AHMET KÖKLÜGILLER

GJ

KAYA YAYINLARI

EDEBYATIMIZDA ARLER ve YAZARLAR

(500 air ve yn7; yaam, kiilii. yaptlar ürerine on bilgiler)

AHMET K.ÖKMKLI JCR

KAYA YAYINLARI

Nuruosmaniyc Cad No: 17/1 Caaloi-STANBUL

Tel:-520 66 65-511 07 04 Fax:528 14 98

£% lSrma- (tm)'" ^ - ^VA YAYNLAR, San.

A

Dizgi: ÖZNE AJANS 526 89 34 Dizgi Operatörü Ö7em Aytek Bask yeri: ERçN OFSET Basm yl: 199*9

[(Ç0^'(tm)miritmi yeni frndr. >

ABASIYANIK, SAT FAK

Yazar. 22 Kasm I906'da Adapazan'nda dodu. Abaszoullarndan kereste tüccar Mehmet Faik'in oludur.

Adapazar Rehbcr-i Terakki Mektebi'ni, Bursa Lisesi'ni bitirdi. Bir süre st. Üniversitesi Edebiyat Fakültesine

devam etli. 1931'de sviçre'ye iktisat örenimi yapmaya gitti. Oradan Fransa'nn Grenoble kentine geçerek,

yabanc örenciler için açlan kurslara katld. (1933-34) 1935'te yurda dönerek bir süre Türkçe öretmenlii yapt.

Babasnn desteiyle ticaret yapmaya çalt. Baarl olamad, ayrld. Haber gazetesinde bir ay süren muhabirlikten

(1942) sonra baka bir i yapmad; babasnn brakt gelirle stanbul'da, Burgaz adasnda yaad. Yakaland siroz

hastalndan öldü. (11 Mays 1954) Mezar Zincirlikuyu Mezarl'ndadr. Ölümünden sonra, ansn yaatmak için

annesi tarafndan "Sait Faik Hikâye Armaan" kuruldu.

Yazarla iir yazarak balad. Bursa Lisesi'nde örenciyken yazd "pekli Mendil" adl hikâyesi edebiyat

öretmenince beenilince, hikâye yazmaya yöneldi. 1934'ten balayarak Varlk dergisinde yaynlad hikayeleriyle

tannd. 1953'te A.B.D.'deki uluslararas Mark Twain Dernei'ne çada edebiyata yapt katklardan dolay "onur

üyesi" seçildi. Hikâyelerinden çou, bata Franszca olmak üzere yabanc dillere çevrildi; darda da okunan bir

yazar oldu.

* 3&8&t " ütt*****'-

3

Sait Faik. hikâyelerinde stanbul'u, adalar, özellikle Burgaz adasn, denizi, balkçlar, sknt içinde yaayan

küçük insanlar anlatr. Konuya ve olaylara fazla önem vermez. Daha çok dramatik zamanlar ya da anlar

yakalayarak iirsel bir dille anlatmay sever. Renkli tasvirler yapar; insanlar, hayvanlar, krlar, doay, yaamn

çaprakln olduu gibi yanstmaya çalr, izlenimci ve gerçekçi bir yazardr. "Güçlü bir sanatç olmakla birlikte,

daha çok öznel bir sanatçdr. Olaylarn ve kiilerin arkasnda, hikâyelerinin ruhsal örgüsünü, tamamen

bilinçlememi olmakla birlikte, adamakll duyulan bir insanlk sevgisi dokumaktadr." (Vedat Günyol)

"Kalemini güzelliklerin hakkn aramak, vermek, göstermek urunda kulland." (Behçet Necatigil) "Getirdii

biçim ve öz yenilii, onu günümüz Türk hikâyesinin doruklarndan biri yapmtr." (A. Özkrml)

Kitaplar:

Hikâye: Semaver (1936), Sarnç (1939), ahmerdan (1940), Lüzumsuz Adam (1948), Mahalle Kahvesi

(1950), Havada Bulut (1951), Kumpanya (1951), Havuz Ba (1951), Son Kular (1952), Alemdanda Var bir

Ylan (1954), Az ekerli (1954), Tüneldeki Çocuk (1955), Mahkeme kaps (1956), Balkçnn Ölümü (kitaplarna

girmemi hikâyeler, 1981)

Roman: Medar- Maiet Motoru (1944; Birtakm Adamlar adyla ikinci bask 1952), Kayp Aranyor (1952)

iir: imdi Sevime Vakti (1953)

Yazlar, söyleiler, mektuplar: Açk Hava Oteli (1980), Yaasn Edebiyat (1981, derleyen: Muzaffer

Uyguner)

ABDULLAH CEVDET

air ve yazar. 1869'da Arapkir'de dodu, ilkörenimini Arapkir'de yapt. 15 yanda istanbul'a gelerek Kuleli

dadisi'ni (askeri lise) ve Askeri Tbbiyeyi bitirdi; yüzba rütbesiyle doktor oldu. Merkezi Selanik'te bulunan

uizli ittihat ve Terakki Cemiyeti'nin kuruluunda bulundu. Bu nedenle Trablusgarp'a (bugün Libya'da)

sürüldü. Orada iki yla yakn çaltktan sonra Avrupa'ya kaçt, isviçre'nin Cenevre kentinde baz arkadalaryla

"Osmanl" adnda bir gazete çkard, saltanat aleyhine yazlar yazd. Bunun üzerine yokluunda (gyabnda)

kalebentlie mahkûm edildi. Daha sonra "Içtihad" dergisini çkard; matbaasyla birlikte Cenevre'den Msr'a

tand. Merutiyet'ten (1908) sonra stanbul'a geldi, dergisinin yaymn sürdürdü. 28 Kasm 1932'deöldü.

Abdullah Cevdet, demokrasiye tutkun, Batc ve reformcu bir yazardr. Lâtin harflerinin kabul edilmesini ilk

önerenlerden biridir. Siyasal yazlan, çeviri kitaplar, iirleriyle döneminin düünsel yaamnda yanklar yaratm,

dinsizlikle suçlanm, tartmalara yol açmtr. Dizi izle

Küçüklü büyüklü 66 kitap yaynlamtr. Balcalar unlardr: Fizyolocya-i Tefekkür (1892), Fünun ve Felsefe

(1906), Gizli Figanlar (iir, 1906), Kahriyat (iir, 1906), Karl Dadan Ses (iir, 1931), Düünen Musiki (iir), Akl

Selim (Baron Holbacy'den çeviri), Giyom Tel (SchiIIer'den çeviri) vb.

ABDÜLHALM MEMDUH

air ve yazar. 1866'da istanbul'da dodu. Hukuk örenimi gördü. Murat Bey'in çkard "Mizan" gazetesinde

yazd yazlar yüzünden yargland; Trablusgarp'a sürgüne gönderildi. Oradan Avrupa'ya kaçt. Fransa'da,

ngiltere'de yaad. 1904'de ngiltere'de öldü. Cenazesi vasiyeti üzerine Tunus'a getirilip gömüldü.

Aruz ve hece ölçüleriyle yazd iirleri baarszdr. Yazarlnn önemli yan, ilk edebiyat tarihimizi yazm olmasdr.

(1888) "Tarih-i Edebiyat- Osmaniye" adl edebiyat tarihinde, Sinan Paa'dan (15. yy) Tanzimat dönemi air ve

yazarlarna kadar yaam olan edebiyatçlar inceledi. Türk iirinden Franszcaya ilk seçkiyi de Edmond Fazy ile

birlikte o hazrlad. (Türk Ak iirleri Antolojisi, Paris 1905)

5

ABDAL MUSA

Halk airi. 15. yüzylda yaamtr. Yaam hakknda kesin bilgiler yok. Bektai söylencelerine göre Hacbekta'n

amcas Haydar Ata'nn olu Hasan Gazi'nin oludur. Baka bir söylenceye göre Orta Asya'dan gelmitir: Ahmet

Yesevî'nin öreneilerindendir. Âk Paazade tarihine göre Bursa'nn fethine katlmtr. Elmal'da adn tayan bir

tekke vardr. Örencisi Kaygusuz Abdal'n iirlerinde, Elmal çevresindeki yer adlarnn sk sk geçmesi, Abdal

Musa'nn o yörede yaadn gösteriyor. Kendi iirlerinden de doum yerinin Azerbaycan'n Hoy kenti olduu

anlalyor.

Abdal Musa, Bektailer arasnda saygyla anlan bir air ve dervitir. Ne var ki, günümü/ ek az iiri ulaabilmitir.

Çou iirlerinin kaybolduu anlalmaktadr. Eli i leki tek kitab "Nasihatnâme"dir.

Daha ayrn:1 rlgi için baknz: ABDAL MUSA SULTAN (Musa Seyirci, Y. Hayati T.r.gar, 2. basm. 1990)

\( AkOOlA, M.TÜRKIK

Yazar. 1915'te Bulgaristan'n Razgrad kentinde dodu. Bir çiftçinin oludur, ilk ve ortaokulu Razgrad'ta

okudu. Türkiye'ye gelince (1931), Balkesir Necati Bey Öretmen Okulu'na (1931) girdi. Daha sonra

nakledildii Adana Öretmen Okulu'nu (1937) bitirdi. Erzurum'un bir köyünde bir yl öretmenlik yaptktan

sonra, Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünü bitirip (1940) Türkçe öretmeni oldu. Karaköse,

Sarkam ve Ankara'da öretmenlik yapt. Ankara'da bulunduu yllarda Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nde de

okudu. Millî Kütüphane'nin kuruluunda çalt. Hükümetçe Fransa'ya kütüphanecilik örenimine (1950)

gönderildi. Paris Dokümantasyon Enstitüsü'nde, Yüksek Kütüphanecilik Okulu'nda okudu. Uluslararas

Arivcilik Kursu'nu bitirdi. Sorbonne Üniversitesi'nde Fransz uygarl kurlarn izledi. Paris'te

"Bibliotheque Nationele"de (Millî

Külüphane)-staj yapt. Dönüünde (1952). Basma Yaz ve Resimleri Derleme Müdürlüüne atand. Uzun yllar

(1952-1974) burada çalp emekli oldu.

Acarolu'nun ilk yazlan ve çevirileri, Balkesir Halkevi'nin çkard Kavnak dergisinde (1934) yaynland. Daha

sonra, çeitli dergi ve gazetelerde makaleler, kitap tantma yazlan yazd: çou Bulgarca'dan olmak üzere

çeviriler yapt. Fransa'dan döndükten sonra, çalmalann kitaplkbilim (kütüphanecilik) konusunda younlatrd;

kitaplkbilimci, kaynakçac ve belsebilim uzman (dokümanlalist) olanak tannd. Halkbilime (folklora) ve

çocuk edebiyatna ilikin çalmalar da vardr.

Kitaplar:

Çocuk iirleri Antolojisi (1944), stanbul Üniversitesi Yaymlan Bibliyografyas (Adnan Ötüken'le, 1946),

airler ve Yazarlar (1963; yeni basmlan Ozanlar ve Yazarlar adyla. 1967, 1981), Edebi Eserler Sözlüü (1965),

Bulgar Hikâyeleri Antolojisi (1967), Türk Halkbilgisi ve Halk Edebiyat üzerine Seçme Yaynlar Kaynakças

(Ftrat Ozan'la, 1972), Türk Halk Ozanlar ve Destanlan Kaynakças (Ftrat Ozan'la 1978), Açklamal Atatürk

Kaynakças (2 cilt, 1981), En Ünlü Dünya Yazarlan (1988), Bulgaristan'da Türkçe Yer Adlan Klavuzu

(1988). Dünya Atasözleri (1989), Bulgaristan'da 120 yllk Türk gazetecilii, 1865-1985 (1990) vb.

ADIVAR, ABDÜLHAK ADNAN

Yazar. 188l'de Gelibolu'da dodu. lk ve ortaörenimini stanbul'da yapt. Berlin (Almanya) Tp Fakültesi'ni

bitirdi. Zürih'te (sviçre) uzmanlk eitimi gördü. Merutiyetin ilanndan sonra (1908) yurda dönerek st. Tp

Fakültesi'nde öretim görevlisi olarak çalmaya balad. Binba rütbesiyle Hilâliahmer (Kzlay) müfettii olarak

Trablusgarp ve Birinci Dünya savalanna katld. Son olarak Osmanl Mebusan Meclisi'nde mebus

(milletvekili) olarak görev ald. stanbul'un igalinden sonra, ei Halide Edip'le

6

7

Anadolu'ya geçerek Kurtulu Sava'na katld. Birinci Büyük Millet Meclisi'nce Salk ve Sosyal Yardm

Bakanl'na getirildi. Bir yl kadar içileri Bakanl yapt. Büyük Millet Meclisi ikinci bakanl görevinde bulundu.

1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Frkas'nn kuruluuna katlnca gözden dütü. Ei Halide Edip'in tedavisi

dolaysyla ngiltere'de bulunduu srada (1926) izmir'deki "Atatürk'e suikast" olayndan yokluunda (gyabnda)

yarglannca (sonra aklandysa da) Atatürk'ün ölümüne dek yurda dönmedi. ngiltere'de bulunduu yllarda

(1926-39). ünlü ngiliz ansiklopedisi "Encyelopaedia Britannica"nn yaz kurulunda çalt; ansiklopediye

Türkiye'nin yeniça tarihini yazd. Ayrca Paris'te "Yaayan Dou Dilleri Okul'"nda okutmanlk yapt. Yurda

dönüünde M. Eitim Bakanl'ntn çkard "islam Ansiklopedisinin yaz kurulu bakanlna getirildi. Yeniden

milletvekili oldu. (1950-54) 1 Temmuz 1955'te stanbul'da öldü; Merkezefendi Mezarl'na gömüldü. Dizi film

izle

Adnan Advar, yapt bilimsel çalmalaryla, özellikle Osmanl dönemindeki bilimsel çalmalarn tarihini konu

alan aratrmalaryla, bugün de deerini koruyan bir düünür (bilge) yazardr.

Kitaplar:

Felsefe Meseleleri (B. Russel'dan çeviri, 1935), Faust'a Dair Bir Tahlil Tecrübesi (1939), Osmanl

Türklerinde lim (Paris, 1939), Tarih Boyunca ilim ve Din (1944), Bilgi Cumhuriyeti Haberleri (1945),

Farabî (1947), Dur Düün (1950), Bizans'ta Yüksek Mektepler (1953), Hakikat Peinde Emeklemeler (1954)

ADIVAR, HALDE EDP

Yazar. 1884'te stanbul'da dodu. Reji (tekel) bakanlarndan Mehmet Edip Bey'in kzdr. Üsküdar Amerikan

Kz Koleji'ni bitirdi. Ayrca Rza Tevfik'ten felsefe ve edebiyat, ükrü Efendi'den Arapça, Salih Zeki'den

matematik dersleri alarak kendini yetitirdi. Kolejin son snfnda iken Salih

8

Zeki'yle evlendi. Bu evlilikten iki olu oldu. 1908'de Tann gazetesinde Halide Salih adyla yazlar yazmaya

balad. Düüncelerinden dolaya Abdülhamit yönetimince "kara liste"ye alnnca Msr'a kaçt. Sonra ngiltere'ye

gitti. Merutiyetten sonra yurda döndü. Kocasndan (Salih Zeki'den) ayrld, öretmen oldu; uzun yllar stanbul

Kz Lisesinde. Kz Öretmen Okulu'nda çalt. I917"de Dr. Adnan Ad varla Bursa'da evlendi. stanbul

Darülfünununda (üniversitesinde) görev ald; Bat edebiyat dersleri okuttu. Yunanllarn zmir'e çkmalar

üzerine, stanbul'un Fatih ve Sultanahmet semtlerinde düzenlenen mitinglerde etkili konumalar yaparak

Kurtulu Savana katld. Anadolu kuvvetlerine stanbul'dan gizli silah salama örgütünde çalt. stanbul'un

yabanclarn eline geçmesi üzerine (1920), kocas Dr. Adnan Ad varla Anadolu'ya geçerek "Halide Onba"

rütbesiyle Atatürk'ün karargâhnda görev ald. Kurtulu Sava'nn bitimine kadar bu görevini sürdürdü.

Cumhuriyet'in ilanndan sonra. Halk Frkas'na (daha sonra Cumhuriyet Halk Partisi) kart bir parti olarak

kurulup gelien Terakkiperver Cumhuriyet Frkas'nn kurucularndan kocasnn (Dr. Adnan) düüncelerini

benimsedi. Parti, daha sonra "kardevrimcî" bir nitelie düünce kapatld. Bu arada, hastaland, tedavi için, eiyle

birlikte ngiltere'ye gitti. ngiltere'de bulunduu srada, zmir'de Atatürk'e "suikast* giriimi oldu. Suçlular

arasnda kocas da vard. Yokluunda (gyabnda) yargland. Sonradan aklandysa da. einin Türkiye'ye dönmeme

kararna o da katld; Atatürk'ün ölümüne dek Avrupa'da (ngiltere ve Fransa'da) yaad. Dersler ve konferanslar

vermek üzere Amerika'ya gitti. Mahatma Gandi'nin çarls olarak Hindistan'da bulundu. 1939"da yurda

dönünce, stanbul Edebiyat Fakültesi'nde profesör olarak görev ald; ngiliz dili ve edebiyat okuttu. 1950'de

milletvekili oldu. Daha sonra üniversitedeki görevine döndü. 9 Ocak 1964'te öldü. Mezar stanbul'da

Merkezefendi'dedir.

Halipe Edip'in romanlarn üç bölüme ayrmak gerekin 1) Gençlik romanlar: Bunlar deneme ça ürünleridir.

Konular, genellikle aktr, bunalml kadnlardr. Dil ve anlatm yetersizdir. 2) Ulusal Kurtulu Sava'na yönelik

romanlar Bu kümede toplanan ürünler, genel olarak bir arayn özelliklerini tar. Konular ulusaldr, tipler

idealisttir. Dil ve anlatm, daha düzenli ve akcdr. 3) Gerçekçilie, toplumsal sorunlara yönelen romanlar

Yazarn asl güçlü kiilii, bu kümede toplanan ürünlerinde görülür. Cumhuriyet sonrasnda yazlan bu romanlar,

ayrntl bir gözleme, töresel incelemelere dayanr.

9

"Halide Edîp'in asl baars Sinekli Bakkal, Tatarck gibi töre romanlardr Sinekli Bakkal. 2. Abdülhamît'in

yönetimi srasnda /slanbl'un bir arka mahallesini, halkn yaama düzenini ve törelerini, aydnlarn özgürlük için

çabalarn konu edinir. Bu roman, ayn zamanda Dou-Bat kültürünün bir karlatrmasdr. Onun devam

sayabileceimiz Tatarckta Dou-Bat bileiminin olutuunu görüyoruz."* (Doç. Dr. Olcay Onertoy)

"Konulan bakmndan üç kümeye ayrlan romanlarnn hepsinin ortak özellii, deiik biçimlerde de olsa sevgi

teminin (konusunun) ilenmesi, ruh çözümlemelerine yer verilmesi, dil ve anlatmn savruk ve özensiz

olmasdr." (Atilla Özknml)

Kitaplar:

Roman: Seviye Talip (1910), Raik'in Annesi (1910), Handan (1912), Yeni Turan (1912). Son Eseri

(1912). Mev'ud Hüküm (1918). Ateten Gömlek (1922). Kalp Ans (1924), Vurun Kahpeye (1926).

Zeyno'nun Olu (1928), Sinekli Bakkal (1936), Sonsuz Panayr (1946). Döner Ayna (1954), Akile Hanm Soka

(1958), Hayat Parçalan (1963)

Hikâye: Harap Mabetler (1911). Daa Çkan Kurt (1922), zmir'den

Bursa'ya(1922)

Oyun: Kenan Çobanlan (1918), Maske ve Ruh (1945)

Anlan: Türkün Atele mtihan (1962), Mor Salkml Ev (1963)

nceleme kitaplar: ngiliz Edebiyat Tarihi (3 cilt. 1940), Üniversite

Kafas ve Tenkit (1942). Edebiyatta Tercümenin Rolü (1944). Türkiye'de

ark-Garp ve Amerikan Tesirleri (1955)

Not: Cbl Kz (Hayat dergisi, 1957), Kzl Hançerler (ayn dergide, 1964), Sevda Saka Komedyas

(Cumhuriyet. 1959), Çaresâz (Cumhuriyet, 1960), Kerim Ustann Olu (Milliyet. 1958) tefrika olarak

yaynlanmtr.

AGEHÎ (Mansur Çelebi)

air. tarihçi. Vardar'da dodu. Doum tarihi bilinmiyor. Yaam hakknda fazla bilgi yok. Medrese öreniminden

sonra Kaptanderya Piyale Paa'nn donanmasnda görev ald. I566'da Zigelvar seferine katld.

Daha çok kaside ve gazeller yazmtr. Divan kaybolmutur. Balca kitaplar unlardr: Fetihnâme-i Kal'a-i

Zigetvar SZigetvar Kalesinin Fethi), Menâkb- mâm- Gazâlî (mam Gazali'nin Menkbeleri)

AAKAY, MEIJMKT AL

Dilci, yazar. 1893'te Girit'le dodu. lkörenimini orada yapt. zmir Lisesi'ni, ist. Tp Fakültesi'ni bitirdi.

Kafkas slam Ordusunda görev ald. Kurtulu Sava'nda ordu hekimlii yapt. Gaziantep milletvekili (1947-46)

oldu. Türk Dil Kurumunda çalt. Türkçenin özlemesi ve sadelemesi yolundaki hizmetleri büyüktür.

Arkadalaryla düzenledii Türkçe Sözlük, bugün de güvenle bavurulacak bir kaynaktr.

Kitaptan:

Kelime Yapma Yollan (1943), Türkçe Sözlük (1945), Yakn Anlaml Kelimeler Sözlüü (1958), Franszca-

Türkçe Sözlük (1962), Atatürk'ten 20 An (1967) vb.

Daha ayrntl bilgi için baknz: "Mehmet Ali Aakay", Haz.: Nee Atabay; TDK, Ankara, 1982.

10

11

AGAOGLU, ADALET

Yazar. 1929'da Nallhan'da dodu. Nallhan Merkez lkokulu'nu. Ankara Kz Lisesi'ni. D.T.C. Fakültesi'nin

Fransz Dili ve Edebiyat Bölümünü bilirdi. 1951'de Ankara Radyosu'na girdi; kitaplk memurluu,

dramaturgiuk. söz ve temsil yaynlan eflii yapt. TRT kurulunca. Merkez Program Dairesi uzmanlna, sonra da

bakanlna atand. TRTnin özerklii kstlannca, görevinden ayrld, kendini tümüyle edebiyata verdi.

Aaolu'nun ilk yazdklar iir tütündedir. Bunlar Ankara'da çkan Kaynak dergisinde yaynlad (1948-49). Daha

sonra tiyatroya yöneldi; Ulus gazetesinde tiyatroya ilikin yazlar yazd. Arkada Sevim Uzgören'le yazd "Bir

Oyun Yazalm" ilk oyunu oldu; I953"te Ankara'da sahnelendi. 1973"e dek oyun yazarln sürdürdü. Bundan

sonra roman ve hikâyeler yazmaya balad.

"Oyunlarnda kimi toplumsal durumlardan, olgulardan yola çkarak belirgin bir soyutlamayla bireyin

dünyasna eildi. Öykü ve romanlarnda ise birey-toplum diyalektiini temel alarak yaanan gerçeklii bütün

boyutlaryla kavramaya çalt, özle biçimin dengelendii ürünler verdi." (Atilla Özknml)

Kitaplar:

Oyun: Bir Oyun Yazalm (baslma ), Evcilik Oyunu (1964), Çatdaki Çatlak (1970), Tombala (Türk Dili, sa;

: 189, 1967), Snrlarda Ak, K, Ban (1970), Üç Oyun (1973), Kendini Yazan ark (1977), Çok Uzak -Fazla

Yakn (1991)

Roman: Ölmeye Yatmak (1973), Fikrimin nce Gülü (1976), Hayr (1988), Ruh Üümesi (1991), Bir Düün

Gecesi (1979), Sessizliin îlk Sesi (1978), Yaz Sonu (1981)

Hikâye: Yüksek Gerilim (1974), Hadi Gidelim ""?2) An: Göç Temizlii (1985) Deneme: Geçerken (1986)

12

"Üç Oyunla 1974 TDK Tiyatro; "Yüksek GerilinTle 1975 Sait Faik; "Bir Düün Gecesi"yle de 1979 Sedat

Simavi Vakf, 1980 Orhan Kemal, 1980 Madaral Roman, 1995 Cumhurbakanl Kültür ve Sanat ödülünü

ald.

AAO<;iAJ, AHMET

Yazar. 1909'da Kafkasya'da dodu. 2, Merutiyet döneminin tannm düün (fikir) adamlarndan Ahmet

Aaolu'nun oludur. lk ve ortaokulu stanbul'da okudu; Ankara Lisesi'ni, Ankara Hukuk Fakttltesi'ni bitirdi.

Ekonomi ve Ticaret Bakanl"nda göreve balad. Daha sonra serbes; avukatlk yapt. 1946'da CHFyc kart olarak

kurulan Demokrat Parti içinde yer ald. 1950-60 döneminde milletvekillii yapt. Bu srada Babakan yardmcl.

Çalma ve Devlet bakanlklarndan bulundu. 27 Mays Devrimi'nden sonra Yassada'da yargland; müebbet

hapse mahkûm oldu. Öteki partililerle birlikte affedildi. 6.8.1982'de stanbul'da öldü.

"Hikâyelerinde genellikle, sinir sistemleri zayf, an iç skntlar, olmayacak korkular içinde bunalan ender

rastlanr kiileri ilemek isteyen Aaolu, çou kez ifade edildii gibi Rus romancs Dostoyevski'nin etkisinde

kalmtr." (ükran Kurdakul)

"... ruh çözümlemelerine arlk vererek maraz tipler çizdi, ölüm konusu çevresinde onlarn bunalmlarn, an

duygulann, kuruntulann iledi. (A. Özknml)

Kitaplar:

Strassburg Hâtndan (1945), Züniyet (1950), Öretmen Gafur (1953), Büyük Aile (1957), Hücredeki Adam

(1964), Kaunn Ölümü (1965)

An, inceleme, gezi kitaplan : Babamdan Hâtralar (1939), Kuvay Milliye Ruhu (1944), Aina Yüzler

(1965), Sovyet imparatorluu (1967), Marmara'da Bir Ada (1972), lk Köe (1980)

13

\

AHMEDARF

air. 21 Nisan 1925'te Diyarbakr'da dodu. lk ve ortaörenimini Diyarbakr'da tamamlad. Ankara D.T.C.

Fakültesi felsefe bölümünde okurken, siyasal düünceleri nedeniyle iki kez (1951.1952) tutukland. Bu

yüzden örenimini yarm brakt: Ankara'da çeitli gazetelerde çalt. 2 Haziran 1991 'de orada öldü.

lk iirleri nklapç Gençlik, Yeryüzü, Beraber. Seçilmi Hikâyeler, Yeni Ufuklar, Papirüs vb. dergilerde

yaynland. Toplumcu içerikle yüklü, halk iirinin içli ve gür sesiyle beslenmi etkileyici iirleriyle tannd, sevilen

bir air oldu.

Ahmed Arifin baslm "Hasretinden Prangalar Eskittim" adl tek kitab vardr. (lk basks: 1968)

AHMEDÎ

air. Asl ad Tacettin brahim'dir. Doum ve ölüm yerleri, tarihleri kesinlikle belli deil. 1334-1413 tarihleri

arasnda yaad, Amasya'da öldüü söyleniyor. lköretimini Anadolu'da yapm, daha sonra Msr'a giderek

örenimini sürdürmü. Yldrm Beyazt zamannda Bursa'da yaam, onun Aksak Timur'a yenik düüp ölmesinden

sonra, olu Süleyman Bey'in hizmetine girmi. Daha sonra Amasya'da "divan kâtiplii" görevinde bulunmu,

Taköprüzade'ye göre 80 yalarnda orada ölmü. Mezarnn Amasya'da bulunduu yolunda kaytlar var.

Döneminin en iyi bilgin ve hekimlerinden biri olarak da tannan Ahmedî, 13. yüzyldan balayarak gelien

Divan iirinin en büyük usta-lanndandr. Edebiyat uzmanlarna göre, bu iir türünün kurucularndan saylan

Ahmedî, çok sayda iirler yazmtr. Dili düzgün, tasvirleri renkli ve canldr. Kendine özgü akc bir söyleyii

vardr.

Yazdklarnn çou baslmam, yazma halindedir. Bunlardan en ünlüsü Büyük skender-! anlatan "skendemâme"

adl on bin beyitlik bir mesnevidir. Tervihül-Ervah (tpla ilgili). Mirkat'ül-Edep (sözlük), Mizanul-Edep

(kaside). Hayrat al ukalâ (kaside) önemli yazmalar arasndadr.

Baslm kitaplar:

Kitab- müridi pend-i Ahmediyye (2. basm 1937), Cemîd ü Hurîd (Dr. Mehmet Akalm'n incelemesiyle

1975)

AHMET HASIM

air ve yazar. 1885te Badat'la dodu. Mutasarrf Arif Hikmet Bey'in oludur. Küçük yata annesi ölünce,

stanbul'a getirilerek Numune-i Terakki ilkokuluna yazdrld. Orada Türkçe örendi. Daha sonra Mektebi-i

Sultaniyi (imdiki Galatasaray Lisesi) bitirdi. Reji idaresine memur oldu. Bir yandan da Mekteb-i Hukuk'a

(imdiki Hukuk Fakültesi) devam etti. zmir Lisesi Franszca öretmenliine atannca hukuk örenimini brakt.

zmir'de iki yl kald. Maliye Nezareti (bakanl) özel kalem müdürlüünde çevirmenlik yapt. Yedeksubay olarak

Çanakkale Sava'na katld, iae müfettilii yapl. Mütarekenin imzalanmas üzerine stanbul'a döndü. Bir süre isiz

kald. Sonunda Senayi-i Nefise'ye (imdiki Güzel Sanatlar Fakültesi) estetik ve mitoloji öretmeni oldu. Bir yl

öretmenlikten sonra Düyûn-u Umumiye Idaresi'ne girdi. Cumhuriyetten sonra bu kurum kapatlnca Osmanl

Bankasna geçti. Son görevi. Mülkiye (imdiki Siyasal Bilgiler Fakültesi) ve Harbiye okullarnn Franszca

öretmenliidir. Böbrek hastalndan 4 Haziran I933'te nftlü; Eyüp Mezarl'na gömüldü.

Ahmet Haim, Galatasaray Lisesi "nde öretmeni olan Ahmet Hikmet Mütfuolu'nun etkisiyle iir yazmaya

balad. zmir'deyken de döneminin en yaygn edebiyat akmm oluturan Fecr-i Ati topluluuna katld. iirlerinin

Ç°unu, o dönemin etkili edebiyat dergisi Servet-i Fünun'da yaynlad. lk

14

15

iirleri Abdülhak Hamil. Tevfik Fikre). Cenap ahabettin'in etkilerini tar. Bu ilk iirlerinde, adal bîr dille,

çocukluk yllarnn aclarn yanstmaya çalr. Daha sonra yazd iirlerde kendini bulmu, olgunlam; Fecr-i Ari'nin en

büyük airi olmutur.

"Empresyonizmin (izlenimciliin) ve sembolizmin (simgeciliin) etkisinden, anlamdan çok kapalln yelendii,

imgeye, sese dayal saf iir anlaynn usta ii örneklerini verdi. Bütün iirlerinde aruzu kulland, özellikle son

iirlerinde yaln bir dile yöneldi. (...) Düzyazlarnda ise açk. anlalr, yaln bir anlatm benimseyerek usta bir

deneme yazan olarak belirdi." (Atilla Özknml) "Kendine özgü bir dil ve evren kurdu. iirimize yenilik getirdi.

Fecr-i Ati airlerini etkiledi." (ükran Kurdakul)

"Onun iirleri, o güne kadarki iirimizde görülmeyen yepyeni duygularla, söyleyilerle örülüdür. Bu iirlerde;

günün hayale en uygun olan sabahlan, akam saatleri, mehtapl göller, kuular, leylekler, güller, bülbüller, her

an deien renkler görülür." (Seyit Kemal Karaaliolu)

Kitaplar:

iin Göl Saatleri (1921), Piyale (1926)

Deneme, fkra, gezi kitaptan: Bize Göre (1928), Frankfurt Seyahatnamesi (1933)

AHMET CEVDET PAA

Tarihçi, dilci. 1822"de Bulgaristan'n Lofça kasabasnda dodu, tik ve ortaörenimini orada yapt. 1839'da

stanbul'a gelerek medresede okudu; Arapça, Farsça, matematik ve kozraografya örenerek müderris

(öretmen) oldu. Zamanla devlet yöneticilerinin yaknln kazanarak çeitli görevlere atand. Bu gönderin en

önemlisi tarih yazarldr. 1774'ten 1826'ya -kadar olan dönemi yazmak için otuz yl çalt ve 12 ciltte tamamlad.

Bunun

dnda valilik (Halep'te), Mecellenin hazrlanmas. Anadolu kazaskerlii. Devlet ûras üyelii. Adliye. Marif.

Ticaret. Ziraat nazrlklar vb. gibi önemli görevlerde bulundu. Son yllann bilimsel çalmalarla geçirdi. 25.5-

1895te stanbul'da öldü. Mezan Rumelihisan'ndadr.

Ahmet Cevdet Paa'nn tarih yazarl, o döneme göre yenilikler tar. Batl yöntemleri uygulayarak, olaylarn

dorusunu aratrm; nedenleri ve sonuçlan üzerinde deerlendirmeler yapmtr. "Yaptn giri bölümünde

imparatorluun yükseli, duraklama, çökü dönemlerinde da- yand snf ve tabakalann durumlann incelemi, ilgi

dütükçe Avrupa devletlerinin birbiriyle olan ilikilerini söz konusu etmesi, tarih anlaynn yenilikçi

yönelendir." (ükran Kurdakul)

Ahmet Cevdet Paa. tarihçilii yannda hukuk, dil ve edebiyat alanlarnda da yaptlar vermi, çok yönlü bir

yazar ve düünürümüzdür. Örnein Osmanlca'nn ilk dilbilgisi kitabm (Kavaid-i Osmaniye) o yazmtr.

Türkçenin gelimesine, benliine kavumasna çalmtr.

Kitaplar:

Kavaid-i Osmaniye (Fuat Paa ile, 1864), Adâb- Sedat (1877), Belâgat-i Osmaniye (1881), Tarihi Cevdet

(12 cilt, 1854-1885), Ksas Enbiya (12 cilt, 1874-1888), Maruzat (1890), Knm ve Kafkas Tarihçesi (1890).

Tezâkir (1986,2. basm, Türk Tarih Kurumu)

Not: Tarih-i Cevdet, ilk alt cildinden seçmeler "Seçmeler 1-2" adlanyla (1973); Ksas- Enbiya, Mahir zin

sadelenrmesiyle M.E.B. Kültür yaynlan arasnda (1973) yeniden basld.

AHMET HKMET MÜFIÜO.I

Yazar, hikayeci. 3 Haziran 1870"te stanbul'da dodu. Mekteb-î Sultani'yî (imdiki Galatasaray Lisesi)

bitirdikten sonra Hariciye Nezareti'nde (Dileri Bakanl) görev ald. Deiik kentlerde (Marsilya, Pire vb.)

konsolos kâtiplii, konsolosluk yapt. Hariciye müstear iken asl mesleinden

16

17

ayrld. Mekteb-i Sultani'de. Darülfünun'da (imdiki st. Üniversitesi) edebiyat dersleri verdi. Cumhuriyet'ten

sonra yeniden Hariciye'de görev ald; müdürlük ve müstearlk yapt. Son görevi Anadolu Badat demiryollar

idare meclisi üyeliidir. 19 Mays 1927'de stanbul'da öldü. Maçka, Talk (eyhler) mezarlna gömüldü.

Ahmet Hikmet, 1896'da Servet-i Fünun dergisinde yaynlad bir hikâye ile Servet-i Fünun topluluuna katld.

Ne var ki, iledii konular, zevk, dil ve anlatm yönlerinden topluluktan ayr bir özellik tar. Servet-i Fünuncular;

kozmopolit ve alafranga konular ilerken, o yerli konulan ele ald. Topluluun özentili, süslü, anlatmlarna

karlk, o sade bir dille yazmaya çalt. Bat taklitçiliine kar Türklük ülküsünü savundu. Konulan eski Türk

yaamndan, Anadolu insanlarndan seçerek ulusal bir edebiyatn domasna yardmc oldu. Özellikle Türkçenin

sadeiemesindeki hizmeti büyüktür.

Kitaplar:

Leylâ-yahut-Bir Mecnunun ntikam (1890), Hâristan ve Gülistan (1901), Çalayanlar (1922), Gönül Hanm

(roman, Tasvir-i Efkâr gazetesinde tefrika edildi: 1920)

AHMET MTHAT EFEND

Romanc, gazeteci. 1844'te stanbul'da dodu. Küçük yalarda babasn yitirince, büyük skntlar çekti. Bir ara

Msr Çars'nda bir aktarn yannda çraklk etti. Sonra Vidin'de bulunan aabeyinin yanna gitti. lkokulu orada

okudu; Ni Rütiyesi'ni bitirdi. Tuna ili memuriyet kaleminde memurlua balad. Bu ara Franszca örendi. Bu

konuda Tuna valisi Mithat Paa'dan büyük yardm gördü. lk yazlarn Tuna gazetesinde yazmaya balad. Mithat

Paa'nn Badat valiliine atanmas üzerine Badat'a giderek orada Zevra gazetesini yönetti. Badat'ta yeni açlan

Mekteb-i Sanayi (sanat okulu)

örencileri için "Hace-i Evvel, Kssadan Hisse" adl bir kitap yazp bastrd. Basra'da mutasarrf olan aabeyi Hafz

Paa'nn ölümü üzerine stanbul'a döndü. Ceride-i Askeriye. Basiret gazetelerine yazlar yazd. Tahtakale'deki

evinde küçük bir basmevi kurdu. Daarck. Krkambar dergilerini: bret, Devir, Bedir gazetelerini çkard.

Çalmalar yönetimce zararl bulundu; Rodos'a sürgün edildi. lk romanlarn, oyunlarn orada yazd. Abdülaziz'in

tahttan indirilmesi üzerine stanbul'a dönerek Takvim-i Vakayi gazetesine ve Matbaa-Âmire'ye (devlet

matbaas) jnüdür oldu. Terciiman- Hakikat gazetesini çkard. Bu gazetede yazd yazlarla döneminin en ünlü

gazetecisi oldu. Damad Muallim Naci, Ahmet Rasim, HüscyirkRahmi (Gürpnar) de bu gazetede çalyorlard.

Ahmet Mithat Efendi, bir yandan gazetesini yönetiyor, yazlar yazyor; bir yandan da durmadan kitaplar

yaynlyordu. Bu arada Karantina Bakâtiplii, Meclis-i Umur-u Shhiye ikinci bakanl gibi memurluklarda

bulundu; Darülfünunda (üniversitede), Darülmuallimat'ta (Kz Öretmen okulu) genel tarih, felsefe, pedagoji

dersleri okuttu. 28 Aralk 1912'de kalp yetmezliinden öldü; Fatih Camisi mezarlna gömüldü.

Ahmet Mithat, 19. yüzyln en büyük gazetecisi ve romancsdr. Türk basn ve edebiyat tarihinde, en çok yapt

vermi bir yazar olarak ayr bir yere sahiptir. Düzyaznn (nesrin) bütün türlerinde telif ve çeviri olarak 200'ün

üstünde kitap yazp yaynlamtr. Gazete ve dergi sayfalarnda kalm on bine yakn sohbet ve makalesi vardr.

Durmadan okumu, örendiklerini halka vermeye çalmtr. Halka okuma zevkini alamaya çalm; yazdklarnn

sanatsal yönden zayfln bile bile, halk aydnlatmak, çounlua bir eyler öretmek istemitir. Bu nedenle sade.

anlalr bir dille yazmtr. Zamannn en çok okunan yazardr. Edebiyat uzmanlar onun için "hace-i evvel" (ilk

öretmen), "Türkiye'nin kalem ampiyonu" demilerdir.

Ahmet Mithat; makale, eletiri, gezi, an, hikâye, oyun, roman vb. tüm yaz türlerini denemi: çeviriler yapm;

edebiyat, tarih, felsefe, din, corafya, biyoloji, astronomi, fizik, matematik, ekonomi, müzik, mitoloji,

fizyoloji, askerlik vb. konularnda kitaplar yazmtr. Yazdklarnn 40'a yakn romandr. Bunlardan günümüze

kadar ulaanlarn adlarn vermekle yerinelim: Hasan Mellâh (1875), Hüseyin Fellâh (1875), Felâtun Bey'le

Rakm Efendi (1876), Süleyman Musli (1878), Dürdane Hanm (1882), Jön Türk (1908)

18

19

AHMET PAA

AHMET RASIM

air. Edirne'de dodu. Doum tarihi bilinmiyor. 1451'de genç yata Bursa'da müderris oldu. Daha sonra

Edirne'de kadlk yapt. Fatih'in tahta geçiinden sonra Kazaskerlie getirildi. Fatih'in hocas ve dostuydu. Bu

nedenle vezirlie yükseldi. Ne var ki, ecinsel olmasnn yol açt bir olay Fatih'i kzdrd. Vezirlik rütbesi geri alnd;

idam edilmek üzere Yedikule zindanna atld. Ünlü "Kerem" kasidesini yazp ölümden kurtuldu; mütevellilikle

(vakf yöneticilii) Bursa'ya gönderildi. Oradan gönderdii bir manzum dilekçe ile bu görevden alnmasn istedi.

Fatih, onun stanbul'da bulunmasn sakncal gördüü için dilei kabul edilmedi. Sultanönü, Tire ve Ankara'da

sancakbeylii yapt. Ne yaptysa, Fatih'in ölümüne dek saray çevresine giremedi. 2. Bayezit'in gönlünü

kazanarak Bursa'ya atand. Burada öldü. Muradiye'de yaptrd caminin yanndaki türbesine gömüldü. (1497)

Ahmet Paa, 13. yüzylda Hoca Dehhani'nin öncülüünde balatlan, 14. yüzylda Ahmedî ile gelitirilen Divan

iirinin 15. yüzyldaki en büyük ustalarndan biridir. Ayn yüzylda yaam olan eyhi ve Necati ile birlikte bu iirin

temsilcileri arasnda yer alr. Çok iyi tand Iran iirindeki ses ahengini Divan iirine getirmeye çalm; kelime

seçimindeki titizlii ve söyleyiindeki yalnl ile dikkati çekmitir. iirlerinde tasavvuf izleri görülmez.

Tanzimat dönemine dek birçok airi etkilemi, iirlerine nazireler yazlm olan Ahmet Paa'nn bir Divan vardr.

Divanda münacaat, na't, kaside, gazel, kta, tuyu, lugaz, tarih, hiciv ve murabba türlerinde iirler vardr. Gazel

ve murabba türlerindeki iirleriyle tannmtr.

Divan' 1966'da Prof. Ali Nihat Tarlan tarafndan bastrlmtr.

Yazar. 1865'te stanbul'da dodu. Küçük yata babas ölünce annesi tarafndan yetitirildi. Sofular, Tezgâhçlar,

Çukurçeme mahalle okullarnda balayan örenimi, 1876'da girdii Darüafaka'da devam etti. Buray birincilikle

bitirerek Telgraf Nezareti (bakanl) Fen Kalemi'ne memur oldu. lk yazlarn Ahmet Mithat Efendi'nin çkard

Tercüman- Hakikat gazetesinde yazmaya balad. Bir süre sonra memurluktan ayrlarak yazarla yöneldi.

1885'ten sonra çkan bütün gazete ve dergilerde yazd; çevirmenlik yapt. Cumhuriyet döneminde Akam ve

Cumhuriyet gazetelerinde çalt. 1927-32 yllar arasnda milletvekillii yapt. 21 Eylül 1932'de stanbul'da öldü.

Mezar Heybeliada'dadr.

Yaam geçim sknts içinde geçen Ahmet Rasim'in hikâye, roman, an, fkra, inceleme ve aratrma türlerinde

yaynlanm yüzü akn kitab vardr. Bunlardan baka, çok sayda yazlar ve iirleri, gazete, dergi sayfalarnda

kalmtr.

Asl baarsn fkra, söylei, an türlerinde gösteren yazarn dili sade, gözlemleri güçlü, anlatm açk ve canldr.

Yazdklar, kendi yaamn anlatt gibi, bir dönemin stanbul çevresini; insanlar, olaylar, ahlâk, gelenek ve

göreneklerini de yanstr. Bu nedenle onun yaptlar, Hüseyin Rahmi Gürpnar'n roman ve hikâyelerinde olduu

gibi, geçmiteki toplumsal yaayn belirlenmesinde belge deeri tar.

Ahmet Rasim, ayrca, güftelerinin çounu kendisinin yazd saysz arklar da bestelemitir.

Önemli Kitaplar:

Hikâye: lk Sevgi (1890), Meyl-i Dil (1891), Afife (1892), Tecrübesiz Ak (1894), Asker Olu (1897), Ülfet

(1899)

Fkra, an, gezi: Gecelerim (1899), ehir Mektuplar (4 cilt, 1910-11), Tarih ve Muharrir (1910), ki Hâtrat,

Üç ahsiyet (1916), Ekâl-i Zaman (1918), Muharrir, air, Edip (1924), Muharrir Bu Ya (1926), Falaka (1927)

vb.

20

21

AHMET VEFIK PAA

3) Telif kitaplar: Müntehabât- Durub- Emsal (atasözleri, 1852), Hik-met-i Tarih (tarihle ilgili, 1863), Lehçe-

i Osmani (sözlük, 1876).

Yazar, çevirmen. ] 823'te stanbul'da dodu. Hariciye memurlarndan Ruhiddin Efendi'nin oludur.

lköreniminden sonra Mühendishane-i Berrî-i Hümayun'da (mühendis okulunda) okudu. Babasnn Paris'e

atanmas üzerine, örenimini orada Saint Lous Lisesi'nde sürdürdü. stanbul'a dönünce, Tercüme Odas'nda

memur oldu. 1840'ta elçifik kâtibi göreviyle Londra'ya gönderildi. Daha sonra Batercüman (1847),

Encünrten-i Dani Üyesi (1851), Tahran elçisi (1851), Adliye Nazr (1857), Paris elçisi (1860), Evkaf Nazr

(1861), stanbul Darülfünun'unda tarih öretmeni (1862), Anadolu Sa Kol Müfettii (1862), Rüsumat Emini

(1871), Sadaret müstear (1872), Maarif Nazr (1872), Me-clis-i Mebusan bakan (1877), Edirne Valisi (1878),

Ayan Meclisi üyesi (1878), Dahiliye Nazr (1878), Bursa Valisi (1879) oldu. 1891'de stanbul'da öldü. Mezar

Rumelihisar Vidadr.

Ahmet Vefik Paa, Tanzimat döneminin önemli temsilcilerinden biridir. Büyük bir devlet adam, bilgin ve

tiyatro yazardr. O dönemde balayan milliyetçilik akmnn da öncüsü saylr. Eski Türk tarihiyle yakndan

ilgilenmi, dilimizin sadelemesi yolunda büyük çabalar harcamtr. Örnein Osmanl ve slâm tarihleri dnda,

bamsz bir Türk tarihi bulunduunu öne süren ve kantlayan Ahmet Vefk Paa'dr. Ayn düünceyi di! alannda da

savunmu, yazdklarnn yaln olmasna özen göstermitir. Özellikle Fransz yazar Moliere'den uyarlad oyunlarda

halkn konuma dilini örnek almtr. Böylece halkn tiyatro ile ilgilenmesini de salam; Türk tiyatrosunun

geliimine de büyük katklarda bulunmutur. (Bilindii gibi, valilii srasnda Bursa'da tiyatro açmtr. Bugün

Bursa'daki Devlet Tiyatrosu onun adn tamaktadr.)

Baslm kitaplarn üç bölümde toplayabiliriz: 1) Moliere'den uyarlamalar ya da çeviriler, 2) Öteki çeviriler,

3) Telif kitaplar.

1) Says 16'y bulan Moliere uyarlamalarndan bazlar unlardr: Zor Nikâh (1869), Zoraki Tabip (1869),

Yorgaki Dandini (1869), Dekbazlk, Tabib-i Ak, Merakî, Kadnlar Mektebi, Kocalar Mektebi, Dudukular vb.

2) Öteki çevirileri: Hernani (Viktor Hugo'dan 1874), Mikrorriega Hikâyesi (Volter'den, 1871), Telemak

(Fenolon'dan, 1880), ecere-i Türki (Ebulgazi Bahadr Han'dan 1864) vb.

AHMET YESEVÎ

air. 12. yüzylda, Bat Türkistan'da Sayram kasabasnda dodu. Doum tarihi bilinmiyor. brahim adl bir eyhin

oludur. Yedi yanda iken babas ölünce, ablasyla birlikte Yesi kentine yerletiler. lkörenimini orada yapt. Daha

sonra Buhara'ya gelerek, ünlü bilgin ve mutasavvf eyh Heme-danfden ders ald. Daha sonra, hocasnn

benimsedii tasavvuf düüncesine baland; onunla birlikte birçok yerler gezdi. Hocasnn ölümü üzerine Yesi

kentine döndü; eyhinin yerini ald. Ölünceye kadar tasavvuf düüncesini yaymay sürdürdü. (Ölümü: 1166)

Ahmet Yesevî, bir halk airidir. Müslümanl yeni benimsemi Türkler arasnda tasavvufu yaymak için hece

ölçüsüyle "Hikmet" ad verilen iirler yazmtr. Bu "iirler, sanatsal bir amaçla deil, propaganda amacyla

yazlmlardr. ki belirgin özellik tarlar: Öz açsndan tasavvufa, biçim açsndan Türk halk edebiyatna yaslanrlar.

Bu nedenle (....) kuru ve didaktik bir görünümdedirler. Ama Hikmetler, Türkistan'dan Volga boylarna ve

Anadolu'ya kadar geni bir alan etkileyecek, izleyiciler bulacak, Anadolu'da Yunus Emre'den balayarak yeni

ve bambaka bir iirin domasna yol açacaktr." (A. Özknml)

. Ahmet Yesevî'nin iirleri, "Divan- Hikmet" adl bir yazma kitapta toplanmtr.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Türk Edebiyatnda lk Mutasavvflar; Prof. Fuat Köprülü; 1919,1966.

22

23

A. KADR (Abdülkadir Meriçboyu)

AKAGÜNDÜZ

air. 1917'de stanbul'da dodu. Eyüp Ortaokulunu (1933), Kuleli Askerî Lisesi'ni (2936) bitirdi. Kara Harp

Okulunun son snf ögrencisiyken "gizli örgüt kurma" suçlamasyla tutukland; on ay hapis cezasna çarptrld ve

okuldan atld. Askerlik görevinden sonra (1941) stanbul'a gelerek Tan gazetesinde çalmaya balad. lk iir kitab

"Tebli" toplatlnca, birkaç yl stanbul dnda sürgün yaad. Mula. Balkesir, Konya, Adana, Krehir'de geçen skntl

sürgünlük yllarndan sonra stanbul'a döndü. Çeitli yerlerde içilik ve yaynevlerinde dû/ellîclik yaparak

ekmeini kazanmaya çalt. Daha sonra kitaplarn kendisi yaynlayarak geçimini salad. 1 Mart 1985le stanbul'da

öldü; Zincirlikuyu Mezarl'nda topraa verildi.

A. Kadir, ilk iirlerini "Ali Karasu" takma adyla Ses ve Yeni Edebiyat dergilerinde yaynlamaya balad. ii

yazmay ölümüne dek sürdüren A. Kadir, toplumcu iirimizin öncüleri arasnda yerini ald. Yaamn iire, dünya

iirine, toplumcu iire adam airlerimizin banda gelir. iirlerinin özünü sava aclan, yoksul kiiler, yaama sevgisi,

özgürlük ve daha iyi bir dünya özlemi vb. gibi toplumsal gerçekler oluturur.

Kitaplar:.

iir Tebli (? 943), Ho Geldin Halil brahim (1959), Dört Pencere (1962). Mutlu Olmak Varken (toplu iirler,

1968)

Çeviri iirler Bugünün Diliyle Mevlâna (1955), Asl Adalet (Dünya iirinden seçmeler, 1960), Seçme iirler

(Paul Eluard'dars 1961), îlyada (Homeros'tan Azra Erhal'la 1967) Bugünün Diliyle Havyam (1964), Eski

Çalar Tarihi (Tevfik Fikret'in Tarih-i Kadm i. 1965), Bugünün Diliyle Tev-fîk Fikret (1967), Odysseia (Azra

Erhal'la. 1970), Dünya Halk ve Demokrasi iirleri (Afar Timuçin'le), Vietnam iiri (Afçar Timuçin'le). Fi-

listin iiri (Afar Timuçin'le), Portekiz Sömürgeleri iiri (A. Timuçin'le)

An: 1938 Harp Okulu Olay ve Nazm Hikmet (1966)

Çevirilerinden dolay 1980 Hasan Ali Ediz ve Azra Erhat Üstün Hizmet ödüllerini ald.

Yazar. 1886*da Selanik'te dodu. Asl ad Enis Avn'dir. lkörenimini Serez ve Selanik'te, ortaörenimini

Galatasaray Sultanisi'yle (lisesi). Kuleli Askeri dadisinde (lisesinde) yapt. Hastal nedeniyle Harbiye'den

ayrld; Paris'e giderek hukuk ve güzel sanatlar örenimi gördü. stanbul'a dönünce AMülhamit yönetimince

Selânik'e sürgüne gönderildi. 1908'de gönüllü olarak Hareket Ordusu'na katld. stanbul'a geldi. Merutiyet

"ten sonra, bir yl kadar Adana Meclis-i dare Bakâtiplii görevinde bulundu. Daha sonra, istifa ederek

ga^tecîlie balad. stanbul'un igalinde (1919) Malta ya sürgün edilenler arasndayd. Sürgünden sonra yazarln

sürdürdü. Uzun yllar (1932-46) Ankara milletvekilliinde bulundu. 7 Kasm 1958"de Ankara'da öldü.

Akagündüz'ün yazar olarak tannmas. Selanik'te yaynlana (1911) Genç Kalemler dergisine katlmasyla

balar. Daha sonra Adana, stanbul, zmir ve Ankara'da yaynlanan pek çok gazete ve dergilerde çeitli imzalarla

(takma adlarla) yazlar yazm, döneminin sevilen bir yazan olmutur. Gazete ve dergi yazlan dnda iirler,

hikâyeler, romanlar ve oyunlar yazmtr. Günümüze kalan daha çok hikâye ve romancldr. Sade, scak, yaln bir

dille yazd duygusal romanlar, günümüzde de okunacak niteliktedir. Bunlardan birçou filme de alnmtr.

Kitaplar:

Roman: Kurbaack (1919), Dikmen Yldz (1927), Odun Kokusu (1928), Hicran (1928), Tank-Tango

(1928), ki Süngü Arasnda (1929), Çapkn Kz (1930), Aysel (1932), Ben Öldürmedim (1933), Onlarn Roman

(1933), Kokain (1935), Üvey Ana (1935), Üç Kzn Hikâyesi (1933), Akn Temizi (1937), Çapraz Delikanl

(1938), Zekeriya Sofras (1938), Mezar Kazcdan (1939), Giderayak (1939), Yayla Kz (1940), Bebek (1941),

Bir oförün Gizli Defleri (1943), Eer Ak (1946), Sansaros (1946), Bir Kzn masal (1946)

Hikâye: Türk'ün Kitab (1913), Türk Kalbi (1913), Hayattan Hikâyeler (1938), Bu Topran Kzlar (1935)

24

25

Oyun: Ak ve stibdat (1908), Muhterem Katil (1914), Yanm Türkler (1919), Köy Muallimi (1932). Yanm

Osman (1933), Mavi Yldrm (Gazinin gizli ordusu. 1933), O Bir Devirdi (1938)

AKATLI, FÜSUN

Yazar. 1944"de Ankara'da dodu. Ankara Kz Lisesi'ni (1962), Dil ve Tarih, Corafya Fakültesi'ni (1966)

bitirdi. Ankara Eitim Fakültesi'nde mas-ter ve Hacettepe Üniversitesi'nde doktora çalmalarn tamamlad.

Felsefe doktoru olarak Hacettepe Üniversitesi'nde çalt. 1980'den sonra üniversiteden ayrlarak serbest

çalmaya balad.

Akatl, çeitli dergilerde (Forum, Soyut, Türk Dili, Türkiye Yazlan, Oluum vb.) yaynlad deneme ve

eletirileriyle tannd, (ilk yazlarnda "Altok" soyadn kulland.) Denemeleri, düünce ve felsefe arlkldr. Bunlarda

birtakm düün ve sanat sorunlarn irdelemeye çalr. Eletirileri, genellikle nesnel anlaya dayanr. Yazarlar ve

yapdan deerlendirirken yeni ve nesnel çözümlere yönelir.

Kitaplar:

Niçin Diyalektik? (1977), Yaz Bana Neler Gelir (1980), Bir Pencereden (1960-80 dönemi hikâyeleri

üzerine inceleme, 1982), Edebiyat Defteri (1987)

AKBAL, OKTAY

Yazar. 20.4.1923'te stanbul'da ehzadeba'nda dodu. Küçük yata babas öldü. Yazar Ebubekir Hazm

Tepeyran'n torunudur. Kumkap Saint

Assompion Koleji'nde, Saint Bonait Lisesi'nde okudu; stiklâl Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Hukuk Fakültesi ne

dev m etti. Servet-i Fünun-Uyan dergisinde (1943-44) sekreterlik, M.E. 3;t:; nl Tercüme Bürosu'nda (1947-

51) memurluk yapt. Daha sonra gazetecilie balad: Vatan gazetesinde (1951-56) kitap tantma ve edebiyat

yazlan yazd. Ayn gazetede (1956-65) fkralar yazd. Fkra yazarln Cumhuriyet gazetesinde sürdürmektedir.

Akbal'n yazarlk denemeleri lise örencisiyken balamtr. lk hikâyeleri Ate, Çocuk Duygusu dergileriyle

kdam, Yeni Sabah gazetelerinde yaynlanmtr. lk yazdklarnda "Oktay Salih" adn kullanmtr. Daha sonra

Servet-i Fünun, Büyük Dou, Yenilikler, Gün, Yirminci Asr, Varlk, Türk Dili, Yenilik, Yeni Edebiyat vb.

gibi dergilerde kendi adyla hikâyeler yaynlamtr. lk dönemlerinde iirler de yazmtr.

Akbal'n hikâye ve romanlannda ansal öeler ar basar: Eski günler, se.üven dolu çocukluk günleri,

gerçeklememi delikanllk istekleri, Özlemler... Bunlar yannda kiinin kendisiyle ve toplumla çatmas, orta snf

insannn dram, hikâye ve romanlannn genel çatlann oluturur. Ezilen küçük insanlann mutluluk özlemlerini

dile getirmeye çalr. Günlük fkralarnda, toplumsal olaylar Atatürkçü bir görüle yorumlama çabas görülür.

Kitaplar:

Hikâye: Önce Ekmekler Bozuldu (1946), Aksz nsanlar (1949), Bizans Definesi (1953), Bulutun Rengi

(1954), Berber Aynas (1958), Yalnzlk Bana Yasak (1967), Tarzan Öldü (1969), stinye Sulan (1973), lkyaz

Devrimi (1977), Kar Kylar (1979), Hey Vapurlar, Trenler (1980), Ey Gece Kapn Üstüme Kapat (1989)

Roman: Garipler Soka (1950), Suçumuz nsan olmak (1957), nsan Bir Ormandr (1975), Dü ekmei (1983)

Deneme, an günlük: air Dostlarm (1964), Dost Kitaplar (1967), Konumuz Edebiyat (1968), Günlerde

(1968), Yazmak Yaamak (1972), Anlanla Görmek (1972), Ölümsüz Oyun (1974), Atatürk Yaad m? (1975),

Yeryüzü Korkusu (1975), Hiroimalar Olmasn (1976), Zaman Sensin (1977), Temmuz Serçesi (1979),

Atatürk Birgün Gelecek (1990), Bir de Simit Aac Olayd (1991), Yüzyldr Umutsuzluk (1991)

26

27

Çocuk kitaplar: Dondurmal Sinema (1991), Yeil Ev (1991)

Yazarn aynca çevirileri de vardr.

Ald ödüller: 1958 TDK Roman Ödülü (Suçumuz nsan Olmak), 1959 Saik Faik Hikâye Armaan (Berber

Aynas)

AKÇAM, DURSUN

Yazar. 1930'da Ardahan'n Ölçek köyünde dodu. Clavuz Köy Ens-titüsü'nü (Kars), Gazi Eitim Enstitüsü

(Ankara) edebiyat bölümünü bitirdi. Ardahan, Keskin, Krkkale'de ortaokul Türkçe öretmeni olarak çalt.

Ankara'da Demirlibahçe Ortaokulu'nda müdürlük yapt. M. Eitim Bakanl'nca ngiltere'ye gönderildi.

Dönüünde ayn okula öretmen olarak atand. Türkiye Öretmenler endikas'na bakan yardmcs olunca birkaç kez

Bakanlk emrine alnd. 12 Mart 1971'den sonra sendikadaki görevinden dolay yargland, akland. On yla yakn

Almanya'da kald. imdi Ankara'da yayor.

Akçam, Milliyet gazetesinin 1962"de açt "bir memleket gerçei" konulu röportaj yarmasnda "Analarmz"

yazsyla birincilik ödülünü alarak sesini duyurdu. Doduu yörenin toplumsal sorunlarn dile getiren notlar,

hikâyeler yazd. Gözlemlere dayal etkili ve yaln anlatmyla toplumsal gerçekçi yazarlarmz arasnda yer ald.

Kitaplar:

Hikâye: Maral (1964), Ölü Ekmei (1969), Köyden ndim ehire (1973), Kafkas Kz (1978)

Roman: Kanl Derenin Kurtlan (1976), Kan Çiçekleri (1977)

An, inceleme, röportaj: Analar ve Çocuklar (1964), Dou'nun Çilesi (1966), Ta Çorbas (1970)

AKGUN, NAHIT ULV

air. 1918'de Milas'ta dodu. zmir 2. Erkek Lisesi'ni. stanbul Edebiyat Fakültesi Felsefe bölümünü bitirdi.

Bir süre kütüphanecilik yapt. 1956'dan beri çalt zmir Erkek Lisesi felsefe öretmenliinden emekli oldu. 12

Kasm 1996'da zmir'de öldü.

lk iiri zmir'de Akn gazetesinde yaynlanan (1936) Akgün, 1940'lardan Orhan Veli'nin getirdii yeni iir

akmna balanarak Servet-i Fünun. Deirmen, Kovan, Fikirler, Kaynak vb. dergilerde yaynlad ak ve duygu

iirleriyle tannd. Daha sonra Varlk'ta ve Türk Dili'nde yaynlad sililerinde bireyin evren ve yaam karsndaki

tavrn yanstmaya çalt. Son iirlerinde, yaamann anlamn ve geçiciliini aratrd görülür.

iir kitaplar:

Üç Gönül (1973), Leyla (1937), Irgat (1942), Sebep, (1945), Birisi (1955), Karanlkta Bir Aaç (1960),

Gerçek Dü (1965), Evren Türküsü (1966). Aaçlar Uyannca (1971)

AKIN, GÜLTEN (Cankoçak)

air. 1933'te Yozgat'ta dodu. Ankara Kz Lisesi'ni, Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Örencilik yllarndan

balayarak çeitli memurluklarda bulundu; öretmenlik, avukatlk yapt. Bir ara Ankara'da Türk Dil Kun-mu'nda

da çalt.

lk iiri, Ankara Kz Lisesi'nin dergisinde yaynlanan air, Hisar, Türk Dili, Mülkiye ve Varlk dergilerinde

yazd. (1952-56) uzunca bir sessizlikten sonra, Yön dergisinde yaynlad toplumsal içerikli iirleriyle toplumcu

airlerimiz arasnda yer ald.

28

29

Yaynlanm iir kitaplar:

Rüzgâr Saati (1956), Kestim Kara Saçlarm (1960), Sda (1964), Krmz Karanfil (1971), Mara'm ve Ökkein

Destan (1972). Atlar ve Türküler (1976). Seyran Destan (1979), Sevda Kalcdr (1991)

Ald ödüller: 1965 TDK iir Ödülü (Sda), 1970 TRT Baar Ödülü (Mara'an ve Ökke'in Destan), 1977

Yeditepe iir Armaan (Atlar ve Türküler)

Hikâye: Gazoz Aac (1954), Yaral Hayvan (1956)

Oyun: Evin Üstündeki Bulut (baslmad, oynan 1948), akac (1952). Bir Odada Üç Ayna (1956). Tersine

Dönen emsiye (1958). Kahvede enlik Var (1958), Kral Üümesi (1970). Sonsuzluk Kitabevi (1970)

Deneme: Geçmile Gelecek (1978)

Ald ödüllen 1955 Sait Faik Hikâye Ödülü (Gazoz Aac), 1957 TDK Sanat Armaan (Yaral Hayvan) 1965-

66 En yi Oyun Yazan (Kahvede enük Var) 1990 Sedat Si mavi Vakf Edebiyat Ödülü (Buluma)

AKSAL, SABAHATTN KUDRET

air, yazar. 1920'de stanbul'da dodu. stanbul k Lisesi'ni, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi felsefe

bölümünü bitirdi. stanbul'da bir süre öretmenlik (1943-48), Çalma Bakanl'nda i müfettilii yapt. Daha sonra

stanbul Belediyesi'ne girerek müfettilik, konservatuvar ve ehir Tiyatrolar müdürlüünde bulundu.

Konservatuvar öretmenliinden emekli oldu. 19.4.1993'de stanbul'da öldü.

lk iiri Varlk'ta (1938) yaynland. Ülkemizin bellibal edebiyat dergilerinde sürekli iirleri çkan Aksal'n, ilk

iirlerinde Garip Akmnn (Orhan Veli ve arkadalarnn) etkileri görülür. Daha sonraki (1960'tan sonra) iilerinde

ise bu etkinin dna çkarak felsefi arlkl iirler yazar; insann evrendeki yerini ve deerini aratrmaya yönelir.

iirlerinin temel çatsn çevre, zaman, insan ilikisi oluturur. Hikâyelerinde küçük insann sorunlarn iler.

Oyunlarnn konusu ise, aile içindeki çelikilerdir. Tüm yazdklarnda iirsellik ar basar; dile özen gösterir.

Kitaptan:

iir: arkl Kahve (1944), Gün I (1953), Duru Gök (1958), Elinle (1962), Bir Sabah Uyanmak (1962), Eik

(1970), Çizgi (1976), iirler (tüm iirleri, 1979), Buluma (1990)

AKSOY, ÖMER ASIM

Dilci, yazar. I898'de Gaziantep'te dodu. lk ve ortaörenimini doduu kentte yaptktan sonra, stanbul Hukuk

Fakültesi'ni bitirdi. Posta ve Telgraf memurluu, Türkçe öretmenlii, savclk, avukatlk yapt. 1935-50 yllan

arasnda milletvekillii görevinde bulundu. Türk Dil Kurumu'nda Derleme ve Tarama Kolu bakanl, Genel

Yazmanlk yaparak Türkçenin gelimesine büyük katklarda bulundu. (1941-1976) 30.10.1993'te Ankara'da

öldü.

Aksoy'un ilk yaz çalmas, iki snf arkadann ölümünü konu alan "ki Damla Gözya" adn tayan küçük bir

kitaptr. (1918) Ama Kendini tantmas. 1933'ten sonra balayan dil ve folklor alanlanndaki çalmalanyla balar.

Özellikle 1941'de TDK'da görev almasyla dilimizin özlemesi, sadelemesi konusunda inançl, ylmz bir dil

devrimcisi olarak tannr. leri yana karn, bu Atatürkçü niteliini günümüzde de sürdürmektedir.

Yaynlanm kitaptan:

Gaziantep Az (1933). Tanklaryla Tarama Sözlüü (4 cilt, 1943-1957), Derleme Sözlüü (1952-57), Anayasa

Sözlüü (1962), Atasözleri ve Deyimler (1965), Özleen Dilimiz (1967), Gelien ve Özleen Dilimiz (1968),

Özletirme Durdurulamaz (1969), Atasözleri ve Deyimler Sözlüü (1971), Dil Yanllan (1980), Yine Dil

Yanltan (1985)

30

31

ALANGÜ,TAHR

ÂL (Gelibolulu Mustafa)

Yazar. 1916da stanbul'da dodu. lkörenimini Anamur'da. ortaörenimini Kabata Erkek Lîsesfnde tamamlad.

stanbul Edebiyat Fakültesi'nî bitirerek öretmen oldu. Yozgat Lisesinde Kepirtepe Köy En-stilüsunde. Van ve

Erzincan liselerindeki edebiyat öretmenliini. stanbul'da Fatih mam-Hatip. Pertevniyal, Galatasaray

liselerinde sürdürdü. 19.6. 1973"te öldü. Mezar Zincirlikuyudadr.

Alangu. edebiyata iirle (Gündüz dergisi, 1936) balad. Fakültede örenciyken folklor ve masala yöneldi.

Bunlar. Tarihten Sesler(tm) ve "Deirmen" dergilerinde yaynlad edebiyat tarihine ilikin aratrmalar izledi.

Anadolu'da öretmenlik yaparken kitap tantma yazlan, -eliûriler yazd. stanbul'a döndükten sonra, çalmalarn

çada Türk hikâyesi ve roman çevresinde younlatrd. "...Alangu eletirilerinde sanat yaptn toplumla ilikisi

açsndan ele alm, gerçekçi edebiyattan yana olmutur. Bu tutum, gerek Cumhuriyet'ten Sonra Hikâye ve

Roman adl üç ciltlik antolojisinde, gerekse Varlk Yllindaki deerlendirmelerinde (1961 - 1968) belirgin

olarak görülür." (Atilla Ozknml)

Divan airi, tarihçi. 1541'de Gelibolu'da dodu. Asl ad, Mustafa b. Ahned b. Abdullah'tr. Kanunî Sultan

Süleyman döneminde yetiti; çann önde gelen bilginlerinden ders ald; medreseye öretmen (müderris) oldu.

kinci Selim zamannda, Kbrs fatihi Lala Mustafa Paa'nn divan kâtipliini yapt. Ad geçen paa ile Kbrs ve ran

seferlerine katld. Daha sonra stanbul'a döndü. Yeniçeri kâtiplii, Sivas defterdarl, Amasya paal (valilii),

Kayseri sancak beylii, Cidde paal görevlerinde bulundu. Son görevinde, Cidde'de 1600'de öldü.

Gelibolulu Âli, edebiyata iirle girdi, daha sonra düzyazya (nesre) yöneldi. "Künhü'l-Ahbar" (Haberlerin

Özü) adl kitabyla tannd. Yaad döneminin (16. yy) en baarl tarihçisi saylr. Tarih dnda ahlâk, görgü, siyaset,

din ve tasavvuf vb. türlerinde çok sayda çalmas vardr.

Balca kitaplar: Mihr ü Mah, Heft Meclis, Türkçe Divan, Farsça

Divan, Mir'a-tül-Evâlim, Nusretnâme, Camiü'l-Hubûr der Mecâlisü'1-Sûr,

Menâkb- yünervarân, Hilyetü'I-Ricâl, Künhü'l-Ahbar, Kavaidü'l-Mecalis

vb."

Yaynlanm Kitaplar:

Kalavela (inceleme, 1943), Çalgl Kahvelerdeki Külhanbey Edebiyat ve Numuneleri (1945), Sait Faik çin

(derleme, 1956), Servet i Fünun Edebiyat Antolojisi (1958), Ataca Sayg (deneme, 1959), Cumhuriyetten

Sonra Hikâye ve Roman (3 cilt, 1959-1965), Billur Kök Masallar (derleme, 1961). Kelolan Masallar

(derleme, 1967), Ömer Seyfettin (biyografi 1968), 100 Ünlü Türk Eseri (2 cilt, 1974)

Yazarn, ayrca çevirileri vardr.

ÂL BEY (Direktör)

Yazar. 1844'te stanbul'da dodu. Saray görevlilerinden Yusuf Cemil Efendi'nin oludur. Asl ad, Mehmet

Âli'dir. Örenimi özeldir. lk görevi, Tercüme Odas memurluudur. Daha sonra Shhiye Meclisi üyesi,

Karantina Bakâtibi oldu. Bu görevleri, Düyûn-u Umumiye'deki direktörlüü izledi. Müfetti olarak Dou

Anadolu illerini, Irak' dolat. Varna, Elaz, Trabzon'da mutassanflk ve valilik yapt. Son görevi, Düyun-i

Umumiye'deki direktörlüüdür. Bu yüzden "Direktör Âli Bey" diye tannmtr. 1899'da stanbul'da öldü. Mezar

Anadoluhisan'ndadr.

32

33

Âli Bey, ilk mizah gazetemiz Diyojenln (1869-72) yazan olarak edebiyata girdi. Bu gazetede yazd

yazlarla mizah edebiyatmuza büyük katklarda bulundu, istanbul'da bulunduu yllarda (1869-73) Gedikpaa

Tiyatrosu ile yakn iliki kurarak kendi yazd ve çevirdii birçok oyunun oynanmasn salad. Tiyatronun

yöneticisi Güllü Agopla birlikte çalarak tiyatro dilinin ve sahne tekniinin gelimelerine yardma oldu. Ermeni

oyunculara Türkçe diksiyon dersleri verdi. Tanzimat edebiyatnn önde gelen bir mizah ve tiyatro yazandr.

Çadalarna göre dili daha yalndr.

Devlet memuru olduu için "Bir Zat" adn kullanan yazarn balca oyunlar unlardr: Tosun Aa (Molyer'den

uyarlama), Kokona Yatyor yahut Madam Uykuda, Misafiri stiskal, Ayyar Hamza, Geveze Berber, Gavo

Mimar ve ürekas, Letafet vb

Öteki kitaptan: Lehçetül-Hakayk (mizah, 1894). Seyahat Jurnali (gezi, 1897)

AL KMRÎ

air, edebiyat tarihçisi. 1857*de Diyarbakr'da dodu. Sbyan |mekte-bindc. medresede okudu. Örenimi daha

çok özeldir. Diyarbakr'a gelen Abî-din Paa tarafndan yazilcri memurluuna alnd. Daha sonra Aar (vergi)

müdürlüklerinde kâtiplik; Krehir ve Trabhsam'da kâtiplik; Elaz, Erzurum, Halep'te defterdarlk; Yanya,

kodra, Yemen'de maliye müfettilii yapt. Emekli olunca, toplad basma ve yazma kitaplarla stanbul Fatih'te

Millet Kütüphancsi'ni kurdu. 1924'de öldü; Fatih Camisi mezarlna gömüldü.

Ali Emirî, divan tarz iirler yazmtr. Ama onun edebiyat tarihçilii ve Türk kütüphaneciliine kalklan,

airliinden önde getir. Görevi dolaysyla dolat yerlerden onbe bine yakn yazma ve basma kitaplar toplam; saln

alamadklarn kendi clyaasyla kopya etmitir. Öldüünde, evinde ycdiyüzü akn kopya kitap bulunmutur.

"Divanü Lügati'l Türk1* adl önemli eser, onun aracl ile kitaplmza kazandrlmtr.

Yaptlarndan önemlileri unlardr: Tezkire-i uârâ- Âmid (Diyarbakr airleri, 1910), Cevahir ül Mülûk (Osmanl

Padiahlarnn iirleri, 1910), Osmanl Vilâyat- arkiyyesi (1918), kodra airleri. Yanya airleri, Yemen Hatrat,

Osmanl Tarihi ve Edebiyat mecmuas (31 say), Osmanl airleri (16 cilt) vb.

AL ZZET (Özkan)

Halk airi. 1902'de arkla'nn Höyük köyünde dodu. Küçük yata saz çalp iir söylemeye balayan airin

yetimesinde Sivasl Âk Sabri ve Âk Hüseyin'in büyük etkileri oldu. Köyünde çiftçilik yapt. Zaman buldukça

Anadolu'yu dolat; gezici âklk geleneini sürdürdü. 10.10.1981'de öldü.

"Mühür Gözlüm" türküsüyle ünlenen Ali zzet, koma ve türküler yazmtr. Bunlardan bazlar Ülkü

dergisinde yaynlanmtr. Kimi iirlerinde "Izzetî" takma adn (mahlasn) kullanmtr. iirlerinin anaduy-gusunu

hakszlk, eitsizlik, Alevi-Sünni ayrl, yoksulluk vb. gibi toplumsal konular oluturur.

iirleri: 1979'da Prof. lhan Bagöz tarafndan hazrlanan "Âk Ali zzet Özkan" adl kitapta toplanmtr.

AL K NKVAÎ

air. 9 ubat 1441'de Herat'ta dodu. Uygur Türklerinden bir Bey'in oludur. Sultan Hüseyin Baykara'nn

sütkardei ve çocukluk arkadadr. Gençlii Mehed, Herat, Semerkand kentlerinde geçti. Hüseyin Baykara,

Herat' ele geçirip Horasan Sultan olunca, onun hizmetine girdi, çeitli me^ murluklarda bulundu. Arkada

Baykara'nn en güvendii devlet adam oldu.

34

35

150! 'de ayn kentte öldü. Baykara, sakolu olarak kabul ettii sütkardei Ali ir Nevaî'ye büyük bir cenaze töreni

düzenledi; töreni kendi yönetti; ardndan Türk töresi gerei a (yo yemei) verdirdi.

Ali ir Nevaî, Çaatay Türk edebiyatnn en büyük airlerinden biridir. Türkçeye büyük önem vermi, gelimesi

için büyük çaba harcamtr. Yaad dönemde, Farsça iir yazma modas vard. Türkçeyi aalayc bu modaya kar

çkm, Türkçe ile çok güzel iirler yazlabileceini göstermeye çalmtr. Yazdklaryla, Türkçenin Farsça'dan üstün

olduunu kantlamtr. Baars ve ünü, bütün Türk dünyasna yaylm; yazdklar Anadolu, Rumeli, Krm,

Azerbaycan, ran, Irak ve Hindistan'da yüzyllarca hayranlkla okunmutur. "Edebiyatmzn tand ilk büyük Türk

milliyetçileri Bilge Kaan, Kâgarl Mahmud, Ali ir Nevaî'dir. Nevaî'nin amac; Türkleri, kültürle, edebiyatla

birletirmek; tek bir ruh bayra altnda toplamaktr. öyle der: "Cihanda Türk edebiyat bayran kaldrmak

suretiyle, Türkleri tek millet haline soktum. Hiç ordum olmad halde Çin snrna ve Tebriz'e kadar bütün Türk

ve Türkmen illerini srf divanm göndermek suretiyle fethettim." Çaataylann buyruuna giren ülkelerde

kullanlan Çaatay Türkçesine "Nevaî Dili" denmesinin nedeni Ali ir Nevaî'nin insanüstü çalmalarnda

aranmaldr." (Seyit Kemal Karaaliolu)

Ali ir Nevaî, iir ve düzyaz (nesir) olarak birçok eserler (30'dan fazla) vermitir. En önemli eseri, Türkçe'nin

Farsça'dan üstün olduunu kantlayan "Muhakemetü'l-Lugateyn" (ki Sözlüün Yargs) dir. 1498'de düzyaz

olarak yazlmtr. Günümüzde d" Önemini korumaktadr.

Öteki kitaplarndan bazlar unlardr: Çocukluk, gençlik, orta yallk, yallk dönemlerinde yazd iirleri içeren

dört Divan; be mesneviden oluan Hamse; aruz ölçüsü ve nazm biçimleriyle ilgili Mizânü'l-Evzân; sofilerin

yaamlanyla ilgili Nesâmül'l-Mahabbe; yaad çevrenin toplumsal ve kültürel özellikleriyle ilgili Mahbûi ü'1-

Kulûp vb.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Agâh Sim Levend; ALI ÎR NEVÂÎ, 3 cilt, 1965 - 1968; Türk Dil Kurumu

Yaynlan, Ankara.

ALT AN, ÇETN

Yazar. 1926'da stanbul'da dodu. Galatasaray Lisesi'ni, Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Meslek olarak

gazetecilii seçti. Halkç, Yeni Gazete, Akam, Milliyet gazetelerinde fkralar yazd. 1965-69 dönemi Türkiye çi

Partisi'nden milletvekili seçildi. Daha sonra fkra yazarln Yeni Ortam, Milliyet ve Güne gazetelerinde

sürdürdü.

