เอกลกษณและศลปะลวดลายบนผนผา : ผาทอชนเผากะเหรยง กะเหรยง เปนกลมชนเผากลมหนงทเรารจกกนอยางคนชนแบบชอทเรยกกนในภาคกลางของไทย กะเหรยงเปนชนเผาทอพยพเขามาอาศยอยในประเทศไทยเมอ 200 กวาปทแลว นบวาเปนกลมชนเผาทมประชากรมากทสดในประเทศไทย มถนทอยอาศยกระจายอยหลายพนททงพนทภเขาสง และพนทราบ กะเหรยงทพบในประเทศไทยอาจแบงไดเปน 4 กลม กะเหรยงสะกอ (หรอทเรยกกนวาปกากะญอ) กะเหรยงโปว กะเหรยงปะโอ และกะเหรยงบะเว และทเรามกจะพบเหนลกษณะการแตงกายแบบชนเผา และเอกลกษณผนผาทอทสะทอนถงทกษะความเชยวชาญในดานศลปะการสรางลวดลายบนผนผาทงดงามนน สวนมากจะพบเหนอยใน 2 กลมใหญ นนคอ กลมกะเหรยงโปว และกลมกะเหรยงสะกอหรอปกากะญอ ผหญงชาวกะเหรยงไดรบการกลาวขานวาเปนชนเผาผมฝมอในการทอผาทเกงทสดเผาหนง ดวยจะไดรบการถายทอดความร ทกษะฝมอการทอผามาจากผเปนแมตงแตยงเปนเดกหญงในวยประมาณ 10 ป ผหญงชาวกะเหรยงมกจะทอเสอผาไวใชสวมใสในชวตประจาวนทงของตนเองและสมาชกในครอบครว หรอ ทอเกบไวใชในงานพธสาคญๆ เชน งานแตงงาน งานประเพณสาคญตางๆ

ผาทอกะเหรยง มลกษณะเปนผาทอหนาแคบ ทใชเครองมอทอแบบหางหลง หรอทเรยกกนวากเอว

ผาททอจะถกกาหนดตามความตองการใชงานตงแตเรมตนทอ เชน ผาทอสาหรบเสอ ผาทอสาหรบผาซน ผาทอสาหรบผาโพกศรษะ หรอผาทอสาหรบทาเปนยาม เปนตน

ศลปะลวดลายบนผนผาของชนเผากะเหรยง มเอกลกษณโดดเดนทแสดงถงตวตนของชนเผากะเหรยงทสบทอดมาจากบรรพบรษ ลวดลายตางๆ มกเกดจากการสงเกต การใชจนตนา การนาเอาลกษณะเดนจากสงทพบเหนในธรรมชาตและสงแวดลอมรอบตว ทงพชพรรณ ดอกไม ตนไม สตวนอยใหญ ขาวของเครองใชในชวตประจาวน ตลอดไปจนถงประเพณและคตนยมของชนเผามาประยกตถายทอดลงสลวดลายบนผนผาไดอยางงดงาม ดวยเทคนคการสรางสรรคลวดลายทหลากหลาย ทงการจก การทอยกดอก การมดหม การปกดวยดายหรอไหมพรมหลากส การปกประดบตกแตงดวยเมลดลกเดอย เปนตน เอกลกษณลวดลายทมลกษณะเปนลวดลายดงเดมทปรากฎบนผนผาทอกะเหรยงทสบทอดตอกนมาจากบรรพบรษหลายชวอายคน เปนลวดลายทพบไดในกะเหรยงโปวและปกากะญอแทบทกพนท เชน ลกษณะลายเปนสเหลยมขนมเปยกปนรปแบบตางๆ ลายดอกไม ลายเสนตรง ลายกากบาท เปนตน ชอของลวดลายผาทอกะเหรยงนนอาจไมมชอหรอความหมายทเปนภาษาไทยทจะเขาใจไดโดยงาย เนองจากเปนชอเรยกลวดลายโบราณดงเดมของชนเผาทถกเรยกขานและถายทอดตอๆ กนมานบตงแตบรรพบรษดวยภาษาของชนเผากะเหรยงในแตละทองถนนนเอง แตอยางไรกตามดวยลกษณะลวดลายทสะทอนถงเอกลกษณเฉพาะของผาทอชนเผากะเหรยงนเอง หากเราเหนผนผาทมเอกลกษณในลกษณะเชนน เรากสามารถรบรไดทนทวา นคอผาทอแหงชนเผากะเหรยง

