กลวิธีการใช้อุปลักษณ์ในปาฐกถาธรรม...

วารสารวไลยอลงกรณปรทศน (มนษยศาสตรและสงคมศาสตร) ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2561

101

กลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรม สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ)

THE USE OF METAPHORS IN SOMDEJPHRABUḌHACHARAYA'S SPEECHES

พระมหาอรรถพงษ อตถญาโณ (ผวเหลอง)1* และเรองเดช ปนเขอนขตย1*

PhramahaAtthaphong Atthañãno (Phiwhluang)* and Ruengdet Pankhuenkhat

บทคดยอ

วตถประสงคการวจย คอ การจ าแนกประเภทของอปลกษณและกลวธการใชอปลกษณ ในปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ผลการจ าแนกประเภทของอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชานพบวาม 3 ประเภท ดงน 1 ) อปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ม 19 อปลกษณ 2) อปลกษณตามแนวคดภาษาศาสตรปรชาน ม 13 อปลกษณ และสามารถ จดจ าแนกอปลกษณตามความหมายประจ ารปภาษาได 4 อปลกษณ คอ อปลกษณสงคราม อปลกษณวตถ อปลกษณการกระท า และอปลกษณลกษณะ 3) อปลกษณตามแนวคดอรรถศาสตรปรชาน ม 30 อปลกษณ และสามารถจดจ าแนกอปลกษณตามกระบวนการถายโยงทางความหมายจาก วงความหมายหนงไปยงวงความหมายหนงพบวามอปลกษณ 2 ประเภท ดงน 1) ถอยค าอปลกษณสามารถจดจ าแนกอปลกษณได 6 อปลกษณ คอ อปลกษณอนทรย อปลกษณสตว อปลกษณชวต อปลกษณวตถ อปลกษณการเดนทาง และอปลกษณอาวธ 2) มโนอปลกษณสามารถจดจ าแนก อปลกษณได 7 อปลกษณ คอ อปลกษณความตาย อปลกษณธรรมะ อปลกษณมนษย อปลกษณวตถ อปลกษณอนทรย อปลกษณนกโทษ และอปลกษณอาการ ผลการศกษากลวธการใชอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน ดงน 1) กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจนม 3 แบบ คอ อธบาย เปรยบ และลกษณะการกระท า 2) กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดภาษาศาสตรปรชานม 2 แบบ คอ อารมณ และความรสก 3) กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดอรรถศาสตรปรชานม 3 แบบ คอ ลกษณะอาการ การเตอน และการเลอกใชถอยค าทไมตรงไปตรงมา

ค าส าคญ: กลวธการใชอปลกษณ ปาฐกถาธรรม อปลกษณ

____________________________________ 1หลกสตรปรญญาพทธศาสตรดษฎบณฑต สาขาภาษาศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย *ผนพนธประสานงาน E-mail: [email protected]

Valaya Alongkorn Review (Humanities and Social Science) Vol. 8 No. 3 September-December 2018

102

ABSTRACT The objective of this research is to classify the metaphors and the use of metaphors in SomdejPhrabuḍhacharaya's speeches. The results of the metaphors classification are under the Figures of Speech, Cognitive Linguistics and Cognitive semantics approach as divided into 3 types: 1. Metaphors under the Figures of Speech approach were found in 19 metaphors. 2. Metaphors under the Cognitive Linguistics approach were found in 13 metaphors which could be divided into 4 types: war, material, action and manner metaphors. 3. Metaphors under the Cognitive semantics approach were found in 30 metaphors and could classify 2 types: 1) words of metaphors were found in 6 metaphors: organ, animal, life, material, journey and weapon metaphors. 2) conceptual of metaphors were found in 7 metaphors: death, precept, people, material, organ, prisoner and behavior metaphors. The results of the use metaphors under the Figures of Speech, Cognitive Linguistics and Cognitive semantics approach were: 1) Using metaphors under the Figures of Speech approach which were found in 3 forms: explanation, comparison and action. 2) Using metaphors under the Cognitive Linguistics approach were found in 2 forms: emotion and feeling. 3) Using metaphors under the Cognitive semantics approach were found in 3 forms: nature, warning and prohibited words. Keywords: The use of metaphors, Speeches, Metaphors บทน า ภาษาทใชในการตดตอสอสารในชวตประจ าวนหรอในงานเขยนตาง ๆ ของผใชภาษา ซงไดผานกระบวนการผลตถอยค าภาษาจากผใชภาษาอนเปนกระบวนการสรางถอยค าทเกดจากระบบความคดของมนษย เปนการสรปยอดองคความรอนเกดจากประสบการณชวต ความรจากการศกษาเลาเรยน และการคดวเคราะหขอมลนนจนน าไปสผลส าฤทธคอภมปญญา ในการตดตอสอสารนนม 2 ประการ คอ 1) การสอสารอยางตรงไปตรงมา เปนการใชภาษาตรงกบความหมายทตองการจะสอสารไปยงผรบสาร เชน “เขาไดตายแลวเมอเชาน” ประโยคนผรบสารสามารถเขาใจความหมายไดโดยท ไมตองคด อกตวอยางหนงเชน “เดกคนนด ามาก” ประโยคนผรบสารสามารถเขาใจความหมายได โดยทนท ทงสองประโยคตวอยางนผรบสารเขาใจความหมายโดยทไมตองตความหมาย 2) การสอสารอยางมนยแฝงหรอการสอสารไมตรงไปตรงมา เปนการใชภาษาทมความหมายอางองถงสงหนง ทผรบสารจะตองอาศยประสบการณ และขอมลความรในการตความหมาย เชน “เขาไปสบายแลวเมอเชาน” และ “เดกคนนคอเฉากวย” ตวอยางทงสองประโยคนไมไดสอสารอยางตรงไปตรงมาตามท ผสงสาร ดงนนผรบสารจงตองตความหมายเอง การสอสารทง 2 วธน เปนการใชภาษาของผใชภาษา