Çetin Altan, önceleri iirler yazd. Bunlar Çnaralt, stanbul, Kaynak dergilerinde (1943-49) yaynland. Fkra

yazan olarak gazetecilii seçtikten sonra, oyun ve roman türlerinde de eserler verdi.

"Çetin Altan, gerek fkralannda, gerek oyun ve romanlannda, top- lum içindeki çelikileri, bireylerin bu

çelikilerden kaynaklann çeitli sorunlann ele alr ve insann mutluluu sorununu iler. Dogmacla ve her çeit

banazla kar savam veren yazann düüncesine göre, yaamdan çok kolay yöntemlerle tat alnabilir. çe kapank

kiinin, dolaysyla, toplumun içine dütüü bunalmdan kurtulmasnn yollarndan biri, d dünyaya açlmasdr. Her

an, dünyay yaamaya deer klacak bir ey bulunabilir. Basan, edinilen mutlulukla edeerlidir. Cinsel tabular ve

günah korkusu ise, dünyay yaanlmaz yapan balca nedenlerdir." (Geliim Hachette Ansk.)

Kitaplar:

Roman: Büyük Gözalt (1972), Bir Avuç Gökyüzü (1974), Viski (1975), Küçük Bahçe (1978), 2027 Ylnn

Anlar (1985)

Oyun: Çemberler (1964), Mor Defter (1965), Suçlular (1965), Dilekçe, Tahtrevalli (ikisi bir arada, 1966),

Beybaba (baslmad, oynan 1960), Yedinci Köpek (baslmad, oynan 1964), Komisyon (baslmad, oynan 1969)

Hikâye: Rza Bey'in Polisiye Öyküleri (1987)

Fkra, gezi, inceleme, an: Ta (1964), Sömürgecilerle Sava (1965), Atatürk'ün Sosyal Görüleri (1965), Bir

Uçtan Bir Uca (1965), Onlar Uyanrken (1967), Geçip Giderken (1968), Kopuk Kopuk (1970), Al te stanbul

(1970), Ben Milletvekili ken (1971), Suçlanan Yazlar (1970), Kahrolsun Komünizm Diye Diye (1976), Nar

Çekirdekleri (1976), Bir Yumak nsan (1977), Zurnada Perev Olmaz (1978), dam Edilen 44 Vezir-i Azamn

Dram (1991)

36

37

Ald ödüller: 1973 Orhan Kemal Roman (Büyük Gözalt); 1978 TDK Deneme (Bir Yumak însan) ödülü.

AND, METN

ALTINKAYNAK, HKMET

Yazar. 1945'te Nide'de dodu. Ankara lköretmen Okulu ve st. Edebiyat Fakültesi'ni bitirdi. Yurdun çeitli

yerlerinde öretmenlik yapt. Kendi isteiyle öretmenlikten ayrld, gazetecilie geçti. Geliim Yaynlan "lkokul

Ansiklopedisi"ne yayn danmanl, "Eletiri" dergisinde yaz ileri müdürlüü, Milliyen Yaynlar yöneticilii yapt.

TRT-Kanal D televizyonlarnda kültür ve sanat program hazrlad. Alman WDR radyosunda kitap tantmlar

yapt. imdi Milliyet Dergi grubunda yazar-editör olarak çalyor.

Yazarla iirle balad. Daha sonra çeitli dergilerde (Yeni A. Yansma, Türk Dili, Milliyet Sanat, Varlk vb.) ve

gazetelerde (Cumhuriyet, Vatan, Milliyet, Finansal Forum (Weekend), vb.) sanat ve edebiyat üzerine

makaleler yazd. Son yllarda eletiriye yöneldi. Eletirmenliinin yansra, çocuk edebiyatna da ilgi duyarak

çocuk hikâyeleri yazd. Eletirilerinde nesnel eletiri anlayna baldr.

Kitaplar:

Eletiri, inceleme: Edebiyatmzda 1940 Kua (1977), Orhan Kemal (Asm Bezirci ile, 1977), Zamanla

(1982), Hikâye Yazan Orhan Kemal (1982), Nükte ve Fkralanyla Ahmet Rasim (1981), Markopaa Yazlan

ve Ötekiler (Sabahattin Ali'den derlemeler, 1986)

Çocuk kitaplar: Kutlu Günlerimiz (Ahmet Hikmet imzasyla, 1983), Ev Ödevi (hikâyeler, 1986), Fndk

Kabuuna Girer Kale Kapsna Smaz (1986), Bizim ünlüler (10 kitap, 1989), Arkadam Bilgisayar (Hikayeler,

1985), Ünlüler de Çocuktu (Derleme, 1994), Türkçe (Dilimi Öreniyorum kitaplar. lköretim 1-8 snflar 1996-

1997)

Yazar. 1927"de stanbul'da dodu. Galatasaray Lisesi'nden sonra stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitildi.

Rockfeeller Vakf'nn verdii bursla, ABD ve Avrupa'da sahne sanatlaryla ilgili aratrmalar yapt. Ankara D.T.C.

Fakültesfnde, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nde, Ankara Üniversitesi Basn Yayn Yüksek

Okulu'nda: Newyork, Tokyo üniversitelerinde tiyatro dersleri verdi. Ayrca Türk Etnografya ve Folklor

Demei bakanlnda bulundu.

And'n ilk yazlar. Forum dergisinde (1954) yaynland. Daha sonra, yerli ve yabanc yayn organlarnda

tiyatro, bale. folklor üzerine bini akn yazs çkt. Bu konulanla, ülkemizin en yetkin kiilerinden biridir.

Kitaplarndan birçou yabana dillen; de çevrilmitir.

Kitaplar:

Gönlü Yüce Türk (1958), Krk Gün Krk Gece (1959), Bizans Tiyatrosu (1959), Kavuklu Hamdi'den Üç

Ortaoyunu (1962), Dionisos ve Anadolu Köylüsü (1962), Ataç Tiyatroda (1963), Geleneksel Türk

Tiyatrosu: Karagöz, Kukla, Ortaoyunu (1969), 100 Soruda Türkiye Tiyatrosu Tarihi (1970), Merutiyet

DönemindeTürk Tiyatrosu 1908-1923 (1971), Tanzimat ve stibdat Döneminde Türk Tiyatrosu 1839-1908

(1972), 50 Yln Türk Tiyatrosu (1973), Tiyatro Klavuzu (1973), Oyun ve Büü (1974), Osmanl Tiyatrosu

(1976), Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu (1977), Türk Tiyatrosu ve Evreleri (1983) vb.

Bunlar dnda, ngilizce olarak yaynlanan u kitap da anlmaldn Dances of Antoloien Turkey (Newyork,

1959), A History of Theatre and Popular Enterlainmcn in Turkey (Ankara, 1964)

Ald ödüllen 1970 Türk Dil Kurumu Ödülü (Geleneksel Türk Tiyatrosu) 1983 Türkiye Bankas Büyük

Ödülü (Kültürel Etkinlikler, Büyük Kurulular)

38

39

ANDAY, MELH CEVDET

air, yazar. 1915'de stanbul'da dodu. Kadköy 35. lkokulu, Kadköy Oratokulu'nu, Ankara Gazi Lisesi'ni

bitirdi. Ankara Hukuk Fakültesi'ne, Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'ne yazld; devam edemedi. Memur olarak

çalt. Devlet Demiryollan tarafndan toplumbilim örenimi için Belçika'ya gönderildi. kinci Dünya Sava'nn

balamas nedeniyle örenimini yarda brakarak yurda döndü. Millî Eitim Bakanl Yaymlar Müdürlüü'nde

danmanlk ve Ankara Kitapl'nda memurluk yapt. Gazetecilik ve çevirmenlik yapt. Daha sonra stanbul'a

yerleerek gazetecilii sürdürdü. Akam, Tercüman, Büyük Gazete, Tanin, Cumhuriyet gazetelerinde fkra

yazarl, sanat sayfas yöneticilii yapt. 1954 ylnda öretmen olarak atand stanbul Belediye Konservatuvan'ndan

1977'de emekli oldu. Bir ara TRT Yönetim Kurulu üyelii ve Paris'te eitim danmanl yapan yazar, Cumhuriyet

gazetesinde yazyor.

Melih Cevdet, ilk iirini 15.11.1936'da Varlk dergisinde yaynlad. Daha sonra, liseden arkadalar olan Orhan

Veli Kank ve Oktay Rifat'la birlikte, ad geçen dergide iirler yaynlayarak "Garip Akm" adn alan yeni Türk

iirinin öncülerinden biri oldu. Bu dönemde yazd iirler, çarpc esprilerle yüklüdür. Yer yer halk iiri öelerinden

yararlanlarak yazlan bu iirlerde, insann kötü sava koullan içindeki mutsuzluunu ve toplumsal çelikileri iledi.

nsan sevgisini, yaama sevincini temel ald. 1963'ten sonra, uzun soluklu, destans iire yöneldi. nsann kendi

kendine ve topluma yabanclamas sorunlarn iirletirmeye çalt. air, öz iir arayn sürdürüyor.

iir dnda, konusunu kültür ve toplum sorunlarndan alan denemeler yazd. Çada düüncenin altnda, duru bir

anlatm ve gerçekçi bir görüle yazlan bu denemeler, Anday'n usta bir yazar ve çada bir düünür olduunu da

göstermitir. Oyunlannda ise, günümüz insannn dramnn ilendiini; kurulu düzenle çatmasnn sahnelendiini

görürüz. "Seyircinin alk olduu kalplam bir durumdan yola çkarak, sürekli beklenti d durumlara, beklenti d

konuma düzenlerine yönelir." (Geliim Hachette) Romanlar da, aa yukan oyunlarnn özelliklerini tar.

Kitaplar

iir: Garip (Orhan Veli ve Oktay Rifat'la birlikte 1941), Rahat Kaçan Aaç (1946), Telgrafhane (1952), Yan

Yana (1956), Kollan Bal Odysseus (1963), Göçebe Denizin Üstünde (1970), Teknenin Ölümü (1975),

Sözcükler (1978). Ölümsüzlük Ardnda Glgam (1981), Tandk Dünya (1984), Yamurun altnda (1996)

Deneme: Dou-Bat (1961), Konuarak (1964). Yeni Tannlar (1974), Sosyalist Bir Dünya (1975), Dilimiz

üstüne Konumalar (1977), Maddecilik ve Ülkücülük (1977), Paris Yazlan (1982), Sevimenin Güdüklüü ve

Yücelii (1991)

Roman: Aylaklar (1965), Gizli Emir (1970), sa'nn Güncesi (1974), Raziye(1977)

Gezi: Sovyet Rusya, Azerbaycan, Özbekistan, Bulgaristan, Macaris- tan (1965), Yasak (1978)

An: Akan Zaman Duran Zaman (1984)

Oyun: çerdekiler (1965), Mikadonun Çöpleri (1967), Dört Oyun (1972), Ölümsüzler (1984)

Ald ödüller: 1976 Yeditepe iir Ödülü (Teknenin Ölümü kitab), 1981 Türkiye Bankas Ödülü (Ölümsüzlük

Ardnda Glgam), 1970 TRT Sanat Ödülü (Gizli Emir), 1967-68 lhan skender Tiyatro Ödülü (Mikado'nun

Çöpleri), 1973 TDK Çeviri Ödülü (Buz Saray), 1978 Sedat Simavi Ödülü (Sözcükler)

APAYDIN, TALP

air, yazar. 1926'da Polatl'nn Ömerler köyünde dodu. Üç snfl Kapl köyü ilkokulunu, Beypazan lkokulu'nu,

Çifteler Köy Enstitüsü'nü, Hasanolan Yüksek Köy Enstitüsü'nü bitirdi. Clavuz (Kars) Köy En-stitüsü'nde

öretmenlik, Tokat bölgesinde gezici baöretmenlik yapt. Gazi Eitim Enstütüsü müzik bölümünü bitirince,

Turhal Ortaokulu'na müzik

40

41

öretmeni olarak atand. Bu görevi Amasya Kz Öretmen Okdu'nda, Ankara Bahçelievler Ortaokulunda

sürdürdü. imdi emekli.

Apaydn'n ilk iirleri Köy Enstitüleri Dergisi'nde yaynland. 1945ten sonra bata Varlk olmak üzere birçok

dergide iirleri, hikâyeleri ve eitim sorunlar üzerine yazlan çkan yazar, son yllarda çalmalarn roman üzerinde

younlatrd. Tüm yazdklarnda içinden geldii köy yaamn temel alr; köylünün zor koullar içindeki yaamm

sergilemeye çalr. Köyden kente göçen ve gecekondularda yaamaya çalan insanlar anlatr.

Kitaptan:

iir Susuzluk (1956)

Roman: San Traktör (1938), Yarbukü (1959), Emmolu (1961), Ortakçlar (1964), Topraa Basnca (çocuk

roman. 1964), Define (1972), Yoz Davar (1973), Toz duman çinde (1974), Tütün Yorgunu (1975), Kente

ndi dris (1981), Vatan Dediler (1981)

Hikâye: Ate Düünce (1967), Öte Yandaki Cennet (1972), Koca Ta (1974), O Güzel nsanlar (1978), Yolun

Kysndaki Adam (1979), Duvar Yazlan (1981), Kökten Ankaral (1981), Yangn (1981), Hendek Ba (1984),

Hem Uzak Hem Yakn (1985), Karabasan (1989)

Oyun: Bir Yol (1966), Yaplan Yaplrken (baslmad)

An: Karanln Kuvveti (1967), Akan Sulara Kar (1985)

Köy notlan: Bozkrda Günler (1952)

Çocuk kitab: Dadaki Kaynak, Elif Kzn elleri, O Güzel nsanlar, Biz Vatz vb.

Ald ödüllen 1970 TRT Radyo ödülü (Yaplar Yaplrken), 1976 Madaral Roman Ödülü (Tütün Yorgunu),

1992 Orhan Kemal Roman Ödülü (Vatan Dediler) vb.

ARAL, NC

Yazar. 1944'te Denizli'de dodu. Manisa Kz Ilköretmen Okulu'nu (1961). Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün

Resim- bölümünü (1964) bitirdi. Samsun, Manisa, izmir ve Ankara'da resim öretmenlii yapt. 1984'te emekli

olup stanbul'a yerleti. Bir süre seramik maazas yöneticilii yapt.

Aral, günümüz hikayecilerinden. lk hikâyeleri 1977'de yaynland. 1980 Akademi Kitabevi Öykü Basan

Ödülü'nü alarak tannd. 1983 Nevzat Üstün Hikâye Ödülü'yle baarsn pekitirdi. Hikâyelerinin konularn

toplumsal olaylar ve sorunlar; bunlarn içinde bunalan insanlarn aclan, dirençleri, savamlar oluturur.

Kitaplar:

Ada Zaman (1979), Uykusuzlar (1982), Kran Resimleri (1984), Sevginin Esiz K (1986)

ARAZ, NEZHE

Yazar, gazeteci. I922'de Konya'da dodu. lk ve ortaokulu Konya'da okudu. Ankara Kz Lisesi'ni, Ankara

Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin psikoloji ve felsefe bölümünü bitirdi. Çeitli dergi ve gazetelerde çalt; fkra

yazarl yapt. Meydan Larus Ansiklopedisi'ndeki yöneticiliiyle birlikte gazeteciliini sürdürüyor.

Araz, edebiyat dünyasna 1950'de yaynlad "Benim Dünyam" adndaki iir kitabyla girdi. Daha sonra,

biyografi ve inceleme türlerine yöneldi. Anadolu'nun dinsel ve töresel deerlerini aydnlatmaya çalt. Bu

nedenle gelenekçi ve Anadolu'cu bir yazar olarak tannd. Son yllarda, ayn amaçla, oyun türü üzerinde çalyor.

42

43

Kitaplar:

ARISOY, M. SUNULLAH

Fatih'in Derûni Tarihi (1953), Anadolu Evliyalar (1959), Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed

(1960), Peygamberin Torunlar (1960), Dertli Dolap (Yunus Emre'nin yaam, 1961), Mevlâna'nn Roman

(1962), Çocuk ve slâm (1968), Gelin Canlar Bir Olalm (1979), Bozkr Güzellemesi (oyun, 1980), Öyle Bir

Nevcivan (oyun, 1980), Alacakaranlk, mparatorun ki Olu (1983)

Son oyunu ile Muhsin Erturul Tiyatro ödülünü (1980) ald.

ARDAI,ADNAN(Çakmakçolu)

air ve yazar. 1922'de Rize'nin Pazar ilçesinde dodu. Vefa Lisesi'ni (1940) ve stanbul Yüksek Öretmen

Okulu'nun matematik astronomi bölümünü (1945) bitirdi. Çeitli liselerde öretmenlik yapt. Balkesir Necati

Öretmen Okulu ve Eitim Enstitüsü müdürlüünde bulundu. ABD, Fransa

ve ngiltere'de eitimle ilgili aratrmalar yapt. 2 ubat 1998'dc stanbul'da

öidü.

Arda, adn deiik anlatm ve biçimlerle yazd iirlerle duyurdu. Genellikle bireysel konulan iledi.

Hikâyelerinin konulan da yakn çevresiyle (ev, aile, okul vb.) ilgilidir.

Kitaptan:

iin Bir Masal Gibi (1943), Kaplar (1945), arklann Vatan Kalplerdir (1955), Öretmenin Dünyas (1956),

Soyut iirler (1960), Aç, (1961), Mustafa Kemal Atatürk (1963), Güz öleni (1965)

Hikâye: Bizim Evin Savalan Güzeldi (1963), Son Ders (1967)

Çocuk kitaplan: Çocuk iirleri (1954), Nasrettin Hoca (1963), Küçük Taka (1963), Yaral Srck (1963),

Zavall Korkuluk (1965) Trampet (1991) vb.

air ve yazar. 1925'te stanbul'un ile ilçesinde dodu. Babas subayd. Bu nedenle çocukluu Dou ve Güneydou

Anadolu'da geçti. 1942'de Haydarpaa Lisesi'nden aynlmak zorunda kald. (Liseyi sonradan bitirdi.) Türlü

ilerde çalt. Sümerbank Genel Müdürlüünde Ticaret eflii ve Yayn uzmanlndan emekli (1969) oldu. 18 Aralk

1989'da, yerletii Karaova'da (Mula) öldü.

Ansoy'un sanat yaam, 1941 ylnda "Yücel" dergisinde yaynlanan bir iiri ve ayn yl "Yeni Türk" dergisinde

yer alan bir inceleme yazsyla balar. nsancl ve toplumcu bir dünya görüüyle yazd iirlerde yaama, insana,

doaya yakn bir tutum sergiler. iirlerinde olduo- gibi, öteki yazlarnda da dile büyük özen göstermitir.

Türkçenin iirsel tadn bulmaya çalmtr.

Kitaplar:

iir: Garipler Treni (1948), Muhteem Kavga (1951), Mustafa Kemal Türküsü (1953), Yaban Mavisi

(1956), Da Vuran Karanlk (1961), Yanl Yaadk (1971), Sabnn Gülü (1980), Isln Sessiz çal

Hikâye: Tedirginin Biri (1962)

"Roman: Karapürçek (1958)

Seçki (antoloji): Deste (Yeni Türk iiri, 1953), Türk Hiciv ve Mizah Antolojisi (1967), Türk Hikâye

Antolojisi (Y. Nabi Nayr, M. Baydar'la, 1967), Türk Gülmece ve Yergisinden Seçmeler (1977), Türk Halk

iiri Antolojisi (1965)

Dil: Dil Devriminin 30. Yl (1962), An Dile Doru (6 cilt, 1962-1963)

44

45

ARIT, FKRET

Yazar. 1918'de Ereli'de (Zonguldak) dodu. stanbul Robert Koleji'nin orta ksmn bitirdi. Banka ve seyahat

acentas memurluu, tercümanlk yapt. Daha sonra yazar olarak Yeni stanbul Gazetesi, Anadolu Ajans, Hayat

dergisinde çalt. 17 Mays 1989'da stanbul'da öldü.

Daha çok çevirileri bulunan yazarn, roman ve hikâyelerinde havaclk konusunu iledii görülüyor. Bu arada,

ayn konuda çok sayda incelemeleri, çocuklara yönelik radyo oyunlar da vardr.

Kitaplar:

Roman: Mansila (1944), Güzel Yuana (1946), Maziden Gelen Sesler (1953), Bu Hayat Yaamak Lazm

(1955), Muhtar (1957), Kader Böyle mi (1958), Hep Bu Topraklar çin (1961), Küçük Fedailer (çocuk

roman, 1962), Garip (çocuk roman, 1966), Transfer Ahmet (1969)

Hikâye: Türk Havaclk Hikâyeleri (1966), Tutsak Doanlar (1980)

nceleme: Adlarn Göklere Yazdrdlar (1964), Havalarda lk Türk Kadnlar (1967)

ARPAD, BURHAN

Yazar. 19 Mays 1910'da Mudanya'da dodu. Rehber-i Tahsil lkokulu'nu, Orta Ticaret Mektebi'ni bitirdi.

Onbe yl Tckel'de memur olarak çaltktan sonra, meslek olarak gazetecilii seçti; Memleket, Hürriyet, Vatan

gazetelerinde muhabirlik, röportaj yazarl yapt. Vatan gazetesinde fkralar yazd. Bir ara kitabevi de kuran

yazar, 1970'de emekli oldu. 14.12.1994'te stanbul'da öldü.

"Mensur iir, öykü ve fkralarla edebiyata giren Arpad (Servet-i Fünun-Uyan 1936), küçük öyküde büyük

kentin deiik katlarndaki insanlarnn günlük yaamlarn ve sorunlarn toplumsal gerçekçi bir anlayla yanstmaya

çalt. Gazeteci ve çevirmen olarak yaamn kazanmak zorunda olmas, onu deiik alanlara itti. Tiyatro öyküleri

bu uralarnn ürünüdür. Gezi yanlarnda da süssüz bir anlatn yeledi."' (A. Özknml)

Kitaptan:

Hikâye: ehir (1940), Dolaysyla (1955), Son Perde ve Komik-i ehir (Nasifin yaam, 1961), Ta Topra Ahin

(1966), Yeditepe Olaylar (1974)

Roman: Almmdaki Bçak Yaras (1968)

Gezi: Tuna'dan imale Avrupa (1953) Uçu Günlüü (1959), Gezi Günlüü (1962), Avusturya Günlüü (1963)

Tiyatro yazlan: Perde Arkas (1959). Operet 8 Tablo (1964), Oyun 6 Tablo (1966)

Deneme, inceleme: Günü Gününe (1962), lk Gece (1962). Stefan Zweig (1967), Eridi Maria Remaroue

(1972). Hesaplama (1977), Yokedilcn stanbul (1983)

Ayrca çok sayda çevirileri vardr. Eridi Maria Remanjue. Stefan Zweig, Anta Seghers, Thomas Mam,

Dimini Dirnov, kitaplarn çevirdii yazarlarn banda gelir.

Ald ödüllen 1963 Türk Dil Kurumu gezi ödülü (Gezi Günlüü ile), krk yl boyunca Avusturya kültürüyle

ilgilendii, Avusturya edebiyatndan Türkçe'ye 40 kitap çevirdii için, Avusturya tarafndan "Birinci Derece

Bilim ve Sanat Nisam" ve Almanya tarafndan "Birinci Derece Liyakat Nisam" verildi.

46

47

ARSEVEN, CELAL ESAT

Yazar, sanat tarihçisi. 1876'da stanbul'da dodu. Beikta Askeri Rüstiyesi'ni (ortaokulunu), Sanayi-i Nefise

(Güzel Sanatlar Okulu) ve Harbiye Mektebi'ni (Harp Okulu'nu) bitirdi. Uzun yllar subay olarak orduda

bulundu. Daha sonra bu görevinden ayrlarak resim ve sanat tarihi alanlannda çalt. stanbul ehr-emaneti'nde

(belediyesinde) ten ileri müdürlüü, Eski Eserleri Koruma Encümeni üyeliinde bulundu, Kadköy Belediye

Bakanl yapt. Cumhuriyet'in ilanndan sonra Güzel Sanatlar Akademisi'nde öretim üyeliine getirildi. stanbul

ehir Tiyatrolarnn kuruluuna katld; müdürlüünü yapt. ki dönem Giresun'dan milletvekili seçildi.

Çalmalarndan dolay, stanbul Üniversitesi fahri doktoru unvan verildi. I972'de stanbul'da öldü.

Arseven, Türk sanatn ilk kez inceleyen ve deerlendiren bir sanat tarihçimizdir. Ortaasya, Selçuklu ve

Osmanl dönemlerini kapsayan çalmalar, ülkemizde olduu kadar Bat'da da büyük ilgi görmütür. kinci çalma

alan olarak tiyatroyu seçmi; birçok oyunlar, operetler, tiyatro eletirileri yazmtr.

Arseven'in kitap olarak en büyük çalmas "Sanat Ansiklopedisi" ve "Türk Sanat Tarihi "dir. Dokuz ciltten

oluan bu iki kapsaml eserinin dnda, tiyatro türünde u kitaptan da önemlidir: Üçüncü Selim (1958; ilk ad:

Sultan Selim-i Salis, 1910), Büyük Yanm (1925; sonradan Büyük Turgan adyla, 1936), aban (operet, 1918),

Saatçi (operet, 1932), Büyük kramiye (operet, 1933), Gökte Ararken (1939)

Çocuk" rfastanesi'nde uzmanlk eitimi yapp çocuk hekimi oldu. Çocuk Esirgeme Kürumu'nda salk ileri

müdürlüü. Sosyal Sigortalar Kurmu'nda çocuk hastalklan uzman olarak çalt. Son görevinden ayrlarak

Almanya'ya gitti. Dönüünde Ankara'ya yerleti.

Asena, edebiyata lisede okurken iir yazarak girdi. lk iirleri Yeni Mecmua, Yücel dergilerinde yaynland.

Daha sonra oyunlar yazmaya balad. Yazd "Tannlar ve nsanlar" (Glgame) adl oyunun 1954-55 tiyatro

mevsiminde oynanarak beenilmesinden sonra, kendini tümüyle oyun yazarlna verdi. Bilgime kadar çok

sayda oyunlar yazm olan yazar, genel olarak "bakaldrma sorunu"nu sergilemeye çalmtr. Ona göre

bakaldrma, insanln Jgpel drâmlanndan biridir.

Kitaptan:

iir: Masal (1940), Ktkanaat (1955)•

Oyun: Korku (1956), Tannlar ve insanlar (1959), Hürrem Sultan (1960), Kocaolan (1962), Yalan (19(c)),

Tohum ve Toprak (1964), Gecenin Sonu (1964), Fadik Kz (1968), Simavnal eyh Bedrettin (1969), Atçal Kel

Mehmet (1970), 16 Mart 1920 (1974),jS;,rde Av (1975), Ölü Kentin Nabz (1978), Ali (çocuk oyunu, 1979),

Ölümü Yafâmak (1982), Ya Devlet Baa, Ya Kuzgun Lee (1983)

Ald ödüller: Tannlar ve nsanlarla 1960- Türk Dil Kurumu; Kocaolan'la Basn Yayn Genel Müdürlüü;

Atçal Kel Mehmet'le 1970 TRT Sanat; ili'de Av'la 1975 smet Küntay; Ölümü Yaamakl'la 1983 Avni Dilligil

Tiyatro ödülünü almtr.

ASENA, ORHAN

Yazar. 1922'de Diyarbakr'da dodu. lk ve ortaörenimini Diyarbakr'da yapt. stanbul Tp Fakültesi'ni bitirdi.

Batman, Eil, Niksar, Ulukla'da hükümet ve stma sava hekimi olarak görev yapt. Ankara

48

ASYA, ARF NHAT

air. 1904'te Çatalca'nn nceiz köyünde dodu. Köyünde balad ilkörenimini, stanbul Haseki Mahalle

Mektebi'nde; ortaörenimini stanbul Gülen-i Maarif Rütiyesi'yle, Bolu ve Kastamonu liselerinde tamamlad.

istanbul Yüksek Öretmen Okulu'nun edebiyat bölümünü bitirerek öretmen

49

oldu. Adana, Malatya, Edirne liselerinde edebiyat öretmenlii yapt. 1950-54 döneminde Adana'dan

milletvekili seçildi. Bu görevinin ardndan'yeniden öretmenlie döndü; Eskiehir, Ankara. Lefkoa'da (Kbrs)

çalt. Ankara Gazi Lisesi'nden emekli oldu. Yeni stanbul, Babalide Sabah, Havadis vb. gibi gazetelerde

yazlar ¦ yazd. I975'te öldü. Mezan stanbul Karacaahmet'tedir.

Asya, ilk iirlerini Kastamonu'da lise örencisiyken yazd. Daha sonra Hayat, Türk Yurdu, Hisar, Türk Sanat

vb. gibi dergilerde hece, aruz, serbest ölçülerde iirleri yaynland. Düüncede ve duyguda gelenekçi bir airdir.

iirlerinde kahramanlk, dinsel duygular ar basar. Akc bir üslûbu vardr. Ahmet Haim'i anmsatan düzyazlar da

yazmtr.

Balca kitaptan:

iir: Heykeltra (924), Yastmn Rüyas (1930), Ayetler (1936), Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor (1946),

Rübaiyyat- Arif (1956), Kubbe-i Hadra (1956), Kökler ve Dallar (1964), Kbrs Rubaileri (1964), Nisan

(1964), Emzikler (1964), Kova Burcu (1967), Dualar ve Aminler (1967), Aynalarda Kalan (1969),

Avrupa'da Rubailer (1969)

Özdeyiler, düzyazlar: Kanatlar ve Gagalar (1946), Enikli Kap (1964), Terazi Kendini Tartmaz (1967),

Onlar Bu Dilden Anlar(1970)

Fkra: Çekirdek (1969)

ÂIK ÖMER

Halk airi. Hangi tarihte, nerede doduu kesin olarak bilinmiyor. Bir iirindeki "Vatan-i aslîmiz Aydn ilidir"

dizesine baklrsa Aydnl; yine bir baka iirindeki "Kendim Gözleveli, Ömer'dir ismim" dizesine göre de

Konyaldr. Aratrmaclarn saptadklar baka kaynaklardan, Konya'nn Gözleve köyünde doduu; Aydn asll bir

aileden geldii anlalyor. Bir süre medrese eitimi görmü, daha sonra orduya katlm; 4. Mehmet, 2. Ahmet, 2.

Mustafa dönemindeki savalara girmitir. iirlerinde geçen Irak, Ege denizindeki baz adalar, Knm;

Romanya ve Belgrad'ta askerlik

dolaysyla bulunduu anlalyor. iirlerinden, oriun orduda bir savaç olmadn, sava ve kahramanlk türküleri

söyleyerek askerleri yüreklendirmek gibi bir görevde bulunduunu çkarabiliriz. Yine bir iirden 1707'de

öldüünü öreniyoruz.

Âk Ömer. 17. ve 18. yüzyln önemli halk airlerinden saylr, hece ile yazd iirler (koma, varsa, türkü vb.)

yannda, aruz ölçüsüyle gazeller de yazmtr. Kimi iirleri bestelenerek tekkelerde ilahî gibi okunmutur. Dertli,

Emrah, Bayburtlu Zihni gibi birçok halk airini etkilemi olan airin dili biraz danktr. Çok sayda yabanc kelime

kullanmasn, onun divan edebiyatna tutkunluuna balayabiliriz. Hece ile yazd iirleri, samimilii ve özentisizlii

yönünden daha baarldr. Bu tür iirlerinde yaadn anlatan.sevgi dolu, cokulu bir airdir.

iirleri, "Ak Ömer Divan" adl bir kitapta toplanmtr.

ÂIK PAA

air. 1272(?)'de Krehir'de doan ve 1333'de yine Krehir'de ölen airin yaam hakknda kesin bilgiler yok.

Yazlanlar, söylencelere dayanyor: Asl ad Ali'dir. Horasanl Baba Ilyas'n soyundan geliyor. Elçi olarak Msr'a

gitmi; Emir Çoban'm olu Timurta'n vezirliini yapm. Siyasal çalkantlar üzerine yine Msr'a kaçm, orada hapse

atlm, dönüünde Krehir'de ölmü. Türbesi oradadr.

Bunlara karn kesinlik kazanan bilgiler öyle: Âk Paa, iyi bir eitim görmü. Çann siyasal olaylarna katlm.

Krehir'de, babasnn (Baba Muhlis) ya da kendisinin kurduu bir zaviyede, sünnî inançlara dayal tasavvufî

düüncelerini yaymaya çalm. Söylencelerden, oldukça da etkili olduu anlalyor.

Âk Paa, güçlü bir air saylmaz. Onun edebiyatmzdaki önemi, "Türkçenin gücünü kavram olmas, ulusal

dile dayanan bir edebiyat yaratmaya çalmas"ndan ileri gelmektedir. Birçok air ve yazarn Arapça ve Farsça

ile yazd dönemde, O, Türkçe ile yazarak, anadilin bilinçli bir savunucusu olmutur.

50

51

Kitaplar:

Garipnâme (iirler, Türkiyat Mecmuas, 1936), Fakirnâme (TDAY Belleten, 1953), Vasf- Hâl (TDAY

Belleten, 1954), Hikâye ve Kimya Risalesi (TDAY Belleten, 1955)

Kitaplar, Abdülbaki Gölpnarl tarafndan basma hazrlanmtr.

ÂIKPAAZÂDE (Dervi Ahmet Âkî)

Tarihçi, yazar. 1393(?)'te Amasya'da dodu. Yaam hakknda kesin bilgiler yoktur. Doum ve ölüm tarihleri

de tartmaldr. Bilinenler de birtakm söylencelere dayanmaktadr. Bunlara göre, Krehirli Ak Paa'nn torununun

oludur. Padiah Yldrm Bayezid ile Fatih Sultan Mehmed ça arasnda yaamtr. Sultan 2. Murat döneminde

Macaristan ile kinci Kosova savalarna katlm; Üsküp'te sancak .beylerinden shak'la Avrupa içlerine yaplan

aknlara çkm; stanbul'un fethinden sonra oraya yerlemitir. 1481'de istanbul'da ölmütür.

Âkpaazâde, 1476'da yazmaya balad ve görüp duyduu olaylar anlatan "Osmanl Tarihi" ile tannr. Bu kitap,

günümüzde de, Osmanl Devleti'nin kurulu dönemlerine k tutan önemli bir kaynaktr. Sade bir dille yazlmtr.

Akc bir anlatm vardr.

Âkpaazâzede'nin, hem Osmanl tarihi, hem de Türkçe için önemli bir kaynak olan "Tevârîh-i Âl-i Osman"

adl kitab 1915'te baslmtr.

AIK VEYSEL (atrolu)

Halk airi. 1894'te arkla'nn Sivrialan köyünde dodu. Yedi yalarndayken geçirdii "çiçek" hastal nedeniyle

gözlerini yitirdi. Babasnn ald bir sazla oyalanmaya balad. Bir yandan da köye gelen

âklar dinleyerek onlardan faydalanmaya çalt. lk iirlerini, saz çalmak için çarld Sivas'ta söyledi. O srada

Sivas'ta millî eitim müdürü olan air Ahmet Kutsi Tecer'den büyük yardm gördü. Çevre ilçelere ve köylere

gitti, kahvelerde saz çalarak iirlerini okudu. 1940'tan sonra Arifye, Hasanolan ve Çifteler Köy Enstitülerinde

saz öretmenlii yapt. 21 Mart 1973'te öldü. Köyünde yaptrlan ant-mezarda gömülüdür.

"Bulu ve söyleyi yönlerinden halk ozanlarnn en güçlülerinden biri olan Âk Veysel, son yllara kadar köyle

ve halkla ilikilerini kesmemi, görmedii halde esiz bir duyum gücüyle doay damarlannda duyarak salam iirler

söylemitir." (ükran Kurdakul)

"...Ak Veysel ak, doa tasavvufî inançlar, toplumsal gerçekler gibi deiik temleri halk iiri gelenei içinde

ustaca birletirmi, çada kültürün verilerinden de yararlanarak halk iirinin dil, deyi ve öz açsndan

zenginlemesine katkda bulunmutur." (Atilla Özknml)

Kitaplar:

Deyiler (1944), Sazmdan Sesler (1950), Âk Veysel/Hayat ve iirleri (1963)

Bu kitaplardaki iirlerle baslmam tüm iirleri, Ümit Yaar Ouzcan tarafndan 1970'de yaynlanan "Dostlar

Beni Hatrlasn" adl kitapta toplanmtr.

ATAÇ, NURULLAH

Yazar. 21.8.1898'de stanbul'da dodu. Üç snfl iptidaî (ilkokul) okulunu bitirdikten sonra, dört yl

Galatasaray Sultanisi'ne (lisesine) devam etti; dördüncü snfndan ayrld. Örenimini ilerletmek için sviçre'ye

gitti. Kendi kendine Franszca örendi; Fransz edebiyatn yakndan tand. Mütareke'den sonra Türkiye'ye

dönerek bir süre Darülfünun'da (stanbul Üniversitesi) edebiyat derslerini izledi. Snavla Franszca öretmeni

oldu; stanbul Nianta, Vefa, Üsküdar ve Adana Liselerinde öretmenlik yapt.

52

53

Daha sonra Ticaret Genel Müdürlüü çevirmenlii. Ticaret Dairesi yazileri müdürlüü, Talim ve Terbiye

Dairesi çevirmenlii gibi görevlerde bulundu. Yeniden öretmenlii dönerek Ankara Orta Muallim (öretmen)

Mektebi, istanbul Pertevniyal Lisesi, stanbul Üniversitesi Yabanc Diller Okulu, Ankara Gazi Terbiye

(Eitim) Enstitüsü ve Ankara Atütürk Lisesi'nde çalt. Bir ara Basn Yayn Müdürlüü yayn eflii de yapan yazarn

son görevi. Cumhurbakanl çevirmenliidir. 17.5.1957'de Ankara'da öldü; Cebeci Mczarl'na gömüldü.

Ataç, edebiyata Dergâh dergisinde çkan (1921-22) iirleriyle girdi. Daha sonra Akam, Millet, Vakit,

Cumhuriyet vb. gibi gazetelerde deneme, eletiri türünden yazlar yaynland. Bu gazeteler dnda, Hayat,

Darülbedayi, Yedigün, Yeni Adam, Yarm Ay, Ülkü, Pazar Postas, Türk Dili. Varlk vb. dergilerde de yazan

yazar, daha çok, öznel yan ar basan izlenimci eletirileriyle tannd. "Yeni Türk iirini benimsemesi ve özellikle

genç sanatçlar tantmas; Batl düünceyi savunmas; yerleik deerlerle, kalplam düüncelerle savaarak bir tartma

ortam yaratmas; süsten ve gösteriten uzak, gücünü konuma dilinin akclndan alan yaln bir anlatm

gerçekletirmesi; Türk yaz dilinin özlemesi yolunda ylmadan direnmesi gibi çabalaryla Cumhuriyet sonras

Türk edebiyatnn bellibal adlarndan biri oldu." (Atilla Özkrml) "Bu çok cepheli özellikleriyle, Cumhuriyet

dönemi düün (fikir) ve edebiyatmzn aamalarnda olumlu katklarda bulunan kiiliklerinden biridir. (ükran

Kurdakul)

Kitaplar:

Günlerin Getirdii (1946), Karalama Defteri (1952), Sözden Söze (1952), Ararken (1954), Diyelim (1954),

Söz Arasnda (1957), Okuruma Mektuplar (1958), Günce (seçmeler, 1960), Prospero ile Caliban (1961),

Söyleiler (1964), Günce (iki cilt 1972)

Ataç, bunlar dnda Yunan, Latin, Fransz, Rus, Alman, skandinav dillerinden çok sayda roman, oyun,

deneme, masal vb. kitaplar çevirmitir.

ATALAY.A.BESEV

Yazar, dilci. 1882'de Uak'ta dodu. Medrese örenimi gördükten sonra stanbul'a gelerek Dariilmuallimin'i

(öretmen okulunu) bitirdi. Çeitli illerde öretmenlik ve yöneticilik yapt. Silifke'de iken Müdafaa- Hukuk

Cemiyeti'ni kurdu ve Ulusal Kurtulu Sava'na katld. Daha sonra milletvekili olmu; uzun yllar Türk Dil

Kurumu'nda uzman dilci olarak çalmtr. Bu arada Ankara Dil ve Tarih Corafya Fakültesinde dersler vermitir.

1965'de Ankara'da ölmütür.

Besim Atalay, dil konusundaki çalmalaryla ünlü bir yazanmzd. Dilimizin tarihsel geliimini konu alan

temel ürünler vermi; Türkçe'nin kurallaryla ilgil önemli çalmalar yapmtr. Türkçenin sadelemesi ve bugünkü

duruma gelmesinde katks büyüktür. Bunun dnda, destanlar ve hikâyeler de yazmtr.

Önemli kitaptan:

nceleme: Mara Tarihi ve Corafyas (1923), Türk Dili Kurallar (1932), Türkçede Kelime Yapma Yollan

(1946), Müyessiretü'l-Ulum (Bergamal Kadri'nin grameri, 1946), Bektailik ve Edebiyat (1924), Türk

Dilinde Ekler ve Kökler (1941)

Destan: Sakarya Destan (1921), Tan Destan (1921), Onuncu Yl Destan) (1933)

Hikâye: Cönk (1931), Suna ile Çoban (1938)

Çocuk kitab: Hayvan Hikâyeleri ya da Hayvanlardan Öütler (1962)

Bunlar dnda, Divanü Lügüti't-Türk ve Kur'an- Kerimin Türkçe çevirisi gibi önemli çeviri çalmalar vardr.

54

55

ATAMAN, SAD YAVER

Yazar, halkbilimci. 1906'da Safranbolu'da dodu. stanbul Lisesi'ni, Konservatuvar' bitirdi. Öretmenlik,

Ankara Radyösû'nda memurluk, Karabük'te Belediye Bakanl yaptktan sonra istanbul Belediyesi'ne geçti.

Daha sonra istanbul Radyosu'nda görev ald; uzun bir süre halk müzii yaynlarn düzenleyerek yönetti.

14.12.1994'te stanbul'da öldü.

Çalmalarn daha çok halkbilim (folklor) alannda sürdüren yazann, halk müziimizin derlenip

düzenlenmesindeki emei büyüktür. Ayrntl incelemeleriyle, Türk halkbilimine yeni boyutlar kazandran

yazarlardan biridir.

Önemli kitaplar:

Safranbolu Düünleri, Oyun ve Türkleri (1936), Halk Sazlari ve Yerli Musikicilef (1938), Halk

Türkülerinde ve Oyunlarnda Dramatik ve Temsilî Unsurlar (1943), Köylerde Ortaoyunu ve Tiyatro (1943),

Esnaf Türküleri (1953), 100 Halk Oyunu (1975)

ATAY, CAHT

Oyun yazan. 1925,'te Çorum'da dodu, ilk ve ortaokuldan sonra, bir süre liseye devam etti; bitirmeden

ayrld. Kendi kendini yetitirdi. Köy öretmenlii, meteoroloji memurluu yapt. Ankara Radyosu için~öyunlar

yazd. imdi desinatörlük yapyor.

Atay, oyun yazarlna, ilkokulda iken sahneye çkarak yöneldi. Amac "aktör" olmakt. Bu konuda kendini

baarl görmeyince, oyunlar yazmaya balad. "Yurt Tiyatrosu" adl topluluk için yazd "Bu apka Kimin?",

"Yaasn Garsonluk" gibi oyunlar beenildi. Daha sonra yazd "Pervaneler" ve "Pusuda" oyunlaryla ünlü oyun

yazarlarmz arasna katld. Konulan, daha çok köy ve kasaba çevresinden (tarla, su, kan davas, kuraklk

vb.) seçmekte; insan-toplum-doa çatmasn sergilemektedir. Sade ve çarpc bir anlatm vardr.

Oyunlar:v

Pervaneler (1959), Pusuda (1961), Sahildeki Kanepe (1961), Hamdi ve Hamdi (1962), Karalarn

Memetleri (1963), Ana Hanm, Kz Hanm (1964), Sultan Gelin (1965), Krlangçlar (1966), Palabyk (1964),

Çültepe Oyunlar (1968), Pusuda (1971), Amele Hdr (1975)

Bunlardan "Pervaneler", "Sahildeki Kanepe", "Krlangçlar", "Palabyk", "Gültepe Oyunlar" kitap olarak

baslmamtr.

ATAY,FALHRIFKI

Yazar, gazeteci. 1894'te stanbul'da dodu. Rehber-i Tahsil Mektebi'nde (ilk ve ortaokul), Mercan

dadisi'nde (lisesinde) okudu; Darülfünun'un (st. Üniversitesi) edebiyat bölümünü bitirdi. Sadaret (babakanlk)

ve Dahiliye (içileri bakanl) kalemlerinde (yaz ilerinde) çalt. Birinci Dünya Sava'nda, yedeksubay olarak

Suriye cephesinde 4. Ordu Komutan Cemal Paa'nn yannda bulundu; özel kâtipliini yapt. stanbul'a dönünce,

memurluu ve yazarl bir arada sürdürdü. Arkadalaryla (Kâzm inasi Dorsan, Necmettin Sadak, Ali Naci

Karacan) Akam gazetesini çkard. Bu gazetede, "Günün Fkralar" bal altnda yazd yazlar yüzünden "idam"

istemiyle "Divan- Harb"e verildi. "nönü Zaferi"nden sonra serbest brakld. Ulusal Kurtulu Sava'm konu alan

cokun ve ateli yazlaryla tannd. Kurtulutan (1922) sonra milletvekili oldu. "Hakimiyet-i Milliye" ve "Ulus"

gazetelerinde, Atatürk. devrimlerinin savunuculuunu yapan bayazlanyla gazeteciliini de sürdürdü. Tek Parti

döneminden sonra (1950), stanbul'da kendi gazetesi Dünya'da yine Atatürkçülük ile ilgili söyleiler, anlar

yazdysa da, daha önce savunduu düüncelerin gerisine dütü. 1971'de stanbul'da öldü; Karacaahmet Mezarl'na

gömüldü.

56

57

lk yazdklan, süslü ve özentili bir anlaum özellii tayan yazarn "Mîllî Edebiyat" akmnn etkisiyle duru. canl,

akc ve etkili bir yaz diline yöneldiini görürüz. Son yazdklanyla, biçimsel bir Atatürkçülük saplantsna girerek

önceki yazdklanyla çelîse de, Atay' bu yönüyle (edebiyatmzn geliimindeki emeiyle) deerlendirmek gerekir.

Cumhuriyet döneminde yazdklanyla (an, söylei, deneme, gezi), edebiyatmzn en baarl ya/arlan arasnda yer

almtr. "Atatürk devrimlerini ve Bat uygarln savunan ülkücü bir yazar olarak toplumumuzun düüncelerine

yön vermitir." (Sadiye Akay) "Diîi arayan bir edebiyata. Atayn öncülüü, Ataçtan önce doru ufuklar

göstermitir." (Rauf Mutluay) Türkçenin bütün güzelliini kaynatran bir yaz dili kurmutur. (ükran Kurdakul)

Kitaplar:

An: Ate ve Güne (Suriye aralar, 1918), Zeytinda (1932), Atatürk'ün Bana Anlattktan (1955), Mustafa

Kemalin Mütareke Defteri (1955), Çankaya (2 cilt, 1961). Bat Yllan (1963), Atatürk'ün Hatralar (1965),

Atatürk Ne dî? (1968)

Gezi: Faist Roma, Kemalist Tiran, Kaybolmu Makedonya (1930), Deniz An (Brezilya notlan, 1931), Yeni

Rusya (1931), Moskova-Roma (1932), Bizim Akdeniz (1934), Taymis Kylan (1934), Tuna Kylan (1938),

Hind (1944), Yolcu Defteri (1946). Gezerek Gördüklerim (seçmeler 1970)

Fkra: Eski Saat (1933), Niçin Kurulamamak (1953), Çile (1955), nanç (1965), Kurtulu (1966), Bayrak

(1970)

Söylei, deneme: Pazar Konumalan (966)

Biyografi: Bavcrcn inklâpç (Ali Suavi'nin yaam, 1954), Babanz Atatürk (1955)

nceleme: Atatürkçülük Nedir? (1966)

Roman: Roman (1964)

ATA Y, (KîUZ

Yazar. 1934'te nebolu'da dodu. Ankara Maarif Koleji'ni, stanbul Teknik Üniversitesi naat Fakültesi'ni

bitirdi. Teknik Okul'da Devlet Mühendislik ve Mimarlk Akademisi'nde öretim üyelii yapt. 1979"da öldü.

Atay, "Tutunamayanlar" adl romannn 1970 TRT Sanat Ödülleri yarmasnda baarl saylmasnda sonra tannd.

Bundan sonra, kent yaamnn karmakln ve topluma yabanclaan aydnlanl dramn irdeleyen baka romanlar ve

hikâyeler yazd. Deiik anlatm biçimleriyle alayc bir üslûba sahip yazarn ayrntlardan çok iyi yararland

görülür.

Kitaplar:

Roman: Tutunamayanlar (2 cilt, 1971-72), Tehlikeli Oyunlar (1973)

Hikâye: Korkuyu Beklerken (1975)

Biyografi: Bir Bilim Adamnn Roman (Prof. Mustafa nan'm yaam,

1975)

Günlük: Günlük (1988)

Oyun: Oyunlarla Yaayanlar (1980)

ATILGAN, YUSUF

Yazar. 1921'de Manisa'da dodu. Manisa Ortaokulunu, Balkesir Lisesi'ni, stanbul Üniversitesi Edebiyat

Fakültesi'ni bitirdi. Ksa bir süre, Maltepe Askeri Lisesi'nde öretmenlikten sonra Manisa'ya dönerek

çiftçilikle urat. Son yllarda yeniden stanbul'a geldi; çeitli yaynevlerinde redaktörlük yapt. 9 Ekim 1989'da

stanbul'da öldü.

58

59

Atlgan, edebiyata hikâyeler yazarak girdi. "Tercüman" gazetesinin düzenlendii bir yanmada, "Nevzat

Çorum" imzal "Evdeki" hikayesiyle tannd. Ama asl ününü, kendi köyünün (Hacrahmanl) insanlarn skntl

yaamn sergiledii "Bodur Minareden Öte" adl hikâye kitabyla yapt. Daha sonra romana yönelen yazarn,

insan, ruhsal bir yabanclama ortam içinde, ayrntlar, çarmlar, bir anlk saptamalarla, ilgi çekici bir anlatm

biçimleriyle vermeye çalr.

Kitaplar:

Hikâye: Bodur Minareden Öte (1960)

Roman: Aylak Adam (1959), Anayurt Oteli (1973)

Masal: Ekmek Elden, Süt Memeden (1981)

"Aylak Adam" romanyla, 1957 Yunus Nadi Roman Yarmasnda ikincilik ödülü ald.

Kitaplarndan bazlar:

iir: Yllarn Sonu (1946)

Roman: Bozkurtlann Ölümü (1946), Bozkurtlar Dinliyor (1949) Deli

Kurt (1958)

nceleme, aratrma: Edirneli Nazmi (1934), Osmanl Tarihi (1949), Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyas

(1966), Ebussuut Bibliyografyas (1967), Oruç Be Tarihi (1973) vb.

ATLLÂ, OSMAN

ATSIZ, NHAL

Yazar. 1905'te stanbul'da dodu. stanbul Sultanisi'nde (lisesinde), Yüksek Öretmen Okulu Türk Dili ve

Edebiyat Bölümünde okudu. Türkiyat Enstitüsü'nde bir yl asistanlk, Malatya Ortaokulu'nda, Edirne

Lisesi'nde öretmenlik yapt. Yazd rkçlk ve turanclk konulu iirlerinden dolay tutukland. Daha sonra

Haydarpaa Lisesi'nde yeniden öretmenlie döndü. stanbul Süleymaniye Kütüphanesi Tasnif Komisyonu

üyeliinden emekli oldu. 1975'te öldü.

Atsz, edebiyata hece ölçüsüyle yazd iirlerle girdi. Daha sonra, konularn eski Türk tarihinden alan; rkçlk

ve turanclk "tez"lerine dayanan roman türüne yöneldi. Bunlar dnda, edebiyat tarihi, kaynakça

(bibliyografya) ile ilgili önemli çalmalar yapt, "Atsz", "Orkun", "Öüken" gibi rkçlk yan ar basan dergiler

çkard.

air. 1922de Afyon'da dodu. Gedik Ahmet Paa lkokulu'nu, Afyon Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Afyon

Halkevi'nde çalt. Daha sonra Ankara'ya tand. Ülkü dergisi yazmanlnda, Türk Dil Kurumu'nda, Ankara

Üniversitesi Basmevi teknik müdürlüünde, Tafta Bakanl yaynlar müdürlüünde memur olarak bulundu.

1965-69 döneminde Afyon'dan milletvekili seçildi. Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Kültür Bakanl

danmanlndan sonra emekli oldu. 1978'de Ankara'da öldü.

Osman Atillâ, halk iir geleneine bal bir airimizdir. Yurt ve doa sevgisini ileyen iirleriyle tannmtr. Yaln,

akc bir söyleyie sahiptir.

Kitaplar:

iir: naz Köyü Eitmeni Hasan Koçak'n Türküsü (1945), Sabahleyin (1950), Güpegündüz (1956), Batanbaa

(1959), Gözlerimin Söylettii (1975)

Seçki (antoloji): Memleket iirleri (1958), Afyonkarahisar Türküleri (1957), Türk Kahramanlk iirleri

Antolojisi (1975)

60

61

AY,BEHZAT

Yazar. I936"da Mersin'in Arslanköy'ünde dodu. Düziçi lköretme Okulu'nu ve Gazi Eitim Enstitüsü'nün

eitim bölümünü bitirdi. Kö. öretmenlii ve ilköretim müfettilii yapt. stanbul'da Kadköy Kz Lise;:.

rehberlik uzmanlndan emekli oldu.

Ay, çeitli konularda yazd yazlarla tannd. Bu yazlarnn çou eitim ve yurt sorunlaryla ilgilidir. Daha sonra

roman türüne yöneldi. l) romannda (Dor Ali), köyden kente göç eden insanlarn, kent yaamna uyum

zorluklarn; ikinci romannda ise (Sis çinde) büyük kentlerdeki insann yalnzln ve bunalmlarn sergiledi.

Kitaplar:

Köyden Geliyorum (1959), Bakann Ankara Dönüü (1961), Dor Ali (1966), Gündousu (gezi, 1970), Sis

çinde (1973), Sürgün (1975)

Aydemir, biyografi alannda yazd önemli kitaplarla tannm bir yazardr. Yakn tarihîmizde, belli dönemlere

damgasn vurmu ya da yön vermi devlet adamlarmzn yaamlarn belgesel olarak ileyerek büyük basan

göstermitir. Biyografik çalmalar yalnz ele alnan kiileri anlatmakla kalmaz, yaadklar dönemleri de açklar. Bu

özellii ile, biyografi türüne yeni boyutlar kazandrmtr. Ayrca. Atatürk devrimlerinin felsefî yönünü açklamay

amaçlayan görüleri, aydnlarmz arasnda geni bir ilgi uyandrmtr.

Kitaplar:

nklap ve Kadro (inceleme, 1932). Suyu Arayan Adam (kendi yaam öyküsü, 1961). Tek Adam (Atatürk'ün

yaam. 3 cilt, 1963-65). Toprak Uyanrsa (ansal roman. 1963), kinci Adam (. nönü'nün yaam, 3 cilt, 1966-68),

Menderes'in Dram (1969), Enver Paa (3 cilt. 1970-72), htilalin Mant (1973), Kahramanlar Domalyd

(deneme, 1974)

AYDEMR, EVKET SÜREYYA

Yazar. 1897"de Edirne'de dodu. Edime Muradiye Mektebi'ni, Edirne Rütiyesi'ni (ortaokulunu) bitirdikten

sonra Muallim (öretmen) Mektebi'ne yazld. Okulu bitirmeden askere alnd; Kafkas Cephesi'nde dört yl

yedeksubaylk yapt. Dönüünde öretmen okulunu bitirip Krklareli'nde ve Azerbaycan'da öretmen olarak çalt.

Daha sonra yüksek örenim için Moskova'ya gitti; Moskova Dou Oniversitesi'nin ekonomi ve sosyal bilimler

bölümünü bitirdi. Yurda dönüünde Ticaret Bakanl'nda görev ald. Türkiye'de ilkkez Ticaret Lisesi'ni kurdu.

lk açlan Ankara Ticaret Lisesi'nde müdürlük ve öretmenlik yapt. Sanayi ve Tetkik Heyeti Bakanl, Umum

Murakabe Heyeti Üyelii görevlerinde bulundu. "Kadro" dergisinin kurucular arasnda yer ald. 1950'de

emekli oldu; uzunca bir aratrma ve yazarlk urandan sonra 1976'da Ankara'da öldü.

AYVERD, SÂ M H A

Yazar. 1906'da stanbul'da dodu. Süleymaniye Kz Numune Mektebi'ni bitirdi. Bundan sonraki örenimi

özeldir.

23.3.1993'de stanbul'da öldü.

Ayverdi, gördüü özel örenim ve yetime tarz sonucu, dünyaya dinsel, geleneksel ve tasavvuf açsndan

bakan; bu yönde incelemeler yapm, romanlar yazm bir yazardr.

Kitaplarndan bazlar:

Roman: Ak Bu mi (1938), Batmayan Gün (1939), Mabette Bir Gece (1940). Ate Aac (1941), Yaayan Ölü

(1942), nsan ve eytan (1942). Son Menzil (1945), Yolcu Nereye Gidiyorsun? (1944), brahim Efendi Soka

(1964)

62

63

BAHADINLI, YUSUF ZYA

B

BABUR AH

air. 1483'te Türkistan'n Fergana kentinde dodu. Ana ve baba taraflanndan Cengiz'Ie Aksak Timur'un

torunlanndandr. Babasnn ölümü üzerine hükümdar oldu. Ksa zamanda büyük fetihler yaparak Büyük Hint-

Türk Devleti'ni kurdu. Vasiyeti gereince, yerletii Kabil kentine gömüldü. (1530)

Babur ah, bir tarftan ülkesinin snlann geniletirken, bir yandan da bilim ve sanatla urat. Yazd iirler, Ali ir

Nevâi'den sonra, Çaatay lehçesinin en güzel örneklerini oluturur. Dili salam ve akcdr. ledii balca temalar

kahramanlk, ak ve araptr. iirde olduu gibi. düzyazda da ustadr.

Kitaptan:

Babur-nâme (anlar, 1857'de Kazan'da basld) Divan (iirler, 1917'de Petrograd'ta basld) Anz Risalesi (Paris'te

Millî Kütüphane'de, baslmad) Mübeyyen (hukukla ilgili, 1857"de Kazan'da basld)

Yazar. 1927'de Yozgat'n Bahadn köyünde dodu. Pazarören Köy Enstitüsü'nü ve Gazi Eitim Enslitüsü'nü

bitirdi, ispir Ortaokulu, Cilavuz (Kars) ve tvriz (Konya) Köy Enstitülerinde Türkçe öretmenlii yapt. Daha

sonra öretmenlikten ayrlp Hür Yaynevi'ni (Sonradan Yeni Dünya) kurdu; yaynclk yapt. Yozgat'tan

milletvekili (1965-69) seçildi. Bir süre Almanya'da (1980-1991) kald.

Bahadnl, hikâye ve romanlaryla tannr. Toplumcu gerçekçi bir anlayla, genellikle doup büyüdüü Orta

Anadolu'daki halk yaantsn iledi. Düzensizlikleri, dinsel ve siyasal çarpklklar sergiledi. Okullar için hazrlad

kitaplar ve eitimle ilgili incelemeleri de vardr.

Kitaplar:

Hikâye: tin Olaym AarT(l956), Güllüceli Kâzm (1964), Haçça Büyüdü Hati Oldu (1978), Geçenein

Karanlnda (1982), Titanikte Dans (1986)

Roman: Güllüceyi Sel Ald (1972), Gemileri Yakmak (1976), Açlan Kaplar (1986), Devekuu Rosa (1991)

nceleme: Türkiye'de Eitim Sorunu ve Sosyalizm (1967)

Gezi: Dört Sosyalist Ülke (1969)

: Yardmc kitaplar: Deyimler ve Kaynaklar (1958), Türkçe Deyimler Sözlüü (1971), Atasözleri Sözlüü

(Aydn Su takma adyla, 1971) vb.

66

67

BÂK

BALEL, MUSTAFA

air. 1526'da stanbul'da dodu. Asl ad, Mahmut Abdiilbaki'dir. Yoksul bir din görevlisi olan babas

tarafndan, küçük yata, bir saracn yanna çrak verildi. Bir taraftan saracn yannda çalrken, bir taraftan da

gizlice medreseye devam etti. Medresede görevli tannm air Zati'den iir ve edebiyat dersi ald. Genç yata,

medresenin yüksek ksmn bitirip Müderris (profesör) oldu. Anadolu ve Rumeli'nin büyük medreselerinde

dersler verdi. Edirne, Mekke, Medine ve Halep'te kadlk (yargçlk) yapt. Daha sonra, Anadolu ve Rumeli

kazaskerliine getirildi. En büyük amac, bu görevden sonra, eyhülislâm olmakt. Ancak, çana göre ileri

düünceli ve açksözlü bir kii olmas nedeniyle, bu amacna ulamas engellendi. Bu olayn üzüntüsü içinde öldüü

(7.4.1600) söylenir. stanbul'da Edirnekap Mezarl'nda gömülüdür.

Baki, 16. yüzyln en büyük iki divan airinden biridir. (Öteki Fuzulî'dir.) Divan iirinin tüm kurallarn, söz

sanatlarn baaryla uygulamtr. Medresede yetitii, din adam olduu halde dinsel konularla (tasavvufla) hiç

ilgilenmemi, dind konular ilemitir. yimser bir dünya görüüne sahiptir. "Ak ve arap, yaamnn tad ve güzellii,

yaamann keyfini çkarmak, onun ana temalarn oluturur. Divan edebiyatnn en bata gelen kaside ve gazel

üstatlarndan saylan bu airin debdebeli, tantanal, ahenkli bir üslûbu vardr. Ayrca Anadolu Türkçesinin incelip

yontulmasnda da önemli rolü bulunmaktadr. "stanbul ivesi" denilen duru ve zarif aksan ve kelime yaps,

genellikle onun iirleriyle balamtr." (emsettin Kutlu) Kanunî Sultan Süleyman tarafndan "Sultan-ü-uara"

(airlerin sultan) unvan verilen Bâki'nin, kendinden sonra gelen airleri de geni ölçüde etkiledii görülür.

Baki; kaside, gazel, murabba türleri dnda hiçbir eser yazmamtr. Bu türleri içeren bir "Divan" vardr. lk kez

1859'da baslmtr. (Yeni harflerle basm, 1935) Bunun dnda, "Mekke Tarihi" ve "Fezâil-i Cihad" gibi baz

Arapça çevirileri bulunmaktadr.

Yazar. 1945'te Sivas'ta dodu. Sivas Lisesi'ni ve Gazi Eitim Enstitüsü'nün Franszca bölümünü bitirdi.

Fransa'da Poitiers Üniversitesi'nde yüksek lisans eitimi yapt. Çeitli liselerde, stanbul Eitim Enstitüsü'nde

Franszca öretmeni olarak çalt. imdi, st. Bahçelievler Lisesi'nde görevlidir.

Balel, 1970 sonras hikâye ve roman yazarlarndan. Birey-toplum ilikisi içinde toplumsal konular iler.

Gözleme ve ayrntlara önem verir. iirsel, canl bir anlatm var.

Kitaplar:

Hikâye: Kurtboan (1974), Kiraz Küpeler (1977), Gurbet Kaçt Gözüme (1983)

Roman: Peygamber Çiçei (1981), Amal Pencere (1984), Cumartesiye Çok Var m? (çocuk roman, 1986)

Gezi: Bükre Günleri (1985) vb.

BAI/TA( lOCU!, SMAYIL HAKKI

Yazar. 1889'da stanbul'da dodu. stanbul Klaarkas ptidaisi'ni (ilkokulunu), Feyziye Rütiyesi'ni

(ortaokulunu), Vefa dadisi'ni (lisesini), Darülfünun (stanbul Üniversitesi) ulum-u tabiye (tabii bilimler)

bölümünü bitirdi. Maarif Nezareti (bakanl) tarafndan pedagoji (eitbilim) ve elii dersleri üzerinde

incelemelerde bulunmak üzere Avrupa'ya gönderildi. Döndükten sonra Darülfünun'da, Ankara Dil ve Tarih

Corafya Fakültesi'nde yöneticilik ve öretim üyelii yapt. Bu görevleri, iki dönem Afyon (1942) ve Krehir

(1946) milletvekillii, stanbul Güzel Sanatlar Akademisi estetik profesörlüü izledi. 1934'te çkarmaya balad

"Yeni Adam" dergisini ölümüne kadar sürdürdü. 1978'te Ankara'da öldü.

68

69

1908'den sonra yaz yaamna atlan Baltacolu'nun iir türü dnda 100'e yakn kitab, incelemesi vardr. Çok

yönlü bir yazar ve düünürümüzdür. Ölünceye kadar yaz. resim, süsleme sanatlar, mimarlk, tiyatro, el

sanatlar, dil konularndaki çalmalarn sürdürmütür. Ülkemizde, yeni eitim ve öretimin ilk temeli, onun

1910'dan sonra çalmalaryla atlmtr. O tarihten bu yana, okullarmzda okutulmakta olan resim, elii, hitabet,

tiyatro vb. gibi uygulamal derslerin kaynaklar, onun kitaplarna dayanr. Toplumsal sorunlar ileyen, yerli

tipleri canlandran oyunlar yazm; geleneklerden kopmadan Batllamak düüncelerini ve ulusal sanat

savunmutur.

Kitaplarndan bazlar:

Roman: Batak (1943)

Hikâye: Yalnzlar (1946)

Oyun: Kütük (1934), Andaval Palas (1984), Ölüler (1939), Akl Taciri (1940), Kafa Tamircisi (1940),

Dolap Beygiri (1940), Karagöz Ankara'da (1940)

nceleme, aratrma: Din ve Hayat (1918), Demokrasi ve Sanat (1931), Sanat (1934), Tiyatro (1941),

Rüyamdaki Okullar (1944), Batya Doru (1945), Türklerde Yaz Sanat (1958), Ziya Gökalp (1966)

BANARLI, NHAD SAM

Yazar, edebiyat tarihçisi. 1907'de stanbul'da dodu. stiklâl Lisesi'ni, Yüksek Öretmen Okulu'nun Türk Dili

ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Edebiyat öretmeni olarak Edirne ve stanbul'daki çeitli okullarda çalt; 1969'da

emekli oldu. 14.8.1974'de stanbul'da öldü.

Banarl, edebiyat tarihiyle ilgili aratrmalaryla (özellikle "Resimli Türk Edebiyat Tarihi" ile) tannm bir

yazanmzdr. Ayrca Türk kültürü ve diliyle ilgili denemeleri ve makaleleri vardr. Gelenekçi bir dünya

görüüne sahiptir. Yazlan, dil ve anlatm bakmndan bu görüün izlerini tar.

Kitaptan:

Edebî Bilgiler (1940), Resimli Türk Edebiyat Tarihi (1948-1971), Metinlerle Edebî Bilgiler (1950),

Metinlerle Türk Edebiyat (lise ders kitab, 1-2-3; 1951) Yahya Kemal Yaarken (1959), Türkçe'nin Srlan

(1971), iir ve Edebiyat Sohbetleri (1982), Bir Dadan bir Daa (1984), Tarih ve Tasavvuf Sohbetleri (1984).

Kültür Köprüsü (1985), nanç ve Yaama Üslûbu (1986) vb.

BAARAN, MEHMET

air, yazar. 1926'da Lüleburgaz'n Ceylanköyü'nde dodu. lkörenimini köyünde ve Uzunköprü'de yapt.

Kepirtepe Köy Enstitüsü'nü ve Hasanolan Yüksek Köy Enstitüsü'nü bitirdi. Aksu (Antalya) Köy

Enstitüsü'nde öretmenlik, Edremit'te gezici baöretmenlik yaptktan sonra, stanbul Halk Eitim Müdürlüü

Folklor bölümünde görev ald. Türkiye Öretmenler Sendikas'nn kurulu ve örgütlenme çalmalarna katld.

stanbul Bostanc Ortaokulu Türkçe öretmenliinden emekli oldu.

Baaran, Köy Enstitüleri Dergisi'nde iirler yaynlayarak edebiyata girdi. Daha sonra bata Varlk olmak

üzere, ülkemizin bellibal edebiyat dergilerinde iirleri, hikâyeleri, denemeleri yaynland. Bütün yazdklarnda

köyü ve köylüyü temel alarak onlarn sorunlarn sergiledi. Köy Enstitülerinden yetien toplumcu gerçekçi

yazarlarn en baarllarndan biri sayld.

70

71

Kitaplar:

Kitaplar:

iir: Ahlat Aac (1953), Karlama (1958), Nisan Haritas (1960), Kocakent (1963), Ptrakl Memleket (1969),

Gök Ekin (1975), Günler Tuz Rengi (1986), Sis Dann Banda Borana Bak Borana (1990)

Hikâye: Aç Harman (1962), Zeytin Ülkesi (1964), Sürgünler (1970), Elif Diye Bir Türkü (1976), Dilsiz

Oyunu (1983)

Roman: Memetçik Memet (1978)

Deneme: Tonguç Yolu (1974), Giz Kokan Suskunluk (1991)

An: Çarm yitirdiim Tarla (1955), Yasakl (1987)

Çocuk kitab: Söütler Ses Verince, Yamur Gelini, Aç Kapy Bezirganba, Çiçeklerin Dili

Ald ödüller: 1970 TRT basan ödülü (Elif Diye Bir Türkü), 1979 Orhan Kemal Ödülü (Memetçik Memet)

BAGÖZ, LHAN

Yazar. 1924'te Gemerek'te dodu. Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin Türkoloji bölümünü bitirdi.

Ayn fakültenin Folklor kürsüsüne asistan oldu. Kürsünün kaldrlmas üzerine Tokat Lisesi'ne edebiyat

öretmeni olarak atand. Ksa bir öretmenlikten sonra, bilimsel çalmalar yapmak üzere A.B.D.'ne gitti, tndiana

Üniversitesi Asya Aratrmalar Enstitüsü'nde öretim üyesi oldu.

Bagöz, ülkemizde olduu kadar, dünyada da tannan bir halkbilim (folklor) uzmandr. Türk halk edebiyatna

ilikin çok deerli çalmalar vardr. Bu yöndeki derleme ve incelemelerini sürdürmektedir.

Dou Anadolu'da Folklor Derlemeleri (1947), Manilerimizden (1958), istanbul Folkloru Üzerine Bir

Bibliyografya Denemesi (1959), zahl Türk Halk Edebiyat Antolojisi (1968), Türk Bilmeceleri (1970),

Karacaolan (1977), Âk Ali zzet (1979), Folklor Yazlan (1986), Yunus Emre (1990)

BAKUT, CEVAT FEHM

Yazar. 1905'te Edirne'de dodu. Eyüp Rütiyesi (ortaokulunu) ve stanbul dadisi'ni (lisesini) bitirdi. Genç

yata gazetecilie balad. "Vakit", "Son Saat", "Son Posta" ve "Cumhuriyet" gazetelerinde yazarlk, yöneticilik

yapt. Bir ara stanbul Gazeteciler Cemiyeti Bakanl'nda da bulundu. 15 Mart 1971'de stanbul'da öldü.

Bakut, Cumhuriyet dönemi tiyatro yazarlanmzdandr. Tiyatro merak, örenciyken balad. Daha sonra yazd

oyunlarla tannd. Bu arada roman denemeleri de yapt. Bu dalda baarl olamaynca tiyatroda karar kld.

Oyunlarnda, büyük kentlerle kasaba insanlarnn günlük yaamn sergiledi; toplumsal bozukluklar göstermeye

çalt.

Kitaplar:

Oyun: Büyük ehir (1943), Ayarszlar (1944), Hac Kaptan (1945), Küçük ehir (1946), Koca Bebek (1947),

Paydos (1948), Sana Rey Veriyorum (1951), Soygun (1952), Kadköy skelesi (1953), Makine (1954),

Harput'ta Bir Amerikal (1955), Kleopatra'nn Mezar (1956), Tablodaki Adam (1959), Öbür Gelime (1960),

Hacyatmaz (1960), Göç (1962), Buzlar Çözülmeden (1964), Hepimiz Birimiz çin (1965), Üzüntüyü Brak

(1965), Ayna (1966), Emekli (1967), Ölen Hangisi (1969), Dostlar (1970)

72

73

Röportaj: Geceleri Bizi Kimler bekliyor? (1933)

Roman: Valde Sultan'm Gerdanl (1954) vb.

Ald ödül: "Küçük ehir" oyunuyla 1948 nönü Armaan'm kazand

"Güzel Helena" adl oyunuyla, Avusturya'da düzenlenen Dram Yarmas'nda ikincilik ödülünü almtr.

BATÜ, SELÂHATTN

air ve yazar. 1905le Eceabat'ta dodu. lkokulu Lapseki'de, liseyi Gelibolu'da okudu. stanbul Yüksek

Veteriner Okuiu'nu bitirdi. Tanm Bakanl tarafndan Almanya'ya gönderildi. Orada doktorasn yaptktan sonra

yurda döndü; Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi'ne öretim üyesi olarak atand. Oradaki Zooteknik

(Hayvanbilim) profesörlüü, emekliliine dek sürdü. Bir dönem milletvekillii yapt. 1973'te stanbul'da öldü;

Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü.

Batu, iir, deneme, gezi, oyun türlerinde eserler verdi. Bir ara, Suut K. Yetkinle birlikte "Sanat ve

Edebiyat" dergisini yaynlad. "Halk edebiyatmzdan faydalanan bir görüle, memleketçi bir gerçeklie balanr.

iirlerinde bireysel ve toplumsal yaantlar iler. Alman klasizminin ölçülerini kabullenen ilk iirlerinin

mistisizmi, zamanmza yaklatkça, insancl, toplumcu, gerçekçi, deiik biçimli özellikler kazanr. Salam bir

düüncenin, geni bir kültürün besledii denemelerinde de duygusal iklimi buluruz." (Seyit Kemal)

Kitaplar:

iir: Bursa'da Yeiller (1949), Rüzgârl Su (1962)

Deneme: nsan ve Sanat (1945)

Oyun: Kerem ile Asl (1943), Güzel Helena (1959), Ouzata (J961)

Gezi: Romencero (1953), sviçre Günleri (1966), Avusturya ve Venedik Günleri (1970), spanya Büyüsü

(1972)

i BAYBURTLUZHN

].

air. 1797'de Bayburt'ta dodu. Asl ad, Elhaç Mehmet Emin Zihni Efendi'dir. Erzurum ve Trabzon

medreselerinde düzenli olmayan bir örenimden sonra, bir süre ticaretle urat; yirmi yalarndayken stanbul'a

giderek on yl kâtiplik yapt. Ruslarn Erzurum ve Bayburt'u istilas (1828) üzerine tekrar Bayburt'a döndü.

stilaya urayan bölgenin ackl durumunu görerek ünlü komasn yazd. Trabzon valisi Osman Paa'ya be yl

kâtiplik yaptktan sonra, kendi isteiyle bu görevinden ayrld. Çanakkale muhafz Vasf Paa'nn mektupçusu

oldu: Msr'a ve Hicaz'a gitti. Dönüünde Erzurum'da. Akkâ kalesinde baz görevler üstlendi. Hopa, Karaaaç,

Of, Sürmene, Ünye gibi yerlerde memurluklar yapt. Son yllarn, Erzurum, Erzincan ve Trabzon'da geçirdi.

Trabzon'dan memleketi Bayburt'a giderken hastaland ve öldü. (1860) Mezar, Trabzon'un Holansa (Ulaa)

köyündedir.

Bayburtlu Zihni. 19. yüzyl halk edebiyatmzn önemli airlerindendir. iirlerini Aruz ölçüsüyle yazm, Divan

airlerinin etkisinde kalmtr. Bu bakmdan, onu divan edebiyatna bal bir air olarak sayanlar da bulunmaktadr.

Çünkü iirlerinin çou "n'at, kaside, gazel, tahmis" gibi divan edebiyat niteliindedir. Ama asl ününü, bu tür

iirlerine deil, halk edebiyat yolunda yazd iirlerine borçludur.

Kitaplar:

iir: Divan (Çounluu divan tarzndaki iirlerden oluan kitap, ilk kez 1876'da olu tarafndan bastrld.)

Gezi: Sergüzet-nâme (baslmad)

Biyografi: Hikâye-i Garibe (Bayburt erafndan Abdullah Bey'in yaam, baslmad.)

74

75

BAYDAR, MUSTAFA

Yazar. 1920'de Gümülcine'de (Yunanistan) dodu. Edirne Lisesi'ni, istanbul Edebiyat Fakültesi Türk Dili

ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Sivas, Diyarbakr, Erzincan Liselerinde, Erzurum Öretmen Okulu'nda be yl

süren öretmenlikten sonra stanbul'a yerleerek gazetecilie balad. Cumhuriyet gazetesinden emekli oldu.

1976'da stanbul'da öldü.

Baydar; inceleme, aratrma, röportajlaryla tannan bir yazanmzdr. Özellikle politika, düün, sanat

adamlaryla yapt röportajlar, aratrmaclar için temel bir kaynak niteliindedir. Atatürk ve devrimleriyle ilgili

aratrmalar ise, ayr bir deer tar.

Kitaplar:

Atatürk Diyor ki (1951), Atatürk'le Konumalar (1952), Ahmet Mithat (1954), Türk Hikayecileri

Antolojisi (1956), Edebiyatçlarmz Ne Diyorlar (1960), Hamdullah Suphi Tannöver ve Anlan (1968),

Atatürk ve Devrimlerimiz (1973)

Baydar, röportaj dalnda iki kez (1971, 1973) basan armaanyla ödüllendirilmitir.

BAYKURT, FAKR

Yazar. 1929'da Yeilova'nn Akçaköy'ünde dodu. Asl ad, Tahir Veli'dir. lkokuldan sonra Gönen (sparta)

Köy Enstitüsü'nü bitirdi. Yeilova köylerinde be yl öretmenlik yapt. Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nde iki yl

örenimden sonra Türkçe-Edebiyat öretmeni oldu. Sivas, Hafik, avat'ta ortaokul öretmeni olarak çalt.

Ankara'da ilköretim müfettilii yaparken devletçe Amerika'ya gönderildi; ndiana Üniversitesi'nde eitimbilim

aratrmalan yapt. Türkiye Öretmenler Sendikas'nn kuruluuna öncülük etti ve genel bakan oldu. Sendikal

çalmalanndan

dolay Bakanlk emrine alnd; 12 Mart 1971'den sonra tutukland. 1974 Af Yasasyla özgürlüüne kavutu. 12

Eylül 1980'den sonra Almanya'ya gitti. Eitim ve yaz çalmalarn orada sürdürdü. 1997'de geri döndü.

Baykurt, köyümüzün ve köylümüzün içinde bulunduu durumu

gerçekçi, devrimci bir tutumla anlatan toplumsal gerçekçi yazarlanmzn

banda gelir. Edebiyata, Köy Enstitüsü'nde örenciyken iirler yazarak

girmi, daha sonra makale, hikâye, roman türlerinde eserler vermitir.

Türkçe'nin ana kaynandan, yani engin halk dilinden beslenerek, halktan

aldn yine halka vererek, köy ve halk yaamn etkileyici bir anlatmla dile

getirmitir.s

Kitaplar:

Hikâye. Çilli (1955), Efendilik Sava (1959), Karn Ans (1961), Cüce Muhammet (1964), Anadolu Garaj

(1970), Onbinlerce Kan (1971), Can Paras (1973), çerdeki Oul (1974), Snrdaki Ölü (1975), Ban Çörei

(1986), Gece Vardiyas (1986), Duisburg Treni (1986)

Roman: Ylanlarn Öcü (1959), Irazcann Dirlii (1961), Onuncu Köy (1961), Amerikan Sargs (1967),

Kaplumbaalar (1967), Trpan (1970), Kara Ahmet Destan (1977), Yüksek Fmnlar (1983), Koca Ren (1986),

Yanm

Ekmek (1997)

Çocuk kitaplan: Topal Arkada, Yandm Ali, Sakarca, San Köpek, Kerem ile Asl

Deneme: Efkâr Tepesi (1960), amarolan (1976)

iir: Bir Uzun Yol (1990)

Ald ödüller: 1958 Yunus Nadi Ödülü (Ylanlann Öcü); 1970 TRT ve 1971 Türk Dil Kurumu Ödülü

(Trpan); 1974 Saik Faik Armaan (Can Paras), 1978 Orhan Kemal Roman Armaan (Kara Ahmet Destan)

76

77

BAYSAL, FAK

air ve yazar. 1918'de stanbul'da dodu. Kadköy Saint Joseph Lisesi'ni, istanbul Edebiyat Fakültesi Fransz

Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Pertevniyal Lisesi'nde Franszca öretmenlii, çeitli irketlerde memurluk,

çevirmenlik yapt.

