๆ พรอมทงผลทสบเนองออกไปอนสอดคลองสมกน เชน ท ากรรมด มผลด ท ากรรมชว มผลชว เปนตน

๕. ธรรมนยาม กฎธรรมชาตเกยวกบความสมพนธ และอาการทเปนเหตเปนผลแกกน ของสงทงหลาย โดยเฉพาะอยางยงทเรยกกนวาความเปนไปตามธรรมดา เชนวาสงทงหลายมความเกดขนตงอยและดบไปเปนธรรมดา คนยอมมความเกดแกเจบตายเปนธรรมดา ธรรมดาของคนยคนมอายขยประมาณรอยป ไมวาพระพทธเจาจะอบตหรอไมกตาม ยอมเปนธรรมดาของสงทงหลายทเปนสภาพไมเทยง ถกปจจยบบคน และไมเปนอตตา ดงนเปนตน สงทงหลายทงปวงในธรรมชาตเรมตงแตพระอาทตยขนในเวลาเชา พระจนทรขนในเวลากลางคนแผนดนไหว น าทะเลขนลงเปนตนลวนเปนไปตามกฎธรรมชาต ดงนนกฎธรรมนยามจงมความหมายครอบคลมกฎธรรมชาตทงหมด แตถามองในแงของมนษย กรรมนยามกถอวาเปนกฎทส าคญมากทสดเนองจากวาเปนเรองทเกยวของกบการกระท าและพฤตกรรมตางๆ ของมนษย รวมไปถงการประกอบอาชพการงาน การด าเนนชวตและการด าเนนกจการตางๆ ของมนษย ซงเปนผลสบเนองมาจากเจตนจ านง การคดสรางสรรคทเกดขนเปนไปในสงคมมนษย เราสามารถพจารณาแยกความเปนไปทเกดขนกบมนษยเปน ๒ ประเภท คอ

๑. สงทเกดขนกบรางกายของมนษย ๒. การกระท าหรอพฤตกรรมของมนษย

ประการแรกนนเปนความเปนไปทเกดขนกบรางกายของมนษย สมมตวาเรามอาการ ปวดฟนอนเปนอาการทเกดขนกบรางกายและมนกตองมสาเหตอะไรบางอยางทท าใหเรามอาการเชนนน เหตการณหรออาการตางๆ นน เปนสภาพทเกดขนทางสรรวทยาอนเปนสงทเกดขนกบมนษยแตไมใชสงทมนษยกระท า เมอเราลงวายน าในสระน าตากแดด เรามเจตนจ านงหรอมความจงใจทกระท า สวนอาการปวดฟนทเกดขนนนเราไมไดมความจงใจ การกระท าตางจากอาการปวดฟน การกระท ามความจงใจสวนอาการปวดฟนไมมความจงใจ เมอวานมเจาอาวาสมาจางนายชางกมลเขยนภาพฝาผนงภายในวหาร แนนอนวานายชางกมลตองมความจงใจเขาจงได

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๑๕๒-๑๕๓. วทย วศทเวทย, ปรชญาทวไป มนษย โลกและความหมายของชวต, หนา ๑๐๑.

๑๐๑

เขยนภาพฝาผนงนน การเขยนภาพฝาผนงนนเปนอสระหรอไม กลาวคอนายชางกมลไดท าการตดสนใจเลอกเขยนภาพและไมเขยนหรอไม ถานายชางกมลเลอกเขยนภาพฝาผนงกหมายความวาการเขยนภาพฝาผนงของนายชางกลมเปนอสระ แตถาเขาไมไดเลอก จ าเปนตองท าตามค าสงหรอการวาจางกหมายความวาการเขยนภาพฝาผนงนนไมเปนอสระ สมมตวาไมมใครมาบงคบหรอมาจางนายชางกมล เขาสมครใจทจะเขยนภาพฝาผนงนนเอง เราจะแนใจหรอวาการสมครใจของเขาเปนอสระจรงๆ ไมมอะไรมาสงหรอมาจางวาน ในเรองนพทธปรชญาใหสาระส าคญอนเปนแกนหรอเปนหลกแหงความประพฤตไววา “จงเวนชว ท าดและช าระจตของตนใหผองใส” น คอค าสอนทางพทธปรชญา ปญหาทตามมากคอวาเมอเราไมมอสรเสรทจะท าอะไรแลวเราจะเวนชวท าดไดอยางไร ปญหาดงกลาวทางพทธปรชญามแนวความคดอยบนพนฐานของการยอมรบในเรอง

๑. เจตนจ านงเสรหรอเสรภาพของบคคล ๒. สนตตของบคคลภาวะ ๓. การท าความดความชวมผลท าใหธรรมชาตของมนษยดขนและเลวลงไดจรง ๔. ภาวะของจตทบรสทธจากกเลสาสวะทงปวงเปนภาวะแหงความสขสมบรณรแจงใน อนตมสจจะและเปนเสรภาพอนยอดเยยม ในคมภรทางพทธปรชญาเราจะพบวามขอความทแสดงถงความจรงเกยวกบขอเทจจรง

ขอ ๒-๓-๔ คอยอมรบเรองอดตชาตและปรโลกหรอชาตหนา เรองกรรมเปนตวท าใหเก ดผลตางๆ กลาวคอกรรมดกรรมชวเปนตวท าใหสตวมธรรมชาตตางกน สขบาง ทกขบาง ไมสขไมทกขบางแลวแตกรณและเรองมภาวะทเรยกวา นพพาน อนเปนภาวะทอยเหนอกาลอวกาศ และความเปลยนแปลง เปนความดสงสดซงมนษยทงปวงสามารถบรรลถงได และในภาวะนเทานนทมนษยจะพนไปเสยไดจากชวตทมแตความเปลยนแปลง พทธปรชญาจงถอวาการกระท าอยางมความตงใจของมนษยนนยอมไดรบการปรงแตงจากสาเหตสงแวดลอมตางๆ แตกมใชจะถกจ ากดหรอก าหนดใหเปนไปโดยสงแวดลอมเหลานนโดยเดดขาด ทงนเพราะวา ในมนษยนนมธาตแหงการรเรมซงเรยกวา อารพภธาต และมการกระท าสวนตวซงเรยกวา ปรการ หรอ อตตการ มอย ซงธาตดงกลาวนเองมความสามารถหรอมอ านาจในอนทจะกดกนหรอขดขนตออทธพลของสงแวดลอมตางๆ ไดภายในขอบเขตทอาจเปนไปได ถามนษยไมมสวนประกอบของบคลกภาพดงกลาวนแลว ความรบผดชอบในทางศลธรรมของมนษยกไมมความหมายอะไร เพราะผทจะตอง

ดร. เค. เอน. ชยตลเลเก, จรยศาสตรแนวพทธ, หนา ๔. อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๓๘/๔๘๘. อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๓๘/๔๘๘.

๑๐๒

รบผดชอบตอการกระท าของมนษยกคออทธพลตางๆ ทมาบงคบใหมนษยกระท าลงไปนนเอง การคดรเรมในการสรางสรรคกจกรรมของมนษยจงมความส าคญทสด มนษยคดกอนแลวจงพดจงท ากจกรรมตางๆ แมผลงานศลปะเองกเชนเดยวกน จตรกรมความคดรเรมในการเลอกทจะวาดภาพฝาผนงอยางอสระ โดยทไมมตวตนเปนเหตหรอสงอนเปนเหต เขาสรางสรรคออกมาอยางอสระ มอทตวดพกนลงบนฝาผนงไมใชมอของหนยนตหรอเครองจกรกลทจะตองวาดภาพไปตามกฎเกณฑทตายตว แตเปนมอของจตรกรทมเลอดเนอ มความคดสรางสรรคอยางเปนอสระในการวาดภาพจตรกรรมฝาผนง จะเหนวาพทธปรชญากยอมรบความเปนอสระของมนษย เพราะมนษยจะถอยหลงกดวยตนเอง จะกาวไปขางหนากดวยตนเองไมมสงอนมาเปนสาเหต มนษยจงมความเปนอสระในการเลอกทจะท าหรอไมท ากจกรรมตางๆ ดวยตวเขาเอง แตถงกระนนกตา ม การกระท าหรอการสรางสรรคกจกรรมของมนษยเมอตงอยบนพนฐานของความเปนอสระแลว ปญหาทตามมากคงหนไมพนตอค าถามทวา แลวผลของการกระท าหรอการสรางสรรคของมนษยทแสดงออกมานนจะเปนอยางไร จะดหรอไมด มประโยชนตอสงคมหรอไม ท าใหจตใจเสอมลงหรอเจรญขน มเกณฑอะไรเปนเครองตดสนวา สงทมนษยแสดงออกมานน อะไรหรออยางไรจงจะเรยกวา ด อะไรหรออยางไรจงจะเรยกวา ชว ในกรณจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารวดสทศนฯ เปนสงทประกอบดวยศลธรรมหรอไม หรอวาเปนเพยงแคสงทสรางสรรคขนมาเพอความรสกเพลดเพลนทางจตใจอยางเดยวเทานน แนนอนวาเมอเราพดถงกฎเกณฑทางศลธรรมแลว จะตองมปญหาทตามมาอกเปนแนวาเมอมนษยมการกระท าหรอการสรางสรรคกจกรรมตางๆ อยางเปนอสระแลว มนจะไมมความขดแยงตอกฎศลธรรมหรออยางไร หรอวามนจะเปนไปตามทศนะคตของทฤษฎบางกลมทเชอวา ผลงานศลปะไมเกยวของอะไรกบศลธรรม การทจะตดสนคณคาของศลปะบนพนฐานทางศลธรรมนนเปนเรองไรสาระดงทกลาวมาแลว สวนพทธปรชญาจะใหค าตอบตอประเดนปญหาเหลานวาอยางไร ศลปะตามทศนะของพทธปรชญานน เราจะพบวา พทธปรชญาไดแสดงหลกธรรมไวมากมายส าหรบเปนเครองยดเหนยวประพฤตปฏบตแกประชาชนทวไป ไมเพยงแตเปนแรงผลกดนใหพทธศาสนกชนทงหลายเกดความเลอมใสเทานน ยงเปนบอเกดและแรงบนดาลใจใหศลปนสรางสรรคผลงานศลปะทางพทธศาสนาออกมาอยางตอเนอง พจารณาความเปนบพนมตหรอองคประกอบทส าคญในฐานะเปนจดเรมตนของการสรางสรรคผลงานศลปะทบรสทธ ชดเจนและมความเปนอสระแลว สมมาทฏฐ (ความเหนชอบ) ถอวามความส าคญทสด การสรางเสรม

ดร. เค. เอน. ชยตลเลเก, จรยศาสตรแนวพทธ, หนา ๕.

๑๐๓

แนวความคดของศลปนในฐานะผสะทอนหรอถายทอดอารมณความรสก และจนตนาการออกมาสผรบรนน มหลกทพอจะแยกกลาวไว ๓ ประเดน คอ

๑. ปรโตโฆสะ เสยงจากผอน แรงกระตนหรอชกจงจากภายนอก ๒. โยนโสมนสการ การท าในใจใหแยบคาย ใชความคดพจารณาขอมล ๓. แนวความคดสรางสรรคงานศลปะ ศลปนมสมมาทฏฐ

ปรโตโฆสะ ประสบการณหรอแรงบนดาลใจจากภายนอก ทศลปนสามารถไดขอมล ภายนอกเขามาสการพจารณาภายใน เชนการสงสอน บอกเลา ต ารา การรบฟงธรรม ความรหรอค าแนะน าในทนหมายเอาเฉพาะสวนทดงามถกตองจากบคคลผท าหนาทเป นกลยาณมตร เปนผ ชวยเหลอแนะน า สงสอน ชกจงใหเกดสมมาทฏฐแกผอน เพอสรางเสรมแนวความคดทชอบหรอศรทธาทถกตอง ศลปนนอกจากจะเปนผไดรบขอมลหรอการแนะน าชกจงสงสอนอบรมทไดผลดทสด เพยบพรอมดวยคณสมบตมความสามารถและใชวธการอบรมสงสอนทไดผล จงถอวา เปน ปรโตโฆสะทมงหมายหลกกลยาณมตร สวนตวศลปนเองกตองท าตนใหเปนปรโตโฆสะดวย กลาว คอ มงสะทอนหรอถายทอดอารมณความรสกและจนตนาการทดงาม ไมวาจะเปนเสยงทดงาม เสยงทถกตอง ภาพจตรกรรมทดงามทถกตอง ประตมากรรมทดงามทถกตอง ชแจงความจรง มเหตผลเปนประโยชน ดวยความรกความปรารถนาดตอผรบรหรอผชมผลงานศลปะ เมอศลปนเองท าหนาทเผยแพรความร ประสบการณ อารมณความรสก และจนตนาการทดงามแกผรบรหรอชนชม ชกจงใหผอนมความรความเหนถกตองดงจตหรอพากจตออกจากความยดมนถอมนจากตวกของกชวขณะทชมผลงานศลปะ ศลปนคอผทสามารถสรางเสรมสงทดงามทงภายในและภาย นอกใหปรากฏและสะทอนสงทดงามนนออกมาสโลกภายนอก จงจะเปนผสามารถถายทอดหรอสรางสรรคงานศลปะออกมาอยางเปนอสระ พนจากเครองผกรด คอ อกศลมลและท าใหผรบรถงความเปนอสระดวย โยนโสมนสการ เปนการใชความคดถกวธ รจกคด คดเปน หรอคดใหเปนระบบ นนกคอ การรจกพจารณาขอมลตามความเปนไปของมนและคดโดยวธหาเหตผล เมอเทยบกบกระบวนการพฒนาปญญาแลวจะอยเหนอระดบศรทธา เพราะเปนขนเรมใชความคด วเคราะห พจารณาวธการสรางสรรคศลปะดวยปญญา เมอศลปนรบขอมลภายนอกเขามาแลว ไตรตรองสบสวนตลอดสาย แยกแยะสงไหนถกสงไหนผด ควรหรอไมควรใหเหนตามสภาวะและตามความ

สมเกยรต ตงนโม, “ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของเพล

โต”, หนา ๘๑.

๑๐๔

สมพนธสบทอดแหงเหตปจจย โดยไมเอาความรสกดวยตณหา อปาทานของตนเขาจบท าใหเกดขอสรปเปนแนวคดในการสรางสรรคงานศลปะขนมา แตถงกระนน โยนโสมนสการกมใชตวแนวคดในแงศลปะ หากแตเปนปจจยท าใหเกดแนวคดในการสรางสรรคงานศลปะทถกตอง จะเหนวาโยนโสมนสการท างานในสองขนตอนดวยกน คอขนตอนการรบรอารมณภายนอก (ประสบการณภายนอก) และขนตอนคดสบสาวไตรตรองอารมณหรอเรองราวทรบเขาในภายใน จากนนกน าความรทไดจากการคดสบสาวไตรตรองพจารณาตามกระบวนโยนโสมนสการท าใหเกดสมมาทฏฐขน สวนในกระบวนการของศลปนนน กจะท าใหเกดแนวความคดทางศลปะทถกตองและเขาใจอยางถองแท เกดเปนผลงานศลปะทควรแกการเสพหรอการรบรชนชม แนวความคดสรางสรรคงานศลปะ มาถงตอนนปรโตโฆสะนบวาเปนแรงบนดาลใจทส าคญส าหรบศลปนอนเปนขอมลจากภายนอก ตอจากนนกเปนหนาทของโยนโ สมนสการท าการสบสวนอารมณหรอประสบการณโดยไมผดเพยน โยนโสมนสการท าหนาทตออกชวงหนง คอน าความรทรบเขามานน มาคดวเคราะห พจารณาอยางแยบคาย จนเกดความประทบใจในความรทถกตองเปนจรงและงดงาม แลวสรปเปนแนวความคดทถกตอง เกดเปนทฤษฎการสรางสรรคงานศลปะขนมา เมอเปรยบเทยบหลกธรรมในทางพทธปรชญาแลว ศลปนตองมคณสมบตของความเปนกลยาณมตรทด ทสามารถสะทอนหรอแสดงออกซงอารมณความรสกและจนตนาการอนเกดจากการพจารณา สบสวน สอบสวน ไตรตรอง วเคราะหตามกระบวนโยนโสมนสการอยางถกตอง สรางสรรคสงทดงาม มความจรงท าใหเกดประโยชนและมความเปนอสระหลดพนทงจากระบบสงคมทแวดลอมอยและทงจากกเลสทผกมดสมรมอยในจตใจ สรางสรรคผลงานศลปะชนดทใหอสรภาพ มแกนสาร ไมเหลวใหล ไมเปนโมฆะ ดงจตหรอพากจตออกจากความยดมนถอมนท าใหเกดความร ความเขาใจทถกตอง ใหผลแกผรบหรอผชมกลาวคอ ท าใหเกดความเพลดเพลนใจ มประโยชนตอการด าเนนชวตทด ศลปะจงจะกลาวไดวา เปนศลปะทดมคณคาในตวเองจบสนในตวเองตามทศนะของพทธปรชญาเถรวาท ทฤษฎสนทรยนยมกบพทธปรชญาเถรวาท

สมมตวา เราไดพานกคดทงสองกลมนเดนเขาไปชมภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระ วหารหลวงวดสทศนฯ เดนชมไปรอบๆ ทงสดาน ทเขยนขนราวตอนปลายพทธศตวรรษท ๒๔ ทเตม ไปดวยภาพจตรกรรมตงแตราว ๑ เมตรจากพนขนไปจนถงเพดานอนสง เสาสเหลยมใหญกเตมไปดวยภาพจตรกรรมฝาผนงเชนเดยวกน เปนภาพทเขยนเกยวก บเรองราวชาดกตางๆ ตลอดจน

๑๐๕

ดนแดนในเทพนยายทประกอบไปดวยภาพกนนรและกนนร ภาพเมองสวรรคทประกอบไปดวยสตวและตนไมนานาพนธ ภาพจากเรองรามเกยรต เรองชวตประจ าวนของคนธรรมดาสามญในโลกทเราอยนและโลกหนาภาพทวเขาล าเนาไมตางๆ มสระน าก าลงมไอระเหยขนเปนหมอกควน ภาพดอกไมตางๆ เตมไปหมดทงฝาผนงสดานและเสาสเหลยมภายในพระวหารแหงน ทนเราลองมาดวา ทงสองกลมนจะมทศนะอยางไรเกยวกบภาพจตรกรรมแหงน

กลมสนทรยนยม จะมองวา ภาพจตรกรรมแหงน เปนภาพทเขยนตามแบบแผนทไดวางไวหรอก าหนดไวเรยบรอยแลว ทจตรกรไดเขยนตามๆ กนมาจนเปนขนบธรรมเนยมประเพณ มนไมไดเปนสงทมคณคาทางความเพลดเพลน เปนสงทใหคณคาทางความเลอมใสศรทธามากกวา คณสมบตอนเปนเอกลกษณของศลปะ กคอ การปลกอารมณทางสนทรยะตางหาก แตไมใชการมองวา ศลปะมคณคาในการสงเสรมใหคนเปนคนดหรอไมนน เปนสงทผดเปาหมายของศลปะ ศลปะตองมคณคาเพอศลปะเทานนไมใชเพอสงอน การมอารมณความเพลดเพลนทางสนทรยะกคอการน ามาซงชวตทดมสขภาพจตทด จตรกรรมแหงน ไมไดปลกอารมณเพลดเพลนทางสนทรยะ แตเปนสงทอยภายใตกฎเกณฑทางศาสนาและคตความเชอความศรทธาของศลปนกบประชาชนทนบถอศาสนา การน าเอาหลกศลธรรมมาเปนบรรทดฐานการตดสนคณคาของศลปะผดแนนอน และท าใหคณคาของศลปะลดลงเหมอนพวกศลธรรมนยมท ากน

พทธปรชญาเถรวาทมองวา ภาพจตรกรรมแหงน เปนเรองราวทางพทธศาสนาสรางสรรคเปนไปตามกระบวนการอทปปจจยตาของศลปน คอผานขนตอนการรบรขอมล(ปรโตโฆสะ) ท าใหเกดศรทธาและเกดโยนโสมนสการตอเนองกนไปเปนล าดบ จนกระทงถงกระบวนการตความหลก ธรรมทเปนนามธรรมสะทอนออกมาเปนรปธรรม และสรางสรรคออกมาเปนผลงานศลปะขนในทสด แมวาลกษณะการสรางสรรคจะนยมท าตามกนมาเปนยคๆ ดวยการฝกฝนการเขยนจ นช านาญการเสยกอนจงจะลงมอเขยนภาพจตรกรรมนน ตามวธการทเรยนหรอท าตอเนองกนมาและววฒนาการมาตามล าดบสกลชาง ทเนนเนอหาสาระ เสนและรปแบบ แตจะไมเนนทสแสงและเงามากนก จตรกรรมแหงนจงมลกษณะเปนปรโตโฆสะทเปนเครองน าทางส าหรบผทยงใหมตอพทธศาสนาใหด าเนนเขาหาหลกพทธธรรม เพราะหลกพทธธรรมนนเปนหลกธรรมทบรบรณไปดวยหลกแหงความจรง ความดและความงาม จตรกรรมแหงนแมจะเปนจตรกรรมแบบประเพณไทยกจรง ถงกระนน กยงเปนสงทสรางความอศจรรยใจใหเกดขนแกผพบเหนผลงานการสรางสรรคของศลปนไทย ทไมเพยงแตช านาญในการคดออกแบบแลว ยงสามารถน าคตธรรมหรอปรศนาธรรมมาคดพจารณาไตรตรองอยางแยบคายตามหลกโยนโสมนสการ สรางสรรคจตรกรรมขนมาใหเปนรปธรรมทท าใหเกดความเพลดเพลนใจ จตใจสงบระงบจากความวนวายภายนอกชว

๑๐๖

ขณะทชนชมกบผลงานจตรกรรมแหงน ดงนน พทธปรชญาเถรวาทจงถงวา ศลปะทดมคณคาในตวเองและความเพลดเพลนทางสนทรยะ จะตองเปนสงทยงประโยชนใหส าเรจไดทงแกตนและผอนและจะตองเปนสงทสามารถดงหรอพากจตใจออกจากความวนวาย คลายจากความยดมนถอมนในระดบหนง (ระดบโลกยะ) และไมเพยงแคท าใหผชมหรอผรบรเกดความเพลดเพลนใจมชวตและสภาพจตทดในขณะทชนชมจตรกรรมเทานน พทธปรชญามองถงหลกการทจะน าไปสการด าเนนชวตทดใหถกทางอกดวย

สนทรยนยมเหนวาจตรกรรมฝาผนงแหงน ไมไดเปนสงสรางสรรคขนจากจนตนาการทเปนอสระ แตสรางสรรคขนภายใตขอบเขตและกฎเกณฑทถกก าหนดไวเรยบรอยแล วแมกระทงวธการสรางสรรคกยงเปนสงทก าหนดขอบเขตเสยกอนแลวจงจดวางภาพทจะเขยน ทงยงถกควบคลมการสรางสรรคอกดวย จตรกรรมแหงนจงไมไดเกดจากความรสกและจนตนาการทเปนอสระ เพราะจนตนาการของมนษยเปนสงทไรขอบเขตและตอบสนองอารมณของเราไดทกๆ ดาน จตรกรรมจงจะตองใหความสขและตอบสนองอารมณทางดานความรสกของมนษยดวยจนตนาการทเปนอสระสามารถท าใหเราพบกบสงทเราไมเคยไดพบเหนมากอนในโลกของความเปนจรง มนสามารถท าใหเราไดพบกบบคคลทเราไมเคยพบ สถานททเราไมเคยไป จตรกรรมทดมคณคามนจะตองสามารถตอบสนองเราไดอยางไรขอบเขตและเปนสงทดเลศ และพฒนาความสมบรณทางจตใจของเรา พทธปรชญาเหนวาจตรกรรมแหงน ถอวาเปนการสรางสรรคทเกดจากความรสกและจนตนาการทเปนอสระ แมจะเปนการสรางสรรคภายใตเงอนไขทางศาสนา สงคมบานเมองหรอความเชอ ความนยมตามยคสมยนน ดวยเทคนควธการจดวางภาพตามทนยมท าตามแบบสกลชางแตละยคแตละสมย แตการสรางสรรคงานจตรกรรมของศลปนไทยนน เปนจตรกรรมทเกดจากอารมณความรสกและจนตนาการทเปนอสร ะ จะสงเกตเหนไดจากการแสดงออกถงลายเสนทออนชอย และลลาทาทางทแสดงออกถงอารมณความรสกของบคคลในภาพจตรกรรม ซงศลปนนนเมอกอนทจะลงมอเขยนภาพจตรกรรม เขาจะตองฝกฝนจนเชยวชาญแลวจงลงมอสะบดพกนไปตามอารมณความรสกและจนตนาการทเปนอสระ ดงนน จะเหนวาศลปนของไทยไดรบประสบการณหรอแรงบนดาลใจ ทไดรบขอมลจากภายนอกเขาสการพจารณาภายใน เชนการสงสอน การบอกกลาว การฟงธรรม อานต ารา ค าแนะน าเปนตนทดงามถกตอง ท าใหเกดสมมาทฏฐเสรมสรางแนวคดหรอศรทธาทดงามและถกตอง จากนนกเปนหนาของโยนโสมนสการในสรางแนวความคดใหเปนระบบตรตรก ไตรตรอง สอบสวน พจารณาขอมลวาสงใดควรไมควรถกตองหรอไมถกตองแลว จงตดสนใจเลอกทจะกระท าดวยเจตนจ าน งเสรในการสรางสรรคภาพจตรกรรมฝาผนง โดยการน าเอาหลกธรรมทางพทธปรชญาอนเปนหลกกลางๆ ทางธรรมชาตมาสะทอนออกใหเปนรปธรรม

๑๐๗

ซงมความสมบรณพรอมดวยคณคาทางความจรง ความดและคณคาทางสนทรยะ ศลปนของไทยแมจะสรางสรรคผลงานจตรกรรมแหงนขนมาภายใตขอบเขตทางพทธปรชญา ขนบธรรมเนยมประเพณกจรง แตพวกเขาเหลานนกมศรทธาหรอมความจงใจทจะเลอกสรางสรรคภาพจตรกรรมแหงนดวยความเตมใจ จตรกรรมฝาผนงแหงนจงนบไดวาเกดจากอารมณความรสกนกคดและจนตนาการทเปนอสระของเหลาศลปนไทย

เมอเปรยบเทยบระหวางกลมสนทรยนยมกบพทธปรชญาเถรวาทแลว ท าใหเราพบ วา กลมสนทรยนยมนน มแนวคดทโนมเอยงไปทางคณคาของศลปะมากเกนไปจนท าใหกลมนลมนกไปวาชวตทสมบรณของมนษยนน ตองประกอบไปดวยหลายคณคา เชน คณคาศลธรรม ศลปะ ศาสนา การเมองอาหารความเปนอยเปนตน จรงอยแมวาคณคาทางศลปะเปนสงจ าเปนส าหรบมนษย แตเมออยทามกลางคณคาของสงอนๆ แลว คณคาทางศลปะกเปนสงเลกนอยเทานน เพราะคณคาตางๆ ทเกยวของกบชวตความเปนอยของมนษยนนลวนแลวแตมคาในตวของมนเองและมอยางเทาเทยมกน ไมมสงใดสงหนงทมคาเหนอกวากน มนเปนไปไมไดทชวตของมนษยเราจะเพลดเพลนอยกบคณคาของศลปะ หรอคณคาทางสนทรยะตลอดไป เพราะเมอเราเลกรบรคณคาของศลปะแลว ชวตของมนษยกกลบไปสคณคาของสงอนตอไป ในขณะทพทธปรชญาเถรวาทนน มแนวความคดทยดหลกธรรมอนเปนกลางๆ ซงกไมไดปฏเสธคณคาของศลปะทปลกอารมณทางสนทรยะหรอความเพลดเพลนใจเสยทเดยว แตยอมรบในระดบหนง (ระดบโลกยะ) เพราะถอวาชวตของมนษยนน นอกจากจะประกอบดวยคณคาทางศลธรรมอนเปนหลกในการด าเนนชวตใหถกตองตามครรลองแลว มนษยเรายงตองการคณคาทางสนทรยะหรอเพลดเพลนใจ เพอตอบสนองความตองการของเขาอกดวย ซงจตรกรรมฝาผนงแหงน ไมเพยงแคใหคณคาทางสนทรยะอยางเดยวเทานน ยงใหคณคาในการด าเนนชวตทดและคณคาทางจตใจดวยจะเหนไดจากภาพจตรกรรมทศลปนไดสอดแทรกแนวความคดหรอโลกแหงจนตนาการ เชน ภาพกนนรกนนรเกยวพาลาสกนทามกลางหบล าเนาไพรมสายน าไหลและไอระเหยน า (ภาคผนวก รปท ๕) ซงศลปนไดแสดงออกถงอารมณความรสกและจนตนาการของเขาเองอยางเปนอสระ แตพทธปรชญากไมไดสอนใหเราหลงใหลในความเพลดเพลนจนเปนทยดมนถอมนเกนไป เพราะถามนษยหลงใหลในความเพลดเพลนมากเทาไหรยงท าใหเขาคนนนหางไกลจากความสขทแทจรงหรอความหลดพนไปไดเราควรทจะสมผสกบความเพลดเพลนเพยงแคระดบหนงเทานน จากนนจงเขาสกระบวนการพฒนาจตใหเกดความร ความเขาใจในหลกธรรมค าสงสอนทางพทธปรชญา เหมอนเรานงเรอขามฟาก เมอถงฝงตรงขามแลวเราจ าเปนทจะตองทงเรอเสย ไมไดแบกเรอขนฝงไปดวย เหมอนทพระพทธองคทรงประเลาประโลมจตใจของพระนนทะ

๑๐๘

ดวยการทรงแสดงเหลานางเทพอปสรแกพระนนทะผทหลงใหลเพลดเพลนอยกบความงามของนางชนบทกลยาน เมอพระนนทะเหนเหลานางเทพอปสรแลวปรารถนาอยากไดนางเหลานน พระพทธองคตรสใหบ าเพญสมณธรรมเสยกอนแลวเปนผทรงรบรองฉนใดกฉนนน ดงนน เราจะเหนวาจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ เปนสงทเราสามารถจะไดรบคณคาทงทางดานความจรง ความด และความเพลดเพลน โดยผานสอสมผสทางเนอหาสาระ รปแบบ เสนและส ซงจตรกรรมฝาผนงแหงนนบไดวาเปนกลยาณมตรทดอกดวย กลาวคอเปนเครองชแนะหรอแนะน าในการเวนชวท าด เชน ภาพจตรกรรมทเลาเรองการเสรมสรางบารมของพระโพธสตวในแตละภพแตละชาต ภาพผท าชวแลวตกนรกถกลงโทษดวยวธการตางๆ เปนตน ตามหลกแหงความเปนจรงของกฎธรรมชาต ซงเราสามารถพบไดบนจตรกรรมแหงน คณคาของศลปะและศลธรรมเปนสงทมความสมพนธ หรอไมอาจแยกออกจากกนไดโดยเดดขาดตามทศนะของพทธปรชญาเถรวาท ปฏสมพนธนยม (Interactionism)

ทามกลางกระแสแนวความคดทสดโตงทงสองทศนะ ทมความขดแยงในเรองความ สมพนธระหวางศลปะกบศลธรรม ทเกดจากการมองปญหาไมรอบดานของทงสองทศน ะ แนว ความคดของกลมนจงใหความส าคญแกปจเจกชนในดานเสรภาพและในดานความคดและการกระท าใหใครตอการศกษาหาคณธรรม ตลอดถงความจรงเกยวกบตวเองและสงแวดลอม มทศนะไมมองโลกในแงรายเกนไปหรอไมมองโลกเพยงดานเดยว อยางทศลธรรมนยมมองวาศลปะจะตองรบใชศลธรรม ศลปะจงเปนสงทสมพนธกบชวตจรงอยางแนนแฟน แตการมงเนนศลธรรมมากเกนไปจงท าใหศลธรรมนยมหลงลมคณคาทแทจรงของศลปะ ในขณะทสนทรยนยมนนเรยกรองไมใหเราหลงลมคณคาทแทจรงของศลปะ ซงเปนสงทมคณคาสงสงเหนอสงอน การทสนทรยนยมยกยองคณคาของศลปะมากเกนไปจงท าใหศลปะแยกเดดขาดจากศลธรรมและเปนเหตใหหางไกลจากชวตจรง จากแนวความคดทสดโตงทงสองทศนะ ท าใหปฏสมพนธนยมตองการทจะเสน อแนว ความคดทเปนกลางๆ ระหวางทงสองทศนะนน โดยมความเชอวาศลปะและศลธรรมตางมคาในตวของมนเองและมคาอยางเทาเทยมกน แตทงสองไมไดแยกกนอยอยางเดดขาดดงความเชอของสนทรยนยม ศลปะและศลธรรมมความสมพนธซงกนและกน แตความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรมนนไมไดเปนไปอยางตรงไปตรงมาเหมอนความเชอของศลธรรมนยม ศลปะสมพนธกบศลธรรมโดยออมหรอโดยวธการทางจนตนาการ ศลปะสมารถสงผลกระทบทางสงคมไดโดยศลปะ

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๔.