การทอผาของชนเผาชาวกะเหรยง เปนการทอแบบวถดงเดม เรยกวาทอแบบ กเอว หรอ การทอแบบหางหลง โดยใชอปกรณเครองทอขนาดเลกเรยกวา กเอว ลกษณะการทอผาแบบกเอวน ผทอจะตองนงกบพน เหยยดขาขนานตรงไปขางหนาทงสองขาง มสายคาด (สายคาดอาจทาดวยแผนหนง หรอผาททบกนหลายๆ ชน หรอเชอกทฝนเปนเกลยวใหแขงแรง) ทผกตดดวยดายเสนยนคาดรดโอบไปดานหลงของเอว อกดานหนงจะผกมดกบเสาเรอน หรอโคนตนไม หรอหลกทมความเขงแรงกได การทอดวยกเอวจะใชการขยบเคลอนตวของผทอบงคบเสนดายยนใหตงหรอหยอนไดตามตองการทาใหผทอสามารถเลอกสถานททอไดตามความพอใจ โยกยายไดสะดวก ผาททอดวยกเอวจะมขนาดผาหนาแคบๆ ดวยฝมออนลาเลศ ผสานกบเทคนคและภมปญญาทสงสมและถกถายทอดสงสอนมาจากบรรพบรษสบตอกนมาหลายชวอายคน ทงเทคนคการมดหม จก ขด และยกดอก ผาทอของชนเผากระเหรยงจงมความงดงาม โดดเดนดวยสสนตระการตา และผคนทวไปยงคงพบเหนรปแบบอนเปนเอกลกษณของเครองแตงกายของชนเผากะเหรยง ดวยเสอหลากสสน จนเปนทตองตาตองใจของคนเมอง ของนกทองเทยว และชาวตางชาต ใหตองซอหากลบไปสวมใสจนถงปจจบนน

ผาปกประดบ “ลกเดอย” เอกลกษณผาชนเผากะเหรยง การปกและประดบบนผนผาทอทหญงชาวกะเหรยงบรรจงปกอยางประณต ดวยการใชวสดจากธรรมชาตอยาง “ลกเดอย” ตกแตงเปนลวดลายตางๆ อยางงดงามนมการสบทอดกนมาตงแตบรรพบรษ และถอเปนเอกลกษณเฉพาะของผาทอชนเผากะเหรยงอยางหนงทสะทอนตวตนของความเปนชนเผากะเหรยงไดอยางชดเจน และยงคงพบเหนเครองแตงกายทมการปกประดบดวยลกเดอยสาหรบหญงชาวกะเหรยงไดโดยทวไปในปจจบน

ลกเดอย เปนเมลดพชชนดหนง ทมลกษณะเมลดกลม ร หรอมน มทงสขาว สเกอบเหลอง เปนพชทสวนใหญชนเผากะเหรยงจะปลกไวในไรนาเพอใชเมลดทแกมาปกประดบ ตกแตงเสอผา เครองแตงกาย โดยเฉพาะเสอของหญงชาวกะเหรยง ถอเปนเครองประดบชนดหนงทใชในการตกแตงเบนเสอผาเพอความสวยงาม (เสอผชายกะเหรยงจะไมปกลกเดอย)

เมดเดอย

ผาไหมยกดอก : ผายกดอกแบบกะเหรยง ทกษะฝมอชนเผาชาวดอย หากเอยถงผาไหมยกดอก ผคนทวไปคงจะรจกและคนชนตากบภาพลกษณของผาไหมทมลวดลายงดงาม แวววบดวยเสนดายพเศษทนามาทอสอดแทรกใหลวดลายมความโดดเดนเปนพเศษทงดนเงน ดนทอง ผาไหมยกดอกทผคนรจกทวไปกเชน ผาไหมยกดอกลาพน ผายกเมองนคร ผายกทองบานจนทรโสมา แหงจงหวดสรนทร เชนนเปนตน แตคงมนอยคนนก หรอแทบจะไมมใครทจะรจกเสยเลยกวาได ทจะรจก ผาไหมยกดอกแบบกะเหรยง ผาทอชนเผากะเหรยง ทมความงดงาม ประณตดวยทกษะฝมอชนเผากระเหรยงทอยบนดอยสง

ชนเผากะเหรยง บานซแบร ตาบลแมตน อาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม เปนกลมหนงทมทกษะฝมอในการทอผาไหมยกดอกดวยกเอว ตามวถการทอผาของชนเผากะเหรยง แตมการพฒนายกระดบฝมอการทอผาทมความแตกตางจากการทอผาฝายทมความคนชนแตเดม เปนการทอผาไหมซงมกระบวนการทมากขนและยากขน และดวยพนฐานในทกษะฝมอการทอผาของชนชาวกะเหรยงทมมาแตเดกทไดขนชอวาเปนนกทอมออาชพกมความสามารถในการทอผาไหมดวยเทคนคการทอยกดอกไดอยางละเอยดสวยงาม โดยทยงคงเอกลกษณการใชกเอวตามแบบฉบบของชนเผา และสามารถทอลวดลายไดหลากหลายอกดวย ผาไหมยกดอกของชนเผากะเหรยงน สวนใหญจะนยมทอเปนผาคลมไหล หรอเปนผาทนามาเยบเปนเสอสาหรบสวมใสตามแบบฉบบของชนเผา และถงแมวาผาแตละผนกวาจะทอเสรจสาเรจตองใชเวลานานกวาครงเดอนหรอเปนเดอน แตกเปนความภาคภมในของกะเหรยงบานซแบร ทใชทกษะฝมอสบทอดการทอผาตามวฒนธรรมของชนเผาทมมาตงแตเดกอยแลวนน สรางสรรคพฒนาผลงานผาไหมยกดอกทงดงาม และตงใจทจะถายทอดการทอผายกดอกกเอวนใหกบชนเผารนลกรนหลานใหคงอยตอไป

