พุทธประวัติในภาษาธรรม...๒๖๖ พ ทธประว...

The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012

พทธประวตในภาษาธรรม

บทคดยอ

บทความนกลาวถงการแปลความพทธประวตตามแบบทไมมเรองอภนหารโดย

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส และการใชหลกภาษาคน-ภาษาธรรมของ

พทธทาสภกขในการอธบายหลกธรรมขนสงของพระพทธเจา ในตอนทาย ผนพนธไดแปลความหมาย

ในภาษาธรรมของพทธประวตในชวงตงแตพระสทธตถโพธสตวด�ารงพระยศเปนราชกมารแลว

สละราชสถานะออกแสวงหาโมกษธรรมจนถงตอนตรสร และสรปเปนแนวทางในการปฏบตธรรม

ส�าหรบพทธศาสนกชนทกคน

ค�ำส�ำคญ : พทธประวต, บคลาธษฐาน, ธรรมาธษฐาน, ภาษาคน-ภาษาธรรม

บทน�า

ในโอกาสทสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระบรมศาสดาแหงพระพทธศาสนา ไดตรสรผานมา

๒,๖๐๐ ป และสวนโมกขพลาราม อ�าเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ซงเปนสถานทส�าคญแหงหนงในการ

เผยแพรพระพทธศาสนา มอายได ๘๐ ปในพทธศกราชปจจบน คอ พ.ศ. ๒๕๕๕ ผเขยนบทความนเหน

สมควรทจะเฉลมฉลองวาระส�าคญทงสองดงกลาวเปนพเศษ ดวยการทบทวนเรองราวในพทธประวตอกครง

หนง ทงนโดยอาศยการตความตามแบบภาษาธรรมททานผกอตงสวนโมกขพลาราม คอ พทธทาสภกขหรอ

ทานพทธทาส ไดเสนอแนะไว ในตอนตน ผเขยนจะขอกลาวถงพทธประวตตามต�านานปรมปราทชาวพทธ

ไทยเราคนเคยกนมา พรอมกบการแปลความพทธประวตตามแบบทไมมเรองอภนหารโดยสมเดจพระมหา

สมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส จากนนจะน�าเสนอการแปลความบางสวนบางตอนของพทธประวต

ตามแนวธรรมาธษฐาน ตอดวยแนวคดเกยวกบภาษาคน-ภาษาธรรมของทานพทธทาส แลวจงสรปในตอน

ทายดวยพทธประวตในภาษาธรรม

พทธประวตแนวปรมปราและการแปลความ

พทธประวตทชาวพทธไทยคนเคยกนอยเปนสวนมากนนเปนต�านานปรมปรา คอ เปนนทานท

กลาวถงเจาชายสทธตถะในฐานะของพระมหาสตวหรอพระมหาบรษทมอทธฤทธและอภนหารเหนอคน

มงคล เดชนครนทรราชบณฑต ส�านกวทยาศาสตร

ราชบณฑตยสถาน

๒๖๕มงคล เดชนครนทร

วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕

พระพทธเจาเคยเปนราชกมารในวรรณะกษตรย ซงถอกนวาเปนสมมตเทพ หรอเปนเทวดาโดยสมมต

เจาชายสทธตถะทรงมแนวโนมทจะไดเปนมหาบรษคนส�าคญของโลก ซงมหาชนชนชมยนด

เจาชายสทธตถะทรงแวดลอมดวยกามคณ ๕ แตพระองคมไดหลงเพลดเพลนในกามคณเหลานน หากทรงบ�าเพญพระกรณยกจอยางถกตองและเปนธรรม