๑๐๙

ไมจ าเปนตองบรรยายเรองศลธรรม วธการนเปนวธการทเปนไปโดยไมรตวและมประสทธภาพกวาการสอนอยางตรงไปตรงมา ปฏสมพนธนยมมองวา เราไมควรท าอะไรทกอยางตามทเรารสกอยากจะท า อยางสนทรยนยมพยายามสอนเราใหท าทกอยางจากความจรงใจ รสกอยางไรท าอยางนนโดยไมตองค านงถงแบบแผนกฎเกณฑใดๆ

ยอรช ฟรดรค วลเฮลม เฮเกล (George Friedrich Wilhelm Hegel l1770-1831) มความคดวา เราพจารณาใหดจะเหนวาศลปะไมมลกษณะทางกายภาพทแนนอน แตศลปะสามารถเปดเผยใหเราเหนมโนคต ดงนน ศลปะจงมหนาทเปดเผยความจรงโดยอาศยความรสกแบบอารมณศลป และพยายามท าใหเกดรปแบบออกมาไดใกลเคยงกบมโนคตใหมากทสด แตทงนศลปนจะตองยดคณคาของจตเปนหลกและสามารถกระท าจตใหมความบรสทธ สะอาด ผองใสใหมากทสด จตสมบรณจะแสดงเนอแทของมนออกมาในสญชาตญาณของศลปะในจนตนาการของศาสนาและเหตผลทางปรชญา เฮเกลจงเชอวา ศลปะเปนงานทสงสงกวาธรรมชาต ความงามของธรรมชาตทมาปรากฏในมโนคตของเรานนยงไมแจมชดเทากบงานศลปะ ซงรงสรรคออกมาจากจตของมนษยโดยตรง ฉะนน งานศลปะแตละชนเมอถกสรางสรรคใหมความงดงามแลว มนจะปรากฏออกมาซงความประสานกนของเนอหาสาระ และการแสดงออกซงอารมณความรสกรวมทงมโนคตทอยในใจของศลปน ศลปะเปนกจกรรมอยางหนงของจตหรอมโนคต ทมหนาทเผยความจรงออกมาเปนรปแบบทใกลเคยงกบจตสมบรณ ศลปะถกสรางสรรคขนจากประสบการณทเรารบรจากธรรมชาตและสงแวดลอมทปรากฏในมโนคต สะทอนถงความประสานกลมกลนกนระหวางเนอหาสาระกบอารมณความรสก ทออกจากแนวความคดของศลปนผสรางสรรคศลปะในทศนะของเฮเกลมความสมพทธกบทฤษฎความรและการไดมาซงความรของมนษยม ๓ ทาง คอ

๑. จนตนาการ เปนกระบวนการทเกดจากการรวบรวมขอมลทเกยวกบการรบรทา งประสาทสมผสแลวเกดการจ าไดโดยแสดงออกมาเปนแนวคดเชน ศลปน

๒. การแสดงออกซงความคดโดยแสดงออกมาเปนรปสญลกษณ ดวยวธการเชนนท าใหเกดเปนศาสนา ๓ . การไดมาซงความรดวยการสรางระบบตรรกศาสตร จากจดนท าใหเกดเปนหลก การตางๆ รวมทงปรชญา โดยเฉพาะปรชญาเปนความรทอยบนพนฐานของความเปนเหตเปนผล

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๕. วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา๑๕๐. เรองเดยวกน, หนา๑๕๐-๑๕๑.

๑๑๐

สวนศลปะนนแมจะเกดจากประสบการณของมนษย แตการแสดงออกซงแนวคดยงไมสมบรณเทากบศาสนาและปรชญา แตนนไมไดหมายความวาศลปะจะหมดความส าคญ ศลปะยงคงมบทบาทมากในการทจะกระตนความคดของมนษย และท าใหมนษยเห นจดหมายสดทายของสรรพสงและสรรพชวต แนวความคดสรางสรรคผลงานศลปะเกดจากการรบรรวบรวมขอมลทางประสา ทสมผส ทง ๕ แลวจดจ าขอมลทรบเขามา ท าใหเกดจนตนาการแสดงออกซงความคดของศลปนเปนรปสญลกษณ ซงมความสมพนธกบศาสนาและปรชญา ศลปะตามทศนะของเฮเกลแมจะเปนการแสดงออกซงแนวความคดทยงไมสมบรณ แตเฮเกลกถอวา ศลปะมความส าคญตอมนษยในการกระตนความคดของมนษยท าใหมนษยหยงเหนธรรมชาตของมโนคต เฮเกลจงใหความส าคญตอศลปะในฐานะทเปนความรอยางหนงทมความสมพนธกบอภปรชญา ศลปะจงเปนสงส าค ญส าหรบมนษยทท าใหพวกเขาเปนมนษยทสมบรณไดและท าใหพวกเขาพนจากความปาเถอน ศลปะ เปนการแสดงออกของจตอสมพทธ เปนขนตอนหนงของปฏพฒนาการ (Dialectic) อนดบสดทาย โดยทศลปะเปนระยะพนฐาน (Thesis) ศาสนาเปนระยะขดแยง (Antithesis) และปรชญาเปนระยะปรองดอง (Synthesis) ปรชญาจงเปนผลสรปสดทายของศลปะและศาสนารวมกน ความงามเปนการปรองดองระหวางผสสะกบเหตผลหรอจะกลาวไดอกนยหนงวาเปนการ ท าเหตผลใหสมผสได การท าเชนนแสดงออกเปน ๓ แบบแผนในศลปะ คอ ศลปะแบบสญลกษณ (Symbolic art) ศลปะแบบศกษต (Classical art) และศลปะแบบจนตะ (Romantic art)

ศลปะแบบสญลกษณแสดงเหตผลใหสมผสไดอยางงายๆ ไมมความลกซง ไมอธบายความเปนจรง ยงแฝงเรนลบอย เชนท ารปสงโตเพอหมายถงความกลาหาญ สรางโบสถเพอหมายถงการอยใกลชดพระเจาเปนตน ศลปะแบบศกษต แสดงและอธบายความเปนจรงในอดมการณเชน สรางโบสถใหเปนทประทบของพระเจา สรางรปเทพเจาใหสมบรณแบบ ศลปะแบบจนตะ แสดงคณคาอนไมมขอบเขตการสรางสรรค ไมมความงามอดมการณและไมมอดมการณสมบรณ แตกจกรรมทกอยางแสดงใหเหนความพยายามทจะกาวหนาขนเรอย ไปอยางไมมวนหยดยง

จะเหนวา ศลปะแบบสญลกษณเปนขนพนฐานของกระบวนการพฒนาเรมแรก ทเนน

วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๕๑.

๑๑๑

วตถเปนส าคญ ซงตอมาไดพฒนาเปนสอไปสขนศลปะแบบศกษต ทประสมประสานระหวางจตกบวตถในการพฒนาตอไปสขนศลปะแบบจนตะทเนนจตเปนส าคญ ซงเปนขนสภาวะขดแยง เฮเกลคดวา ศลปะในขนนนาจะเปนขนประสมประสานกลมกลนระหวางจตกบวตถเขาดวยกน ศลปะในทศนะของเฮเกลนนท าใหเราพบวาความกลมกลนกนทงแนวคดทางศลธรรม ตรรกวทยาและเหตผลทางปรชญา ทเกดจากจนตนาการซงเปนกระบวนการทเกดจากการรบรรวบรวมขอมลตางๆ เชนสภาพทางสงคมและธรรมชาตเปนตน ทางประสาทสมผสแลวจดจ าได พจารณาใคร - ครวญขอมลทรบเขามาดวยกระการบวนทางศาสน ากระบวนการทางตรรกวทยาและกระบวนการคดทางปรชญาจากนนแสดงตวออกมาเปนแนวความคดของศลปน จงเกดเปนความคดการสรางสรรคงานศลปะ โดยธรรมชาตมสวนชวยเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรคงานศลปะ ความคดหรอเหตผลไมเพยงแตแสดงตวออกมาในธรรมชาตและในบคคลเทานน แตยงแสดงตวออกมาในความชอบธรรมหรอกฎหมาย ในศลธรรมหรอมโนธรรมและประเพณหรอขอบงคบทาง จรยศาสตรดวย เฮเกลใหการยกยองอยางสงแกศลปะทแสดงออกซงโศกนาฏกรรม (Tragedy) เพราะศลปะเหลานจะแสดงออกซงความเคลอนไหวของจรยธรรมในทางโลก อนเปนการแสดงออกซงปฏบตการทางความคดอยางมระบบขนตอน

เชลเลย (Shelley, 1792-1822) กวนกปรชญาเคยกลาวไววา ศลปะสามารถสงเสรมวตถประสงคของศลธรรมไดเปนอยางดยง เพราะศลธรรมนนขนอยกบอารมณหรอมโนภาพของคนแตละคนทมตอชวตของคนอน แลวอารมณอนนเองทท าใหเราเกดความรสกเอาใจเขามาใสใจเราและสงเหลานสามารถปลกฝงไดดทสดโดยการอาศยศลปะเปนสอ ดงถอยค าของเขาทวา

คนทเปนคนดอยางแทจรงจะตองเปนผทมมโนภาพในสงตางๆ ไดอยางรอบคอบชดแจง จะตองเปนคนทรจกเอาใจเขามาใสใจเรา เปนคนทมความรสกวา ความทกขความสขของมนษยชาตนนกคอ ความทกขความสขของตนเอง เครองมอทส าคญของความดทางศลธรรมกคอมโนภาพและกวนพนธเปนสงทสามารถท าใหเกดผลเหลานไดเปนอยางดอนหนง . . .

วตถประสงคของศลธรรมกคอ การท าใหคนละเวนความชว ท าความด ใครครวญถงความถกผด ดหรอชว ควรหรอไมควรในการสรางสรรคกจกรรมตางๆ รบผดชอบตอการกระท าของตน ไมมสงไหนทสามารถสงเสรมวตถประสงคเหลานไดดเทากบศลปะ เพราะศลปะนอกจาก

วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๕๓. ดร. จ. ศรนวาสน, สนทรยศาสตร, หนา ๑๒๓

๑๑๒

จะใหคณคาทางความเพลดเพลนใจแลว ยงแสดงออกถงคณคาทางศลธรรมอนเปนสงทท าใหคนเรามใจโอบออมอาร เอาใจเขามาใสใจเราเหนอกเหนใจกน เชลเลยเช อวา ศลปะสามารถท าใหคนเปนคนดไดโดยศลปะนนไมจ าเปนตองกลาวถงศลธรรมเลย ทงนเพราะศลปะและศลธรรมมรากฐานอนเดยวกน คอ จนตนาการ (Imagine) ศลปะคอ สงทมหนาทขยบขยายและฝกฝนจนตนาการของมนษยใหกวางไกลขน และจนตนาการกคอ เครองมออนยงใหญทจะท าใหมนษยเปนคนด ดงนน ศลปะจงสามารถท าใหคนเปนคนดไดโดยผานจนตนาการ ศลปนสรางสรรคงานศลปะจากจนตนาการ ทเกดจากการรวบรวมขอมลอนผานเขามาทางประสาทสมผสแลว สงเคราะหขอมลหรอเรองราวตางๆ เชน ธรรมชาต ศลธรรม สงคมการเมอง วฒนธรรม ประเพณเปนตน โดยแสดงออกมาผานสอตางๆ เชนเสน ส รปทรง ทาทาง เสยงและค าพดท าใหจนตนาการของผรบรหรอชนชมผลงานศลปะขยายกวางไกลขน และท าใหผรบรหรอชนชมมสวนรวมกบจนตนาการของศลปน ในขณะทรบรผลงานศลปะนน เราจะรสกนกคดทองเทยวไปตามจนตนาการของศลปน ส าหรบเชลเลยบคคลผซงมจนตนาการอนกวางไกลมากเทาใด โอกาสในการเปนคนดยงมมากเทานน ดวยเหตผลทเขากลาวไววา “ความลบอนยงใหญของศลธรรมคอความรกหรอการหลดพนจากธรรมชาตของตวเองและเปนหนงเดยวกบความงามซงอยในความคด การกระท าหรอบคคลซงไมใชของตวเราเอง มนษยผซงจะเปนคนดทยงใหญไดจะตองมจนตนาการทรนแรงและจนตนาการอยางเขาใจ เขาจะตองน าตวเองใหเขาไปแทนทบคคลอน ความเจบปวดและความสขของเผาพนธของเขาจะตองเปนของเขาเอง เครองมออนยงใหญทสดของความดคอจนตนาการและศลปะจะสงผลกระทบตอผล (ศลธรรม) โดยกระท าตอสาเหต (จนตนาการ) . . . ” คนทจะเปนคนดไดหรอมโอกาสทจะเปนคนดไดนนตองมศลปะและจนตนาการ ตองไมจมปกอยกบความรสกนกคดอนคบแคบของตวเอง เพราะศลปะสามารถกระตนใหเขาท าความดและมความรกตอผอนไดและยงขยบขยายจนตนาการของมนษยใหกวางไกล ศลปะจงมผลกระทบตอการท าความดของมนษยและไมจ าเปนจะตองกลาวถงศลธรรมโดยตรง แตจนตนาการยอมสงผลกระทบทางศลธรรมไดเปนอยางด และมประสทธภาพสงสง เขายงเชอวา ศลปะทแสดงความคดทางศลธรรมอยางตรงไปตรงมาหรอตงใจจะสงสอนใหคนท าดดงเชนความเชอของศลธรรมนยมนน จะไมเปนทพงปรารถนาและจะไมบรรลประสทธผลตอการท าดของมนษย เนองจากลกษณะเหมอนการบงคบของมน เนองจากศลปะคอสงทสงเสรมจนตนาการ ซงเปนเครองมออนมสมรรถภาพในการท าด ศลปนยอมจะไมบรรลประสทธผลกบการทจะรวบรวมความคดเกยวกบศลธรรม ความถก

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๕. เรองเดยวกน, หนา ๗๖.

๑๑๓

ความผด ความดความชวในการสรางสรรคงานศลปะ เพราะการใชวธการแบบงายๆ เชนน นอกจากศลปนจะท าลายความภาคภมใจในการมสวนรวมกบจนตนาการแลว มนยอมจะเปนการใจแคบส าหรบศลปนทตงใจจะมงสอนศลธรรมและใหศลปะของเขามผลกระทบทางศลธรรมอยางแนนอนตายตวเหมอนกบการบงคบ เราจะรสกขนเคองและไมเปนไปตามความปรารถนาและอารมณของเรา เชลเลยไมตองการทจะใหศลปะแสดงความคดทางศลธรรมอยางตร งไปตรงมา แตเขามงทจะใหศลปะเปนสงทสงเสรมจนตนาการมากกวาเปนเครองมอสงสอนทางศลธรรม เพราะจะไมท าใหเกดประสทธผลในการท าความดและเขากเชอวาศลปะสามารถทจะขยบขยายจนตนาการของมนษยใหกวางไกล ยอมรบแนวความค ดขนบธรรมเนยมประเพณหรอลดความกระดางหยาบคาย เกดความประนประนอมระหวางสงคมหนงกบอกสงคมหนงได

โชเปนฮาวเออร (Schopenhauer 1788-1860) กสอนไวเหมอนกนวา ความเหนอกเหนใจหรอความสงสารเปนพนฐานและมาตรฐานของศลธรรม การแขงขนเปนความชวราย เพราะกอใหเกดความเหนแกตว ความเปนคนดตองกระท าดวยความเหนอกเหนใจลวนๆ ถาแรงจงใจเปนไป เพอสวสดภาพของขาพเจา การกระท านนไมมคาทางศลธรรมเลย ถาแรงจงใจเปนไปเพออนตรายแกผอน การกระท ากเปนความชว ลกษณะทมองเหนไดของคนถกเจตจ านงก าหนดมาทงสน แตการทคนเรามความส านกผดแสดงวาเจตจ านงเปนอสระ เพราะฉะนนเจตจ านงของขาพเจาตองรบผดชอบตอลกษณะตางๆ ของขาพเจาหรอ EGO ทไมปรากฏปรงแตง EGO ทประจกษ เจตจ านงทเหนแกตวเปนบอเกดของความชวทงมวล เขาจงสอนใหเราปฏเสธเจตจ านงและระงบความตองการทเหนแก ตว อนจะเปนเหตท าใหเราหลงทางได การครนคดในทางศลปะหรอการคดทางปรชญาเทานนทอาจพนจากเจตจ านงทเหนแกตวได ซงเปนวธทท าใหเราผอนคลายจากความชว อาจเปลองตวจากเจตจ านงทเหนแกตวไดดวยพจารณาถงความชวในโลก โทษของกเลสตณหาและมายา เขาจงเชอวาศลปะเปนวถทางหนงของการแสดงออกซงทศนะทมความเปนอสระและมหลกการทเปนเหตเปนผล เราสามารถรบมโนคตจากศลปะไดงายกวามโนคตจากธรรมชาต เพราะศลปนสรางศลปะจากมโนคตทบรสทธ งานศลปะจงแสดงใหเราเหนถงมโนคตทมอยและมโนคตนนมอยอยางตางระดบกนออกไป ศลปะจงตองใชสอทหลากหลาย ท าใหงานศลปะแตละอยางมลกษณะเฉพาะตว เชนจตรกรรมฝาผนง เปน

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๗๖-๗๗. ชยวฒน อคพฒน, ปรชญาตะวนตกสมยปจจบน, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยราม

ค าแหง, ๒๕๑๘), หนา ๓๐. วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๕๔.

๑๑๔

ศลปะทแสดงออกถงลกษณะนสยของมนษย ซงปรากฏออกมาแบบงายๆ แตกลบแฝงไปดวยจตวญญาณอนบรสทธของศลปน ศลปะท าใหอารมณทเราสมผสกบสนทรยภาพเกดความเพลดเพลนไปกบผลงานของศลปน ศลปะเปนการแสดงออกของเจตจ านงดงเดม ท าใหเรารสกสงสารและเหนอกเหนใจคนอน รสกวาความทกขของคนอนเหมอนความทกขของตนเอง และความรสกของเราจะรวมเปนเอกภาพเดยวกบศลปะชวขณะหนง เราจะรสกวาตวเราและธรรมชาตตางเปนสงเดยวกน โชเปนฮาวเออรจงตระหนกถงคณคาส าคญของศลปะวาเปนสอทท าใหมนษยมความสขได เมอมองจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศน ฯ ผานแนวคดของทฤษฎปฏสมพนธนยมแลว ถาเราเหนดวยกบทฤษฎน เราจะพบวา จตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ นน เปนจตรกรรมแบบอดมคตมากกวาจะเปนแบบเหมอนจรงไมมลกษณะเดนชดทางกายภาพทแนนอนเปนสงทสรางสรรคขนจากจตส านกของศลปนเอง แมวาจะไมมลกษณะทางกายภาพ แตเปนจตรกรรมทประสมประสานระหวางเนอหาสาระอารมณความรสกและจนตนาการของศลปนทสงเคราะหอดมการณทางความรและประสบการณเขาดวยกน จตรกรรมแหงนท าใหเราไดพบกบความสมพนธกนระหวางมโนคตกบประสบการณ จนตนาการกบศลธรรมและสนทรยภาพกบเอกภาพตามมมมองของทฤษฎปฏสมพนธนยม ทศนะทางพทธปรชญาเถรวาท

เมอพดถงความเปนกลางๆ แลวท าใหเรานกถงหลกค าสอนในทางพทธปรชญาทวาดวย “ทางสายกลาง” หรอทเรยกตามภาษาธรรมวา “มชฌมาปฏปทา” คอ มรรค ทเปนการประมวลหลกความประพฤตปฏบตหรอระบบจรยธรรมทงหมดในพทธปรชญา เปนขอปฏบต วธการหรอทางด าเนนชวตทเปนกลางๆ ตามธรรมชาต สอดคลองกบกฎธรรมชาตพอเหมาะพอดทจะใหเกดผลตามกระบวนการดบทกขของธรรมชาต ไมเอยงเขาไปหาขอบสดสองขางทท าใหตดพวพนอยหรอเฉไถออกไปนอกทาง ท าใหเหตปจจยตางๆ สงผลสบทอดกนไปจนส าเรจเสรจสนตามกระบวนการของธรรมชาต ผานขนตอนรความจรงเกยวกบกฎธรรมชาต มาสขนตอนประยกตความรนน จดวางเปนระบบวธการสรางสรรคงานศลปะของศลปน โดยสอดคลองกบวตถประสงค บคคล สถานการณและเงอนไข ทจะชวยใหการด าเนนไปสจดหมายตามแนวทางของกระบวนธรรมทรเขาใจแลว เปนผลส าเรจขนมาในชวตจรง เปนวธการใชกฎเกณฑแหงกระบวนการของ

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๕๗๐.

๑๑๕

ธรรมชาตใหเกดประโยชนแกชวตจนถงทสด ดงพทธพจนทวา ภกษทงหลายทสด ๒ อยางน บรรพชตไมพงเสพ กลาวคอ ๑. การสขลลกานโยคในกามทงหลาย (การหมกมนอยดวยกามสขในกามทงหลาย)

เปนธรรมอนทราม เปนของชาวบาน เปนของปถชน ไมใชของพระอรยะไมประกอบดวยประโยชน

๒. อตตกลมถานโยค (การประกอบความล าบากเดอดรอนแกตน) เปนทกข ไมใชของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน

ภกษทงหลาย มชฌมาปฏปทาไมเอยงเขาใกลทสด ๒ อยางนน ตถาคตไดตรสรอนเปนปฏปทากอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไปเพอความสงบ เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน . . . ไดแก อรยมรรคมองค ๘ นแหละคอ

๑. สมมาทฏฐ (เหนชอบ) ๒. สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ) ๓. สมมาวาจา (เจรจาชอบ) ๔. สมมากมมนตะ (กระท าชอบ) ๕. สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) ๖. สมมาวายามะ (พยายามชอบ) ๗. สมมาสต (ระลกชอบ) ๘. สมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ) . . .

จะเหนวาพระพทธพจนนแสดงความหมาย เนอหาและจดหมายของมชฌมาปฏปทาไวโดยสรปครบทงหมดทางสายกลางตามความหมายดงกลาวนไมเขาไปของแวะทสดสองอยา งกลาว คอไมใชอยตรงกลางระหวางทสดทงสอง ทางสายกลางทแทจรงมหลกทแนนอน ความหมายทแนชด การสรางสรรคงานศลปะจะตองมจดหมายหรอเปาหมายทแนชด เมอมเปาหมายหรอจดหมายทแนนอน ศลปะทสรางสรรคขนมายอมน าไปสจดหมายนน หรอเปนการสรางสรรคทตรงจดพอเหมาะพอดทจะใหผลตามเปาหมาย ดวยเหตน ศลปนจงตองรจดหมายจงจะด าเนนไปไดถกทาง คอ เมอจะสรางสรรคงานศลปะจะตองรวา เปาหมายของตนอยทไหน ดงนน ทางสายกลางจงเปนทางแหงปญญาและเปนการเรมตนดวยสมมาทฏฐ คอศลปนจะตองเรมตนดวยความเขาใจปญหาและมจดหมายในการสรางสรรค ยอมรบและกลาเผชญหนากบความจรงของโลกและชวต ศลปนจงสามารถทจะด าเนนการสรางสรรคศลปะดวยตวเขาเอง โดยไมตองหวงพงพาอ านาจศกดสทธฤทธานภาพบนดาลจากภายนอก เมอศลปนมความมนใจดวยอาศยปญญา กไมหมกมนวนวายอยกบเครองผกรดภายนอก คอการสรางสรรคงานศลปะทไมตราคาคาผลงานต าไปตามกระแสของโลก ไมขนกบอามสทเปนเหยอลอลวงโลก ดวยหวงทจะเสพรสความเพลดเพลน

ว.ม. (ไทย) ๔/๑๓/๒๐-๒๑.

๑๑๖

ทางวตถอยางเดยว โดยยอมใหความเพลดเพลน ความดงามและคณคาของศลปะขนตอวตถ และความผนปรวนแปรของเหตปจจยตางๆ ในภายนอกอยางสนเชง ไมใหการสรางสรรคงานศลปะมอสรภาพ เปนตวของตวเอง มคณคาในตวของมนเอง โดยไมตองขนตอโลกร าไปเสยบาง การสรางสรรคทด าเนนตามหลกทางสายกลางนน นอกจากไมเอยงสดไปทางวตถจนเปนทาสของวตถหรอขนตอวตถอยางสนเชงแลว ยงไมตองเอยงสดไปทางจตดวยการสรางสรรคงานศลปะของศลปนทเปนสายกลางตามหลกพทธปรชญาน จงมลกษณะทไมท าใหเกดความเพลดเพลนอยางเดยวจนท าใหเกดกเลสตณหาครอบง าจตใจของตนเองและผอน หรอไมยดหลกการสรางสรรคทเสนอความจรงสะทอนสงคมหรอชวตจนเครงครดท าโดยไมรไมเขาใจความมงหมาย ไปสทางสดโตงคนละสาย สรางสรรคดวยความรความเขาใจตรงตามความมงหมายของงานศลปะนนๆ ทางสายกลางนมองอกในแงหนงทานมงใหใชเปนหลกการประพฤตปฏบตส าหรบบรรพชตและคฤหสถ เปนหลกธรรมทส าเรจประโยชนแกทกคนทงพระสงฆและชาวบาน หรอแมกระทงศลปนเองยงจะตองยดหลกทางสายกลางในการสรางสรรคงานศลปะ ดงพทธพจนททรงแสดงไววา

ภกษทงหลาย เราไมสรรเสรญมจฉาปฏปทาของคฤหสถหรอบรรพชต คฤหสถหรอบรรพชตผปฏบตผดยอมท าญายธรรมทเปนกศลใหส าเรจไมได เพราะเหตแหงการปฏบตผด

มจฉาปฏปทา อะไรบาง คอ ๑.มจฉาทฏฐ ฯลฯ ๘.มจฉาสมาธ นเรยกวามจฉาปฏปทาภกษทงหลาย แตเราสรรเสรญสมมาปฏปทาของคฤหสถหรอบรรพชต คฤหสถหรอบรรพชตผปฏบตชอบยอมท าญายธรรมทเปนกศลใหส าเรจได เพราะเหตแหงการปฏบตชอบ

สมมาปฏปทา อะไรบาง คอ ๑. สมมาทฏฐ ฯลฯ ๘. สมมาสมาธ ศาสตราจารยศลป พระศร ไดเคยยกตวอยางพระพทธรปของไทยวา มใชมเพยงความงดงามทางสนทรยภาพทกอใหเกดความรสกสงบเทานน หากแตพระพทธรปยงสอใหเหนพทธธรรมอนลกซงดวย ซงคณคาเชนนนของพระพทธปฏมาเกดขนจาก “ความร” ในพทธธรรมของชางทผสานรวมกบกระบวนการทางศลปะ และความสามารถเชงชางแปลใหปรากฏเปนรปธรรมขนมา แตพทธธรรมทปรากฏในพระพทธรปนน ตางไปจากพทธธรรมทเปนคมภรตรงทพระพทธธรรมในพระพทธรปนน มไดจ ากดเหมอนตวอกษรในคมภร ผเสพสามารถรบรสไดอยางไรขอบเขต

ส .ม. (ไทย) ๑๙/๖๔/๒๕-๒๖. วบลย ลสวรรณ , ศลปะกบชวต, (กรงเทพมหานคร : บรษท เอส พ เอฟ พรนตง กร๏ป จ ากด,

๒๕๔๒), หนา ๕๗.