Edebiyata iirle girdi. Çeitli sanat dergilerinde (Servet-i Fünun, Büyük Dou, Varlk vb.) yaynlad

hikayeleriyle tannd. Daha sonra romana yöneldi. Hikâye ve romanlarnda, köy, kasaba, kenar mahalle

insanlarnn yaamn sergiledi. Özellikle sefalet ve serserilie kaym insanlarn dramn, toplumsal gerçekçi bir

anlayla vermeye çalt.

Kitaplar:

iir: lk Defa (1957), Beyaz iirler (1991)

Hikâye: Perembe Adas (1955), Sanc Meydan (1968), Militan (1986), Tota (1990)

Roman: Sarduvan (1944), Rezil Dünya (1955), Drina'da Son Gün (1972), Atei Yakanlar (1985)

"Sanc Meydan" kitabyla, 1969 Sait Faik Armaan'n ald.

BEHRAMOLU, ATAOL

air. 1942'de Çatalca'da dodu. lkokulu Kars'ta, orta ve liseyi Çankr'da bitirdi. Yüksek örenimini Ankara Dil

ve Tarih - Corafya Fakültesi Rus Dili ve Edebiyat bölümünde tamamlad. Çevirmenlik, dra-maturgluk yapt.

1980'den sonra bir süre Fransa'da kald. imdi stanbul'da, Türkiye Yazarlar Sendikas bakandr.

Behramolu, ilk sütlerini Çankr'da lise örencisiyken yazmaya (Ataol Gürsu imzasyla) balad; Varlk. Yelken.

Devinim vb. dergilerde yaynlad iirlerle tannd. 1965'ten sonra, soyut ve imgeci iirden uzaklat; toplumcu iire

yöneldi.

Kitaplar:

Bir Ermeni General (1965), Bir Gün Mutlaka (1970), Yolculuk. Özlem, Cesaret ve Kavga iirleri (1974),

Ne Yamur Ne iirler (1976), Kuatmada (1979). Dörtlükler (1980), iirler (Seçmeler, 1983). Türkiye Üzgün.

Yurdum, Güzel Yurdum (1985). Kzma Mektuplar (1985), Yaayan Bir iir (1986), Eski Nisan (1987), Nazm'a

Bir Güz Çelengi (1990), Mustafa Suphi Destan (1990)

BEKTA, CENGZ

air ve yazar. 1934'te Denizli'de dodu. lk ve ortaörenimini stanbul'da yapt. stanbul Güzel Sanatlar

Akademisi'ni ve Münih Teknik Üniversitesi'nin mimarlk bölümünü bitirdi. Almanya'da izledii çeitli

kurslardan sonra yurda döndü; Ortadou Teknik Üniversitesi'nde çalt. Daha sonra bu görevden ayrlarak kendi

adna mimarlk bürosu kurdu. Baarl mimarlk çalmasndan dolay, yurt içinde ve dnda yirmiyi akn ödül ald.

imdi stanbul'da ayn ii sürdürüyor.

Bckla, yaz yaamna, Denizli gazetesinde fkralar yazarak girdi. Daha sonra iirler, mesleiyle ilgili denemeler

yazd.

Kitaplar:

iir. Kii (1964), Akdeniz (1970), Mor (1974), Dört Kiiydiler Bir de Ben (1975), Yeryüzünün Yürei (1978),

Güz Ey (1983), Yerdeli Gökdeli, Zeytinli Fnn Soka, Fide, Adnla Bala

78

79

Deneme, inceleme: Mimarlkta Eletiri (1967), Mimar Sinan (1968), Bedri Rahmi Nakl Bir Deneme (1976),

Duvarlarn D da Senin (1982), Bu Sokaklar, Alanlar, Kentler (1987)

Çocuk kitab: Koca Rza, Sevgiyle Yap

Ald ödüller: 1970 TRT iir Basan Ödülü (Morla), 1968 TDK Deneme Ödülü (Mimarlkta Eletiri'yle)

BELGE, MURAT

Yazar, 1944'te Ankara'da dodu. ngiliz Lisesi'ni, stanbul Edebiyat Fakültesi ngiliz Dili ve Edebiyat

bölümünü bitirdi. Ayn bölümde Asistan olarak göreve balad. Londra'ya giderek doktorasn yapt. Dönüte ayn

görevini sürdürdü. 1980'den sonra üniversiteden ayrld, baz arkadalaryla letiim Yaynlan'n kurdu.

Belge, yaz yaamna çeviriler yaparak girdi; Yeni Dergi, Papirüs, Ant, Halkn Dostlar vb. dergilerde yaynlad

eletiri ve incelemeleriyle tannd. Toplumcu sanat ilkesini benimseyen bir eletirmendir.

Kitaplar: Tarihten Güncellie (1983), stanbul Gazi Rehberi

Belli, iire, halk iiri geleneine uygun komalar yazarak balad. Sonra Orhan Veli'nin balatt Garip Akmna

baland; nükte ve yergi yan ar basan serbest iirler yazd. Daha çok romantik ak iirleriyle tannd. Bu arada,

mizah yazlar da yazan air, duyu ve düünü yönünden her çaa ve kuaa seslenme çabasndadr.

Kitaplar:

Köy Akamlar (1947), Bahar arks (1949), Baehir Soka (1957), Güz Çiçei (1958), eytan Diyor ki (1959),

Bahar Günei (1959), Boncuk Kutusu (1960), Karpuz Dilimi (1961), Gelin Telleri (1962), Uykusuz Trenler

(1963), Sabrta (1964), Anayaso (1970) vb.

BENER, H. ERHAN

Yazar. 1922'de Lefkoa'da (Kbrs) dodu. Kayseri Lisesi'ni, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni

bitirdi. Maliye Müfettilii, Hesap Uzmanl, Paris elçiliimizde malî müavirlik, hazine genel müdürlüü yapt.

imdi emekli.

Edebiyata iirle girdi. Hikâye denemelerinden sonra romana yöneldi. Hikâye ve romanlarnda bireyin iç

yaamn; kendi kendisiyle çatmasn iler; ruhsal çözümlemelere (psikolojik tahlile) önem verir.

BELL, EMS

air. 1929'da Arapkir'de dodu. lk ve ortaokulu Malatya'da okudu. Haydarpaa Lisesi'ni, Ankara Hukuk

Fakültesi'ni bitirdi. Öretmenlik, gazetecilik, parti (Millet, Birlik) genel yazmanl yapt. 10.10.1995'te

istanbul'da öldü.

Kitaptan:

iir: Sesler (1948)

Roman: Acemiler (1952), Gordium (1956), Lo Ayna (1960), Ara Kap (1962, Kedi ve Ölüm adyla (1965),

Baharla Gelen (1969), Yalnzlar (1977), Böcek (1982), Ölü Bir Deniz (1983), Sisli Yaz (1984), Ortadakiler

(1987), Tekilleme (1989)

80

81

An: Bürokratlar (2 cilt, 1978)

Hikâye: Anafor (1993)

"Ara Kap" kitabyla "Türk-Fransz Dernei Ödülü"nü ald.

BERGAMALI KADR

Yazar, dilci, 16. yüzylda yaamtr. Yaam hakknda bir bilgimiz yok. Bilinen u ki, Bergama'da yaam, Türk

Dili'nin kurallaryla ilgili "Müyessiret'1-Ulum" adl ilk Türkçe kitab yazm; stanbul'a giderek 1530'da Vezir-i

âzam brahim Paa'ya sunmutur. Dilci yazann önemi de buradadr; örnekleri Türkçe kelimelerden seçilen bir

Türkçe Dilbilgisini yazm olmasdr. (Yeni harflerle, Besim Atalay tarafndan (1946) yaynland.)

anlatmla uzun dizelere (msralara) yönelir. mgelerle yüklü soyul bir iir dünyas sergilemeye çalr.

Kitaplar:

Günei Yakanlarn Selam (1935). stanbul (1947), Günaydn Yeryüzü (1952), Türkiye arks (1953). Körolu

(1955), Galile Denizi (1958), Çivi Yazs (1960), Ota (1961), Msrkalyonine (1962), Âkane (1968), enlikname

(1972), iirler (1975), Tabasks (1976), Atlas (1976), Kül (1978), Galata (1980), stanbul Kitab (1980), Deniz

Eskisi (1982), Delta ve Çocuk (1984). Galata (1985) vb.

Ötekiler: ifal Otlar Kitab (1982),' iirin Gizli Tarihi (1983), airin Topra (1991)

Ayrca çeitli iir seçkileri (antolojileri) ve çevirileri vardr.

"Atlas" iiriyle, 1970 TRT Sanat Basan Ödülünü; "stanbul Kitab" ile 1980 Necatigil iir Ödülünü, "Deniz

Eskisi" ile 1983 Yeditepe iir Armaan'n ald.

BERK, LHAN

air. 1916'da Manisa dodu. Manisa 8 Eylül lkokulunu, Manisa Ortaokulu'nu, Balkesir Necatibey Öretmen

Okulu'nu, Ankara Gazi Eitim Enstitüsü Franszca bölümünü bitirdi. Zonguldak, Samsun ve Krehir'de

Franszca öretmenlii yapt. Daha sonra Ziraat Bankas Genel Müdürlüü'ne geçti. Burdaki çevirmenlik

görevinden emekliye ayrld, Bodrum'a yerleti.

lk iirlerini, Manisa Halkevi dergisinde yaynlad. Ölçülü ve uyakl, klasik iir türünün biçimsel özelliklerini

tayan bu ilk iirlerden sonra, sürekli bir aray içinde oldu. Sonunda kendine özgü bir iir dili oluturarak "kinci

Yeni" demlen soyut akmn öncüsü oldu. Anlama önem vermez. Daha çok "biçim"e önem verir. Dilin gücünü

görüntüye balar. Allmam bir

BERK, NURULLAH

Yazar. 1906'da stanbul'da dodu. Galatasaray Sultanisi'ni (lisesini) ve Paris Güzel Sanatlar Akademisi'ni

bitirdi. Bir süre gazetecilik, daha sonra Caalolu Ortaokulu'nda öretmenlik. Güzel Sanatlar Akademisi'nde

öretim üyelii, stanbul Resim ve Heykel Müzesi'nde müdürlük yapt.

Ayn zamanda ünlü bir ressam olan yazar, eletiri, inceleme gezi ve sanat yazlaryla tannmaktadr. Özellikle

resim sanatnn geni çevrelere yaylmasn amaçlayan çalmalaryla, sanat dünyamzda seçkin bir yer kazanmtr.

82

83

BEYATLI, YAHYA KEMAL

Kitaplar:

Leonardo de Vinci (1932), Modern Sanat (1935), Türk Heykeltralan (1937), Sanat Konumalar (1943).

Türkiye'de Resim (1943), Bellini'ler (1951). Resim Bilgisi (1964). Ustalarla Konumalar (1971), FKret

Mualla (1971), Elli Yln Türk Resmi (1973)

BERFUAT

Yazar. 1852'de stanbul'da dodu. Fatih Rütiyesi'nde (ortaokulunda), Suriye Cizvit Mektebi'nde, Askerî

Idadî'de (lise), Harbiye'de okudu. Padiah Abdülaziz'in yaveri olarak Saray'da göreve balad; Srp ve Rus

savalarna katld. Daha sonra ordudan ayrlarak Haver ve Güne dergilerini çkard; Tercüman- Hakikat ve

Saadet gazetelerinde yazlar yazd. Yaad dönemin anlayna ters düen pozitivist düüncelerinden dolay bunalma

sürüklendi; bilek damarlarn keserek intihar etti. (1887) Mezar Eyüp'tedir.

Askerlik, dil, edebiyat, fizyoloji, toplumbilim vb. konularda yazd ve çevirdii 200'den fazla yazs bulunan

yazar, o dönemin Ahmet Mithat Efendi ve Muallim Naci gibi ünlü yazarlarna yol göstermi bir düünür olarak

bilinir. Romantik edebiyat anlayna kar çkm; Fransz yazan Zola'nn natüralist anlayn benimseyerek Türk

edebiyatna yeni bir eletiri ve inceleme anlay kazandrm; yaad dönemi geni ölçüde etkilemitir.

Kitaplarndan bazlar:

Viktor Hugo (inceleme, 1885), Voltaire (inceleme, 1886), Boer (fizyolojik inceleme, 1886),

Mektubat (1888) vb.

air. 1884'de Üsküp'te (Yugoslavya'da) dodu. Asl ad, Ahmet Agâh'tr. lkörenimini Üsküp'te mahalle okulunda

yapt. Üsküp ve Selanik idadilerinde (liselerinde) okudu. Paris'te bir kolejden Franszca dersi ald. Dokuz yl

Paris Siyasal Bilgiler Okulu'na devam etti. Yurda dönünce Darüafaka'da tarih ve edebiyat; Medreset'ül-

Vaizin'de uygarlk dersleri verdi. Darülbedayi'de (st. ehir Tiyatrolarnda) ve Darülfünun'da (st. Üniversitesi)

görev ald. Kurtulu Sava srasnda Ankara'ya geçti, Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yazlar yazd.

Cumhuriyet'in ilanndan sonra milletvekillii; Varova (Polonya), Madrit ve Lizbon (Portekiz), Karai'de

(Pakistan) elçilik yapt. 1949'da Karaçi büyükelçiliinden emekli oldu. stanbul'a yerleti. 1 Kasm 1958'de

stanbul'da öldü. Vasiyeti gerei Rumelihisar Mezarl'na gömüldü.

Yahya Kemal'in 1902'de "Malumat" ve "rtika" dergilerinde "Mehmet Agâh" imzasyla yaynlad iirler,

"Servet-i Fünun" akmnn etkilerini tar. Paris'te kald dokuz yl içinde, tarih ve edebiyat dallarnda örenim

görür; yenilikçi Fransz airlerini tanr ve etkilenir; yurda dönüünde yazd iirlerle tannr; yenilik edebiyatmzn en

g-çiü airlerinden biri olur.

"Yahya Kemal çada Bat iiriyle eski Türk iirinin bileimini gerçekletirerek, aruz vezninin yaanan Türkçe'ye

uyguland, geçmi deerlere bal kendine özgü bir iir gerçekletirmitir." (A. Özknml) "Toplum davalar dnda,

daha çok lirik iirler yazar Y.K. Beyatl, çoklukla ak, sonsuzluk özlemi, ölüm, Osmanl tarihinden ald esinle

kahramanlk, Türk uygarlna hayranlk, stanbul semtlerine kar duyduu sevgi gibi konulan ilemitir." (Cevdet

Kudret) "Yahya Kemal'de "büyük air"den beklenilen malzemelerin hepsi bol bol bulunmaktadr: Lirik ve

epik temalar, ak ve tabiat güzellikleri, iire dönütürülmü engin bir kültür, iç ve d ahenk ve musiki; bunlardan

baka daima özenli bir kuyum"u titizliiyle ilenmi, her kelimesi deil, belkide her harfi üzerinde özellikle

durulmu bir nazm mimarl..." (emsettin Kutlu) "Yahya Kemal, dil kaygsn iirlerinde alabildiine duymu

airlerin banda gelir." (ükran Kurdakul) "Türkün öz deerlerini, zevkini, halkn diliyle anlatma çabasndadr."

(Seyit Kemal)

84

85

Yahya Kemal, iirlerinin dnda düzyazlar da (makale, gezi, an, deneme, fkra, mektup, hikâye, vb.) yazm ve

salnda hiç kitab yaynlanmamtr. Ölümünden sonra "Yahya Kemal'i Sevenler Dernei" ve "Yahya Kemal

Enstitüsü ve Müzesi" kurulmu; kitaplar bu enstitü tarafndan düzenlenip bastrlmtr.

Kitaplar:

iir: Kendi Gökkubbemiz (1961), Eski iirin Rüzgâryle (1962), Rubailer ve Hayyam Rubailerini Türkçe

Söyleyi (1963), Bitmemi iirler (1976)

Makale, deneme, an: Aziz stanbul (1964), Eil Dalar (1966), Siyasi Hikâyeler (1968), Siyasî ve Edebî

Portreler (1968), Edebiyata Dair (1971), Çocukluum, Gençliim, Siyasî ve Edebî Hatralarm (1973), Tarih

Muhasabeleri (1975), Mektuplar-Makaieler (1977)

air, "Hayal ehir" adl iiriyle "nönü Sanat Armaan"n (1948) kazand.

BEZRC, ASIM

Yazar. 1927'de Erzincan'da dodu, ilkokulu orada, ortaokulu ve liseyi Erzurum'da okudu. stanbul Edebiyat

Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Özel irketlerde sayman olarak çalt ve bu iten emekli

oldu.2 Temmuz 1993'te Sivas katliamnda öldü.

Bezirci, edebiyata fkra, aratrma yazlan yazarak girdi. lk yazlarn " Fikret Anel" ve "Halis Acar" takma

adlaryla yaynlayan yazar, eski ve yeni edebiyatmzn temel sorunlarna ilikin çalmalaryla kendini tantt.

zlenimci-öznel eletiri anlayna kar çkarak, bilimsel-nesnel eletiriye yöneldi; bu yöntemin ülkemizde öncüsü

oldu.

Kitaplar:

Çok Kapal Oda (1961), Edip Cansever (1961), Günlerin Götürdüü Getirdii (1962), Bilimden Yana (1963),

Abdülhak Hamit ve Tank Yahut Endülüs Fethi (1966), Okudukça (1967), Ahmet Haim (1967), Orhan Veli

(1967), Nuruliah Ataç (1968), Dünden Bugüne Türk iiri (seçki, 1968), On air On iir (1971), Metin Elolu

(1971), Seçme Romanlar (1973), kinci Yeni Olay (1974). Sabahattin Ali (1974), Halk, Sosyalizm, Kültür ve

Edebiyat (1979). 1950 Sonrasnda Hikayecilerimiz (1980), Pir Sultan Abdal (1985), Orhan Kemal (1985),

Halkmzn Diliyle Ban (1987), Rfat lgaz (1988), Nazm Hikmet (1989), Deyimlerimizin Sözlüü (1991)

BLBAAR, KEMAL

Yazar. 1910'da Çanakkale'de dodu. Hadmköy (stanbul'da) lkokulu'nu. Edirne Öretmen Okulu'nu, Ankara

Gazi Eitim Enstitüsü tarih bölümünü bitirdi. lk ve ortaokul öretmeni olarak çeitli yerlerde (Vize, Babaeski,

zmir) öretmenlik yaptktan sonra emekli oldu. 22.1.1983'de stanbul'da öldü.

Bilbaar, edebiyata hikâyeler yazarak (1938) girdi. Daha sonra, hikâye ile birlikte romanlar da yazd.

Konularn, içinde yaad Ege bölgesinden seçerek köy ve kasaba insannn çelikili yaamn yaln bir dille

sergilemeye çalt. Toplumsal gerçekçiler arasnda yer alan yazar, güçlü bir gözlem gücüne sahiptir.

Kitaplar:

Hikâye: Anadolu'dan Hikâyeler (1939), Cevizli Bahçe (1941), Pazarlk (1944), Pembe Kurt (1953), Üç

Boyutlu Hikâyeler (1956), Irgatlarn Öfkesi (1971)

86

87

Roman: Denizin Çars (1943), Ay Tutulduu Gece (1961), Cemo (1966), Memo (iki cilt, 1968-69), Yeil

Gölge (1970), Yonca Kz (çocuk roman, 1971)

Ald ödüller: 1967 Türk Dil Kurumu ödülü (Cemo ile); 1968 MAY Roman Ödülü (Yeil Gölge ile)

BLEN, MEHMET YAAR

Yazar. 2. Temmuz 1945'te Nide'de dodu, tik ve ortaörenimini orada yapt. Nide tlköretmen Okulu'nu

(1965) ve Diyarbakr Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünü (1968) bitirdi. Ergani Lisesi'nde iki yl çaltktan

sonra Devrek Lisesi'ne atand. Uzun zaman orada çalt. imdi zmir'de.

Bilen, 1960 sonrasnn eletiri ve deneme yazarlarndan. Deneme ve eletirilerinde, toplumcu gerçekçi bir

yaklamla, çada edebiyatmzn sorunlarn iledi. "70 Kua Tartyor" yaz dizisiyle (Varlk dergisi, 1984), iirimizin

dünü ve bugününe dein tüm sorunlarn inceledi. Doru saptamalar ve yol göstericiliiyle genç yazarlarn

yetimelerine katkda bulundu.

fBLGE, RIFAT (Kilisli)

Yazar, dilci. 1873'te Kilis'te dodu. Medreseden sonra stanbul Darülmuallimini (öretmen okulunu) bitirdi.

Çeitli okullarda Arapça ve Türkçe öretmenlii yapt. Daha sonra stanbul Edebiyat ve lahiyat fakültelerinde

görev ald. Arap edebiyat dersini okuttu. Bir ara Hukuk Fakültesi'ni de bitiren yazar, 1953'te Ankara'da öldü.

Kilisli Rgat, Türk edebiyatnn ana kaynaklarndan olan "Kitab- Dede Korkut" ve "Divanü Lügat'it-Türk"

gibi eserlerin ilk yaymlarn gerçekletirerek tannd. stanbul kitaplklarndaki Arapça, Farsça, Türkçe birçok

yazmalar incelemi; binlerce Türkçe kelimenin sözlüümüze eklenmesini salamtr. Arapça'dan yapt çeviriler de

önemlidir.

Kitaplar:

Kitab- Dede Korkut (1914), Divanü Lügat'it-Türk (üç cilt, 1917), bni Mühenna Lügati (1919), El-Kavanin

(1928), Maniler (1928), El-drak Haiyesi (1936) vb.

Kitaplar:

Yazdkça (1980), 70 Kua Tartyor (1985), Edebiyatn zinde (1986) lk kitabyla, 1981 Akademi Kitabevi

Basan Ödülü'nü ald.

BLGNER, RECEP

Yazar. 1922'de Adana'da dodu. lkokulu orada, ortaörenimini Konya Lisesi'nde tamamlad. Ksa bir süre,

Maliye'de memurluk yapt. Askerlik dönüü gazetecilie balad. stanbul Belediye Meclisi üyeliinde ve

denetçiliinde bulundu. Yeniden döndüü gazetecilik görevinden emekli oldu.

Bilginer'in ilk yazdktan, iir türündedir. Daha sonra oyun yazarln seçmi, bu daldaki baarlaryla ünlenmitir.

Özellikle, 1964'te stanbul ehir Tiyatrolan'nda sahnelenen ve köy yaamndan derin çizgiler getiren "syanclar"

oyunu, geni bir ilgiyle karlanmtr.

88

89

Oyunlarnn çou baslmamtr. Baslanlar unlardr Gazeteciden Dost (1962), syanclar (1964), Ben

Devletim (1965)

Yazlan: Yüreini Scak Tul (1984) vb.

"Yunus Emre" oyunuyla "Yunus Emre ilme Hizmet VakfTnn Sanat Ödülü ile TDK Ödülünü (1980) ald.

BNYAZAR, ADNAN

Yazar. 1934'te Diyarbakr'da dodu. Dicle Köy Enstitüsü'nü. Gazi Eitim Enstitüsü'nün Türkçe bölümünü

bitirdi. Çorum ve Mara lköretmen Okullarnda. Hacettepe Üniversitesi Temel Bilimler Yüksek Okulu'nda

öretmenlik yapt. Ksa bir süre Kültür Bakanl Tantma ve Yaymlar Dairesi bakanlnda bulundu. Türk Tarih

Kurumu ve Türk Dil Kunmu'nda çalt. Ankara Devlet Konservatuvan öretmenliinden kendi isteiyle ayrlp

Almanya'ya gitti. Eitim ve .yaz çalmalarn orada sürdürüyor.

Binyazar, inceleme, eletirme ve deneme yazlaryla tannan bir yazanmzdr. Sanata ve sanatçlara toplumsal

açdan bakar, sanat toplum arasndaki sk balanty vurgular; öznelden deil, nesnel eletiriden yanadr.

Kitaptan:

Yazmak Sanat (Emin Özdeninle, 1969), Dedem Korkut'tan Öyküler (1972), Toplum ve Edebiyat (1973),

Âk Veysel (1973), Dedem Korkut Kitab (1973), Kültür ve Eitim Sorunlar (1976), At Toplumu (1979), Türk

Dilinde 25 ünlü Eser (1982) vb.

BRSEL, SALÂH

air ve yazar. 1919'da Bandrma'da dodu. zmir Erkek Lisesi'ni, st. Edebiyat Fakültesi'nin felsefe bölümünü

bitirdi. Fakültede okurken bir süre Franszca öretmenlii yapt. Daha sonra Sümerbank Tefti Kurulu revizörlüü.

i müfettilii, stanbul Edebiyat Fakültesi'nde kitaplk müdürlüü. Ankara Üniversitesi'ndc basmevi müdürlüü

yapt. Son görevi olan Türk Dil Kurumu Yayn Kolu bakanlndan emekli olup stanbul'a M.TOI. I ,;l ''"'''1-ükl.

Mc/.ar lvrik">_\'de,l:-.

Birsel, edebiyata 1937de Gündüz dergisinde yaynlanan iirlerle girdi. 1972'ye dek özenle sürdürdüü iir

çalmalarnda ilk göze çarpan özellik, iirsellikten kaç ve yalnlktr. lk iirlerinde Garipçilerin etkisi görülür.

Daha sonra, bu biçimsel etkiden uzaklar, alay ve ironinin egemen olduu kendi özgün iirini yaratr. Son

yllarda deneme türüne yönelmi; zengin bir söz daarc ve kendine özgü ktvrak bir anlatmla baarl ürünler

vermitir.

Kitaptan:

iir: Dünya leri (1947), Hacivatm Kans (1955), Ases (1960), Kikiriknâme (1961), Haydar Haydar 51972),

Köçekceler (tüm iirleri, 1980)

Roman: Dört Köeli Üçgen (1961)

Günlük: Günlük (1955), Kular Örtünmek (1976), Hacivat'n Günlüü (1982), Yallk Günlüü (1986), Bay

Sessizlik (1990)

Deneme: iirin lkeleri (1952), Sen Beni Sev (1957), Kendimle Konumalar (1969), iir ve Cinayet (1975),

Kurutulmu Felsefe Bahçesi (1979), Paf ve Puf (1981), Halley Kimi Kurtarr (1981), Yaptrma Byk (1986),

iedeki Zenci\l986), Kediler. (1988). Seyirci Sahneye Çkyor (1990), Ah Beyolu Vah^Beyolu (1975), Boaziçi

ngr Mngr (1980), Sergüzeti Nono Bey ve Elmas Boaziçi (1982), stanbul-Paris (1983), Amerikal Tolstoy

(1983), Nezleli Karga (1991)

90

91

Ald ödüller: 1976 Türk Dil Kurumu (iir ve Cinayetle) 1982 Bankas ödülü (Paf ve Pufla), 1986 Sedat

Simavi ödülü (Yallk Günlüü)

BORATAV, PERTEV NAL

Yazar, halkbilimci. 2.9.1907de Dandere'de (Bulgaristan) dodu. stanbul Kumkap Fransz Koleji'ni, stanbul

Erkek Lisesi'ni, Yüksek Öretmen Okulu'nun Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Türkiyat Enstitüsü'nde

asistanlk, Konya Lisesi ve Öretmen Okulu'nda öretmenlik yapt. Devletçe Almanya'ya gönderildi. Dönüünde

Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nde Türk Halk Edebiyat öretim üyeliine getirildi. Siyasal nedenlerle

kürsüsü kaldrlnca, önce Amerika'ya sonra Fransa'ya gitti; uzun yllar Ulusal Bilimsel Aratrma Mcrkczi'de

(CNRS) çalml l6.3.199X'dc. l';uis'lc öldü. Mezun oradadr.

Boratav, Türk halk edebiyat alanndaki çalmalaryla dünyaca tannm bir yazarmz ve bilginimizdir.

Anadolu'yu batan baa dolap masal ve halk hikâyelerini derlemi, bunlar ilk kez bilimsel yöntemlerle

deerlendirmi; halk kültürünün önemini vurgulayan yazlar, incelemeler yaynlamtr. Bilimsel halkbilimciliin

öncüsü saylr.

Kitaplar:

Körolu Destan (1931), Folklor ve Edebiyat 1 (1939), Halk Edebiyat Dersleri (1942), zahl Halk iiri

Antolojisi (H. V. Fratl ile, 1943), Pir Sultan Abdal (A. Gölpnarh ile, 1943), Folklor ve Edebiyat 2 (1945),

Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyecilii (1946), Zaman Zaman çinde (masallar, 1958), Az Gittik Uz Gittik

(inceleme, masal, 1969), 100 Soruda Türk Edebiyat (1973), Nasrettin Hoca (1996)

"Folklor ve Edebiyat" adl iki ciltlik kitabyla, 1983 Sedat Simavi Vakf Edebiyat Ödülü'nü ald. (Bu kitap,

1982'de yeniden baslmt.)

BÖLÜKBAI, RIZA TEVFK (Feylesof)

air. ve yazar. 1869'da Edirne'de dodu. lk ve ortaörenimini, babasnn memur olmas nedeniyle, çeitli

yerlerde tamamlad. Mülkiye Mektebi'nde okurken örenci olaylarna kart için okuldan atld. Mekteb-i

Tbbiye'ye (Tp Fakültesine) geçti ve buray bitirerek doktor oldu. ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin içinde yer

ald; Merutiyet'ten sonra Edirne'den milletvekili seçildi. Mütareke döneminde Maarif Nazrl (bakanl), ûray

Devlet (dantay) bakanl yapt. Osmanl delegesi olarak Sevr Anlamasn imzalad. Bu nedenle. Kurtulu

Sava'ndan sonra "yüzellikliler" ad verilen vatana ihanet suçlular içinde yer ald. Sürgün yllarn Arabistan,

Amerika, Ürdün ve Lübnan'da geçirdi. 1939'da çkarlan Af Yasas'ndan yararlanarak yurda döndü; alt ay

sonra da (31 Aralk 1943'te) istanbul'da öldü. Mezar Zincirlikuyu'dadr.

Rza Tevfk, balangçta Edebiyat- Cedide etkisi tayan iirler yazm, Merutiyet'ten sonra bu etkiden syrlarak

halk iirine yönelmi; içten ve duygulu komalar ve nefesleriyle tannmtr. Saz ve tekke iiri geleneinden

faydalanarak hece ölçüsüyle yazd bu iirler, o günkü edebiyat dünyamza yeni ve deiik bir hava getirmi, dil ve

anlatmnn sadelii, rahatl ile hemen benimsenmitir. Çounlukla ak ve doa sevgisini ilemitir. Kimi iirlerinde

felsefî düüncelere de rastlanr.

Kitaplar:

Serab- Ömrüm (Lefkoa'da basld, 1934)

nceleme: Abdülhak Hamit ve Mülahazat- Felsefiyesi (1918), Estetik (1920), Ömer Hayyam (Hüseyin

Dani'le), Tevfik Fikret (1945) vb.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Dr. Abdullah Uçman; Rza Tevfik; Ankara 1986.

92

93

KliKRA.TAKIK

BULUT, ABDULKADIR

Yazar. 1918'de Akehir'de dodu. lkokulu Akehir'de, ortaörenimini stanbul Erkek Lisesi ve Konya

Lisesi'nde tamamlad. Birkaç yl Tp, Hukuk ve Edebiyat Fakültelerine devam ettikten sonra örenime ara

verdi. Askerlik dönüü yeniden Edebiyat Fakültesi'ne devam ettiyse de bitirmeden ayrld: gazetecilie balad.

Akehir'de Nasrettin Hoca ve Zeytin Dal dergilerini çkard. Daha sonra Milliyet Yeni Gün, Vatan, Türkiye

Spor gazetelerinde fkra yazarl, sekreterlik yapt. Son olarak fkra yazar olarak çalt Tercüman'dan emekli oldu.

26 ubat 1994'te istanbul'da öldü.

Bura, edebiyata hikâyeler yazarak girdi. Cumhuriyet gazetesinin 1948'de. düzenledii hikâye yarmasnda

ikincilik ödülü alarak kendini tantt. Bir yandan da gazetelere tefrika romanlar yazarak gençlik yllarnda

(1940) balad romancln sürdürdü. Hikâyelerinde, d olaylardan çok, kiilerin iç dünyalarna eilir; çözümleyici

bir yöntem ve tasvirci bir tutumla, insann iç dünyasn sergilemeye çalr. Romanlarnda da ayn tulumu görürüz:

iirli ve akc bir dil; hareketli ve youn bir anlatm; çözümleyici ve eletirici bir bak. Onun için, "eya ve olaylarn

içyüzünü aratran bir yazar" diyebiliriz.

Kitaplar:

Hikâye: Olumuz (1949), Yarn Diye Bir ey Yoktur (1952). ki Uyku Arasnda (1954), Hikâyeler (eski ve

yenilerle, 1964)

Roman: Siyah Kehribar (1955), Küçük Aa (1964), Küçük Aa Ankara'da (1966), bi'in Rüyas (1970),

Firavun man (1976), Dönemeçte (1978), Gençliim Eyvah (1979), Yamur Beklerken (1981), Yalnzlar (1981),

Osmanck (1983)

Deneme: Düman Kazanma Sanat (1979)

Gezi: Gagaringrad (1962)

Oyun: Üç Oyun (1981)

Ald ödüller: 1970 TRT Roman Basan Ödülü (bi'in Rüyas), 1978 Türk Milli Kültür Vakf Armaan (Firavun

man ile)

air ve yazar. 1943'te Anamur'un Akine köyünde dodu. lkokulu köyünde tamamladktan sonra. Akehir

lköretmcn Okulu'nu bitirdi. Krkhan (Hatay) ve Anamur'da ilkokul öretmeni olarak çalt. Ayn görevi.

stanbul'da, Aiibeyköyü'nde sürdürürken, 8.8.1985'te Anamur-Silifke arasnda trafik kazasnda öldü.

Yazmaya örencilik yllarnda balayan Bulut, çeitli dergi ve gazetelerde yaynlad iirlerinde, sürekli bir aray

içinde oldu. çinden geldii halkn kültürüyle yorulmak; ezilen, hor görülen krsal kesim insanlarnn özlemlerini

iirine tamak istedi. Uzun yllar kentte yaamasna karn, O hep bir Türkmen köylüsü gibi kald; yöreselle

evrenselin iirini yakalamaya çalt.

Kitaptan:

iir Sen Tek Bana Deilsin 1 (1976), Aclar Yurdumdur (1981), Yakmlar (1982), Gözyalar da Çiçek Açar

(1983), Yurdumun iir Defteri (1985), Sen Tek Bana Deiin 2 (1985), Ülkemin iir Atlas (tüm iirleri, 1986)

Çocuk kitaplar: Kahveci Güzeli (iir, 1981), Üveyikler Göçerken (1981), Sakar Tay (1982)

BURDURLU, BRAHM ZEK

air ve yazar. 1922'de Burdur'da dodu. lkokulu Burdur'da okudu. stanbul Öretmen Okulu'nu, Ankara Gazi

Eitim Enstitüsü edebiyat bölümünü bitirdi. Sivas ve Burdur'da ortaokul Türkçe öretmenlii; Kbrs'ta Lefke,

Lefkoa. Magosa Türk liselerinde ve zmir Eitim Ens- titüsü'nde edebiyat öretmenlii yapt. 1984'te, emekli

olduktan sonra yerletii zmir'de öldü.

94

95

Burdurlu, ilk iirlerini, öretmen okulu örencisi olduu (1937), yllarnda yazd; Servetifünun-Uyan ve Ülkü

dergilerinde yaynlad. Yaad çevrenin izlenimlerini yanstan bu ilk iirlerde, Garip Akmnn etkileri görülür.

Daha sonra, halk iiri geleneklerine bal iirleriyle tannd. Düzyazlarnda da halk kültüründen geni ölçüde

yararland görülür Bunlar yannda, edebiyat öretimiyle ilgili yardmc ders kitaplar d yazmtr.

K Saplar:

iir: Toprak nsanlar (1945), Topran çindeki Toprak (1946) Burdur'daki Mahallemiz (1947), Kelolan

(1949), Bask Tavan (1950), Bi Köyden Bir nsan (1951), Lefkoa (1953), Minnack Ada (1954), Günaydn

Yavru Kbrs (1959), Atatürk'üm (1959), Sev Beni (1966), Açmyor mu Kbrs'mn Gülleri? (1968), zmir'in Mor

Atlan (1966)

nceleme: Romanlanyla Reat Nuri (1971), Dilbilgisi Açsndan Yaptlarmz (1974)

Destan: Üç Destan (Körolu, Karacaolan, Ouz Destan, (1969)

Masal: Nar Güzeli (1963), Dilei Gerçeklemeyen Kz (1963), Güllü Padiah (1963), Mavi Pullu Balk

(1964), Üç Yumak (1964), Kendi Bir Kar Sakal Üç Kan(l972)

Eitici, öretici kitaplar: Uygulamal Yeni Kompozisyon (1965), Uygulamal Cümle Çözümlemeleri (1967)

vb.

Yazarla, iir ve hikâye yazarak balad. "Tanin" gazetesinin 1946da açta hikâye yarmasnda derece ald ve

tannmaya balad. Ama asl kiilii"' 1960'tan sonra buldu. lk yazdklar bir olayn anlatmna dayanr. "Daha sonra

dtan içe, anlatt insanlarn dünyasna yöneldi; çarmlarla yürüyen, ayrntlarn deerlendirildii bir öykü anlayn

benimsedi." (A. Özknml) Kendi yaamndan kesitler yanstan romanlar da ayn kurgu ve anlatm özelliine

sahiptir. Ayrntlar deerlendiren bir günlük türü gelitirdi. Ele alp iledii konular kenar mahallelerden seçilmi;

ezilen küçük insanlarn, dar gelirli ailelerin dramn sergilemitir. Akc bir dile, aüçlü bir gözlem gücüne

sahiptir.

Kitaplar:

iir: stikbalin Sesi (1945), Kalplerin Feryad (1947),

Hikâye: Katran (1956), Ac (1957), Korkunun Parmaklan (1959), Bulank Resimler (1961), Kuyularda

(1962), Cehennem (1966), Kavga (1967), Maara (1971), Hüzünlü Kar Çiçekleri (1987), Bin Hüzün (1990)

Roman: Gürültülü Birkaç Saat (1969), Bir Olayn Balangc (1970)

Günlük: Arkas Yarn (1976), Scak likiler (1982), Sayl Günler (1986)

An: Orhan Kemal (1984)

Ald ödeller: 1962 TDK Hikâye Ödülü (Bulank Resimler), 1968 Sait Faik Hikâye Armaan (Kavga ile)

BUYRUKÇU, MUZAFFER

Yazar. 1930'da Nide'nin Fertek köyünde dodu. Bir yanda iken stanbul'da fabrika içisi olan babasnn yanna

geldi. Yalova'nn Koyu köyüne yerletiler. lkokulu bu köyde bitirdi. Yenikap Ortaokulu'ndan sonra l girdii

Petevniyal Lisesi'ni, yoksulluk nedeniyle okuyamad. Si- mitçilikten basmevi içiliine kadar birçok ie girip

çkt. Toprak Mahsulleri Ofisi'nde j memurluk yapt; bu iten emekli oldu.

BÜYÜKARKIN, BEKR

Yazar. 1921'de stanbul'da dodu. Vefa Lisesi'ni, Yüksek ktisat ve Ticaret Okulu'nu bitirdi. Bir süre

sigortaclk ve bir bankada memurluktan sonra, özel bir muhasebe bürosu açt.

iir ve oyun da yazm olan yazar, tarihsel romanlanyla tannd. Romanlannda, tarihte geçen kimi olaylan

anlatt görülür.

96

97

Kitaptan:

Roman: Cadlarn Krbac (1946). Maske ("955". Bîr Sel Gibi (1962), Son Akn (1963), Belki Bir Gün

(1965), Sularn Gölgesinde (1966), Bozkrda Sabah (1969), Yoldaki Adam (1973)

Oyun: Dokmeci (1954). Yans (1967). Üç Oyun (1970). Soylar (1974)

iir Eski Dost < 1959). Rüzgâr (1965)

"Dokmeci" oyunuyla. 1947 CHP Tiyatro Yarlmasn kazanmtr.

c,ç

CAFER ÇELEB (Tâci-zâde)

air ve yazar. 15. yüzylda Amasya'da dodu. Doum tarihi bilinmiyor. air ve hattat Tâci Bey'in oludur.

lkörenimini babasndan ald. Dönemin ünlü bilginlerinden de yararland. kinci Bayezit tarafndan önce

Müderris, sonra Divan- Hümayun niancs olarak atand. Bir yeniçeri ayaklanmasnda görevden alndysa da,

Yavuz Selim'in tahta çkmas üzerine yeniden ayn göreve getirildi. Çaldran Sava'ndan sonra Anadolu

Kazaskerliine atand. Amasya'da yeni bir Yeniçeri ayaklanmasnla kart iddiasyla idam edildi. (18 Austos

1515) Mezar, stanbul'da Balat'tadr.

Cafer Çelebi, yaad dönemin divan airi olarak tannmtr. Kaside, gazel, mesnevi türlerinde iirler yazmtr.

"Heves-nâme" adl mesnevisinde, stanbul'un ünlü yaplarn, görülecek yerlerini tantr. Konusu açsndan yenilik

getiren bu mesnevi, onu öteki airlerden ayrr. Çelebi, iir dnda düzyazlar (nesir) da yazmtr. Ünlü tezkire yazan

Âk Çelebi, onun bu yönünün airliinden üstün olduunu söyler..

Kitaplar:

Heves-nâme, Divan, Müneat, Fatih-nâme-i stanbul (düzyaz)

98

99

CANBERK,ERAY

air. 1940'da stanbul'da dodu. Haydarpaa Lisesi'ni ve st. Edebiyat Fakültesi'nin Fransz Dili ve Edebiyat

bölümünü bitirdi. lkokul öretmenlii ve yaynclk yapt. imdi AnaBritanica Ansiklopedisi yaz kurulunda çalyor.

Canberk, 1960 sonras airlerinden. iir yannda deneme, çeviri çalmalar da vardr. iirlerinde, toplumcu ve

insanc bir yaklamla, günlük, yaamdan süzüp çkard görüntüleri iler. Duyarl, yaln bir söyleyie sahiptir.

Kitaplar:

iir: Kuytu Sular (1969; geniletilmi 2. basm 1979), Yürein Burkulduu Zaman (1982)

Çeviri iirler: iirler (Mao Çe Tung'tan, 1966), Çada Vietnam iiri (1967), Sevda Türküleri (1982) vb.

allmam bir söyleyie yöneldi; kapal, çetin, anlalmas güç iirler yazd. "Deiik bir söyleyiin, imge düzeninin

egemen olduu iirlerinde, çada insann yabanclamasn, düünsel yan ar basan bir anlayla iledi, yaanan gerçeklii

belli bir dünya görüüyle irdelemeyi amaçlad." (A. Özknml)

Kitaplar:

ikindi Üstü (1947), Dirlik Düzenlik (1954), Yerçekimli Karanfil (1957), Umutsuzlar Park (1958), Petrol

(1959), Nerde Antigone (1961), Tragedyalar (1964), Çarlmayan Yakup (1969), Kirli Austos (1971), Sonras

Kalr (1974), Ben Ruhi Bey Naslm (1977), Sevda ile Sevgi (1977), airin Seyir Defteri (1980), Bezik

Oynayan Kadnlar (1982), lkyaz ikayetçileri (1984), Oteller Kenti (1985) vb.

Ald ödüller: 1958 Yeditepe iir Armaan (Yerkçekimli Karanfil), 1977 TDK iir Ödülü (Ben Ruhi Bey

Naslm ile)

CANSEVER,EDP

air. 1928'de stanbul'da dodu. stanbul 56. lkokul, Kumkap Ortaokulu örenimlerinden sonra stanbul Erkek

Lisesi'ni bitirdi. Yüksek Ticaret okulu'nu yanm brakt. stanbul Kapalçar'da bir antikac dükkân açarak onu

iletti. 28.5.1986'da öldü.

Cansever, iir yazmaya 1944'te "stanbul" dergisinde balad. Daha sonra, "Yücel", "Fikirler", "Edebiyat

Dünyas", "Yenilik", "Yeditepe" ve arkadalaryla kurduu "Nokta" dergisinde iirleri yaynland. lk iirlerinde bir

aray içindedir; allmn dnda bir özellik tamaz. Daha sonra, Garip Akm'na bir tepki olarak ortaya çkan "kinci

Yeni Akm"na katld;

CELÂL

air. 1850'de Bayburt yöresinde Tahsini köyünde dodu. Asl ad Ahmet olan air, yaamn Erzincan, Erzurum,

Bayburt yörelerinde çobanlk ve çiftçilik yaparak geçirdi. 1915'te Bayburt'ta öldü.

Bir halk airi olan Celâli, öteki halk airleri gibi, doup büyüdüü, yaad çevrelerde halkn duyarln dile getirdi.

"Gerçekçi temalar doal bir duygululukla ileyerek ezilmi insann aclarn yanstt." (. Kurdakul)

iirleri, M. Kemal Yanbe'in düzenledii "Bayburtlu Celâli" adl kitapta (1963) toplanmtr.

100

101

CEMAL SUREYA (Seber)

CENAP SAHABETTN

air ve yazar. 1931'de Erzincan'da dodu. Bilecik Ortaokulu'nu, stanbul Haydarpaa Lisesi'ni. Ankara Siyasal

bilgiler Fakültesi'ni bitirdi. Maliye müfettii olarak Anadolu'nun çeitli yerlerinde çalt. 1965'te bu görevindefo

ayrlarak Papirüs dergisini çkard. 1972'de yeniden Maliye Bakanl'ndaki görevine döndü; stanbul'da Darphane

Müdürlüü, Maliye Tetkik Kurulu üyelii, müavirlik görevlerinden sonra emekli oldu; stanbul'a yerleti. 9

Ocak 1990'da orada öldü. Kasmpaa Kulaksz Mezarlna gömüldü.

Süreya'nn ilk iiri, 1953'te "Mülkiye" dergisinde yaynland. Daha sonra Yeditepe, airler Yapra, Evrim,

Pazar Postas vb. dergilerde yaynlad iir ve yazlaryla tannd. ledii konular, iir teknii, deiik anlatm

özellikleriyle, "kinci Yeni Akm" içinde "özgün duyarllklarn airi" oldu. "Bulular ve söyleyi biçimiyle kinci

Yeni iirin karanln giderdi; gelenekten yenilik yaratt; zarif, parltl iirler yazd." (B. Necatigil) Edebiyat ve

sanatla ilgili denemelerinde de konusunda uzman; dili çok iyi kullanan bir yazar olduunu gösterdi.

Kitaplar:

iir: Üvercinka (1958), Göçebe (1965)- Beni Öp Sonra Dour beni (1973), Uçurumda Açan Çiçek, Scak

Nal, Güz Bitii, Sevda Sözleri

Deneme, eletiri; apkam Dolu Çiçekle (1976), Günübirlik 51982), 99-Yüz(1990)

Günlük: 999. Gün Üstü Kalsn (1991)

Mektup: On Üç Günün Mektuplar (1990)

Çocuk: Aritmetik yi, Kular Pekiyi

Ald ödüller: 1959 Yeditepe iir Armaan (Üvercinka), 1966 TDK iir Ödülü (Göçebe ile)

air ve yazar. 18Wte Manastrda (Yugoslavya) dodu. Babasnn pievne'de ehit dümesi üzerine, küçük yata

annesiyle stanbul'a geldi.

Tophane'deki Mekteb-i Feyziye'de. Eyüp Rütiye-i Askeriye'si ile Gülhane Rütiye-i Askeriyesinde, Askerî

Tbbiye'dc okudu. Devletçe uzmanlk eitimi için Paris'e gönderildi. Orada okurken yeni Fransz iirini; pamasç

ve simgeci airleri tand. Yurda dönünce zmir. Konya ve Ankara'da salk

müfettilii yapt. Bu görevi. Hicaz Salk Kurulu üyelii. stanbul'da Meclis-i Kebir-î Shhiye üyelii. Rodosta ve

Mersin'de karantina hekimlii.

Suriye'de Shhiye Reislii izledi. Meruliyet'ten (1908) sonra politikaya atld: Sabah. Hadîsat, Tasvîr-i Efkâr,

Peyam- Sabah, Tanin gazetelerinde siyasal yazlar yazd. Heceye, dilde özlemeye. Türkçülük akmlarna kar

çkt, birinci Dünya Sava banda, son görevi olan Umur-i Shhiye Umumi müfettiliinden emekli oldu. I922"ye

kadar stanbul Edebiyat Fakültcsi'nde Franszca çeviri dersi ve Bat edebiyat okuttu: müderrislik yapt. Kurtulu

Savana kar olduundan bu görevi brakmak zorunda kald. Bundan sonraki yaamn, köesine çekilerek,

edebiyatla uramakla geçirdi. 12 ubat 1934"le stanbul'da öldü; Bakrköy Mezarlna gömüldü.

Cenap Sahabettin, Servet-i Fünun air ve yazarlarndandr. iire, Tbbiye'de örenciyken balad. Önceleri

Muallim Naci'nin etkisinde kald. Daha sonralar Recaizade Ekrem ve Abdülhak Hamit'in etkileriyle yeni iire

yöneldi. 1896da Servet-i Fünun topluluuna katld: simgeci (sembolist) iirler yazmaya balad. Hece ölçüsüne

kar aruz ölçüsünü, sade dile kar eski, süslü dili savundu. Servet-i Fünun'un üç temsilcisinden (ötekiler.

Tevfik Fikret, Halil Ziya" biri olan air, "ak" ve "doa" temalarn iledi. "Serbest müstezat'* ve "sone" türü

iirlerinde ses uyumuna (ahenge) çok önem verdi. Anlalmas güç bir Osmanlca ile yazd. Düzyazlarnda da ayn

özentili ve süslü dili kulland görülür.

Kitaplar:

lk iirleri. Tama?" adl bir kitapta toplanmtr. (1887), "Evrak Leyal" adm vermeyi düündüü son iirleri,

ölümünden sonra Sadettin

102

103

Nüzhet Ergun'un hazrlad "Cenap Sahabettin" adl kitapta yer ald. (1984)

Gezi yazlar: Haç Yolunda (1909), Suriye Mektuplar (1917). Avrupa

Mektuplar (1919)

Söylei ve denemeleri: Evrak- Eyyam (1915). Nesr-i Harp ve Nesr-i Sulh. Tiryaki Sözleri, (özdeyiler.

1918)

nceleme: Kad Burhanettin (1922), Shakespeare (1931)

Oyun: Yalan (1911). Körebe (1914). Merdut Aile, Küçük Beyler, Derse Devam Edelim vb.

Roman: Snf Arkadalar (1943), Havada Bulul Yok (1958). Karncay Tanrsnz (1976)

Deneme: Dilleri Var Bizim Dile Benzemez (1966), Bir Bakma (1976), Benim Olum Bina Okur (1983)

nceleme: Türk Edebiyatnda Hikâye ve Roman (3 cilt. i 965. 1967, 1990), Karagöz (3 cilt. 1968-70).

Ortaoyunu (2 cilt. 1973-75), Abdülhamit Devrinde Sansür (1977), Örneklerle Edebiyat Bilgileri (2 cilt,

1980)

Oyun: Tersine Akan Nehir (1929). Rüya çinde Rüya (1930), Kurtlar (1933) vb.

CEVDET KUDRET (Solok)

air ve yazar. 1907de stanbul'da dodu. Nümune-i rfan lkokulu. Davutpaa Ortaokulu ve stiklâl Lisesi'nden

sonra stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Edebiyat öretmeni olarak Kayseri, Ankara liselerinde, Ankara

Devlet Konservatuvan'nda çalt. M.E.Bakanl'nn yaynlad Türk Ansiklopedisi'nin sekreterliini yürüttü. Ankara

ve stanbul'da avukatlk yapt. Emekli olduktan sonra Bodrum'a yerleti.

10.7.1992'de stanbul'da öldü; Âiyan Mezarl'na gömüldü.

Edebiyata iirler yazarak girdi; "Yedi Mealeciler" topluluu içinde yer ald. Genellikle iirlerinde "yalnzlk"

temasn ileyen yazar, daha sonra oyun, roman deneme, biyografi ve edebiyat tarihine yöneldi. "Abdurrahman

Nisari" imzal Edebiyat kitab, yllarca güvenilir ve ciddi bir kaynak olarak lise ve dengi okullarda ders kitab

olarak okutuldu. "Suat Hzarc" ve "Nevzat Yesirgil" imzal öteki yardmc kitaptan da güvenilir kaynaklar oldu.

Kitaplar:

iir: Yedi Meale (ortak kitap, 1928), Birinci Perde (1929) Hikâye: Sokak (1974)

CEYHUN, DEMRTA

Yazar. 1934'de Adana'da dodu. lk, orta ve liseyi Adana'da okuduktan sonra, stanbul Devlet Güzel Sanatlar

Akademisi mimarlk bölümünü bitirdi. Bir süre Adana Belediyesi Fen leri'ndc çaltktan sonra stanbul'a

yerleti. Mimarlar Odas genel sekreterlii, baz dergilerde yaziieri müdürlüü, kitapçlk yapt. "Edebiyat Cephesi"

adnda bir dergi çkard. Son yllarda kendini tümüyle yaz çalmalarna verdi. Türkiye Yazarlar Sendikas'nn

kuruluunda görev ald; yazar haklarn savunan çalmalarda bulundu.

Ceyhun, lisede örenciyken hikâyeler yazmaya balad. Bata Yeni Ufuklar olmak üzere, çeitli dergilerde

yaynlad ilk hikâyelerinden bireyin cinsel ve ruhsal durumlardan kaynaklanan tedirginliini iledi. Daha sonra

toplumsal içerikli hikâyeler yazd; toplumsal gerçekçi yazarlarmz içinde yer ald. Son yllarda yazd romanlar

da ayn dorultudadr; siyasal, kültürel ve snfsal deimeleri konu alr. Hikâye ve roman türleri yannda, toplumsal

ve kültürel konularda aratrmalar, incelemeleri de vardr.

104

105

Kitaplar:

Hikâye: Tanngillerden Biri (1961). Sansaryan Han (1967). Çamasan (1972). Apartman (1974), Babam ve

Olum (1983). Eylül Hikâyeleri (1987)

Roman: Asya (1970), Yamur Sca (1976), Cad Frtnas (1983)

An: Çamzn Nasrettin Hoca's Aziz Nesin (1984)

Gezi: Bulgaristan (1978)

Deneme: Yirminci Yüzyl ve Edebiyat (1979). Can Çekien Kitap (1985)

Aratrma, inceleme: Haçl Emperyalizm (1967). Yama Edilen Türkiye (1968), Bir Yeni Dev (1977),

Babâli'nin u Son Krk Yl (1984)

Çocuk kitaplar: Avsal Çocuk (1978), Adann Küçük Kuu (1979), Sava ve Küçük Ran (1979). Horozlu

(1980)

Ald ödüllen 1973 Sait Faik Hikâye Armaan (Çamasan). 1970 TRT Roman Basan Ödülü (Asya ile)

CILGA,ABBAS

Yazar. 1935"tc Kangal'da dodu. Yldzeli Pamukpnar Köy Enstitüsü'nde ve stanbul Eitim Enstitüsü'nde

okudu. Öretmenlik, ilköretim müfettilii görevlerinde bulundu. Son görevi olan st. Erenköy Kz Lisesi

öretmenliinden emekli oldu. Temmuz 1996'da stanbul'da öldü.

Clga, çocuklar için yazd kitaplarla tannd. Bu konuda çalmalaryla, çocuk edebiyatmza büyük katklarda

bulundu. 1973 Arkn Çocuk Edebiyat Ödülü, T.Ticaret Bankas Çocuk Oyunlar Ödülü, Kültür Bakanl Çocuk

Edebiyat Ödülü vb. gibi ödüller ald.

Kitaptan:

Masal: Kedi Kavgas (1,970), Yusufçuk (manzum, 1974)

Hikâye: Dedemin Öyküleri (1980), Atmacalar Alad (1980), Küçük Gezgin (1986)

Roman: Yaramazlar Kuyusu 11975), Müjdeci Hüsnü (1976), Kim Sevmez Uur Böceklerini (1977),

Tomcik ile Bilek (1979). Spann Dört Yll (1991)

CUMALI, NECAT

air ve yazar. 1921'de Florina'da (Yunanistan) dodu. Kurtulu Sava'ndan sonra, Urla'ya (izmir) yerletirilen

küçük bir çiftçi ailesinin oludur. Urla ehit Kemal lkokulu'nu, zmir Erkek Öretmen Okulu orta bölümünü,

zmir Atatürk Lisesi'ni ve Ankara Hukuk Faküllesi'ni bitirdi. M. Eitim Bakanl Güzel Sanatlar Müdürlüü'nde

memur, zmir ve Urla'da serbest avukatlk, Paris Basn Ateelii'nde memurluk, stanbul Radyosu'nda redaktörlük

yapt. Einin Dileri'nde görevli olmas nedeniyle srail ve Fransa'da (Paris) bulundu. Daha sonra stanbul'a

yerleti; kendisini tümüyle yazarla verdi.

lk iirlerini Urla'da Halkevi dergisinde (1943) yaynlad. Ksa zamanda Garipçilerin etkisinden syrld; doay ve

yaam ayrntlaryla yanstan yaln bir duyarln airi olarak tannd. Daha sonra toplumsal temalara yöneldi. Hikâye,

roman ve oyunlannda da yaad yörenin (Urla ve çevresi) insanlarn tüm sorunlanyla yanstmaya çalt.

"Türkçeyi en iyi kullanan yazarlanmzdan biridir. Dili yaln, cümleleri düzgün, anlatm rahattr. (...) Insanlan

sever, onlann dertlerini, sorunlann içten duyar ve hepsine hogörüyle yaklar." (Doç. Dr. Olcay Önertoy)

106

I107

Kitaptan:

iir: Kzlçullu Yolu (1943), Harbe Gidenin arklar (1945), Mays Ay Notlan (1947), Güzel Aydnlk (1951),

Denizin lk Yükselii (1954), imbatla Gelen (1954), Güne Çizgisi (1957), Yamurlu Deniz (1969), Baaklar

Gebe (1970), Ceylan Ad (1975), Tufandan Önce (1983), Yarasn Beyler (1982)

Hikâye: Yalnz Kadn (1955), Deiik Gözle (1956), Susuz Yaz (1962), Ay Büyürken Uyuyamam (1969),

Makedonya 1900 (1976), Kente nen Kaplanlar (1976), Dilâ Hanm (1978), Revizyonist (1969), Yakup'un

Koyunlar (1979), Uzun Bir Gece (1991)

Roman: Tütün Zaman (1969, Zeli adyla 1971), Yamurlar ve Topraklar (1973), Ac Tütün (1974), Ak da

Gezer (1975), Viran Dalar (1995)

Oyun: Bo Beik (1949), Mine (1958), Nalnlar (1962), Derya Gülü (1963), Oyunlar 1 (1969), Oyunlar 2

(1969), Oyunlar 3 (1969), Oyunlar 4 (1969), Oyunlar 5 (1973), Oyunlar 6 (1977), Vatan Diye Diye (1990),

Bir Sabah Gülerek Uyanmak (1990)

Deneme: Niçin Ak (1971), Senin çin Ey Demokrasi (1976), Etiler Mektuplar (1982)

Günlük, an: Yeil Bir At Srtnda (1990)

Ald ödüller: 1969 TDK iir Ödülü (Yamurlu Deniz), 1957 Sait Faik Hikâye Armaan (Deiik Gözle), 1977

Sait Faik Hikâye Armaan (Makedonya 1900), 1984 Yeditepe iir Ödülü (Tufandan Önce), 1981 Kültür

Bakanl Tiyatro Ödülü (Dün Neredeydiniz? oyunuyla), 1995 Orhan Kemal Roman Ödülü'nü (Viran Dalar)

ald.

ÇALAK, BEHÇET KEMAL

air. 1908'de Erzincan'da dodu. Babasnn memur olmas nedeniyle ilk ve ortaörenimlerini Bolu, Konya,

Kayseri okullarnda yapt. Zonguldak Yüksek Maden Mühendisi Mektebi'ni bitirdi. Devletçe staj için

Fransa'ya

108

aönderildi. Dönüünde ktisat Bakanl'nda görevlendirildi. "Görmee Geldim" adl iiriyle Atatürk'ün sevgisini

kazand; dil örenmesi için ngiltere'ye gönderildi. Yurda dönünce Halkevleri müfettii oldu. Erzincan'dan

milletvekili seçilerek TBMM'ne girdi. 1948'de Atatürk devrimlerinden ödün verildii gerekçesiyle hem

partisinden (CHP) hem de milletvekilliinden ayrld. Bundan sonraki görevleri unlardr: Robert Kolej'de

öretmenlik. Kurucu Meclis üyelii, TRT Yönetim Kurulu bakanl, Akbank yayn müdürlüü, TRT program

uzmanl. 24 Ekim* 1969'da stanbul'da öldü; Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü.

Çalar, ulusal ve Atatürkçü iirleriyle tannm bir airimizdir. "B. Kemal'in iiri, biçim ve öz bakmndan iki

kaynaktan beslenir: Halk iiri ve Atatürkçülük. Giderek ulusal duygulan dile getiren deyiler ve yurt

güzellemeleri bile bu özle belirlenir. Hecenin olanaklarn en yüksek sesi verebilmek için zorlar, birey için

deil, kalabalklar içindir iiri. Düünsel ve toplumsal bir özden kaynaklanr, ama düünmeyi deil coturmay

amaçlar." (A. Özknml) "Onun iirlerinde, ülkücü bir aydnn yürekten ve cokun söyleyileri, duygulu bir kalbin

ürperileri, içten baland inancn güçlü, rahat ve güzel bir biçimde dile getirilii vardr." (Sadiye Akay)

"Atatürk'ü, Cumhuriyeti, Cumhuriyetin faziletlerini bütün eserlerinde bayrak gibi dalgalandrd." (. Kutlu) air,

halk edebiyat geleneklerine dayal olarak yazd iirlerde "Ankaral Âk Ömer" takma adn kullanmtr. iir dnda

oyunlar ve aratrmalar da vardr.

Kitaplar:

iir: Erciyes'ten Kopan Ç (1932), Burada Bir Kalp Çarpyor (1933), lköretim Destan (1945), Cumhuriyetin

17. Ylnda Âk Ömer'den Destanlar (1940), Benden çeri (1966), Kur'an- Kerim'den lhamlar (1966), Battal

Gazi Destan (1968), Malazgirt Zaferinden stanbul'un Fethine (1971)

Gezi: Hür Mavilikte (1947)

nceleme: Göklerin Fethi (1937), Halkevleri (1935), Hasan-Âli Yücel (1937), Namk Kemal (1954)

Oyun: Çoban (1933), Atilla (1935), Timur ve Yldnm (opera)

Seçki (antoloji): Mütarekeden Sonrakiler (1938), Atatürk Denizinden Damlalar (1967), Türk iirinde Ak

(1968)

109

Ötekiler: Dünyadan 40 Büyük (biyografi, 1961) Dünyadan 40 Ant (1962). Dünyada 40 Olay (1964).

Bugünün Diliyle Atatürk'ün Söylevleri (1968) vb.

Tatl Sert (talamalar, 1939). Heyecan ve Sükûn (1959). Zindan Duvarlar (1967). Han Duvarlar (1969)

Oyun: Canavar (1926). Akn (1932). Özyurt (1932). Kahraman (1933), Ate (1939). Dev Aynas (1945).

Yayla Kartal (1945). Sinir Hekimi (1961)

Roman: Yldz Yamuru (1936)

ÇAMLIBEL, FARUK NAFZ

air. 18 Mays I898'de stanbul'da dodu Bakrköy Rütiyesi'ni

(ortaokulunu), Hadika-i Meveret dadisi'ni (lisesini) bitirdi. Tp Fakültesini

yarm brakarak yazarla balad. Bir süre sonra Ankara'da öretmenlie

balad. Uzun yllar (1922-46) Ankara. Kayseri ve stanbul'da edebiyat |

öretmenlii yaptktan .sonra stanbul'dan milletvekili seçildi; 27 Mays I

1960'a kadar bu görevini, sürdürdü. Yaamnn son yllarn stanbul'da 1

(Arnavutköy'de) geçirdi. 8.11.1973'te, çkt bir Akdeniz gezisinde (Ka- |

Fethiye arasnda) öldü; stanbul'da Rumelihisar Mezarl'na gömüldü.1

Hecenin be airinden biri olan Çamibel, iir yazmaya örencilik yllarnda balam, akc ve duygusal iirleriyle

tannmtr. lk iirlerinin konusu genellikle aktr; delikanllk döneminin duygularn yanstr. Anadolu'ya

geçtikten sonra Türk halkn tanm ve halkçlk ilkesini j benimsemi; bu yönde iirler yazmtr. Asl ününü

konusunu Anadolu'dan I alan bu iirlerine borçlu olan air, aruzu ve hece ölçüsünü baaryla "I kullanmtr.

Son iirlerinde, belirli bir çizgide mistik duygulara (ya da tasavvufa) yönelen air, ayn zamanda güçlü bir

talama (hiciv) ve güldürü (mizah) yeteneine sahiptir. "Çamdeviren", "Deli Ozan" ve "Tatl Sert" adlaryla

yazd iirler, bu özelliini yanstr. Ayrca eski Türk Tarihini, Kurtulu Sava'n ve Atatürk'ü ileyen manzum

oyunlar da yazmtr.

ÇAYLAKTEVFK

Yazar, gazeteci. 1843"te stanbul'da dodu. Asl ad Mehmet Tevfik'tir. Düzenli bir örenim görmedi; kendi

kendini yetitirdi. Kâtip olarak devlet hizmetine girmi; Hazine-i Hassa dairesindeki bu görevini Bursa ve

Saraybosna gibi yerlerde sürdürmütür. Daha sonra gazeteci olmu, Bursa'da

"Hüdavendigâr". stanbul'da "Asr".. "Terakki" ve kendisine ün salayan "Çaylak" gazetelerini çkarmtr.

1893"te stanbul'da ölmütür.

Adn ve ününü çkard "Çaylak'tan alan Tevfik, döneminin en usta

gülmece (mizah) yazardr. Yazarlnn bir baka alan da halkbilimdir. Kitaplaryla stanbul'un o günkü yaayn

yanstm; yok olup gitmekte olan eski gelenek ve göreneklerini derleyip saptamtr.

Kitaplar:

stanbul'da Bir Sene (Tandr, Mahalle Kahveleri, Kâthane, Ramazan Geceleri. Meyhane adl kitaplar bir

arada, 1881-83). Letâif-i Nasrettin (Nasrettin Hoca Fkralar. 1883). Yadigâr- Macaristan (gezi, 1877),

Meahir-i Osmaniye (Osmanl mehurlar, 1873), Kafle-i uara (tezkire, 1873) vb.

Kitaptan:

iir: arkn Sultanlar (1918), Gönülden Gönüle (1919), Dinle Neyden (1919), Çoban Çemesi (1926), Suda

Halkalar (1928), Bir Ömür Böyle Geçti (1932), Elimle Seçtiklerim (1934), Akarsu (1947), Akna Türküleri

(1938),

110

111

ÇELEB, AS AF HALET

air. 1907'de stanbul'da dodu. Galatasaray Sultanisi'ni (lisesini) ve Adliye Meslek Mektebi'ni bitirdi.

Üsküdar Asliye Mahkemesi'nde zabt kâtiplii, Osmanl Bankas'nda ve Devlet Denizyollar'nda memurluk yapt.

Son görevi, stanbul Edebiyat Fakültesi'nde kitaplk memurluudur. 15 Ekim 1958'de, bu görevdeyken öldü;

Beylerbeyi'nde Küplüce Mezarl'na gömüldü.

Çelebi, iir yazmaya örencilik yllarnda balad; 18 yana kadar gazel ve rubai denemeleri yapt. Asl kiiliini,

1937'den sonra yazd serbest ölçülü iirlerle buldu. Konusunu, eski Dou uygarlklarndan ve masallarndan alan

ve kendi deyiiyle "somut malzemeyle soyut bir dünya" yaratmay amaçlayan iirleri, kendine özgü anlatmyla

egzotik özellikler tar. B. Necatiil'in belirttii gibi, bir duygu ve hayal airi deil, bir sezgi airidir. iirlerinin yan

sra, aratrma ve incelemeleri de vardr.

Kitaplar:

iir: He (1942), Lamelif (1945). Om Mani Padme Hum (1953)

nceleme, aratrma: Mevlâna (1940), Molla Cami (1940), Erefolu Divan (1944), Naima (1953), Divan

iirinde stanbul (1953), Ömer Hayyam (1954), Mevlâna ve Mevlevilik (1957) vb.

Hisar dergisinin de kurucularndan olan Çnarl, edebiyata Antalya gazetesinde iirler yaynlayarak (1941) girdi.

Daha sonra, deneme ve eletiriler de yazd. "Sanal için sanat" görüüne sahiptir. Hisar dergisi çevresinde

toplanan öteki yazarlar gibi, devrime deil evrime dönük, ulusal kültüre dayal bir sanat gelitirmeyi savunur.

Kitaplar:

iir: Güne Rengi Kadehlerle (1958), Gerçek Hayali At (1969), Bir Yeni Dünya Kurmuum (1974)

Deneme: Halkmz ve Sanatmz (1970), Söylemek Yarar (1974), Ayn Yolda (1987)

Son iir kitabyla 1976 Türkiye Milli Küjtür Vakf iir Armaam'n; "Zaman Perdesi" (1981) adl kitabyla 1982-

83 Yazarlar Birlii Ödülü'nü ald.

ÇINARLI, MEHMET

air ve yazar. 1925'te Ermenek'te dodu. Oradaki Merkez Ilkokulu'nu, Konya Lisesi orta bölümünü, Antalya

Lisesi'ni, Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni bitirdi. Maliye Bakanlnda balayan memurluu, çeitli

kademelerde sürdü; Maliye Okulu'nda öretmenlik yapt. Saytay üyeliinden sonra, seçildii Anayasa

Mahkemesi üyeliinden emekli oldu.

112

113

Bugüne kadar derlenen iirleri, u kitaplarda görülebilir: Taha Toros, Dadalolu (1940), Cahit Öztelli,

Körolu ve Dadalolu (1954), Haim Nezihi Okay, Dadalolu (1959), Tahir Kutsi, Dadalolu (1974), Necdet

Sakaolu, Dadalolu (1986) vb.

D

DADALOLU

Halk airi. Nerede doup nerede öldüü kesin olarak bilinmiyor. 1785-1865 yllan arasnda Çukurova'da

Kozan dolaylarnda yaad sanlyor. Göçebe bir ailenin çocuudur ve asl ad Veli'dir. Söylentilere göre bir süre

imamlk, kâtiplik yapm, daha sonra da eline sazn alp âkla balam... Baka bir söylentiye göre de, o yörenin

ünlü derebeylerinden Kozanolu, Dadalolu'nu konana alm, çocuklarnn eitimiyle görevlendirmitir. airin

Kozanolu'nu sayg ve sevgi ile anan kimi iirleri, bu söylentiyi dorular niteliktedir.

Dadalolu, göçebelikten çkarlp zorla Çukurova'ya yerletirilmek istenilen Türkmen airetlerinin Osmanl'ya

kar ayaklanmasn desteklemi ve bu yolda yazd kavga iirleriyle (koçaklamalanyla) tannmtr. Söyleyi yönünden

Karacalan ve Körolu'ndan etkilendii görülen airin dili oldukça temiz ve durudur.

Dadalolu'nun tüm iirleri henüz derlenmi deildir. Derlenip baslanlarn pek çounun ona ait olup olmad

kukuludur. Örnein Karacaolan'a ait kimi iirler, ona maledilmitir. Karacaolan'n ve Dadalolu'nu çok seven

Türkmen airetleri, zaman zaman bunlarn iirlerini birbirine kartrmlardr. Derleme, deerlendirme güçlüü

bundan ileri gelmektedir.

114

DALARCA, FAZL HÜSNÜ

air. 1914'te stanbul'da dodu. lkokulu Konya, Kayseri ve Adana'da; ortaokulu Tarsus ve Kozan'da okudu.

Daha sonra Kuleli Askerî Lisesi'ni ve Harp Okulu'nu bitirip piyade subay oldu. Onbe yllk hizmetten sonra

ordudan ayrld. Basn-Yayn ve Turizm Genel Müdürlüü'nde ve Çalma Bakanl'nda çalt. Emekliye ayrldktan

sonra, stanbul'da kitabevi açt. "Türkçe" adnda aylk bir dergi çkard.

Dalarca, : 1940 sonras iirimizin en güçlü ve en çalkan airlerindendir. iir yazmaya, Kuleli'de örenciyken

(1933) balad. 1940'ta "Çocuk ve Allah" kitabyla tannd. O günden bugüne durmadan yazd; çok kitap

yaynlad. B. Necatigil'in belirttii gibi, yaptlarnn özü, says ve boyutlar bakmndan, Tanzimat'tan beri iirimizin

en verimli sanatçs oldu. iirlerinde, ilkel dönemlerden günümüze kadar, bireysel ve evrensel boyutlaryla

insanolunun serüvenini iledi; insann iç ve d özellikleriyle, çok yönlü davran ve çalmalaryla, soyut ve somut

durumlar üzerinde derinleerek vermeye çalt. Dalarca, iledii konular ve dünyaya bakndaki insancl

özellikleriyle yalnz bizim insanmzn deil, tüm insanln sevincini, aclarn yanstan bir airdir; bir dünya airidir.

Sürekli araylarla geçen uzun airlik dönemini, kabaca üç aamada deerlendirmek yerinde olur: 1950'ye kadar

sezgisel ve soyut iirler yazd; genellikle çocukluk, doa, yaradl, ölüm ve Tanr temalann iledi: 1950'den sonra,

aklc bir tutumla toplumsal sorunlara yöneldi; Anadolu insannn yalnzlk, bilgisizlik, yoksulluk vb.

olumsuzluklar içindeki dramn sergiledi. Ulusumuzun Kurtulu Sava'nda gösterdii yiitlii ve bir bamszlk sava

öncüsü olan Atatürk'ün olaanüstü kiiliini destanlatrd. 1960'tan sonra ise toplumsallktan eylemci bir

toplumculua; ulusaldan evrensele

115

kayd. Bütün bu aamalarda, iirimizin genel yapsndan ayr bir yol hiçbir akma balanmad; yaln dili, kavram ve

imge zenoir younlam özgün iirleriyle, baka bir benzeri olmayan kiili5ine uj ;

Kitaplar:

Havaya Çizilen Dünya (1935), Çocuk ve Allah (1940), Daha 11941

Çakrn Destan (1945), Ta Devri (1945), Üç ehitler Destan (1949,'

Toprak Ana (1950), Aç Yaz (1951), stiklal Sava-Samsum'dan AnkaraV

(1951), stiklal Sava-nönüler (1951), Sivasl Karnca (1951), stanbul-Fetih

Destan (1953), Antkabir (1953), Âsu (1955), Delice Böcek (1957), Ban

Acs (1958), Mevlâna'da Olmak (1958), Hoo'lar (1960), Özgürlük Alam

(1960), Cezayir Türküsü (1961), Aylam (1962),Türk Olmak (1963), Yedi

Memetler (1964), Çanakkale Destan (1965), Dardan Gazel (1965).

Kazmalama (1965), Yerya (1965), Vietnam Savamz (1966), Açl Susam

(1967), Kubilay Destan (1968), Haydi (1968), 19 Mays Destan (1968).

Vietnam Körü (1970), Hiroima (1970), Malazgirt Ululamas (1971), Ku

Ayak (1971), Knal Kuzu Atd (1972), Gazi Mustafa Kemal Atatürk

(1973), Arkaüstü (1974), Yeryüzü Çocuklar (1974), Yank Çocuklar

Koçaklamas (1976), Horoz (1977), Hollandal Dörtlükler (1977), Balina ile

Mandalina (1977), Yazlar Seven Ay (1978), Göz Masal (1979)," Çukurova

Koçaklamas (1979), eker Yiyen Resimler (1980), Hincik (1981), Kaçan

Uykular Ülkesinde (1981), Güne Doduran (1981), Çplak (1981), Yunus

Emre'de Olmak (1981), Nötron Bombas (1981), Diiboy (1985), Takma

Yaamlar Ça (1986)

Ald ödüller: 1956 Yeditepe iir Armaan (Âsu), 1958 TDK iir Ödülü (Delice Böcek), 1966 Turhan Emeksiz

Armaan (Delice Böcek ), 1974 Yugoslavya Altn Çelenk Ödülü, 1978 Sedat Simavi Vakf Edebiyat Ödülü

(Horoz ile)

116

1967'de ABD'de International Poetry Forum tarafndan "yaayan en y Türk airi"; 1974'te, Milliyet Sanat

dergisince "yln sanatçs" seçildi.

DAMAA AR*

. wk,le'de dodu. Küçük yata, önce babasn, sonra

s,r 1925'te Çanakkale o 5Ortaoklu'ndan sonra

n yitirdi. Bu "^"jj^ Ça"t. Sonra Ankara'ya giderek

mrk Orman ÇftUg nde w,¦ 3Rk eçimim salamaya

!'a -f ^SSCS-P -and,. ki y" tutukludan st, bu arada bir nnnde^ ^ ^ ^^ ^^ Daha ^ kendne

"a ^fvi Tia anari nedeniyle yürütemedi, kapatt.

b,rklla " , -Arif Hüsnü" ve "Arif Barikat" takma adlarm kullanm

lk *"rinde , A" , Bercekçi airlerimiz arasnda yer alr. "Toplum

n Daman "P,u^ g "elismesinc destek olan, toplum mutluluu için

runlanna baglu 00um- *^ ^ ^ ^ ^^

,vasan br sanat anlay^^maya çahr.

sris;-^ ^n -kend,ne özgü bir iin

vardr.

Kitaplar:

Günden Güne (1956), stanbul Bulutu (1958), Kedi Akl, (1959) Saat Sekizi Geç Vurdu (1962), Alc, Ku

(1966), Seslerin Ayak Seslen (1975), Ölüm Yok ki (1980) Ay Ayakta Deildi (1984), Ac Ertelenirken

(seçmeler, 1986), Yoksulduk Dünyay Sevdik (1988)

'istanbul Bulutu" ile, 1959 Yeditepe iir Armaan'n ald.

).\YKK;LU,GÜLTEN

Yazar. 1935'te Emet'te dodu. lkolulu köyünde okudu. stanbul Kz L'sesi'ni, bitirdi. Dardan snavlara

girerek ilkokul öretmeni oldu.

117

istanbul'un Silivri, Kasmpaa, ili ilkokullarnda çalt. Selim Srn Tarcan lkokulu öretmenliinden emekli

oldu.

Dayolu, günümüz çocuk edebiyatnn önde gelen yazarlarndandr Yaz yaam, 1950'de yerel bir gazeteden

yaynlanan hikâye ile balad. Daha sonra çeitli gazetelerde eitsel yazlar, çocuklar için küçük hikâyeler.

oyunlar yazd. 1965'te, "Döl" adl hikâyesinin Yunus Nadi Ödülü'nde ikincilik almas üzerine tannmaya balad.

Büyükler için yazd hikâyelerde kadnlarmzn sorunlarn iledi. Daha sonra, çalmalarn çocuk edebiyat

konusunda younlatrd; çocuklar için radyo-televizyon oyunlar, romanlar yazd.

Kitaplar:

Hikâye: Döl (1970), Krmz Bisiklet (1973), Suna'mn Serçeleri (1974), Geride Kalanlar (1975), Ben

Büyüyünce (1979), Güzel Hanm (1979), Akll Pireler (1982), In Ça insanlar (1984)

Roman: Fadi (1970), Dört Kardetiler (1971), Yurdumu Özledim (1977), Dünya Çocuklarn Olsa (1981),

Ölümsüz Ece (1985), Midas Kartal'nn Gözleri (1991)

Gezi: Kaf Dann Ardna Yolculuk (1988)

1990'da Altn Kitap Ödülü'nü ald.