103

อยางปกตในชวตประจ าวน ซงอาจจะรตววาก าลงใชอยหรออาจจะใชโดยทไมรตววาก าลงใชอย แตกสามารถจะเขาใจความหมายนนไดเปนปกต การสอสารอยางมนยแฝงประเภทหนง คอ “อปลกษณ” เปนทนยมศกษาดานความหมายของนกภาษาเปนอยางมาก ในการศกษาอปลกษณแบงเปน 3 ประเภท คอ 1) อปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน เปนการศกษาเปรยบเทยบคณสมบตและลกษณะของสงสองสง โดยมค าเชอมวา “เปน” และ “คอ” อยในประโยค เชน “ศลกสงขนไป จะเหนไดวาทานตองการทจะใหใจของเรา สลดสงตาง ๆ ทคนเขานยมกนจนกระทงตดเปนตง บางคนถาไมไดฟงเพลงแลวนอนไมหลบ” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) 2) อปลกษณตามแนวคดภาษาศาสตรปรชาน เปนการศกษาความหมายประจ ารปภาษาทถกน าไปใชในบรบทหนงท าใหเกดเปนความหมายใหม เชน “แลวกจะเปนผลใหกายและใจหางออกไปจากสงเหลานน ทละนอย ๆ จนกระทง เกดความรสกวา สงเหลานเปนศตรของจตสง เหลานเปนศตรของกาย” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) 3) อปลกษณตามแนวคดอรรถศาสตรปรชาน เปนการศกษาความหมายประจ ารปภาษาของถอยค า วล และประโยค ทมกระบวนการถายโยงความหมายจากความหมายประจ ารปไปสความหมายทอางองถง ซงอาศยประสบการณและความเขาใจโลกของผรบสารในการตความหมาย เชน “ทานกรบปากวาจะพยายาม หลวงพอบอกทานวาไปแลวอยาคดกลบนะตองคดเอาหมะกลบหนาอยทนนแหละ แลวทานกตอของทาน พอฟงแลว ทานกคดตอ ไมใชฟงแลวเฉย” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) จากการนยามความหมายของอปลกษณตามแนวคดทง 3 ท าใหผวจยตองการทจะศกษา กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน จากการศกษาประวตและผลงานของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ท าใหผวจยสนใจศกษาบทประพนธทไดรวบรวมเปนหนงสอชดพระมหาเถระผเปนประวตศาสตร ความทรงจ า พระพทธศาสนาโลก ซงเปนผลงานททรงคณคาเปนอยางยงจ านวน ๖ เลม อนประกอบดวย สมาธหลกของใจ ธรรมะปรารภยามเชา - ค า คณสมบต 5 ประการ เยนหมะในรอยธรรมสขทกขอยทใจ และธรรมะใหลกดและหนงสอรวมพระธรรมเทศนา รบพระราชทานถวายหนาพระทนง จ านวน 26 เรอง นอกจากนผวจยไดทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ผวจยพบวามผศกษาปาฐกถาธรรมของพระรปอน ๆ เชน เครกอารเพอรซน (Kirk R. Person, 1993) ไดศกษาลกษณะวจนะสมพนธ ในปาฐกถาธรรมของพระพยอมกลยาโณ, อสธารา จนตาเวยง (2540) ไดศกษาโครงสรางวจนะ ในปาฐกถาธรรมของพระครโสภณบญญาภรณ (ตจก), พระมหาบญเลศ ธมมทสส (โอฐส) (2543) ไดศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของพระราชวทยาคม (หลวงพอคณ ปรสทโธ), พระวฒกรณวฑฒกรโณ (พรมพมพ) (2543) ไดศกษาเทคนคและวธการเผยแผพทธธรรมของพระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต), พระครศรปรยตวกรม (วชรพงษทนนาโภ) (2546) ไดศกษาเทคนคและรปแบบการเผยแผพทธธรรมของพระเทพสงหบราจารย (จรญจตธมโม), พระมหาอมรวชญ ชาครเมธ (บตรสาร)(2547) ไดศกษาเทคนคการเผยแผพระพทธศาสนาของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท), พระมหาสมพรอาภากโร (เหลาฉลาด) (2548) ไดศกษาอปมาอปไมยในค าสอนของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท), ฌมพร เหลาวเศษกล (2547) ไดศกษากลไกภาษาเทศนาของพระปญญานนทภกข และพระพยอมกลยาโณจากการศกษางานวจยทเกยวของยงไมมผใดท าการวจยเกยวกบปาฐกถาธรรมของเจาประคณสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ดงนน ผวจยจงไดสนใจศกษากลวธการใชอปลกษณใน