๑๑๗

“สนทรยธรรมแนวพทธนนเปนอะไรมากกวาความสบายใจ แตเปนสงทชบชจตใจน าเราไปจากภาวะทบบรดจตส านก ท าใหเราไดเขาถงความเปนหนงเดยวยามไดเชอมโยงตวตนกบจตส านกในระลก” เปาหมายหลกของพทธศลปทกประเภท กเพอท าใหเราบรรลถงสนตสขภายในน การสรางสรรคศลปะจงเรมตนดวยสมมาทฏฐ เพอสรางเสรมความรความเขาใจใหถกตองเปนปจจยส าคญอยางยงทจะชกน าและสงเสรมใหเกดการสรางสรรคตามหลกพทธธรรม สะทอนถงระบบการด าเนนชวต ระบบจรยธรรมหรอระบบการประพฤตปฏบตทเนองดวยสงค ม ศลปะสามารถถายทอดความคดและมอทธพลตอบคคลอนและสงคมอยางกวางขวาง ดวยเหตนการก าเนดรปรอยความคดทถกตองของนกสรางสรรคจงเปนสงส าคญทสด สมมาทฏฐของศลปนจงเปนสง จ าเปนอยางไมอาจหลกเลยงได ไมวาจะเปนพทธศลปหรอนกสรางสรรคทวไป ศลปนจงตองทมเทความรความสามารถของตนสรางสรรคงานศลปะออกมาใหมคณคา ศลปะจะมคณคาไดกดวยศลปนจะตองยดหลกแหงทางสายกลาง ซงหลกทางสายกลางนในทางพทธปรชญายงแบงออกไปอกเปน ๒ ขน คอขนโลกตระและขนโลกยะ ส าหรบขนโลกตระนนส าหรบพระสงฆหรอผทมงปฏบตเพอเขาถงความหลดพนจากอาสวะกเลสโดยมนพพานเปนเปาหมาย สวนขนโลกยะหรอ โลกยวสย เหมาะส าหรบบคคลทวไปทมงหวงความสงบสขในการด าเนนชวต รวมถงศลปนผทคดสรางสรรคงานศลปะทเปนกจกรรมมผลกระทบตอชวตและสงคมทวไป ทจะตองยดเปนหลกในการสรางสรรคงานศลปะใหมคณคาทควรแกการเสพ ในขนโลกยวสยนยงอาจเปรยบเทยบไดกบศล สมาธและปญญา ทเรยกวา “ไตรสกขา” ซงนาจะเหมาะแกหนทางหรอแนวทางในก ารสรางสรรคงานศลปะของศลปนทงหลาย

ศล มองในแงของการสรางสรรคผลงานศลปะกนความถงการจดการกบปจจยแวดลอมภายนอกทางวตถและสงคมทปดโอกาสในการท าความชว และสงเสรมโอกาสในการท าความด โดยเฉพาะอยางยงการจดระเบยบชวตและระบบสงคมวางหลกเกณฑ กฎขอบงคบเพอควบคมความประพฤตของศลปน หรอจะมองอกในแงหนงกคอ ศลปนในฐานะทเปนผถายทอ ดแนวความ คดออกมาสประชาชนและสงคมนน ตวศลปนเองจะตองตงอยในศล ซงเปนเครองควบคมพฤตกรรมทางกายและทางวาจาเปนส าคญ ศลปดกนการแสดงออกของวตกกมกเลส (กเลสพนฐาน คอโลภะ โทสะ โมหะ) เนองจากศลปนกยงมกเลสอยถกแรงกเลสกระตนใหท ากจกรรม

จอหน เลน เขยน, ความงามขามกาลเวลา : สนทรยธรรมในศลปะและชวตประจ าวน,

สดใส ขนตวรพงศ แปล, (กรงเทพมหานคร : แปลนพรงตง จ ากด (มหาชน), ๒๕๕๐), หนา ๑๔๕. สมเกยรต ตงนโม, “ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของเพล

โต”, หนา ๘๓.

๑๑๘

ตางๆ ศลปนจงตองมศลจงจะรจกควบคมแรงกระตนใหอยในกรอบศลธรรม การสรางสรรคงานศลปะจงจ าเปนทศลปนจะตองมศลเปนเครองควบคมกายวาจาและใจ เพอไมใหการสรางสรรคงานศลปะเปนไปตามความรสกหรอจนตนาการแบบไรขอบเขตจนโนมเอยงสดโตงไปในทางทไมถกตองหรอไมสมควรแกการเสพ สมาธ มองในแงกวางๆ ครอบคลมความทวไปรวมถงการสรางสรรคงานศลปะดวย หมายถงวธการและอปกรณทงหลายทเปนเครองชวยชกจงจตใจใหสงบได ใหมจตใจยดมนและมนคงในคณธรรมเราใจใหฝกใฝและมวรยะอตสาหะในการสรางสรรคความดงามยงขนไปตลอด จนอบายวธตางๆ ทจะชวยสงเสรมคณภาพจตของคน การสรางสรรคผลงานศลปะเปนไปเพอพกผอนหยอนใจ ชกจงความคดในทางทดงาม สรางบรรยากาศภายในสถานทใหนารนรมย ชวนใหอยากท าความด ท าใหมคณภาพจตประณตยงขน รวมไปถงการสรางสรรคกจกรรมตางๆ ทปลกเราคณธรรมสงเสรมก าลงใจและอดมคต ตลอดถงการเพงพจารณาใหเกดความสงบจตเปนการสงเสรมใหเกดสมาธแกผสรางสรรคและผชนชมผลงานศลปะ ปญญา มองในแงสาระและความมงหมายเกยวกบการสรางสรรคงานศลปะแลว เปนการใชปญญาในการพจารณาประสบการณทมาจากขอมลภายนอกทอาศยกลยาณมตร เกดศรทธาและเกดโยนโสมนสการตอเนองกนไปเปนล าดบ จนกระทงถงกระบวนการตความหลกธรรมทเปนนามธรรมออกมาเปนรปธรรมและสรางสรรคออกมาเปนผลงานศลปะทส าเรจผลในทสด ไมเพยงแคนนหากแตศลปนเองกพงเปนกลยาณมตรทสามารถสรางศรทธาและสามารถชแนะใหผรบรผลงานศลปะรจกคดได อยางนอยท าใหเขามความเหนชอบตามคลองธรรมหรอสามารถชแนะใหเขารจกมองโลกและชวตอยางรเทาทนความจรง ศลปนจงตองใชปญญาในการแปลขอมลหรอเรองราวทเปนนามธรรมออกมาเปนภาพจตรกรรมทแฝงไวดวยปมปรศนาธรรม นแสดงใหเหนถงการน าเอาหลกธรรมและคณสมบตบางประการของพระพทธเจามาคดสรางสรรค แสดงถงการใชสตและปญญาอยางมากในการสรางผลงานศลปะดวยการเขาใจหลกธรรมอยางลกซง

ดงนน ศลปะในทศนะของพทธปรชญานน เราจะเหนวา หลกทางสายกลางทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ นน เปนไปตามหลกแหงมรรคมองค ๘ ประการตามทกลาวแลว เพราะจตรกรรมฝาผนงมไดสรางสรรคความเพลดเพลนเพยงอยางเดยวเทานน ยงผสมผสานไวดวยหลกธรรมทผานการพจารณาใครครวญดวยโยนโสมนสการ ถอดความ

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, หนา ๖๐๕. สมเกยรต ตงนโม, “ศกษาเปรยบเทยบแนวคดสนทรยศาสตรในพทธศาสนากบปรชญาของเพล

โต”, หนา๙๖.

๑๑๙

จากภาพทปรากฏไปหาหลกธรรมหรอเรองราวทางพทธปรชญา จงท าใหเราเหนความสมพนธระหวางเจตนา เรองราว ศลธรรม วฒนธรรม สงคมและธรรมชาตคลกเคลากนไป โดยไมเอยงโอนไปแบบสดโตงทางใดทางหนงและไมเขาไปของแวะดวยทางสดโตงทงสองนน เมอศลปนยดหลกมชฌมาปฏปทาหรอทางสายกลางนเปนแกนในการด าเนนชวตและการสรางสรรคงานศลปะและเนองจากทางสายกลางในทางพทธปรชญานมความสมพนธกบกฎเกณฑทางธรรมชาต จงท าใหศลปะทเกดจากสมมาทฏฐเปนจดเรมตนมความสมพนธกบปจจยสงแวดลอมภายนอกและปจจยภายใน พระภกษสงฆใชถอยค าสงสอนประชาชนดวยการแสดงหลกธรรมทางพทธศาสนา ศลปนใชมอสะบดพกนไปมาใหเกดภาพจตรกรรมดวยจนตนาการทผานการใครครวญพจารณาอยางแยบคายแลวเปนสอกลางท าใหผคนเวนชวท าดได ศลปะกบศลธรรมในทศนของพทธปรชญาจงมความสมพนธกนโดยเปนเหตปจจยของกนและกนอยางแยกจากกนไมออก ทฤษฎปฏสมพนธนยมกบพทธปรชญาเถรวาท

แนวความคดทงสองระบบนบวามความคลายคลงกนมาก ททงสองทศนะตางกมองวาศลปะและศลธรรมมความสมพนธกนอยางแยกจากกนไมออก ศลปะและศลธรรมตางกมคณคาในตวเองไมมสงใดเปนรองสงใดหรอพดอกอยางกคอ ทงสองทศนะตางกใหความส าคญทงจตและวตถเทาๆ กน แตศลปะกบศลธรรมนนไมไดมความสมพนธกนอยางตรงไปตรงมาหรอ มความ - สมพนธกนโดยออม ศลปะไมไดแสดงออกถงหลกค าสอนทางศาสนาอยางตรงไปตรงมา แตศลปะแปลความหมายของสงทเปนนามธรรมแสดงใหปรากฏออกมาเปนรปธรรมและทงสองทศนะกยงเชออกวา ศลปะมสวนทท าใหคนเปนคนดไดเพราะศลปะสามารถชกจงจตใจของมนษยชาตใหออนโยนได กลาวคอ ท าใหคนเรามความรกตอกนเหนอกเหนใจกน รจกเอาใจเขามาใสใจเรา อกอยางหนงศลปะยงท าใหเราไดสมผสกบความจรงได กลาวคอสมมตวา เรานงฟงพระสงฆแสดงพระธรรมเทศนาอย เราอาจคดนกไปตามหลกธรรมทเราก าลงฟงอยและท าใหเราเขาใจหลกธรรมในขณะทฟงได มองเหนความจรงและนกคดหรอจนตนาการไปตามสงทก าลงรบฟงอย ซงอาจจะท าใหความนกคดหรอจนตนาการนนไมแจมชด แตถาสมมตวาเรานงฟงพระสงฆแสดงพระธรรมเทศนาไปดวย สายตากรอกมองภาพจตรกรรมฝาผนงไปดวย มนอาจจะท าใหความนกคดหรอจนตนาการของเรานนแจมชดขน ท าใหเราเกดความรความเขาใจไดอยางลกซงไดเปนอยางด พระสงฆแสดงหลกธรรมดวยถอยค าวาจา ศลปนกมหนาทเหมอนกบพระสงฆ แตศลปนไมไดแสดงหลกศลธรรมอยางตรงไปตรงมาเหมอนพระสงฆหรอผแทนศาสนา หากแตศลปนใชจนตนาการแสดงออกถงจตรภาพทปรากฏในมโนคตใหปรากฏเปนรปธรรม เปนเครองชกน าจตใจ

๑๒๐

สงเสรมคณภาพจตใหดขน ปลอดโปรงจากกเลสตณหาอปาทาน โนมนาวจตใจของผรบรหรอชนชมผลงานศลปะใหมความสงบเยอกเยน

ดงนน ความเหมอนกนของทงสองทศนะน ท าใหพบวา ศลปะไมไดเปนเครองมอรบใชศลธรรมไมขนตอบรรทดฐานทางศลธรรมเหมอนกลมศลธรรมนยมเขาใจ และศลปะไมไดแยกเดดขาดจากศลธรรม ศลปะมคณคาในตวเอง คณคาศลปะจบสนในตวเองอยางกลมสนทรยนยมเชอ แตศลปะตามทศนะทงสองนมความสมพนธกนอยางแยกออกจากกนไมได หรอจะกลาววา ศลปะมความสมพนธกบระบบการด าเนนชวตทงหมดของมนษยเราและสงคมสวนรวมดวย ความแตกตางกนระหวางปฏสมพนธนยมกบพทธปรชญาเถรวาท จากการทไดศกษา มาท าใหเราพบความแตกตางระหวางทงสองทศนะดงน ตามทศนะของเฮเกลนนศลปะสามารถเปดเผยความจรงออกมาใหใกลเคยงกบมโนคตมากทสด เราจะเหนความสมพนธระหวางจตกบวตถตามทศนะของเฮเกลนน ยงมสงหนงทอยเหนอจตกบวตถ สงนนเปนสงคงทไมเปลยนแปลงเปนนรนดรและเปนสงประสานระหวางจตกบวตถ แตพทธปรชญามองวา ศลปะไมจ าเปนทจะตองเปนสงเปดเผยความจรงเสมอไป ดงพทธพจนทวาพระองคทรงมพระเมตตาหวงประโยชนแกสตวทงหลาย จงตรสพระวาจาตามหลก ๖ ประการ คอ

๑. ค าพดทไมจรง ไมถกตอง,ไมเปนประโยชน, ไมเปนทรกทชอบใจของผอน – ไมตรส ๒. ค าพดทจรง ถกตอง, แตไมเปนประโยชน, ไมเปนทรกทชอบใจของผอน – ไมตรส ๓. ค าพดทจรง ถกตอง, เปนประโยชน, ไมเปนทรกทชอบใจของผอน – เลอกกาลตรส ๔. ค าพดทไมจรง ไมถกตอง,ไมเปนประโยชน, ถงเปนทรกทชอบใจของผอน – ไมตรส ๕. ค าพดทจรง ถกตอง, แตไมเปนประโยชน, ถงเปนทรกทชอบใจของผอน – ไมตรส ๖. ค าพดทจรง ถกตอง, เปนประโยชน, เปนทรกทชอบใจของผอน – เลอกกาลตรส

จากพทธพจนดงกลาวน พทธปรชญาไมไดมองแคความสมพนธของปจจยภายนอกกบปจจยภายในเทานน หากแตมองถงความสมพนธของกาละและเทศะดวย และความสมพนธระหวางจตกบวตถนน ตามทศนะของพทธปรชญาไมมสงหนงสงใดเปนตวประสานระหวางจตกบ วตถ แตทงจตและวตถตางกอาศยซงกนและกนตามเหตปจจย

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต ), พทธวธในการสอน, จดพมพเนองในงานเจรญมงคลชนมาย

๗๑ ป พระวสทธาธบด (วระ ภททจาร ป.ธ.๙), (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕), หนา ๓๕. ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๘๖/๘๘.

๑๒๑

จนตนาการเปนเครองชกน าใหมนษยมความรกหรอรจกเอาใจเขามาใสใจเราและน าไป สการเปนคนด ศลปะเปนสงสงเสรมจนตนาการของมนษยใหขยายกวางไกลออกไป สวนพทธ-ปรชญามองวาจนตนาการเปนสงทไรขอบเขต แตจนตนาการกเปนสงชกน าไปในทางทดและไมดไดเหมอนกน เปรยบเสมอนบรษปรงแตงยาพษกนเอง ยงผอนใหกนดวย เหมอนศลปนสรางสรรคจตรกรรมดวยตนเอง ยงผอนใหตรกตรองตามการสรางสรรคทเปนอกศลดวย สวนบรษปรงแตงขนมหวานกนเองกอรอย ใหผอนกนกอรอย เหมอนศลปนสรางสรรคจตรกรรมดวยตนเอง ยงผอนใหตรกตรองตามการสรางสรรคทเปนกศลดวยฉะนน จนตนาการตามทศนะของพทธปรชญาจงตองด าเนนไปตามหลกมชฌมาปฏปทาและเมอจดมรรคมองค ๘ ลงในไตรสกขา คอ ศล สมาธ และปญญาแลว ศลจงเปนเครองควบคมพฤตกรรมตางๆ ทงทางกายและวาจา ตลอดถงการสรางสรรคงานศลปะดวย ศลปะเปนวถทางหนงของการแสดงออกซงเจตจ านง เ จตนจ านงนมอยในทกๆ สงและเปนอสระจากหลกการของเหตผล มความแทจรงแบบอเหตผลมอยอยางไมจ ากด ศลปะจงมความสมพนธระหวางโลกกบมโนคตตามทศนะของโชเปนฮาว เออร แตพทธปรชญามองวาเจต นจ านงหรอมโนคตไมไดมอยจรง ไมวาจตหรอวตถตางกเปนสงทไมเทยงแทแนนอน มสภาวะเกดขนตงอยและดบไปตามธรรมดาของมน ศลปะแมจะเกดขนจากจตใจทบรสทธของศลปน แตกไม มเจตจ านง อยเบองหลง ไมมเจตจ านงทเปนอสระ ศลปนกดผลงานศลปะกด ผรบรหรอชนชมผลงานศลปะกดจะพบความเปนเอกภาพไดอยางไร ถาศลปนไมยดหลกมชฌมาปฏปทาเปนเครองด าเนนการสรางสรรคผลงานศลปะ ชกน าใหผรบรหรอชนชม ตรกตรองตามหลกมชฌมาปฏปทา ด าเนนไปสความหลดพนจากอกศลมลกาวสความเปนอสระแหงจตได

เมอเปรยบเทยบทฤษฎปฏสมพนธกบพทธปรชญาเถรวาทแลวท าใหเราพบวา ทงสองทศนะมแนวความคดทคลายคลงกนมาก แตกมบางประเดนทมความแตกตางกน ปฏสมพนธนยมมทศนะอยระหวางศลธรรมนยมกบสนทรยนยม แตพทธปรชญาไมเขาไปของแวะระหวางศลธรรมนยมกบสนทรยนยม ปฏสมพนธใหความสมพนธระหวางศลปะกบมโนคต ในขณะทมมโนคตสมบรณเปนสงส าแดงออกมาอกทหนง พทธปรชญาใหความส าคญระหวางจตกบวตถ ศลปะกบศลธรรมโดยความเปนเหตปจจยของกนและกน ปฏสมพนธมองวาศลปะสามารถขยบขยายจนตนาการใหกวางไกลไดและท าใหคนเปนคนดได พทธปรชญามองวาคนเราสามารถมจนตนาการทกวางไกลไรขอบเขตได แตบางครงจนตนาการกอาจท าใหเกดโทษตอตนเองและผทตรกตรองตามได ศลปนจงควรด าเนนการสรางสรรคผลงานใหเปนไปตามแนวทางมชฌปฏปทา

๑๒๒

หรอทางสายกลาง จงจะท าใหศลปะไมกอใหเกดโทษตอตนเอง และผตรกตรองตาม ชกน าไปสเปาหมายทดตอการด าเนนชวตและสงคมไดในระดบโลกยวสย

ดงนน จตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ จงนบวาเปนสงทมคณคาอยในตวเองตงแตอดตจนถงปจจบน นอกจากจะมคณคาทางศลปะแลวยงมคณคาทางรปทรงและเนอหาสาระและยงเปนหลกฐานทส าคญทางประวตศาสตรอกดวย จตรกรรมแหงนนอกจากจะสรางสรรคขนเพอตกแตงฝาผนงและประกอบดวยคณคาตางๆ ตามทกลาวมา เปนสงทชกน าจตใจใหสงบปลอดโปรงแลว ยงเปนแบบแผนหรอเปนแนวทางในการเวนชวประกอบกรรมด (ภาคผนวก รปท ๖) ตามหลกพทธปรชญาทวา

๑. สพพปาปสส อกรณ การไมท าบาปทงปวง ๒. กสลสสปสมปทา การยงกศลใหถงพรอม ๓. สจตตปรโยทปน การท าจตใหผองใส

หลกการทง ๓ น เปนสงทจตรกรรมแหงนแสดงออกมาใหปรากฏเปนรปธรรม ซงเราสามารถสมผสไดโดยผานสอทางศลปะนงเอง สรปทฤษฎทงสามและพทธปรชญาเถรวาท

มาถงตรงน ท าใหเราไดพบกบค าตอบเกยวกบความสมพนธระหวางศลปะก บศลธรรมทพอจะท าใหเราไดยดเปนแนวทางในการสรางสรรคงานศลปะหรอเปนแนวทางในการรบรและเสพผลงานศลปะทมปรากฏอยทวไปททฤษฎทง ๔ นมค าตอบใหกบเราทานทงหลาย ศลธรรมนยมมความคดวา ศลปะมความสมพนธกบศลธรรมโดยตรง ศลปะมหนาทส าคญคอการรบใชศลธรรมหรอทเราไดยนกนบอยๆ วา ศลปะเปนสาวใชของศลธรรม ศลปะทมคณคาทแทจรงจะตองเปนศลปะทรบใชศลธรรมและสงคม ศลปะไมไดเปนสงทมคาในตวเอง หนาทของศลปะคอการรบใชศลธรรม ไมใชการปลกอารมณแหงความเพลดเพลน คณคาทแทจรงของศลปะจะตองถกประเมนดวยคณคาทางศลธรรม ศลปะทดจะตองเปนศลปะทแสดงถงคณธรรม ลกษณะความดงามและเปนศลปะทกระตนความคดหรอความรสกดานคณธรรม จงเปนทมาของสโลแกนทวา “ศลปะเพอชวต” แตศลปะไมไดมผลกระทบโดยตรงตอศลธรรม การประเมนคณคาของศลปะดวยบรรทดทางศลธรรมจงไมถกตอง เพราะชวตของมนษยเรานนนอกจากมความเกยวของกบคณคาทางศลธรรมแลว บางครงเรายงตองการคณคาทางสนทรยในการพกผอนจตใจดวย ศลธรรมนยมตดสนคณคาของศลปะดวยกฎเกณฑทางศลธรรมจงเปนสงทสดโตงเกนไป

๑๒๓

สนทรยนยม ทนตอความเชอทคอนขางดถกศลปะของพวกศลธรรมนยมไมได ซงใหศลปะเปนเพยงเครองมอในการรบใชเปาหมายของศลธรรม ศลปะไมเกยวขางอะไรกบศลธรรมทงมใชสงทมศลธรรมหรอไมมศลธรรมดวย วตถประสงคทเปนเอกลกษณของศลปะกคอท าใหจตใจคนมความสนกเพลดเพลน ศลปะกไมมวตถประสงคอะไรอนอก ศลปะมโลกสวนตวและตดขาดจากคณคาของศลธรรมและคณคาของสงอนๆ ของชวต ความเพลดเพลนทางสนทรยเปนสงดเลศส าหรบชวต ศลปะอยเหนอศลธรรมและคณคาอนๆ ถงแมวาศลปะเปนสงทดและมคณคาในตวเอง แตชวตของคนเรากมความสมพนธกบคณคาของสงอน เมอเราเลกรบรตอศลปะแลว ชวตของเรากจ าเปนทตองหนไปรบรคณคาตางๆ ในการด าเนนชวต ดงนนศลปะจงไมใชสงทดเลศและไมสามารถแยกออกอยางเดดขาดจากคณคาของสงอน สนทรยนยมจงมทศนะทสดโตงไปในทางความเพลดเพลนสนกสนานอยางเดยวจากความขดแยงของทงสองทศนะทกลาวมาน จงเปนใหเกดแนวความคดทสามขนมา เพอประสานทศนะทงสองใหเปนเอกภาพเดยวกน ปฏสมพนธนยม มความเชอวาศลปะและศลธรรมตางมคาในตวของมนเองและมคาอยางเทาเทยมกน แตทงสองไมไดแยกกนอยอยางเดดขาดดงความเชอของสนทรยนยม ศลปะและศลธรรมมความสมพนธซงกนและกน แตความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรมนนไมไดเปนไปอยางตรงไปตรงมาเหมอนความเชอของศลธรรมนยม ศลปะสมพนธกบศลธรรมโดยออมหรอโดยวธการทางจนตนาการ ศลปะสมารถสงผลกระทบทางสงคมไดโดยศลปะไมจ าเปนตองบรรยายเรองศลธรรม ศลปะจงสามารถท าใหคนเปนคนดไดโดยอาศยจนตนาการเปนสอ แตจนตนาการของมนษยเปนสงไรขอบเขตและบา งครงไมไดเกดอยางเทยงตรง ซงอาจเกดความขดแยงกบศลธรรมกได หรอชกน าผรบรไปสการกระท าทผดศลธรรมกได ในการรบรศลปะนนเหตผลและความรเปนสงจ าเปน เพอศลปะจะไดเปนเครองชกน าใหคนเปนมนษยทสมบรณไดดวยด พทธปรชญาเถรวาท ศลปะเปนเรองของโยนโสมนสการ ทผานกระบวนการไตรตรองดวยความคดและเหตผลทสรางสรรคขนมาเปนภาพ และกระบวนการสรางสรรคงานศลปะจะตองไดรบการตรวจสอบพจารณาเสยกอน ศลปะจงเปนปรโตโฆสะอยางหนงทท าหนาทเป นกลยาณ -มตรทดแกผรบรศลปะทดมคณคา ตองเปนทยอมรบของชมชนหรอผคนในทองถนนน แตกมการเพงโทษตอศลปะทมงใหเพยงความเพลดเพลนและความสนกสนาน หรอจนตนาการไมถกตอง ศลปะทดในทศนะของพทธปรชญาจงเปนสงทน ามาซงคณคาแท เรยบงาย เปนกลยาณมตรชแนะแนวทางในการด าเนนชวตใหถกทางน าไปสการพฒนาชวตและจตใจใหเจรญขนตามล าด บ กลาว คอ ศลปะนอกจากการปลกอารมณทางสนทรยแลว ศลปะจะตองเปนสงทแสดงออกถงความเปน

๑๒๔

แบบอยางในการเวนชวท าด ใหผรบรเขาใจ มความเหนถกตอง ตรกตรองตามแลวไมเกดโทษ รเขาใจถงศลปะทควรเสพหรอไมควรเสพ ศลปะและศลธรรมจงเปนสงทมคณคาในตวเอง ไมอาจแยกออกจากกนโดยเดดขาดได ทงศลปะและศลธรรมตางกเปนสงทมความส าคญตอการด าเนนชวตในระดบพนฐานเหมอนกน อกอยางหนงทงศลปะและศลธรรมตางกอาศยซงกนและกนตามเหตปจจยนนเอง ๔.๒ วเคราะหเกณฑตดสนคณคาความงามพทธสนทรยศาสตรกบสนทรยศาสตร ตะวนตก

ประเดนปญหาตอไปน จะไดศกษาวเคราะหเกยวกบเกณฑการตดสนคณคาทางสนทรยะ หรอความงามของจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ปญหาเกยวกบการตดสนคณคาทางสนทรยะนมกจะเกดขนเสมอเมอเราไดกาวเขาไปสภายในพระวหารแหงน แลวกรอกสายตามองไปรอบๆ ฝาผนงความสงสยหรอปญหาทท าใหเราอยากรความจรงเกยวกบคณคาของความงามทวา คณคาทางสนทรยะหรอความงามนนอยทไหน? ไมวาจะเปนจตวสยหรอวตถวสยกยงคงเปนเรองทนกสนทรยศาสตรทงหลายมความคดเหนทไมตรงกนอย ซงมนกคงไมใชเรองงายนกทจะตดสนลงไปวาคณคาทางสนทรยะหรอความงามนนอยทไหน เพราะการตดสนเกยวกบเรองของคณคานน ไมเหมอนกบการตดสนขอเทจจรงทมหลกฐานแนนอนตายตวหรอสามารถทจะพสจนไดดวยวธการทางวทยาศาสตร การตดสนเรองของคณคามนไมไดมหลกฐาน หรอเหตผลทเปนรปธรรมตายตวทจะท าใหทกคนยอมรบไดเหมอนการตดสนขอเทจจรง ดวยเหตน จงท าใหนกสนทรยศาสตรทงหลายไดตความแตกตางกนไปจนท าใหเกดเปนทฤษฎตางๆ ขนมา และกพยายามเสนอแนวความคดของตนในการตดสนคณคาทางสนทรยะแตกตางกนออกไป ทฤษฎการตดสนคณคาทางสนทรยะเหลานตางกมความสนใจอยทสงสองสง คอจต ของผรบรหรอจตของผตดสนคณคาทางสนทรยะและวตถทางสนทรยะหรอวตถทถกตดสนคณคาทางสนทรยะ ทฤษฎจตวสย คอทฤษฎทมความเชอวา การตดสนคณคาทางสนทรยะขนอยกบจตของผรบรเพยงอยางเดยว ทฤษฎวตถวสย คอทฤษฎทมความเชอวาการตดสนคณคาทางสนทรยะขนอยกบวตถทางสนทรยะหรอวตถทถกตดสนเพยงอยางเดยว และทฤษฎปฏสมพทธนยม คอทฤษฎทประนประนอมระหวางจตวสยกบวตถวสย ประเดนทผวจยสนใจทจะยกขนมาวเคราะห คอแนวความคดของนกสนทรยศาสตรทงสามกลมทกลาวมาน มองจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ แหงนวา จตรกรรมฝาผนงแหงน มคณคาทางสนทรยะหรอไมอยางไร แตละทฤษฎนนมองแตกตางกบพทธสนทรยศาสตรอยางไร

๑๒๕

จตรกรรมฝาผนงแหงนเปนการถายทอดทศนศลป มลกษณะรปแบบและโครงเรองเปนลกษณะเฉพาะตว มความสมพนธเกยวของกบพทธศาสนามาก เปนทนาสงเกตวา จดมงหมายนอกจากจะมไวเพอการประดบตกแตงวหารใหเกดความสวยงามแลว คณคาประการหนงทยอมรบกคอเรองราวและหลกธรรม จตรกรรมแหงนสวนใหญจะเขยนเรองราวเกยวของกบพทธศาสนา ไดแก อดตพทธ พทธประวต ชาดกและไตรภม แตละเรองมรายละเอยดแตกตางกนอยางชดเจ นสาระส าคญของเรองทถอวาเปนเปาหมายหลก กคอสงเสรมความเชอทางดานศาสน า เชนความ รสกทางดานบาปบญคณโทษ โดยมจตรกรรมเปนสอความหมายอาทเชน เรองราวเกยวกบไตรภม จะมเนอหารายละเอยดสลบซบซอนมาก และแสดงบรรยากาศแหงความเงยบสงบ เขยนขนดวยรปแบบทไมเครงครดในรายละเอยดตามความเปนจรง ไมเครงครดในการแสดงลกษณะสรระ แตเนนเสนออนโคงทประกอบกนเปนภาพบคคลท าใหดเหมอนวา บคคลเหลานนก าลงเคลอนไหวอยในเหตการณนนโดยมฉากเปนภาพทวทศนหรอเปนภาพปราสาทราชวง (ภาคผนวก รปท ๗) และมลกษณะเฉพาะของกลมชนทอาศยอยรวมกน ดงเชนในประเทศไทยมขนบ ธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมเปนของตน จงถายทอดวฒนธรรมนนลงในงานจตรกรรม (ภาคผนวกรปท๘) ท าใหจตรกรรมนนมรปแบบและแนวความคดทมเอกลกษณไทยทเรยกวา “จตรกรรมไทย” หรอ “จตรกรรมแบบประเพณไทย” จตรกรรมแหงน จงเปนจตรกรรมแบบอดมคต (Idealistic) มากกวาจะเปนแบบเหมอนจรง (Realistic) เชนการวาดชนชนส ง ไดแก พระพทธเจา พระมหา กษตรย พระมเหสและขาราชบรพาร สงกอสรางตางๆ เชน พระทนง ปราสาท โบสถ วหาร มกวาดตามความคดเหนของจตรกรมากกวาวาดใหเหมอนจรง ดงนน ภาพบคคลชนสงในจตรกรรมฝาผนงของไทยจงเปนรป ๒ มต คอรปแบนๆ ไมแสดงแสงและเงาอยางในจตรกรรมตะวนตก ในรปทรงของคนตดเสนรอบนอกเพอแสดงรปรางและวาดเครองแตงกายตามสถานภาพของบคคลนนๆ ภาพชนชนสงไมแสดงความรสกบนใบหนาหากแตแสดงดวยกรยาทาทาง เชนแสดงการรองไหหรอโศกเศราดวยการกมหนาและยก มอขนประหนงจะซบน าตา เชนเดยวกบการแสดงอาการเบกบานดวยททารายร า แตกระนนเมอดโดยรวมแลวชางสามารถสรางงานจตรกรรมใหมความประสานกลมกลนกนไดเปนอยางด การปดทองค าเปลวบนมงกฎ ชฎาและเครองประดบของชนชนสง ยอดปราสาท หนาบนโบสถ วหาร เพอชวยเนนใหภาพมความส าคญโดดเดนขนและยง

สชาต เถาทอง, ทศนศลปกบมนษย การสรางสรรคและสนทรยภาพ, หนา ๙๑. เรองเดยวกน, หนา ๙๒. มโน พสทธรตนานนท, สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย , (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรน

ตง เฮาส, ๒๕๔๗), หนา ๕-๖.