' DEDE KORKUT (Korkut Ata)

Kendi adn tayan hikâyelerin anlatcs; ozan. Neredd dodu nerede öldüü, kim olduu kesin olarak bilinmiyor.

Efsanelemi bir kiii Hikâyelerden anlaldna göre, "Ouzlarn bilicisi" yol göstericisidir. Bilinmeyenlerden haber

verir, gelecekte neler olacak, onu söyler; yiitlik gösterenlere ad verir; ölenlerde saz çalar, hikâyeler anlatr;

tüm sorunlar çözümler. Söylentiye göre 300 yl kadar yaamtr. Mezan, Siriderya'nn Aral gölüne döküldüü

bölgede, Korkut istasyonu denilen yerdedir..

"Dede Korkut Kitab"nn elimizde iki tane yazmas var. Bunlardan biri, "Fleûcher" adnda Türkolog tarafndan

bulunup bilim dünyasna tantlm; -presten yazmas" adn tar. Kilisli Muallim Rfat tarafndan 1916'da stanbul'da

bastrlan metin, bu yazmadan alnmtr. kinci yazma ise, ünlü talyan Türkologu Ettore Rossi tarafndan Vatikan

kitaplnda bulunup yaynlanmtr.

"Dede Korkut Kitab" oniki hikâyeden olumaktadr. Hikâyelerin konusu, 14. yüzyln sonlanyla 15. yüzylda

Azerbaycan ve Kuzeydou Anadolu dolaylarnda yaayan müslüman Ouzlarn yaamlanyla ilgilidir. Anlatlan

olaylarn ayn çalarda yazya geçirildii sanlyor (Daha ayrntl bilgi için baknz: Tahir Alangu 100 Ünlü Türk

Eseri, 1. cilt, s. 161)

DEDEMOLU

Halk airi, 17. yüzylda yaad sanlan bu air hakknda fazla bilgimiz yok. iirlerinden anlaldna göre Orta

Anadolu'da yaam, Bektai tarikatna bal bir airdir. Baz aratrmaclara göre (Cahit Öztelli, Dr. lhan Bagöz)

Anadolu'ya yaylmak isteyen Safaviler yararna birtakm eylemlerde bulunmu; bu nedenle tutuklanp

cezalandrlmtr. Ama bu söylentiler de somut bir belgeye balanmamtr.

Eldeki iirlere baklrsa (henüz kitaplamam) Dedemolu, eyh Bedrettin'in görülerine baldr. Yaln bir dili

vardr.

DEFNE, ZEK ÖMER

air. 1903te Çankr'da dodu. lk ve ortaokulu Çankr'da okuduktan sonra, Ankara Muallim Mektebi'ni bitirdi.

lkokul öretmeni olarak çalrken, yeterlik snavlarna girdi; ortaokul öretmeni oldu. Kastamonu Lisesi, stanbul

Kabata Lisesi, Alman Lisesi, Özel ili Terakki Lisesi ve

118

119

gitmi, âk kahvelerinde çalp söyledii iirlerle kendini iyice tantm. Yazd bir iirin zamann padiah 2. Mahmut'un

houna gitmesi üzerine, tarlalarn eline alan aann yerine "ayan(tm) olarak atanm. Ne yazk ki. bu görevi de

uzun sürmemi; halktan toplad vergilerin bir bölümünü kendisine ayrd için görevinden uzaklatrlm- Yeniden

yoksullamasna yol açan bu olay üzerine, boazm keserek intihara kalkm. Ölümden dönen, ama sesi bozulduu

için çalp söyleyemeyen air. "Dertli* takma adyla (daha önceki takma ad Lülfi) Ankara'ya gitmi. Son yllarn,

orada Alan Bey'in konanda geçirmi. 1846'da ölmü. Koyunpazan'ndakî caminin mezarlna gömülmü.

Sonradan, bu mezarlktan yol geçtii için. Dertlinin mezar da kaybolmutur. Adna, Gerede yolu üzerinde bir

ant dikilidir.

Dertli, hem aruz. hem de hece ile iirler yazmtr. iirlerinde Divan iairinin etkileri vardr. Çok sayda Arapça

ve Farsça tamlamalar kullanmtr. Asl kiili, ince bir lirizm özellii tayan koma ve semailerinde görülür.

Bunlarn dili daha sadedir. "19. yüzyln Emrah ve Seyran bir yana braklrsa, en ünlü â olan, birçok çraklar

yetitiren Denli, halk iirimizin en büyük ustalarndan biridir." (B. Necati gil)

. Dertlinin iirleri u kitaplarda toplanmtn Ahmet Talat, Âk Dertli, Hayat, Divan (Bolu, 1928), Haim Nezihi

Okay. Dertli Hayat ve iirleri (st 1958), Cahit Öztclli, Dertli, Seyran (st. 1953), emsettin Kutlu, air Dertli (2

cilt. 1979)

DERV, SUAT

Yazar. 1905"te stanbul'da dodu. Özel örenim gördü. Berlin (Almanya) konservatuvan'nda ve Edebiyat

Fakültesi'nde okudu. Yurda dönünce (1932), Almanya'da balad gazeteciliini sürdürdü. Ei Reat Fuat

Baranerle Yeni Edebiyat adl onbe günlük sanat-edebiyat gazetesini yaynlad. (1940-41) Siyasal nedenlerle bu

gazetenin kapatlmas, arkasndan esinin tutuklanmas üzerine zor durumda kald; Fransa'ya gitti; uzun süre

orada yaad. 1963'te yurda döndü, tükenen kitaplarn yeniden bastrd. Devrimci Kadnlar Birlii'nin kuruluunda

görev ald. 24.7.1972'de stanbul'da öldü.

Suat Dervi'in yaz yaam, "Hezeyan" adl mensur iirle balar. Berlin'de örenciyken, Alman gazetelerinde

fkra, makale ve hikâyeler yaynlar. Türkiye'ye dönünce romanc olarak tannr. Bir taraftan romanlar yazarken,

Yeni Edebiyat gazetesinde yaynlanan fkra ve eletirileriyle de toplumcu edebiyatn gelimesi için genç

yazarlara önderlik eder. "Gerçekçi, toplumcu görüle beslenen konularn, yaln, duru bîr dille iler." (S. Kemal)

Romanlarnn bir ksm baslmam; gazetelerde tefrika halinde kalmtr.

Romanlar:

Kara Kitap (1920), Ne Bir Ses, Ne Bir Nefes (1923), Hiçbiri (1923), Ahmet Ferdi (1923), Behire'nin

Talipleri (1923), Fatma'nn Günah (1924), Beni mi? (1924), Buhran Gecesi (1924), Gönül Gibi (1928),

Emine (1931), Hiç (1939), Çlgn Gibi (1945), Fosforlu Çevriye (1968), Ankara Mahpusu (1968) vb.

DIRANAS, AHMET MUHP

air. 1909'da Sinop'ta dodu, ilk, orta ve liseyi Ankara'da okudu; Ankara Erkek Lisesi'ni bitirdi. Bir süre

Ankara Hukuk Fakültesi ve stanbul Edebiyat Fakültesi felsefe bölümüne devam etti. Çalmaya örenciyken

balad; Hakimiyet-i Milliye (Ankara) gazetesinde, stanbul Güzel Sanatlar Kütüphanesi'ndeki görevlerinden

sonra, C.H.P. genel merkezinde Halkevleri kültür ve sanat yaynlarm'yönetti. Çocuk Esirgeme Kurumu'nda

yayn müdürlüü, kurum bakanl; Bankas yönetim kurulu üyelii, Anadolu Ajans yönetim kurulu bakanl,

Devlet Tiyatrosu edebi kurul üyeliinde bulundu. 21.6.1980'de Ankara'da öldü. Mezar Sinop'tadr.

lk iiri, "Muhip Atalay" imzasyla "Millî Mecmua" (1926) yaynlanan

122

123

air,'Görü, Varlk, Çr, Aaç, Gündüz, Olu, Yücel vb. dergilerde yer alan iirleriyle tannd. "19. yüzyl Fransz

airlerinden Baudlaire, Rimbaud çizgisi üzerinde, deiik hece ölçülerini uygulamada, yeni teknikler arayarak

yapsal güzellikleri ön plana ald." (. Kurdakul) "Bireysel ve estetikçi bir iir görüüne baldr. iirlerinde taze bir

duygululuk, ses, biçim güzellii ve salam bir dil yaps görülür." (Seyit Kemal) "Ahmet Hamdi Tanpnar ve

Ahmet Kutsi Tecer'in sade dili ve esnek heceyi esas alan iir-nazm anlayn izleyenlerdendir. Konu ve ana

temalarda da bu iki airin yolunda gitmekle birlikte, anlam bakmndan onlardan biraz daha kapal ve ruh

bakmndan sembolizme yöneliktir."' (emsettin Kutlu) "Toplumsala, gününün sorunlarna deil, insan

duygularnn sonsuzluuna yönelir. Biçim. vazgeçilmez bir öesidir iirinin." (A. Özknml) iir dnda oyunlar,

siyasal yazlar da yazm, çevriler yapmtr.

Kitaplar:

iin iirler (1974)

Oyun: Gölgeler (1947), O Böyle stemezdi (I949'da oynand. baslmad). Çkmaz (1978) vb.

"Gölgeler" oyunuyla, 1947 CHP Piyes Yanmas'nda ikincilik ald.

DLMEN, GÜNGÖR (Kalyoncu)

Yazar. I930'da Tekirda'da dodu. stanbul'da ngiliz Erkek Ortaokulu'nu, Çapa Lisesi'ni, Edebiyat Fakültesi

klasik filoloji bölümünü bitirdi. Kazand bir bursla Amerika'ya gitti; Yale ve Vahington üniversitelerinde

tiyatro örenimi gördü. Yurda dönüünde stanbul ehir Tiyatrolan'nda dramaturg ve barejisör, stanbul Radyosu

tiyatro ubesinde metinler servisi efi olarak çalt. ngiltere'de Durheim Oniversitesi'nde Türkçe dersleri verdi.

Dönüünde yeniden ehir Tiyatrolan'nda görev ald. Bu görevi, Anadolu Üniversitesi letiim Fakültesi'ndeki

öretim üyelii izledi. imdi emekli.

124

Dilmen, yazarla iirle balad. 1959'da Sinema-Tiyatro Dergisi'nin ct,ö tiyatro yarmasnda Midas'n Kulaklar adl

oyunu ödül alnca, •almalarn bu türde younlatrd. Konularn genellikle Türk tarihi ve Yunan mitolojisinde

geçen olaylardan seçmi, çada bir yorumla günümüz toplumunun sorunlarn yanstmaya çalmtr. Usta bir

tiyatro teknii ve iirsel, yaln bir dili vardr. Çocuklar için masallar da yazmtr. Oyunlarnn bir bölümü oynanm,

ama baslmamtr.

Kitaplar:

Oyun: Ayak Parmaklan (1960), Avc Karkap (1960), Canl Maymun Lokantas (1963), Midas'n Kulaklan

(1965), Kurban (1967). Midas'n Kördüümü (1975), Midas Üçlemesi (Midas'n Kulaklan, Midas'n Altnlar,

Midas'n Kördüümü bir arada, 1979), Badat Hatun (1982), Hasan Sabbah (1983), Ak Tannlar (1983), Akmz

Aksaray'n En Büyük Yangn (1988)

Masal: Mavi Orman (1979), Kuyruklu Masallar (1979)

Ald ödüller: 1963 Halkevleri Genel Merkezi inasi Efendi Tiyatro Ödülü (Canl Maymun Lokantas); 1959

Sinema-Tiyatro Dergisi birincilik ödülü (Midas'n Kulaklan); 1966 lhan skender Armaan (Kurban); 1970

Yunus Nadi Senaryo Yarmas birincilik ödülü (Anzavur); 1980 Muhsin Erturul Büyük Ödülü (Deli Dumrul);

1975 Türk Dil Kurumu ödülü (Midas'n Kördüümü); 1988 Bankas ödülü (Akmz Aksaray'n En Büyük

Yangn)

DNAMO, HASAN ZZETTN

air ve yazar. 1909'da Akçaabat'n Abanda köyünde dodu. Babasnn Birinci Dünya Sava'nda, Sankam

cephesinde ehit dümesi üzerine, kardeleriyle birlikte Samsun'daki öksüzler yurduna yerletirildi; 17 yana

kadar öksüz yurtlannda kald. Sivas Öretmen Okulu'nu bitirdi. Malatya ve Adyaman'da birkaç yl öretmenlik

yapt. Gazi Eitim Enstitüsü resim-

125

i bölümünde okurken, siyasal bir bildiri nedeniyle tutuklanp dört yl hapis cezasna çarptrld. (1935)

Özgürlüüne kavuunca stanbul'a geldi. Gazete ve dergilerde yazlar yazarak, çeviriler yaparak, özel dersler

vererek geçimini salamaya çalrken 1942'de askere alnd; yaynlanmam bir iiri yüzünden yeniden bir yl hapse

mahkûm oldu. Skntl bir askerlik döneminden sonra, istanbul'a yerleti. (1949) Uzun bir süre edebiyat

dünyasnda görünmedi; kendi kendine sessizce çalt; tutuklanmalar srasnda kaybolan baslmam yaptlarn

yeniden yazmaya çalt. Kitaplarn ancak 27 Mays 1960 devriminin getirdii özgürlük ortamnda bastrabildi.

Geçinebilmek için, "Hasan Deniz" takma adyla, bata çocuk kitaplar olmak üzere çeitli kitaplar hazrlad.

20.6.1989'da istanbul'da öldü. enlikköy Mezarlnda topraa verildi.

iir yazmaya, 1926'da, Giresun'da yaynlanan zler dergisinde balayan Dinamo'nun balangçta Faruk Nafiz

Çamhbel'in etkisinde kald görülür Hece ölçüsüyle yazd ilk iirlerinde, doa ve ak temalar ar basar. Daha sonra

(1930 sonras), Nazm Hikmet'ten etkilenerek toplumsal sorunlar;; (demokrasi, bar, özgürlük, bamszlk vb.)

arlk veren serbest iirle yazm; kendini bu iirleriyle tantm; 1940 kua toplumcu airlerinin öncülerinden biri

olmutur. Ulusal Kurtulu Sava'mz anlatan sekiz ciltlik "Kutsal syan" adl yaptyla romanc olarak da ün yapm;

bunu, yine konusunu Kurtulu Sava'mzdan alan ve emperyalizmin halkmza çektirdii açlan dile getiren öteki

romanlar izlemitir. Güçlü bir gözlen gücü, akc, rahat bir anlatm vardr.

Kitaplar:

iir: Adsz Kitap (Vehbi Cem ve Mehmed Cevdet'le, 1931), Deniz Feneri (1937), Karacaahmet Senfonisi

(1960), Özgürlük Türküsü (1971), Mapusanemden iirler (1974), Sürgün iirleri (1975), Gecekondumdan

iirler (1976), Kavga iirleri (1977), Çoban iirleri (1982)

Roman: Kutsal syan (8 cilt, 1966-67), Ate Yllan (1968), Sava ve Açlar (1968), Kutsal Ban (7 cilt, 1972-

76), Öksüz Musa (1973), Musa'nn Mapusanesi (1974), Koyun Baba (1976), Musa'nn Gecekondusu (1976).

Açlk (1981), Türk kelebei (1981), Adalet Stmas (1983), Anadolu'da Bir Yunan Askeri (1988)

An: 6-7 Eylül Kasrgas (1971). 2. Dünya Savandan Edebiyat Anlan (1984). Aydnlar ve Anlar (1989)

DZDAROCI.ll. HKMET

Yazar. 191 Tde Zilc'dc dodu. Erzurum Öretmen Okulunu, Gazi Eitim Enstitüsü edebiyat bölümünü

bitirdi. Zonguldak. Kastamonu. Burdur, Uak ve zmir'deki lise ve ortaokullarda öretmenlik, müdürlük yapt.

M.E.Bakanl Talim ve Terbiye Dairesi raportörlüünde bulundu. Gazi Eitim Enstitüsü edebiyat

öretmenliinden emekli oldu. Uzun yllar (1960-1972) Türk Dil Kurumu Terim Kolu bakanln yürüttü. 1979da

Ankara'da öldü.

Yaz yaamna 1937de. Dumlu dergisinde (Erzurum) yaynlad bir inceleme yazs ile balayan Dizdarolu.

edebiyat tarihimiz ve dil konularnda yapt aratrmalarla tannd. Dergi ve gazetelerde (çou kitap-lam) kitap

tantma yazlan, eletirileri çkt. Bunlann hemen hepsi, zengin bir kaynaa ve belgelere dayanan titiz çalmalardr.

Kitaptan:

Huzuri (1. cilt. 1949), Namk Kemal (1952), Cenap Sahabettin (1953), Abdülhak Hamit (1953), inasi

(1954), Ömer Seyfettin (1964). Türkçede Sözcük Yapma Yollan (1962), Türkçede Fiiller (1962). Müftüolu

Ahmet Hikmet (1964), Ahmet Rasâm (1965), Dilcilere Sayg (1965), Halk iirinde Türier (1969). Tümce

Bilgisi (1976)

DOAN, MKI1MKT II.

Yazar. 193 l'dc Adaa'da d"y J. (AM ad: Mehmet Zeki Tokyay) lk ve iaîîreînîni Adaa'da >;:-l. Harp Okul'nua

iki yllk bölümünü bitirerek

126

127

Hava Kuvvetleri'dc görev ald. Merzifon ve Bandrmadaki uçuculuk görevinden sonra, uzun süre zmir'de

önclenlik yapt. Kendi isteiyle ayrlarak emekli oldu; zmir'e yerleti.

Doan, eletiri ve denemeleriyle tannan bir yazanmzdr. Toplumcu sanat anlayna sahiptir. lk yazlan bu

dorultudadr. Sonraki yazlarnda. estetik kurallar da gözard etmeyen, daha esnek bir tutuma yönelmitir.

Kitaplar:

Tekrarn Tekrar (1973). Estetik (1975). Birikime Dayanmak (1979), iirin Yalnzl (1986)

lk kitabyla, 1974 TDK Eletiri Ödülü nü ald.

DURB A, REFK

air. 1944"te Pasinler'de dodu. lk ve ortaörenimin zmir'de yapt. stanbul Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve

Edebiyat bölümünün son snfndan ayrld. Bir süre içilik ve iportaclk yaptktan sonra, düzeltmen olarak

Cumhuriyet gazetesine girdi.

Durba, genç kuan baarl airlerinden biridir. Balangçta ki Yeni akm içinde yer ald; bireysel ve soyut iirler

yazd. Daha som iirlerinde soyuttan somuta doru yöneldi; toplumsal sorunlara arlk ve- ren iirler yazd.

Kitaplar:

Ku Tufan (1971), Hücremde Ay (1974), Çrak Aranyor (1978), Çaylar irketten (1980), Nereye Uçar

Gökyüzü (1983), Siyah Bir Acda (1983), Yeni Bir Defter-iirler-Meçhul Bir Ak (1985), Adresi U (toplu

iirler, 1987)

Röportaj: Yazlmaz Bir stanbul (1988). Ahmet Arif Anlatyor (1990), Geçti mi Geçen Günler? (1990)

Çocuk kitaptan: Denizler Sincab (1979), ikinci Bask (1979). Krmz Kanad Kartal (1990)

Ald ödüller. 1979 Yeditepe iir Armaan (Çrak Aranyor), 1983 Necaligil iir Ödülü (Nereye Uçar Gökyüzü

île)

DURU, ORHAN

Yazar. 19331e stanbul'da dodu. Afyon Lisesi'ni (1951) ve Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesini

(1956) bitirdi. Bir süre Urfa ve Ankara'da veterinerlik yapt. 1958"de mezun olduu fakülteye asistan oldu.

1960tan sonra gazetecilie balad. Ulus. Cumhuriyet, Milliyet ve Güne gazetelerinde yöneticilik ve yazarlk

yapt.

Duru, hikâye yazarlna 1953te (Küçük Dergi'de) balad. Hikâyelerinde sürekli biçim denemeleri yapt.

Kendi deyiiyle "saf, youn ve damtk" olan bulmaya çalt. Önceleri bireysel konulan ilerken, son

hikâyelerinde, alayc bir dille toplumsal ve siyasal eletiriye yöneldi.

Kitaplar:

Hikâye: Braklm Biri (1959), Denge Uzman (1962), Ar çiler (1974), Yoksullar Geliyor (1982), Bir Büyülü

Ortamda (1991)

Deneme: Ky Ky, Kent Kent (1977)

Gezi: Mavi Gezi (1986)

128

129

Kitaplarndan bazlar:

Ecel-i Kaza (oyun, 1872), Nümune-i Edebiyat- Osmaniye (düzyaz seçkisi, 1876), Durûb- Emsâl-i

Osmaniyye (1884), Lügat- Ebuzziya (tamamlanmam, 2 cilt; 1886), Takvim-i Ebuzziya (1893-98), Kemal

Bey'in Tercüme-i Hali (1908), Yeni Osmanllar (Tasvir-i Efkar'da tefrika, 1909) vb.

E

EBÜZZYA TEVFK

Yazar, gazeteci. 1848"de stanbul'da dodu. Düzenli bir örenim görmedi, kendi kendini yetitirdi. Namk

Kemal ve inasi'nin yetimesinde büyük paylan vardr. Bir süre Maliye'de memurluk yaptktan sonra gazetecilie

geçti. Gazete ve dergilerde yazlar yazd. Namk Kemal'in etkisiyle, gizli bir demek olan "Yeni Osmanllar"n

kuruluuna ve çalmalanna katld. "Vatan-yahut-Silistre" oyununun oynan srasnda çkan olaylar yüzünden

Rodos'a sürgüne gönderildi. 5. Murat'n tahta geçmesi (1876) üzerine affa urayarak stanbul'a döndü. Bir yl

Viyana'da yaynclk konusunda aratrma yapt. Dönüünde kendi adna bir dergi (Mecmua-i Ebuzziya) çkard ve

yaynevi (Kütüphane-i Ebuzziya) kurdu. kinci Abdülhamit'in tahta geçmesi Özerine, Konya'ya sürüldü. kinci

Merutiyet'in ilanna (1908) kadar stanbul'a dönemedi. Merutiyetten sonra Antalya'dan miletvekili seçildi.

Dergisini yeniden yaynlad. Aynca Yeni Tasvir-i Efkâr admda bir gazete çkard. 27 Ocak 1913te stanbul'da

öldü; Bakrköy Mezarl'na gömüldü.

Ebuzziya Tcvfk, Tanzimat Edcbiyaü'na yazar, gazeteci, matbaan olarak büyük katklarda bulunmutur.

Edebiyat tarihimizle ilgili çeitli kitaptan ve Tanzimat yazarlarnn yazdklarn yaynlam, edebiyatmza

ECE AYHAN (Çalar)

air. 1931 'de Datça'da (Mula) dodu. stanbul Atikali lkokulu'nu, Zeyrek Ortaokulu'nu, Atatürk Erkek

Lisesi'ni ve Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni bitirdi. Gürün ve Alaca'da kaymakamlk yapt. Kendi isteiyle

memurluktan aynld; stanbul'da Sinematek, Meydan Larousse, E Yaynlan'nda Çalt; çeviriler yapt.

Ece Aydan; 1950'den sonra, Orhan Veli ve arkadalarnn oluturduu Garip akmna tepki olarak gelien;

iirimize deiik imgeler, çarmlar, soyutlamalarla yeni bir anlatm biçimi getirmeyi amaçlayan kinci Yeni aknm

öncü airlerindendir. Dilbilgisi kurallarn umursamayan diliyle; allm dize (msra) kullanmna aykr düzyaz-iir

tekniiyle; insana ve topluma bakyla, kendine özgü bir iir (kimilerine göre iir deil) getirmitir.

Kitaplar:

iir: Knar Hanm'n Denizleri (1959), Baksz Bir Kedi Kara (1965), Ortadoksluklar (1968), Devlet ve Tabiat

(1973), Zambakl Padiah (1981), Çok Eski Adyladr (1982), Yort Savul (toplu iirler, 1977), Çanakkaleli

Melahat'a ki El Mektup (1991)

An, günlük, söylei: Defterler (1981), Yeni Defterler (1984), Yalnz Kardeçe (1984), Kolsuz Bir Hattat

(1987) vb.

130

131

EDGU, FERT

EDRNEL NAZMI

Yazar. 1936'da stanbul'da dodu. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi resim bölümünün son snfnda okurken

Paris'e giderek seramik, sanat tarihi, felsefe konularnda çalmalar yapt. Yurda dönüünde, yedeksubay

öretmen olarak bir süre Hakkâri'de çalt. Askerliin bitiminde yeniden Paris'e giderek orada yaad. 1968'te

stanbul'a gelerek bir reklam irketinde çalmaya balad. Daha sonra kendi adna bir reklam irketi ve Ada

Yaymlan'm kurdu ve yönetti.

Edebiyata iirle giren Edgü, daha sonra hikâye, roman ve deneme türlerinde yazd. Yekdeksubay öretmen

olarak çalt Hakkâri'deki köy yaamndan esinlenerek yazd "Kimse" ve "O" adl romanlanyla tannd. Hikâye ve

romanlarnda, yerleik deer yarglarna ters düen ya da topluma yabanclaan insann bunalmlarn sergilemeye

çalr. Açk, yaln, iirsel bir dili vardr. Yazarn, ayrca plastik sanatlarla ilgili aratrmalar, çeitli çevrileri de

bulunmaktadr.

Kitaplar:

Hikâye: Kaçknlar (1959), Bozgun (1962), Av (1968), Bîr Gemide (1978), Çlk (1982), Binbir Hece (1991)

Roman: Kimse (1976), O (1977)

iir: Ah Minel Ak (1978)

Deneme: Ders Notlar (1978), Yazmak Eylemi (1980), imdi Saat K (1986), Yeni Ders Notlan (1991)

Yaam öyküsü: Van Gogh-Yüzyl Sonra (1990)

Ald ödüller: 1979 TDK Deneme Ödülü (Ders Notlan), 1979 Sait Faik Hikâye Armaan (Bir Gemide)

air. 16. yüzylda Edirne'de doup yaam. Asl Ad Mehmet. Doum ve ölüm tarihleri bilinmiyor. Baz kaynaklarda

"silahdarlar" topluluundan ûlduu, "ahkâm kâtiplii" yapt belirtiliyor. Söylentilere göre, Yavuz Sultan Selim'in

ran ve Msr seferlerine katlm; ran seferinde Pasin haracn toplamakla görevlendirilmi, ama toplad paralar

çaldrm; devlete borçlanm. Kanunî Sultan Süleyman'n baz seferlerine katlm, silahdarlar bölük balna

yükselmi.

Edirneli Nazmi'nin yaad dönemde, Arapça ve Farsça önem kazanmt. airler, Türkçeye itibar etmiyorlar;

Osmanlca ile yazyorlar; iirlerinde Arapça ve Farsça tamlamalar kullanyorlard. Anadilimize "Türk-i basit"

gözüyle baklan böyle bir dönemde, Edirneli Nazmi, aruz ölçüsüyle Türkçe iirler yazarak tannmtr. Edebiyat

tarihçileri, iirlerinin sanat yönünden pek baanl olmadn, ama Türkçe kelimeleri kullan açsndan önemli

bulurlar. 16. yüzylda iirimizde balayan yerlileme ve sadeleme akmnda büyük pay vardr. Bir çeit "tezkire"

saylan derlemesi "Mecmaü'n-Nezair" ise, kendisinden önceki ve elimizde çounun divan bulunmayan

dönemindeki airlerin yaptlann kapsamas açsndan çok önemlidir.

Edirneli Nazmi'nin 48 bin beyitlik bir "Divan" vardr. 1926'da Prof. Dr. Fuat Köprülü tarafndan bulunan

kitap, "Divan- Türk-i Basit" adyla yaynlanmtr. (1928)

ELOLU, METN

air. 1927'de stanbul'da dodu. Kskl llkokulu'nu, Üsküdar Sultantepe Ortaokulu'nu bitirdi. Dört yl Güzel

Sanatlar Akademisi resim bölümünde okudu. Akademi bitmeden askere alnd. Askerlik dönüünde, ksa bir

süre Yldz Bahçeler Müdürlüü'nde çalt. Daha sonraki yaamn ressamlk yaparak ve iir yazarak sürdürdü.

11.10.1985'de istanbul'da öldü.

132

133

lk iiri, 1943'te Kovan dergisinde (zmir) yaynlanan Elolu, hikâye ve takma adlarla eletiriler de yazd.

iirlerini iki dönemde deerlendirmek gerekir: lk dönemindeki iirleri, Garip akmnn izlerini tar. Açk. anlalr,

esprili, toplumsal sorunlar içeren iirlerdir. kinci dönemde ise kapal, soyut, allm dil kurallarna ters düen, daha

çok kelimelere arlk veren iirler yazd. Bunlarda da kinci Yeni'nin etkileri görülür. "iirlerinin ortak özellikleri,

ak, yaama sevinci, küçük tersliklerin yaratt öfkeler, toplumsal aksaklklarn eletirisidir." (Geliim Hachette)

Kitaplar:

Düdüklü Tencere (1951), Sultan Palamut (1957), Odun (1959), Horozdan Korkan Olan (1960),

Türkiye'nin Adresi (1965), Ayemaye (1968), Dizin (1971), Yumuak G (1975), Rüzgâr Ekmek (1978), Ay

Parças (1983), Önce Kadnlar (1984)

"Dizin'le, 1972 TDK iir Ödülü'nü ald.

ELÖVE, AL ULV

air ve yazar. 1881'de Selanik'te (Yunanistan) dodu. Örenim ve ilk öretmenlik yllar orada geçti. 1908'den

sonra Bursa, Adana, stanbul öretmen okullarnda, Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nde Türkçe ve Edebiyat

öretmeni olarak çalt. Emekli olduktan sonra, Türk Dil Kurumu'nda uzman olarak görev ald; kendini dil

çalmalarna verdi. 1978'de stanbul'da öldü; Üsküdar Mezarl'na gömüldü.

Elöve, çocuklar için yazd iirlerle tannmtr. Ününü bütün ülkeye duyuran iiri, "Gençlik Mar" olarak

bestelenmi olan "Da Bam Duman Alm" adl iiridir. Hece ölçüsüyle ve sade bir dille yazd öteki çocuk iirleri

de uzun zaman okul kitaplarnda yer alm, bu alanda çalanlara örnek olmutur." A. Ulvi Elöve; çocuk

edebiyatmzn ilk bilinçli emekçisidir." (Seyit Kemal)

Kitaplar:

iin Çocuklarmza Neideler (1913, ikinci basm Çocuklarmza iirler adyla, 1959)

Dilbilim: Türk Dili Grameri (Jean Deny'den çeviri, 1941), Türkçe Hekimlik Terimleri Üzerine Bir

Deneme (1944)

ERAY, NAZLIx

Yazar. 1945"de Ankara'da dodu. st. Arnavutköy Amerikan Kz Koleji'ni bitirdi. Bir süre Hukuk ve

Edebiyat fakültelerinde okudu; bitirmeden ayrld. 1965-68 yllarnda Turizm ve Tantma Bakanl'nda çevirmen

olarak çalt. Io\va Üniversitesi'nde bir dönem konuk öretim görevlisi olarak edebiyat dersleri verdi.

Eray, yazarla 1959"da "zlerimiz" adl dergide yaynlanan "Mösyö Hristo" hikayesiyle balad. O günden bu

güne yazd hikâyelerde, genellikle bireysel ve toplumsal sorunlar iledi. "Deiik anlatmyla, kadn dünyasna

özgü durumlar yanstrken cesareti, deiikliiyle dikkati çekti." (ükran Kurdakul) "Duyarlkla içtenliin ustaca

birletirildii ve yeni anlatm olanaklarnn denendii öyküleri ilgiyle karland." (Atilla Özknml) Oldukça yaln,

ineleyici ve alayc bir anlatm özelliine sahiptir.

Kitaplar:

Hikâye: Ah Baym Ah (1976), Geceyi Tandm (1979), Kz Öpme Kuyruu (1982), Hazr Dünya (1984), Eski

Gece Parçalan (1986), Yoldan Geçen Öyküler (1987), Ak Artk Burada Oturmuyor (1989), Ku Kafesindeki

Tenor (1991)

Roman: Pasifik Günleri (1981), Orphee (1983), Deniz Kysnda Pazartesi (1984), Arzu Sokanda inecek Var

(1989)

134

35

Ald ödül: 1988 Haldun Taner Öykü Ödülü (Karanfil Gece Kursu

hikayesiyle)

ERBL,LEYIÂ

Yazar 1931de stanbul'da dodu. KadAöy Kr* Lisesrni bitirdi. 1 tanbul^debiyat Fakültesini bitirmeden

aynkh. iskandinav Hava SS-TS- Devlet u islerinde çalst, Memurluktan aynlp istanbul'a yerleti; yazarh. ura

edmd..

Erhilin ilk yazdüdan iirdir. Dana sonra "birey'e eilen hikayeleriyle

, nm^snr Deien toplumun bunaltü. aileler ve bireyler, topluma

K TLÎSlu aydmlar, cinsellik ve evlilik sorunlar,; kadmlann

SET £?£* iledii konulannr. Zaman zaman ahsdm dil

kuralfanna ters düen, kendine özgü bir anlatmu vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Hallaç (1961), Gecede (1969), Tuhaf Bir Kadm (1971), Esta Sevgili (1977)

Roman: Karanhm Günü (1985), Mektup Aklar. (1988)

ERDNÇ,FAHR

Sair ve vazar 191Tde Akhisar'da dodu. 193<?da Bahkesir Öretmen Okulutu bitirerek Afyon, Manisa,

Tekirda ve Bahkesir köylerinde ilkokul oS^üi yar* '*"* öretmenlikten aynhh. 1946*. snavla Ankara

Yazarlm orada sürdürdü. 11 Kasm 1986da Sofya'da oldu.

136

Enlinç, edebiyata 1933 ylnda iirle girdi. Daha sonra hikâye ve romana yöneldi. Toplumsal gerçekçi bir

anlaya sahiptir. Bu nedenle, yaptlarnda toplumsal aksaklklar ilemi; snfsal çelikileri göstermeye -almtr-

Kitaplarnn çou, Bulgaristan'da baslmtr.

Kitaplar:

iir. en Olasn Halep ehri (1945), te Böyle (1956)

Hikâye: Akrepler (1952), Asi (1955), Memleketimi Anlatyorum

(1960), Diriler Mezarl (1964), Canl Barikat (1973), Türkiye Hikâyeleri

(1976)

Roman: Ali'nin Biri (1958), Ac Lokma (1961), Kore Nire (1966)

Oyun: Göç (1952)

nceleme: Kapitalist Türkiye'de Çocuklar (1951), Nazm Hikmet ve Bulgaristan (1977), Kalkn Nazma

Gidelim (1987)

Seçki (antoloji): Yeni Türk iirinden Örnekler (1966), Türk Toplumcu iirinden Seçmeler (1968)

Ald ödül: 1967 Emek Bayra Nian (Bulgaristan)

ERDOAN, BEKR SITKI

air. 1926da Karamanda dodu. lk ve ortaokulu orada okudu. Kuleli Askerî Lisesini ve Kara Harp Okulunu

bitirerek orduya katld. On yühk subayhktan sonra. Dil veTarih-CorafyaFakültesini bitirerek öretmen oldu.

stanbul Heybeliada Deniz Lisesi edebiyat öretmenliinden emekli oldu.

iir yazmaya 1949"da adrvan dergisinde balayan Erdoan, halk iirine yattan, duygusal iirleriyle tarand.

"Anlam, ritm ve deyi birliini salamak istedii iirlerinde, genellikle heceyi kulland, aruzla ya vezinsiz iirler de

yazd." (A. Özknmh)

137

iir kitaplar:

Bir Yamur Balad (1949), Dostlar Bana (1965)

'Cumhuriyetimizin 50. Yldönümü Mar"" yarmasnda birincilik ödülünü kazand.

ERDURAN, REFK

Yazar. 1928de stanbul'da dodu. Nilüfer Hatun ilkokulunu. Robert Kolej"! bitirdi. Amerika'da tiyatro

örenimi gördü. stanbul'a dönünce "Çalayan YaymevTni kurdu. Bir yandan yaynclk yaparken, bir yandan da

gülmece (mizah) yazlan ve eletiriler yazd. Bir üniversitenin çarls olarak yeniden Amerika'ya gitti ve uzun

süre orada kald. Dönüünde Milliyet gazetesinde balad fikra yazarln, bugün Günete sürdürüyor.

Erduran. çeitli türlerde (fkra, eletiri, hikâye, roman) yazm, ama oyunlaryla tannmtr. Gerçek kiiliini,

toplumsal bozukluklar, kurumlan ve kiileri, gülünç yanlanyla ele alp eletiren oyunlarnda göstermitir.

Kitaplar:

Roman: Yamur Duas (1954)

Oyun: ki Ksa Oyun (p Oyunu, Korkunçlar, 1957), Karayar Köprüsü (1957)

An: Gülerek (1987)

Oynanm, ama baslmam oyunlar: Deli (1957), Bir Kilo Namus (1958), Cengiz Han'n Bisikleti (1959),

kinci Bask (1960), Büyük Jüstinyen (1961, Amman Avc (1962), Ay Masal (1963), Direkler Arasnda (1965),

Uçurtmann Zinciri (1965), Kartal Tekmesi (1966), Kelepçe (1967), Turp Suyu (1969), Canavar Cafer

(1973), Tamirci (1986)

ERGUN, SAADETTN NUZHET

Yazar, edebiyat tarihçisi. 1901 'de Bursa'da dodu. lk ve ortaörenimini Üsküdar'da yaptktan sonra, stanbul

Edebiyat Fakültesi'ni bitirdi. Ankara, Konya, stanbul liselerinde edebiyat öretmenlii yapt. Arkeoloji Müzesi

Kütüphanesi müdürlüünde bulundu. Edebiyat Fakültesi'nde öretim üyesi olarak çalt. Bayezit Devlet

Kütüphanesi müdürü iken, 25.4.1946'da öldü. Mezar Üsküdar Karacaahmet'tedir.

Ergun, edebiyat tarihimizde yer alan birçok divan, tasavvuf ve halk airinin yaamn ve yaptlarn derleyen,

tantan kitaplaryla tannmtr. Aratrmalar yannda seçkiler (antoloji) de hazrlam; en geni olan "Türk airleri

Ansiklopedisini bitiremeden ölmütür.

Kitaplarndan bazlar:

Halk airleri (1927), Karacaolan (1927), Gevheri (1928), Pir Sultan Abdal (1929), Bektai iirleri (1930),

Mevlâna (1932), eyh Galip (1932), Kâtibi (1933), Kulolu (1933), Neati (1933), Cenap ehabettin (1934),

Baki Divan (1935), Âk Ömer (1936), Aka Gündüz (1937), Halk Edebiyat Antolojisi (1938), Namk Kemal'in

iirleri (1941), Hatayi Divan (1946) vb.

ERGÜVEN, ABDULLAH RIZA

air ve yazar. 1925'te Avanos'ta dodu. lk ve ortaokulu Avanos'ta, liseyi Yozgat'ta okudu. Yüksek örenimini

stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde tamamlad. Ksa süre öretmenlik yaptktan sonra, Basn Yayn ve

Turizm Bakanl Haberler Dairesi'nde çalt. 1968'te sveç'e gitti. Orada sveç dili ve edebiyat örenimi gördü.

Stockholm Üniversitesi'nde Türkçe üzerine dersler verdi.

138

Ergüven'in ilk iirleri, Yedigün dergisinde (1940-45) yaynland. Bu iirlerde, daha çok gençlik ve bireysel

duygularn ilendii görülür. Sonraki iirlerinde ise evrensel ve felsefi konular ar basar. Yaln ve duru bir anlatm

özelliine sahiptir.

Kitaplar:

iin Yalnzlar (1958), Seviden Yana (1963), Günee Açlmak (1978), Burdan Öte (1981), Krmz Horoz

(1981), Toprak ve nsan (1982)

Roman: Yarnlar Beklerken (1982)

nceleme: Halk Edebiyat (1982), Yunus Emre (1982), Sanat ve Erotizm (1988), Evrenbilim ve Tanr

Kavram (1991)

Kitaptan:

Deneme: Mavi Anadolu (1960), Mavi Yolculuk (1962), te nsan-Ecce Homo (1969), Sevgi Yönetimi

(1978)

Dil: Mitoloji Sözlüü (1972)

An: Mektuplaryla Halikarnas Balkçs (1976), En Hakiki Mürit (1996)

Çocuk kitab: Trova Masallar (1981)

Ayrca Sophokles, Aristophanes Platon'un birçok yaptlarn dilimize çevirmi; A. Kadir'ie çevirdii "lyada"nn

birinci cildi Habip Edip Törehan Bilim Ödülü'nü (1959); üçüncü cildiyle de 1961 TDK Çeviri Ödülü'nü

almtr.

ERHAT,AZRA

Yazar. 1915'te stanbul'da dodu. lk ve ortaörenimini Belçika'da (Brüksel) yapt. Ankara Dil ve Tarih-

Corafya Fakültesi'ni bitirdi. Ayn Fakültenin Klasik Filoloji bölümüne asistan olarak girdi; daha sonra

doçentlie yükseldi. Siyasal nedenlerden dolay üniversiteden ayrlp stanbul'da baz gazetelerde yazlar yazd;

Milletleraras Çalma Bürosu'nda kütüphaneci olarak çalt. 6.9.1982'de stanbul'da öldü.

Erhat, eski Yunan edebiyatndan yapt çevirileriyle tannd. Daha sonra, deneme türünde yaptlar verdi.

nsancl (hümanist) bir görüe sahip olan yazar, denemelerinde, Anadolu'daki eski kültürel deerlere sahip çkar;

eski Anadolu uygarlklanyla çada kültürümüz arasnda bir balant kurma çabasyla, toplumsal sorunlarmz

ilemeye çalr. Bu çabalarnda, büyük ölçüde Hali kama Bahkçs'ndan etkilendii görülür.

EROLU, MEHMET

Yazar. 1948'de zmir'de dodu. Bornova Maarif Koleji'ni (1967) Ortadou Teknik Üniversitesi naat

Fakültesi'ni (1971) bitirdi. Devlet Su leri ve Turizm Bankas'nda çalt. imdi bir özel kuruluta inaat mühendisi

olarak çalyor.

Erolu, adn 1978"de Milliyet Roman Yanmas'nda duyurdu. (lk romanyla, bu yarmann birinciliini Orhan

Pamukla paylat.) Yazd romanlar, kurgulan, konulan ve yeni anlatm biçimleriyle büyük ilgi gördü.

Kitaptan:

Roman: Isszln Ortasnda (1984), Geç Kalm Ölü (1984), Yürüyü (1986), Adn Unutan Adam (1986)

140

141

ERSOY, MEHMET AKF

air. 1873'te (Kasm ya da Aralk aynda) stanbul'da dodu. Fatih Rütiyesi'ni (ortaokulunu), stanbul (dadisi'ni

(lisesini), Halkal Baytarlk ve Ziraat Mektebi'ni bitirdi. Baytar (veteriner) müfetti yardmcs olarak Anadolu,

Rumeli ve Arabistan'n çeitli yerlerini dolat. 1907 sonunda Baytarlk Mektebi'nc "Kitabet-i Resmiye"

öretmeni oldu. Daha sonra Darülfünun'da (stanbul Üniverisetis) Arap Edebiyat müderrislii (öretim üyelii)

yapt. 1914'te Beyrut, Kahire, Medine'ye; 1915 banda da Berlin'e (Almanya) gitti; incelemelerde bulundu.

Balkan Sava günlerinde, stanbul'un büyük camilerinde vaazlar verdi. Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya

Savalarnn yurda getirdii felâketleri yaad; çöken bir imparatorluun yabanclarn önünde çaresizliini gördü.

Kurtulu Sava balaynca Anadolu'ya geçti. Kastamonu ve Ankara camilerinde bamszlk savan destekleyen

cokulu konumalar yapt. stiklâl Mar'n yazd. Birinci Meclis'e Burdur'dan milletvekili seçildi. Üç yl Ankara'da,

Meclis'te çalt. Sava sona erince, devletin yeni yönetim biçimi, yaplacak devrimler, laiklik vb. konularnda

Atatürk'le anlamazla dütü. Akif in öteden beri savunduu "slâm birlii" ya da "slâm toplumu" ülküsüyle,

Atatürk'ün düünceleri uyumuyordu. Bu nedenle, önce (1923) Ankara'dan, daha sonra da (1926), Türkiye'den

ayrld; Msr'a yerleti. On yl Msr yaknlarnda Hilvan'da yaad; Kahire Üniversitesi'nde birkaç yl Türkçe

öretmenlii yapt. 1936'da hastaland; stanbul'a döndü. Yedi ay sonra da (27.12.1936) öldü; Edimekap

Mezarl'na gömüldü.

Görüldüü gibi Akif, Osmanl Devleti'nin çökü dönemiyle, Cumhuriyetin dou dönemine rastlayan bunalml

bir çada yaad. Devletin parçalan olan Bosna-Hersek, Bulgaristan, Srbistan, Kbrs, Cezayir, Msr, Arabistan ve

Suriye vb. birer birer elden çkarken, öteki yurtseverler gibi, Akif de büyük aclar yaad. Bat "medeniyeti"nin

"emperyalizm" eklinde Osmanl topraklarna girip slâm toplumunu yok etmesine iddetle kar çkt.

Emperyalizme kar koyabilmek için, güçlü bir slâm birlii kurmann gerekliini savundu. Bunlar yaparken Ziya

Gökalp'in savunduu Türkçülükle; Tevfik Fikret'in kurtuluu Bat'nn bilim ve tekniinde arayan düünceleriyle

ters dütü. Akifin iirlerini ve kiiliini deerlendirirken, yaad bunalml dönemi gözard etmemek gerekir.

iir yazmaya, daha örenciyken, 1895de balad. Servet-i Fünun, Srat- Müstakim ve Sebil ur Reat dergilerinde

yaynlanan iirleriyle lannd. lk iileri. Ziya Paann ve Mualîm Naci'nin etkilerini tar. Daha sonra Abdülhak

Hamil ve Iran airi Sadi'nin etkisiyle, kendine özgü olan "hikâye-ir'e yöneldi. Halk söyleyiini aruzla ustaca

birletirdi. iiri bir amaç deil; dîn ve ahlak, yurt ve ulus sevgisi, toplumun sorunlar gibi konulardaki

düüncelerini açklamaya yarayan bir araç olarak gördü. Yani sanatn toplum için kulland. Hep öreticilii ar

bast; bir slâm reformcusu gibi yol gösterdi. Temiz diliyle; sade ve açk, doal ve rahat bir anlatm gücüyle,

geni halk topluluklarn etkilemesini bildi. Son iirleri (Gölgelerde toplanmtr), aradn bulamam bir kiinin içe

kapank krgn kiiliini yanstr.

Kitaplar:

iir Safahat (1911), Süleymaniye Kürsüsünde (1912), Haklan Sesleri (1913), Fatih Kürsüsünde (1914),

Hâtralar (1917), Asm (1924), Gölgeler (Msr, 1933)

Ölümünden sonra bu yedi kitap "Safahat"' adyla (1943), basld. Sa-* fahat, ölümünün 50. yl dolaysyla, M.

Erturul Düzda'n incelemesiyle, Kültür ve Turizm Bakanl"nca yemden yaynlanmtr. (1987)

Öteki kitaplar: Kastamonu Nasrullah Kürsüsünde (konumalar, 1921), Kurandan Âyetler ve Hadisler

(yazlarndan seçmeler, 1944) vb.

ERTEM, SADRI

Yazar. 190T/de stanbul'da dodu. Üsküdar Askeri Rütiyesi'ni (ortaokulunu), Üsküdar Sultanisi' Giesini) ve

istanbul Edebiyat Fakültesinin felsefe bölümünü bitirdi. Örenciliinde balad gazeteciliini 1925"e kadar

südürdü. Daha sonra stanbul ve Ankara'daki okullarda öretmenlik; Matbuat Umum Müdürlüü'nde danmanlk

yapt. 1939ta Kütahya'dan milletvekili seçildi: 12.12.1943te Ankara'da Öldü.

142

143

lk hikâyesi, 1917'dc yaynlanan Ertem. 1928'den sonra yaynlad küçük hikâyeleri ve edebiyatla ilgili

yazlaryla tannd. Toplumsal sorunlarn, orta tabaka insannn hikâyecisîdir. Cumhuriyet dönemi hikâyeciliinin

ilk gerçekçi temsilcilerindendir. Biçimden çok konuya önem verir. Bu nedenle anlatm savruk ve

özentisizdir.

Kitaplar:

Hikâye: Silindir apka Giyen Köylü (1933), Bacay ndir Bacay Kaldr (1933), Korku (1934), Bay Virgül

(1945), Bir ehrin Ruhu (1938)

Roman: Çkaklar Durunca (1931), Bir Varm Bîr Yokmu (1933), Dükünler (1935), Yol Arkadalan (1945)

nceleme: mparatoriçe ve Saray (1934), Politika Felsefesi (1935), Modern Avrupa ktisat Tarihi (1934),

Türk nklabnn Karakterleri (1933), Avrupa'nn skeleti (1938)

Söylei, deneme: Fikir ve Sanat (1938)

Gezi: Kylardan Stepe, Bir Vagon penceresinden (1934), Ankara-Bükre (1937)

ERTOP, KONUR

Yazar. 1936'da stanbul'da dodu. stanbul lisesini bitirdi. st Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat

bölümünün son snfndan ayrld. Uzun zaman Cumhuriyet gazetesinde düzeltici olarak çalt. Meydan-Larousse

Ansiklopedisi ve Kaynak Kitaplan'nm yaz kurulunda bulundu. imdi Geliim Yaynlan'nda, Büyük Larousse

Ansiklopedisi'nin yaz kurulunda çalyor.

Ertop, kitap tantma yazlan, eletirileri ve incelemeleriyle tannmm Özellikle edebiyata ilikin incelemeleri

önemlidir. Toplumcu bir sanat anlayna ve titiz bir çalma yöntemine sahiptir. Dil ve anlatma çok özen

gösterir.

Kitaplar:

Türk Edebiyatnda Seks (1977), Emperyalizmle Savam (1979) vb. Not: Birçok incelemesi kîlaplamad.

ERTURUL, MUHSN

Yazar ve tiyatrocu. 28.2.1892"de istanbul'da dodu. Tefeyyüz lkokulu'nda ve Topta Soukçeme

Rütiyesi'nde (ortaokulunda) okudu; Mercan dadisi'ni (lisesini) bitirdi. Çeitli tiyatro topluluklarnda oyuncu ve

yönetmen (rejisör) olarak çalt. Devlet Tiyatrolar Genel Müdürü (1948-51, 1954-58) oldu. Baz film

ortaklklarnda yönetmenlik yapt. Gazetecilik Enstitüsü'nde, L.C.C. Tiyatro Okulu'nda tiyatro dersleri verdi.

Özetle, çada Türk tiyatrosunun öncülüünü yapt. Çalmalarndan dolay Fransz ve Alman Hükümetlerince

madalya ile ödüllendirildi. Shakespeare Demei üyesiydi. Ege üniversitesi Senatosu'nca kendisine onursal

doktor unvan verildi. Bunun töreni için gittii zmir'de, 29.4.1979'da öldü. Mezar stanbul'dadr.

Erturul, çada Türk tiyatrosuna ve sinemasna oyuncu, yönetmen ve yazar olarak büyük katklar olan bir

sanat adamdr. Makale, inceleme olarak yazd yazdarla ve yönetici olarak yapt uygulamalarla, çada

tiyatromuzun bilinçli, salam temeller üzerine kurulmasn salam; sinemamzda ilk sesli film, ilk renkli film, ilk

gerçekçi film vb. gibi yemlikleri gerçekletirmitir. Adana eni? Tiyatrosu, zmir Devlet tiyatrosu ve Bursa

Ahmet Vefik Paa Tiyatrosu'nun açlmasna önayak olmu; tiyatronun halkla ulamas ve yaygnlamas için büyük

çaba harcanmtr.

Birçok çeviri ve uyarlamas bulunan Erturul'un tiyatro ile ilgili düünceleri "insan ve Tiyatro Özerine

Gördüklerim" adl bir kitapta toplanmtr. (1975)

144

145

ERZURUMLU EMRAH

air. Erzurum'un Tanbura köyünde doduu söylenen airin doum tarihi bilinmiyor. iirlerinden, Orta

Anadolu'nun büyük bölümünü dolat anlalyor. Yine iirlerinden ve halk arasnda söylentilerden anlaldna göre,

Erzurum'da medrese eitimi görmü, Nakibendi tarikatna girmitir. Erzurum'dan ayrldktan sonra bir süre

Sivas'ta oturmu, sonra Tokat ve Kastamonu'ya gitmi, evlenmi. Yaamnn son yllarn Niksar'da geçirmi; 1854'te

orada ölmü.

19. yüzyl halk airlerinden Emrah'n iirlerini iki bölümde incelemek gerekir: Aruz ölçüsüyle yazd iirlerde

Fuzuli, Baki ve Nedim gibi divan edebiyat ustalarnn etkileri görülür. Uzmanlar, bu tür iirlerinin sanat deeri

tamadn söylerler. Hece ile yazd iirler ise daha baarldr; Karacaolan, Ak Ömer ve Gevheri gibi usta halk

airlerinin izlerini tar. Halk, koma ve semai türlerinde yazlan ve ustaca bir söyleyile yerel zevkleri yanstan bu

iirleri tutmutur. Emrah kendisinden sonra gelen birçok halk airini de etkilemitir.

Erzurumlu Emrah'n zamanmza ulaan tam ve düzenli bir kitab yoktur. Ona ait olduu söylenen birçok iirin,

gerçekte, kendisinden önce yaayan (17. yüzylda) Ercili Emrah adnda bir baka birine ait olduu

söylenmektedir.

iirleri, u kitaplarda toplanmtr: Fuad Köprülü, Saz Sairleri, s. 707-768; E. Cem Güney-Çetin E. Güney,

Erzurumlu Emrah ve iirleri (1958)

% ERUZ, NAHT

Yazar. 1936'da Aksaray'da dodu, ilk ve ortaokulu orada okudu. Adana Ticaret Lisesi'ni, zmir Yüksek

Ticaret ve iktisat Okulu'nu (1958) bitirdi. Aksaray Ortaokulu'nda öretmenlik, Ankara'da Merkez Bankas'nda

memurluk yapt. Gümrük ve Tekel Bakanl'nda müfettilik, stanbul

Gümrükleri'nde müdür yardmcl ve Kontrol Genel Müdürlüü'nde bulundu.

Eruz, hikâye yazarlna, 1953'de Ticaret Lisesi'nde örenciyken balad, ilk hikâyesi Adana'da yaynlanan

"Bugün" gazetesinin sanat sayfasndan çkt. Daha sonra Varlk, Yeditepe, Soyut, Papirüs, Yansma vb. gibi

dergilerde yazd. Gerçekçi bir sanat anlayna sahiptir. Yaln, akc bir anlatm vardr. Her kesimden insan, çeitli

yönleriyle, belirli hikâye ölçüleri içinde vermeye çalr.

Kitaplar:./

Hikâye: Çuvaln Yanndaki Adam (1969), Yumma (1971), Gül Hrsz (1973), insanca (1978)

Fkra, talama: Bamteli (1985)

ESENDAL, MEMDUH EVKET

Yazar. 29 Mart 1883'te, Rumeli göçmenlerinden bir çiftçinin olu olarak Çorlu'da dodu. Düzenli bir

örenim görmedi; kendi kendini yetitirdi; Franszca, Rusça ve Farsça örendi. Genç yata (1906) gizli ttihat ve

Terakki Cemiyeti'ne girdi. Merutiyet'ten (1908) sonra parti müfettii olarak Rumeli ve Anadolu'yu dolat. Bir

taraftan da Çorlu'da çiftçilik yapt. Birinci Dünya Sava'nda çiftçilii brakt. Kurtulu Sava balaynca Anadolu'ya

geçti. TBMM açlnca, Azerbaycan'a elçi olarak gönderildi. Dört yl sonra yurda dönerek istanbul'da Kabata

ve Galatasaray liselerinde öretmenlik yapt. Baz arkadalanyla Meslek adnda bir gazete çkard. Savunduu

düünceler sakncal bulunduu için, yeniden yurt dna gönderildi; Iran, Afganistan ve Rusya'da (1925-1938)

elçilik yapt. Dönüünde Bilecik'ten milletvekili seçildi. Partinin (CHP) genel sekreterliini (1941-45) yapt. 16

Mays 1952'de Ankara'da öldü.

146

147

Kitaplar:

iir: Divan (Basma hazrlayan: Asaf Halet Çelebi, 1944)

Düzyaz (nesir): Müzekki'n-Nüfus (Nefisleri Artan, Benlikleri Aartan Kitap; yazl 1448), Tarikat-nâme,

Fütüvvet-nâme, Ibret-nâfne, Nasihat-nâme, Esrarü't-Talibin (baslmad), Cihal'ül Canan vb.

son iki cildi de 1935-38 yllan arasnda yeni harflerle baslmtr. Sonraki yllarda seçilerek yaplan basklann

önemlileri unlardr: "Evliya Çelebi Seyahatnamesi" (Haz. Reat Ekrem Koçu, 5 cilt, 1943-1951),

"Seyahatname" (Haz. M. Nihat Özön, 3 cilt, 1944-45), "Evliya Çelebi Seyahatnamesi" (Haz. Zuhuri

Danman, 10 cilt, 1969-70) vb.

EVLYA ÇELEB

Yazar. 25 Mart 1611'de stanbul'un Unkapan semtinde dodu. Asl ad, Hafz Mehmet Zllî'dir. Saray

kuyumcubas Mehmet Zllî Efendi'nin oludur. Aakaps Sbyan Mektebi'nde, eyhülislan Hamit Efendi

Medresesi'nde, saray okulu olan Enderun'da okuyarak iyi bir eitim gördü. Sesi güzeldi, hafz oldu. Arapça ve

Farsça örendi. Yaamnn ilk otuz yl stanbul'da geçti. Gezmeyi seviyordu. 1630'da gördüü bir rüya üzerine,

önce stanbul'un semtlerini dolat, sonra uzun gezilere çkt. Bursa, zmit, Trabzon, Azak, Baku, Krm, Malatya,

Girit, Erzurum, Van, Badat, am, Özi, Rumeli, Konya, Revan, Akkerman, Bosna, Macaristan, Almanya,

Avusturya, Msr vb. yerleri gezdi. Bütün Osmanl topraklarn kapsayan yolculuu 41 yl sürdü. 1682'de

stanbul'da (ya da Msr'da) öldü.

Evliya Çelebi, divan edebiyatnda gezi türünün en büyük yazandr. Gezdii yerlerin bütün özellikleriyle

yakndan ilgilenmi, esiz bir gözlemci olarak gördüklerini sürükleyici bir dille, konuur gibi yazmtr. Nükteli,

zaman zaman abartmal, tatl bir anlatm vardr. Çadalarnn özentili, süslü dilinden kaçnm, açkl ve sadelii

yelemitir. Târih, corafya, dil, halkbilim (folklor), toplumbilim, halkn günlük yaam, ünlü kiilerin yaam

öyküleri vb. konularda çok zengin bilgileri içeren gezi kitab, bugün de zevkle okunmakta, geçmie k tutma

özelliini korumaktadr.

"Evliya Çelebi Seyahatnamesi" adyla bilinen kitab 10 cilttir. Bunun ilk 5 cild 1896'da; 6. cildi 1900'de; 7.

ve 8. ciltleri 1928'de eski harflerle;

EYUBOLU, BEDR RAHM

air, yazar. 1911'de Görele'de dodu. Kaymakamlk, mutasarnflk, milletvekillii yapm Mehmet Rahmi Bey'in

oludur ve Sabahattin Eyubolu ile kardetir. lk ve ortaörenimini Trabzon'da yapt; stanbul Güzel Sanatlar

Akademisi'ni bitirdi. Fransa'da üç yl süren resim çalmalarndan sonra yurda döndü; Akademi'de öretim üyesi

oldu. Uzun yllar profesör olarak çalt bu yerden emekli oldu. 21 Nisan 1975'te stanbul'da öldü; Küçükyal

Mezarl'na gömüldü.

Ayn zamanda, ülkemizin tannm ressamlanndan olan Bedri Rahmi, ilk iirlerini, 1928'de Muhit dergisinde

yaynlad. Ama asl tannmasna yol açan yaz ve iirlerini, 1938-1944 yllar arasnda Ses, nsan, Gün, nklapç

Gençlik, te vb. gibi toplumcu dergilerde yazd. iirleri, halk iirinin ve dilinin etkilerini tar. Sanki yüksek sesle

okunmak için yazlm, cokulu ve renklidir. Ressaml ile airlii arasnda bir koutluk vardr. Resimlerinde görülen

kendine özgülük, iirlerinde de hemen göze çarpar. Halk iirinden ve dilinden seçilen deyimler, sözler ve

dizeler; bol bol kullanlan sfatlar, kendine özgü imgeler, baanyla kullanlan uyaklar, iirde dengeli bir resim

duygusu yaratr. iirde genel olarak "yaama sevinci" ve "doa" könulanm ileyen air; yaln, aydnlk bir dil ve

anlatmla, sanat ve toplumsal sorunlan ileyen denemeler, gezi yazlan, fkralar ve hikâyeler de yazd.

150

151

Kitaptan:

iir Yaradana Mektuplar (1941), Karadul (1948), Tuz (1952). Üçü Birden (ilk üç kitap. 1953), Dördü

Birden (yeni iirlerle eskiler bir arada, 1956), Karadul 69 (bütün iirler, yenilerle, 1969), Dol Kara Bakr Dol

(bütün iirler; yenilerle, 1974), Yaadm (yeni iirler, 1977)

Deneme, gezi: Canm Anadolu (1953), Tezek, (1975), Delifiek (1975), Resme Balarken (1977)

Resim: Binbir Bedros (1977), Babalomiler (1978)

Mektup: Karde Mektuplar (1985)

Daha ayrntl bilgi için baknz: B. Rahmi Eyübolu, Hz. Abdullah Çelik (1996)

KYI'BOLU, SABAHATTN1

Yazar. 1908'de Akçaabat'ta dodu. B. Rahmi Eyubolu'nun aabeyi; kaymakamlk, mutasarrflk ve Trabzon

milletvekillii yapm Mehmet Rahmi Beyin oludur. lkokulu Kütahya'da, orta ve liseyi Trabzon'da okudu. Lise

son snfta okurken, kazand bir snav sonucu devletçe Fransa'ya gönderildi; orada estetik ve edebiyat örenimi

gördü. Yurda dönünce istanbul Edebiyat Fakültesi'nde Fransz Dili ve Edebiyat öretim üyesi oldu; 1933-39

yllan arasnda doçent olarak çalt. Daha sonra M.E.Bakanl'nda müfettilik, Talim ve Terbiye Kurulu üyelii,

Tercüme Bürosu bakan yardmcl, Ankara-Hasanolan Yüksek Köy Ensütüsü'nde kültür tarihi öretmenli i yapt.

1950'de yeniden stanbul Edebiyat Fakûllesi'ne dönerek karlatrmal Türk-Fransz edebiyat ve çeviri dersleri

verdi. Ayrca stanbul Teknik Üniversitesi ve Güzel sanatlar Akadcmisi'nde sanat tarihi dersleri okuttu.

Teknik Ürnversîte'den profesör olarak emekli oldu. 12 Mart Olay'nda (1971) gizli örgüt kurmak suçuyla

tutukland. Aklandktan bir süre sonra da 13.1.1973'te stanbul'da öldü. Mezar Merkezefendi'dedir.

152

Sabahattin Eyübolu, çok yönlü bir düünce ve sanat adamdr. Yazmaya 1930'da Hakimiyet-i Milliye

gazetesinde balam, ölümüne dek edebiyat, tiyatro, müzik, sinema, resim vb. gibi sanat konularnda eletiri,

deneme, inceleme türlerinde etkili, yol gösterici yazlar yazmtr. Hep yeniden yana olmu; aratrc düüncenin

yaratclna inanm; Dou ile Bat, eski Anadolu uygarlklar ile çada kültürümüz arasnda ba kurarak Türk sanat ve

düüncesine bir bütüncül nitelik kazandrmaya çalmtr. Kapsaml bir insanclk (hümanizma) anlaynn öncüleri

olan Hal i kama Balkçs (Cevat akir Kabaaaç), Azra Erhat, Mazhar evket pirolu'nun oluturduu topluluk

içinde yer alarak söyleileri, yazlan, çevirileri, belgesel film çalmalanyla günümüz düünce yaamna büyük

katklarda bulunmutur. Deneme ve çevirileri; Yunus Emre ve Pir Sultan Abdal üstüne yapa incelemeleri,

edebiyatmzda usta ii, esiz örneklerdir.

Kitaplar:

Deneme: Mavi ve Kara (1961), Sanat Üstüne Denemeler (1974), Söz Sanatlan (1981), Görsel Sanatlar

(1982)

nceleme: Yunus Emre'ye Selâm (1966), Pir Sultan Abdal (1977) Öteki kitaptan: Avrupa Resminde

Gerçek Duygusu (M. evket pirolu ile, 1952), Fatih Albümüne Bak (M. evket Ipirolu ile, 1952), iirle

Franszca (1964), Gökyüzü Mavi Kald (Yaar Kemal ile; derlemeler, 1978), Köy Enstitüleri Üzerine (1984)

Ald ödüllen 1959 TDK Çeviri Ödülü (Devlet), 1962 Ataç Armaan (Mavi ve Kara ile)

EYÜBOLU, SMET ZEK

Yazar. 1925'te Trabzon'un Maçka ilçesinde dodu. lk ve ortaokulu Trabzon'da okudu. stanbul Vefa

Lisesi'nden sonra, Edebiyat Fakültesi'nin klasik filoloji bölümünü bitirdi. Çeviriler yaparak geçimini

salamaya çalt. Meydan Larousse Ansiklopedisi'nde yayn kurulu yardmcl yapt. Bamsz yazar olarak çalyor.

153

3i

1

1

smet Zeki, yazarla Karadeniz halkbiliminden (folklorundan) derlemeler yaparak balad. (Türk Folklor

Aratrmalar dergisi, 1949-59) Daha sonra, Anadolu Türkçesinin köklerini aratran dil yazlar (Yeni Ufuklar)

yazd. Anadolu kültürünün özelliklerini yanstan deneme ve incelemeleriyle tannd. Düünüüyle Halikarnas

Balkçs, Sabahattin Eyubolu ve Azra Erhat'n oluturduu topluluk (maviciler) içinde yer alr; çada kültürle eski

Anadolu uygarlklarnn bütünlüünü savunur.

Kitaplarndan bazlar:

Deneme: Tanr Yaratan Toprak/Anadolu (1974), nsann Boyutlar (1979), Anadolu Uygarl (1980) Geçmiin

Yaama Gücü (1983)

inceleme: Divan iirinde Sapk Sevgi (1968), Anadolu laçlan (1974), Cinsel Büyüler ve Yldzname (1975),

Alevilik, Sünnilik (1979), eyh Bedrettin ve Varidat (1980), Bütün Yönleriyle Bektailik (1980), Günün Inda

Tasavvuf, Tarikatlar, Mezhepler Tarihi (1986), Anadolu nançlar, Anadolu Mitolojisi (1988), Türk Dilinin

Etimolojik Sözlüü (1988), Türkçede Kökler Sözlüü (1990), Hac Bekta^ Veli (1990), Sömürülen Alevilik

(1991), Tarihin lkeleri (1991) vb.

Roman: Çakr Aye (1958'de Trabzon "Hakimiyet" gazetesinde tefrika edHdi; kitaplamad.)

F

F.CELALETTN

Yazar. 1895'te stanbul'da dodu. Asl ad, Fahri Celal Göktulga'dr. Mercan dadisi'ni (lisesini), stanbul Tp

Fakültesi'ni bitirdi. Ruh ve sinir hastalklar uzmanl eitiminden sonra Üsküdar Topta Akliye ve Asabiye

Hastanesi'nde klinik eflii yapt. Hastane Bakrköy'e tannca, görevini orada sürdürdü. Daha sonra, Manisa ve

Bakrköy'de bahekim olarak çalt; bu görevden emekli oldu. 1975'te öldü, Karacahmet Mezarl'na gömüldü.

F. Celalettin, Cumhuriyet dönemi hikâyecilerindendir. Yazmaya 1917'de, Servet-i Fünun dergisinde

balam; yakndan tand ruh hastalannn iç dünyalann yanstan hikayeleriyle tanmtr. Nükteli, rahat bir anlatm,

yaln bir dili vardr.

Kitaplar:

Talâk- Selâse (1923), Kna Gecesi (1927), Anzavur Kahvesi (1948), Salgn (1953), Rüzgâr (1955),

Çanakkale'deki Kelolan (1960), Bunlann tümü, "Bütün Eserleri/Fahri Celâl" adyla basld. (1973)

155

154

1-

FELEK, BURHAN

Yazar, gazeteci. 1889da stanbul'da dodu. Üsküdar dadisini (lisesini), stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitirdi.

Çeitli memurluklar, Franszca öretmenlii, avukatlk gibi ilerden sonra gazetecilie (1923) balad. Vakit

gazetesinde balad fkra yazarln, otuz yla yakn Cumhuriyet gazetesinde sürdürdü. Gazeteciler Cemiyeti'nin

bakanln da yapan yazar, Milliyet'te yazarken 4 Kasm 1982'de öldü.

Felek, günlük fkra türünün bizde ilk temsilcisidir. Fkra yazmay ölümüne kadar sürdürmü; bunun yannda

çeviri, an, söylei, gezi, hikâye türlerinde de yaptlar vermitir. Konumalara (diyaloga) dayal gülmece (mizah)

hikâyelerinde, kendine göre tipler yaratp canlandrmtr. Rahat bir anlatm vardr. Günlük yaamn çeitli

sorunlarm dile getiren, bürokrasiye boulmu yöneticileri eletiren fkralar da kendine özgüdür; söylei nitelii tar.

Yönetici olarak gazeteciliin ve sporun geliimine büyük katklar olmutur. Verimli çalmalarndan dolay,

"eyhü'l-muharririn" (yazarlarn ba) unvann almtr.

Kitaplar:

An: Yaadmz Günler (1974), Krk Yllk stanbul Hikâyeleri (1985), Geçmi Zaman Olur ki (1986)

Hikâye: Vatanda Ahmet Efendi (1957), Biraz Daha Yarenlik (1985), Recep'in Kahvesi (1986)

Gezi: Hint Masallar (1944)

FERAZCZÂDE MEHMET SAKR

Yazar, dilci. 1853'te Bursa'da dodu. Örenim durumu hakknda bilgimiz yok. Onbe yalarnda iken memur

olarak Hüdavendigâr (Bursa) Mektebi Kalemi'ne (yaz ilerine) girmi burann bakanlna kadar yükselmi.

Vilayet gazetesinin ve basmevinin yöneticiliini yapm. Bursa dadisi'nde (lisesinde) edebiyat ve ahlâk dersleri

okutmu. Krklareli Tahrirat Müdürlüü yapm. 1911'de Bursa'da ölmü; Faik Bey Medresesi'nin karsndaki

mezarla gömülmü.

Feraizcizâde, Tanzimat dönemi oyun yazarlarndandr. Bursa valisi Ahmet Vefik Paa'nn yannda yetimi;

Bursa Tiyatrosu'nun kuruluunda ona yardmc olmutur. Örnein oyunculara Türkçe ve edebiyat, dersleri

vererek, tiyatronun ileyiine katkda bulunmutur. Ahmet Vefik Paa'nn Moliere'den çevirip uyarlad oyunlara

benzer 6 tane oyun yazmtr. Feraizcizâde'nin bir baka hizmeti de Türkçe'nin sadelemesi yolunda yapt

çalmalardr. "Persenk" adl 363 sayfalk bir dilbilgisi kitab (1894) yazm, bunun kinci Abdülhamid'e sunmutur.

Dilbilgisi terimlerinin tümünün Türkçeletirildii kitabnda harfleri ve harekeleri (iaretleri, sesleri) açklam;

kelimelerin nasl yazlacan göstermi; ekler ve edatlar konusunda bilgiler vermitir. (Bugüne dek baslmayan

kitap, stanbul'da Millet Kütüphanesi'ndedir.)

Oyunlar:

Teahhül yahut lk Gözans (5 perde, 1882), natç yahut Çöpçatan (1882), Evhami (3 fasl, 1881), Icab- Gurur

yahut Inklâb- Muhabbet (3 perde, 1881), Krk Yalan Köse (1882), Yalan Tükendi (Krk Yalan Köse'nin

devam, 1882)

156

157

FETH NAC (Kalpakçolu)

FITNAT HANIM

Yazar. 1927'de Giresun'da dodu. lk ve ortaokulu orada okudu. Erzurum Lisesi'ni, stanbul ktisat

Fakültesi'ni bitirdi. Onbe yl özel kurulularda saymanlk, personel eflii ve genel sekreterlik yapt. 1965'ten

sonra kendi adna Gerçek Yaynevi'ni kurarak yayncla balad. O günden bugüne bu görevini sürdürüyor.

Erzurum'da lise örencisiyken (1943) yazmaya balayan Fethi Naci, çeitli dergilerde iir ve eletiriler

yaynlad. Daha sonra iiri brakp eletiriye yöneldi; ele ald yaptlan, toplumbilim ve ekonomiye dayanarak iledii

eletirileriyle tannd. Toplumcu sanat kuramn benimseyen bir eletirmendir. "Edebiyat ürünü karsnda hem

okur, hem de eletirmen tutumuyla deerlendirme yapmas en özgün yan saylr. Zaman zaman yaynlanan

günlüklerinde ve anlarnda da, bu özellik görülür." (Geliim Hachette Ansk.)

Kitaplar:

Eletiri, deneme: nsan Tükenmez (1956), Gerçek Saygs (1959), On Türk Roman (1971), Edebiyat Yazlan

(1976)

Günlük: Eletiri Günlüü (1986), Gücünü Yitiren Edebiyat (1990)

nceleme: Az Gelimi Ülkeler ve Sosyalizm (1965), Japon Kalknmas ve Türkiye (1966), Kompradorsuz

Türkiye (1967), Türkiye'de Roman ve Toplumsal Deime (1971), Bir Hikayeci: Sait Faik, Bir Romanc: Yaar

Kemal (1990)

air. Asl ad "Zübeyde" olan airin doum tarihi bilinmiyor. eyhülislam Mehmet Esat Efendi'nin kzdr. Özel bir

örenim görmü, iyi yetimi; saray çevresinde bulunmu; Rumeli Kazaskeri Dervi Mehmet Efendi ile evlenip

mutsuz bir evlilik yaam sürdürmü. Mutsuzluu, kocasnn sanattan uzak, kültürsüz oluuna balanr. Ayn

zamanda ünlü bir divan airi olan veziriazam Koca Ragp Paa (1698-1763) ve air Hamet (?-1768) ile ilikisi

olduu söylenir. iirlerinin çounu 1747'den sonra yazm; 1780'de stanbul'da ölmü. Mezar Rumelihisan'ndadr.

Ftnat Hanm, divan iirinde, Mihri Hatun'dan (15. yy) sonra yetien en güçlü air olarak deerlendirilir.

Kaside, gazel, ark, musammat türlerinde yazd iirler, dil ve nazm teknii yönlerinden oldukça baarldr. Ne var

ki, kadn kafes arkasna iten baskc geleneklerin etkisi yüzünden, iirine kadnlndan bir ey katmam, kendine

özgü bir söyleyi getirememitir. Bununla birlikte, uzmanlar, o dönemde bir kadnn airlie yönelmesini, ünlü

airler arasnda yer almasn, büyük bir aama sayarlar.

iirlerinin topland bir "Divan" vardr; Msr'da ve stanbul'da iki kez baslmtr. (Yazma bir nüshas

st.Üniversitesi Kitapl'ndadr.)

FUZULÎ

158

air. Asl ad "Mehmet" olan airin yaam yeterince bilinmiyor. Ouzlarn Bayat boyundan geldii; Irak yöresinde

Kerbelâ'da doduu sanlyor. Çocukluu nerede geçmi, nerelerde örenim görmü, bunlar da bilinmiyor. Ama

iirlerine baklrsa, Arapça ve Farsça bilgisi, çann birçok bilimlerini (din, felsefe, tp vb.) iyice örendii anlalyor.

Söylentilere göre, uzun süre Necefte (Irak) mam Ali'nin türbesinde bakclk yapm. Safevi (Iran) hükümdan ah

smail Badat' ele geçirince (1508), ona "Beng ü Bade"

159

(Esrar ve arap) adl Farsça bir mesnevi sunmu; Badat'ta Safavi valisi brahim Han tarafndan birkaç yl

korunmu; Han'n ölümü üzerine Kerbelâ (ya da Hille'ye) çekilmek zorunda kalm. Badat'a, ancak Osmanllarn

kenti ele geçirmelerinden sonra (1534) gelebilmi; Kanunî Sultan Süleyman'a ve onun paalarna kasideler

(övgüler) sunmu. Buna karlk balar alm, aynca dokuz akçe ayla (maaa) balanm. Ne var ki, Evkaftan balanan

bu ayl bir türlü alamam. Bunun üzerine yüksek bir devlet memuru olan (Nianc) Celâlzâde Mustafa Çelebi'ye

ünlü "ikâyetnâme"sini yazm. Yaam yoksulluk içinde geçmi; ne Safavi'lerden, ne de Osmanllardan yeteri

kadar yardm görmemi. 1556'da. Irak' kasp kavuran bir veba salgnnda ölmü. Mezar (kesin olamamakla

birlikte), Kcrbelâ'da Hz. Hüseyin'in türbesinin yanndadr.

Fuzulî, 16. yüzyl Türk divan edebiyatnn en büyük, en ünlü airlerinden biridir. Gazel ve mesnevi türlerinin

en büyük ustalar arasnda yer alr. iirlerini Azerî lehçesiyle yazm, çounlukla ak ve strap konularn ilemitir. Ak,

hem insansal (beerî), hem de tanrsal (ilahî) ak olarak ele alm; cokulu ve ince bir anlatmla dile getirmitir. Ak

konusu, en güzel anlatmn onun iirlerinde bulmu; yüzyllar boyu divan ve halk airlerine örneklik etmitir.

Kasidelerinde, söz ve düünce oyunlarna yer vererek biraz özentiye kaplrsa da, gazelleri son derece içtendir.

En sevdii türün gazel olduunu söyler.

"Fuzulî'nin iirlerinde, lirizmin yan sra ilk dikkati çeken özellik, imge zenginliidir. Arap ve Fars

efsanelerini, tasavvufu çok iyi bilen air, bu kaynaklardan ald imgeleri, ruhsal durumunun estetik bir

söylemini oluturacak biçimde kullanr. Sözcük daarcnn snrl olmas, imge zenginlii sayesinde bir engel

oluturmaz. mgeleri, biçimsellikten uzak, içeriin cokun lirizmini ortaya çkaracak bir ustalkla kullanr.

Dolaysyla, bavurduu söz sanatlar, konunun önüne geçmeyerek, içtenlikti bir anlatma ular." (Geliim

Hachette)

"iirleri, divan edebiyat geleneine uygun olarak, söz oyunlaryla yüklüdür." (Seyit Kemal Karaaliolu)

Balca kitaplar:

Divan: Türkçe, Arapça ve Farsça iç divan vardr. Türkçe olan, ilk kez 1851 'de baslmtr. Kaside, gazel,

mesnevi ve öteki türdeki iirlerini içerir. Yeni harflerle basm, Abdiilbaki Gölpnarh tarafndan 1948'de yapld.

Arapça divan (asl Leningrad'ta) 1958'de; Farsça divan 1950'de yaynland.

Leyla ile Mecnûn: Yaklak 4.000 beyitlik, ak roman niteliindeki ünlü mesnevisi. 17 kez basld. Yeni

harflerle ilk basm, 1957'de yapld.

Beng ü Bade (Esrar ve arap): ah smail ve kinci Bayezid üzerine yazlm, yaklak 500 beyitlik Farsça

mesnevi. 13 kez baslan bu yaptn bilimsel basm (Hazrlayan: Kemal Edip Kürkçüolu) 1956'da yapld.

Hadikatü's-Süeda (Kutlularn Bahçesi): Düzyaz-manzum karmdr; Kerbelâ olayn anlatr. Günümüz

Türkçesiyle (Haz. Selâhattin Güngör) 1955'te basld. '

Rind ü Zahit (Rind ve Sofu): Farsça düzyaz; Türkçesi 1956'da basld.