ธรรมดา เรมตงแตตอนทพระองคประสต ตรสรเปนพระพทธเจา เผยแผพระศาสนา ไปจนถงตอนทใกล

จะเสดจดบขนธปรนพพาน ในหนงสอ พทธประวตเลม ๑ ซงเปนพระนพนธของสมเดจพระมหาสมณเจา

กรมพระยาวชรญาณวโรรส (วชรญาณวโรรส ๒๕๕๔ : ก-ค) นน ทานผทรงนพนธไดแถลงไวในค�าปรารภของ

หนงสอวา พทธประวตปรากฏอยในรปของขอความทไมปะตดปะตอกนตามสวนตาง ๆ ของพระไตรปฎก

ตอมาเมอมผแตงอรรถกถาเพออธบายความในพระไตรปฎก บรรดาผแตง (พระอรรถกถาจารย) เหลานน

จงไดรวบรวมขอความดงกลาวเขาดวยกนจนเปนพทธประวตทสมบรณ อยางไรกตาม ผแตงพทธประวต

ในระยะหลงไดใสเรองอทธฤทธและอภนหารเขาไปดวยเพอดงดดใหคนทวไปสนใจและจ�าได ดงนน สมเดจ

พระมหาสมณเจาฯ จงทรงเตอนผอานวา ควรอานพทธประวตโดยใชวจารณญาณ ไมควรเชอตามขอความ

ในหนงสอเสมอไป หนงสอ พทธประวตเลม ๑ [วชรญาณวโรรส ๒๕๕๔] ไดเลาประวตของพระพทธเจา

โดยมสวนทกลาวถงอภนหารตามต�านานปรมปราอยดวย แตทานผทรงนพนธกไดอธบายประกอบ

วา อภนหารเหลานนนาจะหมายถงเหตการณอะไรในความเปนจรง โดยเฉพาะอยางยง ต�านานเกยว

กบการประสตของสทธตถกมารนน สมเดจพระมหาสมณเจาฯ ทรงอธบายวาแททจรงกคอประวตของ

พระพทธเจาตงแตเปนเจาชายสทธตถะจนถงคราวตรสรนนเอง ผเขยนขอน�าต�านานเกยวกบการประสตของ

สทธตถกมารและค�าอธบายของสมเดจพระมหาสมณเจาฯ ตามทปรากฏในหนงสอ พทธประวตเลม ๑

(วชรญาณวโรรส ๒๕๕๔ : ๑๐๔-๑๐๖) มาเสนอดงตอไปน

ค�าอธบายของสมเดจพระมหาสมณเจาฯเหตการณในต�านานพทธประวต

กอนทจะประสตจากพระครรภของพระนางสรมหามายา พระมเหสของพระเจาสทโธทนะแหงกรงกบลพสดในแควนสกกะของอนเดยโบราณนน พระมหาสตวไดจตจากสวรรคชนดสต และเสดจเขาสพระครรภพระมารดา

ในระหวางทเสดจเขาสพระครรภพระมารดานน พระมหาสตวปรากฏแกพระมารดาในสบนเปนพระยาชางเผอก

เมอเสดจอยในพระครรภของพระมารดา พระมหาสตวบรสทธผดผอง ไมเปอนมลทน ทรงนงขดสมาธ ไมคดคเชนสตวอน

พทธประวตในภาษาธรรม๒๖๖


เมอประสตจากพระครรภของพระมารดาในสวนลมพน ระหวางกรงกบลพสดกบกรงเทวทหะ พระมหาสตวเสดจออกขณะทพระมารดาประทบยน [ประสตงาย]

ครนพระมหาสตวประสตแลว มเทวบตรมารบ มทอน�ารอนน�าเยนตกจากอากาศใหสนานพระกาย

พอประสตแลว พระกมารทรงพระด�าเนนได ๗ กาว และตรสอาสภวาจาประกาศพระองควาเปนเอกในโลก

การแปลความพทธประวตตามแนวธรรมาธษฐาน

ในพทธประวตตามต�านานปรมปรานน บางครงผแตงเลาถงพระอนทร (ทาวสกกะ) พระพรหม

และเทวดาอน ๆ ทมาเกยวของกบพระพทธเจา รวมทงมารทมาผจญพระองคดวย หากยดแนวการแปล

ความตามสมเดจพระมหาสมณเจาฯ อยางทน�าเสนอในหวขอทผานมา เราอาจเทยบเคยงอมนษยเหลาน

กบคนทมตวตนจรงในโลกมนษยได คอ พระอนทรหมายถงหวหนาหรอผน�าชมชนทองถนหรอประเทศ

พระพรหมหมายถงพราหมณหรอนกบวชทเปนผน�าทางศาสนา เทวดาหมายถงบคคลในราชสกล สวนมาร

หมายถงศตร โจรผ ราย หรอผ ประกอบมจฉาชพ วธการแปลความโดยองอาศยตวตนบคคลเชนน

พทธศาสนามศพทวชาการเรยกวา บคลาธษฐาน ในอกทางหนง เราอาจตความวา ตวตนบคคลเหลานน

หมายถงลกษณะเฉพาะหรอความประพฤตปฏบตในเชงนามธรรมของแตละอยางกได กลาวคอ พระอนทร

หมายถง วตตบท ๗ อนเปนจรยาวตรของผน�าทด (เลยงมารดาบดาตลอดชวต; ออนนอมตอผใหญในตระกล

ตลอดชวต; พดออนหวานตลอดชวต; ไมพดสอเสยดตลอดชวต; ยนดในการเสยสละตลอดชวต; กลาวค�าสตย

ตลอดชวต; เปนผไมโกรธตลอดชวต) พระพรหมหมายถง พรหมวหาร ๔ (เมตตา กรณา มทตา อเบกขา)