๑๒๖

ชวยใหจตรกรรมแบบประเพณไทยแตกตางไปจากจตรกรรมของชนชาตอนอกดวย แทจรงแลวจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอไม แลวเอาอะไรมาเปนเครองตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงาม ตามทศนะของนกปรชญาทงสามทฤษฎเหลานนและพทธสนทรยศาสตร

ทฤษฎวตถวสย (Objectivism) มมมมองวาจตรกรรมไมวาจะสรางสรรคขนเพอสงหนงสงใดกตามยอมมคณคาทางสนทรยะหรอความงาม เพราะคณคาทางสนทรยะไมไดขนอยทวตถประสงคของจตรกรรม แตขนอยกบวตถทางสนทรยะ วตถวสยมความเชอวา คณคาทางสนทรยะหรอความงามเปนคณสมบตของวตถเทานนคณสมบตอนนเปนสงดงเดมทมอยภายในตววตถทางสนทรยและตดมากบวตถตงแตแรกเรม และมนมความเกยวของกบตววตถทางสนทรยะเพยงอยางเดยว เมอคณคาทางสนทรยะเปนคณสมบตตดมากบวตถแลว คณคาทางสนทรยะนจงนบไดวามลกษณะเปน “สงสมบรณ” ซงมลกษณะคงทและแนนอนตายตวไมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาหรอตามความรสก ความพงพอใจของมนษยและสงอนใด มนมอยในตวของมนเอง ทงไมมความสมพนธกบสงภายนอกตวมนอกดวย คณคาทางสนทรยะจงเปนสงทมอยอยางนนไมวาจะมคนไปสนใจมนหรอไม การทมนษยใหความสนใจในจตรกรรมไมใชเพราะศลปนสรางสรรคความงามขนมาใหกบจตรกรรม แตเพราะวา จตรกรรมนนมความงาม จตรกรรมไมใชงามเพราะเราไปใหความสนใจ เพราะจตรกรรมมความงามตางหากจงท าใหเราไปสนใจ จะเหนวาจตรกรรมฝาผนงมคณคาทางสนทรยะในตวของมนเองตามทศนะของวตถวสย คณคาทางสนทรยะหรอความงามเปนคณสมบตของวตถหรอจตรกรรม เนองจากคณสมบตอนนมอยในตวของมนเอง อรสโตเตล (Aristotle, 385-322 B.C) ไดกลาวไวเชนเดยวกนวา “ความงามทเปนวตถวสยนมจรง เพราะเกดจากสนทรยธาตโดยไมขนกบความคดของใครๆ สนทรยธาตมมาตรการตายตวแนนอนในตวเอง ดงนน ความงามของวตถจงเปนสงสมบรณอนเกดจากรปราง รปทรง สสน สดสวนทประกอบกนเขาอยางกลมกลนมความสมดล จงถอวา ความงามทเปนปรนยหรอสนทรยธาตนนเปนความงามทสมบรณแบบ” คณคาทางสนทรยะหรอความงามเปนสภาวะแฝงทมอยในตวจตรกรรมภายนอกของแบบในมโนคตของศลปน จตรกรรมฝาผนงจงถอไดวาเปนสงทมคณคาทาง

มโน พสทธรตนานนท, สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย, หนา ๖. จรญ โกมทรตนานนท, สนทยศาสตร, หนา ๘๖. Robert Maynard Pirsig, ‚Aesthetics from Wikipedia, the free encyelo‛, <http://www.

goo gle.com/ Aesthetics-Wikipedia, the free encylopedia.htm>, December 2007.

๑๒๗

สนทรยะ เมอเราไปรบรมนจงท าใหเราเกดความชอบหรอความเพลดเพลนใจ ถงเราจะไมไปรบรมน คณคาทางสนทรยะของจตรกรรมแหงนกยงคงมอยอยางนน ซ.อ.เอม.โจด (C.E.M.Joad,1891-1953) ไดแสดงทศนะเปรยบเทยบไวอยางชดเจนวา “ถาภาพเขยนมาดอนนาของราฟาเอลยงคงอยขณะทมนษยคนสดทายไดตายลง มสงใดในภาพเขยนทเปลยนแปลงไปหรอสงเดยวทเปลยนแปลงไปคอการซาบซงตอภาพเขยนไดสนสดลง แตนไมไดหมายความวาคณคาทางสนทรยะของภาพ - เขยนสนสดลงไปดวย จากทศนะของโจดแมวาเวลาจะผานไปยาวนานแคไหน จตรกรรมฝาผนงกยงคงไวซงคณคาทางสนทรยะอยางนนไมมการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา และเปนอยอยางอสระจากความรสกของมนษยหรอสงอนใด การจะตดสนวา จตรกรรมแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอไม เราอาจจะตดสนความงามไปตางๆ กนตามทศนะของแตละคน แตนนกมไดหมายความวา ความงามเปนจตวสย เพราะวาการทเราพดวาสงนนสวยสงนสวยนน มไดหมายความวา สงนนสวยขนมาเพราะการตดสนของเรา แตวาเพราะสของมนสวยหรอวาทรวดทรงของมนสวยอยแลวตางหาก เราจงตดสนวามนสวย คณคาทางสนทรยะจงเกดจากทรวดทรงและสสนของจตรกรรม มนจงไมไดขนอยกบการตดสนของเรา มนขนอยกบจตรกรรมนนเองทมคณสมบตทางสนทรยะ คณคาทางสนทรยะหรอความงามจงเปนวตถวสยอยางแนนอน จอหน แลรด พยายามยนยนวา ความงามเปนวตถวสย เขากลาววา “อนทจรงแลวธรรมชาตเปนสงทสวยงามทสดอยแลว ธรรมชาตประดบดวยความงามเชนเดยวกบประดบดวยสและเสยง เมอเปนเชนนไฉนความงามของธรรมชาตจงจะตองมาอยทเราดวยเลา ท าไมจงไมงามอยทธรรมชาตเอง” การทเราจะตดสนวา จตรกรรมแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอไมนน กขนอยกบวา จตรกรรมนนมคณสมบตทางสนทรยะหรอไม เราตดสนวาจตรกรรมนนมคณคาทางสนทรยะ นนกแสดงวา จตรกรรมนนมคณสมบตทางสนทรยะ หากเราตดสนวาจตรกรรมนนไมมคณคาทางสนทรยะ กแสดงวาจตรกรรมนนไมมคณสมบตทางสนทรยะ หากเราจะตดสนวาสงใดสงหนงมคณคาทางสนทรยะหรอไม จงขนอยกบวา สงนนมคณสมบตทางสนทรยะหรอไม แตตามทศนะของวตถวสย ค าตอบทถกจะตองมค าตอบเดยวเทานน สมมตวาแดงกบด าเดนเขาไปภายในพระวหารหลวงแหงนแลวกรอกสายตามองดภาพจตรกรรมฝาผนงไปรอบๆ ทงสดาน แดงอาจจะตดสนวา จตรกรรมแหงนมความงาม สวนด านนอาจมความเหนตรงกนขามคอ ด าอาจตดสนวา จตรกรรมแหงนไมมความงาม ไมวาค าตอบทงของแดงและด าจะออกมาในลกษณะใด คอภาพจตรกรรมแหงนจะมคณคาทางสนทรยะ

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๘๖. ดร. จ. ศรนวาสน, สนทรยศาสตร, หนา ๒๐-๒๑. เรองเดยวกน, หนา ๒๑.

๑๒๘

หรอไม ค าตอบทถกตองจะมเพยงค าตอบเดยวเทานน แตเราจะรไดอยางไรวา จตรกรรมฝาผนงแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอไม วตถวสยใหหลกการตดสนแกเราวา จะตองตดสนไปตามขอเทจจรงทเกดขนหรอไม ในกรณของแดงกบด าจะตองมคนหนงตดสนถกคนหนงตดสนผด คนทตดสนไดตรงกบขอเทจจรงเทานน คอคนทตดสนถก ปญหาทตามมากคอเราจะเขาถงคณสมบตทางสนทรยะไดอยางไร วตถวสยบอกวาเราจะเขาถงคณสมบตทางสนทรยะไดดวยการรบรโดยตรง คอการรไมใชขอเทจจรงทางกายภาพ ไมใชการกระท าเพอประโยชนสขทมเปาหมายเพอความสขหรอระงบความเจบปวด แตการรโดยตรงเปนสงทเปนความจรงสงสด (Suprememely real) ทไมตองใชความรทไดจากการคดดวยเหตผล แตมนเกดจากจนตภาพอนบรสทธไมสามารถ ทจะแบง แยกหรอตดสนไดวาจรงหรอเทจ แตสามารถเรยกวา “ความเพลดเพลนทางสนทรยะ (aesthetic pleasure)” ทฤษฎวตถวสยเชอวา คณคาทางสนทรยะเปนคณสมบตของวตถทมอยกอนแลว จงท าใหทฤษฎนปฏเสธ “ตวกตตา” หรอบคคลไมมความส าคญอะไรตอการตดสนคณคาทางสนทรยะเรารบรจตรกรรมแลว รสกเกดความเพลดเพลนใจ พงพอใจ เราจงเชอไดวา จตรกรรมนนมคณคาทางสนทรยะอยางไมตองสงสยและไมผดพลาด แตเราไมสามารถทจะอธบายไดวาคณคาทางสนทรยะนนคออะไร คณสมบตทางสนทรยะจงมอยแนนอนดวยเหตผลดงกลาวน ดวยเหตนทฤษฎวตถวสยจงมทศนะทตรงกนขามกบทฤษฎจตวสย เพราะวตถวสยปฏเสธตวกตตา หรอบคคลผรบรวตถทางสนทรยะอยางสนเชง เกณฑการตดสนกมอยตายตว การทเราสามารถรบรถงความงามไดนน ไมใชมนมอยทจตของเราทรสกถงมน แตมนมอยจรงๆ ในโลกภายนอก โจดกลาวไววา “สงทเรารบรวาสงนนสวยงามเกดขนไมได เปนเพราะมการรบรของเรากจรง แตวามนสวยงามเพราะสสนของมนสวยและมทรวดทรงของมนสวยอยแลวมใชหรอ เราจงไดกลาวค าตดสนตอจตรกรรมนนวา “สวยงาม” จตรกรรมทประกอบกนขนอยางสมสวนดวยสสนและรปทรงยอมมคณคาทางสนทรยะหรอความงามทมอยในตวของวตถ (จตรกรรม) คณคาทางสนทรยะจงเปนสงทมอยในเนอของวตถ นนกคอจตรกรรม ความงามซงไมอาจเอยไดดวยถอยค ายงคงอยอยางทใครไมอาจทาทาย เหมอนกบเปนขอเทจจรงอยางหนงใ นชวตประจ าวน เราสามารถเหนสงนไดสามารถสมผสไดและรวาเปนความรสกจรงๆ ทมอยกบตวเราไปตลอดชวต เปนบางสงบางอยางทเราพบเหนอยตามมมถนน ในอาคารสาธารณะระหวางรอรถไฟ หรอยามเบนสายตาไปจากหนงสอเรารดวย เหมอนกบวาไมมสงใดทจะใหแรงดลใจไดมากเทานไมมสงทจะแปรสภาพ

Benedetto Croce, Aesthetics, (New York : The Noonday press, 1960), p. 1-12. C. E. M. Joad, After dinner philosophy, แปลโดย วจตร เกดวสษฐ , (ชมรมปรชญา

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๑๘), หนา ๑๑๘-๑๑๙.

๑๒๙

ไปไดเชนนไมมสงใดทประเสรฐกวาน และไมมสงใดทจะชบชใจไดเทากบความงามทผานไปไว ความงามไมใชการใชสมองคดหรอการส าแดงอตตาตวตน แตคณสมบตของความงามอยทความบรสทธไรเดยงสา ค ากลาวนแสดงใหเราเหนวา ทฤษฎวตถวสยนนไดปฏเสธตวอตตาผตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามอยางเหนไดชด ซงทฤษฎนตางกไดอางเหตผลสนบสนนแนว ความคดของตวเองไ วหลากหลายประการตามทกลาวมา สวนประเดนปญหาน จะไดกลาวถงพทธปรชญาเถรวาทเสยกอนวามแนวความคดอยางไรเกยวกบประเดนน จงจะไดวเคราะหเปรยบเทยบทงสองทฤษฎทหลง เพอใหเหนความเหมอนและความแตกตางกนระหวางทฤษฎวตถ -วสยกบพทธปรชญาเถรวาทตอไป

พทธปรชญาเถรวาท เมอพดถงหลกพทธปรชญาเราจะพบวา พทธปรชญานนมองทกสงทกอยางเปนของไมเทยงแทแนนอนเปลยนแปลงอยตลอดเวลาและดบสลายไปใ นทสด ทเรยกวาไตรลกษณ อนเปนกฎเกณฑทางธรรมชาตทมอยในโลก ไมมสงใดมาบนดาลใหเปนไป พทธปรชญาจงไมยอมรบการมอยของสงใดสงหนงหรอสภาวะใดสภาวะหนงจรงแบบนรนดรหรอตายตว ไมเปลยนแปลง หลกไตรลกษณยอมท าใหเปนทเขาใจวาสรรพสงยอมตกอยสภาวะนกคอไมเทยง เปนทกขและปราศจากตวตน คณคาทางสนทรยะหรอความงามเปนสภาวะทงทมอยและไมมอยจรงในตววตถทางสนทรยะ พทธปรชญาเถรวาทไมไดมองการมอยของคณคาทางสนทรยะหรอความงามวามอยทตววตถทางสนทรยะเพยงอยางเดยวเทานน แตการมอยของคณคาทางสนทรยะภายในตววตถนน มอยในระดบสมมตสจจะ (Conventional Truth) คอมอยอยางทมนษยสมมตหรอบญญตขนมาเปนสอในการสอสา รถงกนและกน สงตางๆ ทอยในโลกไมมความเปนจรงในตวของมนเอง คณคาทางสนทรยะจงนบวา เปนสงทไมมสภาวะความเปนจรงในตวของมนเองแมในระดบสมมตสจจะ แมในระดบปรมตถสจจะ คอความเปนจรงอยางสงสด (Ultimate Truth) วาตามสภาวะของความแทจรงแลว มนมอยตามสภาวะของมนเองไมมสงคอยบนดาลใหมนมอยหรอก าหนดขน คณคาทางสนทรยะหรอความงามไมมอยในระดบน การทเราไดพบเหนหรอไดสมผสกบวตถอยางใดอยางหนงโดยเฉพาะภาพจตรกรรมแลว เกดความรสกวา สงนนหรอภาพจตรกรรมนนมความงามหรอมคณคาทางสนทรยะ พทธปรชญาไมไดมองวาเปนเพราะวตถ

จอหน เลน, ความงามขามกาลเวลา : สนทรยธรรมในศลปะและชวตประจ าวน, สดใส

ขนตวรพงศ แปล, (กรงเทพมหานคร : แปลนพรนตง จ ากด (มหาชน), ๒๕๕๐), หนา ๕-๖. พระมหาอดม ปญาโภ, ‚การศกษาวเคราะหพทธศลปเชงสนทรยศาสตร ‛, วทยานพนธ

พทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๔๓.

๑๓๐

ทางสนทรยะนนมคณสมบตทางสนทรยะอยางเดยวอยางทวตถวสยเขาใจ เพราะพทธปรชญาใหความส าคญทงวตถและจตพอๆ กน ไมมสงทไมมความส าคญ นนกคอจตจะมอยไดกดวยอาศยวตถ เชนเดยวกนวตถจะด ารงอยไดกดวยอาศยจต ทงสองจงเปนสงทตองอาศยซงกนและกน วตถทางสนทรยะตามทศนะของพทธปรชญาไมอาจทจะมความงามเฉพาะตวของมนได ถาไมมบคคลไปรบรมน ในขณะเดยวกนถงแมวาวตถทางสนทรยะจะมความงามสมบรณ แตผรบรกลบไมสมบรณ กไมอาจรบรความงามของวตถทางสนทรยะไดเชนกน จตรกรรมฝาผนงแหงนกเชนเดยวกน ถาหากสงหนงสงใด (จตกบวตถ) บกพรองหรอทางพทธปรชญาเรยกวาวปลาส วตถทางสนทรยะกด จตของผรบรกด จะตองมความประกอบกนอยางลงตวหมายถงจตรกรรมกบผรบรจะตองประกอบกนอยางลงตว จงจะสามารถรบรถงคณคาทางสนทรยะหรอความงาม ทางพทธปรชญาเรยกทงสองสงนวา อายตนะภายในกบอายตนะภายนอก ถงกระนนทงสองอยางนจะตองขนอยกบองคแวดลอมภายนอกและภายในจตทส าคญอก ๔ ประการ คอ

๑. มจกษประสาทด ๒. มรปารมณ คอ สงเราภายนอก ๓. มแสงสวางอยางเพยงพอ ๔. มการเอาใจใสในการมองเหน

องคประกอบทงสประการนถอวามความส าคญตอการรบรความมอยของคณคาทางสนทรยะ หรอความงามได ดงนน เราจะเหนวาการมอยของคณสมบตทางสนทรยะของวตถทางสนทรยะตามทศนะของพทธปรชญานน ไมไดเปนสงทมอยไดตามล าพงตวของมนเอง ไมคงทมการเปลยนแปลงและสดทายกสลายไปตามกาลเวลา เราจงไมอาจจะตดสนคณคาทางสนทรยะไดล าพงแคมองเหนวตถทางสนทรยะอยางเดยวเทานน คณคาของจตรกรรมฝาผนงกเชนเดยวกน เพยงจตรกรรมกไมอาจท จะท าความงามใหปรากฏได ถาไมมจตของผรบรเขาไปเกยวของ การตดสนคณคาทางสนทรยะจงตองอาศยทงวตถทางสนทรยะและจตของผรบร ซงทงสองอยางนเปนธรรมชาตสมพนธกน เปนไปอยอยางองอาศยกนและตางกค าจนกนไว เมออยางหนงแตกสลายไป อกอยางหนงกท าลายลงดว ย คณคาทางสนทรยะของจตรกรรม จงไมไดมอยโดยตวของมนเอง ความเพลดเพลนเปนคณสมบตของคณคาทางสนทรยะหรอความงามกจรง แตคณสมบตดงกลาวนนจะตองมการรบรหรอมจตของผรบรเขาไปเกยวของคณสมบตทางสนทรยะ

เดอน ค าด, ปญหาปรชญา, (กรงเทพมหานคร : โอ. เอส. พรนตง เฮาส, ๒๕๓๐), หนา ๕๕.

๑๓๑

จงจะมปรากฏออก มาได ศลปะแทนนแนนดวยความรสกนง สขม ถอมตน สงางาม ควรขามอยในทดจสงหหมอบนาประหวนกวากวางโผน จตบรรลธรรมยอมอยในสภาพแหงความเปนเชนนน ไมเกด ไมดบ เปนกลางระหวางด -ชว อกาลโกไมตางกน ศลปะเมอขนถงระดบสมบรณ แจงในความงามแหงศลปะจะอยเปนอมตะ งามทกสมยไพเราะทกเมอ วจตรศลปหากขาดรปนามจะพกพงทใดและเมอขาดนามรปจะมคาทางศลป ะบรสทธ ไดอยางไร ดงนน ตางมความส าคญ นามธรรม (อารมณความรสก) ยอมอาศยรปนาม (ดน ส ตว อกษรฯลฯ) เปนสอ ฉะนนหากโครงราง จงหวะ ชองไฟดขดน าหนกออนแกไมรบกน สข น สกปรก ยอมเปนสงกนมใหความรสก (ใจ) ของภาพเขยนนนพวยพงออกมาเตม เพราะสคอ สอน าส าคญทสดในศลปะประเภทจตรกรรม ท านองเดยวกบแวน, กระจกมฝนฝาจะเหนชดเจนไดอยางไร จะเหนวาการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามนน จะขาดสงใดสงหนงไปไมได ถาขาดวตถทางสนทรยะ คณคาทางความงามกไมอาจปรากฏไดเชนกน ถาขาดอารมณความรสกของผรบร คณคาทางความงามกไมอาจพวยพงออกมาไดเหมอนกนการตดสนคณคาทางสนทรยะตามทศนะของพทธปรชญากเชนเดยวกน ทงจตของผรบรคณคาทางสนทรยะและวตถทางสนทรยะ จะตองมความสมพนธกนอยางแยกออกจากกนไมไดอยางทวตถวสยเขาใจ ซงเราจะเหนไดจากความแตกตางกนทงสองทศนะในประเดนปญหาตอไปน วตถวสยถอวาความงามหรอคณสมบตของวตถเชนดน ส เสยง ตวอกษร รปทรงเปนตน เปนเอกภาพเดยวกนและคณสมบตทมอยกอนแล ว เปนสงทตดตวมากบวตถตงแตแรกเรมควา ม-งามจงเปนสงทมอยในตววตถ (จตรกรรม) เทานน ไมไดมอยทตวกตตาหรอผรบร พทธปรชญา -เถรวาทกลบมองวา คณสมบตทางสนทรยะหรอความงามเปนเพยงเงอนไขของความงามเทานน ไมใชความงามโดยตรงและคณสมบตดงกลาวนน ไมไดเปนสงทตดมากบวตถตงแตแรกเรม ถาหากมนเปนสงทตดมากบวตถตงแตแรกเรมจรง คณสมบตนนกคงไมมการเปลยนแปลง เพราะทกสงทกอยางไมวาจะเปนรปธรรมหรอนามธรรมตางกมการเปลยนแปลงไป ไมคงทและดบสลายไปในทสด อกประการหนงคณสมบตทางสนทรยะหรอความงามนน จะตองมความสมพนธกบตว กตตาหรอผรบรทางสนทรยะเหนคณสมบตนน ตวกตตาหรอผรบรเกดความประทบใจในคณสมบตของจตรกรรมนน ความงามหรอคณคาทางสนทรยะจงมปรากฏได และจะตองมการประสานกนขององคแวดลอมภายนอกและภายใน คณคาทางสนทรยะหรอความงามจงจะม

ส. ศษยคเณศ, ศลปะเขาใจงาย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพรงวฒนา, ๒๕๒๒), หนา๗๙-

๘๑.

๑๓๒

ปรากฏและมความหมายได วตถวสยเชอวา ความงามไมสามารถทจะอธบายไดโดยไมมวตถเปนสอกลาง และสอกลางอนนเองเปนของวตถอยางใดอยางหนง เราจงตองอาศยวตถเปนเครองมอในการอธบายความงามของวตถทางสนทรยะ พทธปรชญากลบมความเชอวาแมวาความงามจะอาศยวตถอยางใดอยางหนงเปนเครองแสดงออกกจรง แตความงามของวตถทางสนทรยะนนเปนสงทเปลยนแปลงไปตามบคคลผรบรหรอตามกาลเวลาของแตละยคสมย การตดสนวตถทางสนทรยะของวตถวสยในลกษณะน เหมอนการตดสนคนทดแตรปรางหนาตาวา มความงามเทานน ไมไดค านงวาคนผนนจะเปนอยางไร พดตามประสาเรากวาสวยแตรปจบไมหอมนนเอง ซงพทธปรชญามองวาความงามหรอความไมงามนน มนษยแตละคนหรอแตละสงคมมองอยางเดยวกนวา งามหรอไมงามนน ขนอยกบตวมนษยคนๆ นนเองหรอสงคมนน การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามจงไมมลกษณะตายตว ขนอยกบมนษยหรอสงคมนนว า จะตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามอยางไรและคณคาทางสนทรยะในลกษณะนเปนรปธรรม เชน รปทรง สสนของจตรกรรมฝาผนงมากกวา ซงถอวาเปนการตดสนทสดโตงไปในทางใหความส าคญแกคณคาของวตถมากเกนไปนนเอง และไมมความเกยวของกบการตอบสนองของความรสกทางสนทรยะแตอยางใดเลย วตถวสยมความเหนวาเรารบรเรองความงามไดโดยอาศยการรบรวตถทางสนทรยะเชน ส แสง เสยงเปนตน ดวยประสาทสมผสการรบรขอเทจจรงไดกดวยอาศยประสาทสมผ ส เชน เดยวกนเราสามารถตดสนขอเทจจรงดวยประสบการณทางประสาทสมผสได เรากสามารถตดสนคณคาทางสนทรยะได ดวยอาศยความงามของวตถทางสนทรยะไดเหมอนกน การทเราพยายามจะน าเอาความเหนทแตกตางกนของแตละคนมาตดสนคณคาทางสนทรยะนน ถอวาเปนความผดพลาดอยางมาก การตดสนในลกษณะนตองมใครคนหนงตดสนถกคนหนงตดสนผด ผทตดสนตรงกบขอเทจจรงเทานนทถอวาตดสนคณคาทางสนทรยะไดอยางถกตอง สวนพทธปรชญายอม รบวา การรบรเกยวกบคณคาทางสนทรยะหรอความงามไดกดวยอาศยประสบการณทางประสาทสมผส เพราะผสสะเปนสาเหตเรมตนแหงการสรางสรรคงานศลปะ เรารบรวตถทางสนทรยะไดดวยทางผสสะ วตถทางสนทรยะยอมตองมตนเหตทางผสสะ เชนจกษสมผสกบวตถทางสนทรยะทไมขดตา ราบรน กอใหเกดความเพลดเพลนใจ กเลสซงน าไปยงความพอใจอยางสดขดมความเกยวของสมพนธกบความไมขดตา ราบรน กอใหเกดความเพลดเพลนใจ จกษสมผสทไดปะทะกนกบวตถทางสนทรยะซงชวนใหเกดความเพลดเพลนใจ สงนนจงเปนวตถทางสนทรยะ คณคาทางสนทรยะหรอความงามจงถอวามตนเหตมาจากผสสะ เพราะฉะนน เราจงไมสามารถทจะตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามไดดวยอาศยความงามของวตถทางสนทรยะได เพราะการ

๑๓๓

รบรความงามหรอสนทรยะของแตละคนนนมความแตกตางกน เชน ภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ บางคนอาจตดสนวามความงาม บางคนอาจตดสนวา ไมมความงาม ประสาทสมผสอาจบอกเราวาฝาผนงแหงน มภาพจตรกรรมอยจรง แตการตดสนทางสนทรยะแสดงถงวาเรามปฏกรยาหรอความรสกตอจตรกรรมนนอยางไร ในการตดสนทางสนทรยะนน พทธปรชญาถอวา บคคลผรบรหรอตวกตตานนมความส าคญในการตดสนทางสนทรยะ ถงกระนนพทธปรชญากใหการยอมรบของความคดเหนหรอการยอม รบของคนสวนรวมในแตละสงคมแตละทองถนทใหการยอมรบวา จตรกรรมแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอไมมคณคาทางสนทรยะ

จากการทไดเปรยบเทยบกนทงวตถวสยและพทธปรชญาเถรวาท ท าใหเราพบวาในบางประเดนปญหาทงสองทศนะกมความเหนทลงรอยกน บางประเดนปญหากมความเหนไมลงรอยกนในขณะทวตถวสยมมมมองในการตดสนทสดโตงไปในทางวตถอยางเดยว โดยไมค านงถงตวกตตาหรอผรบรทางสนทรยะหรอความงามเลยวา จะมาสนใจหรอไม คณคาทางสนทรยะหรอความงามกคงมอยอยางนน ไมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาหรอความรสกของบคคล การมองวตถทางสนทรยะลกษณะนจงท าใหความงามตามทศนะของวตถวสยเปน “สงสมบรณ” ตรงกนขามพทธปรชญากบเหนวาวตถทางสนทรยะและตวกตตาตางกมความส าคญพอๆ กน จะขาดอยางใดอยางหนงไมไดเลย ถาวตถมความงามหรอมคณคาทางสนทรยะแตขาดผรบรหรอตวกตตา ความงามหรอคณคาทางสนทรยะกไมปรากฏ ลกษณะเดยวกน ถามแตผรบรหรอตวกตตาแตไมมวตถทางสนทรยะหรอความงาม กไมมสงทเรยกวาความงามหรอคณคาทางสนทรยะได เพราะ ฉะนนพทธปรชญา จงใหความส าคญทงวตถทางสนทรยะและตวกตตาหรอผรบรเทาเทยมกน อกประการหนงการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงาม วตถวสยไมเหนดวยกบการตดสนทยดเอาความคดทแตกตางกนของผรบรหรอตวกตตา เพราะเมอมคนใดคนหนงตดสนถกอกคนหนงจะตองตดสนผด การตดสนคณคาทางสนทรยะ วตถวสยจงยดเอาความงามของวตถทางสนทรยะเปนหลกในการตดสน แตพทธปรชญากลบยอมรบการตดสนของคนสวนมาก หรอสงคมในแตละทองถนเปนหลก เพราะจตรกรรมของชมชนหนงอาจมคณคาทางสนทรยะส าหรบชมชนหนงหรอทองถนหนง ในขณะทอกชมหนงหรอทองถนอาจมองวา ไมมคณคาทางสนทรยะหรอความงาม การตดสนตามทศนะของพทธปรชญา จงใหความส าคญทงวตถทางสนทรยะและตว กตตาหรอผตดสนวตถทางสนทรยะไมสดโตงไปในทางใดทางหนงนอกจากพทธปรชญาเถรวาททมทศนะแตกตางไปจากวตถวสยแลว ยงมอกทฤษฎหนงทมทศนะตรงกนขามกบทฤษฎวตถวสยอยางสดขว นนกคอทฤษฎจตวสย