Sakinâme (Heft Cem): 7 bölümlük, Farsça yazlm bu yapt dilimize çevrilmedi.

Hüsn ü Ak (Shhat ve Maraz): Salk ve hastalk üstüne bilgi veren, düzyaz olarak Farsça yazlm bu yaptn

Türkçesi 1956'da basld. ah û Geda: Asl Leningrad'tadr, Farsçadr.

Enis-ül Kalp (Kalp Dostu): 134 beyitlik uzun kaside; Türkçesi 1944'te basld.'

Risale-i Muammeyat (Bilmeceler Kitapç): Manzum bilmeceler, Farsça; Türkçesi 1949'da basld.

Tercüme-i Hadis-i Erbain: Manzum 40 hadis çevirisi; Türkçesi 1951'de basld.

Sohbet'ül-Esmar (Meyvelerin Sözlemesi): 200 beyitlik Farsça manzum yapt; Türkçesi 1958'de basld.

Matla-ul Itikad (nancn Dou Yeri): ii inançlarn yanstan bu Farsça yaptn Türkçesi 1962'de yapld.

Mektuplar: Ünlü "ikâyetname" iirini de içeren mektuplar. (Prof. A. Karahan basm, 1948)

160

161

Daha ayrntl bilgi için baknz: Fuzulî Hakknda Bir Bibliyograf^ Denemesi (Dr. Müjgan Cumbur, 1956);

Fuzulî'nin Dünyas (Cemil Yene 1966)

Oyun: Redii'e'ye Güzelleme (1985

Ald ödüller: 1972 Sait Faik Hifcâve Armaan (P; 1975 TDK Roman Ödülü (47'liler ile)

FURUZAN

Yazar. 1935'te stanbul'da dodu. Küçük bir esnafn kz. Çocukluu ve gençlii skntlar, zorluklar içinde geçti;

ilkokuldan sonra okuyamad; kendi kendini yetitirdi. Ksa bir süre stanbul Küçük Sahne'de oyunculuk

yaptktan sonra, kendini tümüyle yaz çalmalarna verdi.

Füruzan, ilk hikâyesini, 1956'da "Füruzan Yerdelen" imzasyla, Ankara'da çkan Seçilmi Hikâyeler

dergisinde yaynlad. Daha sonra Yenilik, Pazar Postas, Ycditepe ve Yeni Dergi'de hikâyeler yazd; 1971 *de

yaynlanan "Parasz Yatl" kitabyla tannd. Daha sonra uzun hikâyeye ve romana yönelerek, Sabahattin Ali.

Orhan Kemal çizgisinde gerçekçi ürünler verdi. Hikâyelerinde, genel olarak bireyin tedirginliklerine ve

bunalmlarna eilir. Geleneklerin, yazglarn, kötü yaam koullarnn basks altnda bunalan küçük insanlar anlatr.

Onlarn sevgi ve umut dolu çrpnlarn yanstmaya çalr. Güçlü bir gözlem gücü, rahat ve etkili bir anlatm vardr^

Kitaplar:

Hikâye: Parasz Yatl (1971), Kuatma (1972), Benim Sinemalan| (1973), Gecenin Öteki Yüzü (1982), Gül

Mevsimidir (1985)

Roman: 47'liler (1974), Berlin'in Nar Çiçei (1988)

Gezi, röportaj: Yeni Konuklar (1977), Ev Sahipleri (1981)

I

iir: Lodoslar Kenti (1991)

162

GEÇER, LHAN

G

GAZ GRAY

air.l534'te Krm'da doan ve Osmanl hükümdarlar tarafndan Krm'n yönetimine atanan 46 handan biridir.

Osmanl'-lran savalarna (1577) katilmi, bir süre ran'da tutsak kalm, hapisten kaçp Erzurum'daki Özdemirolu

Osman Paa'nn yanna gelmi, yeniden savalara girmi. Gösterdii basan üzerine, 1588'de Krm'a Han olarak

atanm. A-nadolu'da çkan Celâli syanlan'n bastrmak için onbin kiilik yardmc bir kuvvet göndermi. Daha

sonra Krm' bamszlatrma çabalan nedeniyle Osmanllarla arasnda baz sürtümeler olmu. 1607'de Akmesçit'te

ölmü.

"Gazayr ve "Han Gazi" takma adlann kullanan Gazi Giray, divan biçiminde yazd kahramanlk iirleriyle;

Osmanl yönetimini eletirdii vergileriyle tannmtr. iirlerini Arapça, Farsça, Osmanlca ve Krm Türkçesiyle

yazmtr. Divan airlerinin ortak konusu "ak" ile fazla ilgilenmemi; Türk'ün savaçln, kahramanln, bayrak

sevgisini ilemitir.

Gazi Giray'n gazellerinin topland bir Divan; Gül ve Bülbül adl bir mesnevisi; yaad dönemin ünlü kiilerine

yazd manzum ve düzyaz biçiminde mektuplan vardr.

air. 1917'de stanbul'da dodu. Erdek lkokulu'ndan sonra stanbul Erkek Lisesi'nin orta bölümnü ve Kabata

Lisesi'ni bitirdi. Bir süre devam ettii stanbul ktisat Fakültesi'ni yarm brakt. Maliyede, Basn-Yayn Genel

Müdürlüü'nde, Ankara Radyosu'nda, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüü'nde çalp emekli oldu.

iir yazmaya örenciyken balayan Geçer, 1944'ten sonra Çnaralt dergisinde yazd duygusal iirleriyle tannd.

Ak ve hüzün, geçip giden yllarn özlemi, anlar, iledii balca konulardr. Hisar dergisi çevresinde yer alan ve

"sanat için sanat" görüünü savunan airlerden biridir.

iir kitaplar:

Büyüyen Eller (1954), Belki (1960), Bir Bulut Geçti (1973), Yeil Ça (1976), Hüzzam Beste (1987), Özlem

Rhtm (1987)

nceleme: Cahit Skt Taranc (1977), Ömer Bedrettin Uakl (1986), Cumhuriyet Dönemi Türk iiri (1987)

GEVHER

air. 17. yüzyln ikinci yans ile 18. yüzyln balarnda büyük bir üne sahip olan airin ne zaman, nerede doduu

kesin olarak bilinmemekle birlikte, Knm'da doduu tahmin ediliyor. 1700 yllarnda, air Mehmet Bahri Paa'ya

divan kâtiplii yapm; Anadolu, Suriye, Arabistan ve Rumeli'yi dolam.

Gevheri, hem divan, hem de halk airidir. Çann öteki halk airleri gibi, divan airlerinin etkisinde kalm, bu

yolda, adn saray çevrelerinde duyuran (çou bestelenmi) iirler yazmtr. Ama adn günümüze ulatran

164

165

asl baars, hece ile yazd komalardadr. Ak, ayrlk, gurbet, doa güzellii vb. gibi konulan ileyen komalar,

kendisinden sonra gelen pek çok halk airini etkilemitir.

Gevherî'nin tüm iirlerini içeren bir kitab yoktur. Derlenen iirler, ilk kez Sadettin Nüzhet Ergun tarafndan

(1928) kitaplatrlmtr. Son kitap, Halit Bayr'nmdr: Âk Gevheri, Hayat ve iirleri, 1958.

GRGNSOY,NAC

Yazar. 1924'te Manastr'da (Yugoslavya) dodu. Ailesi, ayn yl zmir'e gelip yerleti. Onbir kiilik bir ailenin

sekiz çoundan biriydi. Bu nedenle, çocukluu ve gençlii zorluklar içinde geçti. zmit Ticaret Lisesi'ni 35 yanda

bitirdi. Vardiye içilii, laborantlk, DDY'da memurluk, istasyon eflii, SEKA'da kitaplk memurluu, sosyal iler

ef yardcl, yayn eflii yapt. 25 yl SEKA Postas gazetesini yönetti Son görevi, ayn kurumda basn danmanlyd.

26.6.1982'de, geçirdii bir kalp krizi sonucu zmit'te öldü.

Girginsoy, Varlk dergisinde yaynlad deneme, eletiri ve hikayeleriyle tanndt. Denemelerinde, genellikle

güncel olaylarla ilgili görü ve düüncelerini dile getirdi. Hikâyelerinde insan, doay, özgürlüü, mutluluu

anlatmaya çalt. Yazd tek romannda ise, gençlik çann, olanakszlklar, yoksulluklar nedeniyle, nasl yitip

gittiini yanstr. Duru, yaln, akc, iirsel bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Mavi'nin Ölümü (1979)

Deneme, eletiri: ipek Böcei (1980)

Roman: Gençlik Çkmaz (1979)

Ald ödüller: Varlk dergisi eletiri (1954), Türk Hava Kurumu Makale (1959), Tercüman (1966), Son

Havadis (1973), Akbaba dergisi (1976) Hikâye ödülleri

GÖKÇE, ENVER

air. 1920'de Kemaliye'nin Çit köyünde dodu. Çocukluunun ilk yllan köyünde geçli. On yandayken

annesiyle Ankara'ya göçtü. lk, orta, lise ve üniversite örenimini burada tamamlad. Dil ve Tarih-Corafya

Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Siyasal düüncelerinden dolay tutukland (1951) ve yedi

yla yakn hapiste kald. Özgürlüüne kavuunca Ankara'da baz gazete ve dergilerde çalt. Hapisteyken yakaland

hastal buna elvermedii için köyüne gitti; uzun bir süre çiftçilik yapt. Son yllarn Ankara'da Yallar

Huzurevi'nde geçirdi. 19 Kasm 1981'deöldü.

Gökçe, iir yazmaya 1940'ta balad; ilk iiri 1943'te Yurt ve Dünya dergisinde yaynland. Daha sonra, Ülkü,

Gün, Söz, Yamur ve Toprak, Yeryüzü vb. gibi dergilerde yaynlanan toplumcu iirleriyle tannd! Halk iirinin

söyleyi özelliklerinden yararlanm, genellikle ksa dizelerden oluan, kendine özgü toplumcu bir iir gelitirmitir.

Yaamna karan olaylarn toplumsal bir bak açsyla ilendii bu iirlerde, kimi zaman slogancla dönüen bir kavga

havas vardr. Az yazm, ama kendinden sonra gelenleri etkilemi bir airdir.

Kitaplar:

iir: Dost Dost lle Kavga (1973), Panzerler Üstümüze Kalkar (1977) nceleme: Ein Türküleri (1982)

GÖKEN, ENVER NAC

Yazar. 1916'da stanbul'da dodu. lk ve ortaokulu Üsküdar'da okudu; stanbul Öretmen Okulu'nu, Ankara

Gazi Eitim Enstitüsü edebiyat bölümünü bitirdi. Adapazar, Bandrma ortaokullarnda, Haydarpaa

166

167

Lisesi'nde, stanbul Belediye Konservatuvan'nda, stanbul Eitim Ens-titüsü'nde 40 yla yakn Türkçe ve

edebiyat öretmenlii yaptktan sonra emekli oldu. 14 Ocak 1986'da stanbul'da öldü. Ansn yaatmak için, ei

tarafndan "Enver Naci Göken Çocuk Edebiyat Ödülü" kuruldu.

1935'te öretmen okulunda okurken çeviri, röportaj türündeki deneme çalmalaryla edebiyata giren Göken,

Servet-i Fünun, Yarmay, Türk Dili, lgaz vb. dergilerde yaynlad dil ve eitim, eletiri, hikâye, inceleme

yazlaryla; çocuk edebiyatna ilikin çabalaryla tannd. Hikâyeleri, Ömer Seyfettin'in öncülük ettii klasik hikâye

özelliklerini tar; olaylara dayal; giri, gelime, sonuç srasna göre kurulmu, ders verici, eitsel niteliklidir.

Ayrca, çocuklara yönelik hikâyeler, radyo oyunlar, yardmc ders kitaplar da yazmtr.

Kitaplar:

Hikâye: nan Bana (1939), Son Çare (1942), Durakta Bir Adam (1949), Çardak Alt (1951), Eleba (1964),

Dördüncü yilik (1967), Ayça (1970)

An: Eski Bir Öretmenin Okul Anlan (1983)

nceleme: Çocuklar çin Edebiyat (1960), Mehmet Emin Yurdakul (1963), Örnekleriyle Çocuk Edebiyatmz

(1966), Behçet Kemal Çalar (1970)

Yardmc ders kitab: Kompozisyon lkeleri ve Antolojisi (1969)

Çocuk kitaplar: Masal çinde Masal (1958), Nasl Yetitiler (1977), Daarck (1977), Nar Tanesi (1983),

Armaan (radyo oyunlar, 1983)

Malatya, Edirne, Eskiehir, Bursa'da edebiyat öretmenlii ve yöneticilik yapt. Bu görevini stanbul Galatasaray

Lisesi'nde sürdürerken ngiltere örenci müfettiliine atand. Dönüünde stanbul Eitim Enstitüsü'nde çalt ve

buradan emekli oldu. 2.12.1994'te stanbul'da öldü.

Orhan Saik; "Dede Korkut", "Kâtip Çelebi", "Mercimek Ahmet" vb. gibi edebiyat tarihine ilikin konularn

aratrlmas; eski metinlerin açklanp yorumlanmas ve halk edebiyat geleneine uygun olarak yazd iirleriyle

tannmtr. Bilimsel yöntemlere dayal aratrmacl, usta bir kuyumcunun titizliini andrr. Ulusal ve yiitlik

konularn ileyen iirlerinde ise cokulu, pürüzsüz bir söyleyi güzellii vardr. Son yllardaki çalmalarn halkbilim

(folklor) konusunda younlatrmtr.

Kitaplar:

iir: Birkaç iir (1976)

Aratrma, inceleme: Dede Korkut (1938), Türklerde Karagöz (1938), Kâbusnâme (1944), Kâtip Çelebi

(1957), Hannâme (Özbek destan, 1969), Mizanü'1-Hak (Kâtip Çelebi'den, 1973), Cerbe Fetihnamesi (1975),

Risale-i Mimariye (1975), Vaka-i Osmaniye (1976), Destursuz Baa Girenler (1982)

vb.

GÖKYAY, ORHAN SAK

air ve yazar. 1902'de nebolu'da dodu. Ankara Muallim Mektebi'ni, stanbul Yüksek Öretmen Okulu'nun

Türk dili ve edebiyat bölümünü bitirdi.

GÖLPINARLI, ABDÜLBAK

Yazar, edebiyat tarihçisi. 1900'de stanbul'da dodu. Lise son snfta okurken babasnn ölümü üzerine,

örenimini yarm brakt. Çorum'un Alaca ilçesinde bir süre ilkokul öretmenlii yapt. 1922'de stanbul'a geldi;

snavla Darülmuallim'in (öretmen okulunun) son snfna girerek örenimini sürdürdü. Daha sonra Edebiyat

Fakültesi'ni bitirdi. Konya, Kayseri, Kastamonu, Balkesir'de edebiyat öretmenlii; stanbul Oniversitcsi'nde

168

169

kitaplk memurluu: Vefa ve Haydarpaa liselerinde edebiyat öretmenlii yapt. Ankara Dil ve Tarih-Corafya

Fakültesi'nde doktorasn vererek stanbul Edebiyat Fakültesi'ne öretim üyesi olarak atand. Burada slâm-Türk

tasavvuf tarih ve edebiyat dersleri verdi. 1949'da kendi isteiyle doçentken emekli oldu. 1982'de stanbul'da

öldü.

Gölpnarl; divan iiri, halk iiri, tasavvuf, mezhep ve tarikatlar; bunlara balantl edebiyat akmlar konusunda

yapt önemli aratrmalaryla ün yapm bir edebiyat tarihçimizdir. Özellikle Mevlâna, Yunus Emre ve Pir Sultan

Abdal'n sanatç kiiliklerini belirleyen; yaptlarn açklayp yorumlayan çalmalar, edebiyatmzda büyük bir boluu

doldurmutur. Yaam boyunca, bir bilgin titizliiyle incelemeler yapm, kültür ve edebiyat tarihimize önemli

kaynak yaptlar kazandrmtr.

Balca kitaplar:

Melâmilik ve Melâmiler (1931), Mesnevi (Mevlâna'nn 6 ciltlik yapt, 1942-46), Pir Sultan Abdal (P. Naili

Boratav'la, 1943; tek bana 1953), Divan Edebiyat Beyanndadr (1945), Yunus Emre Divan (1943), Fuzulî

Divan (1948), Nedim Divan (1951), Vilâyetnâme (Hac Bekta- Veli'den, 1952), Mevlâna Celalettin (1951),

Mevlâna'dan Sonra Mevlevilik (1953), Kaygusuz Abdal/Hatayi/Kul Himmet (1953), Nesimî/Usulî, Ruhî

(1953), eyh Galip (1953). Divan iiri (5 kitap, 1954-55), Yunus Emre ve Tasavvuf (1961), Nasrettin Hoca

(1961), Alevî-Bektai Nefesleri (1963), Smavna Kadsolu eyh Bedreddin (1966), Caferi Mezhebi Esaslar

(1966), Hafz Divan (1968), Hüsn-ü Ak (eyh Galip'ten, 1968), 100 Soruda Tasavvuf (1969), 100 Soruda

Türkiye'de Mezhepler ve Tarikatlar (1969), Türk Tasavvuf Antolojisi (1971), Mesnevi erhi (Mevlâna'dan, 6

cilt; 1974), Tarih Boyunca slâm Mezhepleri ve iilik (1979), Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve

Atasözleri (1977), Yunus Emre (yaam ve tüm iirleri, 1979) vb.

GÖVS A, BRAHM ALÂETTN

air ve yazar. 1899'da stanbul'da dodu. stanbul Vefa ve Trabzon idadilerinde (liselerinde) okudu; stanbul

Hukuk Mektebi'ni bitirdi. Devletçe pedagoji (eitimbilim) ve psikoloji örenimi için sviçre'ye gönderildi.

Dönüünde öretmenlik, okul müdürlüü, eitim müfettilii yapt. Sivas, Sinop ve stanbul'dan milletvekili (1927-

1939) seçildi. M.E. Bakanl tarafndan yaynlanan "nönü (Türk) ansiklopedisi'nde genci yazmanlk, Zirai

Donatm Kurumu ve Ziraat Bankas Genel Müdürlüü'nde yönetim kurulu üyelii yapt. 29 Ekim 1949'da

Ankara'da öldü; Asri Mezarlk'a gömüldü.

Gövsa'nn ilk iirleri, 1908'den balayarak Servet-i Fünun dergisinde yaynland. Bunlar, aruz ölçüsüyle

yazlm, geleneksel iirin etkilerini tayan denemelerdir, Ömer Seyfettin ve arkadalarnn balattklar (1911) "Millî

Edebiyat" akmn benimsedikten sonra, hece ölçüsüyle, eitsel nitelikli "yurt" ve "ulus" konulu iirler yazmaya

balad. Eitim amaçl çocuk iirinin öncülüünü yapt. Bunun yannda yaamöyküsü, eitimbilim, sözlük ve

ansiklopedi çalmalar yaparak yararl yaptlar verdi.

Kitaplarndan bazlar:

iir; Çocuk iirleri (1911), Güttü Gû (Dedikodu, 1913), Çanakkale zleri (1932), Aclar (1941)

nceleme: Bediî Terbiye (1923), Çocuk Ruhu (1926), Fuzulî (1932), Nâbi (1933), Nedim (1932), Ömer

Hayyam (1932), Süleyman Nazif (1933)

Sözlük, ansiklopedi: Mehur Adamlar Ansiklopedisi (4 cilt, 1934-37), Türk Mehurlar Ansiklopedisi

(1945), Resimli Yeni Lügat ve Ansiklopedi (ölümünden sonra tamamland, 1947-1954), Yeni Talebe Lügati

(1949)

Gülmece: en Yazlar (1926) vb.

Bunlar dnda, eitim konulu çeviri kitaplar da vardr.

170

171

GÜLER, MEHMET

Yazar. 1944'de Sivas'n Çepni köyünde dodu. Pamukpnar lkörctmen Okulu'nu (1962), Balkesir Necati

Eitim Enstitü'nün Edebiyat bölümünü (1964), bitirdi. Çeitli yerlerde Türkçe öretmenlii yapt. imdi ayn

görevi, Yalova'da sürdürüyor.

Güler, yazmaya örenciyken balad. Adn ise, Yeni Admlar dergisinin düzenledii hikâye yarmasnda, "Düdük

Sesleri" adl hikayesiyle ödül alarak duyurdu. Daha sonra, ayn dalda çeitli ödüller (Bakent Ödülü, Zonguldak

100. Yl Vakf, Enver Naci Göken Ödülü vb.) alarak tannd. Hikâyelerinin çou çocuklarla ilgilidir. Romanlar

da çocuklara yöneliktir. Büyüklere ilikin hikâyelerinde, daha çok emekçilerin sorunlarn iledii görülür. Rahat

bir anlatma, güçlü bir gözlem gücüne sahiptir.

Kitaptan:

Hikâye: Ak Badanal Ev (1977), Bir Eski Sevda (1988), stanbul Kanatl Ben (1990), Ferhat Gibi (1991)

Çocuklar için: Okul Bir Türküdür (roman," 1980), kizler (roman, 1986), Kelolu, Keleolu (roman, 1986),

Dostum Alabalk (hikâyeler, 1986), En Güzel Gülücük Oyunu (hikâyeler, 1988), Aydede'nin Öpücüü

(hikayeler, 1988), Uçurtmam Bulutlardan Yüce (1991)

GÜLEHRÎ

air. Krehirli olmasndan baka, yaam üzerine bilgimiz yok. Kimi aratrmalara ve söylentilere göre, 13.

yüzyln sonlanyla 14. yüzyln balarnda yaam. Mevlâna'nn ölümünden (1273) sonra, mevlevilii yaymak

amacyla Sultan Veled tarafndan Krehir taraflarna gönderilmi; orada bir tekke kurup tarikat yaymaya balam.

Doum ve ölüm tarihleri de bilinmiyor.

Gülehrî, tasavvuf iirinde, Yunus Emreden sonra döneminin en baarl airi saylmaktadr. ran airi Feridüddin

Attar'dan genileterek çevirdii "Mantku't-Tayr" (Ku Dili) adl mesnevisiyle tannr. Bu yaptnda, Kelile ve

Dimne ve baka kaynaklardan da yararlanarak hikâyeler, fkralar ve simgelerle tasavvuf ilkelerini anlatr.

Öteki önemli yaptlar unlardr: Felek-nâme (tasavvufla ilgili Farsça mesnevi), Aruz Risalesi.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Fuad Köprülü, Türk Edebiyatnda ilk"

Mutasavvflar, 5. basm, Ankara 1984.

GÜNEL, BURHAN

Yazar. 1947'de skenderun'da dodu. Ortaokulu ve liseyi parasz yatl olarak Konya'da okudu. Hava Harp

Okulu'nu bitirdi. Bir süre uçu eitiminden sonra maliye subay oldu. Ankara'da, Genelkurmay Bakanl'nda çalt.

Yarbay riitbesindeyken emeldi oldu.

Edebiyata iirler yazarak (1963) giren Günel, 1971'den sonra yaynlad roman ve hikayeleriyle tannd. Çarpk

sanayileme ve kentlemenin, snfsal çelikilerin getirdii toplumsal kargaa içinde bunalan, kendi özünü ve

kiiliini bulma savam veren, gelecee umutla bakan insanlar, salam bir kurgu içinde, kendine özgü yaln ve

iirsel anlatmyla sergilemeye çalr.

Kitaplar:

Roman: Ökse (1973), Umut Zaman (1974), Yamurla Giden (1976), Aksayan (1979), Acnn Askerleri

(1981), Kalanlar ve Gidenler (1984), Ve O Güzel Kadnn Çocuklar (1985), Eski Desenler (1986), Yasak

Odas (1987)

Hikâye: Sevgi Ba (1974), Baka Bir Yaz (1980), Dünyann En Güzel Kadn (1984), Nergiz (1986), Bisiklet

Günleri (1987), Fayton (1988), Atei Seçtim (1993)

172

173

Çocuk kitaplar: Evcilik Oyunu (1973), Alama Bebeim (1976), Kays Aac (1986), Sevinç Dolu Bir Akam

(1986), Penceredeki Çocuk (1991)

Eletiri, inceleme: Benzer Romanlar (1986)

Ald Ödüller: 1979 Kültür Bakanl Çocuk Öyküleri Baar Ödülü J (Sevinç Dolu bir Akam); 1981 TDK

Öykü Ödülü (Baka Bir Yaz); 1981 i MAY Roman Ödülü (Acnn Askerleri); 1982 MAY Roman Ödülü

(Kalanlar * ve Gidenler ile); Yunus Nadi Roman Ödülü (Ate Uykusu).

Fkra: Nasrettin Hoca Fkralar (1957)

ncelemeler, seçkiler: Halk iiri Antolojisi (1947), Halk Türküleri (1953). Erzurumlu Emrah (1956), Âk

Garip (1958), Ruhsatî (1958). Meslekî (1958), Kerem ile Asl (1959), Tahir ve Zühre (1959). Folklor ve

Eitim (1966), Folklor ve Halk Edebiyat (1971)

"Açl Sofram Açl" ve "Dede Korkud" ile iki kez (1956/1960) Uluslararas "Hans Chiristian Andersen

Ödülü"nü ald.

GÜNEY, EFLATUN CEM

Yazar. 1896'da Hekimhan'da dodu. lk ve ortaörenimini Sivas'ta yapt; Sivas Sultanisi'ni (lisesini) bitirdi.

Konya Öksüzler Yurdu'nda balayan Türkçe öretmenliini Eskiehir, Kayseri, Sivas, Samsun Afyon, Kütahya

ve stanbul'da sürdürdü. Yönetici olarak Topkap Müzesi, stanbul Milli Eitim Müdürlüü'nde çalt; stanbul Halk

Eitim Bakanl'ndan emekli (1961) oldu. 2.1.1981'de stanbul'da öldü.

Güney; Anadolu'da öretmenlik yaparken kültür ve sanat dergileri

çkard; yerel gazetelerde ve dergilerde fkralar, makaleler yaynlad.

stanbul'a geldikten (1950) sonra, çalmalarn halkbilim (folklor) ve halk

edebiyat konularnda younlatrd. Derledii halk masallarn, yaplarma

bozmadan, kendine özgü bir dille yeniden yazd; bunlara yeni güzellikler];]

katt. Gerek masal yazan, gerekse halk airlerimizin tantmn amaçlayan bira

aratrmac olarak, halk kültürümüzün gelimesine büyük katklarda

bulundu..i

Kitaplar:*

Masal: Dertli Kaval (1945), En Güzel Türk Masallar (1948), Aç! Sofram Açl ve Congoloz Baba (1949),

Bir Varm Bir Yokmu (1956), Evvel Zaman çinde (1957), Dede Korkud Masallar (1958), Gökten Üç Elma

Dütü (! 960), Az Gittim Uz Gittim (1961)

174

GÜNEY, YILMAZ

Yazar. 1937'de Adana'nn Yenice bucanda dodu. Yoksul bir çiftçinin oludur. Adana Lisesi'ni bitirdi. Bir

süre Hukuk (Ankara) ve ktisat Fakültelerinde (st.) okudu. Adana'da "On üç" dergisinde yaynlanan bir

hikâyesinden dolay 18 ay hapis (1961) yatt. Serbest kalnca sinemaya yöneldi. Oyunculuk, senaryo yazarl,

yönetmenlik yapt. Siyasal eylemlerinden dolay, 12 Mart 1971'den sonra yeniden tutukland. Af yasasndan

yararlanp çknca, bu kez de Yumurtalk savcsn öldürmekten hapse girdi. Fransa'ya kaçt. 9.9.1984'te orada

öldü.

Güney, sinemacl yannda, senaryo, hikâye ve roman türlerindeki çalmalaryla da tannd. Yazarl, sinemaclnn

bir uzants saylr. Toplumsal konulan iler. Ezilen küçük insann aclarn sergilemeye çalr.

Kitaplar:

Roman: Boynu Bükük Öldüler (1971; 1972 Orhan Kemal Armaan), Hücrem (1975), Salpa (1975), Sank

(1975), Soba, Pencere Cam ve ki Ekmek stiyoruz (1977)

Hikâye: Oluma Hikayeler (1979), Ölüm Beni Çanyor (1991), Yunan Bça (1991)

Senaryo: Umut (1975), Arkada (1975), Endie (1976), Seyyit Han (.1976), Baba (1976), Ac (1977), Aç

Kurtlar (1977) vb.

175

GÜNGÖR, NECATI

Yazar 1949'da Malatya'da dodu. Malatya Lisesinde ve st. Hukuk Fakültesinde okudu. Yaynevlerinde

(Adam, Geliim) ve gazetelerde (Hürriyet, Cumhuriyet) çalt. imdi Milliyet Yaynlarnda- redaktörlük yapyor.

Güngör 1970 sonras toplumcu hikâye yazarlarndandr. HMvelerindel doup büyüdüü çevrenin (Malatya)

toplumsal sorunlarn, (aa-köylü çatmas, topraks.zhk, yoksulluk vb.) iledi. Duyarl, iirsel b.r anlatm vardr. Dili

çok iyi kullanan bir yazanmzdr.

Kitaplar:

Yolun Ba (1973), Sevgi Ekmektir (1978), stanbul'da Bir Hasan (çocuklara yönelik, 1981), Yeryüzünde ki

Gölge (1982X Bu Sevda Ölmek (1983), Hayatmn Yedi Hikâyesi (1984), Unutulmaz Bir Kadn Resmi (1986)

Sinema Kuu Sevgilim(1991)

"Sevgi Ekmektik kitabyla, 1979 TDK ödülünü ald.

GÜNTEKN, REAT NUR

Yazar 26 Kasm 1889'da stanbul'da (Üsküdar) dodu. Babas subayd Selimiye Mahalle mektebi'nde balad

ilkörenimini Çanakkale'de tamamlad Birbuçuk yl Çanakkale tdadisi'nde Giesinde) okuduktan sonra

zmir'deki Fransz Okulu'na (Freres) yazldysa da bitiremedi; tasdikname alarak okuldan ayrld. Snavla girdii

stanbul Edebiyat Fakültesi'm (1912) bitirdi Edebiyat öretmeni olarak Bursa Lisesi'ne atand. Daha sonra

stanbul'da Vefa, stanbul, Çamlca, Kabata, Galatasaray ve Erenköy liselerinde çalt. 1924te baz arkadalanyla

Kelebek adl bir gülmece (mizah) dergisi çkard. Milli Eitim Bakanl müfettii olarak (12 yl)

Anadolu'nun birçok yerlerini dolat. 1939-43 döneminde Çanakkale milletvekillii yapt. Ardndan tekrar

müfettilie döndü; 1947'de bamüfettilie yükseldi. Ayn yl Memleket adl bir gazete çkard. 1950'de Kültür

ateesi ve örenci müfettii olarak Paris'e gitti. 1954'te emekliye ayrld. Bir süre istanbul ehir Tiyatrolar'nda

edebi kurul üyelii yapt. Tedavi için gittii Londra'da 7 Aralk 1956'da öldü; stanbul'da Karacaahmet Mezarl'na

gömüldü.

Güntekin, Cumhuriyet döneminin büyük romanclarndandr. Yaz yaamna, 1917'de hikâye yazarak balad. lk

uzun hikâyesi, Eski Ahbap adn tar. lk roman olan Harabelerin Çiçei, 1918'de "Cemil Nimet" imzasyla

tefrika edildi. Ayn tarihlerde tiyatro ile ilgili aratrmalar yapmaya, eletiriler yazmaya balad. lk oyunlar

"Hançer" ve "Eski Rüya" Darülbedayi'de (stanbul ehir Tiyatrosu) oynand. Dört perdelik bir oyun olarak

yazd "stanbul'un Kz" "Çalkuu" adyla romana çevirip yaynlannca, geni bir ün kazand. Bu roman o kadar ilgi

gördü ki, daha sonra birçok roman, hikâye, oyun vb. yaptlar verdii halde, hep "Çalkuu yazan" olarak anld.

Reat Nuri, roman ve hikâyelerinde çounlukla sevgi, acma gibi duygusal konulan ilemitir. Kiilerini

toplumun ortak kesiminden, özellikle içinde yaad halktan, öretmenlerden ve memurlardan seçmitir. Bunlarn

her türlü duygu, düünce ve sorunlann yanstrken, yaanlan geçi toplumunun özelliklerini sezdirmeye,

kiiliklerin oluumunu toplumsal etmenlere balamaya çalmtr. Oyunlarnda ise, toplumdaki deerler çatmasnn

toplumsal deimelerin ele alnp sergilendii görülür.

Günlük konuma dilini çok iyi kullanan, bir anlatm ustas olan Güntekin, iyimser ve idealist bir eitimci

yazardr. Yazdklarnda, mutlu bir gelecek yaratmak, çada insanlar yetitirmek amac bata gelir. Genç

Cumhuriyetin öteki aydnlar ve yazarlan gibi, daha güzel yannlann hazrlanmasnda, kendine düen sorumluluu

eletiri, makale, çeviri, an, hikâye, roman, oyun, gezi yazs türlerinde yüzü akn yaptlar vererek yerine

getirmeye çalmtr. Birçok yaptnn Rusça, Bulgarca, Kazakça, Litvanca, Azerice, Özbekçe, Estonca, Gürcüce,

Letonca, Tacikçe ve baka dillere çevrilmesi, çalkanlnn dünyaca da onaylandn gösterir.

176

177

Kitaplarndan bazlar:

Roman: Gizli El (1922), Çalkuu(1922), Damga (1924), Dudaktan Kalbe (1925), Akam Günei (1926). Bir

Kadn Düman (1927), Yeil Gece (1928), Acmak (1928), Yaprak Dökümü (1930), Kzlck Dallan (1932),

Gökyüzü (1935), Eski Hastalk (1938). Ate Gecesi (1942), Deirmen (1944), Miskinler Tekkesi (1946),

Harabelerin Çiçei (yazl 1918, basm 1953), Kavak Yelleri (1961), Son Snak (1961). Kan Davas (1962)

Hikâye: Eski Ahbap (1919), Sönmü Yldzlar (1919), Tann Misafiri (1927), Leyla ile Mecnun (1928),

Olaan ler (1930), Boyunduruk (1968)

Oyun: Hançer (1920), Eski Rüya (1922), Ta Parças (1926), Babür ahn Seccadesi (19317, Hülleci (1935),

Balkesi Muhasebecisi (1952). Yaprak Dökümü (1953), Tann Da Ziyafeti (1955)

Gezi: Anadolu Notlan (2 cilt, 1936)

Makale: Reat Nuri Güntekin'in Tiyatro ile lgili Makaleleri (Haz. Kemal Yavuz, 1976)

nceleme: Dil ve Edebiyat (1934), bsen, yaam ve eserleri (1934) vb.

Daha aynntl bilgi için, Doç. Dr. Olcay Önertoy'un "Reat Nuri Güntekin" adl kitabna baklabilir.

kurulunda çalt. Yeniden öretmenlie dönerek istanbul Erkek Lisesi'nden emekli oldu. Daha önceden (Orhan

Burian'la birlikte) kurduu Yeni Ufuklar dergisini ve Sabahattin Eyubolu ile kurduklar Çan Yaynlan'n

yönetti.

Günyol, günümüzün önde gelen deneme ve eletiri yazarlarndandr. Toplumcu ve insancl (hümanist) bir

sanat anlayna sahiptir. Banazla ve tutuculua kar, yenilikçi ve özgür düünceyi savunan; bu alanda salt yazar

olarak deil, yaynlad dergi ve kitaplarla da savam vermi Atatürkçü bir aydndr. Ele ald edebiyat ürünlerine

hep sevgiyle yaklam; aklc düünceyi ileyen kitaplara arlk vermi; bu nitelikteki yabanc yaptlar dilimize

çevirerek ya da çevirterek, insancl ve toplumcu bir kültür birikiminin olumasna çaba harcamtr.

Kitaplar:

Dile Gelseler (1966), Yeni Türkiye Ardnda (1966), Devlet nsan m? (1974), Bu Cennet, Bu Cehennem

(1975), Çalakalem (1977), Orman Irsa (1979), Daldan Dala (1982), Bilinç Yolunda (1985), Güleryüzlü

Ciddilik (1986), Sanat ve Edebiyat Dergileri (1986), Gölgeden Ia (1989), Yaza Yaza Yaarken (1991)

Ald ödül: 1989 Sedat Simavi Ödülü (Gölgeden Ia)

GÜNYOL, VEDAT

Yazar. 1912'de stanbul'da dodu. Saint-Benoit Fransz Lisesi'ni, stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Paris'te

de iki yl hukuk örenimi gördü; hukuk doktoru oldu. Yurda dönüünde bir süre stanbul Hukuk Fakültesinde

asistanlk ve Haydarpaa Lisesi'nde Franszca öretmenlii yapt. Daha sonra M. Eitim Bakanl Tercüme

Bürosunda ve slâm Ansiklopedisi yaz

GÜRPINAR, HÜSEYN RAHM

Yazar. 17 Austos 1864'te stanbul'da dodu. Küçük yata annesini kaybetti; Girit'te bulunan babasnn yanna

gitti. Orada lkokula balad; alt yanda stanbul'a döndü; Aksaray'da oturan anneannesiyle teyzesinin konana

yerleti; onlann yannda yetiti. Yakup Aa Mahalle Mektebi ve Mahmudiye Rütiyesi'nde (ortaokulunda)

okudu. Rütiyenin ikinci snfnda iken, devlet dairelerine kâtip yetitiren "Mahrec-i Aklâm"a geçti. Bir yandan

da özel olarak Franszca dersleri ald. Daha sonra "Mekteb-i Mülk1ye"ye (siyasal bilgiler okulu) girdi.

Hastaland için bu okulun ikinci snfndan aynld. Merutiyet'in ilanna (1908) kadar Adliye Nezareti Umur-

Cezaiye

178

179

Kalemi'nde ve Nafia Nezareti Tercüme Kalemi'nde memur olarak çalt. Merutiyetten sonra Ahmet Rasim'le

"Boboaz" adnda bir gülmece (mizah) gazetesi çkard. Bundan sonraki yaamn yazlaryla kazanmaya çalt.

1912'de Heybeliada'ya tand. 1914'te Darülbedayi (ist. ehir Tiyatrosu) edebi kurul üyesi oldu. I887'de

(Tercüman- Hakikat'ta) balayan gazete yazarl, sava yllarnda ve Cumhuriyet'ten sonra da devam etti. 1936'da

Kütahya'dan milletvekili seçildi. 1943'te yeniden Heybeliada'daki köküne çekildi. 8 Mart 1944'te orada öldü;

Abbaspaa Mezari'na (Heybeiiada) gömüldü.

Gürpnar; Osmanl Devleti'nin çökü dönemindeki toplumsal yaam anlatan romanlanyla tannan bir

yazanmzdr. Çada edebiyatmzn büyük dönemeçlerinden birini oluturan yaptlar, bu çöküün birey, aile ve

toplum üzerindeki etkilerini yanstr. Servet-i Fünun yazarlaryla ayn dönemde yaad halde, her yönüyle

bunlarn dnda kalm; seçtii konular, bunlar ileyii, dili ve anlatmyla, kendine özgü, ayr bir yol izlemitir.

"Toplum için sanat" görüünü benimsemi; gerçekçilii (realizmi) ve doalcl (natüralizmi) savunmu; seçkinler

için deil, halk için yazmtr. Çadalarnn özentili, süslü dillerine karlk, O, geni halk ynlarnn rahatlkla

anlayabilecekleri sade bir yaz dili gelitirmitir. Kiileri de çounlukla halk kesimindendir: Esnaf, küçük memur,

mahalle kadnlar vb. gibi. Esiz bir gözlem gücüne sahiptir. Tpk bir fotorafç gibi, yaad dönemdeki stanbul

halkn, aralarnda dolaarak, gelenek ve görenekleri, giyimleri, inançlar, düünceleri, konumalar ve türlü iç ve d

görünüleriyle yaptlarna geçirmi; öte yandan da bilimsel anlaya ve adalete ters düen yönetimi yermeye

çalmtr. O'nu Ahmet Mithat Efendi gibi, yazdklaryla toplumu eitme çabas içinde görürüz. Yaptlarnda -

gülmece (mizah) öesine fazlaca yer vermesinin de nedeni budur; halka ulamak; onlar güldürerek eitmek.

Özetlersek, yazdklar, günümüz ölçülerine göre, fazla derinlik tamasalar da, bir geçi döneminin önemli

edebiyat ürünleri olduu kadar, tarih ve halkbilime (folklor) de kaynaklk edecek belgesel bir deer tar.

Kitaplar:

Roman: k (1889), iffet (1896), Mutallâka (1898), Mürebbiye (1889), Bir Muadele-i Sevda (1899), Metres

(1899), Tesadüf (1900), Nimetinas

(1901), psevdi (1911). Kuyruklu Yld*- Altnda Bir zdivaç (1912), Sevda Peinde (1912), Gulyabani (1912),

Cad (F912), Hakka Sndk (1919), Son Arzü"£I922), Tebessüm-i Elem (1923), Cehennemlik (1924), Afsuncu

Baba (1924), Meyhanede Hanmlar (1924), Ben Deli miyim? (1925), Billur Kalp (1926), Tutumu Gönüller

(1926), Evlere enlik, Kaynanam Nasl Kudurdu? (1927), Muhabbet Tlsm (1928), Mezarndan Kalkan ehit

(1929), Kokotlar Mektebi (1929), eytan Ij(1933), Utanmaz Adam (1934), Ekiya ninde (1935), Kesik Ba

(1942), Gönül Bir Yeldeirmenidir, Sevda Öütür. (1943), Ölüm Bir Kurtulu mudur? (1945), Dirilen skelet

(1946), Dünyann Mihveri Kadn m, Para m? (1949), Kaderin Cilvesi (1964), Deli Filozof.(1964), Can Pazar

(1968), nsanlar Maymun muydu? (1968), Ölüler Yayor mu? (1973)

Hikâye: Kadnlar Vaizi (1920), Namusla Açlk Meselesi (1933), Katil Buse (1933), ki Hödüün Seyahati

(1933), Tünelden lk Çk (1934), Gönül Ticareti (1939), Melek Sanmtm eytan (1943), Eti Senin Kemii Benim

(1963)

Oyun: Hazan Bülbülü (1916), Kadn Erkekleince (1933)

Eletiri: ekavet-i Edebiye (1913), Cad Çarpyor, Zamane Münekkitlerine Cevap (1913)

GÜRSEL, NEDM

Yazar. 1951 'de Gaziantep'te dodu. Çevirmen Orhan Gürsel'in oludur. Galatasaray Lisesi'ni ve Paris'te

Sorbonne Üniversitesi'nin edebiyat bölümünü bitirdi. Ayn üniversitede doktora yapt ve öretim üyesi oldu.

Gürsel; çada Fransz edebiyatnn geliimini yakndan izleyen, beliren yeni görüleri edebiyatmza yanstmaya

çalan bir yazar. Bu amaçla yazd eletiri ve incelemeleri ilgiyle karlanmtr. Ayrca birey-nesne ilikilerini ve

bireyin yabanclamasn konu alan hikâyeler yazmtr.

180

181

Kitaplar:

Deneme, eletiri: eyh Bedrettin Destan Üzerine (1978), Çada Yazn ve Kültür (1978), Yerel Kültürden

Evrensele (1985)

Hikâye: Uzun Sürmü Bir Yaz (1975), Kadnlar Kitab (1983), Sevgilim stanbul (1986), Son Tramvay

(1991)

Gezi: Seyir Defteri (1990), Pasifik Kysnda (1991)

Ald ödüller: 1976 TDK Hikâye Ödülü (Uzun Sürmü Bir Yaz), 1986 Fransz Pen Kulübü Jüri Özel Ödülü

(Sevgilim stanbul), 1987 Haldun Taner Hikâye Ödülü (Saklambaç hikâyesi ile)

GÜRTUNCA, M. FARUK

air ve yazar. 1904'te Edirne'de dodu. Edirne Muallim Mektebi'ni bitirip bir süre öretmenlik yapt. Daha

sonra stanbul Üniversitesi Diçilik Okulu'nu bitirdi. Ama diçilik yapmad; gazeteci oldu. Çocuk Sesi, Afacan,

Genç Liseli, Gelincik, Okul ve Öretmen, Her Ay, Her Hafta dergi- lerini yaynlad. 1957-60 döneminde

milletvekili seçildi. 1982'de stanbul'da öldü.

Gürtunca, çocuklara yönelik yaynlan ve iirleriyle tannmtr. iirlerinde yurt ve ulus sevgisi, yiitlik

(kahramanlk) vb. gibi konulara arlk verdii, baz yerleik deer yarglan çocuklara alama (telkin etme)] çabas

görülür.

Kitaplarndan bazlar:

iir: lk Memba (1923), Çocuklann iir kitab (1928), Bu Arsîâna Dokunmayn (1939), Anadolu (1939),

Atatürk'e At: Millete Destan (1944), Bu Vatana Dokunmayn (1946), Kbns Destan (1964), Tuna Gölü

(1971), Fatih Sultan Mehmet (1979)

Oyun: Kanl Akam Ci927). Ouz Han (197! >. Büyük Hakan Alparslan s 1971)

Roman: Da Banda Ak (1939) vb.

182

183

H

Daha çok bir tarikat kurucusu olarak tannm olan Hac Bayram Veli'nin elimizde fazla iiri yoktur. Aruzla

yazlm iki, heceyle yazlm üç iiri, ona ait olduu kukulu bir risalesi ve bir mektubu vardr. iirlerinde dinsel

temalar ilemi. Yunus Emre'nin etkisinde kalmtr. Edebiyat tarihi açsndan önemi, kendinden sonra gelien

dinsel kaynakl halk iirimizdeki etkileyici kiiliidir.

HACI BAYRAM VEL

air. 1352'de Ankara'da dodu, iyi bir örenim görüp Ankara'da Melike Hatun'un yaptrd Kara Medrese'ye

müderris (öretim üyesi) oldu. Orada çalrken gördüü bhvdü üzerine Aksaray'a gitti; eyh Hamidüddin

Aksafayi'nin müridi oldu. Onunla birlikte Mekke, am ve Bursa'ya gitti. eyhi Hamidüddin'in (Somuncu Baba)

ölümü üzerine, tasavvufu örenmek için O'nun çevresinde toplandlar. Bu konudaki düünceleri, eyhinin

düüncelerinden ayryd. Ankara'ya dönerek "Bayramiye" ya da "Bayrami-lik" adnda yeni bir tarikat kurdu. Bu

tarikat. Halvetilikle Nakibendiliin yeni bir yorumla birlemesidir. Temel ilkesi "zikir"dir. sürekli olarak sesli

ya da sessiz Tanr'y anmay gerektirir. Böylece insan soluk ald sürece Tann'y anacak, giderek her varlkta, her

oluumda Tanr'y görmeye balayacak ve O'nunla özdeleecektir. Bütün eylemlerin kaynann Tann olduu bütün

varlklarda Tanrnn göründüü: ayn niteliklerin gerçekte Tann'dan türediine dayanan üç inanç, Bayramilik

tarikatnn temellerini oluturur. Hac Bayram Veli'nin gelitirdii ve ksa zamanda büyük bir manevi güce ulaan

bu yeni oluumdan korkulmu. söylentiye göre. Sultan tkinci Murad'a ikâyet edilmi. Hac Bayram Veli,

zincirle bal olarak Edirne ye padiahn huzuruna götürülmü, tkinci Murad. kendisini dinledikten sonra,

korkulacak bir durum olmadn görüp serbest brakm. Hac Bayram Veli, müritleriyle birlikte, doduu köy olan

Solfasol'a (Zülfazl;' danrnu, çiftçilie balam. Yaam, sradan bir çiftçinin yaam gibi,' <â.Je?:k: içinde geçmi.

Anadolu'nun her yannda kendisine gelen srma .allan, çevresindeki yoksul' ja datm. 1429'da ölen airin mezar.

Ankara'da kendi adn tayan caminin yanndadr.

HACIBEKTA VEL

air. Doum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmiyor;' 1209'da Niabur'da (Horasan) doup 1270'te

Hacbekta'ta öldüü sanlyor. Yaam da kesin belgelere deil, baz söylentilere dayanyor. Bunlara göre

Horasan'da örenim görmü; öretmeni Lokman Perende ile Hacca gidip gelmi; Ahmet Yesevi tarafndan halk

aydnlatmas için Anadolu'ya gönderilmi. Alt ylda Anadolu'ya gelen air, Amasya'ya yerlemi. Anadolu

Selçuklanna kar ayaklanarak 1240'da idam edilen Baba tshak'n yerine Halife olmu; Krehir ve Kayseri'de

yaam, sonunda Krehir'in Sulucakarahöyük köyüne yerlemi. Türbesi bugün Hacbekta adm alan o yerdedir.

Hac Bekta Veli'nin söylentilere dayanan yaam olaanüstü olaylar ve destans hikâyelerle doludur. Bunlar,

onun airliinden çok, tarikat kuruculuundan kaynaklanmaktadr. O, kendisinden önce Anadolu'da olmu birçok

tarikatn inançlarn, kendi görülerinin çats altnda birletirmi, günümüze kadar ulaan "Bektailik'* tarikatna

öncülük etmitir. Bu tarikat aracl ile, Anadolu'daki ulusal birliin salanmasna büyük çaba harcamtr. Örnein

Türkçenin ortak bir anlatm gücüne ulamasnda; tasavvuf düüncesinin ulusallamasnda; bireysel çkarlar yerine

toplumsal çkar düüncesinin gelimesinde; kadn erkek eitliinde; körükörüne balanma, inanma yerine akla

dayal bir tartma ve eletiri yöntemini olumasnda, bu çabalarn büyük pay vardr. Osmanl Devlen'nin etkin

gücü olan Yeniçeri örgütünün temeli de Hac Bekta Veli'nin kurduu tarikata dayanr. "Bektailik, sarslmaz bir

ahlâk disiplini üzerine kurulmutur. Hac Bekta Veli, gerçekten bir yol gösterici ve yenilikçidir. "Eline, beline,

diline

184

18S

(c)

dikkat et" görüüyle insanln yükselecei inancn tar. El, paradr. Onu. hereyden üstün tutanlar, insanlklarn

yitirirler. Bel, cinsel isteklerdir. Dil de, sözler ve davranlardr." (Seyit Kemal)

Hac Bekta Veli, tasavvufçu iirin büyük ustas Yunus'u da etkileyen bir airdir. Yunus Emre ile hem ayn

çada yaamlar, hem de ayn düünceleri paylamlardr. Her ikisi de kendini bilmek, eriatn dar kalplarndan çkp

sevgiyle Tann'ya yönelmek; yoksullarn, ezilmilerin, çaresizlerin, hor görülenlerin airi olmak istemilerdir.

Kendi adna balanan bir edebiyata (Alevi-Bektai halk edebiyat) yüzyllar boyu kaynaklk etmi olan Hac

Bekta'n elimizde fazla iiri yoktur. Halkn büyük bir coku ile söyledii iirlerin bir bölümü de, ölümünden sonra

kendisine mal edilen iirlerdir. Elimizdeki en önemli yapt, tasavvuf yollarn açklayan "Makâlat" adn tar.

Düzyaz ile yazlm, sonradan nazm olarak Türkçe'ye çevrilmitir.

HACIHASANOLl". MI ZAM EK

Yazar. 1924'te Çankr'da dodu. Ankara Gazi Lisesi'ni ve Tp Fakültesi'ni bitirdi. Hükümet doktoru olarak

Anadolu'nun birçok ilçelerinde çaltktan sonra, ç Hastalklar uzman oldu. Malatya SSK Hastanesi'nden emekli

olup stanbul'a yerleti. 18.1.1985'te öldü.

Hachasanolu, edebiyata iir yazarak (1943) girdi. Daha sonra toplumsal sorunlardan kaynaklanan ksa

hikayeleriyle tannd. Allm hikâye ölçüleri içinde, yaad kasaba çevresinden seçtii olaylar ve insanlar iledi.

Sade, akc bir dili; güçlü bir gözlemcilii vardr. Ayrca Atatürkçü bir tavrla, banazl ve gericilii eletiren

denemeler de yazd.

Kitaptan:

Hikâye: Bir Tebih Tanesi (1951), Bu Dan Ard (1954), Eller (1979) Roman: Trenler Yine Gidiyor (1982)

186

Deneme: Atatürk Bakyor Bize (1981) "Eller" kitabyla, 1980 TDK Ödülünü ald.

HAKANÎ (Mehmet Bey)

air. stanbul'da (tarih bilinmiyor) dodu. Vezirazamlk yapm Aya Paa'nn soyundandr. Yaam üzerine ayrntl

bilgi yok. Sancak Beylii yapt, Divan- Hümayun'da muhasebeci olarak çalt biliniyor. Mezar Edirnekap

Mihrimah camisindedir.

Hakan, bir divan airidir. Mesnevi, gazel türlerinde yazd iirleriyle tannmtr. Hem dinsel, hem de dind

konulan ilemitir. Dind iirlerinde Baki etkisi görülen airin, divan iirinin ölçülerine uyan salam bir teknii

vardr. Hz. Muhammed'in yaamn konu alan "Hlye" adl mesnevisiyle kendinden sonra gelen airleri etkilemi,

adm yaygnlatrmtr.

Bugüne kadar baslm olan yaptlar unlardr: Divan (iirleri), Hlye-i Hakan (mesnevi), Hadis-i Erbain (Krk

Hadis), Mihtâh- Fütuhat (Fetihler Anahtar, mesnevi) vb.

HALET (Mustafa Azmizâde)

air. 1570'te stanbul'da dodu. Bilgin ve air Pir Mehmet Azmi Efendi'nin oludur. yi bir örenim gördü; 21

yanda müderris (öretim üyesi), 32 yanda kad oldu. am, Kahire, Edirne ve stanbul'da kadlk yapt. Daha sonra,

Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerine yükseldi. 1631'de stanbul'da öldü.

187

\

Haleti, divan iirimizde rubai ustas olarak tannmtr. iirlerinde, genel olarak tasavvufa dönük karamsar bir

hava vardr. Kimi iirlerinde de urad hakszlklar yanstmtr. ,

Kitaplar:

Divan (toplu iirler) Sakinâme (520 Seyitlik mesnevi), Müneat (düzyazlar)

HALICI, FEYZ

air. 1924'te Konya'da dodu, ilk ve ortaörenimini Konya'da tamamlad. stanbul. Fen Fakültesi'nin kimya

bölümünü bitirdi. Uzun yllar Konya'da hal ticareti yapt; aylk Çan dergisini çkard. Konya Turizm Dernei'ni

kurdu. "Âklar Bayram" düzenleyerek, halk iirinin canlanmasna çalt. Konya'dan senatör seçildi; TBMM'de

bulundu. Konya'da yerel turizmin ve kültürün canlandnlmasndaki etkinliklerini sürdürüyor.

Halc, halk iiri geleneine uygun olarak yazd (1943-44) iirleriyle tannd. lk iirlerinde "Fezai" takma adn

kullanan air, daha sonra serbest ölçülü iirler yazd. iirlerinde Mevlâna'ya dönük, mistik bir hava görülür.

Biçimde, yeni iirin olanaklarndan yararlanrsa da, özde (duyuta, düünüte) gelenekçidir. Sade, akc bir dili

vardr.

Kitaplar:

Bir Akn iirleri (1947), Masmavi (1952), istanbul Caddesi (1957), Günaydn (1960), Dinle Neyden (1960),

Gecenin Bir Yerinde iki Ceylan (1966), Selçuk yada Ak (1967)

Seçki (antoloji): Bizim airler (1952), istanbul ve Fetih iirleri (1953), Saz airlerinin Diliyle Atatürk (1981)

î

HAL1KARNAS BALIKÇISI

1

Yazar. 1886'da Girit'te dodu. Asl ad, Cevat akir Kabaaaçl'dr. Çocukluu, babas Mehmet akir Paa'nn elçilik

yapt Atina'da geçti. lk ve ortaörenimini, Büyükada Mahalle Mektebi'nde ve Robert Kolej'de tamamlad.

Oxford (ngiltere'de) Üniversitesi'nin yakn çalar tarihi bölümünü (1908) bitirdi. Yurda dönünce, gazete ve

dergiler için çeviriler yapt, resimler, karikatürler çizdi; geçmini bu yolla salamaya çalt. 1925"te "Hüseyin

Kenan" takma adyla yaynlad bir yazsndan dolay stiklâl Mahkemesi'nde yarglanarak Bodrum'da üç yl

sürgünlük cezasna çarptrld. Burada geçen üç yl, yaamnda bir dönüm noktas oldu. Cezas bitmeden affa

uradysa da Bodrum'dan ayrlmad. Orann eski ad olan Halikarnassos'tan kaynaklanan "Halikarnas Balkçs"

adn ald. Uzun yllar Bodrum'da yaad. Burada bulunan birçok eskiça yaptnn ortaya çkmasna katkda bulundu.

Balkçlk ve çeviriler yaparak geçimini salamaya çalt. Çocuklarnn örenimi için 1947'de zmir'e yerleti. Yaz

çalmalar yannda, turist rehberlii yapt. 13 Ekim 1973'te orada öldü. Vasiyetine uyularak balkçlarn düzenledii

bir törenle Bodrum'a gömüldü.

Halikarnas Balkçs; denizi, ekmeini denizden kazanan (balkçlar, gemiciler, süngerciler, dalgçlar vb.)

insanlar anlatan hikâyeler ve romanlanyla tannan bir yazarmzdr. Denilebilir ki, deniz ve deniz emekçileri,

Akdeniz'i bir Türk gölü durumuna getiren ünlü kaptanlar, roman ve hikâyenin içine ilk kez onun kalemiyle

girmitir. Deniz, canll ve balkçlann yazgsn belirleyen özellikleriyle, onun yaptlarnda bir kahraman kimliiyle

çkar karmza; kendisiyle bouan insanlarla bütünleir. Anlathklanmn hemen hepsi denizde geçer. Zaman

zaman mitolojik öelerle yüklenmi olaylar içinde doa güzellikleri, özgürlük, bakaldr, doa güçlerine kar

direniler, yenmeler, yenik dümeler, destans, cokulu ve akc bir dille sergilenmeye çallr. Yaptlanm okurken

kendinizi bazen gerçek, bazan da masal içinde bulur, heyecanlanrsnz.

Balkç'nn ikinci bir yönü de düünürlüüdür. "Anadolu'nun Sesi", "Hey Koca Kurt" vb. gibi incelemeye

yönelen kitaplannda, Anadolu uygarlklannn kökenini ve bu uygarlklann dünya uygarlklanna katksn aratrr.

Anadolu uygarlklannn, tarihsel bir miras olarak benimsenmesini,

188

189

bunlara sahip çklmasn ister. Ona göre yurt sevgisi, Anadolu uygarlklarn benimsemekle özdetir. Çünkü

üzerinde yaadmz toprak, bugüne kadar olumu tüm uygarlklarn beiidir; bilekesidir.

Kitaplar:

Roman: Aganta Burina Burinata (1946), Ötelerin Çocuu (1956), Uluç Reis (1962), Turgut Reis (1966),

Deniz Gurbetçileri (1969)

Hikâye: Ege Kylarnda (1939), Merhaba Akdeniz (1947), Ege'nin Dibi (1952), Yaasn Deniz (1954), Gülen

Ada (1957), Ege'den (1972), Gençlik Denizlerinde (1973), Çiçeklerin Düdüü (1991)

An: Mavi Sürgün (1961)

nceleme: Anadolu Efsaneleri (1954), Anadolu Tanrlar (1955), Anadolu'nu Sesi (1971), Hey Koca Yurt

(1972), Düün Yazlan (1982), Sonsuzluk Sessiz Büyür (1983)

Mektup: Mektuplaryla Halikarnas Balkçs (Haz. AzraErhat, 1976)

Not: Hizmetinden dolay, 1971'de Kültür Bakanl'nca "Devlet Kültür Armaan'na layk görüldü.

HALMAN, TALAT SAT

air ve yazar. 1931'de stanbul'da dodu. lk ve ortaörenimini stanbul'da tamamlad. Colombia (A.B.D.)

Üniversitesi'nin Ortadou edebiyatlar ve siyasal bilgiler bölümlerini bitirdi. Ayn üniversitede Türkçe

okutmanl; Birlemi Milletler Radyosu'nda spikerlik ve yazarlk (1953-60) yapt. Askerlik görevinden sonra

(1962) yeniden A.B.D.'ne gitti; Princeton Üniversitesi'nde Türk Dili ve Edebiyat profesörlüü yapt. 12 Mart

1971'den sonra kurulan geçi hükümetinde kültür bakan olarak görev ald. Birkaç ay sonra bakanlk kaldrlnca

A.B.D.'deki görevine döndü. Bir yandan da Milliyet gazetesinde fkralar yazmaya balad.

Hal man: iirleri, eletirileri ve çevrileriyle tannan bir yazanmzdr. Özellikle. Fazl Hüsnü Dalarca. Orhan Veli

Kank, Yunus Emre vb. gibi ünlü airlerimizi darda tantmay amaçlayan ingilizce çevirileriyle tannmtr. Ayrca

A.B.D. "deki sanat dergilerine yazd yazlarla edebiyatmzn darda tannmasna yardmc olmutur.

Kitaplar:

iin Can Kula (1968), Binbir (1976), Canevi (1980), Uzak At (1991)

nceleme: William Faulkner (1963), Yunus Emre (1990)

Seçki (antoloji): Eskimo iirleri (1969), Eski Msr iirleri (1972), Eski Uygarlklarn iirleri (1974) vb.

Oyun: Kahramanlar ve Soytarlar (1991)

HANÇEKÜOLU. ORHAN

Yazar. 1916'da stanbul'da dodu. stanbul ili Terakki Lisesi'ni ve Hukuk Fakültesini bitirdi. Çeitli ilçelerde

(Kean, Meriç, Karaisal) kaymakamlk; stanbul Belediyesi'ne müfettilik; Emniyet ubesinde ve ehir

Tiyatrolannda müdürlük yapt. st. Belediyesi Elektrik, Otobüs, Tünel letmeleri Hukuk leri Müdürlüü'nden

emekli oldu. 10.7.1991'de stanbul'da öldü.

Edebiyata iirler yazarak giren Hançerliolu, konularn toplumsal düzensizliklerden ve kentin bunalml

yaamndan alan romanlanyla tannd. Daha sonra inceleme alanna yöneldi. Hepsi de birbirinden ilginç, titiz bir

aratrma ürünü olan kaynak kitaplar ve ansiklopediler hazrlad. Özellikle felsefeye yönelik çalmalaryla büyük

bir boluu doldurdu.

190

191

Kitaptan:

Roman: Karanlk Dünya (1951), Büyük Balklar (1952), Oyun (1953), Ekilmemi Topraklar (1954), Ali

(1955), Kutu Kutu çinde (1956), Yedinci Gün (1957), Bordamza Vuran Deniz (1960), Baka Dünyalar

(1962)

Hikâye: nsansz ehir (1953)

nceleme: Erdem Açsndan Düünce Tarihi (1963), Balangcndan Bugüne Kadar Mutluluk Düüncesi (1965),

Balagcmdan Bugüne Kadar Özgürlük Düüncesi (1966), Düünce Tarihi (üç kitap bir arada, 1970)

Sözlük, ansiklopedi: Felsefe Sözlüü (1967), Ekonomi Sözlüü (1972), nanç Sözlüü (1972), Felsefe

Ansiklopedisi (7 cilt, 1976-80), Ticaret Sözlüü (1982), slâm nançlar Sözlüü (1984), Felsefe Ansiklopedisi

(düünürler bölümü, 2 cilt; 1985), Hukuk Sözlüü (1987), Ruhbilim Sözlüü (1988) Türk Dilinin Sözlüü (1992)

"Ali" adl romanyla 1956 TDK Ödülünü ald.

HASAN HÜSEYN (Korkma/sil)

air ve yazar. 1927"de Gürün'de dodu. Bir içi çocuudur. lkokulu orada (1939), ortaokulu Nide'de (1945),

liseyi parasz yatl olarak Adana'da (1948) okudu. Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünü

(1950) bitirdi. Göksun'da (Mara) Türkçe öretmeni olarak "lrken siyasal düüncelerinden dolay tutukland.

Elbistan Ar Ceza Mahkemesi'nde yarglanp yedi ay be gün ar hapis cezasna çarptrld. Kamu haklarndan

yoksun brakld için öretmenlikten de uzaklatrld. Cezas bitince yllarca isiz kald. Skntl bir askerlik dönemi

geçirdi. bulmak için stanbul'a gitti. bulamaynca Gürüne döndü. Orada arzuhalcilik, tabelaclk, dava vekillii

yapt. 1960tan sonra Ankara'ya giderek Akis dergisinde düzeltmenlik ve redaktörlük yapmaya balad. Böylece

yaam

biraz düzene girince, yaz çalmalarn hzlandrd. Çeitli dergi ve gazetelerde iirler, gülmece (mizah) hikâyeleri,

makaleler yaynlad. Akis dergisi kapannca (1967), Forum dergisini devrald ve onu (1968-70) yönetti. Daha

sonra Yeni Gün, Ban, Yeni Halkç, Ankara Ekspres, Tanin gibi gazetelerde çalt. 1982"de emekli oldu. En

büyük dilei, batan aa Anadolu'yu gezmekti. Ne var ki, hastal buna elvermedi. 22 ubat 1983'te komaya girdi;

ölmemek için bir yl direndi. Tüm çabalara karn kurtarlamad; 26 ubat 1984"te, 57 yanda Ankara'da öldü.

Görkemli bir törenle Karyaka Mezarl na gömüldü. Ansn yaatmak amacyla, ei Azime Korkmazgil tarafndan

"Hasan Hüseyin iir Ödülü" düzenlendi.

Hasan Hüseyin, 1960tan sonra gelien toplumcu iir akmnn en güçlü öncü airlerinden biridir. Balangçta

Nazm Hikmet, Atilla lhan, Metin Elolu gibi airlerin etkilerini tamsa da, daha sonra, damarlar Pir Sultan

Abdal'a uzanan öz sesini bulmu; Anadolu'nun tüm dertlerini ve özlemlerini yanstan gür sesli, cokulu ve

destans özellikler tayan kendi iirine ulamtr. Yokluklar ve zorluklardan güzellikler yaratan; dilini, halkn,

yurdunu çok seven bir airdir. Yaad tüm skntlara karn, hiç karamsar olmam; ülkesinin geleceine hep umutla

bakmtr. Hemen her konuya toplumcu bir anlayla yaklam; bireyselle toplumsal ustaca kaynatrmtr. nsana ve

onun emeine duyduu büyük sayg, bu kaynamann temel öesidir.

Kitaplar:

iir. Kavel (1963), Temmuz Bildirisi (1965), Kzlrmak (1966), Kzlkuu (1971), Alasun Ayafa (1972), Olak

(1972), Acy Bal Eyledik (1973), Kelepçemin Karasnda Bir Ak Güvercin (1974), Koçero Vatan iiri (1976),

Haziranda Ölmek Zor (1977), Filizkran Frtnas (1981), Aclara Tutunmak (1981), Iklarla Oynamayn (1982),

Kandan Kna Yaklmaz (1985)

Gülmece hikâyeleri: Öhhöööö! (1964), Made in Turkey (1970), Byklar Konuuyor (1971)

Çocuk hikâyeleri: Eein Gözyalar (1981), Ac Baba (1981), Ormann Öcü (1981), Ressamn Bldrcnlar

(1981), Becerikli Çocuun Düleri (1982)

192

193

Gezi- Badat Basra Yollannda (1974) Yaynlanmam (dosya halinde) .5 kitab vardr.

J..w 1964 Yeditepe iir Armaan (Kavel), 1970 TRT ur

Ald ödüller-^ Nevzat üstün jir odülleri

Basar. Ödülü (Kz.lkugu), 1981 O. (Filizkran Frtnas ile)

HATAYÎ (ah smail)

,A"Tde Erdebil'de (ran) dodu. Akkoyunlu Türklerinin ünlü

air. l4"/u ^^ (1428-1478) torunudur. Özel bir örenim gördü,

hükümdar Uzun as ^ yarattl, kargaada, ii Türkmen kabilelerine

Dedesinin olumunu^ ^ ^.^ "ah" üan ^ önce jç

dayanarak nuz^^ sonraki yaaml ise iüii yaymak, Safevi

kankhklar. duz ' . letmek için savalarda geçti. Bu amaçla, Osmanl

Devlet'nn Ttcok savalara girdi- Yavuz Sultan Selimle Çald.ran'da

Devlet'yle de D V^ ^^ ^ Tahmasb'a brakarak yönetimden

yapt savata (^ Osmanllar yenebilmek amacyla Avrupa

çekildi. Son yi.•k .stedjyse de baaramadl. 1524'te

- A^rhavcan edebiyatnda, döneminin en güçlü airlerinden bin

"^î' H Sii bir lider olduu, Anadolu'daki ii-Alevi Türkmenler

olarak kabul edi ¦ * ^ olduu .^ hecey,e yazdll iirler bizde de

üzerinde buyuK Dkaynakl halk edebiyatmz (tekke edebiyat)

sevilip benimsenmi, am"a büyük ölçüde etkilemitir.

el mesnevi, nefes ve deneme türlerinde iirler yazm olan

Rüba, gaz ,• ^ Erdebu kitaphnda bulunan "Divan" ve

Hatayî'mn en un y v^^ ah lsmail Hatai; Nejat

"Dehnâme dr. (vw* "J Birdoan, st. 1991)

194

HAYALÎ

air. Vardar'n Yenice kasabasnda dodu. Doum tarihi bilinmiyor. Düzenli bir örenim görmedi, kendi

kendini yetitirdi.. Küçük yata iirler yazmaya balad. stanbul'a geldiinde, iirleri sadrâzam brahim Paa

tarafndan beenildi. Onun aracl ile saray görevlileri arasna alnd. brahim Paa'nn Badat Seferi'ne (1534) katld;

orada air Fuzulî'yle görütü, koruyucusu vezir brahim Paa'nn öldürülmesinden (1535) sonra saraydan ayrld;

skntl günler geçirdi. 1557'de Edirne'de öldü.

Asl ad Mehmet olan; hiç evlenmedii için Bekâr Memi lakabyla anlan Hayalî, zorlamasz, zengin hayallerle

dolu, tasavvufla beslenmi, içten ve zarif iirleriyle, divan edebiyatmzn büyük airlerinden biridir. Edebiyat

tarihçileri, onu, Necat (15. yy) ile Bakî (16. yy) arasnda yaam en usta air olarak deerlendirirler. Paraya, pula,

üne hiç deer vermemi; iiri her eyin üstünde tutmu; salam iir teknii, düzgün dili, güçlü lirizmiyle çann "airler

sultan" olmutur.

Hayalînin, olu Ömer bey tarafndan düzenlenmi bir "Divan" vardr. (Bu divan, Prof. Ali Nihat Tarlan

tarafndan "Hayalî Bey Divan" adyla 1945'te bastrlmtr.)

HIZLAN, DOAN

Yazar. 1937'de stanbul'da dodu. Kocamustafapaa lkokulu'nu Davutpaa Ortaokulu'nu, Pertevniyal Lisesi'ni

bitirdi. Hukuk Fakültesi'ndeki örenimini yarm brakarak gazetecilie balad. Cumhuriyet Gazetesi'nde

düzelticilik, Altn Kitaplar Yaynevi'nde danmanlk yapt. imdi Hürriyet'te Gösteri dergisini yönetiyor.

195

Yaz yaamna 1955'te Yank dergisinde balayan Hzlan, kitap tantma yazlar ve eletirileriyle tannyor. Eletirdii

yaptlar yarglamaz; okura çözümleyici malzemeler vererek yarglara götürmeyi amaçlar. Tantma yazlaryla,

belli bir düzeyin üstündeki kitaplarn okura ulamasn; ülkede yaygn bir okuma alkanlnn yerlemesini ister.

Olumlu yaklamlaryla, yazarla okur arasndaki ban gelimesine çalr. Emek ürünü edebiyat ürünlerine sevecen

bir bak vardr.

Kitaplar:

Derleme: Ne stiyorsunuz? (1969)

Eletiri: Yazl likiler (1983), Günlerde Kalan (1983)

HSAR, ABDÜLHAK SNAS

Yazar. 1883'de istanbul'da dodu. Galatasaray Idadisi'ni (lisesini) ve Paris Siyasal Bilgiler Okulu'nu bitirdi.

Yurda dönüünde özel irketlerde (1909-1930) çalt. Daha sonra Dileri Bakanl'nda görev (1931-1948) ald.

Hastal nedeniyle devlet görevinden ayrlp stanbul'a yerleti. Son yllarn yaz çalmalaryla geçirdi. 3 Mays

1963'te öldü; Merkezefendi Mezarl'na gömüldü.

Hisar, edebiyata eletiriler ve iirler yazarak (1921) girdi. Daha sonra düzyaz (mensur) iir, edebiyat üzerine

denemeler, an türlerinde yaptlar verdi. 1942 ylnda, CHP Roman ve Hikâye Yanmas'nda üçüncülük ödülü

alan Fahim Bey ve Biz romanyla tannd. Romanlannda, çocukluk ve gençlik dönemlerinde tank olduu

olaylar; üst tabaka insanlar, eski stanbul'u anlatrken, onlar yeniden yaar gibidir. Canl betimlemelere

(tasvirlere) ve anlatma çok önem verir. ç içe girmi, uzun cümlelerle yazar.

Kitaplar:

Roman: Fahim Bey ve Biz (1941), Çamlca'daki Enitemiz (1944), Ali Nizami Bey'in Alafrangal ve eyhlii

(1952)

An: Boaziçi Mehtaplar (1943), Boaziçi Yallar (1944), Geçmi Zaman Kökleri (1956), Geçmi Zaman Fkralar

(1958), istanbul ve Pierre Loti (1958), Yahya Kemal'e Veda (1959), Ahmet Haim (1963)

HÜNALP, AYHAN

air ve yazar. 1927'de Bitlis'te dodu, bir jandarma subaynn oludur, ilk ve ortaokulu çeitli yerlerde okudu.

Ankara Atatürk Lisesi'ni, Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin Türkoloji bölümünü bitirdi. Örenciyken balad

gazeteciliini muhabirlik, düzelticilik, yaz ileri müdürlüü, yazarlk yaparak emekliliine kadar sürdürdü. imdi

serbest gazetecilik yapyor. ie ve Cam Fabrikalan'nn yayn organ olan "ie ve Cam" dergisini yönetiyor.

iir yazmaya 1944'te balayan Hünalp, daha sonra roman türünde de yaptlar verdi. lk iirleri Orhan Veli

etkisini tar. Bunlar ksa dizeli (msralar); kendi sözlerine göre biraz romantik, biraz gerçekçi, biraz gözlemci,

biraz isyanc iirlerdir. Sonralar bu etkiden syrlp kendi kiiliini bulduu iirlerinde, toplumsal konulara yöneldi.

Duygusall azalan, düünsel yan ar basan; toplumsal bozukluklar ve kargaay yeren iirler yazd. Gazetecilik

yaamnda tank olduu baz olumsuzluklar yanstan romanlannda, deiik bir anlatm yolunu (sineraman)

gelitirmeye çalt; esprili, çarpc, iirsel bir dil kulland.

Kitaplar:

iir: Üç Otuz Para (1950), Bir Mart Öttü (1964), Uzak Maviler (1982)

Roman: Küçük istasyonlar (1954), arksz Dünyalann Orkinoslan * (1983)

An: Dalara Giden Yollar (1974)

196

197

i, i

Yazar (1983), Sendika (1987), Garip Bir Dava (1987)

Roman: Eiktekiler (1960), Aamalar (1977), Bir Feministin Doruya Yakn Portesi (1988), Ad Semud

Medyen (1991)

Gezi: talya Mektuplar (1962)

Çocuk kitaplar: Annem Annem (1972), Deien Sevgiler (1976), Çocuklar da Savat (1979)

Ald ödüller 1969 Törehan Roman Ödülü (Eiktekiler), 1965 TDK Hikâye Ödülü (Baörtülüler)

LGAZ, AFET (Muhteremolu)

Yazar. 1937'de Ezine'de dodu. Bir öretmenin kzdr. stanbul Çapa Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünü

bitirdi. Ayrca Edebiyat Fakültesi'nin klasik filoloji bölümünde de okudu; son snfndan ayrld. zmit ve

stanbul'da Türkçe öretmenlii yapt. stanbul Atatürk Eitim Fakültesi edebiyat öretmenliinden emekli oldu.

Afet lgaz, hikâye ve romanlarnda, kadnlk sorunlarn ileyen bir yazarmz. Kimi yaptlarnda, ezilen, horlanan

alt tabaka insanlarnn sorunlarm sergilemeye çalrsa da, asl konusu kadndr. Kadnn aile, toplum içindeki

durumu; kadn erkek eitlii, cinsel ve geleneksel basklar altndaki eziklii sürekli irdelemeye çalt temel

sorunlardr. nce bir duyarlkla kadn savunma çabas içindedir. Öyle ki, kimi zaman bunu bir hesaplamaya

kadar vardrd olur; erkek egemenliine bakaldnr. Bu nedenle yaptlar, feminizme kaynaklk nitelii tar. Sade bir

dili, iirsel bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Bedriye (1962), Baörtülüler (1964), Toprak (1968), Halk Hikâyeleri (1972). Çeriba Abdullah'la

damlk smail (1974), Ölü Bir Kadn

LGAZ, RIFAT

air ve yazar. 1911 'de Cide'de dodu. Kastamonu Öretmen Okulu'nu (1930) bitirip alt yl ilkokul öretmenlii

yapt, daha sonra Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünde okudu. Türkçe öretmeni olarak

Adapazar ve stanbul'da Karagümrük Ortaokulu'nda çalt. "Snf adl iir kitabndan dolay suçlanp tutukland. Bir

süre sonra, Boazlyan Ortaokulu'na atand. Bir yl çaltktan sonra öretmenlikten ayrld, gazeteci oldu.

"Markopaa", "Malumpaa", "Merhumpaa" gülmece (mizah) dergilerinde yöneticilik ve yazarlk yapt.

"Adembaba" adl gülmece dergisini çkard. O dönemin gülmece dergilerinde (Dolmu, Ta, Karikatür, aka,

Külah vb.) Yeni Gazete'de yazlar yazd. Bu yazlarndan dolay kouturmalara urad; tutukland; bebuçuk yla

yakn hapiste yatt. 7.7.1993'te stanbul'da öldü.

Rfat lgaz, edebiyata iirle (1927) girdi. lk iirleri, halk iiri geleneine göre yazlm; bireysel duygulan yanstan

romantik özellikler tar. Daha sonra (1940) toplumsal iir akmnn etkisiyle gerçekçilie yöneldi; yaama sava

veren dargelirli insanlarn aclarn, sevinçlerini, umutlarn dile getiren toplumcu iirleriyle tannd. Konuma

dilinin yalnln tayan bu iirlerde, yergi (hiciv) öesine de geniçe yer verildii; eletiri havasnn ar bast görülür.

Bu toplumsal eletiriyi, 1950'den

198

199

sonra yazd gülmece türündeki yaptlannda da kulland Toplumsal çarpklklar gülmece yoluyla sergileyerek, bu

türe yeni bir öz kazandrd. Konularn, tank olduu yakn çevresinden seçer. Güçlü bir gözlem yeteneine

sahiptir. Günlük konuma dilinin olanaklarn çok iyi kullanr. Anlatt olaylarda, gülünecek yanlan öne

çkarmaya; okuru gülümseterek düündürmeye çalr. O, airliini hep önde tutmu; gülmece yazarln, geçimini

salama arac gibi kullanmsa da, zamanla bu yan ar basm; airliinden çok gülmece yazarlyla tannmtr.