104

ปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน วตถประสงคการวจย 1. เพอจ าแนกประเภทของอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) 2. เพอศกษากลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) วธด าเนนการวจย ผวจยไดด าเนนการวจยตามขนตอนดงน 1. ผวจยไดทบทวนเอกสารแนวคดทฤษฎเกยวกบอปลกษณและงานวจยทเกยวของกบปาฐกถาธรรมของพระธรรมาจารยรปอน ๆ เพอศกษาแนวทางในการวจยตอไป 2. ผวจยไดศกษาปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ทถกตพมพเผยแผ จ านวน 7 เลม ซงมคณคาใหทศนคต ใหคตธรรมส าหรบน าไปปรบใชในชวตประจ าวน ใหหลกการปฏบตเกยวกบพระพทธศาสนาและการเผยแพรพระพทธศาสนาแบบออนนอมแกบคคลตาง ๆ ดงทไดกลาวไวแลว และไดตรวจสอบอานคดเลอกอปลกษณตามกรอบแนวคดจ านวน 2 ครง 3. ผวจยไดจ าแนกประเภทอปลกษณตามกรอบแนวคดดงทไดกลาวมาแลว และวเคราะหกลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) 4. เรยบเรยงและสรปผลการวจย ผลการวจย จากการศกษากลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) พบวา มอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน 63 อปลกษณ 1. ผลการศกษาประเภทของอปลกษณตามกรอบแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตร ปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน พบวา ม 3 ประเภท ดงน 1.1 อปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจนในปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารย ม 19 อปลกษณ สามารถจดจ าแนกตามการเปรยบเทยบโดยอาศยคณสมบตและลกษณะได 4 รปแบบ ดงน รปแบบท 1 นามธรรมเปรยบเทยบกบรปธรรม “ศลในพระพทธศาสนาทเปนสามญทวไป คอ ศล 5 ในคมภรบางแหงเรยกศล 5 วา มนษยธรรม มผกลาววา ศล 5 เปนสญญาประชาคม ศลเปนพนฐานเบองตนแหงความดดงธรรมภาษตวา ศลเปนมารดาแหงความด" (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2555)


105

รปแบบท 2 นามธรรมเปรยบเทยบกบนามธรรม “สวนทางใจไมปรากฏ จะคดโกงบดพลวสกเทาไร เขาใจเสยวาไมมใครจะลวงร จงไมสระวงทางใจนก ปลอยใหมลทนคอกเลสเขาจบจตเสยจนคนเปนอนหนงอนเดยวกน” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2555) รปแบบท 3 รปธรรมเปรยบเทยบกบรปธรรม “พวกทไดขนเดยว หรอพวกทไมไดเลอนขน กกระทบกระเทยบวามนเลยแขงเลยขาเกง ลนเปนกระดาษทราย ขนหนาแขงของอธบดหลดหมดแลวเพราะมนเลย” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) รปแบบท 4 รปธรรมเปรยบเทยบกบนามธรรม “สมเดจพระบรมศาสดาไมทรงหยดและไมทรงตดในความร ดงทพระองคตรสไวใน พรหมชาลสตร ความวา เมอรแลว ไมตดในความรนน จงพนจากขายคอตณหา อปาทาน มาได สวนบรรดาเจาลทธในสมยพทธกาลนน มกตดแนนอยในความรของตน” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2555) 1.2 อปลกษณตามแนวคดภาษาศาสตรปรชานในปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารยม 13 อปลกษณ สามารถจ าแนกอปลกษณตามความหมายประจ ารปภาษาได 4 อปลกษณ ดงน อปลกษณสงคราม หมายถง ถอยค าทมความหมายประจ ารปภาษาอยในแวดวงความหมายของสงคราม ซงค าวา ศตร ถกใชเรยกฝายทเขามาบกเพอจะท ารายท าลายบานเมองและประชาชนของอกฝาย ในทนค าวา ศตร หมายถงสงทเปนอนตรายตอกายและใจ “แลวกจะเปนผลใหกายและใจหางออกไปจากสงเหลานน ทละนอย ๆ จนกระทง เกดความรสกวา สงเหลานเปนศตรของจตสง เหลานเปนศตรของกาย” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณวตถ หมายถง ถอยค าทมความหมายประจ ารปภาษาอยในแวดวงความหมายของวตถ ซงค าวา ประต ใชเรยกสงทเปดปดจากหองหนงไปสหองหนง หรอจากภายในอาคารกบภายนอกอาคาร ในทนค าวา ประต หมายถงการพดค าทไมเปนความจรงทพดออกไปจะดวยเจตนาหรอไมเจตนากตาม ค าพดนนไดมารอทปากของเราแลว เพราะวาเราขาดสตควบคม “การพดกเหมอนกน ถาเรายงเปนปถชนอย เราเยนใจไดเถอะวาเรองค าเทจนนยนคอยอยทประต และจะเขามาไวทเดยว ไมบอกใหเขากเขามาแลว แตวาค าทเปนสจจะนนยนหาง บอกใหเขามากไมคอยเขามาหรอก” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณการกระท า หมายถง ถอยค าทมความหมายประจ ารปภาษาอยในแวดวงความหมายของการกระท า ซงค าวา ขด ขด เกลา ใชเรยกการกระท าเชน ชางไมตองขด ขด เกลาเนอไมใหไดตามทก าหนดไว ในทนค าวา ขด ขด เกลา หมายถง การฝกตนเองใหอยในกฎระเบยบหรอศล “คนนจะเปนคนมศลตอไปขางหนา ไมมทางแลว ยากแลว เพราะระเบยบเปนรากฐานของศล แมแตเรองเลก ๆ นอย ๆ กไมรจกรกษา แลวจะไปรกษาระเบยบทสงขนไดอยางไร ตองสอนกนอกมาก ตองขด ตองขด ตองเกลา กนอกเยอะ ถงจะเปนคนมศลได” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยวอปเสโณ), 2556)