๑๓๔

ทฤษฎจตวสย (Subjectivism) มแนวความคดไมเหนดวยกบแนวความคดของวตถ -วสยดงทกลาวมา เพราะทฤษฎจตวสยเชอวา คณคาทางสนทรยะหรอความงามไมใชคณสมบตของวตถทางสนทรยะ เพราะคณสมบตเปนเพยงเงอนไขของคณคาทางความงามเทานน คณคาทางสนทรยะคอคณสมบตของจตหรอความรสกตอบสนองทางสนทรยะของผรบรทมตอวตถทางสนทรยะเพยงอยางเดยวไมเกยวของของคณสมบตใดๆ ของวตถทางสนทรยะ ทฤษฎยงเชอวา ตวกตตาหรอบคคลเทานนเปนแหลงคณคาทางสนทรยะหรอความงาม คณคาจงอยทความสนใจ คณคาในเชงสนทรยะนเชนความชอบ ความเพลดเพลนใจหรอความพงพอใจ คณสมบตของวตถหรอจตรกรรมจะไมมความหมายไมมคณคาทางสนทรยะเลย ถาหากไมมความสนใจของตวกตตาหรอผรบร ดงททฤษฎวตถวสยเชอวา ความงามเปนคณสมบตของวตถทางสนทรยะเทานน ตรงกนขามถาผรบรตอบสนองตอจตรกรรมฝาผนงในลกษณะชอบ พงพอใจหรอเพลดเพลนใจ ทฤษฎจตวสยจะมองวาผรบรก าลงตดสนจตรกรรมฝาผนงแหงนวามคณคาทางสนทรยะ ความงามของวตถมการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาหรอตามบคคลผรบร ไมใชเปนสงคงท ไมเปลยนแปลง ดงททฤษฎวตถวสยเขาใจ เพราะจตรกรรมแหงเดยวกน ผรบรอาจมความเหนวางามหรอไมงามตางกน หรอจตรกรรมแหงเดยวกน ผรบรคนเดยวกนอาจมความเหนวา ไมมความงามเมอสสบปทแลว ปจจบนนเขาอาจมความเหนวา จตรกรรมแหงนมความงามกเปนไปได นแสดงใหเราเหนวาคณคาทางสนทรยะมการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาหรอบคคลผรบร และเปนเครองชใหเหนวา ตวกตตาหรอผรบรนนมความส าคญในการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงาม จตวสยจงมองวา คณคาทางสนทรยะเปนคณสมบตของจต ในการตดสนคณคาทางสนทรยะนน ความรสกตอบสนอง เชน ความชอบ ความเพลดเพลน ความพงพอใจหรอการเหนคณคาของบคคลทมตอจตรกรรมฝาผนง จะเหนวาจตรกรรมแหงนมผใหความสนใจเปนอยางมาก จงถอไดวาจตรกรรมนมคณคาทางสนทรยะหรอความงาม เพราะสามารถท าใหตวกตตาหรอผรบรเกดความชอบ ความเพลดเพลนและพงพอใจได เดวด ฮมว (David Hume 1711-1776) ไดกลาวไวเชนเดยวกนวา การตดสนความงามเปนเพยงเรองของความรสกพงพอใจเทานน มนไมเกยวของกบวตถ แตส าหรบในตววตถมคณสมบตบางอยางทท าใหเรารสก พงพอใจ นแสดงวา มนษยเรานนมคณสมบตบางอยางเหมอนๆ กนอยในความเปนมนษยของทกคน และคณสมบตอนนเองทท าใหมนษยมความรสกนกคดในทางสนทรยะไดเหมอนๆ กน

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๘๒. David Hume, “of the standard of Taste” In Essays Literary Moral and Political, (Lon

don : 1870), p. 139.

๑๓๕

แมวา จะมากนอยแตกตางกนไปบางกตาม คณคาทางสนทรยะหรอความงามจงเปนสงเชงจตวสย วลเลยม อ. เคนนค (William E.Kennick ค.ศ.1957) กมแนวความคดเชนเดยวกบฮมวโดยเขากลาววา การตดสนความงามในศลปะนนเปนทงสองอยางคอ มความรสกพงพอใจและไมพงพอใจ ดงนน กเทากบวาความพงพอใจเปนแกนสารของความงามนนคอ สงหนงงามกตอเมอมนใหความพงพอใจเทานน จากแนวความคดดงกลาวมาน แสดงใหเราเหนวา จตรกรรม ฝาผนงแหงนมคณคาทางสนทรยะ เพราะสรางความพงพอใจใหเกดขนกบผรบร ความรสกพงพอใจนเองเปนเครองตดสนหรอเปนเครองวดคณคาทางสนทรยะอกประการหนงของทฤษฎจตวสย ซ.เจ.ดแคส กมความเชอวา การตดสนคณคาทางสนทรยะเปนเรองการแสดงความรสกชอบไมชอบสวนตวของผรบร ไมใชเปนการกลาวถงคณสมบตใดๆ ของวตถทางสนทรยะ ทถกตดสนคณคาทางสนทรยะกบรสนยมเปนสงเดยวกน ดแคสเปรยบเทยบเรองนกบรสชาดของสบปะรดวาบางคนอาจจะชอบกนสบปะรด บางคนอาจจะไมชอบกนสบปะรด แตมนเปนเรองเหลว ใหลไรสาระหากใครจะกลาววาสบปะรดเปนผลไมทดทงๆ ทตวเองไมชอบกนหรอกลาววา สบปะรดเปนผลไมทเลวขณะทตวเองชอบกน การทเราจะตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามโดยอาศยวตถทางสนทรยะนนจงเปนสงทผดตามทศนะของจตวสย เพราะอาศยเพยงแควตถทางสนทรยะอยางเดยว คณคาทางสนทรยะจะมขนไดอยางไร คานท (Immanuel Kant 1724-1804) กไดกลาวไวเหมอนกนวา ความงามเปนผลของความรสกวา “งาม” แตความงามไมไดขนอยกบคณสมบตทมอยในตววตถ ทางสนทรยะ แตเกดจากความรสกวา “งาม” ทมอยภายในจตใจของผรบชมเทานนทบอกไดวามความงามอยในนน ความรสกของผรบรจงเปนเครองตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงาม ความรสกชอบ ความเพลดเพลนใจ หรอความพงพอใจของผรบรเปนสงส าคญในการตดสนวา จตรกรรมฝาผนงมคณคาทางสนทรยะหรอไม เพราะตองอาศยความรสกของผรบรคณคาทางสนทรยะหรอความงามจงมขนได เราจงเหนไดวา คณคาทางสนทรยะหรอความงามของจตรกรรมฝาผนงแหงน ตามแนวความคดของทฤษฎจตวสยขนอยกบจตใจหรอความรสกชอบ เพลดเพลนใจและความพงพอใจ แมวาความรสกของแตละบคคล

ดร. จ. ศรนวาสน, สนทรยศาสตร, หนา ๒๕-๒๖. William E. Kennick, “on aesthetic judgement” in Art and philosophy, (New York : St.

Martin’s press, 1979), pp. 631-632. จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๘๓. Immanuel Kant, the Critique of judgement, Trans. James Creed Meredith, (Londo :

Oxford Clarendon, 1952), p. 157.

๑๓๖

แตกตางกน การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามกมความแตกตางกน แตการตดสนคณคาทางสนทรยะแตละครงจะตองถกเทาเทยมกน ไมใชการตดสนหนงถก การตดสนหนงผดตามทศนะของวตถวสย เพราะวาตวผรบรเทานนทรดถงความรสกของตวเอง การตดสนของผรบรยอมเปนการตดสนสดทายและไมมการผดพลาด โดยไมจ าเปนตองอาศยหลกฐานอนพสจนเพอตดสนวา การตดสนของใครถกหรอของใครผด ดงนน คณคาทางสนทรยะ คอคณสมบตของจตหรอความรสกตอบสนองทางสนทรยะของผรบรทมตอวตถทางสนทรยะเทานน การตดสนคณคาของจตรกรรมฝาผนงตามทศนะของจตวสย จงขนอยกบความรสกตอบสนองตอภาพจตรกรรมเทานน โดยไมไดเกยวของกบคณสมบตของวตถทางสนทรยะหรอจตรกรรมแตอยางใด เพราะการตดสนคณคาทางสนทรยะเปนเรองของความรสกชอบ หรอพงพอใจของแตละบคคลทมตอจตรกรรมฝาผนง ซงตวกตตาหรอผรบรเทานนเปนผตดสนคณคาทางสนทรยะเพยงอยางเดยว นอกจากทฤษฎจตวสยแลว เราจะไดเปรยบเทยบทฤษฎนกบพทธปรชญาเถรวาทวา ทงสองทศนะมความแตกตางหรอเหมอนกนอยางไรบาง พทธปรชญาเถรวาท ทงสองทฤษฎตางกใหความส าคญตอจตของผรบรวตถทางสนทรยะพอๆ กน ทเหนวาตวกตตาหรอผรบรเทานน ท าหนาทตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงาม ถงกระนนกยงมขอแตกตางกนอยบาง โดยทพทธปรชญามองทฤษฎจตวสยวา ใหความส าคญตอจตของผรบรอยางเดยว จนละเลยความส าคญของวตถไปอยางสนเช ง ซงถอวาเปนการตดสนทสดโตงไปทางจตหรอผรบรวตถทางสนทรยะอยางเดยว สวนพทธปรชญาแมจะถอวา การท ากจกรรมทกอยางของมนษยนน มจตเปนใหญ เปนนาย เปนหวหนา ดงพระพทธพจนทวา “ธรรมทงหลายมใจเปนสภาพถงกอน มใจเปนสภาพประเสรฐทสด อนส าเรจแลวแตใจ ฯลฯ” แตจตทเปนสภาวะนามธรรมนน กยงตองการวตถหรอสถานทเปนทอาศยซงกคอรางกายนนเอง จตจงมรางกายเปนทอยอาศย แมรางกายกยงตองอาศยจตเปนสภาวะเคลอนไหว เปนเครองรบรอารมณตางๆ ถาหากรางกายไมมจตอาศยอย กเปนรางทไรจตวญญาณคอตายเสอมสลาย แมแตการรบรวตถทางสนทรยะกเชนเดยวกน ถาหากจตของผรบรไมไปรบรวตถทางสนทรยะ คณคาทางสนทรยะหรอความงามกมขนไมไดหรอวาหากมเพยงวตถทางสนทรยะอยางเดยวไมมจตของผรบรไปรบรวตถทางสนทรยะ คณคาทางสนทรยะหรอความงามกไมอาจมขนไดดวยอาศยเพยงแคจตของผรบร หรอวตถทางสนทรยะอยางใดอยางหนง ดวยเหตน พทธปรชญาจงใหความส าคญทงจตหรอผตดสนคณคาทางสนทรยะและวตถทางสนทรยะเทาเทยมกน คณคาทางสนทรยะหรอ

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๘๓.

๑๓๗

ความงามจงจ าเปนตองอาศยทงตวกตตาหรอผรบรวตถทางสนทรยะกบวตถทางสนทรยะ ในการตดสนวา จตรกรรมฝาผนงแหงนมคณคาหรอไม เพราะพทธปรชญายอมรบวา มสงทอยนอกจต แตการมอยจะมอยบนพนฐานของหลกไตรลกษณและปฏจจสมปบาท พทธปรชญามทศนะวาถามองเรองคณคาเปนเรองของจตทประกอบไปดวยอารมณคอยตดสนวา อะไรจะมคณคา หรอไม ขนอยกบอารมณนน จะมปญหากระทบตอเรองระบบคณคาทงหมดดวยอารมณ (สงทถกร) กคอ สงตางๆ ทปรากฏอาการลกษณะแกมนษยทางประสาทสมผส (อายตนะ) เมอกระบวนการรบรเกดขน ความรสกสขสบายพงพอใจ (เวทนา) กเกดขน กเกดความอยากได (ตณหา) เมออยากไดกตดใจพวพนยดมนถอมน (อปาทาน) ความยดมนถอมนนน กวาจะเกดกมโยงใยความเปนมาอยางตอเนองเปนลกโซ คอตองมจดเรมตน คออวชชา แลวกสนไปเปนสงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ซงลวนแลวแตเปนกลไกอนสลบซบซอนของธรรมชาตทงสนทกอยางผดงสงขารใหเกดอารมณและสมผสทเกดขนโดยอตโนมต ตวอปาทานทจะเกดขน แลวกยดถอเปนสรณะนน จะตองมบอเกดมาจากความเปนระเบยบความงาม สงเหลานจะสอด - คลองกบอดมคตทเรายดถออยดวย นนกคออารมณในสนทรยะ กเมอเราไดยดไดศรทธาในค าสอนของพระพทธองคแลววา เปนสงด สงงามและเปนสงทจะยงความปตเบกบานใหเกดแกดวงใจแลว สงใดเลาทจะสอดเขามาใหเปนสญลกษณอนสวมกนไดอยางสนทสนม ถาสงนนไมใชความงามแลว เราจะไปสรรหาสงใดมาทดแทนกนได แนละยอมไมม จรงอยพทธปรชญาเถรวาทแมไมไดสอนวาสงสนทรเปนอยางไร พทธศลปะจงไมใชวชาการทไดจากปรชญาเถรวาท ปรชญานสอนใหเราเลกหลงใหลในสงสนทร เพราะเหนวาการหลงใหลในมนน ามาซงความทกข พระพทธศาสนาสอนวา การรสกชงหรอชอบในสงทเหนนนยอมเกดจากกเลสตณหา และกเลสตณหาเปนธรรมชาตดงเดมตดตวคนเรามาพรอมๆ กบอวชชา พทธปรชญาสอนวา เมอเราแสวง หาปญญา อวชชาจะคอยๆ จางหายไปพรอมกบกเลสตณหา ครนแลวสงสนทรจะคอยๆ หมดพษสงตอเราไป ทกขอนเกดจากสงสนทรเปนตนเหตกจะหมดไป จากทศนะดงกลาวน เนนใหเราเหน วา พทธปรชญาแมไมไดสอนเรองคณคาทางสนทรยะหรอความงามไวโดยตรง แตคณคาทางสนทรยะกเกดจากตวกตตาหรอผรบรวตถทางสนทรยะ ทเปนผใหคณคาแกส งตางๆ รอบตวเรา ความงามเปนอารมณความรสกพงพอใจตามธรรมชาตทผดมตอวตถทางสนทรยะ มนษยเปนศนยกลางของการรบรสงตางๆ รวมไปถงการใหคณคาของสงตางๆ ดวยการตอบสนองอารมณความรสกของมนษย

น. ณ ปากน า, ถาม-ตอบ ศลปะไทย, หนา ๔๒-๔๖. สมคร บราวาศ , พทธปรชญา : มองพทธศาสนาดวยทรรศนะทางวทยาศาสตร, พมพ

ครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสยาม, ๒๕๔๔), หนา ๑๗๖.

๑๓๘

ตอวตถทางสนทรยะตางๆ นน จงเปนเครองชวา วตถทางสนทรยะเปนสงทมความ งาม ดงนนการตดสนคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมฝาผนง พทธปรชญาถอวา เกดจากการรบรอารมณของมนษยเปนจดเรมตน การตดสนคณคาทางสนทรยะ หรอความงามของจตรกรรมฝาผนงทยดหลกความพงพอใจของผตดสนน พทธปรชญามพระพทธพจนทแสดงการตดสนไวพอใหเรายดเปนหลกเปรยบเทยบไดบาง เมอครงทกลมคฤหบดมความเหนขดแยงกนเรองความพงพอใจทไดรบจากกามคณ ๕ วา กามคณชนดไหนทใหความพงพอใจไดสงสดกวากน และอกครงหนงเมอพระราชาทงหลาย ขดแยงกนในเรองเดยวกนน ทงสองครงพทธเจาทรงตดสนเหมอนกน ดงพระพทธพจนทวา

ทสดแหงความพอใจนนแหละ อาตมภาพกลาววา เปนยอดในกามคณ ๕ รปเหลาใด เปนทพอใจของคนบางคน รปเหลานนไมเปนทพอใจของคนบางคน เขาพอใจ มความด ารเตมรอบดวยรปเหลาใด รปอนจากรปเหลานนจะยงกวา หรอประณตกวา เขากไมปรารถนา รปเหลานนเปนรปทดยงส าหรบเขา รปเหลานนเปนรปยอดเยยมส าหรบเขา . . . เสยงเหลาใด . . . กลนเหลาใด . . . รสเหลาใด . . . โผฏฐพพะเหลาใดเปนทพอใจของคนบางคน โผฏฐพพะเหลานนไมเปนทพอใจของคนบางคน เขาพอใจมความด ารเตมรอบดวยโผฏฐพพะเหลาใด โผฏฐพพะอนจากโผฏฐพพะเหลานน จะยงกวาหรอประณตกวา เขากไมปรารถนาโผฏฐพพะเหลานน เปนโผฏฐพพะทดยงส าหรบเขาโผฏฐพพะเหลานน เปนโผฏฐพพะยอดเยยมส าหรบเขา

การตดสนคณคาทางสนทรยะทยดความชอบใจ ความพงพอใจและความเพลดเพลนใจของตวกตตาหรอผตดสนคณคาทางสนทรยะ ในทางพทธปรชญาถอวา เปนเรองของกามคณ เมอเราจะตดสนจตรกรรมฝาผนงแหงนวา มคณคาทางสนทรยะหรอความงามหรอไม พทธปรชญากถอวา ความรสกของตวกตตากมความส าคญเพราะมนจะเขามามบทบาทในการตดสนคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมฝาผนง ดงนน เมอเราจะตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของจตรกรรม ตามทศนะของพทธปรชญาเราจงตองใชทงความรสกและกฎเกณฑประกอบกน หมาย- ความวา ถงผตดสนจะตดสนไปตามความรสกขอ งตนเองกตาม แตความงามหรอคณคาทางสนทรยะกจะตองมคณสมบตของวตถทางสนทรยะเป นฐานรองรบอยดวย เพอความชดเจนใน

พมพภา เครองก าแหง, สนทรยทศนในพระสตตนปฎก, หนา ๘๑. ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๒๓/๑๔๓-๑๔๔.

๑๓๙

ประเดนปญหานททงสองทศนะไดใหค าตอบแกเราไวนน จงจะไดเปรยบเทยบทงสองทศนะใหเหนถงความแตกตางกนตอไป

ทฤษฎจตวสยถอวา การตดสนคณคาทางสนทรยะ หรอความงามนนไมไดขนอยก บคณสมบตของจตรกรรมแตอยางใด เพราะคณสมบตของจตรกรรมนนเปนเพยงเงอนไขคณคาทางความงามเทานน จตของผรบรเปนสงส าคญในการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงาม คณคาทางสนทรยะ กคอ คณสมบตของจตหรอความรสกตอบสนองของผรบรทมตอจตรกรรม ดงนน จตวสยจงถอวา จตของผรบรมสวนส าคญในการตดสนคณคาท างสนทรยะหรอความงาม สวนพทธปรชญาเถรวาทแมจะถอวา การกระท ากจกรรมตางๆ ของมนษยนน มจตเปนสภาพถงกอน มจตเปนธรรมชาตประเสรฐทสด อนส าเรจแลวแตจตกจรง แตการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามตามทศนะของพทธปรชญานน ตองใชทงความรสกตอบสนองตอจตรกรรมและกฎเกณฑประกอบแลว ยงตองใชความงามหรอคณคาทางสนทรยะทมคณสมบตของวตถทางสนทรยะเปนฐานรองรบอกดวย ทฤษฎจตวสยเหนวาการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามนน ขนอยความชอบหรอความพงพอใจของผรบรจตรกรรม คณคาจงอยทความสนใจของตวกตตาถาไมมผรบรไ ปสนใจคณสมบตของวตถทางสนทรยะกไมมความหมาย ไมมคณคาทางสนทรยะเลย ดงนน การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามจงตองมตวกตตาไปใหความสนใจหรอเกดความรสกตอบสนองตอภาพจตรกรรมฝาผนง แตพทธปรชญากลบมองวา ทงตวกตตาและวตถทางสนทรยะตางกมความส าคญเหมอนกน เพราะพทธปรชญาถอวา ทงจตและวตถเปนสงทอาศยซงกนและกนเกดขนตงอยและดบไป ถาหากมแตตวกตตาหรอผรบรเพยงอยางเดยว คณคาทางสนทรยะหรอความงามกไมมขน คณคาไมไดเกดขนมาลอยๆ แตคณคาทางสนทรยะจะมขนไดกดวยอาศยวตถทางสนทรยะ การตดสนคณคาทางสนทรยะจงอาศยทงตวกตตาและกวตถทางสนทรยะเปนเครองตดสนวา จตรกรรมฝาผนงแหงนม “ความงาม” หรอไม สมมตวานายแดงกบนายด าเดนเขาไปภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ แลวรบรหรอชมภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหาร นายแดงบอกวา “เขาชอบภาพจตรกรรมแหงน” ในกรณน จตวสยจะบอกวา ภาพจตรกรรมแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอความงาม สวนนายด าบอกวาเขาไมชอบภาพจตรกรรมแหงนเลย กรณนจตวสยจะบอกวา ภาพจตรกรรมแหงนไมมคณคาทางสนทรยะหรอความงาม จตวสยจะตดสนคณคาทางสนทรยะไปตามความรสกชอบหรอไมชอบของผรบร นายแดงกบนายด าจงไมมใครตดสนผด การตดสนของทงสองถอวาถกตอง เพราะทงสองคนตดสนไปตามความรสกสวนตว จงท าใหเกดความขดแยงกนระหวางการมคณคาทางสนทรยะ

๑๔๐

กบการไมมคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมฝาผนงแหงเดยวกนและกเปนไปไมไดทจตรกรรมแหงเดยวกนน จะเปนค าตอบทถกตองทงสองค าตอบ พทธปรชญาเหนว า ในกรณเดยวกนนจตรกรรมใดเปนทชอบใจของคนบางคน จตรกรรมใดไมเปนทชอบใจของคนบางคน เขาพอใจมความด ารเตมรอบจตรกรรมใด จตรกรรมอนแมจะยงกวา ประณตกวา เขากไมปรารถนา จตรกรรมนนเปนสงยงกวาประณตกวาส าหรบเขา นแสดงใหเหนวา พทธปรชญากใหความส าคญตอความรสกของบคคลผรบรเหมอนกน แตการจะตดสนตามความรสกของบคคลนน บางกรณกอใหเกดโทษ กลายเปนความลมหลงในสงสนทรยะไปกได บางกรณกกอใหเกดประโยชนทงสวนตนเองและสวนรวม เพราะฉะนน การตดสนเรองคณคาใดๆ ในทางพทธปรชญาจงตองผานกระบวนการของโยนโสมนสการเสยกอน เพอใหการตดสนสงนนๆ เปนการตดสนทถกตอง กลาวคอใหการตดสนด าเนนไปสสมมาทฏฐ ความเหนถก ความชอบใจถก ความพงพอใจถก ในการตดสนจตรกรรมฝาผนงแหงน จงจะถอวา จตรกรรมฝาผนงนเปนสงมคณคาทางสนทรยะ หรอความงามตามทศนะของพทธปรชญาเถรวาท การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของทฤษฎวตถวสยกบทฤษฎจตวสยตามทกลาวมาน ท าใหเราเหนวาทงสองทฤษฎมการตดสนทขดแยงกนแบบตรงกนขาม จนท าใหทฤษฎทพยายามประนประนอมระหวางสองทฤษฎนเกดขน นนกคอทฤษฎ สมพทธนยม

ทฤษฎสมพทธนยม (Relativism) จากการทวตถวสยและจตวสยมความเหนไมตรง กนเกยวกบคณคาทางสนทรยะในจตรกรรมฝาผนงวา คณคาทางสนทรยะหรอความงามนนเกดขนจากสงใดแนระหวางผตดสนคณคาทางสนทรยะกบวตถทางสนทรยะหรอจตกบวตถ แตการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของกลมสมพทธนยมอยระหวางกงกลางความเปนสงสมบรณของคณสมบตทางสนทรยะของวตถ และความรสกทางสนทรยะของผรบรทเปนไปตามอ าเภอใจ ความคดของวตถวสย และจตวสยถกน ามาใชรวมในทฤษฎสมพทธนยม การตดสนคณคาทางสนทรยะของสมพทธนยมจงมความซบซอนกวาจตวสยและวตถวสย สมพทธนยมกลาววา คณคาทางสนทรยะในจตรกรรมฝาผนงนน จะอาศยสงใดสงหนงนน ยอมไมสามารถเผยคณคาของความงามออกมาได จะตองอาศยทงสองอยางคอวตถ ไดแกจตรกรรมฝาผนง และจต ไดแกการรบรถงความงามและความรสกตางๆ ตอการรบรจตรกรรมฝาผนงโดยทสมพทธนยมเรมตนเหมอนวตถวสย การตดสนคณคาทางสนทรยะคอการตดสนวตถไมใชผรบร แตสมพทธนยมเชอเหมอนจตวสยวา คณคาทางสนทรยะไมใชสงสมบรณหรอมคาในตวเอง มนสมพนธกบการรบรทาง

๑๔๑

สนทรยะของผรบร ทฤษฎนจงเชอวา การตดสนคณคาทางสนทรยะจะอาศยเพยงวตถทางสนทรยะอยางเดยวไมได ตองอาศยหลกฐานการรบรทางสนทรยะดวยเชนเดยวกน ดงทแลงเฟลด เฮอรเบอรท ซดนย (Langfeld, Herbert Sidney ค.ศ.1879) แสดงทศนะไววาความงามไมไดขนอยกบบคคลอยางเดยวและกไมขนอยกบวตถอยางเดยว คอไมใชเปนจตวสยอยางเดยวและไมใชเปนวตถวสยเพยงอยางเดยว ทงไมใชผลของพทธปญญาเพยงอยางเดยวและกไมใชคณคาทมอยในวตถเพยงอยางเดยวดวย แตเปนผลแหงความสมพนธภาพระหวางสงทงสอง คอ จตวสยกบวตถ -วสยนนเอง การตดสนคณคาทางสนทรยะในจตรกรรมฝาผนง เราตองอาศยวตถทางสนทรยะและการรบรทางสนทรยะทงสองอยาง แตการรบรทางสนทรยะนนไมไดเปนไปตามอ าเภอใจอยางจตวสยกลาวไว ทกๆ การตดสนคณคาทางสนทรยะจะตองเปนการตดสนทมหลกฐานรองรบเสมอ ความงามไมใชอตนยนยมโดยสนเชงและกไมใชปรนยนยมโดยสนเชงดวย แตเปนภาวะสมพนธระหวางวตถกบบคคล โดยจ าเปนตองมหลกเกณฑบางอยางเปนเครองมอในการพจารณาดวย ถงแมวา เรมแรกทเดยวสมพทธนยมจะเหมอนวตถวสย การตดสนคณคาทางสนทรยะเปนการตดสนวตถทางสนทรยะ (จตรกรรม) ไมใชผรบร แตกยงเชอเหมอน จตวสยวา คณคาทางสนทรยะไมใชเปนสงสมบรณและไมมคาในตวเอง อยางท ซ.ไอ.เลวส (C.I.Lewis 1883 -1964) ไดนยาม “คณคาทางสนทรยะ” ไววา คณคาทางสนทรยะจะไมใชคณสมบตของวตถทมลกษณะเปนสงสมบรณและไมใชความรสกทางสนทรยะทเกดขนโดยตรงของผรบรเพยงอยางใดอยางหนง แตมนคอความสามารถ (capacity, potentiality) ของคณสมบตของวตถ (คณคาดงเดม) อนกอใหเกดความรสกทางสนทรยะแกผรบร (คณคาตามสญชาตญาณ) คณคาทางสนทรยะไมใชสงทมคาในตวเองแตมลกษณะในเชงสมพนธ มนเปนคณสมบตของวตถทมคาอยางหนง เพราะสมพทธกบความรสกของมนษย วตถทางสนทรยะจะมคณคาทางสนทรยะ เพราะมนกอใหเกดความรสกทางสนทรยะแกผรบร มนไมใชเปนสงทมคาในตวเอง จากทศนะทกลาวมาน ดเหมอนวาจะคลายวตถวสยมากกวาจตวสย เพราะถามคนมารบรวตถทางสนทรยะ คณสมบตทางสนทรยะจงจะท า

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๙๑. Langfeld, Herbert Sidney, the Aesthetic Attitude, (Washington : Kennikat Press,

1967), pp. 3-13. พระวรตน จนทโก (ศรค ามนตร), “การศกษาวเคราะหคณคาทางสนทรยะในศลปะลายสก ”,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต , (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๕๐), หนา ๙๕.

จรญ โกมทรตนานนท, สนทรยศาสตร, หนา ๙๒.