Kitaplar:

iir: Yarenlik (1943), Snf (1944), Yaadkça (1947), Devam (1953), Üsküdar'da Sabah Oldu (1954), Soluk

Solua (1962), Karaklçk (1969), Uzak Deil (seçmeler, 1971), Güvercinim Uyur mu? (1974), Kulamz Kirite

(1983)

Gülmece (hikâye-roman): Radann Anahtar (1957), Don Kiot istanbul'da (1957), Hababam Snf (1959),

Bizim Kou (1959), Kcsmel Bunlan (1962), Nerde O Eski Usturalar (1962), Saksaann Kuyruu (1962), evket

Usta'nn Kedisi (1965), Geçmie Mazi (1965), Gariban Horozu (1969), Altn Ekicisi (1971), Palavra (1972),

Tuh Sana (1972), Çatal Matal Kaç Çatal (1972), Bunad Bu Adam (1972), Ke (1972), Al Altn (1972),

Hababam Snf Basknda (1972), Hababam Snf Uyanyor (1972), Sosyal Kadnlar Partisi (1983), Çal Osman

Çiftlik Senin (1983), Hoca Nasrettin ve Çömezleri (1984), Hababam Snf icraatn içinde (1987)

Roman: Karadeniz'in Kycnda (1969), Kararma Geceleri (1974), San Yazma (1976), Yldz Karayel (1981)

An: Yoku Yukan (1982), Nerde Kalmtk (1984), Cart Curt (1984), Krk Yl Önce Krk Yl Sonra (1986)

Çocuk kitaplan: Öküz Civciv (1979), Bacaksz Kamyon Sürücüsü (1980), Bacaksz Sigara Kaçakçs (1980),

Bacaksz Paral Atlet (1981), Cankurtaran Ylmaz (1983), Küçükçekmece Okyanusu (1983)

"Yldz Karayel" adl romanyla, 1982 Madaral ve Orhan Kemal Roman Ödüllerini ald.

IRGAT, CAHT

air ve yazar. 1916'da Lüleburgaz'da dodu. Edime Öretmen Olculu ve Ankara Devlet Konservaluvan'n

bitirdi. Yaamn tiyatro ve film oyuncusu olarak kazand. stanbul ehir Tiyatrolan'nda; Küçük Sahne, Gen-Ar

Dönmen vb. gibi özel tiyatrolarda çalt. Birçok sinema filmelrinde rol ald. 1940-60 döneminin en iyi

oyunculanndan biriydi. 5 Haziran 1971 "de stanbul'da öldü. Zincirlikuyu Mezarl na gömüldü.

Cahit Irgat, 1940 sonras toplumcu iir akmnn en iyi temsilcilerinden biridir. iir yannda tiyatro yazlan,

hikâyeler ve bir de roman yazd "Cahit Saffet" imzasyla yaynlanan ilk iirleri, romantik ve egzotik özellikler

tar. Kendi kiiliini bulduu sonraki iirlerinde ise, kötümser, öfkeli bir söyleyile toplumsal bozukluklann

eletirisine yöneldii görülür. Toplumcu bir dünya görüüyle toprak emekçilerini, küçük memurlar, kendini

satan kadnlan, yoksullar, geçim sknts çeken insanlan, ksaca yaam güçlükleri altnda ac çeken insanlarn

çrpnlarn yanstmaya çalr. Savaa kar çkan hakszlklann olmad, adaletin ve bansn egemen olduu bir demokratik

toplum düzeninin özlemini çeker. Oldukça sade, yaln bir dili; zaman zaman gulmeceye kayan, akc bir

anlatm vardr.

Kitaplan:

iir Bu ehrin Çocuklar (1945), Rûzgârlanm Konuuyor (1947), Ortalk (1952), Irgadn Türküsü (öncekiler ve

yeni iirler, 1969), Irgatn Türküsü (tüm iirleri, 1991)

Roman: Geri Dönemezsin (1948), nsan Kafesi (Milliyet'te lef. 1971)

An: Çok Yaasn Ölüler (Akamda tef. 1968)

200

201

IINSU, EMNE (Okçu)

Yazar. 1938'de Kars'ta dodu. air Halide Edip Zorlutuna'nn kzdr. Ankara Koleji'ni bitirdi. Bir süre Dil ve

Tarih-Corafya Fakültesi'nin felsefe bölümünde okudu. Gazetecilik mesleini seçen yazar, Ankara'da "Töre"

dergisini çkard. stanbul'daki gazetelerde fkralar yazd. Daha sonra yazarl ura edindi.

Insu, yazarla iirle balad. Hikâye, oyun ve roman türlerine yöneldi. Gelenekçi, milliyetçi görüleri ileyen

romanlaryla tannd. Canl, sürükleyici bir anlatm özellii vardr.

Kitaplar:

iir: ki Nokta (1956)

Roman: Küçük Dünya (1966), Azap Topraklan (1970), Ak Topraklar (1971), Tutsak (1973), Sanc (1974),

Çiçekler Büyük (1978), Cambaz (1981)

Oyun: Bir Yürek Satld (1967), Bir Milyon ne (1967)

"Küçük Dünya" romanyla, Turizm ve Tantma Bakanl Sanat Armaan'n; "Bir Yürek Satld" oyunuyla, 1969

TRT Radyo Oyunlar Yanmas'n "Cambaz"la 1982 Yazarlar Birlii Roman Ödülü'nü kazand.

BNÜRREFK AHMET NUR (Sekizinci)

Yazar. 1874'te stanbul'da dodu. Galatasaray dadisi'ni (lisesini) bitirdi. Hariciye Nezareti'nde (bakanlnda)

memurluk, stanbul ehir Tiyatrolar'nda, Ankara Halkevi Tiyatro Kolu'nda üyelik ve yöneticilik yapt. 6 Mart

1935'te Ankara'da öldü.

Ibnürrefik Ahmet; komedi türündeki uyarlamalaryd, sahneye koyuculuuyla tiyatromuzun geliimine katkda

bulunmu bir sanat adamdr. Ahmet Vefik Paa'dan sonra, en baarl uyarlamac saylmaktadr. Kendi yazd

oyunlar da vardr. Güldürücü, ders verici oyunlar, Cumhuriyet'in ilk yllarnda çok tutulmu, tiyatrolarda uzun

süre oynanmtr.

Oyunlarnda bazlar unlardr air (1908), Frsat Yoksulu (1918), Ceza Kanunu (1924), Dört Cihan (1924),

Çürük Merdiven (1927), Hisse-i ayia (1930), Seriye Mahkemesinde (1933), Himmetin Olu (1934), Son

Altes (1934) vb.

BNÜLEMN MAHMUT KEMAL (nal)

Yazar. 1870'te stanbul'da dodu. Özel örenim gördü. Kendi kendine Arapça, Farsça ve Franszca örendi,

çeitli memurluklarda bulundu. Türk ve slâm Eserleri Müzesi'ni kurdu ve yönetti. 24 Mays 1957'de

stanbul'da öldü.

bnülemin Mahmut Kemal, divan airleriyle ilgili çalmalaryla tannd. Yaam boyunca, Türk ve slâm

yaptlarnn aydnlatlmas, günümüze aktarlmas için çalt. Din, ahlâk, edebiyat tarihi, Osmanl tarihi konularndaki

büyük emek ürünü olan yaptlar, günümüzde de aratrmaclarn ilk bavuracaklar temel kaynaklarn banda gelir.

Anlan, yergileri, gazete ve dergilerde çkan çeitli türdeki yazlan kitap- lamad.

Kitaplanndan bazdan: Son Asr Türk airleri (12 Fasikül, 1930-1940), Osmanl Devrinde Son Sadrazamlar

(14 fasikül, 1940-1953), Son Hattatlar (1955), Ho ada (19. yy bestecileri, 1958) vb.

202

203

LER, SELM

Yazar. 1949'da stanbul'da dodu. stanbul Erkek Lisesi'ni bitirdi. Hukuk Fakültesi'nden ayrld. Meslek

olarak yazarl seçti.

leri, 1967'den sonra yazd hikayeleriyle tannd. Daha sonra, hikâyenin yansra romanlar da yazd. Hikâye ve

romanlarnda, deien toplum içinde bireyin iç dünyasn; ruhsal ve cinsel bunalmlarm; kadn erkek ilikilerini;

kadnn krgnln ve ezikliini; yerini belirleyememi aydnlarn durumunu; özetle deiimin getirdii kargaay bireysel

yaklamlarla vermeye çalr. iirsel özellikler tayan, duyarl bir anlatm var.

Kitaplar:

Hikâye: Cumartesi Yalnzl (1968), Pastrma Yaz (1971), Dostluklarn Son Günü (1975), Bir Denizin

Eteklerinde (1980), Eski Defterlerde Solmu Çiçekler (1982), Son Yaz Akam (1983)

Roman: Destan Gönüller (1973), Her Gece Bodrum (1976), Ölüm likileri (1979), Cehennem Kraliçesi

(1980), Bir Akam Alacas (1980), Yaarken ve Ölürken (1981), Ölünceye Kadar Seninim (1983), Yalanc afak

(1984), Saz Caz Varyete (1985), Hayal ve Istrap (1986), Kafes (1987), Mavi Kanatlarnla Yalnz Benim

Olaydn (1991)

An, deneme: Çadalk Sorunlar (1978), Ak- Memnu ya da Uzun Bir Kn Siyah Günleri (1981), Düünce ve

Duyarlk (1982), Kamelyasz Kadnlar (1983), Annem çin (1983), Hatrlyorum (1984), Seni Çok Özledim

(1986)

iin Ay (1986)

Senaryo: Krk Bir Ak Hikâyesi (1983)

Ald ödüller: "Dostluklarn Son Günü" ile 1976 Sait Faik Hikâye Armaanfm; "Her Gece Bodrum" ile 1977

TDK Roman Ödülü'nü; senaryo çalmalaryla 1982-83 sinema sezonu en iyi senaryo yazan ödülünü ald.

LHAN, ATLLA

air ve yazar. 1925'te Menemen'de dodu. Bir kaymakamn oludur. zmir Karyaka Cumhuriyet lkokulu'nu,

Karyaka Ortaokulu'nu, stanbul Ik Lisesi'ni bitirdi. stanbul Hukuk Fakültesi'nde sürdürdüü yüksek örenimini

yanm brakarak Paris'e gitti. Yurda dönüünde çeitli gazetelerde ve dergilerde çalt. Sinema senaryolan yazd.

Yeniden Paris'e giderek üç yl kald. Dönüünde (1956) zmir'e yerleti ve zmir'de yaynlanan Demokrat zmir

gazetesinde genel yayn yönetmeni ve bayazar olarak çalt. Daha sonra Ankara'da bulunan bir yaynevinde

danmanlk; Ulus, Yeni Ortam, Dünya ve Milliyet gazetelerinde fkra yazarl yapt. Fkra yazarln Meydan

gazetesinde sürdürmektedir.

lhan, lisede örenciyken iirler yazmaya balad. lk iiri 1941'de Yeni Edebiyat dergisinde yaynlad. lk

iirlerinde "Nevin Yldz" ve "Beterolu" takma adlann kulland. 1946'da CHFnin düzenledii yarmada üçüncülük

ödülü alnca (1. Cahit Stk, 2. Fazl Hüsnü), tannm airlerimiz arasna girdi. 1954'e kadar yazd iirlerde toplumsal

konulara yöneldi. "Halk iiriyle toplumcu-gerçekçi iirin birleimini kurarak, yerli renklerden kopmadan, belirli

tiplerin canl ve küçük öykülerini destans ve akc bir anlatmla iledi." (Geliim Hachette Ansk.) Bundan sonra

iirlerinde toplumsaldan bireysele doru kayd; bireyin bunalml yaamm dile getirdii; özden (konudan) çok

söyleyie önem verdii; divan iirinin lirizmini yakalamaya çalt görülür. Genel olarak umutsuzluk yalnzlk,

karamsarlk, ak, yolculuk, tedirginlik, yabanclama, ban, özgürlük, insan sevgisi vb. konulan iler. O'nun iiri,

sürekli ve inatç bir arayn; daha mükemmele ulama çabasnn deiik örneklerini verir. Bu aray, doruyu ve

güzeli bulma çabas düzyazlarnda da görürüz. Tek yanl, gelenekçi, buyrukçu, önyargl düüncelere kar çkar,

eletirici ve irdeleyici bir yöntemle, eski ile yeni, bireyle toplum, Dou ile Bat arasndaki çada bileimi bulmaya

çalr. Bunu, yeni bir tarihsel yorumla, toplumun geçirdii evreleri sergilemeye çalan romanlannda ve

toplumun deiimiyle ortaya çkan uzlamaz deeryarglann ele alan denemelerinde daha iyi görebiliriz.

204

205

Kitaplar:

iir: Duvar (1948), Sisler Bulvar (1954), Yamur Kaça (1955), Ben Sana Mecburum (1960), Bela Çiçei

(1962). Yasak Sevime (1968), Tutuklunun Günlüü (1973), Böyle Bir Sevmek (1977), Elde Var Hüzün

(1982), Korkunun Krall (1987)

Roman: Sokaktaki Adam (1963), Zenciler Birbirine Benzemez (1957), , Kurtlar Sofras (2 cilt, 1963-64),

Bçan Ucu (1973), Srtlan Pay (1974),* Yaraya Tuz Basmak (1978), Fena Halde Leman (1980), Dersaadet'te

Sabah Ezanlar (1981), Haco Hanm Vay (1984), O Karanlkta Biz (1988)

Deneme, eletiri: Hangi Sol (1970), Hangi Bat (1972), Faizmin Ayak Sesleri (1975), Hangi Seks (1976),

Hangi Sa (1980), Gerçekçilik Sava (1980), Baü'nn Deli Gömlei (1981), Hangi Atatürk (1981), kinci Yeni

Sava (1983), Yanl Kadnlar Yanl Erkekler (1985), Ulusal Kültür Sava (1986), Sosyalizm, Asl imdi (1991),

Aydnlar Sava (1991) Hangi Edebiyat (1993) vb.

Gezi: Abbas Yolcu (1959)

Ald Ödüller: 1974 TDK iir Ödülü (Tutuklunun Günlüü) 1975 Yunus Nadi Armaan (Srtlan Pay ile)

NCE,ÖZDEMR

air. 1936'da Mersin'de dodu. lk, orta ve lise örenimini orda yapt. Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün

Franszca bölümünü bitirdi. Sandkl ile Çine'de Franszca öretmeni olarak çalt. Devletçe Fransa'ya gönderildi;

Paris Sorbonne Üniversitesi'nde modern edebiyat örenimi gördü. Yurda dönüünde Aydn ve Mula liselerinde

öretmenlik yapt. Ankara TRT merkezinde yönetici olarak bulundu ve buradan emekli oldu.

nce, iir yazmaya 1954'te balad. Duygusal ve soyut nitelikteki ilk iirleri, kinci Yeni akmnn etkilerini tar.

Son iirlerinde bu etkiden

uzaklat, toplumsal sorunlara dönük, gerçekçi konulan iledii görülmektedir. Sese ve imgeye önem verir.

Duygusalla gerçei youn ve akc bir söyleyile vermeye çalr. Ayrca baarl bir iir çevirmenidir.

Kitaplar:

iir: Karg (1963), Tutanaklar (1967), Kiraz Zaman (1969), Kar Yazg (1974), Rüzgâra Yazldr (1979),

Kentler (1981), Yeni Deryalar Geçsen (1983), Siyasetname (1984), Eski iirler (1985), Hayat Bilgisi (1986),

Zorba ve Ozan (1987), Canyelekleri Tavandadr (1989), Baak ile Terazi (1989), Burçlar Kua (1989), Güne

Saati (1990)

Deneme, inceleme: iir ve Gerçekçilik (1986), Söz ve Yaz (1991)

"Kiraz Zaman" ile 1968 MAY Edebiyat Ödülü'nü ald.

SHAK ÇELEB

air. Üsküp'de dodu. Doum tarihi bilinmiyor. Medrese öreniminden sonra Edirne, Üsküp, Bursa ve znik'te

müderrislik (öretim üyelii) yapt. Kadlk (yargçlk) yapt am'da öldü (1536)

shak Çelebi, sadelii va yalnl ile tannan bir divan airidir. Gazellerinde çok yaln bir dil kullanm, söz

sanatlarndan kaçnmtr. akac ve hosohbet kiilii, günlük yaam içtenlikle iledii gazellerine de yansr. Bu nedenle

yaad çada sevilerek okunmutur.

shak Çelebi'nin bilinen üç yapt vardr: Selimnâme (ya da shaknâme), mtihan Risalesi, Divan. Hiçbiri

baslmamtr.

206

207

SMAL SAFA

air. I867'de Mekke'de dodu. Ünlü yazar Peyamî Safa'nm babasdr. Mekke'de görevli olan babasnn ölümü

üzerine stanbul'a geldi. Örenimini Darüafaka'da tamamlad. Ksa bir memurluktan sonra, edebiyat

öretmenliine atand. Yönetim aleyhindeki düüncelerinden dolay, Abdülhamit tarafndan Sivas'a sürgün edildi.

Bir yl sonra da (1901'de) orada öldü; Garipler Mezarl'na gömüldü.

smail Safa, Tanzimat ve Servet-i Fünun edebiyat arasnda yer alan; bu nedenle, her iki akmn özelliklerini

iirlerinde görebildiimiz bir air. Edebiyat tarihçileri, onun eski ile yeni arasndaki durumunu, bir köprüye

benzetirler. iirleri, duyu ve düünüte yeni; dilde ve biçimde eskidir. Romantik dizelerle örülü, alçak gönüllü,

çok duygulu, içli, yaamndaki aclarla yüklü iirleriyle, o dönemde çok tutulmu; günümüzde ise unutulmu

gibidir.

Bahca kitaplar:

iin Sünühât (1890), Huz Mâ Safa (1891), Madure-i Sevda (1892), Mevlid-i Pederi Ziyaret (1896),

Mensiyyât (1896), Hissiyat (1912)

Eletiri: Mülahezat- Edebiyye (1898), Mubekemat- Edebiyye (1913)

ZGÜ, MUZAFFER

Yazar. 1933'te Adana'da dodu. Çok çocuklu, yoksul bir içinin oludur. Bu nedenle, çocukluu zor koullar

içinde geçti; güçlükle okudu. Diyarbakr Öretmen Okulunu bitirdi. Uzun yllar Anadolu'da ilkokul öretmenlii

yapt Aydn'da ortaokul Türkçe öretmeniyken emekliye (1979) ayrlp izmir'e yerleti.

Izgü, gülmece (mizah) hikâyeleri ve romanlanyla tannan bir yazanmzdr. Yazarla balamas da, yaam gibi zor

olmu. Örenciyken yazdklarn Akbaba dergisinin sahibi Yusuf Ziya Ortaç'a gönderip durmu. Ortaç, ne cevap

yazm, ne de yazdklarn yaynlam. Sonunda zgii'nün inad üstün gelmi, kendini zorla yazarla kabul ettirmi;

yllarca Akbaba'da hikâyeler yazm; bugüne ulam. Bugün, Aziz Nesin'den sonra gelen en üretken, en ünlü bir

gülmece yazanmzdr. Konularn, yaad çevreden seçer. Günlük konuma dilini baaryla kullanr. Akc ve

sürükleyici bir anlatm vardr, "...gülmece hogörüden yola çkan, espriyle yorulmu, içeriinde toplumsal yergi

bulunan, düündürücü, ta gediine koymak için anmsanan bir araç olarak deerlendirir. (Geliim Hachette

Ansk.) Yazdklarnn bir ksm filme alnm olan yazarn, radyo ve sahne oyunlar da vardr.

Kitaplar:

Roman: Gecekondu (1970), lyas Efendi (1971), Halo Day (1973), Kasabann Yans (1982)

Hikâye: Bando Takm (1975), Donumdaki Para (1977), Dayak Birincisi (1979), Sen Kim Hovardalk Kim

(1980), Her Eve Bir Karakol (1980), Deliye Her Gün Bayram (1980), Lüp Lüp Makinesi (1982), Çanak

Çömlek Patlad (1983), Üç Halka Yirmibe (1984). te Mühür te Sen (1984), Orta Direi Ykan Ay (1984),

Devletin Mal Deniz (1986), Azrail Nasl Rüvet Yer (1986), Yl Sfr Darbe Hazr (1989)

Oyun: nsaniyettin (1972), Kaynanalar-Kaynatalar (1972), Kara Düzen (1974), Reçetesi Peçete (1974),

Utanmyorum, Üüyorum (1975), Her Devrin ti (1975)

Çocuk kitaplar: Ekmek Paras (1979), Kara Pamuk (1980), Bülbül Düdük (1980), Çizmeli Osman (1980),

Pazar Kular (1980), Uçtu Uçtu Ali Uçtu (1980), Yumurtadan Çkan Öretmen (1981), Ökke (Lunapark'ta,

Kurt Avnda, Kapc, portac, Bahçvan Otoparkta, Maçta, Dolmuçu, Denizde) dizisi vb.

Ald ödüller: 1978 TDK Hikâye Ödülü (Donumdaki Para, Bulgaristan 1979 Altn Kirpi Ödülü (Bülbül

Düdük), Akehir 1978 Nasrettin Hoca ve Turizm Dernei Gülmece Ödülü (Hdr Baba hikayesiyle). Milliyet

Sanat dergisi Gülmece Ödülü (Anayasa Hangi Yasa hikayeleriyle)

208

K

,.M iWde dodu Babasmn evi terketmesi üzerine,

Yazar. 1931de izmir'de "^, bir çocukluk dönemi geçirdi.

aabeyinin ve üvey ba^mm yannda, sknt^ ^ ^.^ ^

ilk ve ortaokulu Ankarada okudu^J^J£ Birçok ie girip çlkt;

yalarda çalkaya iüld; ^. fabrikada jçilik,

^" köftecilik, Ç^*~£ memurluu vb. iler yapt. Sonunda

otobüs biletçilii, eski kitapç"*,Havadis", "Pazar Postas ,

g^teri oldu. izmir'de "Anadou, Avarada S^^ ^^

-Yeni Gün", "Ulus" IstanMdaj-^P° ^ ",, yazdl; fllm

"MUliyet" gazetelennde çalsu^nemay 0^^

yönetmenlii yapt. Beyolu ^ (tm) * "Günümüzde Kitapiar" adnda,

srr-i^TS <&* ca^u,nda) b,r basm"

yaymc,hk --""•ö^nciyken balad. ilk irlen,

Tank Dursun, edebiyatla Ugienm y "^Ceng.?

1949-da Kaynak dergisinde "££*¦£ ^ iiri brakp hikâyeye

Tuncerle ortak^r f^^v^rint emekleri, .sizleri, geçi.

yöneldi, ilk hikâyelerinde gPf*sonra hikâyemn yan.

Lmus içinde bulunan sradar-^ ^ Gerek mkâyelen, gerekse sra, toplumsal sorunlar, r(tm)*(tm)(tm) mi\J M.

Bunlar dnda, sevilerek

romanlan ^^"'j,' tamtma yazlanyia, okuma ahkanl.mn

okunuan röportajlar yapt- M(tm)V

yaygnlamasna katkda bulundu.

210

Tank Dursun, toplumsal gerçekçi bir yazardr. airliinden kaynaklanan yaln ve duyarl bir anlatm vardr. Zaman

zaman sinemann olanaklarndan yararlanr. Tasvirleri renkli, konumalar ustalkl, kurgulan salamdr. Doaya,

olaylara, insanlara hogörüyle yaklaan; onlar sevgiyle kucaklayan insancl bir tutumu vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Hasangiller (1955), Vezir Düü; (1957), Güzel Avrat Otu (1960), Sevmek Diye Bir ey (1965),

Yabann Adamlar (1966), 36 Ksm Tekmili Birden (1970), Baryank Ömer ile Güzel Zeynep (1972), Bahriyeli

Çocuk (1976), imbatla Dol Kalbim (1982), Ona Sevdiimi Söyle (1984), Ömrüm Ömrüm (1987)

Roman: Rza Bey Aile Evi (1957), nsan Kurdu (1959), Sabah Olmasn (1967), Denizin Kan (1968), Kopuk

Takm (1969), Gün Döndü (1974), Kayaba Uygarlnn Yükselii ve Birdenbire Çöküü (1980), Alçaktan Uçan

Güvercin (1980), Kurun Ata Ata Biter (1983), yi Geceler Dünya (1986) Bala Onlan (1989), Aaçlar Gibi

Ayakta (1990) iir: Devriâlem (Cengiz Tuncer'le, 1951)

nceleme: Ünlü Sinema Rejisörleri (1963), Bir Damla Kan Bir Damla Petrol (1965)

Gezi: Gözucuyla Sovyetler Birlii (1974)

Çocuk kitaplar: Deve Tellal Pire Berber ken (masal, 1970), Bir Küçük Aslanck Varm (masal, 1975), Hoça

Kal Küçük (roman, 1979), Yaramaz Kuzu (1991)

Ald ödüller: 1961 TDK Hikâye Ödülü (Güzel Avrat Otu), 1967 Sait Faik Hikâye Armaan (Yabann

Adamlar), 1984 Orhan Kemal Roman Ödülü (Kurun Ata Ata Biter), 1984 Sait Faik Hikâye Armaan (Ona

Sevdiimi Söyle), 1987 Bankas Büyük Edebiyat Ödülü (Ömrüm Ömrüm ile), 1991 Yunus Nadi Ödülü

(Aaçlar Gibi Ayakta)

211

KABAKLI, AHMET

Yazar. 1924'te Harput'ta dodu. Elaz Lisesi'ni, stanbul Edebiyat Fakültesi'ni bitirdi. Diyarbakr ve Aydn

Lisesi'nde öretmenlik yapt. Devletçe Fransa'ya gönderildi. Bir yl sonra dönünce, Ankara Hukuk Fakültesi'ni

bitirdi. stanbul Eitim Enstitüsü'nde edebiyat öretmenlii ve Tercüman gazetesinde fkra yazarl yapt. Yüksek

Öretmen Okulu'ndan emekli oldu. Türk Edebiyat Vakf'n kurdu.

Kabakl, edebiyata iirle (1948-56) girdi. Daha sonra fkra ve inceleme yazlarna yöneldi. Günlük fkralarnda,

genellikle siyasal konulan ele ald; bunlar gelenekçi bir anlayla yorumlad görülür.

Kitaplar:

Türk Edebiyat (3 cilt, 1965-67), Müslüman Türkiye (fkralar, 1970), Mabet ve Millet (fkralar, "1970),

Mehmet Akif (1970), Yunus Emre (1971), Bürokrasi ve Biz (1977; T. Milli Kültür Vakf Armaan), Bizim

Alkibiyades (1977), Ejderha Ta (1978)

KADI BURHANEDDN

air. 1344'te Kayseri'de dodu. Asl ad, Burhaneddin Ahmet. Kayseri kads emsettin Efendi'nin oludur.

Babasnn verdii derslerle yetiti. Küçük yata Arapça, Farsça örendi. Babasyla önce Msr'a, sonra Hicaz'a gitti.

Oralarda, çan bilginlerinden slâmi bilimler ve astronomi dersleri ald. Babasnn ölümü üzerine Halep'e

giderek örenimini sürdürdü. Kayseri'ye dönünce, Eratnaoullan yönetimince, örice kadla, sonra da vezirlie

atand. Çkan bir karklktan yararlanarak Sivas'ta "Emir"liini (1381) ilan etti. 18 yl süren Emirlii, sürekli

savalar içinde geçti. Akkoyunlularla yapt bir savata, pusuya düürülerek öldürüldü. (1398)

Ayn zamanda çann bilginlerinden saylan Kad Burhaneddin, Anadolu Türk iirinin kurucularndan ve Aruz

ölçüsünü Türkçe'ye ilk uygulayanlardan biridir. Hece ile de yazan airin dili, Azerî lehçesini andrr. . Bu

nedenle, baz edebiyat tarihçileri, onu Azeri edebiyat içinde deerlendirirler. Çounlukla ak, tasavvuf, yiitlik

konularn ilemitir. Kendine göre canl, içten, yiitçe bir söyleyi özellii vardr.

1500 kadar gazel, 119 tuyu, 20 rubai ile müfret türlerindeki iirlerinin topland Divan, 1944'te Türk Dil

Kurumu tarafndan "Türkçe Divan" adyla yaynlanmtr. (Asl British Museum'dadr.) Arapça ve Farsça

iirlerinden baka, slam hukukuyla ilgili "Tercihü'l-Tavzih" adl baslmam bir Arapça yapt da bulunmaktadr.

KAFTANCIOLU, ÜMT

Yazar. 1935'te Hanak'n (Kars) Saskara (Koyunpnar) köyünde dodu. Asl ad, Garip Tatar. Yoksul bir

ailenin çocuu olduundan, çocukluu zorluklar içinde geçti. Köyündeki ilkokuldan sonra, Clavuz Köy

Enstitüsü'nde okuyup ilkokul öretmeni oldu. Derik'te (Mardin) öretmenlik yapt. Daha sonra Balkesir Necati

Eitim Enstitüsü'nde yüksek örenimini tamamlad. Rize ve Sivas'taki Türkçe öretmenlii görevlerinden sonra,

TRTnin açt bir snav kazanarak stanbul Radyosu Kültür ubesi'nde görev ald. Köylere yönelik röportajlar

hazrlad. 11 Nisan 1980'de, evinden çktnda teröristler tarafndan (stanbul'da) öldürüldü.

Kaftancolu, yazmaya örenciyken balad. Ama bunlar yaynlama olana bulamad. TRTnin 1970'te açt Sanat

Ödülleri Yanmas'nda, "Dönemeç" adl hikayesiyle büyük ödülü alnca, hem yazdklarn yaynlama, hem de

tannma olanana kavutu. "Hakullah" adl röportajnn 1972 Karacan Armaan'n almasyla ünlendi. Hikâye ve

romanlarnda, kendi yöresini anlatmaya çalt. Aa-köylü ilikileri, köylülerin içinde bulunduu zorluklar,

ilkellikler, köylü-kentli ilikileri, köy çocuklarnn okumak için çrpnlar vb. gibi sorunlar iledi. Çounlukla yerel

aza ve deyimlere dayal bir dil kulland.

213

212

Kitaplar:

Hikâye: Dönemeç (1971), Çarpana (1975), stanbul Allak Bullak (1983)

Roman: Yelatan (1972), Tüfekliler (1974)

Masal: Tek Atl Tekin Olmaz (1973)

Derleme, inceleme: Körolu Kol Destanlar (1974), Altn Ekin (1980)

Çocuk kitaplar: Kekeme Tavan, Kan Kardeim Dorutay, Dört Boynuzlu Koç, Çizmelerim Keçeden, Salih

Bey, Çoban Geçmez, Hnzr Paa, ülgür Deresi

KAMU, KEMALETTN KÂM

air. 1901 'de Bayburt'ta dodu. stanbul Erkek Muallim (Öretmen) Okulu son snf örencisi iken Kurtulu Sava

balaynca Anadolu'ya geçti. Ankara'da Anadolu Ajans'nda çalt. Kurtulutan sonra okulunu bitirebildi.

Anadolu Ajans adna gittii Paris'te siyasal bilgiler örenimi yapt. Dönüünde Rize ve Eruzum'da iki devre

milletvekili seçildi. Türk Dil Kurumu'nda görevliyken 6.3.1948'de Ankara'da öldü; Cebeci Mezai'na

gömüldü.

iir yazmaya 1919'da balayan Kamu, Kurtulu Sava yllarnda yazd iirleriyle tannd. iirlerinde yurt sevgisi,

sava cokusu, ayrlk konularn iledi. Hece ölçüsünü baaryla kulland. Akc ve rahat bir söyleyii vardr.

iirleri, ölümünden sonra yaynlanan u kitapta topland: Kemalettin Kamu, Hayat, ahsiyeti ve iirleri, 1949.

(Haz. Necdet Evrimer)

KAIZMANLI, HIFZI

air. 1893'te Kazman'da dodu. Asl ad, Recep. Sesi güzel olduu için Kur'an okuyup hafz oldu. Bu nedenle

Hfz denildi; bu adla anld. Dört yanda okumaya balam, özel din dersleri alm, Toprakkale Medresesi'ni

bitirmi. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Geçimini hafzlk yaparak ve saz çalarak salad sanlyor. Genç yata,

Sarkam yaknlarnda kaçan Ermeni çeteleri tarafndan öldürüldü. (1918)

Kazmanl Hfz, duygulu ve içli bir halk airidir. iirlerinin çou, ak üzerinedir. Akc bir söyleyie sahiptir.

Koma, semai, destan, at vb. türlerinde otuz iiri bulunmaktadr.

iirleri, u kitapta derlenmitir: Kazmanl Recep Hfz, 1968 (Haz. Z. Mahir Boranseli)

KANIK, ADNAN VEL

Yazar. 1916'da stanbul'da dodu. (Orhan Veli Karak'n kardeidir.) lk ve ortaörenimini Boaziçi ve

Galatasaray liselerinde tamamlad. stanbul Hukuk Fakültesi'ni yarm brakarak Etibank'ta memurlua balad.

Daha sonra gazeteci oldu; yirmi yla yakn Vatan gazetesinde fkralar, magazin yazlan yazd. Aynca Akbaba

dergisinde gülmece (mizah) hikayeleri yaynlad. 1972'de stanbul'da öldüünde, bir özel kuruluun basn

danmanyd. Mezan Rumelihisan'ndadr.

Adnan Veli, 1950 sonrasnn tannm bir gülmece yazandr. Konularn, stanbul'un kenar mahallelerinden;

buralarn bunalml insanlanndan seçti. Ezilen insanlarn buruk yaantlanm canl, esprili, rahat bir anlatmla

vermeye çalt.

214

215

Kitaplar:

Roman: Mapusane Çemesi (1952)

Hikâye: Sosyete (1956), Uçan Daireler (1957), Seçim Konumal (1957), Kaynana (1957)

Derleme: Orhan Veli çin (1953)

KANIK, ORHAN VEL

air. 1914'te stanbul'da dodu. Cumhurbakanl Senfoni Orkes eflerinden Mehmet Veli Kank'n oludur. lk ve

ortaörenimini Galatasaray ve Ankara Gazi liselerinde yapt. Bir süre, stanbul Edebiyat Fakültesi'nin felsefe

bölümünde okudu. Ankara PTT Genel Müdürlüü'nde (1936-1942), Milli Eitim Bakanl Tercüme Bürosu'nda

(1945-47) çalt. Kendi isteiyle memurluktan ayrlarak 28 say süren Yaprak dergisini (1949-50) çkard. 14

Kasm 1950'de stanbul'da öldü; Rumelihisar Mezarl'na gömüldü.

1940 sonras iirimizde balayan ve adna "Garip Akm" ya da "Birinci Yeni" denilen akmn öncüsü olan

Orhan Veli, iir yazmaya 1936' Varlk dergisinde balad. "Mehmet Ali Sel" takma adn kulland bu i iirlerinde,

çocukluk anlar, yalnzlk, ak ve özlem gibi ilkgençl" dönemine özgü bireysel konulan iledi.

1941'de iki arkadayla (Mel: Cevdet Anday, Oktay Rifat), "Garip" adnda ortak bir iir kitab yaynla Kitaba

yazd önsözde, gerçek iire ulaabilmek için, ölçü ve uyak gi balardan, biçim özentilerinden, kalplam söz

sanatlarndan kurtul m gerektiini belirterek yeni iir anlayn açklad. Eski iir geleneine ba" olanlar, bu

düüncelere kar çktlar. Dönemin ünlü eletirmeni Nurull Ataç, bu üç arkadataki airlik yeteneini sezip yeni

akm destekledi Olumlu ya da olumsuz, deiik tepkiler, yllarca sürdü. Sonunda, Garip Akm yerleti; pek çok

airimizi etkileyen güçlü bir akm oldu.

Orhan Veli; getirdii biçimsel yeniliklerle, iirimize geni bir özgürlük kazandrmtr. Geleneksel iirin dar kaplar

içinde skm olan iir, onun getirdii özgürlükle, yaamn her kesimine inebilme olanana kavumutur. iirimizde

konunun yaygnlamas; hemen her konunun iire girmesi, küçük insann dünyasn, kimi zaman nükteli, kimi

zaman da yergiye dönüen alayl anlatmyla yanstan iirleri, kendinden sonra balayan toplumsal gerçekçiliimize

de kaynaklk etmitir. Özetlersek, Orhan Veli, toplumsal bir yaklamla, iirimize biçim ve öz bakmndan yenilik

getirmi bir airdir.

Kitaplar:

iin Garip (1941), Vazgeçemediim (1945), Destan gibi (1946), Yenisi (1947), Kar (1949), Hepsi, Tüm

iirleri" adl kitapta topland (1986)

Düzyaz (eletiri, öykü): Nesir Yazlan (1953, ikinci basm: Denize Doru, 1970), Edebiyat Dünyamz

(inceleme, hazrlayan: Asm Bezirci, 1975)

Bunlar dnda çok sayda çevirileri vardr.

KANSU, CEYHUN ATUF

air ve yazar. 1919'da stanbul'da dodu. Eitimci Naf Atuf Kansu'nun oludur. Babasnn Kurtulu Sava'na

katlmak için Ankara'ya gitmesi üzerine, çocukluu Ankara'da geçti. Ankara Necatibey lkokukulu'nu, Ankara

Gazi Lisesi'ni ve stanbul Tp Fakültesi'ni bitirdi. Ankara Numune Hastanesi'nde çocuk hastalklar üzerine

uzmanlk eitimi yapt. Turhal eker Fabrikas'nda (1948-1959), Ankara'da eker Fabrikalar Genel Müdürlüü'nde

çalt. Turhal eker Fabrikas Hastanesi'nin kuruluunda görev ald. 17 Mart 1978'de bir yürek çarpnts sonucu

öldüünde, Etimesgut eker Fabrikas'nda hekimlik yapyordu. Ölümünden sonra, ailesince adna bir iir ödülü

kondu.

216

217

Kansu'nun ilk iirleri lise örencisiyken (1938) yaynland. Anadolu'nun doa! güzelliklerinden, halkn çad

yaantsndan, krsal kesim çocuklarnn sorunlarndan esinlenerek yazd ilk iirleri, geleneksel halk iirinin

etkilerini tar. Çounlukla hece ölçülü ve uyakldr. 1945'ten sonra, biçim yönünden bu etkiden syrlr. Ama iirin

dokusunda, söyleyi ve duyarlndaki halkçlk özelliini sürdürür. nançl bir Atatürk devrimcisi olarak, halkçlk ve

ulusalclk ülküleriyle beslenen toplumcu bir iire yönelir. Türk Kurtulu Sava'yla, dünyadaki kurtulu savalar

arasnda koutluk kurarak, sömürgecilie ve sömürgeletirme savalarna kar çkarak, atom bombasnn

korkunçluunu vurgulayarak, yerellikle evrensellii badatrmaya (Geliim Hachette Ansk.) çalr. Ülkemizin

ekonomik ve siyasal bunalmlardan kurtulmas için, yeni bir bamszlk savann verilmesi gereine inanr.

iirlerinde olduu gibi, denemelerinde de, bu devrimci ve insancl (hümanist) düüncelerini, cokulu bir anlatmla

dile getirdii görülür.

Kitaplar:

iir: Bir Çocuk Bahçesinde (1941), Babozumu Sofras (1944), Çocuklar Gemisi (1946), Yank Hava (1951),

Haziran Defteri (1951), Yurdumdan (1960), Bamszlk Gülü (1965), Sakarya Meydan Sava (1970), Buday,

Kadn, Gül ve Gökyüzü (1970). Ölümünden sonra, iirlerinin tümü, "Tüm iirleri" adyla 2 cilt olarak (1978)

yaynland. Yaynlanmam iirleri "Güne Salkm" adl kitapta topland. (1991)

Deneme: Devrimcinin Takvimi (1962), Ya Bamszlk Ya Ölüm (1964), Köy Öretmenine Mektuplar (1964),

Atatürkçü Olmak (1966), Atatürk ve Kurtulu Sava (radyo konumalar, 1969), Balm Kz Dalm Oul (1971),

Halk Önderi Atatürk (1972), Cumhuriyet Aac (1973)

Halk hikâyesi: Sevgi Elmas (Tahir ve Zühre hikâyesi, 1972)

"Sakarya Meydan Sava "yla 1970 Behçet Kemal Çalar Ödülü'nü; "Köy Öretmenine Mektuplaryla 1965

TDK Deneme Ödülü'nü ald.

KAPLAN, MEHMET

Yazar. 1915'te Sivrihisar'da dodu. lkokulu orada okudu. Eskiehir Lisesi'ni ve stanbul Edebiyat

Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Ayn bölüme asistan olarak girdi; doçent ve

profesörlüe yükseldi. 1958-60 arasnda, Erzurum Atatürk Üniversitesi'nde dekan ve rektör vekillii yapt.

Yeniden döndüü stanbul Edebiyat Fakültesi'nden emekli (1984) oldu. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat

Fakültesi'nde dersler verdi. 1986'da stanbul'da öldü.

Kaplan; edebiyat tarihçilii yannda, deneme ve eletirileriyle tannan bir yazarmzdr. "Metne dayal, çada

psikolojinin verilerinden yararlanarak kiilikle edebiyat yapt arasndaki ilikileri aratran, karlatrmal bir eletiri

anlayyla sanatta yaratcl ve estetik nitelikleri" (A. Özkrmlt) savunur. Gelenekçidir. Kökleri eskiye dayal

kültürel deerlere baldr. Baz eletirilerinde, ideolojik ölçü saplantsndan kurtulamaz; nesnelilikten uzaklat

görülür. Bununla birlikte, iir ve hikâye çözümlemeleri, bu türe yeni katklar getiren bir çalma olarak

tutulmutur.

Kitaplar:

Tevfk Fikret ve iiri (1946), Namk Kemal (1948), iir Tahlilleri (1. cilt, 1954), Tanpnar'n iir Dünyas (1964),

iir Tahlilleri (2. cilt, 1965), Nesillerin Ruhu (1967), Büyük Türkiye Rüyas (1969), Türk Edebiyat Üzerine

Aratrmalar (1976), Edebiyatmzn çinden (1978), Hikâye Tahlilleri (1979), Kültür ve Dil (1982), Tip

Tahlilleri (1985)

Çalmalarndan dolay, 1981'de Türkiye Milli Kültür Vakf'nca, "Milli Kültüre Hizmet eref Armaan"yla

ödüllendirildi.

218

219

KARAALOLU, SEYT KEMAL

Yazar. 1925'te Bafra'da dodu. Bafra Merkez tlkokulu'nu, Haydarpaa Lisesi'ni ve stanbul Edebiyat

Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Gazeteci olarak Vatan, Dünya ve Tercüman

gazetelerinde (1953-60) çaltktan sonra öretmenlii seçti. Denizli (1960-61), stanbul Bakrköy (1961-70),

Bahçelievler ve stanbul Erkek liselerinde edebiyat öretmeni olarak çalarak emekli (1981) oldu. 1995'te

stanbul'da öldü.

Karaliolu'nun yaz yaam, iirle balad. "Seyit Güleç" takma adyla bir de iir kitab (Tutuan Msralar, 1945)

yaynlad. Gazetecilikten öretmenlie geçince, yardmc ders kitaplar hazrlamaya balad. Edebiyat derslerinde,

ortaokul ve lise örencilerine kaynaklk eden bu tür çalmalaryla tannd. Nesnel ölçülere göre hazrlanm

biyografik ve edebiyat tarihimize ilikin kitaplaryla, dil ve edebiyat eitimine katklarda bulundu.

Balca kitaplar:

nceleme: Nabi Divan'nda Hiciv ve Mizah (1950), Türk Edebiyat Tarihi (5 cilt, 1973-1986), Atatürk

(1981), Ziya Paa (1984), Namk Kemal (1984), Neyzen Tevfik (1984)

Yardmc ders kitaplar: Dilbilgisi Sözlüü (1960), Türkçe ve Edebiyat Sözlüü (1962), Kompozisyon Sanat

(1963), Edebiyat Sanat (1964), Edebiyat Akmlar (1965), Türk iir Sanat (1966), Edebiyatmzda air ve

Yazarlar (1968), Edebi Sanatlar Antolojisi (1969), Ansiklopedik Edebiyat Sözlüü (1970), Edebiyat

Terimleri Sözlüü (1975), Resimli Türk Edebiyatçlar Sözlüü (1975), Dünya Edebiyatçlar Sözlüü (1979)

Hikâye, roman: Cebrail Buzas (roman, 1975), Deirmen Döndükçe (hikâye, 1976)

Çocuk kitab: Hürriyet Kartal (masal, 1961), Günele Yanan Yarasa (masal, 1961)

220

KARAER, MUSTAFA NECATI

air. 1929'da Kayseri'de dodu. Askeri okullarda okudu. Orduda subay olarak görev yaparken Ankara

Hukuk Fakültesi'ni de bitirdi. Daha sonra, kendi isteiyle subaylktan ayrld. stanbul'da Basn lan Kurumu'nda

çalt. 15.3.1995'te stanbul'da öldü.

Karaer, geleneksel halk iirinin biçim ve söyleyi özelliklerini tayan iirleriyle tannmaktadr. Dilde, duyu ve

düünüte gelenekçidir. Bireysel ve ulusal konulan iler.

Kitaplar:

iir: Sevmek Varken (1972), Güvercin Uçurmak (1977), Kular ve nsanlar (1981), Kerem ile Asl (1985)

Aratrma: Karac'olan (1973)

"Kular ve nsanlar" kitabyla, 1981'de Kültür Bakanl'nn birincilik ödülünü ald ve Ankara Gazeteciler

Cemiyeti'nce "yln airi" seçildi.

KARAC'OLAN

air. Yaam hakknda kesin bilgiler yok. Kendi iirinden, Adana'nn Bahçe ilçesine bal Farsak (Varsak)

köyünde doduu (1606); bir Türkmen airi olarak Mersin, Adana, Mara yörelerinde gezginci bir yaam

sürdürdüü anlalyor. O yöredeki söylentiye göre, asl ad Hasan'm. Daha bir yana basmadan anadan öksüz

kalm. Be yana varmadan da, babasn askere almlar. Köyün aasnn yannda büyümü. Onsekiz yana gelince,

dilsiz bir kzla evlendirmek istemiler. Hasan, bunu kabul etmemi, köyden kaçm. Dalar, tepeler am; yorulup

bir aaç dibinde uyumu. Uykusunda, ak sakall bir dedenin verdii "bade"yi içerek "âk"la

221

ulam. Günlerce yolculuktan sonra Aladalar'da bir Türkmen obasna konuk olmu. Çalp söylemi. Obal âktan

holanm; o da obaya karp sazl sözlü yaamn sürdürmeye balam. Derken obabann kz Elife tutulmu. Babas bu

aka kar çknca, Elifle kaçp Karaman taraflarna, bir baka obaya yerleip evlenmiler, Kötü yazgs, orada da peini

brakmam. Obadan çkan bir dedikodu üzerine Eliften soumu. O oba senin, bu oba benim, yllarca gezip

durmu... Yetmi üç yanda (1679'da), Konya ile çel arasndaki Mut'ta ölmü. Elifin mezarnn bulunduu Karacakz

Tepesi'ne gömülmü. Derler ki, her yaz banda, o tepenin üstünde biri yeil, biri mavi iki k yükselir,

gökyüzünde birleir. Karacolan'la Elifin mutsuz sevgileridir bunlar...

Karacolan, sadece yaad dönemin (17. yy) deil, balangcndan günümüze kadar halk iirimizin en büyük

ustalarndan biridir. Güney illerimizde, kendinden sonra gelen tüm airler üzerinde derin bir etkisi vardr.

iirleri, yüzyllarca Güney Anadolu Türkmenlerinin dilinden dümemi; kiilii efsanelemitir. Öyle ki, ondan bir

iir ya da türkü söyleyememek, Türkmenler arasnda ayp saylmtr. Bugün bile, Toros'larda bu "Karacolan

gelenei"nin izlerine rastlanmaktadr. Böyle olunca, Karacolan'n iirlerini taklit eden; dahas, onun adn kullanan

halk airleri türemitir.

Karacolan, hece ölçüsüyle koma, türkü, destan, semai, varsa türlerinde iirler yazmtr. Konularn, içinde

yaad göçebe yaamndan almtr. yimser, hogörülü bir dünya görüüne sahiptir. Daha çok "ak" ve "doa"

konularn iledii görülür. Dinsel düüncelerden ve medrese kültüründen uzaktr. Yöresinin renkli dilini ustaca

kullanan bir airdir. Dilinde pek az yabanc kelime vardr. Özetlersek, Karacolan'n iirleri, yabanc etkilere

kapal; bamsz, sade halk dilinin en güzel örneklerini oluturur. Dilimizin, doal yaps içinde korunup

gelitirilmesinde büyük pay vardr.

Bugüne kadar derlenmi iirleri, u kitapta toplanmtr: Karacolan, Bütün iirleri (Haz. Cahit Öztelli, 1970)

KARADA Yi, SMET KEMAL

air ve yazar. 1927'de Pülümür'de dodu. lk ve ortaörenimini Erzincan ve Erzurum'da tamamland. Adalet

Bakanl hesabna yatl olarak Ankara Hukuk Fakültesi'nde okudu. Alaçam, Osmanck, Kzlcahamam, Nide.

Bilecik, ile, Kocaeli, Gaziosmanpaa (st.) Üsküdar ve Kadköy savclklarnda bulunduktan sonra emekli oldu.

imdi st. Kadköy'de serbest avukatlk yapyor.

Karaday'nn ilk iirleri kinci Yeni akmnn izlerini tar. Bunlar bireysel duygular yanstan soyut iirlerdir. Daha

sonra bu etkiden syrlm, duru bir söyleyile toplumsal konulara yönelmitir. iir yannda eletiri, deneme,

inceleme türlerinde de yazmtr.

Kitaplar:

iir: Bahar Deniz ve Kadn (1959), Cam Parças (1961), Unutmak Atlan (1972), Kadn, Özgürlük, Ça ve

Ölüm Üzerine iirler (1994)

Deneme: Gezi ve Dostluk Üzerine Düünceler (1969), Sosyalizm, Ak ve Hukuk (1995)

An, günlük: Arnmalar (1984) vb.

KARAKOÇ, SEZA

air. 1933'te Ergani'de dodu. Gaziantep lisesi'ni ve Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni bitirdi. Bir süre

Maliye Bakanl'nda (1959-1965) çaltktan sonra bu görevinden ayrlarak Yeni stanbul ve Sabah gazetelerinde

fkra yazarl yapt. Yeniden döndüü eski görevinde üç yl (1971-74) kald. imdi stanbul'da yaynclk yapyor.

222

223

Romanlarndan bazdan:

Karakoç, iir yazmaya örenciyken (1951) balad, ikinci Yeni akmnn izlerin tayan ilk iirlerinde, gençlik

duygularn iledi. Daha sonraki iirlerinde ise, slamc düünceyi gerçeküstücülükle badatrmay; kesin gerçei

bulmay amaçlayan tasavvufçu bir iire yöneldi. Bunun için slâm mitolojisinden, dinsel motiflerden yararland.

Kurtuluu, dinsel gerçeklerde arayan günümüz insannn özlemlerini dile getirdi. Bu yoldaki düüncelerini

içeren denemeleri ve incelemeleri de vardr. Rahat bir anlatm özelliine sahiptir.

Kitaplar:

iir Körfez (1959), ahdamar (1962), Hzrla Krk Saat (1967), Sesler (1968), Taha'nn Kitab (1968), Gül

Mutusu (1969), Zamana Adanm Sözler (1970), Âyinler (1977), Leyla ile Mecnun (1980), Ate Dans (1987)

Deneme, inceleme: Yunus Emre (1965), slâm (1967), Mehmet Akif (1968), Sütun (1969), Sur (1975),

Yitik Cennet (1976), nsanln Dirilii (1977), Gündönümü (1977), Dirili Mutusu (1980), Edebiyat Yazlan

(1982), Düünceler (1986), Gün Saati (1986) vb.

Hikâye: Meydan Ortaya Çktnda (1978), Portreler (1982) vb.

KARAKURT, ESAT MAHMUT

Yazar. 1902'de stanbul'da dodu. Kadköy Sultanisi'ni (lisesini), Di Hekimlii Okulu'nu, stanbul Hukuk

Fakültesi'ni bitirdi. Avukatlk ve edebiyat öretmenlii (Galatasaray'da) yapt. TBMM'de milletvekili (1954-60)

ve senatör olarak (1961-66) bulundu. 15.7.1977de stanbul'da öldü.

Yazarla, 1918"de gazete muhabiri olarak giren Esat Mahmut; ak, tutku, serüven romanlanyla tannan bir

yazanmzdr. Halk kesiminde çok okunmasna ve tutulmasna karn, romanlarnn sanatsal açdan bir deer tad

söylenemez. Bununla birlikte, roman türünün halka ulamasnda, okuma alkanlnn yaygnlamasndaki pay da

küçümsenemez.

Vahi Bir Kz Sevdim (1926), Çölde Bir stanbul Kz (1926), Dalan Bekleyen Kz (1934), Allahasmarladk

(1936), Ölünceye Kadar (1937), Kadn Severse (1939), Sokaktan Gelen Kadn (1945), Ankara Ekspresi

(1946), Ömrümün Tek Gecesi (1949), Erikler Çiçek Açt (1952), Son Tren (1954) vb.

KARAOSMANOLU, YAKUP KADR

Yazar. 1889'da Kahire'de dodu. lk ve ortaörenimini Manisa, zmir ve skenderiye'de tamamlad.

Merutiyet'ten sonra stanbul'a geldi. Üçüncü snfa kadar Hukuk Fakültesi'nde okudu. "Peyam" ve "kdam"

gazetelerinde makale ve hikâyeler yazd. Kurtulu Sava balaynca Anadolu'ya geçti; Mustafa Kemal'in

çevresinde yer ald. Kurtuluu destekleyen yazlar yazd. Mardin'den milletvekili (1924) seçildi. Dinlenmek

için sviçre'ye gitti. Dönüte yine TBMM'ne girdi; 12 yl milletvekillii yapt. Daha sonra Tiran (1934), Prag

(1936), Lahey (1939), Bem (1942) elçisi oldu. Emekli olup yurda dönünce, Ulus (Ankara'da) gazetesinde

bayazarlk yapt. 27 Mays 1960'tan sonra Kurucu Meclis üyelii yapt. 1961'de Manisa'dan milletvekili seçildi.

1965'ten sonra politikadan çekildi. 13 Aralk 1974'te öldüünde, Anadolu Ajans Yönetim Kurumu bakanyd.

Cenazesi, Ankara'dan stanbul'a getirilerek, Yahya Efendi Mezarî'na (Beikta'ta) gömüldü.

Karaosmanolu, Cumhuriyet döneminin büyük romanclanndandr. Yaz yaamna, Merutiyet'ten (1908) sonra,

"Fecr-i Ati" topluluu içinde yer alarak girdi. lk yazlan, makale, hikâye, düzyaz (mensur) iir, ksa oyun vb.

türlerindedir. Bu dönemdeki hikâyelerinde, "sanat sanat içindir" görüünden hareket ederek, ak, ruhsal

bunalmlar, geleneklerle çatma vb. gibi bireysel dramlar iledi. "Millî Edebiyat" akmnn (Bak: Ömer Seyfettin)

etkisiyle, daha sonra sanat görüünün deitii, toplumsal gerçekçilie yöneldii görüldü. Daha sade bir dille

yazmaya balad. Asl kiiliini, Osmanllktan Cumhuriyet'e geçi döneminde buldu. Toplumumuzun,

Tanzimat'tan günümüze kadar geçirdii deiim evrelerini

224

225

konu alan romanlanyla tannd. Toplumsal, siyasal, kültürel, töresel ve ahlâk açsndan yaadmz tarihsel

aamalan, eletirici bir yöntem ve üstün bir gözlem gücüyle sergilemeye çalt. Romanlar, toplumsal

kurumlardaki yozlamalan, kuaklararas (üç kuak) çatmalar ve aydn-halk çelikisini yanstmas yönlerinden çok

önemlidir. Edebiyatmzda, kurgu ve içerik bakmndan birbiriyle balantl "rmak-roman" türünün ilk örneini

oluturur. (Örnein "Kiralk Konak"ta Tanzimat; "Bir Sürgün"de Abdülhamit; "Hüküm Gecesi"nde kinci

Merutiyet; "Sodom ve Gomore"de Birinci Dünya Sava ve Mütareke; "Yaban"da Kurtulu Sava'nda Anadolu;

"Ankara"da Cumhuriyet'in kuruluu; "Panorama"da demokrasiye geçi dönemimizi iler.) Günümüz ölçülerine

göre, dili biraz ardr. Yeni kuaklarn okuyabilmesi için sadeletirilmesi gerekir. Anlan, edebiyat açsndan olduu

kadar, yakn tarihimizi kavramak açsndan da seçkin bir özellie sahiptir.

Kitaptan:

Hikâye: Bir Serencam (1913), Rahmet (1923), Milli Sava Hikâyeleri (1947)

Roman: Kiralk Konak (1922), Nur Baba (1922), Hüküm Gecesi (1927), Sodom ve Gomore (1927), Yaban

(1932), Ankara (1934), Bir Sürgün (1937), Panorama (2 cilt, 1953-54), Hep O ark (1956)

Düzyaz (mensur) iir: Erenlerin Bandan (1922), Okun Ucundan (1940)

An: Zoraki Diplomat (1955), Anamn Kitab (1957), Vatan Yolunda (1958), Politikada 45 Yl (1968),

Gençlik ve Edebiyat Hatralan (1969)

inceleme (monografi): Ahmet Haim (1934), Atatürk (1946)

Makale: zmir'den Bursa'ya (Halide Edip, Falih Rfk, M. Asm ile, 1922), Kadnlk ve Kadnlanmz (1925),

Seçme Yazlar (Falih Rfk, Ruen Erefle, 1928), Ergenekon (2 cilt, 1929)

Deneme: Miss Chalfrin'in Albümü (1926), Alp Dalanndan (1942)

Oyun: Nirvana (1909), Veda (1909), Saanak (yaynlanmad), Maara (Varlk dergisi, 1934)

"Yaban" romanyla, 1942"de CHP Roman Armaan 2. ödülünü ald.

KARAKU, HDAYET

air ve yazar. Yalvac'n Kurusan köyünde (1946) dodu. Gönen lköretmen Okulu'nda ve Selçuk Eitim

Enstitüsü'nün Türk Dili ve Edebiyat bölümünde okudu. Adana ve Manisa'da Türkçe öretmenlii yapt. Ayn

görevi, imdi zmir'de sürdürüyor.

Karaku, edebiyata iirle girdi. Daha sonra roman türüne yöneldi. Daha çok bu türdeki çalmalaryla tannd.

Çocuklara yönelik çalmalar da vardr. Toplumcu gerçekçi bir sanat anlayna sahiptir. Romanlannda, içinde

büyüyüp yaad köylüleri; onlann aclarn ve özlemlerini sergiledi. Rahat, akc bir anlatma sahiptir.

Kitaplar:

iir: Günaydn Gül Yapra (1979), Kemeralt iirleri (1982), Hangi Leylasn Sen (1982)

Roman: Yamurlar Nereye Yaar? (1981), Sska Balkç (çocuk roman, 1980), Alyanakl Mavi Balon (çocuk

roman, 1982), Uykusu Derin ehir (1991)

Ald ödüller: 1981 MAY Roman Ödülü (Yamurlar Nereye Yaar?) 1982 Nevzat Üstün Basan Ödülü (Hangi

Leylasn Sen), 1990 Ferit Ouz Bayr Ödülü (Uykusu Derin ehirle)

KARASU, BLGE

Yazar. 1930'da stanbul'da dodu. stanbul Edebiyat Fakültesi'nin felsefe bölümünü bitirdi. Rockfeller

Vakf'nn bursuyla bir süre ABD'de (1962-63) kald. Ankara Radyosu d yaynlar servisinde, Hacettepe

Üniversitesi'nde çalt. 14.7.1995'te stanbul'da öldü.

226

227

Karasu, edebiyata 1950'de Ankara'da yaynlanan "Seçilmi Hikâyeler"'J dergisinde çkan hikayeleriyle girdi.

Daha sonra "Forum", "Pazar Postas", "Yeditepe", "Dost", "Türk Dili" vb. gibi dergilerde göründü.

Hikâyelerinde bireysel konulan ve bunalmlar; birey-toplum çelikisini iledi. Soyutlamalara ve simgelere

dayal, kendine özgü bir anlatm gelitirdi; bir biçim ustas olarak tannd.

Kitaplar:

Hikâye: Troya'da Ölüm Vard (1963), Uzun Sürmü Bir Günün Akam (1970), Ksmet Büfesi (1982),

Narla ncire gazel (1995)

Roman; Gece (1985) Masal: Göçmü Kediler Bahçesi (1979) Bunlar dnda pek çok çevirileri vardr.

Ald ödüller: 1963 TDK Çeviri Ödülü (Ölen Adam), 1971 Sait Faik Hikâye Armaan (Uzun Sürmü Bir

Günün Akam)

KARAY, REFK HALT

Yazar. 1888'de stanbul'da dodu. Galatasaray Sultanisi'nde (lisesinde) alt yl okuduktan sonra, Mekteb-i

Hukuk'a (Hukuk Fakültesi'ne) geçti. Bitirmeden ayrlp maliyeye memur oldu. Merutiyet'ten sonra gazetecilii

seçti. "Tercüman- Hakikat" gazetesinde yazar ve çevirmen olarak çalt. "Fecr-i Ati" topluluuna girdi. "Son

Havadis" adl bir gazete çkard. "Kalem" ve "Cem" dergilerinde "Kirpi" takma adyla yazlar yazd. Yönetime

kar (muhalif) düüncelerinden dolay, Sinop'a sürgün (1913) edildi. Çorum, Ankara, Bilecik'te be yl sürgünde

kald. Affa urayp stanbul'a döndü. Robert Kolej'de öretmenlik yapt. "Vatan", "Tasvir-i Efkâr" ve "Zaman"

gazetelerinde yazlar yazd. "Hürriyet ve tilaf Fkras"na (partisine) üye oldu. Posta Telgraf Umum

Müdürlüü'ne atand. "Aydede" adl gülmece (mizah)

228

dergisini çkard. Burada ve öteki gazetelerde (Sabah, Alemdar, Peyam- Sabah) Kurtulu Sava aleyhine yazd

yazlar ve davranlar nedeniyle, "Yüzellilikler" listesine alnd. 1922'de ülkeyi terketmek zorunda kald' Beyrut

ve Halep'te geçen 15 yllk bir sürgünlük yaamndan sonra, affa urayp stanbul'a (1938'de) döndü. Sonraki

yaamn, gazetelerde yazlar yazarak geçirdi. 18 Temmuz 1965'te stanbul'da öldü; Zincirlikuyu Mezarl'na

gömüldü.

Karay, yazarla "Fecr-i Ati" topluluu içinde yer alarak (1909) balad. Ama asl kiiliine, bu topluluktan ayrlp

"Milli Edebiyat" anlaym benimsedikten sonra kavutu. Anadolu'da geçen be yllk sürgünlük gözlemlerinin

ürünü olan "Memleket Hikâyeleri"yle tannd. Bu hikayelerindeki gerçekçiliini, Beyrut ve Halep'teki

gözlemlerinden sonra doalc (naturalist) bir yaklamla yazd "Gurbet Hikâyeleri"nde de sürdürdü. Memleket

ve gurbet hikâyeleri, salam kurgusu, yaln ve an dili, canl tasvirleri, duyarl anlatmyla büyük ilgi toplad.

Sonraki kua' etkileyecek olan bu hikâyeler, gerçekçi edebiyatmzn ilk örneklerinden saylr. Olaylara ve

serüvenlere dayal çok sayda romanlar yazd. lk roman olan "stanbul'un çyüzü"ndeki ustal, sonraki

romanlannda gösteremedi.

Kitaplar:

Hikâye: Memleket Hikâyeleri (1919), Gurbet Hikâyeleri (1940)

Roman: stanbul'un çyüzü (1920), Yezidin Kz (1939), Çete (1939), Sürgün (1941), Anahtar (1947), Nilgün

(3 cilt, 1950-52), Yeraltnda Dünyâ Var (1953), Bugünün Sarayls (1954), Karl Dadaki Ate (1956), Kadnlar

Tekkesi (1956), Dört Yaprakl Yonca (1957), Sonuncu Kadeh (1965)

An, fkra, söylei: Kirpinin Dedikleri (1911), Ay Peinde (1918), Ago Paa'nn Hatras (1918), Sakn Aldanma,

Kanma, nanma (1919), Tandklanm (1922), Bir Avuç Saçma (1939), Bir çim Su (1939), Üç Nesil Üç Hayat

(1943), Minebab lelmihrap (1965), Bir Ömür Boyunca (1980)

Oyun: Deli (Halep, 1929; st. 1939)

229

KARTAL, NUMAN

,.."•" Akmese köyünde dodu. Gölköy

Edebiyat öretmenlii yapü-surduruyor.

emekü oldu. imdi yazarlm^^ ^

Kanal, yazarha 1957de Ank^a V y^aria ^ Bu tur

derglsL yazd. e^T^^S^T-Y*" de^ ^ "^. ^ çalmalarn, "öretmenler Gazete*^^ el " Cntann- sürdürdü. Daha

^^an W ve dcgcrlcndumcle-

4rk Folklor An^rmjn *^ ^MasaUanyla laml1d,.

riyle dikkati çekti. Çocuklar için ya :

KtaPan: • M, Gelini (1976), Aslan Kelolan (1977) Kelolan

o • -ftii Türkçe Sözlük vb. Deyimler Sözlugu, Türkçe

KAGARLI MAHMUT

, M yüzyln ikinci

j- • Yasam üzerine fazla bilgi yo ¦ •

Yazar, dilci- Yjarmbin Muhammed. Ük Türk

yansnda yaam. Asl ao,

230

vletini kuran Karahanhlar soyundan. Babas, Barsganl Hüseyin. Çok iyi JrV örenim gördüü anlalyor.

Ka°arl Mahmud'un bilinen en önemli yapt, "Divanü Lûgat'it-Türk"

,T irk Dilinin Sözlüü) adn, tar. Araplara, Türkçenin Arapça kadar engin

dil olduunu kantlamak amacyla yazlmtr. Bu sözlük, edeb-

blf 7ria ulusçu yaklamn ilk örneidir. Kagarl Mahmud da, Türkçe'nin

^bilginidir Yapt, Badat'ta yazlmaya (25 Ocak 1072) balanm., 10

h t 1074'te Abbasi halifesi El-Muktedi Billah'a sunulmutur. Kagarl

Mahmut'un "Kitabü Cevahir-ün-Nahv f. Lûgafit Türki" (Türk Dilinin

Dilbilgisi Cevherleri Sözlüü) adl bir baka kitabnn olduu söylenirse de

bugüne kadar bulunanamtr.

"Divanü Lûgat'it-Türk", sözlük niteliinin yannda, Türklük dünyasnn

trldk bir çeit ansiklopedi özellii de tar. Türkçenin zenginlii,

Wwrakl.gr anlatm gücü, ilkkez bu sözlükte sergilenmitir. Sözlükte,

k 7500 kelimenin açklamas yaplm; Türkçe'nin üstün anlatm

y ^belirtilmi; yabanc dillere özenmenin önüne geçilmeye çallmtr.

amalar yaplrken, o dönemin sözlü halk edebiyat ürünleri olan

destanlardan kouklardan (komalardan), sagulardan (atlardan), savlardan

fatasözlerind'en) örnekler verilmi, böylece bunlarn unutulmas da

1 istir Sözlük, dilsel özellii yannda, edebiyatmzn kaynaklan

acsm'dan da büyük önem tar. Özetlersek; Kagarl Mahmut'un bu yapü,

1 iz bir sözlük deil; Orta Asya'da yaayan atalarmzn edebiyatn,

^rihini corafyasn, halkbilimini (folklorunu), mitolojisini ve etnolojisini

aydnlatan esiz bir kaynaktr.

Tam ad "Kitabü Divanü Lügat'it-Türk" olan yaptn tek yazma nüshas stanbul'da (Fatih'te) "Millet (Ali

Emirî Ef.) Kitapl"ndadr. Önce Kilisli Rifat tarafndan (3 cilt, 1915-17), sonra da Besim Atalay tarafndan (5

cilt 1939-43) yaynlanmtr. Bu çeviriler ve asl üzerinde, çeitli yorumlan ve 'açklamalar içeren çalmalar

yaplmtr.

Aynntl bilgi için baknz: M. akir Ülkütar, Büyük Türk Dilcisi Kagarl Mahmut, TDK Yayn, 2. basm, 1972

231

KÂTP ÇELEB

Yazar ve bilgin. 1609'da stanbul'da dodu. Asl ad, Mustafa. Hac Halife, Hac kalfa adlaryla da tannr.

Enderun'dan yetime babas Abdullah'la birlikte, 1620'de Tercan Seferi'ne, 1626'da da Badat Seferi'ne

(savana) katld. stanbul'a dönünce, bilgin ve air Kadzâde Mehmet'in derslerini izledi. Yeniden savalara katld;

ordu defterlerini tuttu. Ünlü bilginlerden ders alarak bilgisini geniletti. Daha sonralar, kendisi de dersler

verdi; bilimsel çalmalar yapt. "Takvim-üt-Tevarih" adl çalmasyla eyhülislâm ibrahim Efendi'nin desteini

kazand; ikinci halifelie (1648) getirildi. Yaptlarnn çounu, bu görevi srasnda yazd. !657'de stanbul'da öldü.

Mezar Zeyrek'tedir.

Kâtip Çelebi, 17. yüzyln ünlü yazar ve bilginlerindendir. Arapça, Farsça gibi Dou dillerinden baka,

Franszca ve Latince'yi de iyi bilen Çelebi; bibliyografya, corafya, toplumbilim gibi alanlarda aratrmalara

yönelen ilk bilim adamlarmzdan biridir. Dinsel bilimlerle birlikte, 20'yi akn bilimsel yapt vardr. Yerli ve

yabanc kaynaklara dayal bu yaptlarda, konuyu ön planda tutan, çana göre süssiiz, yaln saylabilecek bir dil

kulland. Ünlü aratrmac Adnan Ad var, O'nu, ilkkez Bat bilimiyle iliki kuran; Douda bilimsel uyann

(rönesansn) müjdecisi ol deerlendirir.

Kitaplarndan bazdan:

Fezleke Ahval-üI-Ahyar fi lm-it-Tarih vel Ahbar (Haberler Tarihinde Erdemli Kimselerin Halleri Üstüne

Özet); Bu kitap, ksa adyla "Fezleke" olarak tannr, peygamberler, hükümdarlar tarihiyle, Osmanl Devleti'nin

1592-1654 dönemini kapsar.

Tuhfet-ül-Kiban fi Esfar-ül-Bihar (Deniz Seferleri Üstüne Ulularn Armaan): 1645-1656 dönemini

kapsayan denizcilik tarihidir.

Kef-üz-Zünun A.. Esami'l-Kütüp ve'l Fünun (Bilim ve Kitap Adlarndan Sanlarn Kaldrlmas): 15 bine yakn

kitap üzerine bilgi veren bir kaynakça (bibliyografya). Bizde olduu kadar, dünyada da ünlü bir yapttr.

Düstûr-ül-Amel li Islah-il Halel (Bozukluklar Düzeltmek çin Yaplacak lerin Kural): Maliye ile ilgili bir

yapt.

Mizan-ül Hak fi htiyar-il-Ahak (En Doruyu Seçmede Gerçek Ölçü): Din, ahlâk, topluluk, gelenek

konularnda bilgi veren; bâtl inançlar reddeden bir yapt.

KAYGILI, OSMAN CEMAL

Yazar. 1890'da stanbul'da dodu. Cezri Kasm Paa ptidaisi'nde (ilkokukulunda), Erikap Merkez

Rütiyesi'nde (ortaokulunda), Mene-i Küttab- Askeriye'de (askerlikle ilgili kâtip okulunda) okuyarak, Erkan-

Harbiye-i Umumiye (genelkurmay) dairesinde kâtip oldu. Sadrazam Mahmut evket Paa'nn 1913'te

öldürülmesiyle ilgili görülüp Sinop'a sürgün edildi. Birinci Dünya Sava'nda gezici askeri birliklerde kâtiplik

görevini sürdürdü. Hastaland; salk nedeniyle (1918) emekli oldu. Geçim zorluklarn yenebilmek için

sütçülük, Haliç vapurlarnda biletçilik, semt pazarlarnda gezici satclk yapt. Cumhuriyetin ilanndan sonra

açlan stanbul mam Hatip Okulu'nda (1925-1931), Çemberlita Erkek Ortaokulu'nda (1931-32), Fener Rum

Kz Lisesi'nde (1932-1945) Türkçe öretmeni olarak çalt. 9 Ocak 1945'te stanbul'da öldü. Mezar

Otakçlar'dadr.

Kaygl, hikâye ve romanlaryla tannan bir yazanmzdr. Konu, dil, yöntem bakmlarndan Hüseyin Rahmi

geleneini sürdürmütür. stanbul'un ky semtlerinde yaayan insanlar anlatmaya çalmtr. Yaptlarnda gülmece

(mizah) öesi ar basar. Bu nedenle, onu bir gülmece yazan olarak deerlendirmek de yanl olmaz. Herkesin

anlayabilecei yaln bir dille yazmtr. Sk sk halkn kulland deyimleri kullanm; birçok hikâyelerinde yahudi,

laz, çingene azlarn (ivelerini) yanstmaya

232

233

çalmtr. En önemli yapt olan "Çingeneler" romannda, güçlü gözlem yeteneiyle, çingenelerin canl ve renkli

yaamlarn, gelenek ve göreneklerini sergiledi. Bu roman, kurgusundaki dankla karn, edebiyatmzdaki "halk

roman" (popüler roman) türünün en baarl örnei saylr. Tüm yaptlarnda, zengin bir halkbilim (folklor)

malzemesi vardr. Ortaoyununda "kavuklu", "piekâr", "zenne", rollerine girip oyunculuk yapm; oyunlar da

yazmtr.

Kitaplar:

Hikâye: Ekiya Güzeli (1925), Sandalm Geliyor Varda (1938)

Roman: Çingeneler (1939), Bekri Mustafa (1944), Aygr Fatma (1944)

Oyun: Üfürükçü (1940)

nceleme, derleme: stanbul Argosu Lügati (baslmad), stanbul'da Semai Kahveleri ve Meydan airleri

(1937)

Not: Tiyatrolarda oynanm birçok oyunu ve gazetelerde tefrika edilmi birkaç roman kitaplamad.

KAYGUSUZ ABDAL

air. Yaam hakknda doru bilgi veren bir kaynak yoktur. 2. Murad döneminde (15. yy) yaad sanlyor.

Bilinenler, birtakm Bektai menkbelerine (olaanüstü hikâyelere) dayanyor. Buna göre, asl ad Gaybi'dir. 15.

yüzylda yaamtr. Alâiye (Alanya) beyinin oludur. Toros'larda avlanrken, bir geyii vurur. Yaral geyik kaçar,

Abdal Musa'nn tekkesine girer. Gaybi, dervilerden birine geyii sorar. Dervi, görmediini söyler, Aralarnda bir

çekime balar. Derken, olaya Abdal Musa karr. Koltuunun altndan kanl oku çkarp Gaybi'ye gösterir. Okunu

tanyan Gaybi, Abdal Musa'ya balanr; tekkesinde krk yl kalr ve ona hizmet eder. eyhi tarafndan Msr'a

gönderilen Kaygusuz Abdal, orada bir tekke kurar.

Kendisiyle birlikte tekkesi de, islâm dünyasnda büyük bir ün kazanr. Böylece. Bektai büyükleri arasndaki

yerini alr. Msr'da ölür, Kahire yaknlarndaki bir maaraya gömülür.

Kaygusuz Abdal, halk edebiyatmzda "Alevi Bektai iiri" denilen akmn kurucusudur. Bu akm. Yunus

Emre'ye dayanr. Kaygusuz Abdal'n birçok iirinde, Yunus'un açk izleri görülmektedir. Dönemine göre, iyi bir

örenim gördüü; divan kültürüne sahip olduu halde, halka, halkn diliyle söylemeyi daha uygun görmü, halkn

airi olmay yelemitir. Hem aruzla, hem de hece ile yazmtr. Hece ile yazdklarnn says daha fazladr. iirlerinde,

hem tasavvuf, hem de somut konular ilemitir. Asl kiiliini, ineli ve alayl bir dille yazd dind iirlerinde görürüz.

Banazlar, ham sofularla alay etmi; yoksulluk çeken halkn durumunu; istek ve özlemlerini dile getirmitir.

"Sathiye" türündeki iirlerinde, zaman zaman, gerçeküstücü bir iire yöneldii; tekerlemelere, tekrarlara yer

verdii görülür. iirlerindeki özellikler, düzyazlarna da yansr. Baz uzmanlar, düzyazlarnn daha güzel olduunu

söylerler.

Yaptlar:

Kaygusuz Sultan Divan: Hece ile yazd iirlerden olumutur.

Dolapnâme: Aruzla yazlan iirlerdir. Dolaba sorulan sorular ve alman karlklar içerir.

Yanâme: Heceyle yazlm uzunca bir iirdir.

Cefriyye-i Kaygusuz: Mesnevi türünde, aruzla yazlan bu iirde, ilerde olacak eyler anlatlmtr.

Budalanâme (Kitab- Dilgüa): Düzyaz; öretici bir yapttr.

Risale-i Kaygusuz: Düzyaz; tasavvufla ilgili.

234

235

KAYIKÇI KUL MUSTAFA

KEMAL SULKER (Okur)

air. 17. yüzylda yaamtr. Yaam üzerine bilgi yoktur. Gençliinde Murat Reis adnda denizciye hizmet ettii

için "Kaykç" takma adn alm; birçok savalara katlm. Bir iirinden, 4. Murat'n Badat Seferi'ne katldn da

öreniyoruz. Evliya Çelebi'nin adlarn verdii "ordu airleri" arasnda yer alyor. iirlerinin, uzun yllar yeniçeri

ocaklarnda,, okunmas, bu görüü doruluyor. 1658'den sonra öldüü sanlyor.

Kaykç Kul Mustafa, döneminin tannm bir saz airidir. iirlerini bir çeit saz (tanbura) olan "çöür" eliinde

söylenmitir. Divan iirlerini etkisinden uzak, halk zevkine baldr. Bir ordu airi olduundan, çounlukl yiitlik

(kahramanlk) duygularn ilemitir. En ünlü iiri, Badat'n kuatlmas srasnda ehit düen Genç Osman için yazd

destandr. Söyleyii doal, dili oldukça yalndr. Günümüze kadar ulaan iirleri pek azdr.

KAZAK ABDAL

air. 17. yüzylda yaamtr. Yaam üzerine bilgi yoktur. Bektai büyüklerinden Balm Sultan'a yazd övücü bir

iirden, kendisinin de Bektai tarikatna bal biri olduu ve 17. yüzylda yaad anlalyor. Bektailer arasndaki

söylencelerden, asl adnn Ahmet olduu, soyunun Romanya Türklerine dayand sanlyor.

Kazak Abdal'n günümüze ulaan iki iiri vardr. Bu iirlerden, onun güçlü bir yergi airi olduunu anlyoruz.

Kendini bilmeyen kiileri, halka ters düen toplumsal kurumlan, banazla dayal yerleik deer yarglarn,

gülmeceye (mizaha) kayan bir anlatmla, kyasya '""^nekte oldukça ustadr.

Yazar. 1919'da Antakya'da dodu. lk ve ortaörenimini orada yapt. Bir süre stanbul Hukuk ve Edebiyat

Fakültelerinde okudu. Siyasal düüncelerinden dolay stanbul dna sürgün edildi (1943); bu nedenle yüksek

örenimi yarim kald. stanbul'a dönerek (1947) çeitli gazetelerde (Gece Postas, Tan vb.) çalt. Uzun süre

Devrimci çi Sendikalar Konfederasyonu'nun (DSK) genel yazmanln yürüttü. Bu arada iki gazete (Türkiye

Birlik ve çi Hakk) çkard.

Kemal Sülker, çeitli gazetelerde (çou Asm Sarp ve Okur imzalaryla) yazd sendika! ve içi haklaryla ilgili

yazlaryla tannd. Emei savunan yazlar yannda, eletiriler, anlar da yazd. Anlan, tek partili dönemin kapal

yönlerine k tutmas bakmnda önem tar.

Kitaplar:

Türkiye'de Sendikaclk (1955), Dünyada ve Bizde Sendikaclk (1966), Nâzm Hikmet'in Polemikleri (1968),

Sabahattin Ali Dosyas (1968), 100 Soruda Türkiye'de çi Hareketleri (1968), Dünyada ve Türkiye'de çi Snfnn

Douu (1969), Sendikaclk ve Siyaset (1975), Türkiye'de Grev Hakk ve Grevler (1976), air Nâzm Hikmet

(1976), Nâzm Hikmet'in Gerçek Yaam (5 cilt, 1976-77), Nâzm Hikmet'in Sahte Dostlar (1978), Türkiye'yi

Sarsan ki Uzun Gün (1980), Nâzm Hikmet'in Bilinmeyen ki iir Defteri (1980), Anlara Yolculuk (1983), çki

ve Top- lum (1985) vb.

KEMAL TAHR (Demir)

Yazar, 1910'da stanbul'da dodu. Babas subayd. lkokulu, babasnn görevi nedeniyle, deiik yerlerde okudu.