106

อปลกษณลกษณะ หมายถง ถอยค าทมความหมายประจ ารปภาษาอยในแวดวงความหมายของลกษณะ ซงค าวา เกลยว ใชเรยกสงตาง ๆ ทถกน ามารวมกนเปนมดหรอเสน เชน ลวดเสนเลกหลายเสนถกน ามาพนเขาดวยกนจนเปนเกลยวทแนนไมขาดงาย ในทน เกลยว หมายถงสถาบนทง 3 ของประเทศไทยทรวมกนเปนอนหนงอนเดยวกนท าใหประเทศชาตมนคง “เมองไทยอย ได เพราะ 3 เกลยว คอ เกลยวชาต เกลยวศาสนา เกลยวพระมหากษตรย ความหมายในธงไตรรงค หรอธงชาตไทย เปนประจกษพยาน ทยนยนไดแตอดต ถงปจจบน” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) 1.3 อปลกษณตามแนวคดอรรถศาสตรปรชานในปาฐกถาธรรมของสมเดจ พระพฒาจารยม 30 อปลกษณ สามารถจ าแนกอปลกษณตามกระบวนการถายโยงทางความหมายจากแวดวงความหมายหนงไปยงแวดวงความหมายหนง พบวา มอปลกษณ 2 ประเภท ดงน 1) ถอยค าอปลกษณหมายถงถอยค าทมความหมายเชอมโยงสมพนธกบความหมายทตองการอางถง สามารถจดจ าแนกอปลกษณได 6 อปลกษณ ดงน อปลกษณอนทรย หมายถง ถอยค าเกยวกบอนทรยทเชอมโยงถงความหมาย อกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษา ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “เปนผหนกแนนในพระศาสนา ชวยท าการท างานพระศาสนา แตวาใจไมด พดกนตรง ๆ เลยวา ใจเสย อาจจะวา ใจเนาใจบด กได มาพงพงพระศาสนา ยกพระศาสนาบงไวขางหนา แสดงตนวา ฉนเปนคนยกยองพระศาสนาเทดทนพระศาสนา” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณสตว หมายถง ถอยค าเกยวกบสตวทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษา ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “บางทเรากมกจะเอาตามตางประเทศฝรงมงคา เขาวาฝรงมงคาเขาไมตองกวดขนอะไรกนมาก เขาหองเรยนกยงวงกนอยางฝงวว ฝงควาย แลวแตใครจะวง” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณชวต หมายถง ถอยค าเกยวกบการกระท าของคนทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษา ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “แหม ! คนเสยดสเจบเหลอเกน เจบเขาไปในหวใจ นกตองใชขนต ไมเปนไร ใหกระทบเขามาเถอะ แตไมใหไปทมแทงหวใจ ไดยนแคหเทานนแหละ” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณวตถ หมายถง ถอยค าเกยวกบสงของใชทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษา ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย


107

“ทเราเกบไวในใจน เราจงตองพยายามประคองใหมาก คอ อยาเกบเอาขยะ ไปไวในใจมาก ๆ มนจะท าใหจตไมสบาย นอนไมคอยหลบ ฟงซานอยตาง ๆ แลวกจะหยบสงทเปนขยะเขามาไวในใจ เพมขน ๆ เรอย ๆ ผลทสด เมอสนสดชวตลงกไมมอะไร กมแตขยะ" (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณการเดนทาง หมายถง ถอยค าทมความหมายเกยวกบการเดนทาง ทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษา ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “เมอถงวนธมมสสวนะแลวทานกท าไดอยางพระพทธเจา บางเรองกปลอยวางไวกอน แลวกตงใจวา วนนไปสรางทางแหงความพนทกข ไมตองการใหเกดมาเปนทกขตอไปอกขางหนา” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณอาวธ หมายถง ถอยค าเกยวกบอาวธทเชอมโยงถงความหมาย อกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษา ซงมกระบวนการถายโยงความหมาย ทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “อยางในปจจบน เมองไทยกจะมอย 2 ศาสนา ซงเปนดาบบบเราอย 2 ขาง คอ ครสตกบอสลาม” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) 2) มโนอปลกษณหมายถงวลหรอประโยคทมความหมายเชอมโยงสมพนธกบความหมายทตองการอางถง สามารถจ าแนกอปลกษณได 7 อปลกษณ ดงน อปลกษณความตาย หมายถง วลหรอประโยคทมความหมายเกยวกบความตายทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษาเดม ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “ทานกรบปากวาจะพยายาม หลวงพอบอกทานวาไปแลวอยาคดกลบนะตองคดเอาหมะกลบหนาอยทนนแหละ แลวทานกตอของทาน พอฟงแลว ทานกคดตอ ไมใชฟงแลวเฉย” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณธรรมะ หมายถง วลหรอประโยคทมความหมายเกยวกบปญญา ท เชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษาเดม ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลก ในการตความหมาย “ในพระพทธศาสนามธรรมภาษตเตอนใจใหคนรจกรกษาตนไวมากมาย เชนวา พงปฏบตตนเหมอนกบทสอนผอน ตนเองทฝกฝนอบรมดแลวท าใหไดทพงซงหาไดยาก เพยงแตรางกายซงเปนสวนภายนอกหากบคคลรจกรกษากท าใหแลดเปนสงาราศ งดงาม” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2555) อปลกษณมนษย หมายถง วลหรอประโยคทมความหมายเกยวกบการกระท าของมนษยทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษาเดม ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลก ในการตความหมาย


108

“ในกลมบคคลทพดแตค าทปนทแตงเอา อยางทพดกนวาปนน าใหเปนตว เปนค าพดเกา ๆ เดยวนเรองทท าใหน าเปนตวนนท าไดไมยากแลว ทกวนนจะท าน าแขงใหกอนใหญ แคไหนกได ท าไดงาย คนทไมมสจจะปนแตงค าพด กแลดจะมก าลงแรงขนโดยล าดบอกเหมอนกน” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณวตถ หมายถง วลหรอประโยคทเกยวกบสงของใชทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษาเดม ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “บางคนชา แลวกมกจะมปญหาวา เออ! เราไมมพรรคมพวก เราไมมเสนไมมสาย เขามนเสนกวยจบ เรามนเสนอะไรกไมร ไมมดไมมเสน” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณอนทรย หมายถง วลหรอประโยคเกยวกบอนทรยทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษาเดม ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลกในการตความหมาย “ถาเราไปรบถอลทธของเขาบางกด จะท าใหบานเมองเจรญ ท าใหมหนามตา กคอไปในทางอนอก นเปนสงทจะตามมาจากรฐธรรมนญทไดตราขนไววา ใหสทธเสรภาพในการเลอกนบถอลทธศาสนาใด ๆ กได” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณนกโทษ หมายถง วลหรอประโยคทมความหมายเกยวกบนกโทษ ท เชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษาเดม ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลก ในการตความหมาย “เสรภาพเขาท าหนาทสอขาว ผลทสดพระองคนนกไมผดอะไร แตสอออกขาวไปแลว และทานกถกสอตดสนประหารชวต จากความเปนพระไปแลวไมไดท าผดอะไรเลย เราจะไปโทษเขากไมได” (สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) อปลกษณอาการ หมายถง วลหรอประโยคทมความหมายเกยวกบลกษณะอาการทเชอมโยงถงความหมายอกอยางหนงทไมเกยวของกบความหมายประจ ารปภาษาเดม ซงมกระบวนการถายโยงความหมายทางระบบความคดทอาศยประสบการณและความเขาใจโลก ในการตความหมาย “พระพทธศาสนาอาจจะลมลงวนใดกได แตพระกยงเหมอนปลาอยในน าเยน จงตายใจวาพระพทธศาสนาตงมนเจรญรงเรองในเมองไทย เลยไมรสกถงความลมสลาย” (สมเดจ พระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ), 2556) 2. ผลการศกษากลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ตามกรอบแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน ดงน 2.1 กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจนม 3 แบบ คอ แบบท 1 เปนการอธบายคณสมบตและลกษณะของความหมายตนหรอสงเปรยบกบคณสมบตและลกษณะของความหมายปลายหรอสงทถกน ามาเปรยบ ตวอยางคอ “ศลเปนมารดา