๑๔๒

ใหคนนนเกดความรสกทางสนทรยะ แตถาไมมคนมารบรวตถทางสนทรยะ คณสมบตทางสนทรยะกจะยงคงอยในตววตถอยางนน เพยงแตไมไดท าใหเกดความรสกทางสนทรยะเทานนเอง นแสดงใหเหนวา คณสมบตทางสนทรยะของจตรกรรมฝาผนงจะท าใหคนเกดความรสกทางสนทรยะได กเมอมคนมารบรคณสมบตทางสนทรยะของจตรกรรมเสยกอน แตถาไมมใครมารบรคณสมบตทวานกยงคงอยในตวจตรกรรมนน เพยงแตไมใหคนรสกทางสนทรยะเทานน คณคาทางสนทรยะของจตรกรรม คอความสามารถของคณสมบตทางสนทรยะอนกอใหเกดความรสกแกผรบร แตเราจะรบรไดอยางไรวา ความรสกทเกดขนกบเราและคนอนๆ นนเกดจากคณสมบตทางสนทรยะไมใชเกดจากคณสมบตของสงอน เพราะวาภายในภาพจตรกรรมแหงหนงอาจมคณสมบตหลายประการกเปนได เลวสตอบความสงสยนวา ความรสกทา งสนทรย ะทเกดจากคณสมบตทางสนทรยะของศลปะ ทไมใชความรสกสวนตวแตเปนความรสกของคนทกคนและเขายงย าอกวา ถงแมทกคนจะมควา มรสกเกดขนกจรง แตสงทมความรสกนนทกคนอาจไมตรงกนและมนเปลยนแปลงไปตามยคสมย บางคนมความรสกทผดพลาด บางคนมความรสกทถกตอง แตเราสามารถตรวจสอบได ความรสกทางสนทรยะทถกตองนน ตองเปนความรสกทเกดขนกบคนสวนใหญ การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามในภาพจตรกรรมของสมพทธนยมนน แมวาจตรกรรมจะกอให เกดความรสกทางสนทรยะแกเราและคนอนๆ กจรง ซงความรสกดงกลาวเปนคณสมบตของวตถทางสนทรยะ คณสมบตนนอาจมหลากหลายชนดและความรสกทเกดขนนนมทงถกตองและผดพลาด ทฤษฎนแกความสงสยนถอหลกการตดสนโดยยดเอาความรสกทเกดกบคนสวนใหญ ภาพจตรกรรมจะมคณคาทางสนทรยะหรอไม ตามทศนะของทฤษฎนจงดหลกฐานวา มคนรสกทางสนทรยะหรอไมเมอรบรภาพจตรกรรม การตดสนคณคาทางสนทรยะของทฤษฎน ความงามหรอคณคาทางสนทรยะคอความสมพนธระหวางตวกตตากบตวกรรมหรอจตกบวตถ ซงทฤษฎนเขาไปเกยวของทงจตวสยและวตถวสยโดยการตดสนอยตรงกลางระหวางสดโตงทงสองขาง เนองจากการน าเอาแนวความคดของสดโตงทงสองขางมาผสมผสานกน ความงามหรอคณคาทางสนทรยะของทฤษฎนจงเปนผลลพธของความสมพนธกนระหวางสงสองสง โดยทตวกตตาท าหนาทเปนผใหความสนใจ สวนตวกรรมท าหนาทเปนสงทถกสนใจ ดงนน การเขาไปเกยวของระหวางจตวสยกบวตถวสยน ความงามหรอคณคาทางสนทรยะจงเปนสงทเกดขนใหมตามทศนะของทฤษฎสมพทธนยม ซงกมความหนาเชอถอมากกวาจตวสยและวตถวสย เพราะทงสองทฤษฎนนมแนวความคดเกยวกบการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามแบบสดโตง

C.I. Lewis, An analysis of knowledge and valuation, (Chicago : Paquin printer press,

1971), pp. 394-396.

๑๔๓

เกนไป ตอไปเราจะไดพจารณาทศนะทางพทธปรชญาวา จะมความเหนดวยกบทฤษฎสมพทธนยมหรอวา มความแตกตางกนอยางไรทพอจะน าไปเปนหลกเกณฑในการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามเปนล าดบไป

พทธปรชญาเถรวาท ทฤษฎสมพทธนยมกบพทธปรชญาเถรวาทนนมความคลายคลงกนมากททงสองทฤษฎใหความส าคญตอจตและวตถ ในการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของจตรกรรมฝาผนง โดยททฤษฎสมพทธนยมเชอวา การตดสนคณคาทางสนทรยะตองอาศยความสมพนธระหวางตวกตตากบตวกรรมหรอจตกบวตถ จะมเพยงสงใดสงหนงไมได เชนเดยวกบพทธปรชญาเถรวาท คอมลกษณะประนประนอมไมสดโตงไปขางใดขางหนง ซงเราจะเหนวา จตวสยโนมเอยงไปทางดานจต สวนวตถวสยโนมเอยงไปทางดานวตถ แตพทธปรชญาเถรวาทมวธคดอนเปนวธเขาใจเกยวกบจต (นาม) และสสารวตถ (รป) อยางละเอยดและเปนระบบมาก ซงมสถานะทางญาณวทยาทเปนลกษณะเฉพาะ กลาวคอไมไดมลกษณะเปนเหตผลนยม หรอการใชเหตผลเขาถงความจรงหรอไมไดเปนแบบประสาทสมผส หรอประจกษนยมทเขาถงความจรงโดยประสาทสมผส หรอวาไมไดเปนอชฌตกญาณทเขาถงความจรงโดยการหยงร แตญาณวทยาของพทธปรชญาเถรวาทมลกษณะเปนประส บการณนยมแบบพเศษ จตทผานการฝกฝนในระดบสงซงจตสามารถรบรโลกไดตรงกบสภาวะความเปนจรงของมน การตดสนคณคาทางสนทรยะในจตรกรรมฝาผนงตามทศนะพทธปรชญ า แมจะคลายกบสมพทธนยมทอาศยความสมพนธของจตกบวตถ แตจตของผรบรหรอผตดสนคณคาทางสนทรยะนนมระดบสภาวะแตกตางกน การตดสนคณคาของจตรกรรมจงขนอยกบระดบสภาวะของจตผรบรวตถทางสนทรยะ ในการตดสนคณคาจตรกรรมนนพทธปรชญาตดสนไปตามสภาวะของจตผรบร คอถาใหปถชนทวไปกบพระอรหนตผทฝกฝนจตมาดแลวตดสนคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมแหงน ปถชนยอมตดสนโดยอาศยความรสกทเกดขนแกผรบรวตถทางสนทรยะแบบสมพทธนยม คณคาทางสนทรยะหรอความงามในระดบนจงเปนแบบสมมตสจจะ สวนพระอรหนตยอมมองเหนคณคาตามความเปนจรง การตดสนในระดบนเปนไปตามความเปนจรงของสงนนๆ การตดสนในระดบนเปนแบบปรมตถสจจะ ดงนน การตดสนคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมฝาผนงแหงน จะยดเอาระดบสมมตสจจะเปนเกณฑตดสนเพราะระดบนสามารถเปรยบเทยบกนไดกบการตดสนคณคาแบบสมพทธนยม แตการสมพนธกนของจตกบวตถตามทศนะทางพทธปรชญานน ไมไดเปนการเขาไปเกยวของกบทงสองขางอยางสมพทธนยม กลาวคออาศยการประจวบกนของจตหรอ

พระมหาอดม ปญาโภ, ‚การศกษาวเคราะหพทธศลปเชงสนทรยศาสตร‛, หนา ๙๗.

๑๔๔

ตวกตตากบวตถหรอตวกรรม จงท าใหเกดอารมณความรสกทางสนทรยะขน ดงพระพทธพจนทวา

เพราะอาศยจกขและรป จกขวญญาณจงเกด ความประจวบแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงเกด เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงเกด เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงเกด เพราะภพเปนปจจย ชาตจงเกด เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสะจงเกด . . . เพราะอาศยโสตะและสททะ โสตวญญาณจงเกด . . . เพราะอาศยฆานะและคนธะ ฆานวญญาณจงเกด . . . เพราะอาศยชวหาและรส ชวหาวญญาณจงเกด . . . เพราะอาศยความเกดแหงกองทกขทงมวลนมได ดวยประการฉะน

จะเหนวา การตดสนคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมนน พทธปรชญาไมไดเขาไปเกยวของกบทสดทงสองขางอยางสมพทธนยม แตอาศยการประจวบกนของตวกตตาและตวกรรมหรอจตของผรบรกบวตถทางสนทรยะ จงท าใหเกดอารมณความรสกทางสนทรยะขน ดงนนการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามในระดบน พทธปรชญาเถรวาทตดสนคณคาดวยความ สมพนธทงสองสง กลาวคอ ภาพจตรกรรมใดทกอใหเกดอารมณความรสกปตยนด (โสมนส) เปนภาพจตรกรรมทมคณคาทางสนทยะหรอความงาม แตสภาพของจตรกรรมนนเปนสง ไมเทยง เปนทกข มสภาพผนแปรไปเปนธรรมดา แมแตสภาวะของความงามกเชนเดยวกน ดงพทธพจนวา

ภกษทงหลาย เรานนไดมความคดดงนวา ‘สภาพทสขโสมนสอาศยรปเกดขนนเปนคณของรป สภาพทรปไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา นเปนโทษของรปธรรม เปนทก าจดฉนทราคะ ธรรมเปนทละฉนทราคะในรป นเปนเครองสลดออกจากรป

สภาพทสขโสมนสอาศยสททะ . . . คนธะ . . . รส . . . โผฏฐพพะ . . . ธรรมารมณเกดขนนเปนคณของธรรมารมณ สภาพทธรรมารมณไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา นเปนโทษของธรรมารมณ ธรรมเปนทก าจดฉนทราคะ ธรรมเปนทละฉนทราคะ ในธรรมารมณ นเปนเครองสลดออกจากธรรมารมณ

การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามในจตรกรรมฝาผนงแหงน พทธปรชญาพจารณาถงคณและโทษทจะเกดขนแกผเสพวตถทางสนทรยะดวย อารมณความรสกชอบใจ เพลดเพลนใจและพงพอใจทเกดจากคณสมบตของวตถทางสนทรยะ (จตรกรรม) พทธปรชญามอง

ส .สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๑๓/๑๒๖. เรองเดยวกน, ๑๘/๑๔/๑๓.

๑๔๕

วา อาจเปนสงทพอกพนความโลภ โกรธ หลงกได ดงนน การตดสนคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมอนเปนวตถทางสนทรยะนน พทธปรชญาอาจมเกณฑการตดสนทเหมอนกบสมพทธนยมตรงทวา การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามนน กยอมรบการตดสนคณคาทางสนทรยะของแตละคนไมเหมอนกนและจตรกรรมนน จะมคณคาทางสนทรยะหรอไมกขนอยกบการตดสนของคนแตละชมชนแตละทองถนนนๆ ซงการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามใจจตรกรรมฝาผนงแหงน ไมเพยงแตเปนการตดสนทมความสมพนธกนระหวางจตกบวตถหรอตวกตตากบตวกรรมเทานน ยงเปนการตดสนทมความสมพนธกบความดดวย นนคอ ถาหากตดสนวาจตรกรรมแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอความงามแลว ยงมคณคาทางความดดวย ดงนน พทธปรชญาจะตดสนคณคาของสงใดสงหนงวา มคณคาทางสนทรยะหรอไม จะมผลกระทบตอการด าเนนชวตของมนษยดวยนนเอง ซงเราจะไดเปรยบเทยบกนระหวางทฤษฎสมพทธนยมกบพทธปรชญาเถรวาทตอไป

ทฤษฎสมพทธนยม การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของกลมสมพทธนยมอยระหวางกงกลาง ความเปนสงสมบรณของคณสมบตทางสนทรยะของวตถ และความรสกทางสนทรยะของผรบรทเปนไปอยางอ าเภอใจ ความคดของวตถวสยและจตวสยถกน ามาใชรวมในทฤษฎสมพทธนยมจงเปนการตดสนทน าเอาความคดระหวางจตวสยกบวตถวสยมาผสมผสานกน ซงเปนการเขาไปเกยวของทฤษฎสดโตงทงสองขาง แตพทธปรชญาอยตรงกลางระหวางทฤษฎทงสอง โดยไมเขาไปเกยวของขางใดขางหนงอยางสมพทธนยม ความสมพนธระหวางจตกบวตถจงเปนการประจวบกนของจตกบวตถ จงท าใหเกดอารมณความรสกทางสนทรยะขน การตดสนคณคาทางสนทรยะตามทศนะของพทธปรชญา จงไมไดเขาไปเกยวของระหวางจตกบวตถหรอตวกตตากบตวกรรมอยางสมพทธนยมแตอยางใด

สมพทธนยมเชอวาคณคาทางสนทรยะคอความสามารถของคณสมบตของวตถทางสนทรยะเปนสงทมอยจรงในตววตถ ถามคนไปรบรมน คณสมบตของวตถทางสนทรยะกจะท าใหคนนนเกดความรสกทางสนทรยะขน ถาหากไมมคนไปรบรมน คณสมบตของวตถทางสนทรยะกยงอยในตววตถอยางนน แตพทธปรชญามองวา คณสมบตของวตถทางสนทรยะนนแมมอยจรง แตกเปนสงทไมเทยงแทถาวร เปลยนแปลงและดบสลายไปในทสดตามกาลเวลา ตามความรสกของบคคล การตดสนคณคาทางสนทรยะ หรอความงามจะอาศยเพยงคณสมบตของวตถทางสนทรยะกไมได เพราะถามแตคณสมบตของวตถทางสนทรยะ ความรสกทางสนทรยะกมขนไมไดเชนเดยวกน หากมแตจตผรบรวตถทางสนทรยะ ความรสกทางสนทรยะกไมอาจมขนไดเหมอนกน

๑๔๖

คณสมบตของวตถทางสนทรยะนนไมอาจมขนลอยๆ ได ตามทศนะพทธปรชญาจงมองวาสงสองสงนนตองอาศยซงกนและกน ความรสกทางสนทรยะจงจะมขนได

ทฤษฎสมพทธนยมมองวา ความรสกทางสนทรยะทเกดจากคณสมบตทางสนทรยะของวตถทางสนทรยะทไมใชความรสกสวนตว แตเปนความรสกของคนทกคน แมทกคนจะมความรสกเกดขนกจรง แตสงทมความรสกนนทกคนอาจไมตรงกนและมนเปลยนแปลงไปตามยคสมย บางคนมความรสกทผดพลาด บางคนมความรสกทถกตอง แตเราสามารถตรวจสอบได ความรสกทางสนทรยะทถกตองนน ตองเปนความรสกทเกดขนกบคนสวนใหญ ซงเปนการใหปรมาณของผทมความรสกทางสนทรยะเปนตววดคณคาทางสนทรยะ ตรงนท าใหทฤษฎสมพทธนยมไรความหวงและมวธการตดสนคณคาทางสนทรยะทไมนาเชอถอ แตส าหรบพทธปรชญาแมมองวา ความรสกทางสนทรยะทเกดจากคณสมบตทางสนทรยะของวตถทางสนทรยะ เปนความรสกสวนบคคลกจรงและมความแตกตางกน การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามนน ตองตดสนไปตามรสกของแตละบคคลซงตดสนวตถทางสนทรยะ (จตรกรรมฝาผนง) วา จตรกรรมแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอความงามจะตองเปนทยอมรบของคนในแตละชมชนหรอในทองถนนนๆ ดวย จงท าใหพทธปรชญาเถรวาทไปไกลกวาทฤษฎสมพทธนยมตรงทวา การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามนน นอกจากจะมความสมพนธกบจตของผรบรคณคาทางสนทรยะและวตถทางสนทรยะแลว ยงมความสมพนธกบความดและเปนทยอมรบของชมชนหรอคนในทองถนดวย เพราะคณสมบตทางสนทรยะกอใหเกดความชอบ ความเพลดเพลนใจและพงพอใจแลวจะตองเปนสงชน าหรอชกจงจตใจไปสการพฒนาชวตใหเกดความสขสงบไดดวย ตามทกลาวมานท าใหเราเหนวา จตรกรรมฝาผนงแหงน มคณคาทางสนทรยะหรอความงามอนเกดจากความ สมพนธกนระหวางผรบรทางสนทรยะและคณสมบตของวตถทางสนทรยะแลว ยงมความสมพนธกบการด าเนนชวตของผรบรดวย กลาวคอมความสมพนธกบความดนนเอง สรปทฤษฎทงสามและพทธปรชญาเถรวาท สดทาย กท าใหเราไดรบค าตอบเกยวกบประเดนปญหาเรองการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามจากทศนะของกลมนกคดทงสกลมตามทกลาวมา ซงพอจะท าใหเราเหนวา ทฤษฎไหนมความนาเชอ และนายดเปนหลกเกณฑในการพจารณาคณคาทางสนทรยะของจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ ของผรบรหรอผเขาไปชมภาพจตรกรรมแหงนวา จตรกรรมแหงนมคณคาทางสนทรยะหรอความงามหรอไมและคณคาทางสนทรยะนนอยทไหน มความสมพนธกนอยางไรบาง ตามทศนะของวตถวสยแลว คณคาทางสนทรยะหรอความงามของ

๑๔๗

จตรกรรมแหงน เกดจากคณสมบตของวตถทางสนทรยะ (จตรกรรม) เพราะคณสมบตดงกลาววตถวสยบอกวา เปนสงทตดตววตถมาแตแรกเรมและไมไดขนอยกบวตถประสงคของจตรกรรม คณสมบตนมอยในตววตถเอง มนจงเปนสงสมบรณ คงทอยอยางนน ไมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาหรอความรสกของผรบร ทฤษฎนจงเปนการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของจตรกรรมโดยไมค านงถงความรสกของผรบรหรอตวกตตาแตอยางใด จงเปนการตดสนทสดโตงไปในทางวตถอยางสนเชง ทฤษฎจตวสย มความเชอในเรองของจตผรบรวตถทางสนทรยะวา มความส าคญในการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงาม เพราะการตดสนคณคาของจตรกรรมนนจะตองอาศยจตของผรบร คณสมบตของจตรกรรมจงจะกอใหเกดความรสกรบรคณคาทางสนทรยะได คณคาทางสนทรยะ คอคณสมบตของจตหรอความรสกตอบสนองทางสนทรยะของผรบรทมตอวตถทางสนทรยะเพยงอยางเดยวไมเกยวของคณสมบตใดๆ ของวตถทางสนทรยะ การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของจตรกรรมแหงน ตามทศนะของจตวสยจงเปนการตดสนทสดโตงไปในทางจตของผรบรอยางสนเชงเชนกน ทฤษฎสมพทธนยม แมจะพยายามผสมผสานระหวางแนวความคดของจตวสยกบวตถวสยเขาดวย เรมแรกกเหมอนวตถวสยทเชอวา คณสมบตของวตถทางสนทรยะนนมอยในตวจตรกรรมเอง ซงคณสมบตดงกลาวนจะเกดความรสกทางสนทรยะขนกตอเมอมผไปสนใจมน แตเมอไมมใครไปสนใจมน คณสมบตอนนกยงคงอยในตววตถนน แตการตดสนคณคาทางสนทรยะนนจะตองอาศยความรสกของผรบรและวตถทางสนทรยะ ตรงนท าใหสมพทธนยมเหมอนจตวสย ดงนน การตดสนคณคาทางสนทรยะของสมพทธนยม จงเปนการเขาไปเกยวของกบทสดโตงทงสองขาง โดยถอวา การตดสนนนจะตองมความสมพนธกนระหวางจตของผรบรกบวตถทางสนทรยะ แตเมอคณสมบตของจตรกรรมแหงเดยวกนกอใหเกดความรสกแกเราและคนอนๆ ซงกมทงความรสกทถกตองบาง ความรสกทผดพลาดบาง จะตองยดเอาความรสกของคนสวนใหญเปนปรมาณในการวดคณคาทางสนทรยะนน กท าใหทฤษฎนมการตดสนทไรความหวงและหมดความนาเชอถอลงไป สวนพทธปรชญาไมไดเนนไปทสงใดสงหนงระหวางจตกบวตถหรอผรบรวตถทางสนทรยะกบวตถทางสนทรยะ แตมองวาทงผรบรและวตถทางสนทรยะ(จตรกรรม) มความส าคญเทากนและการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามของจตรกรรมนน จะตองอาศยทงจตและวตถจะขาดสงใดสงหนงไปไมได กลาวคอถามแตวตถทางสนทรยะอยางเดยว คณสมบตของวตถทางสนทรยะกไมอาจมขนอยางลอยๆ ได หรอถามแตผรบรวตถทางสนทรยะอยางเดยว คณสมบต

๑๔๘

ของวตถทางสนทรยะกไมอาจจะมปรากฏขนไดเชนกน แตคณสมบตของวตถทางสนทรยะทวานนเปนสงทไมเทยงแท มการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและตามความรสกของบคคล สดทายกดบสลายหรอสนหายไปในทสดตามกฎเกณฑของธรรมชาต (กฎไตรลกษณ) (ดภาคผนวกรปท ๙) แมแตจตของผรบรกเชนเดยวกน ทงสองสงนนจงมความสมพนธ แตไมใชเปนความสมพนธแบบเขาไปเกยวของทสดสองขางอยางสมพทธนยม ความสมพนธทวานเกดจากการประจวบกนเขาของอายตนะภายในกบอายตนะภายนอก จงท าใหเกดความรสกทางสนทรยะขนมาได การตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามจงมความสมพนธกนตามเหตปจจยและมความสมพนธกบความดดวย เพราะพทธปรชญามองวาในการด าเนนชวตนน มนษยเรานอกจากจะตองการคณคาทางสนทรยะหรอความงามแลว ยงตองการคณคาทางดานตางๆ อกมากมายในชวต (ภาคผนวก รปท ๑๐) และการตดสนคณคาทางสนทรยะหรอความงามตองเปนไปกลางๆ ไมโนมเอยงไปทางทสดขางใดขางหนงและไมเขาไปของแวะทสดทงสองขางดวยตามทกลาวนน ๔.๓ สรปวเคราะหทศนะทมตอพทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวง วดสทศนเทพวราราม

จากหวขอทผานมานน ไดเสนอแนวความคดของนกสนทรยศาสตรทงสกลมเกยวกบเกณฑการตดสนคณคาทางสนทรยะ หรอความงามของภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพร ะวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามแหงนแลว ซงกท าเราใหไดพบกบค าตอบทพอจะเชอถอไดและยดเปนเกณฑในการตดสน หรอพจารณาเกยวกบคณคาทางสนทรยะหรอความงามในการชมภา พจตรกรรมและตอจากนไปจะไดสรปทศนะเหลานนทมตอจตรกรรมฝาผนงแหงน ในแงทวา เมอเราไดชนชมหรอรบรจตรกรรมแหงนแลว ปญหากยงไมจบแคการไดชนชมภาพจตรกรรมเทานน ปญหาดงกลาวกยงเปนทสงสยกนอยวาจตรกรรมแหงนเปนสงทสรางสรรคตามขนบประเพณนยมสบเนองกนมาแลวมนมความงามหรอไมในทสดแลวเรากคงหนไมพนทจะหาค าตอบใหกบประเดนปญหานจากทศนะของทฤษฎทงหลาย นนกคอทฤษฎจตวสย (จตของผรบร) ทฤษฎวตถวสย (วตถทางสนทรยะ) ทฤษฎสมพทธนยม (ความสมพนธของจตกบวตถ) และพทธปรชญาเถรวาท

จตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนฯ แหงน ถกสรางสรรคขนในชวงรชกาลท๒ ซงมเนอหาเกยวของกบเรองราวทางโครงสรางของพทธจกรวาลวทยาผสมผสานกบเรองราวทางพทธศาสนา โดยสงเคราะหพนทวางภายในใหเปนหวงจกรวาลรอบฝาผนงทงสดานผนงเสาภายในทง๘ ตนและล าดบเรองราวของภาพพระอดตพทธเจาทง ๒๘ พระองคตลอดฝาผนง

๑๔๙

ทงสดาน จตรกรรมแหงนจงเปนภาพเลาเรองตางๆ เกยวกบพระพทธศาสนา บรรยายเรองราวตาม ล าดบขนตอนคอนขางละเอยดตงแตตนจนจบ ด าเนนเรองตามคมภรพทธวงศ คมภรสมบณฑต มหานทานและคมภรวสทธวลาสนอรรถกถา รอบเสาพระวหารเลาเรองไตรภมโลกสณฐาน ซงด าเนนเรองตามคมภรเตภมกถาและชาดก (ภาคผนวก รปท ๑๑) ภายในพระวหารจงเตมไปดวยภาพจตรกรร มประดบประดาตงแตราว ๑ เมตรจากพนขนไปจนถงเพดานรวมทงเสาสเหลยมกประดบเตมไปดวยภาพจตรกรรมเชนเดยวกน จตรกรรมแหงนจะมสคอนขางคล าแตกมองค ประกอบทสดใสมากท าใหดมชวตชวา ความไดสดสวนของฝงชนและมลกษณะละเมยดละไม ซงจตรกรรมแหงนเปนผลงานการสรางสรรคของชางผช านาญการทตองการจะถายทอดความรสก นกคดประสบการณและความศรทธาอนแรงกลา ดวยอาศยเทคนคทางการวาดภาพหรอระบายสถายทอดสงทเปนจรงเชงนามธรรมออกมาใหเปนรปธรรม ท าใหสามารถรบรไดดวยประสาทสมผสในระดบปรากฏการณ ซงนอกจากทเราจะรบรเกยวกบเรองราวทางพทธศาสนาดงกลาวแลว มนกคงจบลงแคน หากคนทกคนมความคดเปนอนเดยวกน เพราะการทมนษยมความคดความรสกทแตกตางกนน จงท าใหผทเขาไปชมจตรกรรมฝาผนงแหงน มความคดหรอความเหนทแตกตางกนในการรบรหรอชมภาพจตรกรรม บางคนบอกวาจตรกรรมฝาผนงแหงนมความงาม บางคนกลบมความเหนตรงกนขามวา จตรกรรมแหงนไมมความงามเลย สมมตวา นายสมพรกบนายสมหวงไดเขาไปชมภาพจตรกรรมแหงน มความเหนแตกตางกนนายสมพรบอกวาจตรกรรมฝาผนงแหงนมความงาม สวนนายสมหวงมความเหนตรงกนขามกบสมพรบอกวา จตรกรรมแหงนไมมความงามเลย จากตวอยางทงสองคนน ทสดแลวใครเปนคนตดสนถกวาจตรกรรมแหงนมความงามหรอไม? ความงามนนอยทไหน เกดจากสงใด? เมอหาค าตอบใหกบประเดนปญหาดงกลาวไมได สดทายเรากคงตองพงพานกคดทงหลายทไดอางไวขางตนเปนผใหค าตอบแกเราและผรบรทงหลายทมความสงสยเกยวกบความงามของจตรกรรมแหงน ทศนะของจตวสยทมตอจตรกรรมแหงน จะอธบายวาความงามของจตรกรรมนนอยทจตของผรบร ไมวาจะเปนสมพรหรอสมหวงทมความเหนหรอความรสกแตกตางกน จตวสยเชอวาความงามเปนเรองของความรสกชอบหรอไมชอบ ความเพลดเพลนหรอไมเพลดเพลน พงพอใจหรอไมพงพอใจ การทนายสมพรมองวา จตรกรรมฝาผนงแหงนมความงามนน เปนเพราะสมพรเกดรสกชอบความเพลดเพลนใจและพงพอใจในจตรกรรมแหงน เมอสมพรกลาววา จตรกรรมนงามหรอมความงาม สวนสมหวงบอกวา จตรกรรมแหงนไมมความงามเลย จตวสยมความเหนวาโดยสวนตวของจตรกรรมแลว มนไมมลกษณะอะไรทจะใหพวกเขากลาววา จตรกรรมนมความงาม

๑๕๐

หรอไมมความงาม ค าวา “งาม” มใชลกษณะของจตรกรรม แตเปนลกษณะทขนอยกบผชขาดหรอความงามเปนลกษณะของจต จตรกรรมเปนเพยงวตถทกอใหเกดความรสกชอบหรอไมชอบแกผรบร อยางทชาวเอปควเรยน (Epicureanism) เชอวา ความงามขนอยกบความพอใจ ฉะนนความงามกคอความพอใจทผานทางตาและทางห สมพรและสมหวงบอกวาจตรกรรมแหงนมความงามและไมมความงาม เพราะสงทเกดขนภายในจตใจของพวกเขา คอความรสกทชอบหรอไมชอบ เพลดเพลนหรอไมเพลดเพลน และพงพอใจหรอไมพงพอใจ ซงความรสกเหลานเองทท าใหสมพรและสมหวงบอกวา จตรกรรมแหงนงามและไมงาม ไมมใครทบอกวางาม ในขณะทตวเองมความรสกไมชอบหรอไมพอใจ บางคนไมชอบกนทเรยน เพราะไมชอบกลนของมนและมนท าใหรอนใน จงท าใหเขาไมกนทเรยน คงไมมใครกนทเรยนในขณะทตวเองไมชอบไมพอใจทเรยน สมพรกบสมหวงกเชนเดยวกน พวกเขาบอกวา จตรกรรมนงามหรอไมงาม ในขณะทตวเองรสกชอบหรอไมชอบ รสกพอใจหรอไมพอใจ แตทพวกเขาบอกวามนมความงามหรอไมมความงามนน เพราะพวกเขาเกดความรสกชอบหรอไมชอบ เพลดเพลนใจหรอไมเพลดเพลนและพงพอใจหรอ ไมพอใจในจตรกรรมนน ในขณะทเขาเพงพนจจตรกรรม รชารด (I.A.Richards) ไดกลาวไวในลกษณะเดยวกนนวา สงทเราเรยกวา ความงาม คอความรพงพอใจ เมอเรากลาววาวตถชนหนงมความงาม เราหมายถงในขณะทเราก าลงพนจวตถนน แรงผลกดนบางอยางในตวเราท าใหเราอยในสภาวะดลยภาพทางอารมณ ซงท าใหเราพงพอใจและท าใหเราสมมตเอาวามความงามอยในตววตถนน แตการสมมตเชนนน เปนเพยงการถายทอดความรสกของเราออกมายงโลกภายนอกเทานน แรงผลกดนบางอยางในตวเขาท าใหเขาอยในสภาวะสมดลยภาพทางอารมณ จงท าใหเขารสกพอใจในจตรกรรม สวนสมหวงอาจไมอยในสภาวะสมดลยภาพทางอารมณ เขาจงไมรสกพอใจในจตรกรรม และสงนเองทท าใหมนษยเราสมมตขนมาวา มความงามอยในจตรกรรมตรงน โปลตนส (203-270) ไดอธบายไววา ความงามของวตถเกดจากการมความสมดลตอกน การมสดสวนทพอดการมระยะทางทถกตอง ฯลฯ แตสงเหลานเปนเพยงความงดงามภายนอก สวนความงามสงสดซงเปนความแทจรงคอจตเทานน ซงเปนแหลงก าเนดของความงามทงหลายและเปนกฎเกณฑมาตรฐานสากลทตายตว เราจะเหนไดวา อาคารทสงางามจะเกดขนไมไดเลยถาไมใชเพราะจตของสถาปนกเปนตวสราง ดงนน ความสมดลของสงทงหลายไมใชแหลงก าเนดความงามแตเปนการส าแดงออกของความงามในสวนภายนอก สสารทงหลายจงไม

วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๓๐. สถต วงศสวรรค, ปรชญาเบองตน, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : อกษรวทยา, ๒๕๔๓),

หนา ๑๙๒-๑๙๓.