เทวดาหมายถง เทวธรรม ๒ (หร โอตตปปะ) มารหมายถงกเลสในใจคน วธการแปลความโดยองอาศย

ค�าอธบายของสมเดจพระมหาสมณเจาฯเหตการณในต�านานพทธประวต

เจาชายสทธตถะเสดจออกบรรพชาดวยพระปรารถนาอนด [เพอแสวงหาทางพนทกข] มใชเพราะขดของในการครองเรอน

เมอเจาชายสทธตถะเสดจออกบรรพชา มนกบวชคนส�าคญ ๆ เชน อาฬารดาบส อททกดาบส รบไวเปนศษยในส�านก พระองคทรงบ�าเพญทกรกรยาและบ�าเพญเพยรทางจตอยางเขมขน

หลงจากตรสร แลว พระพทธเจาไดทรงเผยแผพระศาสนาใหแพรหลายในแควนตาง ๆ ของประเทศอนเดยโบราณรวม ๗ แควน และตรสพระธรรมเทศนาทคนไดฟงแลวอาจหยงเหนวา พระองคทรงเปนยอดแหงนกปราชญ

๒๖๗มงคล เดชนครนทร


หลงจากอภเษกสมรสกบพระนางพมพา

แหงกรงเทวทหะเมอพระชนมายได ๑๖ พรรษา

แลว เจาชายสทธตถะมพระโอรสพระองคหนง คอ

พระกมารราหล ขณะทพระองคทรงพระชนมายได

๒๙ พรรษา ตอมาพระองคไดทอดพระเนตรเหน

เทวทต ๔ คอ คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ

ทเทวดาเนรมตไวในระหวางทางทเสดจประพาส

จงตดสนพระทยเสดจออกบรรพชา

เมอไดศกษาจนจบลทธในส�านกของอาฬาร-

ดาบสและอททกดาบส อกทงไดบ�าเพญเพยร

ทางกาย เปนเวลารวมทงสน ๖ ป พระมหาบรษ

สทธตถะไดทรงเปลยนไปบ�าเพญเพยรทางจต

ทใตรมไมอสสตถะรมแมน�าเนรญชรา ต�าบลอรเวลา

เสนานคม แควนมคธ ในวนเพญเดอน ๖ ในตอนนน

พระยามารไดยกพลเสนามารมาผจญ โดยไดแสดง

ฤทธหลายอยางเพอขมขใหตกพระทยและลมเลก

ความเพยร แตพระมหาบรษทรงร�าลกถงพระบารม

๑๐ ทไดทรงบ�าเพญมา ทรงตงมหาปฐพเปนพยาน

และทรงใชพระบารม ๑๐ นนเขาตอส จนพระยา

มารและหมเสนามารพายแพไป สวนพระองคเอง

ไดตรสรพระโพธญาณเปนพระสมมาสมพทธเจา

ค�าอธบายตามแนวธรรมาธษฐานโดยสมเดจพระมหาสมณเจาฯ

สงนามธรรมเชนนเรยกวา ธรรมาธษฐาน ตวอยางของการแปลความพทธประวตตามแนวธรรมาธษฐาน

ทปรากฏอยในหนงสอ พทธประวตเลม ๑ (วชรญาณวโรรส ๒๕๕๔ : ๑๕-๔๖) มดงน

เหตการณในต�านานพทธประวต

พระมหาบรษทรงพจารณาเหนมหาชนผเกด

มาแลวแก เจบ ตายไปเสยเปลา หาไดท�าชวตให

มประโยชนเทาไรไม ส�าหรบพระองคเองนน หาก

ยงอยในราชส�านก กจะท�าชวตใหเปนหมน ทรง

ละอาย และเกรงกลวบาป จงตดสนพระทยเสดจ

ออกบรรพชาเพอบ�าเพญประโยชนแกมหาชน ท�า

ชวตใหมผลไมเปนหมน

ในระหว างทพระมหาบรษทรงบ�าเพญ

เพยรทางจตอยนน กเลสกามและกเลสปลกยอย

ตาง ๆ ไดเกดขนวนเวยนอยในจตของพระองค

ท�าใหทรงนกถงการเสวยสขสมบตในสมยทยง

ทรงเพศฆราวาส แตเมอทรงค�านงถงความด ๑๐