109

แหงความด” เปนการน าคณสมบตและคณลกษณะของมารดา ซงมารดาเปนจดเรมตนหรอจดก าเนดของมนษยและสตวทงปวงเพออธบายศลซงเปนจดเรมตนของการท าดในระดบต าสดถงระดบสงสด เปนการอธบายความหมายและคณสมบตของศล อปลกษณนสะทอนใหเหนมโนทศนของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ไดวายกยองคณสมบตของมารดาและแสดงความกตญญตอมารดาทงทางกายและทางจตใจ ถอไดวาเปนจดเรมตนของการสรางความดจากภายในจตใจในระดบพนฐานน าไปสการสรางความดในระดบขนสงสดคอการไดบรรลนพพาน แบบท 2 เปนการเปรยบเทยบลกษณะของความหมายตนหรอสงเปรยบกบลกษณะของความหมายปลายหรอสงทถกน ามาเปรยบ ตวอยางคอ “มลทนคอกเลส” เปนการเปรยบลกษณะของมลทน ซงเกดขนกบสงใดกจะท าใหสงนนเศราหมอง ไมสะอาด เสอมเสยเปรยบกบกเลส ม 3 ตวหลกคอ โลภะ โทสะ โมหะ ซงเปนสงทมลกษณะท าใหจตใจเศราหมอง สบสน วนวาย เปนทกข เปนเหตใหน าไปสการกระท าทางกายตอไป อปลกษณนสะทอนใหเหนมโนทศนของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ไดวา สงทท าใหมนษยโลกเกดความทกขกายทกขใจอยในขณะนนนมสาเหตมาจากการไมระวงจตใจตวเองจากกเลสทเปนเสมอนมลทนทท าใหสงตางๆ ทใกลชดเศราหมอง ไมสะอาด หากวามลทนนนสามารถขดถใหออกไดเหมอนกบกเลส ดงนนตองระมดระวงและขดเกลากเลสใหหมดไป แบบท 3 เปนลกษณะการกระท าของความหมายตนหรอสงเปรยบกบลกษณะ การกระท าของความหมายปลายหรอสงทถกน ามาเปรยบ ตวอยางคอ “ลนเปนกระดาษทราย” เปนการน าเอาลกษณะของ กระดาษทรายทใชขดพนผวไมหรอปนใหราบเรยบ สวยงาม จนเกลยงเกลาจากเสยนหนามมาอธบายลกษณะของลนซงหมายถงคนทใชลน พดจาด แตใชในลกษณะประจบประแจงเจานายจนเกนพอด มงหวงอยากไดประโยชนเทานน อปลกษณสะทอนใหเหนมโนทศนของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ไดวา มจตใจทละเอยดรอบคอบรอบดานเปนผชงสงเกตสงตางๆ ทอยรอบตวนนกคอกระดาษทรายทใช ในงานกอสรางทน ามาขดถกพนไมหรอพนปนเพอปรบผวใหราบเรยบ และลกษณะการกระท าของมนษยโลกไมวายคไหนสมยไหนกมลกษณะการกระท าไดไมแตกตางกน 2.2 กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดภาษาศาสตรปรชานม 2 แบบ คอ แบบท 1 เปนการน าความหมายของรปภาษาทอยในวงความหมายหนงไปใช ในบรบทหนงเพอเปนการเนนอารมณ ท าใหผอานหรอผฟงเกดความอารมณคลอยตามไปดวย ตวอยางคอ “ศตร” เปนถอยค าทมความหมายอยในวงความหมายสงครามแตถกน ามาใชในบรบท ทพดถงสงทไมดตอกายและจตใจ ท าใหเกดอารมณฮกเหมเหมอนตวเองจะตองท าสงคราม ซงมแตความเปนความตาย สรางอารมณโดยการปลกเราอารมณใหเพมมากขน เพอวาผฟงและผอานจะน าไปปฏบตตาม อปลกษณนสะทอนใหเหนมโนทศนของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ไดวา สงครามเปนสงทน ามาซงความทกขทางกายและทางใจ แลวยงสงผลไปสจตใจใหจดจ าเหตการณทสะเทอนอารมณมากทสด เปนจตวทยาบงชใหผฟงหรอผอานทราบวาศตรเปนผน ามาแตความทกข ไมควรเขาไปใกลหรอของเกยวโดยประการสน