๑๕๑

มความจรงในตวเอง จตเทานนทสามารถเปดเผยตวเองในสสาร ทศนะของโปลตนสไดเนนใหเราเหนความส าคญของจต ซงเปนสงทสามารถเปดเผยใหเราเหนความงามของจตรกรรมแหงนในตววตถ จตรกรรมถอวาเปนสสารทไมมความแทจรงในตวเอง ความงามจงมแหลงก าเนดมาจากจต คานท (Immanuel Kant 1724-1804) กไดยนยนวา ความงามเปนจตวสย คอขนอยกบจตของผตดสนเทานน เมอประสาทสมผส เชน ตาไดรบภาพของสงภายนอก ความรสกวางามกเกดขนในจตของผตดสน ความงามจงเปนผลของความรสกวางาม มนไมไดขนอยกบคณภาพของวตถ ความงามไมใชอยทวตถ แตเกดจากความรสกวางามเทานน ตามทศนะของคาน ทจะเหนวา สมพรบอกวาจตรกรรมแหงนงาม กเพราะสมพรมความรสกเกดขนเมอเขาไดมองดภาพจตรกรรม สมหวงอาจไมมความรสกชอบหรอพงพอใจเกดขนกได แตเขากมความรสกเชนเดยวกน ความงามจงไมไดขนอยกบคณภาพของวตถแตอยางใด หากเกดขนจากความรสกของสมพรเอง ความรสกงามนนกเกดขนในจตของเขา ไมไดเกดขนทจตรกรรม ฮวม (David Hume) กมแนวความคดเกยวกบเรองนคลายกบคาน ท โดยเขาถอวา สนทรยธาตหรอความงามเปนเพยงความรสกทเกดขนในจตของมนษย ซงอาจเกดขนคลายๆ กนหรอตางกนได สนทรยธาตไมมในวตถภายนอก ในวตถภายนอกมเพยงขนาด รปรางและอตราสวนตางๆ เชน วงกลมมแตคณสมบตของมน เราหาไมพบความงามของมน นอกจากมผมาชมมความรสกทางอารมณเทานน จงจะมความงามเกดขน ความงามทเกดขนกบสมพรนนจงเปนเพยงความรสกทเกดในจตของเขา ในวตถภายนอกจงไมมลกษณะของความงามตามทศนะของจตวสยนน ความงามจงเปนเรองของจตอยางเหนไดชด โครเซ (Benedetto Croce) กไดกลาวไวเหมอนกนวา ความงามเปนเรองของจตใจในการสรางจนตภาพ การสรางจนตภาพเปนจดเรมตนของศลปะเปนสงทเรารสกและแสดงออกมาเทานน ตามทศนะของจตวสย มนษยเปนผตดสนทกอยางในเรองของความงามนกเชนเดยวกน จตรกรรมแหงนจะมความงามหรอไมกขนอยกบจตของผรบรเทานน วตถเปนเพยงสอของความงาม การทสมพรและสมหวงบอกวา จตรกรรมแหงนงามหรอไมงาม จงเปนการบอกตามความรสกของพวกเขาจรงๆ ไมมสงภายนอกมาเกยวของ ความงามจงเปนสภาวะคอความรสกทเกดขนในแตละบคคลเปนอารมณแหงความชอบใจ เพลดเพลน

วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๓๔-๑๓๕. สเมธ เมธาวทยกล, ปรชญาเบองตน, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โอ.เอส.พรนตง

เฮาส, ๒๕๔๐), หนา ๘๒. เรองเดยวกน, หนา๑๙๓. สถต วงศสวรรค, ปรชญาเบองตน, หนา ๑๙๓.

๑๕๒

ใจและพงพอใจจากการทไดสมผสกบจตรกรรมแหงน ความงามนนจะซาบซงเขาไปในจตใจของสมพร แมคนอนจะบอกวาจตรกรรมแหงนงามบาง ไมงามบางตามความรสกของแตละคนทเกดขน จตวสยจะอธบายวาตรงนกขนอยกบสภาวะแวดลอมของแตละคน ซงแตละคนอาจอยในสภาวะทแตกตางออกไปกบสมพร อยางเชนสมหวงซงอาจอยในสภาวะทแตกแตกบสมพร จงท าใหสมหวงมองวาจตรกรรมนไมงาม เมอมลกษณะอยางนเกดขน จตวสยเสนอวา ถาหากมความเหนทแตกตางกนเกดขน ตองยดเอาความรสกทเกดขนตรงกบความเปนจรง จตรกรรมแหงนมความงามหรอไม เมอเปนเชนน จตรกรรมฝาผนงวดสทศนฯ มผคนจ านวนมากเขาไปชมและคนสวนใหญกมความเหนแตกตางกน จะตองยดเอาความรสกทเกดตามความเปนจรง หากเรายดเอาตามทศนะของจตวสย กแสดงวาจตรกรรมแหงนมความงามจรงๆ จะเปนจรงหรอไมตามทศนะของทฤษฎจตวสยน เราลองมาดอกมมมองหนงวา จะใหเหตผลพอทจะเชอถอไดหรอเปลา นนกคอมมมองของพทธสนทรยศาสตร

ทศนะของพทธปรชญาเถรวาททมตอจตรกรรมแหงน มแนวความคดวา จรงอยแมมนษยจะมความแตกตางจากสงทงปวง ตรงทมนษยมความรสกนกคด อารมณ ความอยาก ความพง-พอใจ ความตองการ สงเหลานเปนสงท าใหรางกายของมนษยมความเคลอนไหวไปตามความตองการ แตไมมสงภายนอกมามบทบาทก าหนดวถชวตของมนษย เพราะมนษยมความรสกนกคด มอารมณ เรยนรสงตางๆ ไดรบรรป รส กลน เสยง สมผสทมอยในโลกได สงเหลานเองทท าใหมนษยแตกตางไปจากสสารวตถอนๆ มนษยจงประกอบไปดวยสงสองสง คอ จตกบวตถ ดงนนพทธปรชญาจงใหความส าคญทงสองอยางคอจตกบวตถ สวนจตวสยใหความส าคญเฉพาะจตเพยงอยางเดยว แตพทธปรชญาใหความส าคญทงสองสงเทาเทยมกน ทงสองสงเปนสภาวะทมอยคกน ไมมสวนใดสวนหนงจรงแทกวากน จตไมไดเปนตนเหตใหเกดวตถ (รป) วตถกไมเปนตนเหตใหเกดจต (นาม) แตทงสองสงเปนปรากฏการณทมอยตามธรรมชาตและเปนเหตปจจยของกนและกน ทงสองสภาวะตางกด าเนนไปตามกฎอนเดยวกน คอกฎไตรลกษณ พทธปรชญาจงถอวาทงจตและวตถเปนเหตปจจยของกนและกน ความงามจงเปนปฏกรยาทเกดขนกบจตของผรบร เมอสมพรไดชมภาพจตรกรรมแหงนแลวบอกวาจตรกรรมนงาม พทธปรชญากมองเชนเดยว กบจตวสยวา สมพรมความรสกชอบ เพลดเพลนใจและพงพอใจในจตรกรรมแหงน เขาจงบอกวามนมความงาม จตรกรรมท าใหสมพรเกดความพงพอใจ ดมด า แปลกหแปลกตาและทงใจ เขาจงถอวามนมความงาม แตเมอสมพรมองจตรกรรมแลวจะเกดความงามขนเลยกไมได อยดๆ ความงามจะผดขนมา ลอยๆ ไมได มนตองมอะไรสกอยางหนงภายในจตรกรรม สงนพทธปรชญาจะบอกวา ลกษณะแหงความงามหรอสนทรยธาตอยในตววตถหรอจตรกรรมนน จตรกรรมจะตอง

๑๕๓

ประกอบดวยลกษณะหรอถกตองตามลกษณะแหงความงาม จงจะถอวา มนงดงามหรอมความงาม ในคมภรธรรมบท ปปผวรรค ภาค ๓ ไดกลาวถงหญงทประกอบดวยลกษณะแหงความงามเปนเครองยนยนไว ๕ อยางวา “ผมงาม เนองาม กระดกงาม ผวงาม วยงาม” ถาหากจตรกรรมแหงนมลกษณะหรอคณสมบตแหงความงามกถอวามนมความงามอยางทสมพรบอก นกแสดงใหเหนวา พทธปรชญาไมไดใหความส าคญแกจตเพยงอยางเดยวอยางทจตวสยยนยน แตจตรกรรมตองมคณสมบตแหงความงามเปนเครองประกอบดวย สมพรจงจะรบรถงความงามของจตรกรรมได จะอาศยความรสกชอบหรอไม เพลดเพลนใจหรอไม พงพอใจหรอไมเพยงอยางเดยวไมได เชนเดยวกนจะอาศยคณสมบตแหงความงามเพยงอยางเดยวกไมได ความงามกไมมปรากฏขน พทธปรชญาอธบายวาทงสองอยางจะตองอาศยกนและกนขาดอยางใดอยางหนงไมไดเลย หากจตรกรรมมลกษณะแหงความงามเพยงอยางเดยวไมมสมพรหรอสมหวงไปรบรมน ความงามกไมมขน ลกษณะเดยวกนหากมแตสมพรกบสมหวงไมมจตรกรรมเขาทงสองคนกไมอาจเกดความรสกชอบหรอไมชอบ เพลดเพลนหรอพงพอใจขนได ความงามจงไมขนอยกบจตหรอวตถเพยงอยางใดอยางหนง ความงามจะมปรากฏขนไดกดวยอาศยจตและวตถทงสองอยาง พทธปรชญาจงมทศนะตอความงามในสวนทเขามาเกยวของสมพนธกบจตใจมนษย โดยทเชอวามนษยมศกยภาพพเศษในการรบรสงตางๆ ทเปนปรากฏการณทางวตถวสย มนษยมความรสกตอธรรมชาตและสรรพสงทเขามสวนเกยวของสมพนธอยโดยใหคณคาของความรสกนนวา งามและไมงามขนอยกบความพงพอใจหรออารมณรสกของแตละคน ความงามหรอความไมงามมสวนสมพนธกบจรตนสยการสงสมความรและประสบการณ รวมทงกเลสปรงแตงมาแตก าเนดของแตละคน ตามธรรมดานนแตละคนตางมลกษณะเฉพาะตวอนเปนปจเจกลกษณ (Individuality) แปลกแยกแตกตางกนไป ดงนน แตละคนจะเหนวางามหรอไมงามหรองามมากนอยขนอยกบความพอใจชอบใจของตนเองอยมาก เพราะตนเองตดของอยกบสญญา (ความจ าไดหมายร) ซงมอทธพลตอการปรงแตงจตใจและมผลใหแตละคนนกเหนเปนอยางไรกไดดวย ท าใหการรบรของคนคลาดเคลอนเบยงเบนไปจากความเปนจรงทเกยวของอยกบความงามดวย ความงามแบบมนษยจงไมสอดคลองกบลกษณะทเปนจรงตามวตถวสย และไมสอดคลองตรงกนของแตละคนดวย ทศนะความงามทขนอยกบความพอใจของแตละคนจงสมพนธหรอขนอยกบลกษณะจตวสย (Subjective) ทปรงแตงโดยสญญากเลส การไดรบอบรมเลยงดประสบการณสงสมและปจจยอนๆ ทชกน าความงามตามแบบมนษยทวไปตามลกษณะจตวสยน ในทศนะทางพทธปรชญาแลวไมเปนนยมยนด เพราะ

มหามกฏราชวทยาลย, พระธมมปทฏฐกถา แปล ภาค ๓ , พมพครงท ๑๓, (กรงเทพมหา

นคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๙), หนา ๗๕.

๑๕๔

มลกษณะแปลกแยกแตกตางหลากหลายและขดแยง กอใหเกดความทกขความเดอดรอนทงแกตนเองและผอน กลายเปนเรองของกเลสราคะทกอใหเกดการยดตดในความงามนน ท าใหจตใจฟงซาน วนวายไมสงบ ทงนเพราะความงามแบบมนษย (จตวสย) น เปนความงามทไมสอดคลองกบความจรง ไมกอใหเกดความดและมแตชกน าไปสอกศลกรรม ความงามในระดบนจงเปนสมมตสจจะไมมความจรงอยในตว แตมนษยสมมตขนใชในการสออารมณหรอความรสกทปรากฏในโลกความงามในระดบนจงไมขนกบจตหรอวตถอยางใดอยางหนง เพราะพทธปรชญาถอวาทงจตและวตถเปนสภาวะทเกยวเนองกนและเปนอนตตา ความงามจงไมไดขนอยกบจตหรอวตถทงสองอยางมความสมพนธกนอยางแยกไมออก แตกตองขนอยกบคณภาพของทงสองสงดวย ความงามในระดบนมนษยทวไปสามารถรบร หรอชนชมไดดวยทางประสาทสมผสผานทางวตถแหงความงาม จงมความเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนของมนษยทวไปและยงท าใหจตใจของผรบรหรอผชมเกดความดมด า สงบเยอกเยนในระดบนดวย ดงนน พทธปรชญาจงมทศนะทใหความส าคญแกจตของผรบรและแกวตถทถกรบรเทากน ดวยเหตนพทธปรชญาจงไปไกลกวาทฤษฎจตวสยอยางเหนไดชด เพอความเดนชดของทศนะทงสองนจะไดเปรยบเทยบทงสองทศนะใหเหนความแตกตางกนตอไป

จตวสยมทศนะวาความงามของจตรกรรมขนอยกบจตของผรบร ไมวาจะเปนสมพรหรอสมหวงทงสองคนมความรสกแตกตางกน จตวสยจงเหนวาสมพรบอกวาจตรกรรมแหงนงด งามและสมหวงบอกวาจตรกรรมแหงนไมงามนน ขนอยกบความรสกชอบหรอไมชอ บเพลดเพลน หรอไมเพลดเพลนและพงพอใจหรอไมพงพอใจ จตวสยจงใหความส าคญตอความรสกของทงสองคนอยางเดยว โดยจตรกรรมเองแลว ไมมลกษณะอะไรทจะท าใหสมพรกลาววา จตรกรรมแหงนมความงาม สวนพทธปรชญากยอมรบวาความงามเปนปฏกรยาทเกดขนตอจตของสมพรกบสมหวง แตความงามจะมขนลอยๆ ไมไดเลย ถาหากไมมลกษณะแหงความงามและความงามจะมขนไมไดเหมอนกน ถาหากไมมจตของผรบร พทธปรชญาไดใหความส าคญของจตกบวตถเทาเทยมกน แตกขนอยกบคณภาพของทงสองสง ดงนน เมอสมพรบอกวา จตรกรรมแหงนงดงาม เขาเกด ปฏกรยาตอบสนองตอความรสกทางความงามและจตรกรรมกมลกษณะหรอคณสมบตแหงความงามดวย ทศนะของจตวสยเนนเรองความรสกของคน คนหนงทมตอจตรกรรมมากกวา การทสมพรบอกวา ชอบจตรกรรมแหงน แตบางทความรสกของสมพรอาจมมากนอยแตกตางหรอ

มโน พสทธรตนานนท, สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย, หนา ๖๖-๖๗.

๑๕๕

สมหวงอาจชอบภาพจตรกรรมยอมรบวา ภาพจตรกรรมแหงนไมงาม ซงสมหวงอาจจะมความรสกนอยกวาสมพรจงบอกวา มนไมมความงาม การทจตวสยมทศนะตอจตรกรรมโดยยดเอาความรสกของคนเปนเครองช จนท าใหบางครงกเปนการกระท าตามอ าเภอของตวเองมากเกนไป ส าหรบพทธ-ปรชญาแลวกยอมรบเหมอนกนวามนษยมความรสกตอธรรมชาตและสรรพสงทเขามสวนเกยวของสมพนธอยโดยใหคณคาของความรสกนนวางามและไมงามขนอยกบความพงพอใจหรออารมณความรสกของแตละคน ความงามหรอความไมงามมสวนสมพนธกบจรตนสยการสงสมความรและประสบการณ แตละคนจะเหนวา งามหรอไมงามหรองามมากนอยขนอยกบความพอใจชอบใจของตนเองอยมาก ในทศนะทางพทธปรชญาแลวไมเปนนยมยนด เพราะมลกษณะแตกตางและขดแยงกน กอใหเกดความทกขความเดอดรอนทงแกตนเองและผอน กลายเปนเรองของกเลสราคะทกอใหเกดการยดตดในความงามนน ท าใหจตใจฟงซาน วนวายไมสงบ เพราะจตรกรรมทมความงามตามทศนะของจตวสยนน เปนความงามทไมสอดคลองกบความเปนจรงและเปนความงามระดบสมมตสจจะ พทธปรชญาจงถอวาทงจตและวตถเปนสภาวะทเกยวเนองกนและ เปนอนตตา ความงามจงไมไดขนอยกบจตหรอวตถ ทงสองอยางมความสมพนธกนอยางแยกไมออก แตกตองขนอยกบคณภาพของทงสองสงดวย ความงามในระดบนมนษยทวไปสามารถรบรหรอชนชมไดดวยทางประสาทสมผสผานทางจตรกรรมฝาผนง จงมความเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนของมนษยทวไปและยงท าใหจตใจของผรบรหรอผชมเกดความดมด า สงบเยอกเยนในระดบนดวย นกเปนความเหมอนและความตางกนของทงสองทศนะตามทกลาวมา แตกยงมบางทศนะทมความเหนแตกตางกบทศนะของจตวสยนนกคอ วตถวสย

การทสมพรกบสมหวงเกดความรสกขนวา จตรกรรมแหงนมความงามและไมมความงาม มนไมสามารถเกดขนได นอกจากตาจะกระทบกบภาพจตรกรรม ถาปรากฏการณทางสมองไมเกด สมพรกบสมหวงจะไมรสกชอบหรอไมชอบ ความรสกตางๆ ไมใชเรองของจต จตไมม มแตสมอง ตามทศนะแบบวตถวสย ความงามเปนลกษณะประจ าของจตรกรรม (วตถ) ทสมหวงบอกวา จตรกรรมแหงนไมงามนน เขาเหนอยางนนเหนผดไป เหมอนคนตาบอดสเหนถานเปนสแดง แตถานกมไดเปลยนสไปตามทคนแตละคนเหน ฉะนนค าวา “งาม” จงเปนลกษณะประจ าของจตรกรรม ถงแมไมมใครมาเหนหรอคนพบลกษณะประจ าของจตรกรรมแหงนกยงคงอยกบจตรกรรมนนตลอดไป ความงามจงมอยในวตถหรอโลกภายนอก มใชขนอยกบความรสกของมนษย ดงทศนะของพลาโต (Plato 427-347 กอน ค.ศ.) วาความงามเปนสงมอยจรงมอยในโลกมโนคต (World of Ideas) มลกษณะเปนอสสารเปนนรนดรเปนอมตะไมเปลยนแปลง พลาโตยง

๑๕๖

เชออกวา มโลก ๒ โลก คอโลกแหงแบบกบโลกแหงวตถ ความงามสากลเปนมาตรฐานแหงความงามทงหลายทอยในโลกแหงวตถ ความงามทเราสมผสกนไดนน ไมใชความงามทสมบรณแบบ เพราะเปนเพยงการจ าลองภาพของความงามมาจากโลกแหงแบบเทานน แตถงอยางไรความงามทเราสมผสไดกท าใหเราเกดความระลกรไดถงความงามทบรสทธในโลกแหงแบบได ทศนะของพลาโตแสดงใหเราเหนวา ความงามเปนสงทมอยจรง แตมอยภายนอกตวเรา มอยทจตของผรบรหรอบคคลผชขาด ทสมพรเหนวาจตรกรรมแหงนมความงามนน เปนเพยงภาพจ าลองของความงามทแทจรงอกทหนง พลาโตไดกลาวย าไววา ความงามมไดขนอยกบจตใจของผดเทานน ความงามทเรามองเหนในวตถตางๆ นนและท าใหเกดความรกพอใจเปนสงทมอยจรงในตวของวตถไมใชสงทจตคดขนมา จะเปนสงหรอรางกายทสมบรณหรอศลปะกด ความงามยอมมเชนเดยวกนแมจะแตกตางกนในขดขนของความงามกตาม จะเหนวา ทศนะของวตถวสยนเนนความงามของจตรกรรม สมพรกบสมหวงอาจบอกเราตามความรสกของตวเอง แตความเหนของทงสองกแตกตางกน คนหนงบอกวาจตรกรรมแหงนมความงดงาม สวนอกคนหนงบอกวาจตรกรรมแหงนไมมความงดงาม ถาจะถามวาแลวทงสองคนนใครเปนคนตดสนถกใครเปนคนตดสนผด วตถวสยตอบวา สมพรกบสมหวงบอกเราตามความรสกของตวเอง แตความงามไมไดอยทความรสกของทงสองคน จตรกรรมแหงนตางหากทมลกษณะแหงความงามหรอไม สมพรกบสมหวงบอกเราตามความเปนจรงทพวกเขาไดรบรทางประสาทสมผส กแสดงวาตามทศนะของวตถวสยทงสมพรและสมหวงจะตองมคนใดคนหนงตดสนถกคนหนงตดสนผด เพราะความรสกของเรามนไมไดมความงาม แตความงามอยทจตรกรรมทประกอบดวยสและรปราง สดสวนทปรากฏอยในจตรกรรมตอหนาเรา จตรกรรมแหงนมคณสมบตอยางหนง ซงเปนอสระไมเกยวกบความรสกของมนษยเรา และลกษณะหรอคณสมบตดงกลาวนจะมอยในตววตถจรงๆ เชนเดยวกบส กลน รปทรง สงเหลานมนไมไดเกดจากความรสกชอบใจหรอสนใจของเราเลย แตทศนะนกเจอปญหาทวา แลวท าไมบางทเราจงรสกชอบ บางทเราจงรสกไมชอบ พวกเขาจะตอบวา มนเปนเรองของสภาพจงไมเหมอนกน มนษยจะคดอยางไรหรอรสกอยางไรกไมใชเรองจต แตเปนเรองของวตถ ดงนน สมพรกบสมหวงจงจะตองมคนถกมคนผด คนทผดคอผทไมสามารถรโดยตรงตอคณสมบตหรอลกษณะของจตรกรรม คนทถกคอผทสามารถรไดโดยตรงตอคณสมบตหรอ

สถต วงศสวรรค, ปรชญาเบองตน, หนา ๑๙๓. Monroe C. Beardsley, Aesthetics, (New York : The University of Alabama Press,

1975), p. 39.

๑๕๗

ลกษณะของจตรกรรม ดงนน ตามทศนะของวตถวสยทมตอจตรกรรมแหงน ท าใหเราพบวาทศนะของนกคดกลมน ใหความสนใจในวตถมากเกนไป โดยไมสนใจวา จตรกรรมแหงนจะมคนมาใหความสนใจมนหรอไม ลกษณะแหงความงามของจตรกรรมกยงคงอยอยางนน ไมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและความรสกของคน ความงามตามทศนะของวตถวสยมลกษณะเปน “สงนรนดร” คงอยอยางนนตลอดไป จรงหรอไมกบทศนะทวตถวสยไดเสนอมานน เราลองหนมาดทศนะเกยวกบความงามนตามแนวคดของพทธสนทรยศาสตรดบางวา จะมความเหมอนกนหรอตางกนอยางไร

ทศนะของพทธปรชญาเถรวาททมตอจตรกรรมแหงน พทธปรชญามทศนะตอจตรกรรมแหงนคลายกบวตถวสยเหมอนกน คอไมละเลยวตถจนท าใหมองวา เปนสงไมมคณสมบตหรอลกษณะอะไรเลยเหมอนจตวสย พทธปรชญากเหนวา วตถนนกมความส าคญเหมอนกนและจตรกรรมแหงนกมลกษณะแหงความงามอยในจตรกรรมเชนเดยวกบวตถวสยกลาวไว ดงนนความงามตามทศนะของพทธปรชญาทมตอจตรกรรม จงเปนความงามเปนไปอยางประสานกลมกลนเปนระบบระเบยบมผลดสอดคลองตองกน คอสอดคลองสมพนธกบสถานการณหรอลกษณะวตถวสย (Objective) กลาวคอ ส สดสวน เสยง ถอยค า สงเหลานเปนคณสมบตทมอยในจตรกรรม สงตางๆ เชน ธรรมชาต สตว คนและสงอน ๆ อกมากมายกมลกษณะแหงสนทรยภาพหรอความงามอยภายใน ยกตวอยางหญงงามดวยรปสมบต ทางพทธปรชญาเรยกวาผถงพรอมดวยรปสมบต กลาวคอคนๆ หนงทงดงามจะตองมรปรางทประกอบดวยสดสวนทพอเหมาะ เชนใบหนา ผวพรรณ ไมเตย ไมสงเกนไป จะเหนวา แมแตมนษยเองทมรปรางหนาตางดงาม แมแตสงตางๆ ไมวาจะเปนธรรมชาต สตวและสงของตางๆ มปรากฏใหเราเหนหรอสมผสแลว ท าใหเราเกดความรสกชอบหรอไมชอบ พงพอใจหรอไมพงพอใจ ความรสกเหลานจะเกดขนไดกดวยอาศยคณสมบตทอยในตววตถนน นางวสาขาเปนหญงทมรปรางงดงาม กเพราะวา ภายในตวของนางวสาขานน มคณสมบตแหงความงามอย คอ ผมงาม เนองาม กระดกงาม ผวงาม และวยงาม ซงสงเหลานเปนลกษณะหรอคณสมบตทมอยภายในตวของนางวสาขา และสงเหลานจะปรากฏออกมาจากภายในของวตถ จตรกรรมกเหมอนกนจะมความงามหรอไมมความงามนน กอยทคณสมบตหรอลกษณะแหงความงาม มนจะตองมคณสมบตแหงความงามนอยภายในตวของจตรกรรมเอง ตรงนพทธปรชญามทศนะคลายกบวตถวสย ทถอวา ลกษณะแหงความงามมอยในตวของวตถ (จตรกรรม) เหมอนกน ตรงนเองทพทธปรชญามมมมองกวางไกลออกไปอกถงความรสกทเกดขนกบบคคลหรอจตวสย ถาหากวาจตรกรรมมลกษณะแหงความงามแลว ตามทศนะของวตถวสยไมใหความส าคญตอความรสกของบคคล ความงามในแงนจะตองเกดขนมา

๑๕๘

ลอยๆ โดยทไมจ าเปนวาจะตองมสมพรหรอสมหวงไปใหความสนใจจตรกรรมแหงนหรอไม ลกษณะแหงความงามทมอยในตวจตรกรรมกคงอยอยางนน สวนพทธปรชญาถอวา ความรสกกบวตถเปนสงเดยวกน เรารสกวาจตรกรรมงามเรารบรจรงๆ แตการรบรความงามทางดานจตรกรรมน ไมวาจะเปน เสน ส น าหนก รปทรงหรอองคประกอบทางดานศลปะ ผรบรเกดความรสกและผานการฝกฝนอบรมมาพอสมควร จงจะท าใหเกดความรสกอยางเดยวกน การรบรหรอชนชมจตรกรรมนนอยทอารมณของบคคลวาจะชอบหรอไมชอบ เมอสมพรกบสมหวงไดมองดภาพจตรกรรม พวกเขาเหนเปนสงงามหรอไมงาม เพราะดวยการเหนนน พวกเขาเกดความรสกสบายขนมา ความงามจงเปนการทเราใชจตแสดงปฏกรยาตอสภาพการณทท าใหเกดความรสกภายในจตใจ การรสกเสยใจ ดใจหรอสงเวช เกลยด รกหรอปลมใจจนน าตาไหลบาง สงเหลาน คอความรสกทมากระทบใจเรา เพราะเรามห มตา มการรบสมผสทางจตใจ ทางรางกาย มนเปนความรสกแหงสามญส านกของเราทไดรบจากอารมณสะเทอนใจ โดยมสงตางๆ มาสะกดใหบงเกดขน ดงเชนทกลาวแลว คอความรก ความพอใจ ชอบใจ เสยใจ ชงชง ยนด สงเวช สงสาร สงเหลานลวนเปนความรสกทเกดขน พทธปรชญาจะเหนวาการทจตรกรรมมลกษณะแหงความงามคงยงไมอาจท าใหความงามปรากฏขนได ถาหากไมมผไปสนใจจตรกรรม ตรงนพทธปรชญามทศนะเหมอนจตวสย ทยอมรบตวผรบรความงามของจตรกรรมเชนเดยวกน เพราะหากขาดผไปสนใจแลวความงามของจตรกรรมไมปรากฏขนมาไดหรอถงแมจตรกรรมมลกษณะแหงความงาม แตขาดคนไปสนใจกไมมความหมายอะไร ตามทศนะของพทธปรชญาแลว จตกบวตถหรอผรบรกบสงทถกรตองมความสมพนธกน ความงามจงจะมปรากฏขนมาได สมพรและสมหวงเปนผรบรลกษณะแหงความงามทมอยในจตรกรรม สวนจตรกรรม คอสงทถกร ทงสองอยางจงตองอาศยกนและกนขาดอยางใดอยางหนงไมได แตพทธปรชญากมทศนะตอสงเหลานวา สงทงปวง อนไดแก ความงาม ความรสกชอบ พงพอใจ เพลดเพลน จตรกรรมแมกระทงลกษณะตางๆ ลวนแลวแตเปนสงไมเทยง เปนทกข ไมมตวตนและไมงาม การทเราเหนจตรกรรมและความงามของมนนน เพราะมนษยสรางเงอนไขแหงตวตนขนมาเอง คน สตว ท สงของ ทมนษยตงชอลวนเปนการสมมต เมอสมมตขนแลวมนษยกไปยดมนเอง เชนยดมนวา สงทมนษยสรางขนวา เปนศลปะเปนของสวยงาม แทจรงมนกคอวตถหลายอยางทมารวมตวกนเทานนเองไมมอะไร การทมมนษยเหนวตถนนวา งาม แสดงวามนษยไปยดมนถอมน

สมคร บราวาศ, พทธปรชญา, หนา ๑๗๕. วทย พณคนเงน, ศลปะทรรศน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพเพมทรพยการพมพ, ๒๕๔๗),

หนา ๙๕.