ประการทไดทรงกระท�าคอ ทาน ศล เนกขมมะ

(การออกบรรพชา) ปญญา วรยะ ขนต สจจะ

อธฏฐาน (ความตงใจมน) เมตตา อเบกขา แลว

กสามารถท�าพระหฤทยใหหนกแนนดจแผนดน

ทรงหกหามความคดทจะถอยกลบสกามคณเสยได

พทธประวตในภาษาธรรม๒๖๘


ค�าอธบายตามแนวธรรมาธษฐานโดยสมเดจพระมหาสมณเจาฯ

ภาษาคน-ภาษาธรรม

ค�าวา ภาษาคน และ ภาษาธรรม เปนศพทพเศษททานพทธทาสตงขนเพอแสดงวธการตความ

หรอการแปลความหมายพระพทธวจนะในพระสตตนตปฎก ตามแบบบคลาธษฐานและธรรมาธษฐาน

ตามล�าดบ ทาน (Buddhadāsa 1974: 1) ไดอธบายความหมายของศพทพเศษทง ๒ ค�าไววา

ภาษาคนเปนภาษาของคนในโลก คอ ภาษาทคนผไมรธรรมะใชสอสารกน สวนภาษาธรรมเปน

ภาษาทผมปญญาลกซงจนเหนสจจะหรอธรรมะใชพดกน

ทานพทธทาสไดแปลความหมายพระพทธวจนะบางเรองในพระสตตนตปฎกเสยใหมโดยให

ความหมายในภาษาธรรมแกศพทบางค�าทชาวบานทวไปใชในความหมายทางโลก ทงนเพอใหค�าสอนใน

เหตการณในต�านานพทธประวต

หลงจากตรสรแลว พระพทธเจาไดประทบ

อยใตรมไมพระมหาโพธ (แตเดมคอไมอสสตถะ)

เปนเวลา ๗ วน จากนนไดเสดจไปประทบใตรมไม

ไทรอนเปนทพกของคนเลยงแพะ (อชปาลนโครธ)

เปนเวลา ๗ วน ในชวงนธดามาร ๓ คน คอ นาง

ตณหา นางอรด นางราคา ไดอาสาพระยามารผเปน

บดาเขาไปประโลมพระพทธเจาดวยอาการตาง ๆ

แตพระองคมไดไยด ธดามารจงพายแพไป

ในระหวางทเสวยวมตตสขหลงจากตรสรแลว

นน พระพทธองคทรงพจารณาถงธรรมทพระองคได

ตรสรแลววาเปนสงลกซง ยากทปถชนจะตรสรตาม

ได ทรงทอพระหฤทยทจะตรสสงสอน ในตอนนน

ทาวสหมบดพรหมไดทราบถงพระพทธด�าร จงลง

จากพรหมโลกมากราบทลอาราธนาใหพระพทธองค

ทรงแสดงธรรม โดยอางวาผทมกเลสเบาบางอาจร

ตามได ในทสดพระพทธองคกทรงรบอาราธนาของ

ทาวสหมบดพรหมเพอจะทรงแสดงธรรมโปรดสตว

ในตอนทพระพทธเจาประทบอยใตรมไมไทร

อชปาลนโครธนน มพราหมณผหนงเขาไปทลถาม

วา อะไรคอธรรมทจะท�าใหบคคลเปนพราหมณ

พระพทธองคไดตรสตอบวา ธรรมของพราหมณใน

ศาสนาของพระองคกคอพรหมจรรยทปฏบตถงท

สด ท�าใหจตหลดพนจากกเลสทงหลาย มตณหา

(ความทะยานอยาก) อรด (ความไมรก) ราคะ

(ความก�าหนดยนด) เปนอาท

พระพทธองคมน�าพระหฤทยเมตตากรณา

แกหมสตว ทรงพจารณาและทราบดวยพระปญญา

วา บคคลผมกเลสเบาบางมอย คงจะสอนใหรทว

ถงธรรมของพระองคได จงทรงตงพระหฤทยทจะ

แสดงธรรมสงสอนมหาชนจนกวาพระศาสนาจะ

แพรหลายและประดษฐานอยางถาวร

๒๖๙มงคล เดชนครนทร


พระพทธเจา เจาชายสทธตถะหลงจากตรสร ธรรม, พระธรรม (ดงทมพระพทธวจนะ

วา “ผใดเหนตถาคต ผนนเหนธรรม”)