Birinci Dünya Sava'ndan sonra

236

237

istanbul'un Kasmpaa semtine yerleti. Orada, Cezayirli Gazi Hasan Paa Rütiyesi'ni (ortaokulunu) bitirdi.

Galatasaray Lisesi'nde okurken, geçim zorluklan nedeniyle ayrlp Zonguldak Maden letmeleri'nde ambar

memurluu; stanbul'da avukat kâtiplii; çeitli gazete ve dergilerde düzeltmenlik, çevirmenlik, sekreterlik ve

röportaj yazarl (1928-1938) yapt. Nâzm Hikmet'le birlikte, "Bahriye Davas"nda yargland. Suçlu bulunup 15

yl hapis cezasna çarptrld. Cezasnn 12 yln, Çankr,. Çorum, Malatya ve Nevehir cezaevlerinde geçirdi. 1950

At" Yasas'yla-hapisten çktktan sonra, "Samim Akn", "Ali Gcrl", "F.M.", "Bedri Eser", "Cemalettin Mahir"

ve "Nureddin Demir" takma adlaryla, ak ve serüven-romanlar çevirip geçimini salamaya çalt. (Zaman

zaman da, "Benerci", "Tipi", takma soyatlarn kulland.) Aziz Nesin'le birlikte, sonradan yanp kül olan, Düün

Yaynevi'ni kurup yaynclk (1957-58) yapt. Yaamnn son yllarn romanlarn yazmakla geçirdi. 21 Nisan 1973'te

stanbul'da öldü; Erenköy Sahraycedit Mezarl'na gömüldü.

Kemal Tahir, 1940 sonrasnn tannm romanclanndandr. Edebiyata iirler yazarak (1931) girmi, hapisteyken

takma adla yaynlad toplumsal konulu hikayeleriyle tannmtr. Romanlarn, konularna göre 1-Köye ve

Kasabaya, 2- Kent ve yaamna, 3- Tarihe yönelik olarak üç bölümde toplayabiliriz. lk iki kümede toplanan

romanlarnda, töreleri, aile düzenini, kadn-erkek ilikilerim; kentsel yaam ve toplumsal sorunlarn cezaevlerine

yansyan durumlarn ilemitir. Kendine özgü bir tarihsel deerlendirmenin ürünü olan son romanlarnda ise,

yerleik yarglara ters düen ve deiik tepkilere yol açan görüler getirmitir. Osmanl tarihini ve Kurtulu Sava'n

konu alan bu romanlar, günümüzde de tartma konusudur.

Kemal Tahir, bir aray romancsdr. Allagelmiin dnda gerçekçi, ulusal ya da yerli öeleri kucaklayan; düünsel

yan ar basan; toplumun ekonomik ve siyasal tarihini yanstan geni boyutlu romanlar yazmak istemitir.

Getirdii yeni roman anlay, yeni görüleri, dil ve anlatm özellikleriyle tartmal bir yazanmzdr.

Kitaplar:

Hikâye: Göl insanlar (1955)

Roman: Sardere (1955), Esir ehrin nsanlar (1956), Körduman (1957), Rahmet Yollan Kesti (1957), Yediçnar

Yaylas (1957), Köyün Kamburu (1958), Esir ehrin Mahpusu (1962), Kelleci Memet (1962), Yorgun Savaç

(1965), Bozkrdaki Çekirdek (1967), Devlet Ana (1967), Kurt Kanunu (1969), Büyük Mal (1970), Yol Ayrm

(1971), Namusçular (1974), Hür ehrin nsanlan (2 cilt, 1976), Damaas (1977), Bir Mülkiye Kalesi (1977)

Mektup: Kemal Tahir'den Fatma rfan'a (1979)

Ald ödüller: 1968 Yunus Nadir Armaan (Yorgun Savaç), 1968 TDK Roman Ödülü (Devlet Ana)

KERME NADR (Azrak)

Yazar. 1917'de stanbul'da dodu. lkörenimini Halil nas lkokulu'nda yaptktan sonra, Saint Joseph Fransz Kz

Lisesi'ni bitirdi. Yaamn yazarlkla salad. 21 Mart 1984'te stanbul'da öldü.

Edebiyata iirler ve hikâyeler yazarak (1935) girdi, Daha sonra, konusunu ak ve serüvenden alan duygusal

romanlaryla tannd. Okuyucusu açsndan, "popüler roman" denilen bir türün temsilcilerindendir. Ölünceye

kadar bu türde yazd. "Ak" konusu yannda, kskançlk, ruhsal bunalm gibi bireyin iç dünyasn da yanstmaya

çalt. Konularna uygun olarak, romanlarnn balca kiilerini, genç kzlar, olgun erkekler, kskanç kadn ve

erkekler vb. gibi tipler oluturur. Kadn yazarlanmz arasnda, en fazla ve en uzun süre okunandr. Romanlannn

birçou filme de alnm olan yazann, çada romanclk açsndan bir deer tad söylenemez. Bununla birlikte, benzeri

romanclar (Muazzez Tahsin Berkant, Esat Mahmut Karakurt vb.) gibi, okuma alkanlnn yaylmasnda; genç

okurlann gerçekçi romana hazrlanmasnda büyük pay vardr.

Says 40'a yaklaan romanlarnn balcalar unlardr: Kalp Yaras, Hçkrk, Seven Ne Yapmaz, Samanyolu, Gönül

Hrsz, Aka Tövbe, Posta Güvercini, Krk Hayat, Bir Akn Roman,Ak Hasreti, Karar Gecesi vb.

238

239

KISAKUREK, NECP FAZIL

air ve yazar. 1905'te Mara asll bir ailenin çocuu olarak stanbul'da dodu. lkörenimini Amerikan ve Fransz

okullarnda tamamlad. Bahriye (denizcilik) Mektebi'nde okudu. stanbul Edebiyat Fakültesi'nin felsefe

bölümüne girdiyse de, bitirmeden ayrld. Örenimini tamamlamas için Paris'e gönderildi. Paris'teki Sorbonne

Üniversitesi'ne bir yl devam ettikten sonra, oradan da ayrld. Yurda dönüünde, çeitli bankalarda memur

olarak (1926-1939) çalt. Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nde, Devlet Konservatuvar'nda, stanbul

Güzel Sanatlar Akademisi'nde Türkçe ve edebiyat öretmenlii (1939-1943) yapt. Sonraki yaamn, gazetecilik

ve yazarlkla sürdürdü. Çeitli gazetelerde fkralar yazd. "Aaç" adnda, ksa süren bir dergi çkard. Uzun bir süre,

"Büyük Dou" dergisini kurup yönetti. 25.5.1983'te stanbul'da öldü.

Ksakürek, iir yazmaya Kurtulu Sava yllarnda balad. Geleneksel halk iiriyle, Fransz iirinin biçimsel

özelliklerini birletiren, kendine ögû iirler yazd. Ustaca gelitirdii kvrak söyleyiiyle, hece ölçüsüne yepyeni bir

canllk ve boyut kazandrd. lk iirlerinde, yalnzlk, korku, ölüm vb. gibi konulan ileyerek, büyük kentlerde

yaayan insann kendini bulma ve gerçei arama çabasn yanstmaya çalt. Sonraki iirlerinde, bu içedönük bakn,

fzikötesi konulara (tasavvufa) yöneldii, insann evrendeki yerinin aratrld görüldü. Özetle söylersek, onun iiri,

doaya ve da açlan iirin karsnda yer alr. Hikâyeleri ve oyunlar da ayn özellii tar; da deil, içe dönüktür;

birtakm bunalmlar yanstmay amaçlar.

Balca kitaplar:

iir: Örümcek A (1925), Kaldrmlar (1928), Ben ve Ötesi (1932), Sonsuzluk Kervan (1955), Çile (1962),

iirlerim (1969), Esselâm (1973)

Hikâye: Birkaç Hikâye, Birkaç Tahlil (1933), Ruh Burkuntulanndan Hikâyeler (1965), Hikâyelerim

(1970)

Oyun: Tohum (1935), Bir Adam Yaratmak (1938), Künye (1940), Sabrta (1940), Para (1942), Nam- Dier

Parmaksz Salih (1949), Reis Bey

(1964), Siyah Pelerinli Adam (1964), Ahap Konak (1964), Yunus Emre (1969), Abdülhamit Han (1969),

Kanl Sank (1970), Mukaddes Emanet (1971), brahim Edhem (1978)

Roman: Aynadaki Adam (1980)

Deneme, fkra, inceleme: Namk Kemal (1940), Çerçeve (1940), Halkadan Prltlar (1948), Çöle nen Nur

(1950), Cinnet Mustatili (1955), Büyük Dou'ya Doru (1959), Ulu Hakan 2. Abdülhamit (1965), Büyük Kap

(1965), Peygamber Halkas (1968), deolocya Örgüsü (1968), Binbir Çerçeve (1968), Türkiye'nin Manzaras

(1968), O ve Ben (1974), îman ve slâm Adas (1981), Bat Tefekkürü ve slâm Tasavvufu (1982)

An: Ylanl Kuyudan (1970), Babâli (1975)

Ald ödüller. 1947 CHP Piyes Armaan (Sabrta), 1981 Türkiye Milli Kültür Vakf Armaan (mân ve slâm

Atlas). Aynca, 1980de Türk Edebiyat Vakf'nca, kendisine "sulian'u-uara*" (airler sultan) unvan verildi.

KIYAFET, HASAN

Yazar. 1937'de Krehir'in Çarkan köyünde dodu. Köyündeki ilkokuldan sonra Pazarören lköretmcn

Okulunu (1957) bitirdi. Üç yl, Bingöl'ün Haraba köyünde ilkokul öretmenlii yapt. Kendi kendine ngilizce

örendi. ki yl Gazi Eitim Enstitüsünde okuyarak ngilizce öretmeni oldu. Samsun, Tekirda, Çorlu ve

Eskiehir'de çalt. Bir yazsndan dolay Nide'ye sürgün edilince öretmenlikten ayrld. Bir süre stanbul'da Özel

Kültür Koleji'nde çalt. Sonra yeniden MJE.BakanlYna döndü. Çamlc Kz Lisesi Müdürlüü'nde bulundu. imdi

emeklidir.

Kyafet, önceleri eitimle ilgili yazlar yazd. Daha sonra roman ve hikayeleriyle tannd. Toplumcu ve insancl

(hümanist) bir yaklamla, toplum düzenindeki aksaklklar ve eitsizlikleri sergilemeye çalt. Konularn güçlü bir

gözlemcilikle, yakn çevresinden seçti.

240

241

KOCAGOZ, SAMIM

Kitaplar:

Roman: Gomonis mam (1969), Balayan Kavga (1976), Bizim Lise (1984), Ali Ali (1986), Yaamak Yasak

(1986), Yatrm Çocuklar (1990)

Hikâye: Baraç (1974), Radar (1977), Görü Günü (1986), kence Hikâyeleri (1986), Yelkovan (1989)

Çocuk kitab: Çingene Çocuu, Bizim Fabrika, Küçük Yarç, Uçan Tilki, Uzayl Cüceler

An, röportaj: Oy Pazar (1978), Mahpus Ylmaz Güney (1988), Hücrede enlik (1989)

KLMC,AYE

Yazar. 1954'le /mi:'do dodu. zmir Kz Lisesi'ni ve Ankara Sosyal Hizmetler Akadamesi'ni bitirdi. Mersin

Çocuk Bakmevi ve Tarsus Devlet Hushmesi'nde çalt. imdi stanbul'da.

Kilimci'nin ilk hikâyesi, 1972'de Varlk dergisinde yaynland. Daha sonra Türk Dili, Yansma, Oluum,

Dönemeç vb. gibi dergilerde yer ald. Hikâyelerinde daha çok kadnlar ve çocuklar anlatr. Kadn sorunlarna,

sokaa itilmi çocuklara bir ana duyarllyla yaklamaya çalr. Yerel halk dilinden ustaca yararlanan akc ve iirsel

bir anlatm var.

Kitaplar:

Hikâye: Yapma Çiçek Ustalar (1976), Sevdadr Her îin Ba (1983), Sevgi Yetimi Çocuklar (1987), Gül

Bahçesi (1989)

Çocuk kitab: Elimizdeki Ik (1989), Benim Adm Çocuk (1989)

242

Yazar. 1916'da Söke'de dodu. Varlkl bir çiftçinin oludur. Söke lkokulu'nu, zmir Erkek Lisesi'ni, stanbul

Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. ki yl, Lozan'da (sviçre'de) sanat tarihi eitimi

gördü. Bir süre Söke'de çiftçilik yaptktan sonra zmir'e yerleti. Ksa bir süre zmir Devlet Konservatuvar'nda

öretmenlik yapt. Çiftçilikle yazarl bir arada yürüttü. 5.9.1993'te zmir'de öldü.

Kocagöz, yazmaya lisede örencilik yllarnda (1933) balad. Ege bölgesindeki tarm emekçilerinin sorunlarn

ileyen hikayeleriyle tannd. Hikâyenin yansra romanlar da yazd. Her iki türde de, toplumcu gerçekçi bir

tutumla, konularn hep içinde yaad Ege bölgesinden seçti. Köy ve kasaba insanlarn, özellikle toprakla uraan

emekçilerin sorunlarn sergilemeye çalt. Kurtulu Sava srasndaki olaylar, iç isyanlar, ordunun örgütlenmesini,

yurtseverlerin verdii savamlar romanlatrd. Dili yaln, anlatm akc ve sürükleyicidir. Ksa cümleler kullanr.

Kitaplar:

Hikâye: Tellikavak (1941), Snak (1946), Sam Amca (1951), Cihan oförü (1954), Ahmet'in Kuzusu

(1958), Yolun Üstündeki Kaya (1964), Yamur'daki Kz (1967), Alandaki Delikanl (1968), Gecenin Soluu

(1985), Simon, Pepeta (1987), Baskn (1990)

Roman: kinci Dünya (1938), Bir ehrin ki Kaps (1948), Ylan Hikâyesi (1954), Onbinlerin Dönüü (1957),

Kalpakllar (1962), Doludizgin (1963), Bir Kan Toprak (1954), Bir Çift Öküz (1970), zmir'in çinde (1973),

Tartma (1976), Mor Ötesi (1987), Eski Toprak (1988)

An: Bu da Geçti Yahu (1990)

Deneme: Roman ve Yazarlk Onuru (1983)

Çocuk kitab: Zar Kanat (hikâye, 1981)

Ald ödüller: 1950 New York Herald Tribüne Hikâye Yarmas Türkiye Birincilik Ödülü (Sam Amca

hikayesiyle); 1968 Türk Dil Kurumu Hikâye Ödülü (Yamurdaki Kz); 1979 Lions Hikâye Ödülü (Alandaki

Delikanl)

243

KOCATURK, VASFI MAHR

air ve yazar. 1907'de Gümühane'de dodu. stanbul'da Kocamusta-tapa lkokulu'nu, Darüafaka Lisesi'ni,

Mülkiye Mektebi'ni (siyasal bilgiler okulu) bitirdi. Anadolu'nun çeitli yerlerinde edebiyat öretmenlii, lise

müdürlüü, eitim müfettilii (1930-1950) yapt. Gümühane milletvekilliinden (1950-54) sonra, yeniden döndüü

öretmenlik görevindeyken (Gazi Et. Enst.) 17 Temmuz 1961'de öldü.

Kocatürk, 1928'de, yeni bir edebiyat akmn balatmak amacyla kurulan "Yedi Mealeciler"den biridir.

(Ötekiler: Sabri Esat, Ziya Osman, Yaar Nabi, Muammer Lütfi, Cevdet Kudret, Kenan Hulusi) iir, manzum

oyun, inceleme, çeviri, derleme, seçki (antoloji) vb. türlerinde seksene yakn kitaplar yaynlam; "Divan"

adnda aylk bir edebiyat dergisi çkarmtr. Geleneksel halk iirinin izinde yazd destans (epik) iirleriyle tannmtr.

Kitaplarndan bazlar:

iir: Tunç Sesleri (1935), Geçmi Geceler (1936), Bizim Türkler (1937), Ergenekon( 1941)

Oyun: On nklâp (1933), Yaman (1933), Sanatkâr (1965) nceleme: Türk Edebiyat Tarihi (1964) vb.

KOÇBEY

Yazar. "Göriceli Mustafa Bey" adyla da söylenen bu yazar hakknda fazla bilgimiz yok. 17. yüzylda yaam.

Bir Arnavut devirmesi olarak Enderun'da yetitirilmi. 4. Murat zamannda (1612-1640), padiaha "Musahip"

olmu. 1931'de 4. Murat'a ünlü "risale"sini yazp onun yaknln

kazanm. Badat Seferi'ne (1938) katlm. 4. Murat'n ölümü üzerine, yerine geçen kardei Deli brahim'e

musahiplik yapm. Ona da (1640'ta) bir risale yazm. Emekliye ayrlp memleketi olan Görice'ye yerlemi ve

orada ölmü.

Koçi Bey, edebiyat tarihimize, yazd iki risale ile geçmitir. 4. Murat'a yazd birinci risalesinde, devletin

gerileme ve zayflama nedenlerini anlatm; alnmas gereken önlemleri belirtmitir. Özellikle, gerilemede etkisi

olan devlet memurlarn kyasya eletirmitir. Deli brahim'e sunulan ikincisinde ise, padiaha devlet örgütünü

öretmeye çalmtr. Devlet memurlarna nasl davranlacan, fermanlara neler yazacan anlatmtr. Her iki risale de,

hem devlet yönetimi, hem de edebiyat tarihimiz açsndan büyük önem tar. Dili, dönemine göre oldukça

sadedir.

"Koçi Bey Risalesi" yeni harflerle, 1939'da yaynland.

KOÇU, REAT EKREM

Yazar. 1905'te stanbul'da dodu. Bursa Lisesi'ni ve stanbul Edebiyat Fakültesi'nin tarih bölümünü bitirdi.

stanbul Kuleli Askeri Lisesi, Pertevniyal Lisesi ve Vefa Lisesi'nde tarih öretmenlii yapt. 1975'te öldü;

Erenköy Sahraycedit Mezarl'na gömüldü.

Koçu, hikâye ve roman biçiminde yazlm tarih kitaplaryla tannan ve geçmii sevdirmeyi amaçlayan bir

yazardr. iir, çocuk kitaplar, fkra ve söyleiler de yazm; "stanbul Ansiklopedisi" adnda, ölümüyle yann kalan,

bir de ansiklopedi yaynlamtr

Kitaplarndan bazlar:

Hikâye ve roman: Forsa Halil (1962), Hametli Yosmalar (1962), Erkek Kzlar (1962), Patrona Halil

(1963), Kabakç Mustafa (1968), Fatih Sultan Mehmet (1975)

244

245

Aratrma ve inceleme: Sümer Türkleri (1933), Eski stanbul'da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri (1947),

Tarihimizdeki Garip Vakalar (1952), Tarihimizde Kahramanlar (1960), Osmanl Padiahlar (1960), Topkap

Saray (1960), Da Padiahlar (1962), Yeniçeriler (1964), Osmanl Tarihinin Panoramas (1964), Türk Zaferleri

(1967), Tü~k Giyim Kuam ve Süsleme Sözlüü (1969) vb.

KORCAN, KERM

Yazar. 1918'de Adapazan'nn Aktefek köyünde dodu. Bir saat tamircisinin oludur. lkokulun dördüncü

snfndan ayrld. Evin geçimine katkda bulunmak amacyla, küçük yata kahvecilik, dondurmaclk, köftecilik,

marangozluk ve berber çrakl yapt. Gizli örgüt kurmak suçundan tutuklanp on yl hapis (1938-1948) yatt.

Hapisten çknca Vatan Partisi'nin kurucular arasnda yer ald. Yeniden tutuklandysa da suçsuz bulundu.

stanbul'a yerleip marangozluk yapmaya balad. 9 Kasm 1990'da stanbul'da öldü.

Korcan, kendi kendini yetitiren bir hikâye ve roman yazandr. Adn, Milliyet gazetesinin 1962'de açt "Bir

Memleket Gerçei" konulu yarmada, "Köse" adl röportajnn ikincilik almas üzerine duyurdu. Daha sonraki

yllarda, cezaevlerindeki yaamdan kaynaklanan hikâye ve romanlanyla, toplumcu gerçekçi yazarlarmz

arasnd? yer ald. Güçlü bir gözlem yeteneine sahiptir. Konuma dilini ustalkla kullanr.

Kitaplar:

Roman: Linç (1967), damlk (1971), Ter Adamlar (1975), Dimitrof Geçiyor (1978), Patrona (1983)

Hikâye: Tatar Ramazan (1969), Canl Bayraklar (1985)

Çocuk kitab: Capon (1991)

Not: "Linç" yazan tarafndan oyunlatnld.

KORYÜREK, ENS BEHÇ

air. 1892'de stanbul'da dodu. Selanik ve Üsküp idadilerinde (liselerinde) okudu; Mekteb-i Mülkiye'yi

(siyasal bilgiler okulunu) bitirdi. Hariciye Nezareti'ne girerek Bükre'te (1915), Budapete'de (1916-1922)

memurluk yapt. Budapete'de çalrken Macarca'y da örendi. Dönüünde Adalet, ktisat, Çalma Bakanlklannda

çeitli görevler ald. 18 mays 1949'da Ankara'da öldü; Cebeci Mezarl'na gömüldü.

Koryürek, "hecenin be airi"nden biri olarak tannmtr. (Ötekiler: Faruk Nafiz, Orhan Seyf, Halit Fahri,

Yusuf Ziya) iir yazmaya Balkan Sava (1912-13) yllannda balam, Ziya Gökalp'n etkisiyle Milli Edebiyat

akmna balanmtr. iirlerinde yiitlik (kahramanlk), ulus ve yurt sevgisini, din ve tasavvuf konularn ilemitir.

Kitaplar:

Miras (1927), Varidat- Süleyman (1949), Miras ve Güne'in Ölümü (1951)

KORAY, KENAN HULUS

Yazar. 1908'de stanbul'da dodu. stanbul Erkek Lisesi'ni, Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat

bölümünü bitirdi. Vakit gazetesinde yazarlk ve yöneticilik yapt. Genç yata, Adapazan'nda askerlik görevini

yaparken öldü. (23 Mays 1943)

Koray, 1928'de kurulan "Yedi Mealeciler" topluluu içinde yer alarak hikâyeler yazmaya balad. Dilde ve

biçimde birtakm araylardan sonra, Cumhuriyet sonrasnn halka, küçük adama, kalabala yönelen yeni

gerçekçi edebiyat anlayna uygun olarak yazd hikayeleriyle tannd. Tam verimli olaca bir yata ölmesi,

hikâyeciliimiz için büyük bir kayptr.

246

247

KOZ, M. SABRI

Kitaplar:

Bir Yudum Su (1929), Son Öpü (1939), Bahar Hikâyeleri (1939), Bi Otelde Yedi Kii (1940)

KORAY, YAMAN

Yazar. 1934"te stanbul'da dodu. Roman yazan Mebnre Sami Alevok'un oludur. Kadköy Sainl Joseph

Fransz Lîsesi'ni bitirdi. Deniz tutkusu nedeniyle, önce annesinin oteli "Alevok'un bulunduu Erdek'e daha

sonra da Gökova'ya (Mula) yerleti.

Koray, 1960 sonrasuun roman yazarlarndandr. Romanlarnda, Erdek yöresinde tand insanlarn yaamlarm

sergiledi. "Konulan ele al, çevreyi ve kiileri, dili ve anlatmyla gerçekçi bir yazardr. Halikamas Balkçsnda

görüldüü gibi, onda da deniz tutkusu vardr. Olaylar denizde ve deniz kenarnda geçer. Kiileri ise denizin

ayrlmayan bir parças olan balkçlar ve kyda yaayan köylülerdir. Onda da Balkç'dakî gibi efsaneler, yerlemi

inançlar ve denizcilik tarihimizle ilgili geni bilgilere rastlanr. O da denizi doa güzellikleriyle tantp

sevdirmeye çalr." (Doç. Dr. Olcay Onertoy)

Romanlar:->

Deniz Aac (1962), Gehn Ta (1963), Sack (1967), Mola (1970), Büyük Orfoz (1979)

Yazar. 1950'de Divrii'de dodu. Sivas Öretmen Okulu'nu ve stanbul Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünü

bitirdi. Elbistan-Ekinözü'ndeki Türkçe öretmenliini, stanbul'da sürdürdü. 1998'dc emekli oldu.

Koz, halkbilim (folklor) alanndaki aratrmalaryla tannd. "Halk Kültürü" adndaki derleme yaynlan, bu

alandaki çalmalara yeni katklar getirdi.

Kitaptan:

Nasrettin Hoca'dan Fkralar (1976), Dalda Durur Elde Durmaz (bilmeceler, 1982), En Güzel Bekri

Mustafa ve ncili Çavu Fkralan (1982), Yergi, Nükte ve Fkralanyla Ömer Seyfettin (1984) vb.

1986'da hsan Hnçer Türk Folkloruna Hizmet Ödülü'nü ald.

KOZANOLU, ABDULLAH ZYA

f,..

Yazar. 1906'da istanbul'da dodu. Nianta Ittihat-i Terakki

Mektebi'nde, Gazi Osman Paa Ortaokuiu'nda, Kabata Lisesi'nde okudu.

Güz-I Sanatlar Akademisi'nin mimarlk ve Teknik Üniversite'nin mühendislik

bölümlerini bitirdi. Adana Belediyesi Fen leri Müdürü, M.E.Bakanl

basmiman olarak çaltktan sonra, devlet memurluundan aynlarak inaat

müteahhitlii yapt. Beikta Jimnastik Kulübü'nün bakanlnda bulundu.

"Arena Tiyatrosu"nu kurdu. 29. 3. 1966'da stanbul'da öldü.

Kozanolu, tarihsel romanlanyla tannan bir yazanmzdr. Konulann Osmanl tarihinde geçen olaylardan ald.

Rahat ve akc bir dille, çok okunan romanlar yazd. Halkmz arasnda, okuma alkanlnn yaygnlamasnda büyük

pay olan Dopüler (halkç) yazarlann band.T. gelir. Tahsin Demiray'la ortaklaa yazd kitaplar da vardr.

248

249

Romanlarndan bazlar:

Kzltu (1923), Atl Han (1924), Türk Korsanlar (1926), eydi Ali Reis (1927), Gültekin (1928), Kozanolu

(1929), Kolsuz Kahraman (1930), Savc Bey (1931), Sarbenizli Adam (1932), Malkoçolu (1933), Patronallar

(1934), Tavanba (1935), Tokat (1936), Battal Gazi Destan (1937), Sencivanolu (1938), Fatih Feneri (1949),

Karakoldaki Ayna (1950), Dalar Delisi (1951), Hilal ve Haç (1958), Kzl Kadrga (1926), Arena Kraliçesi

(1964), Kubilay Han'n Gelini (1966) vb.

KOKSAL, ÜLKER A.

Yazar. 1935'te Ankara'da dodu. Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni bitirdi. Fransa'da Yüksek darecilik

Okulu'nda okudu. TRT'de program planlamas uzman olarak çalt.

Koksal, oyunlaryla tannan bir yazardr. 1970'de TRT'nin düzenledii Sanat Ödülleri Yarmas'nda, radyo

oyunlar dalnda iki, TV çocuk oyunlar dalnda da bir baar ödülü alarak kendini tantt. Bundan sonra, oyunlar

birçok tiyatroda sahnelenmeye balad. lk sahnelenen oyunu "Sacide"dir. Bu oyunda, köyden kente gelen bir

ailenin yeni çevreye uyum salama çabalarn, kadn-erkek ilikilerini iler. Öteki oyunlarnda da kadn sorunlarnn

ar bast görülür. Oyunlarnn hiçbiri baslmad.

Oyunlar:

Sacide (1972'de sahnelendi), Yollar Tükendi (1973), Besleme (1975), Âdem'in Kaburga Kemii (1979),

Çocuk Oyunlar (1991)

250

KOPRULU, M. FUAT

Yazar. 1890'da stanbul'da dodu. Sadrazam Köprülü Mehmet Paa'nn (17. yy) soyundandr. Ayasofya

Merkez Rütiyesi'ni (ortaokulunu), Mercan dadisi'ni (lisesini) bitirdi. Bir süre Hukuk Mektebi'nde okudu.

stanbul liselerinde Türkçe ve edebiyat öretmeni olarak (1910-13) çalt. stanbul Edebiyat Fakültesi'ne Türk

edebiyat profesörü (1913) oldu. Ayrca Mülkiye (siyasal bilgiler) ve Sanayi-i Nefise (güzel sanatlar)

okullarnda tarih dersleri verdi. Cumhuriyet'in kuruluundan sonra Maarif müstear (1924) oldu. Tarih

Encümeni bakanlna (1927) seçildi. Kars'tan milletvekil (1934) seçildi. Milletvekilliinin yamsra edebiyat

profesörlüünü sürdürdü. Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nde ve Siyasal Bilgiler Okulu'nda dersler

verdi. Emekliye ayrlp (1934) Demokrat Parti'nin kurucular arasnda (1946) yer ald. DP döneminde (1950-

1960) Dileri ve Devlet bakanl yapt. 27 Mays devriminden sonra "Yeni Demokrat Parti"yi kurduysa da ilgi

görmedi. Bunun üzerine etkin politikadan çekildi. 28 Haziran 1966'da stanbul'da öldü. Çemberlita'ta

Köprülü mescidi yanndaki aile mezarlna gömüldü.

Köprülü, edebiyata lisede okurken iirler yazarak girdi. Fecr-î Ati topluluu içinde yer ald. iirle birlikte,

edebiyat, sanat, felsefe, toplumbilim alanlarnda, ilgiyle karlanan yazlar yazd. Edebiyat Fakültesi'ne profesör

olduktan sonra kendini tümüyle edebiyat aratrmalarna verdi. Türk edebiyatnn çeitli dönemlerini aydnlatan,

edebiyatçlar tantan kaynak yaptlar verdi. Eski edebiyatmza ilikin bilgilerin çou, onun bilimsel çalmalannn

ürünüdür. Çalmalar, yalnz ülkemizde deil, dünyada da büyük ilgi görmütür. Heidelberg (Almanya), Atina

(Yunanistan), Sorbonne (Fransa) üniversitelerince kendisine "onursal doktorluk" verilmitir. Bilgi ve etki

alanlar çok genitir. Kitap ve makale olarak yazdklarnn tümü 350'yi aar.

Kitaplarn dört bölümde toplayabiliriz:

1) Türk dili ve edebiyatyla ilgili olanlar: Türk Edebiyatnda lk Mutasavvflar (1919), Türk Edebiyat Tarihi

(1920), Bugünkü Edebiyat (1926), Millî Edebiyat Cereyannn lk Mübeirleri ve Divan- Türkî-i Basit (1928),

Türk Dili ve Edebiyat Hakknda Aratrmalar (1934)

251

2) inceleme (monografiler): Erzurumlu Emrah (1929), Gevheri (1929), Kaykç Kul Mustafa ve Genç

Osman (1930), Fuzulî (1934), Âk Dertli (1940), Âk Ömer (1940), Karacaolan (1940), Ali îr Nevaî (1941)

3) Tarihle ilgili olanlar: Millî Tarih (192), Türk Tarihi 1 (1923), Ortazaman Türk-lslâm Feodalizmi (1941)

4) Seçkileri (antolojileri): Mektep iirleri (1918), Türk Saz airleri Antolojisi (1930), Divan Edebiyat

Antolojisi (1931) vb.

KÖROLÜ

Halk airi. Kim olduu, hangi tarihlerde yaad kesin olarak bilinmiyor. 16 yüzylda yaad sanlyor. Bir de, Bat

Sibirya'da, Hazer dolaylarnda, ran'da, Azerbaycan'da, Irak'ta Anadolu ve Rumeli gibi geni 'bir alanda

anlatlan destan kahraman Körolu var. Bunlar ayn kii midir, bilinmiyor. Anlatlan söylenceler (efsaneler) de

deiiyor; ortaya birçok Körolu söylencesi çkyor...

En yaygn söylencelerden (efsanelerden) biri öyledir: Körolu, bir Celâli reisidir. Asl ad Ürüen Ali'dir.

Babas Deli Yusuf, Bolu Beyi'nin atlarna bakyor. Günün birinde, Bey bir at istiyor. Deli Yusuf, gidip bir at

getiriyor. Bolu Beyi, at zayf, çelimsiz buluyor, beenmiyor, öfkeleniyor. Deli Yusufun gözlerine mil

çektiriyor. Sonra da bu atn srtna bindirip köyüne yolu/or. Yusuf, dünyay bana zindan eden bu Bey'den öç

almay tasarlyor. Ata iyice bakyor, bir küheylan gibi yetitiriyor. Olu Ürüen Ali'yi de terkisine alarak Ara

çaynn yolunu tutuyor. Orada Bingöl'den inen üç köpüü içerse, gözlerinin açlacana inanyor. Varacaklar yere

varp köpüün gelmesini bekliyorlar. Bir gün öle üzeri, Yusufun gözlerini uyku buruyor. O, aaç altnda

yatarken, köpükler sularla inmeye balyor. Ürüen Ali, babasn uyandrmaya zaman bulamyor; üç köpüün

üçünü de kendisi içiyor. Böylece üç üstünlük kazanyor. Biri tükenmez ömür, biri yenilmez bir yiitlik, biri de

söz ve saz ustal. Babas uyandnda önce duruma üzülüyor. Sonra oluna diyor ki: "Kader böyleymi, artk

öcümü almak sana

düüyor, göreyim seni!" Ürüen Ali de, bunu boynuna borç biliyor. Kalkp Çamlbel'e geliyorlar; Bolu Beyi'ne

isyan ediyorlar. Bundan sonra, Ürüen Ali'nin ad Körolu olarak, her yana yaylyor. Çünkü, ksa zamanda Bolu

Beyi'ni bozgundan bozguna uratp zulmünden aman dedirttii halk, dirlik ve düzenlie kavuturuyor. Körolu,

halkn gözünde bir yiitlik simgesi olarak destanlayor...

Körolu, halk airlerimiz arasnda, yiitliin (kahramanln) ve özgürlüün simgesi olarak tannr. Adnn ülkeden

ülkeye yaylmas; says 24'e ulaan söylencelere konu olmas bundandr. O, hep dorularn, ezilenlerin yannda yer

alr, zulme ve hakszla kar ba kaldrr. Yiitlik konusunu ileyen "koçaklamalar, halk iirimizde, bu türün en güzel

örnekleridir. Yiitlik ve özgürlük konularyla birlikte dostluk, ak, doa sevgisi gibi konulan da iler. Hece ile

yazlan tüm iirlerinde, halk dilini baaryla kulland görülür.

Derlenen iirleri, ilkkez u kitapta toplanmtr: Körolu Destan (Pertev Naili, 1931)

KUL HMMET

Halk airi. Yaam bilinmiyor. 16. yüzylda yaad sanlyor.

Kul Himmet, Alevilerce çok sevilen yedi airden biridir. (Ötekiler: Pir Sultan Abdal, Nesimî, Hatayî (ah

smail), Yemim, Viranî, Fuzulî) Yine Aleviler arasndaki söylentilere göre, Pir Sultan Abdal'n

müritlerindendir. Zamanmza ulaan iirleri pek azdr. Hece ile yazd iirlerinde, kendine özgü, akc bir dil

kullanmtr. Toplumsal düzenin bozuklukluunu ve Anadolu insannn yalnzln dile getiren ünlü bir iiri (bir dost

bulamadm...) türkülemitir.

252

253

KUNTAY, MIDHAT CEMAL

KUNT, BEKR SIKTI

Yazar. 1908'de Antakya'da dodu. Antakya Lisesi'ni, stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Adliye Bakanl'nda

görev alarak Düzce ve Aydn'da yargçlk; Ankara'da Temyiz Mahkemesi'nde (Yargtay'da) basavc yardmcl

yapt. Hatay Meclisi'nde, Antakya milletvekili olarak (1938) bulundu. Hatay'n anavatana katlmas üzerine,

milletvekilliini Ankara'da sürdürdü. 1946'da yeniden yargçlk mesleine dönerek stanbul'da yargçlk yapt.

stanbul'da (8 Mart 1959) öldü; Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü.

Kunt, Cumhuriyet sonras gerçekçi hikâyeciliimizin öncülerinden biridir. Yaz yaamna, örencilik yllarnda

gazeteci olarak balam, ilk hikâyesini 1924'te yaynlanmtr. lk ksa hikâyelerinde, Sadri Ertem ve Fahri

Celalettin'in izleri vardr. Saflklar ve bilgisizlikleri nedeniyle, tüccarlar tarafndan sömürülen köylüleri;

mahkemede, devlet dairelerinde, kahvelerde tand sradan insanlar konu alan bu ksa hikâyelerinde sonra, asl

kendi kiiliini bulmu, ayrntlara inen uzun hikâyelere yönelmitir. 1945'ten sonra yazdklar, daha baarldr.

Yaananlar, eletiriye ve yoruma kaçmadan, olduu gibi vermeye çalmtr. Yer yer esprili, ksa cümleli, yaln bir

dili vardr.

Kitaplar:

Memleket Hikâyeleri (1933), Talknla Salkm (1937), Herkes Kendi Hayatn Yaar (1941), Yatakl Vagon

Yolcusu (1948), Ayr Dünya (1952), Arzu ile Kamber (halk hikâyesi, 1940)

Daha ayrntl bilgi için baknz: Bekir Stk Kunt (Hazrlayanlar: Bülent Nakip, Mehmet Tekin; Antakya 1990)

air ve yazar. 1885'te stanbul'da dodu. Aksaray'daki Mekteb-i Osmanî Rütiyesi'ni (Osmanl Ortaokulunu),

Vefa dadisi'ni (lisesini), Mekteb-i Hukuk'u (hukuk fakültesini) bitirdi. Ayn okulda öretim üyelii; Adliye

Nezareti'nde (Bakanlnda) memurluk, yargçlk ve noterlik yapt. 30 Mart 1956'da stanbul'da öldü;

Karacaahmet Mezarl'na gömüldü.

Kuntay, Merutiyet yllarnda (1908) yazd iirlerle tannd. Aruz ölçüsüyle, ulusal duygulan iledii bu iirlerde,

Mehmet Akifin açk etkileri görülür. çerikten çok biçime önem verir. Kendini ölçü ve uyaklarn

tekdüzeliinden kurtaramaz. Bu nedenle, yazdklar manzume düzeyini aamaz. Cumhuriyet'ten sonraki

iirlerinde de yurt, ulus, tarih konularn ilediini görürüz. iir dnda, inceleme, oyun ve roman türlerinde de

yazm, çeviriler yapmtr.

Kitaplarndan bazlar:

iir: Türk'ün ehnamesinden (1945)

Roman: Üç stanbul (1938)

;Oyun: Kemal (1912), 28 Kânun- Evvel (1918)

nceleme (monografi): stiklâl airi Mehmet Akif (1944), Namk Kemal (2 cilt, 1944-49), Sarkl htilalci Ali

Suavi (1946) Tevfk Fikret vb.

KURDAKUL, ÜKRAN

air ve yazar. 1927'de stanbul'da dodu. stanbul'da 34. lkokulu ve zmir Karyaka Ortaokulu'nu bitirdi. zmir

Belediyesi'nde, stanbul'da bir bankada memurluk yapt. Daha sonra memurluktan ayrlarak çeitli gazete ve

dergilerde çalt. "Ataç Yaynevi"ni kurdu. "Ataç" ve "Eylem" dergilerin çkard. Türkiye Yazarlar Sendikas'nn

kuruluuna katld.

254

255

Kurdaku], iir yazmaya örencilik (1942) yllarnda balad, ilk iirleri, gelenekçi iirin özelliklerini tar: Ölçülü,

uyakl, duygusaldr. Sonraki iirlerinde, yeni iirin olanaklarndan yararlanarak toplumcu iire yöneldii görülür.

iirin yansra, ayn özde baarl hikâyeler de yazmtr. Merutiyet ve Cumhuriyet dönemini kapsayan edebiyat

tarihi çalmas; yazar ve airlerimizi tantan kitab, her zaman bavurulacak salam kaynaklardr.

Kitaplar:

iir: Tomurcuk (1943), Zevklerin ve Hülyalarn iirleri (1944), Giderayak (1956), Nice Kayglardan Sonra

(1963), zmir'in çinde Amerikan Neferi (1965), Halk Ordular (1969), Aclar Dönemi (1977), Bir Yürekten Bir

Yaamdan (1982), Ökselerin Yöresinde (1984), Ölümsüzlerle (1985)

Hikâye: Tann Biri (1970), Beyaz Yakallar (1972), Kurtulutan Sonra (1973), Onlarn Çocuklar (1975),

Öyküler (1987)

nceleme: airler ve Yazarlar Sözlüü (1971), Çada Türk Edebiyat (2 cilt, 1976-1987), Namk Kemal (1977),

Nazm'm Bilinmeyen Mektuplar (1986)

Deneme: airce Düünmek (1989)

"Bir Yürekten Bir Yaamdan" kitabyla, 1982 Nevzat Üstün iir Ödülü'nü ald.

KURUNLU, NAZIM

Yazar. 1914'de stanbul'da dodu. naat mühendisi olarak Bayndrlk Bakanl'nda, Ankara mar Müdürlüü'nde

ve Ankara Beledi- yesi fen ileri bölümünde çalt. Daha sonra Ankara Devlet Tiyatrosu'nda görev ald;

dekoratörlük yapt. Bu görevinden emekli oldu. 8.10.1980'de Ankara'da öldü.

Edebiyata ksa hikâyeler yazarak giren Kurunlu, bir bölümü radyo için hazrlanan oyunlaryla tannd. .

Kitaplar:

Hikâye: Bir Haylazn Hikâyeleri (?)

Oyun: Branda Bezi (1952), Fatih (1953), Dumanlda Telaki Var (1964), Merdiven (1966), Ç (1953), pler

Elimizde Deil (1962), Çivi Çiviyi Söker (1962), Analar Babalar Okulu (1967), Gecikenler (1968), K^r Kad

(1970)

KUTLAR, ONAT

Yazar. 1936'da Alanya'da dodu. Gaziantep Lisesi'ni bitirdi. stanbul Hukuk Fakültesi'ndeki örenimini

tamamlamadan ayrld. Bir süre Paris'te kald. Dönüünde Doan Karde dergisinde çalt. Daha sonra Sinematek

Demei'nin kuruluuna katld. Uzun süre orada yöneticilik yapt. 11 Ocak 1995'te stanbul'da acmasz terörün

kurban oldu.

Kutlar, edebiyata iirler yazarak girdi. 1960'ta TDK Ödülü'nü alan "shak" adl kitabyla tannd. Daha sonra

hikâyecilii brakp sinema yazarln seçti. Sinemann çeitli sorunlarn ele alan denemeler yazd.

Kitaplar:

Hikâye: shak (1959)

Deneme: Yeter Ki Kararmasn (1984), Sinema Bir enliktir (1985), Bahar syanclar (1986)

iin Paral Bir Ak çin Divan (1981), Unutulmu Kent (1986)

256

257

KUTLU, AYLA

Kitaplar:

Yazar. 1938"de Antakya'da dodu. Ankara Siyasal Bilgiler Faleültesî'ni i'1960) bitirdi. çileri Bakanlnda ve

Emekli Sand Gemdi MfikdBidiû"nde memur olarak çalt. Daha sonra nnomurhktan ayrlp yazarl ura edindi.

Kutlu, son yllarda birbiri arkasna yaynlanan nmnanlanyia tammdb. "Bireysel gerçeklikle toplumsal

gançcHnain ustaca verildii, kumlusu ve teknii salam romanlanyla son yllann kendinden söz "Soran

yazarlarndan oldu."" (A. Özknml)

Roman: Kaç (1979), Islak Güne ((1980). Cad Aac (1983), Tutsaklar (1983), Bir Göçmen Kutu O (1985),

Hoça Kal Umut (1987)

Hikâye: Hüsiüyusuf Gizdlemnesi (1984), Sen de Güme Tîriyamdafilis (1990)

Çocuk: Merhaba Sevgi (1989), Yldz Yavmusu (1994) vb.

"Bir Göçmen Kutu O'", 1986 Fikret Mandaral Roman Ödülünü; "Sen de Gitme Tiriyandafilis" kitabyla

1990 Sait Faik Hikâye Ödûlü"nü akt.

KUTLU, EMSETTN

Yazar. 1918"de Göksuriîda dodu. Gaziantep Lisesî'nî, stanbul Yüksek Öretmen Okulu'nun Türk Dili ve

Edebiyata bölümünü bitirdi. Elaz ve Ankara liselerinde edebiyat örctraenlii. Vl.E.Bakaml" müfettilii yapt.

stanbul Eitim Enstitüsü öretmenliinden emekli oklu. 15.8.199l'de stanbul'da öldü.

Kudu, edebiyat tarihîmize ilikin incelemeleriyle taraman bir yazanmzdr. Titiz bir çalmann ütünü olan

kitaplar, her zaman bavurulacak salam kaynaklanhr:

ZJO'-

Eski Türk Hayat (1958), Türk Romanlar (1970), Bu ehr-i stanbul ki (1972), Tanzimat Dönemi Türk

Edebiyat Antolojisi (1972) Servetifünun Edebiyat Antolojisi (1973), Eski stanbul'un Ünlüleri (1979), Türk

Edebiyatnda Kahramanlk Hikâyeleri Antolojisi (1981), Metinlerle, Örneklerle airler ve Yazarlar (1981),

Dünya Edebiyat Antolojisi (1982)

KUTLU, MUSTAFA

Yazar. 1947'de Erzincan'da dodu. Erzincan Lisesi'ni, Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ni

bitirdi. Bir süre Tunceli ve stanbul'da edebiyat öretmenlii yapt. Daha sonra, Dergâh Yaynevi'nde (st.)

yöneticilik yapt.

Edebiyata iirle girdi. 1970'ten sonra yazd hikâyelerle tannd. Hikâyelerinde, Anadolu insannn kültürel ve

ekonomik sorunlarn yanstmaya çalr. Yaln bir dili, akc bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Ortadaki Adam (1970), Gönül i (1974), Yokua Akan Sular (1979), Yoksulluk çimizde (1981), Ya

Tahammül Ya Sefer (1983), Bu Böyledir (1987), Sr (1990)

nceleme: Sait Faik'in Hikâye Dünyas (1968), Sabahattin Ali (1972) 1983'te, Yazarlar Birlii'nce "yln

hikayecisi" seçildi.

259

KULEBI, CAHT

¦ e.

air. ]917'de Zile'de dodu. Sivas Lisesi'ni, stanbul Yüksek Öretmen Okulu'nun Türk Dili ve Edebiyat

bölümünü bitirdi. Antalya Lisesi, Ankara Devlet konservatuvar ve Gazi Lisesi'nde edebiyat öretmenlii; M.

Eitim Bakanl'nda müfettilik, bamüfettilik sviçre'de Kültür Ateesi ve örenci müfettilii; Kültür Müstear

yardmcl yapt. Emekli olup (1972) Ankara'ya yerleti. Türk Dil Kurumu'nda Kol Bakanl ve Genel Yazmanlk

(1976-1983) yapt. 20.6.1997'de Ankara'da öldü.

Külebi, 1940 sonras iirimizin ustalarndan biridir. lk iiri, "Nazmi Cahit" takma adyla "Gençlik" dergisinde

(1938) çkt. Daha sonra Varlk, Sokak, Söz, nsan, Yarat, Türk Dili, Oluum vb. dergilerde sürekli iirleri

yaynland. Geleneksel halk iirinin ses ve biçim özelliklerinden ve halk kültüründen yararland. Kendine özgü

yaln ve gerçekçi iirleriyle tannd. Krsal kesim insannn aclarn, özlemlerini, sevinçlerini, bir halk airi duyarlyla

iirletirdi. Ayrca Kurtulu Sava'mz, Mustafa Kemal'in kurtarcln destanlatrd. Atatürk sevgisinin ve bamszlk

bilincinin yaygnlamasnda, bu iirlerin büyük pay vardr.

Kitaplar:

iir: Adamn Biri (1946), Rüzgâr (1949), Atatürk Kurtulu Sava'nda (1952), Yeeren Otlar (1954), Süt

(1965), iirler (5 kitabn toplu basm, 1969), Sknt ve Umut (1977), Yangn (1980), Türk Mavisi (seçmeler,

1973), Bütün iirleri (toplu basm, 1982)

Deneme: iir Her Zaman (1985)

An: çi Sevda Dolu Yolculuk (1986)

Ald ödüller: 1955 TDK Sanat Ödülü (Yeeren Otlar), 1981 Yeditepe iir Armaan (Yangn), 1996

Cumhurbakanl Kültür Ödülü

KUR, PINAR

Yazar. 1943'te Bursa'da dodu. Öretmen ve yazar smet Kür'ün kz. lk ve ortaokulu Bursa'da, liseyi

A.B.D.'de (New York'ta) okudu. Fransa'da Sorbonne Üniversitesi'nde tiyatro üzerine uzmanlk eitimi yapt.

Dönüünde, Ankara Devlet Tiyatrosu'nda çalt. imdi stanbul'da yazarlkla geçiniyor.

Pnar Kür, edebiyata hikâyeler yazarak (1971) girdi. Hikâyelerinde, topluma uyum salayamam, toplumd

kalm yalnz insanlarn iç dünyalarna eildi. Gerçek yaamn görünmeyen taraflarn yanstt. Daha sonra bireyi,

birey-toplum çelikisini ileyen romanlar yazd. Cinsel sorunlarn arlk tad, allm deer yarglarnn irdelendii

romanlar ilgiyle karland.

Kitaplar:

Roman: Yarn Yann (1976), Küçük Oyun (1977), Aslacak Kadn (1979), Bitmeyen Ak (1986), Bir Cinayet

Roman (1988)

Hikâye: Bir Deli Aaç (1981), Ak Olmayan Sular (1983) "Ak Olmayan Sular"la, 1984 Sait Faik Hikâye

Armaan'n ald.

260

261

L

Ntefahanl-Üns (Dostluk Nefesleri): Molla Camî'den çevrilmitir.

Tasavvnfçularna yaamnlanm ve nroantabdkarîni anlatr.

Vamuk u Azra (Vamk ve Azra): Unsuri'den çevrilmitir. Mesnevi

biçiminde bir ak hnltâyes-Mir.

taetnâme: Ders alnacak ahlâk hikayeleri ve menkbelerini kapsayan

bu yapL bîr derlenmedir.

Maktel-s mam Hüseyin: Kestaela olayn mesnevi biçiminde anlatan bir

yapt-

ereful-tnsan f nsann erefi": iir-düzyaz biçiminde, insann

üstünlüünü belirtmek için yazlm.

Divan: iirlerini içeren yapt. Çvb.)

LÂMÎ (Çelebi)

air. 1472'de Bursa'da dodu. Örenimini orada Muradiye Medresesi'nde yapt. Nakibendi tarikatna girdi.

Yaamn Bursa'da, yaz yazarak geçirdi. Geçimini, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman gibi

padiahlardan ald balarla salad. 1532'de öldü. Mezar, Nakka Ali Paa'nn yaptrd camidedir.

Lâmiî, 16. yüzyl divan airlerindendir. Divan edebiyatnn her türünde, 30'da yakn yapt vermitir. Bunlarn

bazlar iir, bazlar düzyaz (nesir), bazlar da iir-düzyaz karmdr. Yaptlarnn çounu, ran airi Molla Camî'den (15.

yy) çevirdikleri oluturduu için, "Camî-i Rum" diye de anlr. Çevirileri, daha çok uyarlama özellii tar. airlii

baarl deildir. Ününü, özgürce yapt çevirilerine borçludur.

Yaptlarndan bazlar unlardr:

ehrengiz: En özgün iir yaptdr. Kanuni Sultan Süleyman' Bursa'ya geleceini duymas üzerine

yazmtr. Çeitli güzellikleriyle antlaryla Bursa'y tantr.

LATF" A bdullaÜf Çelebi"

air ve yazar. I491"de Kastamonu'da dodu. Örenimini orada yapt.

Uzun zaman stanbul'da ve Rumeli'de imaret (aevi) kâtiplii yapt. Msr'dan Yemen'e giderken bindii genimin

batmas üzerine boularak Öldü (23 Ekim

1582).

Latifi, divan tarznda iirler ve tezkire yazmtr. iirlerinin topland divan kayptr. airliinden çok, airler hakknda

bilgi veren kendi adn tayan tezkiresiyle tanmntr. "Latifi Tezkeresi(tm). Sehi Bey'den (16. yy) sonca,

Anadolu'da yazlan ikinci tezkiredir. Abc (alfabetik) srasna göre yazlan bu yaptta, 2. Murat döneminden

kendi zamanna kadar yetimi airlerin yaamlar ve yapttan üzerine bilgi verilmitir. Düzenlenii ve airleri

deerlendirii yönünden güvenilir bir kaynaktr. Bunun dnda, düzyaz (nesir) biçiminde yazlm baka yaptlar da

vardr.

262

263

Balca yaptlar:

Tezkiretü'-uara: Yukarda bilgi verildi. I896'da Ahmet Cevdet tarafndan "Tezkire-i Latifi" adyla

bastnld. Almancaya da çevrildi.

Risale-i Evsaf- stanbul (tstanbul'un Nitelikleri): Düzyazyla, stanbul'daki yaama düzeni anlatlmtr.

Fusül-i Erbaa (Dört Mevsim): iir-düzyaz karmyla mevsimlerin özellikleri anlatlmtr. "Münazara-i Letifi"

adyla 1870'te basld.

Subhatül-Uak: iir biçiminde, 100 hadis çevirisi, (vb.)

LA V, ERCÜMENT BEHZAT

air. S Kasm 1903'te stanbul'da dodu. Bir subayn oludur. lkörenimine Bingazi'de (Libya) Cizvit

Anaokulu'nda balad;, stanbul Kumkapt Fransz Okulu'nu ve stanbul Sultanisi'ni (lisesini) Fransz" Okulu'nu

ve stanbul Sultanisi'ni (lisesini) bitirdi. Darülbedayi'ye (stanbul Belediye Tiyatrosu) aktör olarak (1919)

girdi. Almanya'ya giderek Berlin'de tiyatro ve müzik eitimi (1921-25) gördü. Dönüünde Darülbedayi'deki

görevini (1927-30) sürdürdü. Tiyatrodan gazetecilie geçerek Vakit, Hareket ve Akam gazetelerinde (1930-

35) çalt. Ankara Radyosu'nda spikerlik, yayn eflii (1935-1943), Halkevleri tiyatro yönetmenlii (1947)

görevlerinden sonra, yeniden stanbul'a ehir Tiyat- rolan'na döndü. stanbul Konservatuvan'nda öretmenlik

yapt. 16.5.1984'te stanbul'da öldü.

Lav'n ilk iirleri, 1926'da Resimli Ay, Servetifiinun-Uyan dergilerinde yaynland. Gelenekçi iire ba kaldran;

kübist, fütürist ve sürrealist özellikler gösteren iirleriyle tannd. Sürekli aray içinde oldu; iirini öz ve biçim

yönlerinden gelitirmeye çalt. Son iirlerinde, soyut imgelerden uzaklap insancl (hümanist) bir anlayla

toplumcu konulan iledii görülür.

Kitaptan:

SOS. (1931), Kaos (1934), Açl Kilidim Açl (1940), Karagöz Stepte (manzum oyun, 1940), Mau Mau

(1962), Üç Anadolu (1964), Altn Gazap (1971)

LEVEND, AGÂH SIRRI

Yazar. 1894te Rodos'ta dodu. lk ve ortaokulu Edirne'de okudu. Konya dadisi'ni (lisesini) ve stanbul

Edebiyat Fakültesini bitirdi. Özel stiklâl Lisesi'ni kurarak (1922) uzun süre müdürlüünü ve edebiyat

öretmenliini (1922-1940) yapt. Aydn'dan milletvekili (1940-46) seçildi. Ankara Gazi Eitim Enstitüsü

öretmenliinden emekli (1949) oldu. Türk Dil Kurumu'nda görev ald; on yla yalan Genel Yazmanlk, üç yl da

bakanlk yapt. 28.10.1978'de Ankara'da öldü.

Levend, yazmaya lisede okurken balad. iirler, hikâyeler, makaleler, roman yazd. Daha sonra çalmalarn

edebiyat tarihi üzerinde younlatrd. Edebiyatmzn çeitli dönemlerini ve önemli yaptlarn inceleyen kitaplanyla

tannd. Çeitli dergi ve gazetelerde, sürekli yazlar yazarak kültürel deerlerimizi tantmaya çalt. Dilimizin

geçirdii sadeleme evrelerini inceleyerek, dilcilerimize yol gösterdi. Bilimsel ve nesnel bir çalma yönteminin

ürünleri olarak kitaptan, her zaman güvenle bavurulacak kaynaklarn banda gelir.

Kitaplarndan bazlar?

Edebiyat Tarihi Dersleri (3 cilt, 1932-34-37), Maarifimiz ve Millî Terbiyemiz (1940), Eserler ve

ahsiyetler (1940), Divan Edebiyat (2 cilt, 1941-43), Nâbi'nin Sur-nâmesi (1944), AtâTnin HilyetuT Efkâr'

(1948), Türk Dilinde Gelime ve Sadeleme Evreleri (1949), Gazavât-nâmeler ve

264

265

Mihalolu Ali Bey'in Gazavât-nâmesi (1956). Türk Edebiyatnda ehrengizler ve ehrengizlerde stanbul (1958),

Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarnda Leylâ ve Mecnun Hikâyesi (1959), Tarih Boyunca Türk Dili (1961),

Ümmet Ça Türk Edebiyat (1962), Türkçülük ve Millî Edebiyat (1962), Türk Edebiyatnda Manzum

Atasözleri ve Deyimler (1962), Hüseyin Rahmi Gürpnar (1964), Ali ir Nevaî (4 cilt. 1965-66-67-68), Ahmet

Rasim (1965), emsettin Sami (1969), Türk Edebiyat Tarihi (1. cilt, 1973), Dil Üstüne (1973) vb.

M

LEYLA HANIM (Saz)

air ve yazar. 1850"de stanbul'da dodu. Saray doktorlarndan Hekimba Lmail Paa'nn kzdr. Küçük yata

saraya alnarak orada örenim gördü. Piyano çalmasn ve Türk ve Bal müziini örendi. Babasnn Girit'te vali

olarak atanmas üzerine örenimini özel olarak orada sürdürdü. Babasyla birlikte birçok yerler dolat.

Evlendikten sonra da eiyle Girit, zmir, Rusçuk, Trabzon ve Kastamonu'da bulundu. Yaamnn büyük

bölümünü, stanbul'un Kzltoprak semtindeki kökünde geçirdi. 200*e yakn beste yapt. 6 Aralk 1936'da öldü;

Edimekap ehitlii'nc gömüldü.

Leyla Hanm, gezip dolat yerleri anlatan gezi yazlan (1920-22 yllarnda Vakit ve leri gazetelerinde)

yannda, iirleri ve besteleriyle tannmtr. iirlerinin çounu güfte olarak kullanmtr. (Ne yazk kî, bu bestelerin

çou, bir yangnda yok olmutur.) Saray ve haremi anlatan anlan da, yakn tarihimize kaynaklk etmesi

yönünden önemlidir.

Kitaplar:

iir Solmu Çiçekler (1928)

An: Haremin çyüzü (Haz. Sadi Borak; 1974)

MAKAL, MAHMUT

Enstitüsü,* b^a^1k^DrrckÖ^e^ü^^

Ankara Gazi Egitim EnJnJ^^(tm)*" °'-* Çoktan sonra,

tamamIayarak i|köretjm^ Z ^^ ***** Ö^nimini

mufetnlii .istanbul Sa,r ve Dileri f"^/e Adana'<k ^öretim

Görevinden istifa ederek AnkarS, "R 7 ^^ ***""*^Pf-

kitapla(tm) yayn.ad,. Karadeni^ £?*?"¦• Yay'neV'ni *¦*" ^endi

Almanya'da bulundu." '^"^nnden emekli oldu. Bir süre

öretmenIik yaptl, Lki ko^enn T yÖnC,d- **" kÖ>Ünön "

gerçekçi bir tutum ve aç,k bTr dil e T"' yanS,ta" yWlm** "-*-

bulunduu elconomik ve toplun^ ll^l ^^ kÖy,ö,erin *">*

^.klan, çeitli tcç^J^J^f^ kori(tm)> dile getirdi.

Yalanlar gerçek olduu için akland/vf3^ tutu,dan(tm)k istendi,

ktahyto. edebiyat.m.zd^ko!!^^ t0plmdt(r) "Bi(tm) **"

-^yen roma"c,Iann yetin^ *(tm)(tm) °-ülük etti. Köy gerçeklerini

"^^y^^^z:du-Yap,t,an ve^*

266

267

Kitaptan:

Bizim Köy (1950), Köyümden (1950), Memleketin Sahipleri (1954), Kuru Sevda (1957), 17 Nisan

(1959), Köye Gidenler (1959), Kalknma Masal (1960), Eitimde Yolumuz Nereye (1960), plik Pazar (1964),

Kamç Teslimi (1965), Ötelerin Havas (1965), Yer Altnda Bir Anadolu (1968), Bu Ne Biçim Ülke (1968),

Zulüm Makinesi (1969), Kokmu Bir Düzende (1970), Açlk Pnar (1970), Bizim Köy 1975 (1976), Karanl

Zorlayanlar (1976), Köy Enstitüleri ve Ötesi (1979), Hayal ve Gerçek-Deienler (1987), Faust'un Dedii

(1990), Bir çinin Günlüünden (1991), Bozkrdaki Kvlcm (1992) vb.

MAKAL, TAHR KUTS

Yazar. 1937'de Acpayam'n Ouz köyünde dodu. Denizli Lisesi'ni, stanbul Özel Ticaret Okulu ve

Gazetecilik Enstitüsü'nü bitirdi. Son Havadis, Ortadou, Güne gazetelerinde çalt. "Tarla" ve "nanç"

dergilerini çkard.

Tahir Kutsi, röportaj, inceleme, gezi yazlaryla tannmtr. Yazdklarnn çounda, gelenekçi bir tutumla krsal

kesimde yaayan insanlar anlatmtr. Güçlü bir gözlem yeteneine ve akc bir dile sahiptir.

Kitaplar:

iir. Fakir i (1957)

Röportaj: çgöç (1964), Ac Yol (1964)

Gezi: Köylü Gözüyle Avrupa (1964)

nceleme: Âk Veysel (1968), Sahte Ozanlar (1969), Anadolu'da Türk Mührü (1971), Karacaolan (1973),

Dadalolu (1973), Körolu (1975), Halkbilim ve Edebiyat (1990)

Roman: Meydan Daya (1977), Kamyon (1978) vb.

Ald Ödüller: 1976 Peyami Safa Roman Yarmas 1. Mansiyon Ödülü (Meydan Daya), 1977 Peyami Safa

Roman Yarmas Roman Ödülü (Kamyon)

MEHMED KEMAL (Kurunluolu)

air ve yazar. 1920'de Ankara'da dodu. Ankara Lisesi'ni bitirdi. Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin felsefe

bölümünde okurken, siyasal nedenlerden dolay örenimini yarm brakarak gazeteci oldu. Uzun süre Ankara'nn

çeitli gazetelerinde muhabir, yazar ve yönetici olarak çalt. Baz stanbul gazetelerinin Ankara temsilciliini

yapt. Bir ara Bayndrlk Bakanl'nn Basn Bürosu'nu yönetti. Daha sonra stanbul'a yerleerek Cumhuriyet

gazetesinde köe yazarl yapt 15.8.199S\le stanbul'du öldü. Mezar Zin-eiiikiNudadr.

Mehmed Kemal, 1940 kuann toplumcu airlerindendir. Toplumsal bozukluklar, kimi zaman ince bir

duyarlkla, kimi zaman da yergiye kaçan bir anlatmla dile getirmitir. Günlük fkralarnda, daha çok siyasal

konulan iledii görülür. Bununla birlikte, sanat ve kültür konularn içeren ve deneme özellii tayan fkralar da

vardr. Kendi yaamndan yola çkarak, 1940 sonrasnn toplumsal olaylarn yanstan romanlar da yazmtr. airlii,

düzyazlarna da yansr; canl ve akc bir anlatm var.

Kitaptan:

iir. Birinci Kilometre (1945), Dünya Güzel Olmal (1954), Söz Gibi (1977), Öle Raklar (1986), Tükenmez

(tüm iirleri, 1990)

An: Acl Kuak (1968), Türkiye'nin Kalbi Ankara (1983) Deneme: airler Dövüür (1982), Bir Deste skambil

(1985) Roman: Sürgün Alay (1974), Pulsuz Tavla (1976), Kalenin Eteinde (1984)

268

269

inceleme: Celâl Bayar Efsanesi ve Raftaki Demokrasi (1981) Fkra, röportaj: Politika ve Ötesi (1970), 12

Mart Öfkeli Generaller ve kence (1974), Sol Kavgas (1975), Ara Rejim Kara Rejim (1979), Bu Darbeler

Kimin için? (1986), Gayri Resmi Yakn Tarih (1991)

"Söz Gibi" kitabyla, 1978 Lions Edebiyat Ödiilü'nü ald.

MEHMET RAUF

Yazar. 1875'te istanbul'da dodu. Askerî Rütiye'den (ortaokuldan) sonra, Heybelîada'daki Mekteb-i

Bahriye'yi (Denizcilik Okulu) bitirdi. Boaziçi'nde, elçilik gemilerinin irtibat subaylna atand. Merutiyet'ten

(1908) sonra, yazd bir hikâye "müstehcen" bulundu ve askerlikten çkarld. Baarsz baz ticaret ileriyle urat.

Yaamn yazarlkla kazanmaya çalt. Kadnlara yönelik iki dergi (Mehasin, Süs) yaynlad. Cumhuriyet'ten sonra

hastaland. Son yllan, zorluk içinde geçti. 23 Aralk 1931'de istanbul'da öldü; Maçka-Talk Mezarl'na

gömüldü.

Mehmet Rauf, Servetifünun dönemi romanclanndandr. Edebiyatla, deniz lisesinde örenciyken ilgilenmeye

balam; örendii ngilizce ve Franszcann aracl ile Bat edebiyatn tanma olana bulmutur. Yazarla

balamasnda Halil Ziya'nn büyük pay olmutur. Fransz realist (gerçekçi) ve naturalist (doalc) yazarlarnn

etkisiyle, Halit Ziya yolunda romanlar yazmaya balamtr. Roman dnda hikâye, mensur (düzyaz) iir, oyun

türlerinde de yaptlar vermi olan yazarn, zamanmza kalan tek roman "EylüP'dür. Bu roman, edebiyatmzda

psikolojik roman türünün ilk baarl örneklerinden saylr. Konusu "ak"tr. kisi erkek, biri kadn, üç kiinin

çevresinde kurulmutur. Yazar, bunlarn iç dünyalarn vermeye çalr. Dil ve anlatm yönünden, öteki

romanlarna göre süssüz ve sadedir. "EylüT'de Osmanl toplumunun ak konusundaki tutarsz, çeliik görüü

verilmitir.

Kitaplar:

Roman: Fedâ-y Garâm (tefrika. 1897; basm 1913), Eylül (1901). Genç Kz Kalbi (1911), Karanfil ve

Yasemin (1924), Böürtlen (1926", Define (1927). Son Yldz (1927), Kan Damlas (1928), Halâs (1929), Yara

(1935)

Hikâye: htiras (1909), Akane (1909), Son Emel (1913), Hanmlar Arasnda (1914), Meneke (1915), Bir

Akn Tarihi (1915), Üç Hikâye (1919), Pervaneler Gibi (1920). Kadn sterse (1923), lk Temas, lk Zevk

(1923). Ak Kadm (1923), Gözlerin Ak (1924), Eski Ak Geceleri (1927)

Oyun: Cidal (1911), Sansar(1920), Ceriha(1923), Diken (?)

Mensur iir Siyah nciler (1901)

Not: Söylei, deneme ve anlan kitaplamad.

MEMET FUAT (Bengü)

Yazar. 1926'da stanbul'da dodu. Haydarpaa Lises'ni. stanbul Edebiyat Fakültesi'nin ngiliz Dili ve Edebiyat

bölümünü bitildi. Çeviriler yapt; iki arkadayla "Kitaplar"' dergisini (1950-51) çkard. Daha sonra "De

YaynevTni kurdu (1960); "Yeni DergTyi (1964), yaynlad. imdi Adam Yaynevi'nde çalyor ve "Adam Sanat"

dergisini yönetiyor.

Memet Fuat, yazarla 1945te hikâyeler yazarak balad. Çada Amerikan yazarlarndan hikâyeler ve oyunlar

çevirdi. Asl ününü, 1951*de yazmaya balad deneme ve eletirileriyle yapt. "Çada eletiri yöntemlerinden

(özellikle ngiliz eletirmenleri) yararlanarak, belli ilkelere dayanan, tutarl deerlendirmeleriyle günümüz Türk

eletirilerinde zaman zaman deneme snrlan içine giren M. Fuat, ele ald edebiyat yaptnn özel îlke ve kurallar

içinde deerlendirirken, yaptn toplumsal ilevini de göz önünde tutmaya özen gösterir. Duru bir eletiri dili

gelitirerek kolay okunur bir anlatma varmtr." (Geliim Hachette Ansk.)

270

271

Kitaplar:

Hikâye: Ak ve Sümüklüböcek (T. Baltacoiu ile, 1946), Yaadmz (1951)

Deneme-eletiri: Düünceye Sayg (1960), Çan Görebilmek (1982), Unutulmu Yazlar (1986), Çadamz

Makyavel (1992)

nceleme: Yunus Emre (1976), inasi (1977), Pir Sultan Abdal (1977), Tevfk Fikret (1979), Karacaolan

(1979), Ahmet Haim (1977)

Derleme-seçki (antoloji): Tiyatro Tarihi (1961), Çada Türk iiri Antolojisi (1985)

"Düünceye Sayg" ile, 1961 TDK Deneme Ödülü'nü, tüm yaptlaryla 1995 Kültür Bakanl büyük ödülü'nü

ald.

MERCMEK AHMET

Yazar. 15. yüzylda yaamtr. Yaam üzerine bilgimiz yoktur.

Mercimek Ahmet, yaad çan yaz dilini, konuma diline yaklatran bir yazar olarak tannr. Adm bugünlere

kadar yaatan, "Kâbusnâme" adl çevirisidir. Kitap, kinci Murad'n istei üzerine çevrilmitir. Yazan, Kûhistan

hükümdar Keykâvus'tur. Olu Giylânah'a baz nasihatlarda bulunmak amacyla yazmtr. 44 bölüm içinde,

birçok öretici bilgileri kapsayan bu kitap, o zamana kadar birkaç kez Farsça'dan dilimize çevrilmitir. En çok

tutulan Mercimek Ahmet'inkidir. Yazar, çevirisi için öyle diyor. "te ben hakîr de çaltm, gerçi bu kadar

gücüm yoktu, ama onun himmetinin bereketiyle Kâbusnâme'yi Türkçe'ye çevirdim, öyle ki bîr sözü aralayp

geçmedim, aklnm erdiince kimi anlalmas güç sözleri de basit olarak açkladm, tâ ki düünerek okuyanlar

anlamndan haz alsnlar ve güçsüzü hayr dua ile ansnlar." Bu açklamadan da anlalaca üzere, Mercimek

Ahmet, 15. yüzyln anlalmas son derece zor yaz dilinin

karsna, konuma diline yakn, ksa cümleli, canl, açk, yaln bir Türkçe ile çkarak ulusal edebiyatmza büyük

katkda bulunmutur.

"Kâbusnâme", Orhan Saik Gökyay'n çalmasyla, yeni harflerle de baslmtr. (M.E.B. yaym, 1944)

MERÇ, CEML

Yazar. 1917'de Reyhanl'da (Antakya) dodu. Rumeli'den (Dimetoka'dan) gelme bir göçmen ailesinin

çocuudur. Antakya Lisesi'ni, stanbul Edebiyat Fakültesi'nin Fransz Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Elaz

Lisesi'nde Franszca öretmenlii, stanbul Üniversitesi Yabanc Diller Okulu'nda okutmanlk yapt. 1987'de

stanbul'da öldü.

Cemil Meriç; deneme, eletiri, inceleme türlerinde yazd kitaplaryla tannan bir yazanmzdr. Yazlannda, Dou

ve Bat kültürlerini yorumlayc bir bileime varmay amaçlamtr. Dilde gelenekçidir.

Kitaplar:

Hint Edebiyat (1964), Saint-Simon, lk Sosyalist, lk Sosyolog (1968), Bu Ülke (1974); Ümrandan Uygarla

(1974), Hint ve Bat (1976), Bir Dünyann Eiinde (1976), Maaradakiler (1978), Krk Ambar (1980), Bir

Faciann Hikâyesi (1981), Ik Doudan Gelir (1984), Kültürden rfana (1986)

Ald ödüller. 1976 T. Millî Kültür Vakf Armaan'n (ümrandan Uygarla ile) ald; 1981'de Yazarlar Birlii'nce

"yln yazan" seçildi.

272

273

*

MERÇ, NEZHE

Yazar. 1925"te Gemlik'te dodu. Eskiehir Lisesi'ni bilirdi- Bir süre, stanbul Edebiyat Fakültesi'nin Türk

Dili ve Edebiyat ile Felsefe bölümlerine devam etti. Ei Salim engjHe Ankara'da "Dost YaynlarTn yönetti.

Daha sonra eiyle birlikte stanbul'a yerletiler; dada Türkiye'yi tantmay amaçlayan ngilizce yaynlarla uratlar.

Nezihe Meriç, kadnn ezilmiliini ve bunalmlarn ileyen hikayeleriyle tanmtr. Bileyin iç dünyasna eilen,

tutumuyla, olay temel alan hikayecilerden ayrlr. lk hikâyelerinde, çocukluk, ilkgençlik döneminin duygularn

ve düüncelerini içeren anlar, odak noktasn oluturur; genç kzlarn ve kadnlarn iç yalnzln vermeye çalr.

Gözleme dayal olarak gelitirdii son yaptlarnda da. deimez konu, kadnlarmzn ezilmiliidir. Ele ald kadnlar,

orta snftandr. Bir bölümü kentli, bir bölümü de köyden kente gelmi, uyumsuz tiplerdir. Sürekli çevreleriyle

çatrlar, kendilerini anlamayan topluma ba kaldrrlar.

Meriç, dili çok iyi kullanan bir yazanmzdr. Yaln, duru, iirsel bîr anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Bozhulank (1953), Topal Koma (1956). Menekeli Bilinç (1965), Dumanalt (1979), Bir Kara

Derin Kuyu (1990, Sedat Simtavi Ödülü)

Roman: Korsan Çkmaz (1961; 1962 TDK Roman Ödülü'nû ald.)

Çocuk: Alagün Çocuklar (1981)

Oyun: Sular Aydnlanyordu (1970), Sevdican (1985)

MEVLÂNA CELÂLETTN RUMÎ

air. 30 Eylül 1207'de Horasan'n Belh kentinde dodu. "Sultân-ül-Ulemâ" (bilginler sultan) diye anlan

Bahaeddin Veled'in oludur. Babas, Mool istilas korkusundan, ailesini ve müritlerini toplayarak Hioaz-am

yoluyla Anadolu'ya geçti; Malatya, Erzincan, Larende'de (Karaman) bir süre kaldktan sonra Konya'ya

(1228) yerleti. ki yl sonra ölünce de, yerine olu Mevlâna geçti. Mevlâna, babasnn halifelerinden Seyit

Burhanettin'den tasavvuf dersleri ald. Bilgisini artrmak için Halep ve am'a gitti. Dönüünde (1236), kendi de

dersler vermeye, çevresindekileri aydnlatmaya balad. Konya'ya gelen Tebrizli ems ile dost oldu. Gerçek

kiiliini bu dostlukta buldu. Öreticilii brakp kendini tasavvufa verdi. airlii de bu yllarda balad. ems'in birden

bire Konya'dan ayrlmasyla çok sarsld. Ailesini bile brakp yalnzla çekildi. Olu Sultan Veled'i göndererek

ems'i getirttiyse de, ems, yeniden kayboldu. Mevlâna, daha çok sarsld. Onu bulmak için iki kez am'a gitti.

Bulamayp Konya'ya döndü. Son yllarm, dostundan ayrlmann acs içinde yazarak geçirdi. 17 Aralk 1273'te

öldü; babasnn yanna gömüldü. Selçuklu vezirlerinden Alameddin-i Kayseri'in girimiyle adna bir türbe

yapld.

Mevlâna, 13. yüzyln olduu kadar, sonraki çalarn da en büyük tasavvuf airlerindendir. Birkaç iiri dnda,

bütün yaptlarn Farsça ile yazmtr. En büyük yapt "Mesnevi" diye bilinen "Mesnevi-i Manevî"dir. Yazlmas

yllarboyu süren Mesnevi, 25700 beyitten oluur; Dou-lslâm kültürünün özü saylr. Tasavvufa ilikin öretiler,

ilgi çekici hikâyelerle anlatlr. Tekke ve divan iirimizi yüzyllarca besleyen önemli bir kaynak olmutur.

Mevlâna; iir, sanat, raks ve müzik yoluyla slâm dinine yeni bir yorum getirmi; bu yorum, daha sonra

"mevlevilik" tarikatnn domasna yol açmtr. Bat Anadolu, stanbul ve Rumeli yörelerinde büyük bir yaygnlk

kazanan mevlevilik, divan iirimiz üzerinde de izler brakmtr.

Mevlâna'ya göre asl konu "insan"dr. Din, felsefe, ahlâk, edebiyat vb. gib araçlann tümü, insan daha mutlu

etmek içindir. Doruya ulamann yolu, mutlu insan yaratmak, baka bir deyile, insandaki "hayvan" yenmek;

üstün insan olmaktr. Üstün insana ve doruya giden yol da, ona göre

274

275

"sevgi"den geçer. Edep. vefa, sabr, hogörü vb. gibi ahlâk kavramlar, insan doruya ya da gerçee götürecek

olan "sevgi"nin temel öeleridir.

"Mevlâna, yüzyllardr etkisini, canlln yitirmeden bir büyük air ve düünce adam niteliini korumaktadr. Kii,

inanç ve düünce özgürlüüne olaanüstü bir deer vermesi, bütün insanlar (suçlu-suçsuz, mecusi-putperest,

kara-sar, efendi-köle) saygya ve sevgiye çarmas onun en büyük özelliidir." (Geliim Hachette)

Kitaplar:

Mesnevi (Mesnevi-i Manevî): Tasavvuf öretisini açklar.

Divan- Kebir (Büyük Divan): iirlerini; bütün gazel ve rubailerini içine alan 40 bin beyitlik bir yapttr.

Fihi Mâ Fih: Düzyaz; söyleilerinden olumutur. Yaamna ilikin bilgiler vardr.

Mecâlis-i Seba (Yedi Meclis): Camilerde verdii derslerden oluur.

Mektûbât (Mektuplar): Dönemin ileri gelenlerine yazlan 147 mektubu içine alr.

Bunlarn tümü, Abdülbaki Gölpnarl tarafndan Türkçe'ye çevrilip baslmtr.

MNNKTOLU, BRAHM

air ve yazar. 1920'de Malatya'da dodu. stanbul Erkek Lisesi'ni bitirdi. Bir süre st. Hukuk Fakültesi ve

Gazetecilik Enstitüsü'ne devam etti. Bir yandan Yatakl Vagonlar irketi'nde çalt, bir yandan da Hergün,

Yedigün, Dünya vb. gibi gazetelerde yazlar yazd. Minnetolu Yaynevi'ni kurdu; yazlarn da Tercüman

gazetesinde sürdürdü. 26.7.1993'te stanbul'da öldü.

Minnetolu, iirlerinde geleneksel iirimizin biçim ve ses olanaklarndan yararlanr. Genellikle ulusal konular

iler; toplumun beenisini kazanm deerleri savunur. nsancl (hümanist) ve sevecen bir dünya görüüne sahiptir.

Bu nedenle, iirinin dokusunda sevginin önemli bir yeri vardr. Yunus Emre'nin çamzdaki uzants gibidir.

Kitaplar:

iir: stanbul Fetih Destan (1953), Kbrs Destan (1957), Avan (1960), Sevgiler (toplu iirler, 1978)

Gezi: Vagon Penceresinden (1958)

inceleme: air ve Yazarlarmz Nasl Yazyorlar? (Ahmet Köklügiller'le 1974), Açklamal Atasözleri Sözlüü

(M. Erturul Saraçba ile, 1978)

MRAÇ, YAAR

air. 1953'te Trabzon'da dodu. lk, orta ve liseyi orada bitirdi. Hem okumak, hem de çalmak amacyla

Almanya'ya gitti. Bir yl sonra geri dönerek (1974) Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin Türk Dili ve

Edebiyat bölümüne girdi. Buray 1981'de bitirdi ve yeniden Almanya'ya gitti.