๑๕๙

ไมไดมองวตถตามความเปนจรง แมวาพทธปรชญาจะมทศนะคลายกบวตถวสยและจตวสยในบางประเดน เพอความชดเจนในประเดนนจะไดเปรยบเทยบทศนะของวตถวสยกบทศนะของพทธปรชญาใหไดเหนแตกตางกนออกไปอก

ทศนะของวตถวสย ถาหากจตรกรรมแหง นมความงามจรงดงกลาวมา ความงามนนเปนลกษณะของวตถ (จตรกรรม) ไมไดขนอยกบความรสกชอบหรอไมชอบ พงพอใจหรอไมพงพอใจของสมพรกบสมหวงเลย สมพรอาจเหนลกษณะแหงความงามในจตรกรรม จงบอกวามนมความงาม สวนสมหวงอาจไมเหนลกษณะแหงความงามในจตรกรรม จงบอกวามนไมมความงาม ลกษณะแหงความงามทมอยในจตรกรรมนเองทท าใหสมพรมองเหนและบอกวามนมความงาม ลกษณะดงกลาวนมอยอยางนน ไมเกยวของกบสมพรและสมหวง ซงเปนผรบรหรอชนชมจตรกรรมแหงน สวนทศนะของพทธปรชญายอมรบวา จตรกรรมแหงนมลกษณะแหงความงามอยจรงตามทวตถวสยเชอ แตลกษณะแหงความงามตามทศนะของพทธปรชญานน เปนสงทไมเทยงแท เปลยนแปลงและไมมตวตนทแทจรง มนเปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและความรสกของผรบรหรอชนชม บางทสมพรอยในสถานการณหนงอาจจะบอกวา มนไมมความงามกได หรอสมหวงถาอยในสถานการณอนอาจจะบอกวา มนมความงามไดเหมอนกน เพราะฉะนนทศนะของพทธปรชญามองทกสงทกอยางวา เปนไปตามกฎทางธรรมชาต (ไตรลกษณ) มการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ดงนน ความคงทของลกษณะแหงความงามหรอความงามของจตรกรรมแหงนจงไมม วตถวสยมองเหนความส าคญของวตถเทานน ไมไดใหความสนใจกบความรสกของผรบรหรอผชนชมจตรกรรมเลย ทสมพรกบสมหวงรสกชอบหรอไมชอบ เพลดเพลนหรอไมเพลดเพลน พงพอใจหรอไมพงพอใจนนไมเกยวกบจต จตไมมอยจรง เปนผลของสมอง สมองเปนวตถ ดงนนวตถเทานนมอยจรง สวนพทธปรชญาแลวใหความส าคญแกความรสกของผรบรดวย ตรงนเองทท าใหพทธปรชญาแตกตางไปจากวตถวสย เพราะถาไมมผใหความสนใจตอลกษณะแหงความงามของจตรกรรมแลว ความงามของจตรกรรมกคงไมมปรากฏออกมา สมพรกบสมหวงคงไมรสกชอบหรอไมชอบ พงพอใจหรอไมพงพอใจในจตรกรรมแหงน ถาวตถเปนสงแทจรง มอยจรงมนคงไมเปลยนแปลงและสลายไปในทสด เพราะรางกายเปนทอาศยของจตนนเอง รางกายจงสามารถเคลอนไหว รบรอารมณตางๆ ทผานเขามาได หากเปนดงทวตถวสยกลาว รางกายเราคงเปนเหมอนตอไมทตายแลว ไมรบรอะไร ฉะนน พทธปรชญาจงเหนความส าคญของจตกบวตถ

ทวเกยรต ไชยยงยศ, สนทรยะทางทศนศลป, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : สถาบน

ราชภฏสวนดสต, ๒๕๓๘), หนา ๑๙๗.

๑๖๐

พอๆ กนและอาศยซงกนและกนเปนอย ขาดสงใดสงหนงไมไดและแยกออกจากกนไมเดดขาด นกไมใชเพยงแคพทธปรชญาเถรวาทเทานน ทยอมรบและไมยอมรบทศนะของวตถวสยและกยงมอกทศนะหนงทมความเหนเปนกลางระหวางจตวสยกบวตถวสย เราลองมาพจารณาดทศนะนวาจะมความนาเชอถอมากนอยเพยงใด

ทศนะของสมพทธนยมทมตอจตรกรรมแหงน จากทศนะทกลาว มาตางกพยายามนยามความงามไปตางๆ กนและกยงมขอบกพรองอยดวยกนทงนน ถงกระนนทศนะเกยวกบความงามทนาฟงกนาจะไดแกทศนะทจะกลาวตอไปน เพราะพจารณาหาความงามของจตรกรรมทกแงทกมมอยางยตธรรม ในกรณสมพรกบสมหวงนน สมพทธนยมมองวาทสมพรกบสมหวงบอกวา จตรกรรมแหงนมความงามหรอไมมความงามนน ความรสกชอบหรอไมชอบทเกดขนกบทงคนนนจะตองมสงประกอบหรอวตถ (จตรกรรม) จตรกรรมมลกษณะแหงความงามเฉพาะตว ตรงนท าใหสมพทธนยมมความเหนตรงกบวตถวสย ซงลกษณะแหงความงามนจะขาดไมไดในการจะบอกวา จตรกรรมแหงนงามหรอไมงาม ถาไมมลกษณะแหงความงามแลว สมพรกบสมหวงกไมอาจเหนความงามในจตรกรรมไดเลย เขาทงสองบอกวา จตรกรรมแหงนงามหรอไมงามได กเพราะมจตรกรรมอยตอหนาและความงามกคอสงทมอยในจตรกรรมนน พวกเขาจงบอกไดวา จตรกรรมแหงนงามหรอไมงาม ดงทโสคราตส (Socrates 469-399 B.C.) กลาวไววา ความงามมลกษณะใกลตวมนษย ความงามของสงตางๆ นน จะตองมความสมพทธกบความงาม เพราะสงทดและทงามตางเปนตวกระตนใหเกดความพงพอใจ แตความพงพอใจจะเกดขนไดดยอมมาจากการทสงๆ นนไดท าหนาทใหเกดประโยชนใชสอย ไดมากนอยเพยงใด เชน บานสวยงาม ไมใชมสดสวนถกตองและมความกลมกลนกนเทานน แตจะตองใหรมเงาทดและใหความปลอดภยแกเจาของฉนใด ความงามทางดานจตรกรรมและประตมากรรมกเปนเชนเดยวกนฉนนนดวย จากทศนะของโสคราตสท าใหเราเหนวา ความงามทมอยในตววตถแลว ยงมความสมพนธกบสงแวดลอมภายนอกดวย นอกจากนนแลว ความงามยงมความสมพนธกบมนษยหรอตวกตตาดวยทมความรความสามารถทจะสนใจจตรกรรมนน จะเหนวา ลกษณะแหงความงามของจตรกรรมนน จะตองมสมพนธกบสมพรและสมหวงดวยซงเปนผใหความสนใจในจตรกรรม การทสมพรกบสมหวงจะเกดความรสกตอจตรกรรมนน จะตองมประสาทสมผสทสามารถจะรบรความรสกแหงความงามไดเปนอยางด ความรสกนนอาจมมากบางนอยบางตางกนไป ซงกแลว แตวา สมพรกบสมหวงหรอคนอนๆ นนอยในอารมณทเหมาะสมอยางไร อยางท

วนดา ข าเขยว, สนทรยศาสตร, หนา ๑๔๖.

๑๖๑

แลงเฟลด เฮอรเบอรท ซดนย (Langfeld, Herbert Sidney ค.ศ.1879-1958) กลาวไววา “ความงามไมไดขนอยกบบคคลอยางเดยว ไมใชเปนจตอยางเดยว ไมใชเปนวตถอยางเดยว ไมใชความรทางปญญาอยางเดยว ไมใชคณคาทมอยในวตถอยางเดยวสมพนธภาพระหวางสงสองสง คอ จตมนษยกบวตถ” ความงามของจตรกรรมแหงนตามทศนะของสมพทธนยม จงไมไดขนกบจตของสมพรและสมหวงเพยงอยางเดยว หากแตวาความงามนนยงมความสมพนธกบสภาวะแวดลอม วฒนธรรม ฟา อากาศของแตละพนทดวย จะเหนวาสมพทธนยมน ใหความส าคญทงแกจตของผรบรและทงวตถทถกรบรเหมอนกน จงท าใหทศนะนมความนาเชอถอกวา ทศนะของจตวสยกบวตถวสย ทมความโนมเอยงไปขางใดขางหนง สวนสมพทธนยมมองวาทงสองสงนนมความสมพนธกน ซงเปนพนฐานของความงามอยางแนนอน เพยงแตวาตวความสมพนธเองนนมใชเปนตวความงาม ดงนน ความงามเปนความสมพนธกนระหวางสมพรและสมหวงกบสงทมความงาม (จตกบวตถ) วตถตองมความงามดวยและจตของสมพรกบสมหวงตองอยในสภาพพรอมทจะรบรความงามของจตรกรรมดวย นเปนทศนะเกยวกบความงามของจตรกรรมแหงนทมลกษณะแบบประนประนอมระหวางจตกบวตถ แตจะสมพนธกนอยางไรนน เราหนมามองทศนะทางพทธปรชญาดบางจะเปนจรงอยางทสมพทธนยมกลาวไวหรอเปลา

ทศนะของพทธปรชญาทมตอจตรกรรมแหงน ทศนะของทงสองกลมนถอวามความคลายคลงกน กลาวคอทงสองทศนะใหความส าคญตอจตกบวตถเหมอนกน พทธปรชญามมมมองตอจตรกรรมแหงนเชนเดยวกบสมพทธนยม กรณทสมพรกบสมหวงมองจตรกรรมแหงนแลวเกดความรสกขนในจตใจวา จตรกรรมแหงนมความงามหรอไมมความงาม ซงทงสองคนมความเหนทแตกตางกน คนหนงบอกวาจตรกรรมแหงนงาม อกคนบอกวาจตรกรรมแหงนไมงาม แมทงสองมความเหนแตกตางกน แตกระบวนการรบรความงามของจตรกรรมกไมแตกตาง แมบางทความรสกจะมมากบางนอยบางแตกตางกนไป การรบรของทงสองมความเกยวของกบสงสองสงคอจตกบวตถ กลาวคอ ความรสกทเกดขนในขณะทมองภาพจตรกรรมกบลกษณะแหงความงามของจตรกรรม ซงพทธปรชญาเหนวาลกษณะแหงความงามของจตรกรรมนนกบความ รสกทเกดขนกบสมพรและสมหวง เปนความสมพนธทองอาศยซงกนและกนหรอเปนเหตเปนผล

ปานทพย ศภนคร, และคณะ, ปรชญาเบองตน, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง,

๒๕๓๘), หนา ๒๒๖. พระพงศ สขแกว, สนทรยศาสตรบนฝาผนง : อลงการแหงจตรกรรมไทย, (กรงเทพมหา

นคร : ปรชญสยาม, ๒๕๔๙), หนา ๑๘.

๑๖๒

ซงกนและกน การทสรรพสงทงหลายด ารงอยและเปนไปอยางมระบบระเบยบตามภาวะปกตธรรมดานนมความงามอยในตวของมนเองแลว ความงามดงกลาวนปรากฏตามลกษณะภววสยหรอวตถวสย พทธปรชญามทศนะตอความงามนวา เปนลกษณะปกตธรรมดา ไมมอะไรนาประทบใจ ตนเตนหรอชวนหลงใหล ความงามลกษณะนเมอมองตามความรสกของสมพรกบสมหวงอาจท าใหเกดความหลงใหล ตนเตนหรอประทบใจแกพวกเขาทงสองได มนจงมความ สมพนธตอความรสกทเกดขนกบทงสองคน สมพรบอกวาจตรกรรมแหงนงามนน เขาอาจมการรบรทางประสาทสมผสทสมบรณ กลาวคอมจกษประสาทด มสงเราภายนอกอยในระยะพอเหมาะแกการมองเหนและมความสนใจในจตรกรรมขณะทเพงพนจ สวนสมหวงเขาอาจจะมการรบรสมบรณเหมอนกบสมพร แตเขาอาจไมมความสนใจในจตรกรรมขณะทมองดกได ลกษณะแหงความสมพนธในการรบรตามทศนะของพทธปรชญานน จะตองสอดคลองกนขาดอยางใดอยางหนงไมไดเลย ความงามในระดบน จงเปนความงามในระดบผสสะ ตามทศนะของพทธปรชญาแลวความงามในระดบน จงมลกษณะความงามทมความสมพนธสอดคลองกบรปแบบภายนอกและรปแบบภายใน นนกคอความสมพนธสอดคลองกบรปแบบภายนอกไดแก ความสมพนธสอดคลองกบส เสน รปทรง สดสวน กฎเกณฑเทคนคการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง ซงจตรกรรมแหงน จะมกฎเกณฑการเขยนภาพไปตามแบบประเพณโบราณทท าสบทอดกนมาตามยคสมย สวนรปแบบภายในนนถอวาเปนสงส าคญทมผลกระทบตอจตใจของผรบรหรอผชมจตรกรรมแหงน ไดแกความสมพนธสอดคลองกลมกลนและไดดลยภาพระหวางความงามกบความดและความจรง ธรรมชาตทประสานกลมกลนสอดคลองกนหรอมลกษณะสมพนธกนโดดเดน บางอยางกจงใจใหเกดความรสกสงบหรอเกดปตเอบอมใจ มอารมณรสกนกคดทดงาม ซงกอใหเกดผลดตอบคคลในทางอตวสยไดดวยในระดบหนง คอมความสงบ มสตและมสมาธ สอดคลองกบหลกไตรสกขาในพทธศาสนา ดงนน เราจงเหนวา การทสมพรกบสมหวงไดชมไดเหนจตรกรรมแหงนแลว ท าใหเกดความรสกชอบหรอไมชอบ เพลดเพลนหรอไมเพลดเพลน พงพอใจหรอไมพงพอใจ กเพราะจกษประสาทของพวกเขาไดประสบกบรปแบบ ทรวดทรง เสน ส แบบแผนในการสรางสรรคจตรกรรมแหงน จงท าใหเกดความรสกเชนนนได ตอจากนนความรสกทเกดขนนนยอมมผล กระทบตอจตใจของพวกเขา อาจท าใหผอนคลายจากความทกข ความฟงซาน วนวายสงบชวขณะทเพงพนจจตรกรรมได ฉะนน ตามทศนะของพทธปรชญาแมจะมความเหนทคลายกนกบสมพทธนยมตรงทใหความส าคญตอจตของผรบรกบจตรกรรมทถกรบรเหมอนกน แตพทธปรชญา

มโน พสทธรตนานนท, สนทรยวจกษณในจตรกรรมไทย, หนา๖๖. เรองเดยวกน, หนา ๖๖.

๑๖๓

ถอวา ความงามในระดบนเปนความงามในระดบผสสะ ซงถอวามผลกระทบตอจตใจของปถชนทวไปเปนอยางมาก เพอใหเหนความแตกตางในสองทศนะน เราลองมาเปรยบเทยบกนดวา ทงสองทศนะจะมความแตกตางกนอยางไรบาง

ทศนะของสมพทธนยมมองวา ความงามเกดจากความสมพนธกนระหวางจตกบวตถ ซงถอวา จตรกรรมฝาผนงเกดจากความมอยของทงสองสง คอความมอยของจตอนเปนตวสภาวะผรบรทมตอจตรกรรม ท าใหเกดความรสกชอบหรอไมชอบ เพลดเพลนหรอไมเพลดเพลน และพงพอใจหรอไมพงพอใจตอจตรกรรมและความมอยของวตถหรอจตรกรรมทสามารถเหนไดชดเจนดวยตาจรงๆ ถาไมมจตรกรรม ความงามกไมอาจจะมขนได สวนทศนะของพทธปรชญานน เรมตนกคลายๆ กบทศนะของสมพทธนยม แตการมอยของจตหรอผรบรทมตอวตถหรอจตรกรรมทถกรบรนน มอยในลกษณะสมมตสจจะ ไมเทยงแท เปลยนแปลงไปตามกาลเวลาและไมมสภาวะทเรยกวาตวตน ในกรณสมพรกบสมหวงทมความเหนแตกตางกนนน แมทศนะของพทธปรชญามองเหมอนกนกบทศนะของสมพทธนยมวา ทงสองสงจะตองมอยดวยกนจงจะปรากฏความงามขนมาได แตบางททงสองคนนนอาจมอะไรทไมเหมอนกนกเปนได เชน จกษประสาท สภาวะทาง ดานจตใจหรออยในระยะทไมอาจมองเหนไดชดเจนกเปนได โดยเฉพาะสภาวะทางดานจตใจนน พทธปรชญาถอวา มความส าคญมาก ทางพทธปรชญาเรยกสภาวะเชนนวา “จรต” คอรสนยมของมนษยทมตดตวมาตงแตเกด ซงท าใหคนเรามความชอบไมชอบ พงพอใจ ไมพงพอใจแตกตางกน ดงนน สมพรกบสมหวงมความเหนทแตกตางกนไปตามรสนยมของแตละบคคล ทศนะของสมพทธนยมมองวา ความสมพนธระหวางความงามกบจตรกรรมนน เปนการเชอมโยงระหวางตวจตของบคคลใดบคคลหนงกบจตรกรรมทก าลงเผชญหนาระหวางผชมหรอผรบรทดงดดเอาจตออกมารบรตอจตรกรรมและจตรกรรมอนมสสน มชวตชวา สวยงามทสะทอนออกมาใหเหนอยางเดนชดท าใหตวจตตองเกดปฏกรยาตอบสนองขนมาหรอไมตอบสนองรบ อยางเชนสมพรกบสมหวง ส าหรบทศนะของพทธปรชญาแลว จะมองวา สมพทธนยมเขาไปเกยวโยงกบจตวสยและวตถวสยจงท าใหเกดสงใหมขนมา คอความรสกตอบสนองตอความงามหรอไมงามของจตรกรรม ทศนะของพทธปรชญามลกษณะเปนกลางๆ ไมเขาไปเชอมโยงทงจตและวตถ หากแตความรสกตอบสนองตอความงามหรอไมงามตอจตรกรรมนน เกดจากการประสานกนระหวางอายตนะ อารมณและวญญาณ ภาวะทประจวบกนหรอภาวะทกระทบกนของทง ๓ สงนเรยกวา “ผสสะหรอสมผส” คอการกระทบกนของสภาวะของสงทง ๓ นน จงท าใหเกดความรสกตออารมณทรบรสภาวะตางๆ ของจต สภาวะทเกดถดจากผสสะเรยกวาเวทนาหรออารมณ เชน ชอบใจ ไมชอบใจ พงพอใจ ไมพงพอใจเปนตน ดงนน การทจะเขาถงอารมณความรสกไดนน พทธปรชญามองวา

๑๖๔

จะตองขนอยกบคณภาพของจตและองคประกอบแวดลอม เชน การมองเหนรป ถามทวางแสงสวาง อนทรยสมบรณ ความรสกตอบสนองตอความงามของจตรกรรมแหงนยอมสมบรณ กลาวคอกอใหเกดผลดตอบคคลในดานจตใจ มความสงบ มสตและมสมาธ สอดคลองกบกฎเกณฑทางธรรมชาต (ไตรลกษณ) ไดเปนอยางดทเดยว

สรปทศนะของทงสามกลมกบพทธปรชญาเถรวาททมตอจตรกรรมแหงน จากการเปรยบเทยบทศนะของทงสามกลมกบพทธปรชญาเถรวาทขางตนนน ท าใหเราไดพบกบค าตอบใหกบประเดนปญหาทเกดขนกบผทยงมความสงสยเกยวกบการชมภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามแหงน ซงพอทจะท าใหเราไดหายสงสยและไดรวาจตรกรรมแหงนมความงามหรอไม ทศนะของจตวสยเหนวาจตรกรรมแหงนมความงาม เพราะท าใหสมพรเกดความรสกชอบ เพลดเพลนและพงพอใจ สวนสมหวงไมมความรสกชอบหรอพงพอใจตอจตรกรรมแหงนกขนอยกบความรสกของสมพรกบสมหวงนนเอง สวนทศนะของวตถวสยมความ เหนตรงกนขามกบจตวสย วตถวสยมองวา จตรกรรมแหงน มลกษณะแหงความงามอยภายในจตรกรรมเอง ไมไดเกยวของอะไรกบความรสกของบคคลเลย ใครจะมาสนใจหรอไมสนใจมนกตาม ลกษณะแหงความงามกมอยในภายในจตรกรรมอยางนน ไมวาสมพรกบสมหวงจะไปสนใจหรอไมกตาม ลกษณะดงกลาวกยงคงมอยในตวจตรกรรมนนไมเปลยนแปลงท าใหความงามเปนสงนรนดร ในขณะททศนะของสมพทธนยมน พยายามน าเอาตรง ทถกของทศนะจตวสยและ วตถวสยมาสมพนธกน ตดสวนทผดออก ท าใหเกดทศนะนขนมาและมองจตรกรรมแหงนวา จตรกรรมแหงนมลกษณะแหงความงามอยจรงและกมบคคลมาสนใจดวย ความงามถงจะมขนได แตตวความสมพนธนนไมไดกอใหเกดความงามเลย ตรงนกถอวา ทศนะนมองพลาดไป ส าหรบพทธปรชญาแมจะเรมตนคลายทศนะสมพทธนยม ทใหความส าคญตอความรสกของสมพรกบสมหวงหรอบคคลผรบรทวไป แตพทธปรชญามองวาความสมพนธดงกลาวนนเปนการประสานกนระหวางจกษประสาทกบจตรกรรมและวญญาณ จงท าใหอารมณความรสกชอบไมชอบ พงพอใจหรอไมพงพอใจของสมพรกบสมหวง ซงเปนการสมพนธระหวางรปแบบภายนอกกบรปแบบภายใน การทสมพรกบสมหวงไดชมไดเหนจตรกรรมแหงนแลว ท าใหเกดความรสกชอบหรอไมชอบ เพลด- เพลนหรอไมเพลดเพลน พงพอใจหรอไมพงพอใจ กเพราะจกษประสาทของพวกเขาไดประสบกบรปแบบ ทรวดทรง เสน ส แบบแผนในการสรางสรรคจตรกรรมแหงน จงท าใหเกดความรสกเชนนนไดตอจากนนความรสกทเกดขนนนยอมมผลกระทบตอจตใจของพวกเขา อาจท าใหผอนคลายจาก ความทกข ความฟงซาน วนวายสงบชวขณะทเพงพนจจตรกรรมได ดงนน ทศนะของพทธปรชญานถอวา มมมมองตอจตรกรรมแหงน แตกตางไปจากทศนะทง ๓ กลม เพราะไมเพยงแคความ

๑๖๕

เพลดเพลน พงพอใจทางอารมณความรสกเทานน ยงถอวา จตรกรรมแหงนมผลกระทบตอการด าเนนชวตของมนษยดวย (ภาคผนวก รปท๑๒) โดยเฉพาะผทนบถอพทธศาสนาแลว ยงเพมความศรทธาใหยงขนไปอกแลว เปนเครองชน าในการเวนชว-ท าดอกดวย จตรกรรมแหงน จงมความสมพนธสอดคลองกนระหวางความงาม ความดและความจรงตามทศนะของพทธปรชญาเถรวาท

ดงนน เมอเราเดนเขาไปภายในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามแลว กรอกสายตามองดภาพจตรกรรมฝาผนงไปรอบๆ สงทท าใหเราตองทงใจกบความสมพนธกนระหวางพทธสนทรยศาสตรกบพทธจตรกรรมอนดบแรกกคอ รปแบบ ทรวดทรง เสนทตดดวยเสนเบากบเสนหนกหรอสงต า จงหวะ สสน มระเบยบทกลมกลนกน ประณตบรรจงระรนตาดวยฝมอการสรางสรรคของศลปนผช านาญ ท าใหเราไดทศนากบภาพบคคลทแสดงกรยาทาทางดวยลายเสนทออนชอยและแสดงลกษณะของบคคลตางแตกกน เชน ภาพพระพทธเจาจะมพระวรกายใหญกวาบคคลธรรมดาและพระวรกายจะปดดวยทองค าเปลว พระเกตรศมจะปดดวยทองค าเปลวเชนกนมพระอาการสงบนง ไมแสดงกรยาทาทางดวยลายเสนเหมอนภาพพระสาวกหรอบคคลธรรมดาทวไป ภาพชนชนสงเชนพระมหากษตร ย พระมเหส ภาพเทวดา พญามารเปนตน กมการแตงองคทรงเครองประดบทมลกษณะตางๆ ปดดวยทองค าเปลวทเครองแตงกายท าใหดแตกตางไปจากภาพบคคลธรรมดา ทแสดงอาการตางๆ ดวยเสนออนชอยบงบอกถงอารมณความรสก นอกจากนแลวศลปนยงไดวาดภาพสงกอสราง ปราสาทราชวง อาคารบานเรอนหรอวดวาอาราม ซงมลกษณะทเปนเอกลกษณของชนชาตไทยดวย มตนไมและปาไมแวดลอมตามจนตนาการของศลปนท าใหเหนภมทศนทอดมสมบรณ มล าน าไหลลงมาจากเบองบนแบงเขตของภาพจตรกรรมแตละตอน เสาภายในทง ๘ ตนกเตมไปดวยภาพจตรกรรม ทศลปนจนตนาการถงภาพปา หมพานต ภาพสตวในจนตนาการทมลกษณะตางๆ เชน ภาพกนนรกนนรเกยวพาราสกน ปดทองค าเปลวทเครองประดบมล าตวและศรษะเปนมนษย มขาและปกเปนนก ซงดเหมอนศลปนจะวาดขนจากอารมณความรสก ศลปนเปนผมองความจรงผานจนตนาการจตรกรรมแหงนจงมรปแบบไมเหมอนจรง เปนภาพเชงอดมคตมากกวา ทไมเนนสแสงและเงาจะมสสนทคอนขางคล าไมเหมอนจตรกรรมฝาผนงทางตะวนตก และนนกท าใหเราไดทศนาตอสงทไดเหนและดมด ากบความประณตบรรจงลวงล าเขาสความทงใจล าดบตอไป ซงแอบซอนอยในเนอหาของความงาม มงเนนไปทลกษณะคณคาอนสะทอนใหเหนถงความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมฝาผนงทเขยนเกยวกบเรองราวทางพทธศาสนา โดยมศลาจารกบรเวณผนงทง ๔ ดาน

๑๖๖

ด าเนนเรองตามคมภรทางพทธวงศ คมภรสมบณฑตมหานทานและคมภรวสทธวลาสนอรรถกถาไวคอนขางละเอยด โดยรอบเสาทง ๘ ตน มศลาจารกอยโดยรอบเลาเรองไตรภมโลกสณฐาน ด าเนนเรองตามคมภรเตภมกถาและชาดก เนอหาสาระสะทอนหลกค าสอนในเชงอดมคตแกพทธศาสนกชน โนมนาวจตใจใหเกดศรทธาตอภาพจตรกรรมทไดพบเหน ขดเกลาจตใจใหสะอาดบรสทธเกดคณธรรม สะทอนเรองราวทางประวตศาสตร วรรณคดและวถชวตความเปนอยของพทธศาสนกชนในครงอดตกาล ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมของชาต ฉะนน สงทเราไดรบจากภาพจตรกรรมฝาผนงแหงน ไมเพยงแครปแบบ ทรวดทรง เสน ส เรองราวทางประวตศาสตรเทานน เรายงไดดมด ากบความสมพนธกนระหวางพทธสนทรยศาสตรกบจตรกรรมแหงนในแงของคณคาทแฝงอยในภาพจตรกรรมดวย ทสะทอนออกมาสจตส านกของผทไดพบเหนเปนความกลมกลนระหวางคณคาทางความด คณคาทางความงามและคณคาความจรง ซงลวนแลวแตเปนคณคาทควรแกการเสพหรอการรบร ไมพอกเสรมอกศลมล คอ โลภะ โทสะ โมหะ โนมนาวจตใจใหเวนชว - ท าด อนเปนเปาหมายของชวตในระดบพนฐานตามทศนะของ พทธสนทรยศาสตร

ซ

สารบญ

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ จ ค าอธบายสญลกษณและค ายอ ฉ บทท ๑ บทน า ๑

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๕ ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๕

๑.๔ ขอบเขตของการวจย ๕ ๑.๕ ค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ๕ ๑.๖ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ ๖ ๑.๗ วธการด าเนนการวจย ๘

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๘

บทท ๒ ศกษาจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ๙

๒.๑ พทธจตรกรรมคออะไร ๙ ๒.๑.๑ ความหมายของค าวา พทธจตรกรรม ๙ ๒.๑.๒ ความสมพนธระหวางพทธสนทรยศาสตรกบพทธจตรกรรม ๑๔ ๒.๒ พทธจตรกรรมสมยรตนโกสนทร ๑๖ ๒.๒.๑ ววฒนาการของจตรกรรมฝาผนงของไทย ๑๘ ๒.๒.๒ คตแนวคดในการสรางสรรคภาพพทธจตรกรรมฝาผนงใน ๓๐

พระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม บทท ๓ แนวความคดเรองพทธสนทรยศาสตร ๓๕ ๓.๑ ความหมาย ๓๕

ฌ

๓.๒ ความเปนมา ๓๖ ๓.๓ เกณฑการตดสนพทธสนทรยศาสตร ๔๖ ๓.๓.๑ ความมอยของความงาม ๕๔

๓.๓.๒ เกณฑการตดสนคณคาของความงาม ๖๑ ๓.๓ สรปวเคราะหพทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศน ๖๓

เทพวรารามในแงพทธสนทรยศาสตรและสนทรยศาสตรทวไป บทท ๔ วเคราะหเปรยบเทยบพทธสนทรยศาสตรและสนทรยศาสตรทวไป ๖๗ ทปรากฏบนจตรกรรมฝาผนงในวดสทศนเทพวราราม

๔.๑ วเคราะหทรรศนะเรองความสมพนธระหวางศลปะกบศลธรรม ๖๗ ในพทธสนทรยศาสตรกบสนทรยศาสตรตะวนตก ๔.๒ วเคราะหเกณฑตดสนคณคาความงามพทธสนทรยศาสตรกบ ๑๒๔ สนทรยศาสตรตะวนตก ๔.๓ สรปวเคราะหทรรศนะทมตอพทธจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวง ๑๔๘ วดสทศนเทพวราราม

บทท ๕ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๑๖๗ ๕.๑ สรปผลการวจย ๑๖๗ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๗๒ บรรณานกรม ๑๗๓ ภาคผนวก ๑๘๑ ภาพพทธจตรกรรมฝาผนง ๑๘๑ ประวตผวจย ๑๘๗