110

แบบท 2 เปนการน าความหมายของรปภาษาทอยในวงความหมายหนงไปใช ในบรบทหนงเพอเปนการเนนความรสก ท าใหผอานหรอผฟงเกดความรสกตอสงนนตามทผพดหรอผเขยนไดสอสาร ท าใหเกดความรสกถงความใกลชดจนไมสามารถแยกจากกนได ตวอยางคอ “เกลยว” เปนถอยค าทมความหมายอยในวงความหมายของลกษณะของสงของทเกลยวพนกนจนรวมกนเปนอนหนงอนเดยวกน ท าใหเกดความรสกเหนดวยกบผฟงหรอผพด อปลกษณนสะทอนใหเหนมโนทศนของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ไดวา ประเทศไทยจะอยอยางสงบสขและตงมนตราบนานเทานาน กเพราะวามสถาบนชาต ศาสนา พระมหากษตรยรวมกนเปนอนหนงอนเดยวซงจะแยกขาดจากกนไมได เหมอนเปนเสาทคอยค ากนและกนไมใหเสาใดเสาหนงลมลง เพราะวาสถาบนทง 3 คอรากฐานของประเทศไทย 2.3 กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดอรรถศาสตรปรชานม 3 แบบ คอ แบบท 1 เปนการใชลกษณะอาการของสตวทแสดงออกมาเปนความหมายเชอมโยงกบการแสดงลกษณะอาการของมนษยทไดกระท าออกมา ลกษณะอาการทไดแสดงออกมานนเปนพฤตกรรมซงสะทอนใหเหนถงนสยใจคอบงบอกกรยามารยาทวาไดผานการฝกอบรมมาแลวหรอไม เพราะสตวนนยอมมลกษณะอาการเฉพาะตวเนองจากไมไดรบการฝกหดมาเหมอนมนษย ดงนนจงไดน าอปลกษณสตวนมาใชอธบายลกษณะอาการของมนษยทไมไดฝกหดอบรมมา แบบท 2 เปนการเตอนใหรจกท าความสะอาดรางกายและจตใจ หากไมอาบน าช าระรางกายใหสะอาดกจะน ามาซงโรคภยไขเจบตางๆ รวมถงเสอผาและทอยอาศยกจะตองท า ความสะอาดใหด อกอยางหนงทส าคญคอจตใจกจะตองช าระใหสะอาด ไมเศราหมอง ไมวนวาย สงทท าใหเกดทกขเพราะมกเลส 3 ประการเปนผชกน า หากไมท าใหเบาบางลงกจะท าใหเดอดรอน เชนเดยวกบรางกาย ดงนนจงไดน าอปลกษณวตถทสกปรกคอขยะเชอมโยงถงกเลส 3 ประการ และเรองตาง ๆ ทท าใหจตใจไมสงบ เพราะการเกบขยะไวในบานหรอในหองมแตจะน ามาซงโรคภยเชนเดยวกบกเลส แบบท 3 เปนการเลอกใชถอยค าทไมตรงไปตรงมาเพอสอความหมายตรงกบ ค าตองหาม กลาวคอ ถอยค าทไมสามารถพดออกมาไดอยางตรงไปตรงมา เพราะอาจจะท าใหเกดความรสกไมด ไมสบายใจ หรออาจจะท าใหจตใจหดห ไมเบกบาน ถอยค าหรอวลทถกเลอกมาใชนนไดเชอมโยงกบความหมายทตองการจะสออยางชดเจนโดยผพดไมตองอธบายเพมเตม เพราะเปนทรกนของผใชภาษาในสงคมนน ๆ สรปผลการวจย การศกษากลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) มวตถประสงคการวจย ดงน เพอจดจ าแนกประเภทของอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) เพอศกษากลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) พบวา มอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชานและอรรถศาสตรปรชาน 63 อปลกษณ