ธรรม, พระธรรม ใบลานหรอหนงสอทจารกค�าสอนใน ธรรมชาต, กฎของธรรมชาต, หนาทท

พระพทธศาสนา, ค�าสอนใน คนเราตองปฏบตตามกฎของ

พระพทธศาสนา ธรรมชาต, ผลทไดจากการปฏบตตาม

กฎของธรรมชาต

สงฆ, พระสงฆ กลมของพระภกษทโกนหวโกนคว พระอรยบคคล ๔ คอ พระโสดาบน

และหมจวรสเหลอง สกทาคาม อนาคาม และอรหนต

ศาสนา วดวาอาราม, โบสถวหาร, เจดย, ธรรมะทเปนเครองก�าจดทกข,

จวร ฯลฯ พรหมจรรย

งาน สงทคนเราตองท�าเพอเลยงชวต การฝกจต, กรรมฐาน

พรหมจรรย การไมประพฤตผดทางกาม การปฏบตเพอก�าจดหรอขดเกลากเลส

(ศลหาหรอศลแปดขอท ๓) อยางเครงครดจรงจง

นพพาน เมองแกวทนาอภรมย สามารถบนดาล ความดบของกเลสและทกข

ทกสงทกอยางใหไดทนทตามทใจ อยางเดดขาดและสนเชง

ปรารถนา

มรรคผล ความส�าเรจในการปฏบตงาน ความส�าเรจในการก�าจดกเลสและทกข

พระพทธศาสนาเขากนไดกบโลกสมยใหม และท�าใหคนทวไปสามารถเขาถงภาวะสงบเยนทางจตใจ (นพพาน

ชมลอง) ไดในปจจบน ไมตองรอใหถงชาตหนา ยกตวอยางวา สวรรคและนรกทเคยตความกนมาตามแบบ

ภาษาคนวาเปนสถานททคนเราจะขนหรอตกไปสเมอตายจากโลกนแลวนน ทานพทธทาสไดใหความหมาย

ใหมในภาษาธรรมวา เปนเพยงภาวะทางจตของคนทก�าลงมความสขสนกสนานในกามคณหรอมความทกข

ความรอนรนอยในชาตปจจบนนนนเอง (ผอานทสนใจรายละเอยดของค�าอธบายและขอโตแยงเกยวกบ

ภาษาคน-ภาษาธรรม โปรดด แจกสน ๒๕๔๙ : ๑๐๒๕-๑๐๔๙) ตวอยางของค�าศพทค�าอน ๆ ททานพทธทาส

ไดใหความหมายในภาษาคนและความหมายในภาษาธรรมเอาไวมดงน (Buddhadāsa 1971: 56-86)

ค�าศพท ความหมายในภาษาคน ความหมายในภาษาธรรม

พทธประวตในภาษาธรรม๒๗๐


มาร ยกษ, อมนษยทมหนาตาดราย ภาวะทางจตทเปนอปสรรคแกการท�า

ความดและการก�าจดกเลสก�าจดทกข

โลก ดาวเคราะหดวงหนง ภาวะทางจตทยงเกยวของอยกบเรอง

ทเปนบรวารของดวงอาทตย ทางโลก, ความทกข

ชาต (การเกด) การคลอดออกจากครรภมารดา การเกดความรสกวาเปนตวตน

เปนของตน (การเกด “ตวก-ของก”)

ความตาย ความสนสดของชวต ความสนสดของความรสกวาเปนตวตน

รางกายกลายเปนศพทถกเผาหรอฝง ของตน

ชวต ภาวะทางรางกายทยงหายใจอย ยงไมตาย ภาวะทปลอดจากทกข, นพพาน

คน สตวสองเทาชนดหนงในพวกลงใหญไรขน ลกษณะของความเปนมนษยผมใจสง,

มนษยธรรม

พระเจา ผสรางโลกและมอ�านาจเหนอมนษย ธรรมชาต, กฎของธรรมชาต

สตวเดรจฉาน สตวสเทาหรอสองเทาทวไป ความโงงมงายอยางสตวเดรจฉาน

เชน หม หมา กา ไก

เปรต สตวนรกชนดหนง มทองใหญมโหฬาร ความโลภ, ความทะยานอยาก

แตมปากเทารเขม

อสรกาย ผชนดหนงทไมปรากฏตวใหคนเหน ความกลวทเกดขนในจตใจคน

น�าอมฤต น�าวเศษทท�าใหผดมมชวตไปตลอดกาล ธรรมะสงสด คอ อนตตตา (ความปลอด

จากความรสกเปนตวตน) หรอสญญตา

(ความวางจากความรสกเปนตวตน)