ผาซน : เครองแตงกายทสะทอนถงความเปนสตรชนเผากะเหรยง ผาซน เปนเครองแตงกายทสะทอนถงความเปนสตรชนเผากะเหรยงไดอยางชดเจน ผาซนกะเหรยง

นยมทอดวยฝาย เปนผาหนาแคบททอดวยกเอวจงตองใชผาททอเหมอนกน 2 ผนมาเยบตอกนจงจะไดผาซน 1 ผน ผาซนกะเหรยงทเรามกคนชนตาดวยเอกลษณลวดลาย สสนทโดดเดน กคอผาซนของกลมกะเหรยงโปว (หรอโผลง) และผาซนกลมกะเหรยงสะกอ (หรอปาเกอกะญอ) ทมสสนสดใส ผาซนกะเหรยง มทงเทคนคการทอลายสลบส การสรางลวดลายดวยเทคนคการจก ขด และมดหม (ผาซนมดหมของชนเผากะเหรยงจะเปนผามดหมเสนยน ซงจะแตกตางจากผามดหมของภาคอสานซงเปนมดหมเสนพง) หรออาจมการผสมผสานกนระหวางมดหม และจก ขด ในผนเดยวกน ลกษณะลวดลายของผนผาซนกะเหรยงยงคงเอกลกษณลวดลายโบราณดงเดมทสบทอดตอเนองมาตงแตบรรพบรษ ทมาของลวดลายกดวยการสรางสรรคตามจนตนาการและการเลยนแบบลกษณะของธรรมชาต สตว หรอสงของเครองใช และสงแวดลอมรอบตว บางลวดลายจะใชเฉพาะในผาซนของหญงสาว หรอบางลวดลายจะใชในพธการทสาคญ เชน ผาซนทเปนผาสาหรบใชในงานหมน ตามประเพณชาวกะเหรยงโปว ทสบทอดมาจากบรรพบรษ โดยนบตงแตโบราณกาลมานน ในพธหมนของชายหญงชาวกะเหรยง ฝายชายจะตองนาผาซนทอมอมามอบใหกบผใหญฝายหญง โดยในตวผนผาซนนนกจะปรากฎลวดลายเฉพาะทบงบอกไดวาผาผนนใชเพอพธหมนนเทานน หากไมปรากฎลายนนกจะไมถอวาผาผนนนเปนผาสาหรบใชในงานหมนกจะประกอบพธหมนไมได ผหญงชาวกะเหรยงทกคนทมลกชายจงจะตองทอผาซนทมลกษณะลายพเศษนเกบไวเพอใหลกชายนาไปมอบใหผใหญฝายหญงในวนหมนถอเปนประเพณสบตอกนมาในทกครอบครวของชนเผากะเหรยงโปว เชนนเปนตน ผาซนจงถอเปนเอกลกษณทแสดงถงตวตนของชนเผากะเหรยงทมความชดเจนทสด และยงคงนยมการแตงกายในชวตประจาวนดวยผาซนตามวฒนธรรมของชนเผามาจนถงปจจบนน

อยางไรกตามดวยภาวะทางเศรษฐกจและการเปลยนแปลงสงแวดลอมในสงคมเมองทมการเปลยนแปลงไป สงคมชนเผากะเหรยงกมการเปลยนแปลงเชนเดยวกน ในปจจบนอาจมชมชนเผากะเหรยงในหลายๆ พนทอาจมการทอผานอยลง ผาซนทใชสวมใสในชวตประจาวนจงมกนยมซอหาจากทองตลาดมาสวมใสกนมากขนเพอความสะดวกและงายตอการดาเนนชวต แตกยงคงมอกหลายพนท โดยเฉพาะกลมกะเหรยงบนดอยสงทยงคงทอผาดวยตวเองเพอใชสวมใสในครอบครว และใชสาหรบพธสาคญตามวฒนธรรมของชนเผา แตถงอยางไรชนเผากะเหรยงกยงคงเอกลกษณทสะทอนวถแหงชนเผาไวอยางเหนยวแนไมแพกลมชาตพนธอนๆ