111

ผลการจดจ าแนกประเภทของอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน พบวา ม 3 ประเภท ดงน 1) อปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ในปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ม 19 อปลกษณ สามารถจดจ าแนกตามการเปรยบเทยบโดยอาศยคณสมบตและลกษณะได 4 รปแบบ คอ รปแบบท 1 นามธรรมเปรยบเทยบกบรปธรรม รปแบบท 2 นามธรรมเปรยบเทยบกบนามธรรม รปแบบท 3 รปธรรมเปรยบเทยบกบรปธรรม และรปแบบท 4 รปธรรมเปรยบเทยบกบนามธรรม 2) อปลกษณตามแนวคดภาษาศาสตร ปรชานในปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ม 13 อปลกษณ สามารถจดจ าแนกอปลกษณตามความหมายประจ ารปภาษาได 4 อปลกษณ คอ อปลกษณสงคราม อปลกษณวตถ อปลกษณการกระท า และอปลกษณลกษณะ 3) อปลกษณตามแนวคดอรรถศาสตร ปรชานในปาฐกถาธรรมของสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ม 30 อปลกษณ สามารถจดจ าแนกอปลกษณตามกระบวนการถายโยงทางความหมายจากวงความหมายหนงไปยงวงความหมายหนง พบวา ม อปลกษณ 2 ประเภท ดงน 1) ถอยค าอปลกษณ สามารถจดจ าแนกอปลกษณได 6 อปลกษณ คอ อปลกษณอนทรย อปลกษณสตว อปลกษณชวต อปลกษณวตถ อปลกษณ การเดนทาง และอปลกษณอาวธ 2) มโนอปลกษณสามารถจดจ าแนกอปลกษณได 7 อปลกษณ คอ อปลกษณ ความตาย อปลกษณธรรมะ อปลกษณมนษย อปลกษณวตถ อปลกษณอนทรย อปลกษณนกโทษ และอปลกษณอาการ ผลการศกษากลวธการใชอปลกษณในปาฐกถาธรรมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ) ตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน ดงน 1) กลวธการใช อปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจนม 3 แบบ คอ อธบาย เปรยบ และลกษณะการกระท า 2) กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดภาษาศาสตรปรชานม 2 แบบ คอ อารมณ และความรสก 3) กลวธการใชอปลกษณตามแนวคดอรรถศาสตรปรชานม 3 แบบคอ ลกษณะอาการ การเตอน และการเลอกใชถอยค าทไมตรงไปตรงมา กลวธการใชอปลกษณมความสอดคลองกบการเลอกใชสารสนเทศในการสอสารใหเหมาะสมกบบรบทและสถานการณซงสามารถน าไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมได (ฐตวรรณ สนธนอก และธวญหทย สนธนอก, 2558) ขอเสนอแนะ 1. ควรมการศกษาอปลกษณและกลวธการใชอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน ในปรเฉกอน ๆ เพอจะไดทราบกลวธการใชอปลกษณซงจะสะทอนใหเหนสงคมในดานตาง ๆ และมโนทศนของคนในสงคมตอสงแวดลอมหรอตอโลก 2. ควรมการศกษากลวธการน าเสนอโครงสรางทางวาทกรรมและวจนกรรม รวมกบการศกษากลวธการใชอปลกษณตามแนวคดโวหารภาพพจน ภาษาศาสตรปรชาน และอรรถศาสตรปรชาน เพอทราบกลวธการน าเสนอและลลาการใชวจนกรรรมผานอปลกษณ ซงเปนการสะทอนมโนทศน กระบวนการคด และการมองโลกของบคคลนน ๆ


112

เอกสารอางอง เครกอารเพอรซน (KirkR.Person). (1993). การศกษาลกษณะวจนะสมพนธในปาฐกถาธรรม

ของพระพยอมกลยาโณ. วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาภาษาศาสตร มหาวทยาลยพายพ.

ฌมพร เหลาวเศษกล. (2547). กลไกภาษาเทศนาของพระปญญานนทภกขและ พระพยอมกลยาโณ. วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาภาษาศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ฐตวรรณ สนธนอก และธวญหทย สนธนอก. (2558). การสอสารสารสนเทศเพอการโคช อยางมประสทธภาพ. วารสารวไลยอลงกรณปรทศน. 5(2): 165-179.

พระครศรปรยตวกรม (วชรพงษทนนาโภ). (2546). ศกษาเทคนคและรปแบบการเผยแผพทธธรรมของพระเทพ สงหบราจารย(จรญจตธมโม). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาธรรมนเทศ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระมหาบญเลศ ธมมทสส (โอฐส). (2543). ศกษาวธการเผยแผพระพทธศาสนาของ พระราชวทยาคม (หลวงพอคณ ปรสทโธ). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาธรรมนเทศ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระวฒกรณวฑฒกรโณ (พรมพมพ). (2543). ศกษาเทคนคและวธการเผยแผพทธธรรม ของพระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาธรรมนเทศ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ). (2555). พระธรรมเทศนา รบพระราชทานถวายหนา พระทนง. กรงเทพฯ: อนนตะ.

สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ). (2556). คณสมบต 5 ประการ. (พมพครงท 8). กรงเทพฯ: อนนตะ.

สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ). (2556). ธรรมะใหลกด. (พมพครงท 8). กรงเทพฯ: อนนตะ.

สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ). (2556). เยนหมะในรอยธรรม. (พมพครงท 22). กรงเทพฯ: อนนตะ.

สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ). (2556). สมาธหลกของใจ. (พมพครงท 8). กรงเทพฯ: อนนตะ.

สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ). (2556). ธรรมะปรารภยามเชา - ค า. (พมพครงท 6). กรงเทพฯ: อนนตะ.

สมเดจพระพฒาจารย (เกยว อปเสโณ). (2556). สขทกขอยทใจ. (พมพครงท 8). กรงเทพฯ: อนนตะ.

สมพร อาภากโร (เหลาฉลาด), พระมหา. (2548). ศกษาอปมาอปไมยในค าสอนของ พระโพธญาณเถร (ชา สภทโท). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.


113

อมรวชญ ชาครเมธ (บตรสาร), พระมหา. (2547). ศกษาเทคนคการเผยแผพระพทธศาสนา ของพระโพธญาณเถร (ชา สภทโท). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

อสธารา จนตาเวยง. (2540). การศกษาโครงสรางวจนะในปาฐกถาธรรมของ พระครโสภณบญญาภรณ (ตจก). วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาภาษาศาสตร มหาวทยาลยพายพ.

กลวิธีการใช้อุปลักษณ์ในปาฐกถาธรรม...

Documents