ความวาง ภาวะทสถานททางกายภาพไมมคน สตว ภาวะทมคน สตว สงของอยในทาง

สงของ, ภาวะสญญากาศ กายภาพ แตจตปลอดจากความรสกวา

มตวตนหรอมของตน


๒๗๑มงคล เดชนครนทร


หยด ไมเคลอนไหว ไมขยบอวยวะรางกาย หมดจากความรสกวามตวตน หรอมของตน

แสงสวาง แสงจากดวงอาทตย ตะเกยง ปญญา หลอดไฟฟา ฯลฯ

ความมด ภาวะทไรแสงสวาง อวชชา

กรรม โชคราย, การไดรบโทษทณฑ การกระท�าดวยเจตนา

สรณะ, ทพง คนอนหรอสงอนทชวยเราได คณความดของพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ทเราน�ามาพฒนาขนในตวเรา

หวใจ พระไตรปฎก ธรรมะขอทกลาววา สงทงหลายทงปวง พระพทธศาสนา ไมควรแกการเขาไปยดมนถอมนวาเปน ตวตน เปนของตน

บรโภค กนโดยปอนอาหารใสปาก รบรรป รส กลน เสยง สมผส หรอ ธรรมารมณ

หลบ พกผอนดวยการปดนยนตา เปนอยดวยความไมร, มอวชชา

ตน พนจากการหลบ มสตอยเสมอ

เลน หาความสนกสนานจากกฬา ดนตร รนเรงในธรรมเมอจตไดฌาน เกม ฯลฯ

พอ ผชายทท�าใหมเดกเกดมา อวชชา ความไรปญญาทางธรรมะ ซงท�าใหเกดความรสกวามตวตนมของตน

แม ผหญงทใหก�าเนดทารก ตณหา ความทะยานอยาก ซงท�าใหเกดความรสกวามตวตนมของตน

มตร คนทเราสนทสนมดวย มรรคมองคแปด ซงจะชวยใหผปฏบตพนทกขได

ศตร ฝายตรงขามทเปนอนตราย จตทตงไวผดจากหลกธรรม


พทธประวตในภาษาธรรม๒๗๒


หากมค�าถามวา สถานการณใดเหมาะทเราจะใหความหมายในภาษาธรรมแกค�าหรอขอความ

ในคมภร ค�าตอบนาจะเปนวา สถานการณทเหมาะสมกคอเมอเราแปลค�าหรอขอความนนตามแบบ

ภาษาคนแลวไดความหมายทขดแยงกบภาวะทก�าลงเปนอยหรอควรจะเปนในทางปฏบต สถานการณ

เชนนคลายกบกรณของถอยค�าส�านวนในภาษาไทยบางส�านวนทความหมายตามตวอกษรขดกบขอควร

ปฏบต เพราะถอยค�าส�านวนนนมงทจะใหผอานฉกใจคด แลวประพฤตปฏบตไปในแนวทางอนทเปนความ

หมายแฝงในถอยค�าส�านวน ขอยกตวอยางส�านวนในภาษาไทยทกลาววา “รกยาวใหบน รกสนใหตอ”

ซงฟงแลวขดกบขอเทจจรงในทางปฏบต แตทแทส�านวนขอนมความหมายแฝงวา “รกจะอยดวยกนนาน ๆ

ใหตดความคดอาฆาตพยาบาทออกไป รกจะอยกนสน ๆ ใหคดอาฆาตพยาบาทเขาไว” (ราชบณฑตยสถาน

๒๕๔๖ : ๙๓๘) ส�านวนไทยอกขอหนงกคอ “น�ารอนปลาเปน น�าเยนปลาตาย” ซงมความหมายแฝงวา

“ค�าพดทตรงไปตรงมาฟงไมไพเราะ เปนการเตอนใหระวงตวแตไมเปนพษเปนภย สวนค�าพดทออนหวาน

ท�าใหตายใจ อาจเปนโทษเปนภยได” (ราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๖ : ๕๘๓)

ตวอยางของพระพทธวจนะททานพทธทาสไดเสนอแนะใหแปลความหมายตามแบบภาษาธรรม

มดงน

๑) ขอความในองคลมาลสตร พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย ซงเปนพระพทธวจนะท

พระพทธองคตรสแกมหาโจรองคลมาลในขณะทก�าลงเสดจพระด�าเนนอยวา “เราหยดแลว ทานตางหาก

ทยงไมหยด” ค�าวา “หยด” ในทนมความหมายในภาษาธรรมวา “หมดจากความรสกวามตวตน หรอม

ของตน” ดงทแสดงไวในตารางขางบนน (Buddhadāsa 1971: 76)

๒) พระพทธวจนะอกขอหนงในพระสตตนตปฎกกลาววา “จงฆาพอฆาแมเสย แลวจะบรรล

นพพาน” ค�าวา “พอ” และ “แม” ในทนมความหมายในภาษาธรรมวา “อวชชา” และ “ตณหา” ตาม

ล�าดบ (Buddhadāsa 1971: 81)

นอกจากเหตผลทางดานถอยค�าภาษาดงกลาวขางบนน เรายงอาจใชภาษาธรรมเพอแสดงทศนะ

ใหมทลกซงกวาเดมส�าหรบขอความทเคยเปนทเขาใจกนตามแบบภาษาคนอยแลว ยกตวอยางขอความ

เกยวกบพทธประวตในภาษาทคนทวไปทราบกนด คอ “พระพทธเจาประสต ตรสร และนพพาน ในวนเพญ

เดอน ๖ ดวยกนแตตางปกน” นน อาจกลาวเปนภาษาธรรมเสยใหมวา “พระพทธเจาประสต ตรสร และ

นพพาน พรอมกนในวนและเวลาเดยวกน” โดยอธบายประกอบวา ในวนเพญเดอน ๖ กอนพทธศกราช

๔๕ ปนน พระพทธเจาอบตขน (ประสต) เมอพระสทธตถโพธสตวเกดพระปญญารชดในอรยสจ ๔ (ตรสร)

ท�าใหพระองคหลดพนจากกเลสทงปวง (นพพาน) ระหวางททรงบ�าเพญเพยรทางจตอยางเขมขน

๒๗๓มงคล เดชนครนทร


ในการอธบายธรรมะระดบสงสดในพระพทธศาสนา คอ สญญตา ทานพทธทาสไดใชถอยค�าตาม

แบบภาษาธรรมประกอบค�าอธบาย ทานกลาววา เมอพจารณาในภาษาธรรมแลว พระพทธ พระธรรม

พระสงฆ โดยเนอแทหมายถงสงเดยวกน คอ ธรรมหรอธรรมะ และเมอพจารณาถงทสด (ตามปรมตถ

สจจะ) แลว สงทเรยกวาธรรมหรอธรรมะนกเปนภาวะวางจากตวตนทใคร ๆ ไมควรยดมนถอมน ทานได

ใหขอเปรยบเทยบวา บรรดาน�าชนดตาง ๆ เชน น�าฝน น�าคลอง น�าเนาเสย ฯลฯ นน ชาวบานทวไปยอม

เหนวาเปนน�าทแตกตางกน แตผทเรยนทางวทยาศาสตรจะทราบดวา เมอน�าน�าเหลานมากลน ผลทไดกคอ

น�าบรสทธอยางเดยวกน และเมอน�าน�าบรสทธมาวเคราะหดสมบตทางเคม นกวทยาศาสตรกทราบวาน�า

บรสทธประกอบดวยธาตไฮโดรเจน ๒ สวนกบธาตออกซเจน ๑ สวน ซงกหมายถงวาน�าไมมตวตนทแทจรง

เพราะเมอแยกเปนธาตแลว น�ากหายไปและกลายเปนธาต ๒ ชนดดงกลาว (Buddhadāsa 1971: 88-89)

พทธประวตในภาษาธรรม

ในตอนทายสดน ผ เขยนบทความจะน�าเสนอพทธประวตในชวงตงแตเจาชายสทธตถะ

ยงทรงครองเพศฆราวาสจนถงตอนทพระองคตรสร เสยใหม โดยองหลกธรรมาธษฐานของสมเดจ

พระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส และหลกภาษาธรรมของทานพทธทาส ทงนเพอเปนแนวคด

ส�าหรบชาวพทธทกคนทจะปฏบตธรรมตามรอยบาทพระพทธเจาในโอกาสครบ ๒,๖๐๐ ปแหงการตรสร

ของพระองค ในการน�าเสนอ ผเขยนจะใชวธเปรยบเทยบกบพทธประวตแบบดงเดมดงขางลางน

พทธประวตแบบดงเดม พทธประวตในภาษาธรรม

เจาชายสทธตถะทรงไดรบการบ�ารงบ�าเรอดวยสงอ�านวยความสะดวกสบายตาง ๆ เชน ปราสาท ๓

หลงททรงใชประทบในฤดกาลตาง ๆ ๓ ฤด

ผปฏบตธรรมเคยมประสบการณเกยวกบกามคณ ๕ คอ รป เสยง กลน รส สมผส

มากอนแลว

ตอมาพระองคไดทรงเหนเทวทต ๔ คอ คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ ในระหวางการเสดจ

ประพาสนอกพระราชนเวศน

ผปฏบตธรรมไดพจารณาเหนวา กามคณ ๕ ยอมไมคงอยตลอดไป (ทกขง) เปลยนแปลงได (อนจจง)

และวางจากตวตน (อนตตา)

พระองคจงไดเสดจออกจากวง เพอทรงบรรพชา และไดทรงตดพระเมาลเพอแสดงพระปณธาน

ผปฏบตธรรมจงคดทจะปฏบตธรรมอยางจรงจง และไดตงปณธานแนวแนเพอการน

พทธประวตในภาษาธรรม๒๗๔


โดยสรป พทธภาวะหรอนพพานนนเปดกวางส�าหรบผปฏบตธรรมทกคน ไมเจาะจงเฉพาะ

พระพทธองค พทธประวตตงแตกอนตรสรถงตรสรเปรยบเสมอนรปแบบการปฏบตธรรมทผปฏบตอาจท�า

ตามเพอบรรลพทธภาวะเชนเดยวกบพระพทธองคและพระอรยสาวกทงหลาย

พทธประวตแบบดงเดม พทธประวตในภาษาธรรม

พระสทธตถะไดเสดจไปศกษาในส�านกของอาจารย เชน อาฬารดาบส อททกดาบส

ผปฏบตธรรมไดแสวงหาทพงทางจตวญญาณโดยนอมน�าคณความดของ พระพทธเจา พระธรรม

พระสงฆ มาพจารณาเนอง ๆ

ในตอนแรกพระองคทรงบ�าเพญทกรกรยาทางกาย

แลวทรงเปลยนไปบ�าเพญเพยรทางจต

ผปฏบตธรรมเรมปฏบตสมถภาวนาโดยฝกสต

ปฏฐานในหมวดกาย แลวเปลยนไปปฏบตวปสสนา

ภาวนาโดยฝกสตปฏฐานในหมวดเวทนา จต

และธรรม

ในทสดพระองคกไดตรสรสมมาสมโพธญาณ

เปนพระสมมาสมพทธเจา

ในทสดจตของผปฏบตธรรมกบรรลฌานหรอ

อรยผลขนใดขนหนง ตามระดบของการปฏบต

พระพทธเมตตาพระพทธรปปางมารวชยประดษฐาน ณ พทธคยา ประเทศอนเดย

๒๗๕มงคล เดชนครนทร


เอกสารอางอง

Buddhadāsa. 1971. Toward the Truth. Edit. Donald K. Swearer. Philadelphia: Westminster Press; pp. 56-86, 88-89.

Buddhadāsa. 1974. Two Kinds of Language. Trans. Ariyananda Bhikkhu. Bangkok: n.p.; p. 1.

แจกสน, ปเตอร เอ. “พทธทาสภกข พทธศาสนานกายเถรวาท และการปฏรปของนกนวสมยนยม

ในประเทศไทย”. วารสารราชบณฑตยสถาน. มงคล เดชนครนทร (ผแปล). กรงเทพมหานคร :

ราชบณฑตยสถาน ๓๑:๔ (๒๕๔๙) : ๑๐๒๕-๑๐๔๙.

ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๔๖. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร : นานมบคส

พบลเคชนส; หนา ๕๘๓, ๙๓๘.

วชรญาณวโรรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา. ๒๕๕๔. พทธประวตเลม ๑. กรงเทพมหานคร :

มหามกฏราชวทยาลย; หนา ก-ค, ๑๕-๔๖, ๑๐๔-๑๐๖.

พทธประวตในภาษาธรรม๒๗๖


Abstract A Buddha’s Biography in the Dhamma Language Mongkol Dejnakarintra Fellow of the Academy of Science, The Royal Institute, Thailand

This article describes myth-free interpretations of the Buddha’s legend by Venerable Somdet Phra Maha Samana Chao Krom Phraya Vajirañānavarorasa and use of the everyday language-dhamma language principle by Venerable Buddhadāsa Bhikkhu in explaining the Buddha’s profound teachings. In the end the author uses the dhamma language to interpret the story of the Buddha in the period from His begin-nings as a prince and His world renunciation to His enlightenment and suggests that the interpretation be a guideline for all Buddhists’ dhamma practice.

Keywords : the Buddha’s biography, personifying exposition, ideas-based exposition, everyday language-dhamma language

พุทธประวัติในภาษาธรรม...๒๖๖ พ ทธประว...

Documents