Miraç, son kuan gerçekçi ve toplumcu airlerindendir. Karadeniz yöresinin türkü ve manilerindeki kvrakl

andran ksa dizeli, yaln ve duru anlatml, devinimli iirleriyle tannd.

Kitaplar:

|Trabzonlu Delikanl (1979), ili ile Söylei (1979), Gül Ekmek (1980),

*•'Taliplerin Ad (1980), stanbul Bir Krmz Gül (Almanya, 1985),

Yurdumun çileri (Almanya, 1985), Bar Güllerinin Gümü Denizi (1986),

Karadeniz Hrçn Kz (1988)

"Trabzonlu Delikanl" ile, 1980 TDK iir Ödülü'nü ald.

277

276

MZANCI MURAT BEY

Yazar. 1854'te Dastan'n (Kafkasya) Huraki kasabasnda dodu. Çocukluk ve ilkgençlik yllarna ilikin bilgi

yok. Istovropol Lisesi'ni bitirdi. O yllarda Dastan'da karklklar vard. 19 yanda stanbul'a (1873) kaçt. Midhat

Paa'nn aracl ile Matbuat Kalemi'nde memur oldu. Daha sonra Sadaret'te mühürdarlk, Darülfiinun'da

(Üniversitede) tarih öretmenlii ve müdürlük, Maarif Encümeni'nde üyelik yapt. 1885'te "Mizan" adnda

haftalk bir dergi çkarmaya balad. Özgürlükçü düüncelerinden dolay, ksa süre sonra dergisi kapand. Kendisi

de, önce Msr'a, sonra da Paris'e kaçt. "Mizan" oralarda yaynlayarak istibdat'a kar savamn sürdürdü. Paris'te

ttihatçlara katld. Abdülhamit, Celalettin Paa'y Paris'e göndererek Murat Bey'in stanbul'a gelmesini salad.

uray- Devlet (Dantay) üyeliine getirilince, ttihatçlarla aras açld. Mentiyet'ten sonra Mizan' yeniden çkard.

Ne var ki, ttihatçlara kar olmas, 31 Mart Olay'nda gericileri övmesi nedeniyle, eski ilgiyi görmedi. Dahas,

31 Mart Olay'nn hazrlanmasyla ilgili görülerek Divan- Harbe (Askeri Mahkemeye) verildi. Ömür boyu

kürek cezasna çarptrld ve Rodos'a sürüldü. Çkarlan bir genel aftan yararlanarak (1912) stanbul'a döndü.

1917'de stanbul'da öldü.

Mizanc Murat, Tanzimat dönemi yazarlarndandr. Çkard dergiden dolay "Mizanc" ve Mekteb-i Mülkiye'de

(Siyasal bilgiler Okulu'nda) öretmenlik yaparken yazd tarih kitaplarndan dolay "tarihçi" unvanyla anlan

yazarn en önemli yapt "Turfanda m, Yoksa Turfa m?" adn tayan romandr. Romanda, 1875-80 yllar arasnda,

stanbul'daki yönetim, bürokrasi, askerlik ve aile yaamna ilikin konular ilenir. Gözleme dayanan ve dönemin

bir çeit eletirisi olan romann dili yaln, anlatm süssüzdür. Ulusal ve gerçekçi romanclmzn ilk ürünlerinden

biridir.

Mizanc Murat'n, romancl kadar önemli bir yan da, edebiyatmza getirdii yeni eletiri yöntemidir. Dergisi

Mizan'da yaynlad kitap tantma ve eletirilerinde, ayrntl kaynaklara yönelerek tutarl ve nesnel örnekler

vermitir.

Öteki önemli kitaplar:

Tarih: Tarih-i Umumi (6 cilt, 1889). Tarih-î Ebulfank (7 cilt. 1909-

1914)

An: Enkaz-- stibdat çinde Zupdün Tesellisi (1911)

Oyun: Tencere Yuvarland Kapan Buldu (1884)

Kanyakça (bibliyografya): Devr-i Hamidi Asan (1876-1890 yllan arasnda yaynlanm kitaplar konusunda

bilgi verir.)

Daha aynnth bilgi için baknz: Mizana Murat Bey; Prof. Birol Emil. st. 1979

MOKAN. BERNA

Yazar. 192 T de stanbul'da dodu. Darüafaka ve Ik liselerinde okudu. stanbul Edebiyat Fakültesinin ngiliz

Dili ve Edebiyat bölümünü bitirerek, ayn bölüme asistan oidu. Cambridge (ngiltere'de) Oniversitesi'nde

aratrmalar yapt. Dönüünde, doçent (1936) ve profesör (1964) olarak ayn fakültede görevini sundurdu.

1981"de emekli oldu.

Moran, eletiri türüne yeni boyutlar kazandran bir bilim adam ve yazarm/- Geleneksel eletirin temel amac

tantmadr. Eletirmen, ele ald yapt ya da bir yazan, okura tantmaya çalr. Moran, gelitirdii yeni eletiri kuramlar

ve karlatrmal eletiri yöntemiyle, tantma ve deerlendirme ölçütlerine yeni açlmlar ve yaklamlar gelirdi.

Kitaplar:

Türklerle lgili ngilizce Yaynlar Bibliyografyas (1969), Edebiyat Kurandan ve Eletiri (1972), Türk

Romanna Eletirel Bir Bak/Ahmet Mithat'tan A. Hamdi Tanpnara (1984)

278

279

"Edebiyat Kuramlar ve Eleti" adl kitabyla, 1973 TDK Bilim Ödülü'nü ald.

MUALLM NAC

air ve yazar. 1850'de stanbul'da dodu. Asl ad Ömer. Yedi yanda öksüz kald. Annesiyle birlikte Varna'da

bulunan daysnn yanna gitti. Oradaki medreseyi bitirdi. Varna Rütiyesi'nde (ortaokulunda) öretmen olarak

göreve balad. Varna Mutasarrf Sait Paa'nn yaknln kazanarak onun yannda kâtip oldu. Sait Paa ile birlikte

Rumeli, Anadolu ve Suriye'de bulundu. Sait Paa Hariciye Nazn (Dileri Bakan) olunca, stanbul'a gelerek

memurluunu Hariciye Mektubî Kalcmi'nde sürdürdü. Daha sonra memurluktan ayrlarak Ahmet Mithat'n

Tercüman- Hakikat gazetesinde, edebiyat köesini yönetti. Mithat'n kzyla evlendi. Divan geleneini sürdüren

airlerle (Harabat airleri) sk ilikisi, Ahmet Mit- hat'n houna gitmedi; aralar açld. Bu nedenle Tercüman-

Hakikat'tan ayrld. Saadet, Vakit ve Mürüvvet gazetelerinin yazilerinde çalt. Bu arada Galatasaray

Sultanisi'nde ve Mekteb-i Hukuk'ta (Hukuk Fakültesi) e- debiyat öretmenlii yapt. Yazd "Erturul Gazi" adl

iiri, Abdülhamit'in houna gitti; Vakavünistlie (tarih yazarl) getirildi. 11 Nisan 1893'te öldü; Çemberlita'taki

kinci Mahmut Türbesi mezarlna gömüldü.

Muallim Naci, Tanzimat dönemi air ve yazarlarndandr. Eski edebiyata ball ve onu sürdürme çabalaryla

tannmtr. Tanzimat dönemi air ve yazarlarnn edebiyatmza getirmek istedikleri yeniliklere katlmamtr.

iirlerinde, Divan edebiyat geleneini sürdürmeye çalmtr. Aruz ölçüsünü ustaca kulland görülür. Nazm teknii

güçlüdür. iir dnda an, sözlük, inceleme alanlarnda yaptlar vardr. Eskiye bal kalmakla birlikte, edebiyat

dilinin sadelemesine önemli katklar olmurür.

Kitaplar:

iir. Hamyyet (1881), Terkib-i Bent (1883), Atepâre (1884), erare (1884), Füruzan (1886), Yadîgâr-i Naci

(1896)

An: Medrese Hatralar (1885), Ömer'in Çocukluu (1889)

Biyografi: Osmanl airleri (1889), Esami (slâm büyüklerinin yaamöyküleri, 1892)

Sözlük: Lûgat- Naci (1889), Istlah Edebiye (Edebiyat terimleri, 1889)

Eletiri, inceleme: Yazm Bulundum (1883), Muallim (1886), Demdcme(1886)

Oyun: Heder (1910) vb.

MUNGAN, MURATHAN

air ve yazar. 1955"te stanbul'da dodu. Mardin Lisesi'ni, Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin Tiyatro

bölümünü bitirdi. Ayn bölümde masler yapt. Devlet Tiyalrolan'nda dramaturg olarak çalt. Ayn görevi

stanbul ehir Tiyatrolan'nda sürdürdü.

Mungan, adn t979'da Türkiye Bankas'nn düzenledii bir yanmada, "Mahmud ile Yezida" adl oyunuyla

ikincilik ödülü alarak duyurdu. Daha sonra, birçok ödüller alarak tannd. Oyun dnda iir, hikâye de yazyor.

Yazdklanyla ilgili olarak öyle diyor "iiri de, hikâyeyi de bir oyun, bir roman gibi bütünlüklü bir toplam

olarak düünüyorum. Benim için "balam" çok önemli. ... Yazdm her eyi, ilkin bir dil dünyas olarak

görüyorum." Mungan, bu nedenle, her kitabnda, dil denemeleri yapyor; deiik bir anlatma yöneliyor.

280

281

Kitaptan:

iir Osmanlya Dair Hikâyat (1981), Kum Saati (1984), Mrldandklarn (1990)

Hikâye: Son stanbul (1985), Cenk Hikâyeleri (1986), Krk Oda (1987), Lal Masallar (1989)

Ald ödüllen 1981 Akademi Kitab iir Basan Ödülü (lk kitabyla. Turgay Fiekçi ve Ozan Telli ile paylat.);

Gösteri dergisi iir ödülü birincilii (Sahtiyan adl iiriyle); 1987 Haldun Taner Öykü Ödülü (Hadde Gabler

Diye bir kadn adl hikayesiyle, ödülü Nedim Gürselle paylat.)

Aynca "Taziye" adl oyunuyla, Ankara Sanat Kurumunca yln en iyi yazan ({Mehmet Baydur'Ia) seçildi.

ilginç oyunlanyla, o dönemlerin toplumsal yaamn, gelenek ve göreneklerini, inançlarn sergiledi. Olaya fazla

önem vermedi. Eski yaam yanstmay amaçlad için, daha çok o yaam belirleyen halkbilim (folklor) öelerinden

yararlanmaya çal. Devletin ve toplumun gerilemesine; toplumsal kurumlarn yozlamasna yol açan rüvet,

kayrma, hrszlk, çkarclk, cahillik vb. gibi konulan sergileyen oyunlar, günümüzde de ilgiyle izlenmektedir.

Oyunlar:

Türk Kz (1910), Köprülüler (1912), stanbul Efendisi (1913), Lâle Devri (1914), Macun Hokkas (1916),

Yedekçi (1919), Kakçlar (1920), Atl Ases (1921), Demirba arl (1921), taat lâm (1923), Fermanl Deli

Hazretleri (1927), Aynaroz Kads (1927), Kafes Arkasnda (1928), Bir Kavuk Devrildi (1930), Mum Söndü

(1930), Pazartesi Perembe (1931), Gül ve Gönül (1932), Balaban Aa (1933). Selma (1934), Genç Osman

(1937)

MUSAHPZADE CELÂL

Oyun yazan. 19 Austos 1868'de stanbul'da dodu. Tophane Feyziye Rütiyesi'ni (ortaokul), Nümûne-i

Terakki dadisi'ni (lise) bitirdikten sonra Babâli Tercüme Odas "na memur olarak (1889) girdi. Bu arada, bir

süre Mekteb-i Hukuk'a devam etti. Memurluunu Maliye'de ve Evkaf Müzesi'nde sürdürdü. Uzunca bir

memurluktan sonra ayrlp tiyatro yazarlna (1927) balad. stanbul ehir Tiyatrolarnda yeniden memurlua (1935)

döndü; kitaplkta çalt. 13 ubat 1952'dc "Krknc Sanat Yl Jübilesi" yapld. 20 Temmuz 1959*da stanbul'da

öldü; Karacaahmet Mezarln'na gömüldü.

Musahipzâde Celâl, Merutiyet döneminde yazd ilk oyunlaryla tannd. Oyunlarnda tarihsel olaylar ve halkn

yaamn sergiledi. H. Rahmi Gürpnar'n romanda yapmak istediini, o da oyunlarnda gerçekletirmek istedi.

Tarihsel olaylar, Osmanl Devleti'nin gerileme döneminin balad 17. ve 18. yüzyllardan ald. Toplumsal yergi

ya da güldürme öesi ar basan

MUTLÜAY, RAUF

Yazar. 1925'te Eskiehir'de dodu. lkokulu Kütahya'da okudu. stanbul Erkek Lisesi'ni (1942), Yüksek

Öretmen Okulu'nun Türk Dili ve Edebiyat bölümünü (1947) bitirdi. Antalya, Kastamonu, Edime liselerinde

ve stanbul Fatih Kz Lisesi'nde edebiyat öretmeni olarak çalt. Atatürk Lisesi'nde çalrken emekli (1974) oldu.

stanbul'da Görsel Yaynlan'nda çalt. 14.5.1995'te stanbul'da öldü.

Mutluay, günümüz eletiri ve deneme yazarlanndandr. Yaz yaamna, 1946'dan sonra hikâye ve eletiri

yazarak (Gerçek ve Gün dergilerinde) balad. Daha sonra, edebiyat dergilerinde (Dost, Yön, Yeditepe, Yeni

Ufuklar, Papirüs vb.) ve gazetelerde (Hür Vatan, Cumhuriyet vb.) sürekli yazlan çkt. Kimi yazlarnda "Samih

Emre" ve "Salih Tepe" takma adlarn kulland. Eletirilerinde nesnellie önem verir. Daha çok hikâye ve roman

eletirileri yapt görülür. Ana çizgileriyle edebiyatmz tantmaya yönelik incelemeleri, pratik yöntemi ve nesnel

ölçülere dayal

282

283

olarak deerlendirmeleriyle, ilk elde bavurulacak salam kaynaklardr. Kolay okunur ve anlalr, söyleiye

yakn bir anlatm var.

Kitaplar:

Eletiri, deneme: Pas Demiri Yiyor (1974), Bende Yaayanlar (1977)

nceleme: 100 Soruda Türk Edebiyat (1969), 100 Soruda 19. Yüzyl Türk Edebiyat (1970), 100 Soruda

Edebiyat Bilgileri (1972), 50 Yln Türk Edebiyat (1973)

Seçki (antoloji): Türk Halk iiri Antolojisi (1972), Tanzimattan Günümüze Türk iiri (1973)

Önemli kitaplar:

Burhan- Kaaü: Tebrizli Hüseyin'den çeviri. Tam ad: Tibyan- Nâf der Tercüme-i Burhan- Kaaü. 1779'da

basüd.

Kamus: Firuzabadiden çeviri. 3 cilt. Tam ad: Kamûs-ül-Basit fi Teir-cemeü'l-Kamûs'ul-Muhit. 1814'te

basld.

Tuhfe-i Asm: Arapça-Türkçe manzum sözlük 1838"de basld.

Tercüme-i Siyer'ül-Halebi: Halepli brahim'den manzum çeviri. 1832de Msr'da basld.

Asm Tarihi: ki cilt, tarihsiz (vb.)

¦<z

MÜTERCM ASIM (Ahmet Asm)

air ve yazar. 1755'te Antep'te dodu. Özel örenimle yetiti; Antep'in tannm bilginlerinden ders ald.

Mahkemede kâtiplik yapt. Antep valisi Battalzâde Nuri Paa'nn divan kâtibi oldu. Valinin öldürülmesi

srasnda Kilis'e kaçt. Daha sonra stanbul'a geldi. Kazasker Abdullah Efendi'nin güvenini kazand. Alt yl

çalarak Hüseyin Tebrizî'nin '"Burhan- Kaat" Farsça sözlüünü Türkçe'ye çevirdi ve Üçüncü Selim'e sundu.

Karlnda kendisine bir ev verildi; üçyüz kuru maa baland ve müderrislie (öretim üyeliine) getirildi. Daha

sonra Vakavünis (resmi tarihçi) oldu. Bu görevi ölümüne kadar sürdü. Bu ara Selanik'te kadlk da yapt.

1819'da öldü. Mez Karacaahmet'tedir.

Mütercim Asm, yaad dönemin bilgin, tarihçi, air v dilcilerindendir. Günümüze ulaan en önemli yan, adyla

anla çevirmenliidir. Çok önemli iki yapt olan "Burhan- Kaat" ve "Kamûs"u baaryla dilimize çevirmitir.

"Asm her iki çeviride de, salt aslyla yetinmemi, baka kitaplardan yararlanarak eklemeler yapm, Arapça ve

Farsça sözcüklere Türkçe karlklar göstermi, yaz dilinde karlk bulamam sa Antep'te halk arasnda kullanlan

sözcükleri önermitir." (A. Özknmh) Bu tutumuyla, dilimizin gelimesine ve sadelemesine büyük katkda

bulunmutur.

284

285

Balca yapttan:

N

iir Divan (1841), Divançe (Farsçadr), Hayriye (1889). Hayrâbâl (1705), Sfimâme (Haz. A.S. Levend, st.

1944)

Düzyaz (nesir): Tuhfet'ül-Harameyn (Haç Yolculuu, 1849). Zeyl-i Siyer-i Veysî (1832) Müneat- Nâbi

(mektuplar) vb.

NÂB

air. 642"de ürfa"da dodu. Asl ad Yusuf tur. Yaam üzerine bilgi yok. Söylentilere göre. Urfa'da iyi bir

eitire görmü; Arapça ve Farsça örenmi. Gençliinde arzuhalcilik yapm. Urta mutasarrfnn dikkatini çekmi.

Onun öüdüne uyarak istanbul'a 11665 i gelmi. Musahip Mustafa Paann kâtibi olmu. Paa ile Lehistan

Seferi'ne (lö7ij katlm. Edirne'de 4. Mehmet'-n çocuklar çm yaplan iünnet için yazd "Sûmâme" çok beenilmi.

1678 te Hacca gitmi. Dönüünde Mustafa Paa'mn bakâtibi olmu. Paa. Mora'ya serasker olunca S1685), onu

da beraberinde götürmü. Paa'rsa öSümü üzerine Haîep'e yerlemi: yinnibe yl orada kalm. Haiep valisi Baitach

Merime! Paa. sadrazamlkla istanbul'a dönerken onu da yanna alm. Darphane emnli. bdmukabeîeciik.

mukabeie-i suvan vb. gibi görevlerde bulunmu. 12 Ni-"a 1712-Je istanbul'-da öîinü: Karacaahmel Mezarlna

gömülmü.

Nâbi. 1?. yüzyl divan .rienndendir. Shrae. duygudan çok düünceye önem vermitir. Ahlâkç, öretici,

topluma yönelik iirleriyle divan edebiyatnda ven bir -igr açmtr .rlenrde. alasözlep.ne geni yer vermitir.

Aynca. yokundan tank niduu toplumsal çöküntünün ya da gerilemenin Je iirlerine yansd görülür.

Çevresindeki düzensizlikleri. yergiye ç hiciv i kayan bir anlatmla dile getirmitir. Di. öteki divan airlerine

göre daha sade ve akcdr Kendisinden sonra gelen jairleri etkilemi: iirler: yüzyllarca dilden dile dolamtr.

Divan iirinin tüm çeitlerini kapsayan irîen d ^nda. düzyazlar- da bulunmaktadr.

NÂBZÂDE NAZIM

Yazar. 1862"de stanbul'da dodu. Beikta Askerî Rütiyesi'ni (ortaokulu), Mühendishane-î Berrî Hümâyûn

(Yüksek Mühendis Okulu) bitirip topçu temeni oldu. Daha sonra Harbiyc'ye devam ederek kurmay yüzbala

yükseldi. Askeri okullarda matematik, istihkâm ve topografya öretmenlii yapt. Kolaas rütbesiyle Erkân-

Harbiye'de (Genelkurmayda) çalt. ki yl kadar Suriye'de. Antalya bölgesinde kald. Kemik veremi hastalna

yakalanp bir yl akn da hastanede yatt. 6.8.1893'te stanbul'da öldü; Karacaahmet Mezarl'na gömüldü.

Nâbizâde Nazm, Tanzimat dönemi air ve yazarlarndandr. airliinden çok. roman ve hikâye yazarlyla anlr.

Hikâye ve roman türünde, ilk gerçekçi yazanmzdr. Köyü ve köylüyü, ilkkez ele alp ileyen odur. Özellikle

"Kara Bibik" adl uzun hikâyesi, hem gerçekçi edebiyatmzn, hem de edehiyatmzdaki köycülük akmnn ilk

örnei saylr. Dili ve anlatm, ayn dönemde yaam olan öteki yazarlarmzdan daha duru ve sadedir. Konuma

diline yakn bir dille yazmaya çalarak Türkçenin sadelemesine de katkda bulunmutur. Genç bir yata ölümü,

edebiyatmz için büyük bir kayptr.

Kitaplar:

iir. Heves Ettim (1885)- Minimini yahut Yine Heves Ettim (1886)

2K6

287

Hikâye: Yadigârlarm (1886), Zavall Kz (1889), Bir Hâtra (1890), Kara Bîbik (1890), Sevda (1891), Hâla

Güzel (1891). Haspa (1891), Seyyie-i Tcsâmüh (1891), Bahtiyar mdrlar? (Seçmeler, A.B. Serengil'in

hatrlamasyla 1961)

Roman: Zehra (1896)

Not: Bunlar dnda mitoloji ve fen konularn içeren baka kitaplar da vardr.

NADR NAD (Abalolu)

Yazar. 1908'de Fethiye'de dodu. Yunus Nadi'nin oludur. Galatasaray Lisesi'ni (1929) bitirdi. Viyana ve

Lozan üniversitelerinde sosyalbilimler örenimi gördü. Dönüünde gazetecilie balad. Ksa bir süre, Galatasaray

Lisesi'nde öretmenlik (1938-1941) yapt. 1950-54 yllan arasnda Mula'dan milletvekili; 27 Mays 1960tan

sonra Cumhurbakanl kontenjannda Senatör (1964-68) seçildi. Babasnn ölümünden (1945) sonra üstlendii

Cumhuriyet gazetesi bayazarln, yapt. 20.8.1991'de stanbul'da öldü. Edimekap MezarlVna gömüldü.

Nadir Nadi, çada düünceye açk, Atatürk devrimlerine bal makale ve fkralaryla tannan bir yazanmzdr.

Bunlar dnda anlar, dene- meler, gezi notlan ve eletiriler de yazmtr. Sade, duru, akc bir dile sahiptir.

Kitaplar:

Fkra: Sokakta Gürültü Var (1943), Atatürk ilkeleri Inda Uyarmalar (1961), Silbatan (1975), 27 Maystan

12 Marfa (1975), Olur ey Deil (1981)

Deneme: Ben Atatürkçü Deilim (1982), Dostum Mozart (1985)

An: Perde Aralndan (2. basm 1965)

* Gezi: ki Sovyet Rusya 1935-1965 (1967)

i1983te Burhan Felek Basn Hizmet Ödülü'nü (H. Feridun Esle) ve

Ankara Çada Gazeteciler Dernei'nin "özel onur ödülü"nü ald.

NALÎ (Nailî Kadim)

air. Asl ad, Mustafa Çelebi'dir. "Pirizâde Mustafa" diye de anlr. 1610'da stanbul'da dodu. Çocukluk ve

gençlik yaam bilinmiyor. iirlerinden iyi bir örenim gördüü anlalyor. Divan- Hümayun'da kâtiplik, Maden

Kalemi'nde bakâtiplik yapt. Yazd kasidelerle Saray çevresine yaranamad. Bekledii balara kavuamaynca

geçim sknts çekti. Fazl Ahmet Paa tarafndan Edirne'ye sürgün edildi. Bir söylentiye göre Edirne'de, bir baka

söylentiye göre de stanbul'da (1666'da) öldü.

Nailî, 17. yüzyl divan airlerinin en ustalanndan biridir. Divan iirinin bütün türlerinde yazm, ama daha çok

gazelleriyle tannmtr. iirde anlama (düünceye) deil, söyleyie önem vermitir. Dili ar, anlatm süslüdür.

Kendine özgü imgelerle yüklü, soyut bir iiri vardr. Güzelliin iirini yazmaya çalan ve bir söyleyi ustas olan

air, kendinden sonra gelen pek çok airi (Nedim, eyh Galip, Namk Kemal vb.) bu yönüyle etkilemitir.

Elimizde "Divan" adnda tek yapt vardr. Gazellerini içeren bu yapt, "Nail-i Kadim Divan" adyla baslmtr.

(Hazrlayan: Dr. Halûk pekten, st. 1970)

288

289

NAMÂ

Tarih yazan. Asl ad, Mustafa Naim'dir. 16551e Halep'te dodu. Örenimini orada yaparak stanbul'a geldi:

Saray Baltaclar arasna girdi. Bu arada, Beyazt Camisi'ndeld astronomi, edebiyat ve tarih derslerine devam

ederek örenimini gelitirdi. Daha sonra Divan- Hümayun'da kâtip oldu. Bu görevi srasnda "Naima" adn ald.

Anadolu muhasebecilii, bamuhasebecilik gibi önemli görevlerde bulundu. Sadrazam Amcazade Hüseyin

Paa'mn önerisiyle tarihçilie yöneldi. Böylece kendi adyla anlan tarihi yazd. Daha sonra Silâhtar kâtiplii yapt.

Mora'da (Yunanistan) defter emnlii yaparken 1716'daöldfi. Mezar oradadr.

Naimâ, Osmanl tarih yazarlarnn (vakavünistierinin) en büyüklerinden biridir. "Naimâ Tarihi" adyla anlan

yaptnda (Özgün ad: Ravzai-ül-Hüseyn fi Hülâsat-iI-Ahbar-îl Hafkayn/ Dou ve Bat Haberlerinin Özeti

Hakknda Hüseyin'in Bahçesi), 1574-1656 yllan arasndaki olaylar anlatmtr. Olaylarn içyüzüne inmeye,

gerçekleri gün na çkarmaya çalmtr. Devlet tarihçisi olduu halde yan tutmam; yeri geldiinde yönetimi

eletirmekten de kaçnmamtr. Bir hikâye havasnda anlatt olaylara, yaad dönemin toplumsal yaamn belirtmeye

önem vermitir. Çana göre yöntemi, dili ve anlatmyla usta bir yazardr.

Naimâ Tarihi, önce brahim Müteferrika Matbaas'nda iki cilt olarak (1735) basld. Daha sonraki

basmlarnda ise alt cilt olarak düzenlendi. (Son basm, 1967-69 yllan arasnda, Zuhuri Danman tarafndan

yapld.)

NAMIK KEMAL

air ve yazar. 21 Aralk 1840ta Tekirda'da dodu. Münecrimba Mustafa Asm Bey "in oludur. Babas ölünce,

dedesi Abdüllatif Paa'mn yannda büyüdü. Kaymakamlk ve valilik yapan dedesiyle birlikte Anadolu'da

e Rumeli'de bulundu. Örenimi özeldir. Kendi kendine Franszca örendi.

¦857"de stanbul'a geldi. I863'te Tercüme Odas'na girdi. Orada inasi ile

tant. Franszcasn gelitirdi. inasi'nin etkisiyle Bat edebiyatyla ilgilenmeye balad. inasi, 1865'te Paris'e kaçnca,

yazlarnn yaynland Tasvir-i Efkâr gazetesinin yönetimini üstlendi. "Yeni Osmanllar Cemiyeti"ne girdi. Yazd

siyasal yazlar nedeniyle kovuturmaya urad. Gazetesi kapatld, istanbul'dan uzaklatrlmak amacyla Erzurum

vali yardmclna atand. Bu görevi kabul etmedi. 1867'de Ziya Paa ile birlikte önce Paris'e, sonra da Londra'ya

gitti. Londra'da Hürriyet gazetesini (1868) çkard. Siyasal suçlular affa uraynca stanbul'a (1870) dönerek bret

gazetesini çkarmaya balad. Bu gazetede ve gülmece dergisi Diyojen'de çkan yazlar sakncal bulunarak

Gelibolu mutasarrflna atand. Ksa bir süre sonra da görevine son verilmesi üzerine yine stanbul'a (1872)

döndü. Gelibolu'dayken yazmaya balad "Vatan-yahut-Silistre" adl oyununu tamamlad. Oyunun, Güllü Agop

Tiyatrosu'nda (Gedikpaa Tiyatrosu) oynand gece (1873), seyirciler coup sokaa döküldü. Bu gösteri üzerine,

Magosa'ya (Kbrs) sürüldü. Yazlarnn yaynland gazete de (ibret) kapatld. Magosa kalesinde üç yl mahpus

kald. 1876'da, padiah Abdülaziz'in tahttan indirilmesi üzerine çkan aftan yararlanarak stanbul'a döndü. lk

anayasamz olan "Kanun-i Esasî"nin hazrlanmasnda ve ûray- Devlet'te (Dantay) görev ald. Ne var ki, padiah

Abdülhamit, anayasay ve buna göre Meclis-i Mebusan' (Mebuslar Meclisi) beenmeyerek ortadan kaldrd;

anayasa yandalarn da sindirmeye balad. Mithat Paa Taife (Arabistan), Namk Kemal de Midilli adasna

(1877) sürüldü. Ardndan da orann mutasarrflna (1879) atand. Daha sonra, ayn görevle Rodos (1884) ve

Sakz (1887) adalarna nakledildi. Zatürre hastalndan 2 Aralk 1888'de Sakz'da öldü. Mezar, Bolayr'daki

(Gelibolu'da) Rumeli fâtihi Süleyman Paa'mn türbesinin yanndadr.

N. Kemal, Tanzimat döneminin en büyük air ve yazarlarndan biridir. Edebiyat tarihimize "büyük vatan ve

hürriyet airi" olarak geçmitir. Çünkü "vatan" ve "hürriyet" kelimelerini, edebiyatmzda ilk kez kullanan odur.

O günlere kadar, toplumumuzun yeterince tanmad "vatan", "millet", "istiklâl" ve "hürriyet" kavramlarn

tantmaya çalm; ülkemize kapal olan "demokrasi" düüncesinin öncülüünü, yapmtr. Bu nedenle, yaad

dönemde "devlet düman" gibi izlenmi; krksekiz yllk yaam, hapislerde ve sürgünde geçmitir. iirleri, yazlar,

kitaplar elden ele gizlice dolam; Abdülhamit'in baskc yönetimine kar, özgürlükçü ve milliyetçi düüncelerin

yaygnlamasn salamtr.

N. Kemal, bir edebiyat adam olduu kadar, toplumumuzu etkileyen bir

290

291

düünce adamdr. Bu nedenle, "sanat sanat içindir" görüünü deil, "sanat toplum içindir" görüünü benimsemi;

edebiyat, düüncelerini yaymak için bir araç olarak kullanmtr. iir ve düzyaz olarak yazd tüm yaptlar, yeni bir

Osmanl toplumunu belirlemeye yöneliktir. Yeni toplum, "yurdu için çalan, bu uurda her türlü tehlikeyi, bu

arada ölümü göze alan, kendi kiiliini yurduyla özdeletiren" yeni insanlardan olumaldr. Temel amac budur;

bunun savamn (mücadelesini) vermitir. Eski edebiyat anlayna kar çk; Bat etkisindeki yeni edebiyatn

gelimesine çalmas; dilde yalnlamay, konuma dilinin kullanlmasn savunmas ve özgürlükçü düüncelerin

yaylmasndaki çabalaryla, kendinden sonra gelen kua geni ölçüde etkilemitir.

Kitaplar:

Roman: ntibah (1876), Cezmi (Sergüet-i Ali Bey, 1880)

Oyun; Vatan-yahut-Silistre (1873), Zavall Çocuk (1873), Akif Bey (1874), Gülnihal (1875), Celalettin

Harzemah (1885), Kara Belâ (1910)

Eletri: Tahrib-i Hârâbat (1885), Takip (1885), Renan Müdafanâmesi (Haz. Fuad Köprülü, 1962), rfan

Paa'ya Mektup (1887)

Makale: Müntehabât- Tasvir-i Efkâr (1886), Makalât- Siyasiyye ve Edebiyye (1910), Namk Kemal ve

ibret Gazetesi (1938)

Mektuplar: Namk Kemal'in Hususi Mektuplar (Haz. F.A.Tansel; 4 cilt, 1967-69)

Tarih: Silistre Muhasaras (1874), Kanije (1874), Yavuz Sultan Selim (yeni basm, 1968), Osmanl Tarihi

Mukaddemesi (1889), Osmanl Tarihi (1908), Selâhaddin-i Eyyubî (1964), Büyük slâm Tarihi (1975)

Yaam öyküsü (biyografi): Evrak-i Perian (Haz. hsan Ilgar, 1975)

iir: Namk Kemal, Hayat ve iirleri (Haz. S. Nüzhet Ergun, 1933)

NASRETTN HOCA

Halk gülmecesinin (mizahnn) ustas. Yaam üstüne kesin bilgiler yok Söylentilere göre Selçuklular

döneminde yaam. Sivrihisar'n Hortu köyünde imamlk yapan Abdullah Efendi'nin oludur. 1208'de orada

domu. Babasndan okuma yazmay örenmi; din dersleri alm. Konya'ya giderek medresede okumu. Babasnn

ölümü üzerine, köyüne gelerek imamlk, çifçilik yapm. Daha sonra Akehir'e yerlemi. Orada kadlk (yargçlk)

yapm 1285'de ölmü. Akehirliler, adna yakr bir türbe yaptrmlar. Söylentiye göre, türbesi de kendisi gibi

gülermi. Üstü açk, duvarlar yokmu. Ama kocaman bir kaps varm. Kapsnn üstünde de deirmenta gibi bir kilit

aslym...

N Hoca, bir halk bilgesidir. Ünü, Anadolu dnda, Dou Türkistan'dan Balkanlara, Güney Sibirya'dan Kuzey

Afrika'ya kadar yaylmtr. Orta Asya Türkleri arasnda "Hoja Nasr", "Nasrdn Aland", "Molla Nasrdin"

adlaryla anlr. Halk içinde yetimi, halktan kopmam, yaam halk içinde geçmi; güler yüzlü, babacan, hogörülü,

akac bir kiilie sahiptir. Gördüü her türlü olumsuz davranlarla, dahas kendisiyle bile alay etmekten

kaçnmayan, pratik zekâl, hazrcevap biridir. Gösteriten, ikiyüzlülükten, gevezelikten, bo inançlardan,

bilgiçlikten, yalanclktan, kurnazlktan, bencillikten, açgözlülükten, dedikodudan... holanmaz. Anlattklaryla,

çeveresindekileri güldürür ve düündürür. Amac, güldürme yoluyla eitmektir.

N Hoca, yazl anlatmn deil, konumann ya da sözlü anlatmn ustasdr Kendi adn tayan fkralarn toplam 300'e

ular. Ne var ki, bunlarn tümünün kendisine ait olduu kukuludur. Çünkü, halkmz sevdii birçok fkray ona mal

ederek anlatm; Hoca'ya ait fkralarla, sonradan halkn uydurduu fkralar birbirine karmtr. Hoca'n.n azdan aza

dolaan fkralarndan bazlar, ilk kez Ebulhayr Rumî'nin 1474-1480 yllar arasnda yazd "Saltuknâme" adl

kitapta yer almtr. Daha sonra, Çaylak Tevfk'in 1885'te yaynlad "Letâif-i Nasrettin" adl kitabnda derlenmitir.

Bu kitab, birçok yerli ve yabanc bilim adamnn derlemeleri izlemi; giderek Hoca'ya ilikin kitaplarn says

çoalmtr.

292

293

NAYIR, YAAR NABI

air ve yazar. I908'de Üskiip'te (Yugoslavya) dodu. Çocukluu, sava (Balkan ve Birinci Dünya Sava)

kargaalar içinde; Üskiip ve stanbul arasnda geçti. Ailesi Cumhuriyet'ten sonra stanbul'a yerleti. Galatasaray

Lisesi'ni bitirerek (1929) Ziraat Bankas'na memur oldu. Daha sonra Hakimiyet-i Milliye (Ulus) gazetesinde

(1933), Türk Dil Kurumu'nda (1940), M.Eitim Bakanl Tercüme Bürosu'nda (1943) çalt. 1946'da Varlk

Yaynevi'ni kurdu. Daha önce (1933) iki arkadann (Nahit Srr ve Sabri Esat) desteiyle çkard Varlk dergisini

ve yaynevini yönetti. 15 Mart 1981 'de stanbul'da öldü; Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü. Yaynevinin ve

derginin yönetimini üstlenen kz Filiz Nayr Deniztekin, ansn yaatmak amacyla "Yaar Nabi Edebiyat Ödülü"

düzenledi.

Nayr, edebiyata iirle (1926) girdi. Daha sonra "Yedi Mealeciler" içinde yer alarak tannd. On yllk bir iir

urasndan sonra hikâye, roman, oyun, makale, inceleme, çeviri türlerine yöneldi. Ama asl baarsn yaynclkta

gösterdi. Ölümüne kadar aksatmadan çkard Varlk dergisi, yeni yetien yazarlar ve airler için sanki bir okul

oldu. Günümüz air ve yazarlarnn pek çou, ilk ürünlerini bu dergide yaynlayp tanndlar. Ayrca yerli ve yabanc

yazarlardan seçip yaynlad kitaplarla, gerçekçi ve toplumcu edebiyatmzn geliip yaygnlamasna katkda

bulundu. Varlk'a yazd bayazlarla, Atatürkçü sanat ve düüncenin ylmaz bir savunucusu oldu.

Kitaplar:

iir; Kahramanlar (1929), Onar Msra (1932), Bütün iirleri (1970)

Roman: Bir Kadn Söylüyor (1931), Âdem ile Havva (1932)

Hikâye: Bu da Bir Hikâyedir (1935), Sevgi Çkmaz (1935)

Oyun: Mete (1933), nklâp Çocuklar (1933), Be Devir (1933), Köyün Namusu (1933), Radyofonik

Öyküler (radyo oyunlar, 1979)

inceleme, makale: Balkanlar ve Türklük (1936). Edebiyatmzn Bugünkü Meseleleri (1937), Nereye

Gidiyoruz? (1948). Yllar Boyunca (1959), Atatürkçülük Nedir? (1963), Atatürk Yolu (1966). Edebiyat

Dünyamz (1971), Deien Dünyamz (1973), Çamza Ters Düenler

(1975)

Derleme, seçki (antoloji): Genç Neslin En Güzel Hikâyeleri (1938), Türk Yenilik iiri

Antolojisi/Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1947), Türk Edebiyatnn En Güzel Hikâyeleri (1947), Türk Yenilik

iiri Antolojisi (1947), iir Sanat (1948), Yeni Türk iiri Antolojisi (1948), En Güzel Türk Fkralar (1949),

Atatürk iirleri Antolojisi (1950), Türk Nesir Antolojisi (1952), Vatan iirleri Antolojisi (1954), En Güzel

Türk Hikâyeleri (1954), Seçilmi Çocuk iirleri (1958), Balangcndan Bugüne Türk Hikâye Antolojisi (M.

Baydar ve M. Sunullah Ansoy'la, 1967), Dost Mektuplar (Ölmü yazarlarn kendisine yazd klan. 1972)

Yardma okul kitaplar: Ömer Selenin/Hayal, sanat eserleri (1952). Moliere (1953), Ahmet Haim (1954),

Homeros (1962)

Sözlük: Klavuz Sözlük/Osmanlca-Türkçe; Turkçe-Osmanlca (1961)

Çocuk kitab: Kahraman zciler/Orhan'la Tekin Dünyay Dolayor (1949)

Derleme ve seçkilerde "Muzaffer Reit*' takma adn kulland. Telif yaptlanmn dnda, bata Panait îstrati ve

Balzac olmak üzere, Franszcadan çok sayda kitap çevirmitir.

Not: Yaynclktaki baarsndan dolay, 1979*da Kültür Bakanl"nm Büyük Ödülü'nü ald.

NAZIM HKMET (Ran)

air ve yazar. 1902'de Selanik'te dodu. Harbiye Hazrl (Bakanl) yapm Nazm Paa'nn (öl. 1913) torunu,

Matbuat (basn-yayn) Umum (genel) müdürlerinden Hikmet Nazm'n oludur. Göztepe Tamektepte,

294

295

Galatasaray Suitanisi'nin (lisesinin) ilk bölümünde ve Nianta Numune Mektebi'nde okudu. Heybeliada

Bahriye Mektebi'nî (deniz lisesi) bitirip güverte subay oldu. Hastaland; salk kurulu raporuyla ordudan

(1921) ayrld. Kurtulu Sava'na katlmak amacyla, üç arkadayla (Vâlâ Nurettin, Yusuf Ziya Ortaç,

Faruk Nafiz Çamlbel) Anadolu'ya geçti. Vâlâ Nurettin'le birlikte, bir süre Bolu Lisesi'nde öretmenlik

yaptlar. Daha sonra örenimlerini ilerletmek için Rusya'ya gittiler. Yine birlikte, Moskova

Üniversitesi'nde (1922-24) ekonomi-politik okudular. Yurda dönüünde (1924), Aydnlk gazetesinde

yazd siyasal yazlar yüzünden yargland; onbe yl hapis cezasna çarptrld. Bunun üzerine Rusya'ya (1925) kaçt.

1928'de çkan bir af yasasndan yararlanarak yurda döndü. stanbul'da Resimli Ay dergisinde, düzeltmen ve

teknik sekreter olarak çalmaya (1929) balad. 1932'de yeniden yargland; dört yla mahkûm oldu.

Cumhuriyetin onuncu yl nedeniyle çkanlar af yasasndan yararlanarak serbest brakld. "Orhan Selim" takma

adyla, Akam ve Tan gazetelerinde (1933-38) bayazlar yazd. Film stüdyolarnda çalt. Harp Okulu'nda yaplan

bir aramada ele geçen kitaplar dolaysyla (1938) tutukland. Askeri örencilerle iliki kurmak ve orduyu

isyana tevik etmek suçundan, Askeri Mahkemece yarglanarak 28 yl, 4 ay hapis cezasna çartnld. 12 yl,

stanbul, Çankr ve Bursa cezaevlerinde yatt. 1950'de çkan aftan yararlanarak özgürlüüne kavutu. stanbul'da

film senaryolar yazarak geçimini salamaya çalt. Salam raporu verilip askere alnmak istenince yaamn

tehlikede görerek, deniz yoluyla önce Romanya'ya (1951), sonra da Rusya'ya gitti. Ayn yl, Türk yurttalndan

çkarld. Polonya uyruuna girerek ölünceye kadar Moskova'da yaad 3 Haziran 1963'de öldü. Mezar oradadr.

Nazm Hikmet, ilk iirini, 1918'de Yeni Mecmua'da, "Mehmet Nazm" adyla yaynlad. Hece ölçüsüyle

yazlan ilk iirleri, geleneksel iirimizin etkilerini tar. lenen konular, çounlukla bireysel gençlik duygulandr.

Rusya'da devrimci yeni iir akmlarn inceledikten sonra, gelenekçilikten uzaklat, biçim ve öz yönünden

yepyeni bir iire yöneldii görülür. Fütürizm (gelecekçilik) akmndan kaynaklanan bu iirlerde, ölçüyü, her türlü

biçimcilii brakp iir anlayna yeni bir özgürlük havas getirdi. Öte yandan, geleneksel iirimizin (divan ve halk

iirimizin) ses zenginliinden yararlanmay sürdürdü. "iirsellii geleneksel iir öelerinde deil, dilin ezgiselliinde,

belli bir düzeni izlemeyen uyaklarda, sözcüklerin ses benzerliklerinde ve üslûpta yaratmaya çalt. Dizenin

egemenliini brakarak

iirin bütünlük kazanmasn salad. lk dönemdeki idealist bak açs, yerini toplumsal gerçekçilie ve maddeci

anlaya brakt." (Geliim Hachettc Ansk.) Son iirlerinde yurt özlemi temas ar basar.

Roman, oyun, makale, fkra, masal, inceleme ve mektup türlerinde de yapdan bulunan Nazm Hikmet,

duyarl anlatm, cokulu Türkçesiyle, iirimize yepyeni olanaklar kazandrmtr.

Kitaplar:

iir Günei içenlerin Türküsü (1928), 835 Satr (1929), Jakond ile Si-Ya-U (1929), Varan 3 (1930), l+l=Bir

(1930), Sesini Kaybeden ehir (1931), Gece Gelen Telgraf (1932), Benerci Kendini Niçin Öldürdü? (1932),

Taranta Babu'ya Mektuplar (1935), Portreler (1935), Simavne Kadsoiu eyh Bedrettin Destan (1936),

Kurtulu Sava Destan (1965; 2. basm Kuvay Milliye adyla, 1968), Saat 21-22 iirleri (1965), Dört

Hapishaneden (1966), Rubailer (1966), Yeni iirler (1966), Memleketimden nsan Manzaralar (5 cilt, 1966-

67), Son Sürter (1970)

Roman: Kan Konumaz (1965), Yaamak Güzel ey Be Kardeim (1967), Yeil Elmalar (1965)

Oyun: Kafatas (1932), Bir Ölü Evi yahut Merhumun Hanesi (1932), Unutulan Adam (1935), Ferhat le irin

(1965), Enayi (1965), Sabahat (1965), nek (1965), Ocak Banda/Yolcu (2 oyun, 1966), Yusuf ile Menofis

(1967), Demoklesi Klc (1974), Ivan vanoviç Var myd. Yok muydu (1985)

Fkra:lt Ürür. Kervan Yürür (1936). Millî Gurur (1936)

Masal: Sevdal Bulut (1968), Masallar (1991)

nceleme: Sovyet Demokrasisi (1936)

Mektup: Kemal Tahir'e Mahpushaneden Mektuplar (1968), Olum, Camm Evladm, Memedim (1968), Vâ-

Nülara Mektuplar (1970), Nâzm ile Piraye (1976), Nâzmn Bilinmeyen Mektuplan (Haz. . Kurdakul, 1986)

Ald ödül: Uluslararas Bar ödülü .

296

297

NECATIGIL, BEHÇET

NECATI

air. Asl ad sa. Yaam üzerine kesin bilgi yok. Bilinenler de söylentilere dayanyor. Tezkire yazan Âk

Çelebi'ye (1520-1572) göre, Edirne'de bir hanmn yannda köle olarak büyümü. Hanmn yardmyla iyi bir

örenim görmü. Daha sonra Kastamonu'ya giderek hattatlk (yazclk) yapm. Orada yazd iirlerle tannm. Bir

iiriyle Fatih Sultan Mehmet'in ilgisini çekmi. stanbul'a çarlp divan kâtipliine atanm. Fatih ölünce. kinci

Bayezit'in sevgisini kazanm. Divan kâtipliini. Karaman sancanda, ehzade Abdullah'n yannda sürdürmü.

Abdullah'n ölümü üzerine stanbul'a dönüp Kazasker Abdurrahman Çelebi'nin yannda çalm. Manisa

sancanda ehzade Mahmut'un niancs olmu. ehzade ölünce yeniden stanbul'a dönerek memurluktan çekilmi.

Bundan sonraki yaam, Vefa'daki evinde geçmi. 1509'da orada ölmü; Vezneciler semtine gömülmü.

(Vezneciler manifaturaclar çars düzenlenirken mezar kaybolmu; ansna bir ta dikilmitir.)

Necati, 15. yüzylda yetien divan airlerinin en büyüklerinden biridir. Prof. Fuat Köprülü'ye göre, Ahmet

Paa'dan (Edirne ? - Bursa 1947) sonra yetien en büyük airdir. Bu büyüklüünden dolay, baz tarihçiler ve

tezkireciler, "Hüsrev-i uarâ-y Rum" (Anadolu airlerinin sultan) ya da "melik-ü-uarâ" (airler sultan) diye

anarlar. Divan iirinin kurucularndandr. Çann konuma dilini, aruz ölçüsüne ustaca uydurmu; iirlerinde,

atasözleri ve deyimleri bolca kullanarak yalnla özen göstermitir. Kendine özgü imgelerle yüklü, rahat ve

uyumlu bir anlatm vardr.

iirlerinin topland yapt, "Necati Bey Divan" adyla yaynlanmtr. (Hazrlayan: Prof. Ali Nihat Tarlan, st.

1963)

air ve yazar. 16 Nisan 1916'da stanbul'un Beikta semtinde dodu. Kastamonu Muallim Tatbikat Mektebi'nde,

stanbul-Kabata Lisesi'nde okudu. stanbul Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü (1940)

bitirdi. Kars (1940-41), Zonguldak (1941-43), stanbul-Kabata (1945-49), ili Terakki (1949-1952) liselerinde

stanbul Eitim Enstitüsü'nde edebiyat öretmeni olarak çalarak emekli oldu. Ayrca st. Ün. ktisat Fakültesi'ne

bal Gazetecilik ve Halkla likiler Enstitüsü'nde kompozisyon dersleri okuttu. Almanya'ya gidip Almanca

örendi. 13 Aralk 1979'da stanbul'da öldü; Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü. Adna "Necatigii iir Ödülü"

kondu.

Necatigii, ilk iirlerini 1935'de Varlk dergisinde yaynlamaya balad. Ölümüne kadar sürdürdüü iir

çalmalarn, iki dönemde ele almak gerekir. Birinci dönem (1943-1955) iirlerinde, büyük kentlerde, orta

tabakadan seçtii bireyin aclarn sevinçlerini, özlemlerini, kendine özgü dokunakl, tutuk bir dille yanstmaya

çalt, ikinci dönem (1955-1979) iirlerindeyse, anlatmc iirden uzaklat; yeni biçim denemelerine yöneldi.

Geleneksel iirlerimizin (özellikle divan iirinin) ses zenginliinden ve söyleyi kvraklndan yararlanmaya çalt.

Bu dönem iirlerinde, yaama da bilgece bir açdan bakt; kendi yaam deneyim ve birikimlerinden süzülmü bir

younlua ulat görülür. Kapal ve soyut özellikler tasa da, yaamn ackl yanlarn açklayp yarglayan asl kimliini,

bu dönemde de sürdürdü. Tüm iirlerinde, kelime saysn en aza indirmek, çarmlarla özü yakalamaya çalmak

ister. iir dnda, çeviriler yapt, radyo oyunlar ve yardmc kitaplar yazd.

Kitaplar:

iir: Kapal Çar (1945), Çevre (1951), Evler (1953), Eski Toprak (1956), Arada (1953), Dar Ça (1960), Yaz

Dönemi (1963), Divançe (1965), ki Bana Yürümek (1968), En/Cam (1970), Zebra (1973), Kareler Aklar

(1975), Sevgilerde (seçmeler, 1976), Beyler (1978), Söyleriz (1980), Yaynlanmam iirleri (1985)

298

299

Oyun (radyo oyunu): Yldzlara Bakmak (1965), Gece Aevi (1967), Üç Turunçlar (1970), Pencere (1975),

Radyo Oyunlar (1984)

Yardmc kitaplar: Edebiyatmzda simler Sözlüü (1960), Edebiyatmzda Eserler Sözlüü (1971)

Ötekiler Bile/Yazd (düzyazlar, 1979), Konumalar, Konferanslar

Ald ödüller: 1957 Yeditepe iir Armaan (Eski Toprak), 1964 TDK iir Ödülü (Yaz Dönemi)

inebilmitir. Çünkü, divan iirinde, yüzyllardr sürüp gelen soyut kavramlara dayal güzellikler, onun getirdii

yeniliklerden sonra somutlam; canl bir zevke ve ruha dönümütür. Baka bir deyile, halk zevkini, divan iirine

sokmutur. Bu yenilikçi özelliiyle, yalnz çadalarm deil, sonraki yüzyllarda yetien pek çok airi de etkilemitir.

Asl deeri, yaad çada deil, daha sonralar, özellikle Tanzimat'tan sonra anlalmtr.

iirlerinin topland bir "Divan" vardr. 158 gazel, 29 rubai, 37 kaside. 27 kt'a, hece ölçüsüyle yazlm bir

"türkü"yü içerir. Birkaç kez baslmtr.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Prof. Hasibe Mazolu, Nedim'in Divan iirine Getirdii Yenilik, 1957

NEDM

air. 1681 (?)'de stanbul'da dodu. Asl ad, Ahmet. Merzifon'lu Kad Mehmet Efendi'nin oludur. Çocukluk ve

gençlik yaam iyi bilinmiyor. Nevehirli Damat brahim Paa'dan (Öl. 1730) büyük yardm gördü. Paann kitaplk

memurluuna atand. Lâle Devri (1718-1730) elencelerine katld. iirleriyle, padiah 3. Ahmet'in (1573-1736)

beenisini kazand. Müneccimba Ahmet Dede'nin ve Gaziantepli Aynî'nin Arapça tarihlerini Türkçeye

çevirecek kurulda çalt. stanbul'daki çeitli medreselerde (Molla Knmî Sadi Efendi, Nianc Paa, Sekban Ali

vb.) müderrislik (öretim üyelii) yapt. Bir söylentiye göre, Patrona Halil'in yol açt ayaklanma srasnda,

Beikta'taki evinin damndan düerek (1730) öldü. Mezar Karacaahmet'tedir.

Nedim, edebiyatmza, "Lale Devri'nin cokulu airi" olarak geçmitir. Divan iirinin en önemli ve büyük

airlerinden biridir. "Murabba'y "ark"ya dönütürerek biçimde; öteki divan airlerinin iledikleri yaamötesi

(tasavvuf) ya da soyut konularn aksine, yaad dönemin konuma diliyle, yaamnn tadn, gülüp elenmeyi, zevk

etmeyi, ak ve istanbul'un güzelliklerini dile getirerek, iirimizin içeriinde büyük yenilikler yapmtr. Divan

iirindeki "yerlileme" çabalarnn en güzel ürünlerini onda buluruz. Yaad 18. yüzyln stanbul'unu, gazel ve

kasidelerine yanstmaya çalmtr. Divan iiri, ancak onun akc ve cokulu arklaryla halka

NEF'

air. 1572'de Hasankale'de (Erzurum) dodu. Çocukluu, gençlii ve örenim durumu bilinmiyor. Asl ad,

Ömer. iirlerinden anlaldna göre, iyi bir örenim görmü; Arapça ve Farsça örenmi ayrca Arap ve Fars

edebiyatn incelemi. 17. yüzyln balarnda stanbul'a gelip Geli- bolulu Âli ile dost olmu; "Nef i" takma adn

ondan alm. Yazd iirlerle Saray çevresinin dikkatini çekmi; devlet memuru olarak çeitli ilerde (kâtiplik,

mütevelilik, muhasebecilik vb.) çalm. Padiah 4. Murat zamannda, air olarak ünü iyice yaylm. Ne var ki,

yazd yergiler (hiciv) 4. Murat'n houna gitmemi; bu türde yazmas yasaklanm. Buna karn yergi yazmay

sürdürmü. Vezir Bayram Paa'y ar bir ekilde yermesi, Bayram Paa'mn ikâyeti üzerine, sarayn odunluunda

boularak (27.1.1635) öldürülmü. Cesedi Sarayburnu'ndan denize atlm.

Nefi, divan edebiyatnn en önemli, önde gelen yergi airidir. Padiah 1. Ahmet, 4. Murat bata olmak üzere,

döneminin ünlü devlet adamlarna yazd övgülerle (kasidelerle) de ünlüdür. Ateli, atak ve güçlü air,

yergilerinin kurban olduu için, daha çok bu yönüyle tannmtr. Yergilerinde, zaman zaman ar, suçlayc,

hakarete varan bir dil kulland görülür. Gerek kasidelerinde, gerekse yergilerinde, canl bir dil ve anlatm

300

301

ustasdr. Dile egemen oluu, aruz ölçüsünü rahatça kullan, iirine olaanüstü bir akclk kazandrmtr. iirlerindeki

kusursuz teknii ve ses zenginliiyle, kendinden sonrakileri etkilemitir. Farsça ile yazlm iirleri de vardr.

Yapttan:

Türkçe Divan: 59 kaside. 1 saknâme, 9 manzume, 1 fahriye, 119 gazel, 1 kta, 9 matla, 5 rubaiden

olumaktadr. Msr'da (1836) ve stanbul'da (1852) iki kez baslmtr.

Farsça Divan: Na't, medhiye, saknâme, fahriyye, gazel, rubai türlerinde yazlm 210 iirden olumaktadr.

Türkçe olarak 1943'de basld. (Haz., Prof. Ali Nihat Tarlan)

Sihâm- Kaza (Yazgnn Oklar): Döneminin yöneticileri ve airlerine saldran yergilerini içerir. Yeni harflerle

tam olarak baslmad. (Saffet Stk Bilmen, 1943'te yaynlad "Nefi ve Sihâm- Gaza" adl kitabnda, seçilmi

örnekler vardr.)

Daha ayrntl bilgi için baknz: Nefi, Prof. Abdülkadir Karahan, Ankara 1986

Nergisi, çada Veysî (1561-1628) gibi. özentili ve süslü divan düzyaz (nesir) sanatnn temsilcilerindendir.

Çandaki konuma ve yaz dilinin aksine, yaptlarnda, allmam Arapça ve Farsça kelimeler, zincirleme

tamlamalar, yabanc mecazlar kullanmtr. Uzun cümleli, anlalmas çok zor olan bir anlatm vardr. Nergisi ve

Veysî, divan edebiyatnda, an derecede seciler, allmam imgeler, yapay söz oyunlaryla süslü düzyaz sanatna,

hep olumsuz ömek olarak gösterilmitir.

Yapdan:

Hamse: Düzyazdr. Gazavâti'l-Mesleme, Kaanûnü'r-Read, Meaku'l-Uâk, ksîr-i Saadet ve Nihâlistan adl be

kitaptan oluur. Bunlardan en önemlisi, Nihâlistan'dr. Bu kitapta, cömertlie, aka, ahlaka, tövbeye ilikin çeitli

hikâyeler vardr. Hamse ilkin Msr'da (1839), sonra da stanbul'da (1868) basld.

Müneat: Devlet adamlarna nasl mektup yazlacana, onlara nasl hitap edileceine ilikin örnekleri içerir.

Gazavat- Murtaza Paa: Murtaza Paa'nn Macaristan savalarna ilikindir.

NERGS

Yazar. Asl ad Mehmet. Rumeli kadlarndan Nergis Ahmet Efendi'nin oludur. Saraybosna (Yugoslavya'da)

doumludur. Ama doum tarihi bilinmiyor. Örenimini memleketinde ve stanbul'da yapt. lmiye snfnda yer

alarak müderrislik (öretim üyelii) yapt. Daha sonra kadlk (yprgçlk) göreviyle, Rumeli'nin Gabela, Çaniçe,

Mostar, Yenipazar, Elbasan, ftanaluka ve Manastr kentlerinde bulundu. Padiah 4. Murat'n buyruuyla, Revan

(Erivan) Sava'na katlacak olan orduya vakavünis (tarihçi) olarak atand. Ordu zmit'e yaklarken, Gebze

yaknlarnda atndan düerek öldü. Cenazesi stanbul'a getirildi; Eyüp Mezarl'na (ya da Üsküdar) gömüldü.

(1636)

NESMÎ

air. Asl ad, Seyyid madeddin. Peygamber soyundan geldiini söyledii için "seyyid" diye anlr. Gerçekte,

Azeri Türklerindendir. Nerede doduu; doum ve ölüm tarihleri bilinmiyor. Söylentilere göre Badat'ta dodu.

Medresede örenim gördü. "Hurufîlik" tarikatnn kurucusu Fazlullah Huriffye balanarak, onun tasavvuf

inançlarn benimsedi. Düünceleri, eriata aykn görüldüü için, 1404 ya da 1414'te Halep'te derisi yüzülerek

öldürüldü.

Nesimî, gerek tasavvufa ilikin düünceleri, gerekse airliiyle,

302

303

ustasdr. Dile egemen oluu, aruz ölçüsünü rahatça kullan, iirine olaanüstü bir akclk kazandrmtr. iirlerindeki

kusursuz teknii ve ses zenginliiyle, kendinden sonrakileri etkilemitir. Farsça ile yazlm iirleri de vardr.

Yaptlar:

Türkçe Divan: 59 kaside, 1 saknâme, 9 manzume, 1 fahriye, 119 gazel, 1 kta, 9 matla, 5 rubaiden

olumaktadr. Msr'da (1836) ve stanbul'da (1852) iki kez baslmtr.

Farsça Divan: Na't, medhiye, saknâme, fahriyye, gazel, rubai türlerinde yazlm 210 iirden olumaktadr.

Türkçe olarak 1943'de basld. (Haz., Prof. Ali Nihat Tarlan)

Sihâm- Kaza (Yazgnn Oklar): Döneminin yöneticileri ve airlerine saldran yergilerini içerir. Yeni harflerle

tam olarak baslmad. (Saffet Stk Bilmen, 1943'te yaynlad "Nefi ve Sihâm- Gaza" adl kitabnda, seçilmi

örnekler vardr.)

Daha ayrntl bilgi için baknz: Nefi, Prof. Abdülkadir Karahan, Ankara 1986

Nergisi, çada Veysî (1561-1628) gibi, özentili ve süslü divan düzyaz (nesir) sanatnn temsilcilerindendir.

Çandaki konuma ve yaz dilinin aksine, yaptlarnda, allmam Arapça ve Farsça kelimeler, zincirleme

tamlamalar, yabanc mecazlar kullanmtr. Uzun cümleli, anlalmas çok zor olan bir anlatm vardr. Nergisî ve

Veysî, divan edebiyatnda, an derecede seciler, allmam imgeler, yapay söz oyunlaryla süslü düzyaz sanatna,

hep olumsuz örnek olarak gösterilmitir.

Yaptlar:

Hamse: Düzyazdr. Gazavâti'l-Mesleme, Kaanûnü'r-Read. Meaku'l-Uak, ksîr-i Saadet ve Nihâlistan adl be

kitaptan oluur. Bunlardan en önemlisi, Nihâlistan'dr. Bu kitapta, cömertlie, aka, ahlaka, tövbeye ilikin çeitli

hikâyeler vardr. Hamse ilkin Msr'da (1839), sonra da stanbul'da (1868) basld.

Müneat: Devlet adamlarna nasl mektup yazlacana, onlara nasl hitap edileceine ilikin örnekleri içerir.

Gazavat- Murtaza Paa: Murtaza Paa'nn Macaristan savalarna ilikindir.

NERGS

Yazar. Asl ad Mehmet. Rumeli kadlarndan Nergis Ahmet Efendi'nin oludur. Saraybosna (Yugoslavya'da)

doumludur. Ama doum tarihi bilinmiyor. Örenimini memleketinde ve stanbul'da yapt. lmiye snfnda yer

alarak müderrislik (öretim üyelii) yapt. Daha sonra kadlk (yargçlk) göreviyle, Rumeli'nin Gabela, Çaniçe,

Mostar, Yenipazar, Elbasan, ftanaluka ve Manastr kentlerinde bulundu. Padiah 4. Murat'n buyruuyla, Revan

(Erivan) Sava'na katlacak olan orduya vakavünis (tarihçi) olarak atand. Ordu zmit'e yaklarken, Gebze

yaknlarnda atndan düerek öldü. Cenazesi stanbul'a getirildi; Eyüp Mezarl'na (ya da Üsküdar) gömüldü.

(1636)

302

NESMÎ

air. Asl ad, Seyyid madeddin. Peygamber soyundan geldiini söyledii için "seyyid" diye anlr. Gerçekte,

Azeri Türklerindendir. Nerede doduu; doum ve ölüm tarihleri bilinmiyor. Söylentilere göre Badat'ta dodu.

Medresede örenim gördü. "Hurufilik" tarikatnn kurucusu Fazlullah Huriffye balanarak, onun tasavvuf

inançlarn benimsedi. Düünceleri, eriata aykr görüldüü için, 1404 ya da 1414'te Halep'te derisi yüzülerek

öldürüldü.

Nesimî, gerek tasavvufa ilikin düünceleri, gerekse airliiyle,

303

yüzyllarca edebiyatmz etkilemi bîridir. Alevi-Bektai topluluklar, onu büyük bir "ehit" olarak anarlar. Bu

nedenle, kiilii, geni bir alanda (Türkiye. rak. ran ve Azerbaycan'da), azdan aza anlatlan birçok menkbeye

(destans, masals hikâyeye) konu olmutur. Tasavvufa ilikin görüleri, Hurufilik"ten kaynaklanr. Bu mezhep ya

da tarikat, onun etkisiyle, iire de girmitir, özellikle bu inanç, halk iirine büyük bir malzeme oluturmu; Yunus

Emre, Hatay Pir Sultan Abdal vb. gibi ustalarn elinde bir "inanç iirTnin domasna yol açmtr.

Nesimî*ye göre, insan sürekli bîr "sevgi" eylemi içinde olmaldr. Çünkü insann yetkinlik, olgunluk

aamasna yükselmesi, ancak sevgiyle olur. Sevgi, insann kendini Tanrdan ya da Tann'y kendinde bulma

eilimidir. Kendini bilen, Tann'y da bilir. Sürekli sevgiyle, insanla Tann özdeeir. Sürekli sevgi, insan,

"enelhak" (ben Tann'ym) aamasna yükseltir. Varlk birdin türlülük, çokluk görünütedir.

Nesîmî, üç dilde (Türkçe, Arapça, Farsça) yazd iirlerinde, aa yukar bu temel inancn yanstmaya çalr. Azeri

Türkçesiyle yazd iirlerde, yaln ve akc bir dil kullanmtr. Güçlü bir iir tekniine sahiptir.

Divan edebiyatnn en büyük alilerinden biri olarak kabul edilen airin, Arapça, Farsça ve Türkçe "divan"lan

vardr. Türkçe divan, stanbul'da iki kez (1844 ve 1869da) baslmtr. Ayrca Azerbaycan S.S.C. limler

Akademisi tarafndan 3 cilt olarak yaynland. (Baku, 1973)

NESN,AZZ

Yazar. 1915"de stanbul'da dodu. Asl ad, Mehmet Nusret Bir bahçvann oludur. ki yl Darüafaka'da okudu.

Kuleli Askerî Lisesini (1935), Harp Okulunu (1937), Askerî Fen Okulunu (1939) bitirip subay oldu.

Üstemen rütbesiyle çalrken ordudan ayrld. stanbul'da ksa bir süre bakkallk yaptktan sonra, gazeteci olarak

Yedîgün, Karagöz ve Tanda (1944-45) çalt. "Cumartesi" adnda bir magazin dergisi ve Sabahattin Ali'yle

birlikte "Marko Paa" gülmece (mizah) dergisini (1946) çkard. Yönetime

kart tutumu nedeniyle, Marko Paa birkaç kez kapatld. Her kapanla. Malûm Paa", "Merhum Paa", "Ali Paa",

"Bizim Paa", "Hür Paa" gibi adlarla yeniden çkard. Amerikan yardmn eletiren bir yazsndan dolay. 10 ay

hapis. 4 ay sürgün cezasna çarptrld. Arkasndan, bir çeviri nedeniyle de, 16 ay hapis cezas yedi. Hapisten

çknca (1953), kitapçlk, fotorafçlk yapt. Akbaba dergisinde (1954) gülmece hikâyeleri yaynlamaya balad.

1956"da Kemal Tabirle birlikte. Düün Yaynevini kurdu. Sonra, yayncl tek bana sürdürmeye çalt. Yaynevi,

bir yangn sonucu yok olunca, Yeni Gazete (1957), Akam (1958), Tann (1960), Öncü. Yeni Tanin ve

Günaydn gazetelerinde (1961-71) fkra yazarl yapt. Bu arada, 1962'de 43 say süren, Zubuk adl haftalk bir

gülmece dergisi çkard. Türkiye Yazarlar Sendikasnn kuruluuna katld ve bakanln yapt. 12 Eylül 1980'den

sonra, sendikal çalmalarndan dolay, öteki yöneticilerle birlikte yargland ve akland. imdi ayn sendikann

bakandr. Kimsesiz çocuklar yetitirmek ve okutmak amacyla Çatalca'da "Nesin Vakf"m kurup yönetti.

6.7.1995"te Çeme'de (zmir) öldü. Mezar vakiin bahçesindedir.

Aziz Nesinin edebiyat yaam, orduda subayken "Vedia Nesin* takma adyla yaynlad ak iirleri (stanbul'da

Yedigün dergisinde, 1938) ve hikâyelerle (Ankara'da Millet ve Yeni Adam dergilerinde, 1934-44) balad.

Ordudan ayrldktan sonra, kendi amyla yazd gülmece (mizah) hikâye ve romanlanyla tannd. Üretkenlii ve

atakl ile, geni halk tabakalarnn en çok okunan yazarlarndan biri oldu. Geleneksel halk gulmecesiyle, çok

partili dönemin getirdii toplumsal tepkiyi ustaca birletirdi. Seçim oyunlarn; çay, kahve ve yedek parça

karaborsasn; d yardmla balayan Türk Amerikan ilikilerini; türedi zenginleri; siyaset ve toprak aalarm... konu

alan yaptianyla, toplumsal çarpklktan yanstmaya çalt. Daha çok olaya ve konumalara arlk vererek, gülmece

türüne yepyeni bir canllk ve akclk kazandrd. Ayrca, gülmeceyi. yalnzca güldüren bîr yaz türü olmaktan

çkard; onu düünmenin, toplumsal bilinçlenmenin bir arac durumuna getirdi. Bunu yaparken, halk dilinden,

az taklitlerinden, eski halk hikâyelerinden, geleneksel tiyatro anlatmndan (özellikle meddah anlatmndan)

ustaca yararlanmasn bildi. Asl çalma alam olan hikâye ve roman yannda, an. masal, talama, fkra, gezi, oyun

ve iir türlerinde, ayn bak açs içinde bütünleen yaptlar verdi.

304

305

Kitaplar:

Hikâye: Geriye Kalan (1948), t Kuyruu (1955), Yedek Parça (1955), Fil Hamdi (1955), Damda Deli Var

(1956), Koltuk (1957), Kazan Töreni (1957), Toros Canavar (1957), Deliler Boand (1957), Mahallenin

Ksmeti (1957), Ölmü Eek (1957), Hangi Parti Kazanacak (1957), Havadan Sudan (1958), Bay Düdük

(1958), Nazik Alet (1958), Gd Gd (1959), Aferin (1959), Kör Döüü (1959), Mahmut ile Nigâr (1959),

Gözüne Gözlük (1960), Ah Biz Eekler (1960), Yüz Liraya Bir Deli (1961), Bir Koltuk Nasl Devrilir (1961),

Biz Adam Olmayz (1962), Sosyalizm Geliyor Savulun (1965), htilâli Nasl Yaptk (1965), Rfat Bey Neden

Kanyor (1965), Yeil Namus Gaz (1965), Bülbül Yuvas Evler (1968), Vatan Saolsun (1968), Yaasn

Memleket (1969), Büyük Grev (1976), Yetmi Yam Merhaba (1984), Kalpazanlk Bile Yaplamyor (1984),

Ant Dikilen Sinek (1991)

Roman: Kadn Olan Erkein Hatralar (1955), Gol Kral Sait Hopsait (1957), Erkek Sabahat (1957), Saçkran

(1959), Zübük (1961), Tatl Betü (1974), Surname (1976), Yaar Ne Yaar Ne Yaamaz (1977), Tek Yol (1978)

Oyun: Biraz Gelir misiniz? (1958), Bir ey Yap Met (1959), Toros Canavar (1963), Düdükçülerle

Frçaclarn Sava (1968), Çiçu (1970), Tut Elimden Rovni (1970), Hadi Öldürsene Canikom (1970), Be Ksa

Oyun (1979); Barbaros'un Torunu, Hakkm Ver Hakk, Yaar Ne Yaar Ne Yaamaz adl oyunlar baslmad.

An: Bir sürgünün Hatralar (1957), Böyle Gelmi Böyle Gitmez (1. cilt: Yol; 1966, 2. cilt: Yokuun Ba;

1976), Poliste (1976), Benim Delilerim (1984), Salkm Salkm Aslacak Adamlar (1987)

Masal: Memleketin Birinde (1958), Hoptirinam (1960), Aziz Dede'den Masallar (1978)

Fkra: Nutuk Makinas (1958), Az Gittik Uz Gittik (1959), Merhaba (1971)

Gezi: Dünya Kazan Ben Kepçe (1977), Duyduk Duymadk Demeyin (1977)

Deneme: Suçlanan ve Aklanan Yazlar (1981), Korkmaktan Korkmak (1988)

Talama: Aziznâme (1948)

iir: Sondan Baa (1984), Sevgiye On Ölüme Be Kala (1986)

Çocuk kitaplar: imdiki Çocuklar Harika (roman, 1967), Uyuana Tosunum (hikâyeler, 1971), Hayvan

Deyip de Geçme (1973), Bu Yurdu Bize Verenler (1975), Borçlu Olduklarmz (1976), Öküz Bakan (1976),

Nasrettin Hoca Gülütleri (1991)

nceleme, seçki: Lelyâ ile Mecnun (1971), Cumhuriyet Döneminde Türk Mizah (1973) vb.

Yllk: Nesin Vakf adna, 1976'dan bu yana, her yl Edebiyat Yll çkarmaktadr.

Ald ödüller: talya Altn Palmiye Ödülü (1956, 1957'de iki kez), Bulgaristan Altn Kirpi Ödülü (1966),

Bulgaristan Hitar Petar Ödülü (1977) SSCB'de Krokodil Ödülü (1969), Asya-Afrika Yazarlar Birlii'nce

Lotus Ödülü (1975); 1970 TDK Oyun Ödülü (Çiçu adl oyunuyla)

NEAT (Ahmet Dede)

air. Edirne'de dodu. Doum tarihi, çocukluu ve gençlii üstüne bilgi yok. Gelibolu Mevlevihânesi'nde yetiti.

eyhi Aazâde Mehmet Dede'nin ölümü üzerine eyh oldu; Edirne Muradiye Mevlevihhanesi'nde bulundu.

1674'te Edirne'de öldü; dergâhnn türbesine gömüldü.

Neati, 17. yüzyl divan iirinin önemli airlerinden biridir. Gazel türünün ustalarndandr. iirlerinde, anlam ve

kelime oyunlarna bavurarak birtakm yeni imgeler (hayaller) yaratmtr. Bata Naili ve Nedim olmak üzere,

kendinden sonra geler. birçok airi etkilemitir.

iirlerinin topland "Divan" baslmad. (Bir bölümü, 1933'te S. Nüzhet Ergun tarafndan yaynland.)

Divan dnda "Urfi'nin kasidelerini manzum olarak yorumlayan "Hilye-i Enbiya" (Peygamberlerin Güzel

Vasflar) ve Farsça dil kurallaryla ilgili "Kavâid-i Deriyye" adl, baslmam iki yapt daha vardr.

306

307

NEVZÂDE ATÂÎ

air. 1583'te istanbul'da dodu. Asl ad. Ataullah: air Nev'î'nin oludur, tik dersleri babasndan alarak yetiti. O

dönemin, Kafzâde Feyzullah, Ahizâde Abdülhaüm Efendi gibi bilginlerin çaltklar medresede okudu. lmiye

snfna ayrld. stanbul'da müderrislik (öretim üyelii) yapt. Daha sonra, kad (yargç) olarak Lofça, Varna,

Rusçuk, Silistre, Tekirda, Trhala gibi Rumeli kentlerinde bulundu. Üsküp kadlndan azledilince (alnnca)

stanbul'a geldi; 1635'te (?) öldü.

Nevizâde, 17. yüzyl divan edebiyatnda, mesnevileriyle tannm bir airdir. Mesnevi dnda, gazelleri de vardr.

Mesnevilerinde, yeni konular ilemi; yerli öelere arlk vermitir. Döneminin özelliklerini, düüncelerini,

araylarn, inançlarn yanstmas yönünden önem tar.

Yaptlar:

Hamse: Mesnevi biçiminde yazlm; Alemnumâ (Sâkinâme), Nefhetü'l-Ezhâr, Sonbetü'l-Ebkâr. Hefthân,

Hilyettü'l-Efkâr adl be bölümden olumutur. Son ikisi. Agâh Srr Levent tarafndan (1948) yaynland.

Zeyl-i ekayku'1-Atâi: Düzyaz, biyografi. Birçok air, eyhle ilgili bilgileri içerir.

El-Kavlü'1-Hasen: Arapça yazlm, slam hukukuyla (fkhla) ilgili bir yapt.

Müneat; Yazma ve konuma kurallaryla ilgil. (vb.)

NEYZEN TEVFK (Kolayl)

air. 1879'da Bodrum'da dodu. lkörenimini orada yapt. Bir süre zmir dadisi'nde (lisesinde) okudu.

zmir'de, o dönemin edebiyat ve

müzikçileriyle yaknlk kurdu. Urla'da bir berberden ney çalmasn örendi. Ortaokul öretmeni olan babas

,okumas için stanbul'a gönderdi. Ama O, müzikten ve içkili toplantlardan kopamad; babo, düzensiz bir

yaama girdi. iir yazmada, Mehmet Akiften yararland. Polisin, kukulu davranlar, düzensiz yaam nedeniyle,

kendisini izlediini anlaynca Msr'a (1908) gitti. Orada be yl kald; sonra stanbul'a döndü. Tüm yaamnda, belli

bir ite çalmad, ney çalarak geçindi. Ar içkicilii yüzünden, sk sk hastaneye düerek tedaviler gördü. 28 Ocak

1953'te stanbul'da öldü; Kartal'daki aile mezarlna gömüldü.

Neyzen Tevfik, hem ünlü bir ney ustas, hem de güçlü bir yergi (hiciv) airidir. lk iirlerini 1898'de

Muktebas dergisinde yaynlamaya balayarak, bir yandan airlii, bir yandan da, ney çalmadaki ustal ile

tannmtr. Ayrca ney'le ilgili besteler yapmtr. Yergilerinde, yaad aclar, tank olduu toplumsal bozukluklar,

kimi zaman sövgüye varan bir dille yanstmaya çalmtr. Renkli kiilii ve sivri yergileriyle, günümüzde de

adndan söz ettiren; yaam birçok fkraya konu olan biridir.

Kitaplar:

Hiç (1918), Azâb- Mukaddes (1949)

NGÂR HANIM

air. 1862'de stanbul'da dodu. Macar asll Osman Paa'nn kzdr. Kadköy Fransz Mektebi'nde okudu. Ayrca

ünlü hocalardan edebiyat, Arapça, Farsça, Almanca ve Rumca örendi. Genç yanda (14) geçirdii mutsuz bir

evlilikten sonra, kendini tümüyle edebiyata verdi. Konanda, her hafta edebiyat ve müzik toplantlar

düzenleyerek, tannm kiileri bir araya getirdi. "Davranlarnda Avrupallam, ama zevklerinde Doulu bir ince

Türk hanm olarak" tannd. 1 Nisan 1918'de öldü; Rumelihisan'ndaki aile mezarlna gömüldü.

308

309

Nigâr Hanm, Servet-i Fünun döneminin tannm kadn airidir. Ondört yanda, örencilik yllarnda balayan

airlii, Abdiilhak Hamit ve Recaizâde Ekrem'in etkileriyle balamtr. Daha sonra Tevfk Fikret ve Cenap

ehabettin'den etkilendii görülür. iirlerinde, aruz ölçüsünü kulland. Çounlukla karamsar konulan iledi; kendi

yaamnn ac yanlarn, hayal krklklarn yanstt. iir dnda, düzyazlar, çevirileri de vardr. Dilde gelenekçidir.

Kitaplar:

iir: Efsûs (1886), Efsûs 2 (1890), Nirân (1896), Aks-i Sadâ (1900)

Düzyaz (nesir): Safahat- Kalb (ak mektuplar, 1901), Elhan- Vatan (1916)

Oyun: Grive (1910), Tavsir-i Ak (baslmad)

An: Nigâr Binti Osman: Hayatmn Hikâyesi (Bir bölümü olu tarafndan yaynland. 1959)

Kitaplar:

iir: Eller (1952), Nokta (1953), Bölük Yaant (1957)

nceleme, aratrma: Tiyatro ve Yazar (1960), Modern Tiyatro Akmlar 1 (1963), Tiyatro Terimleri Sözlüü

(Haldun Taner ve Metin And'la, 1966), Oyun Yazar (1966), Darülbedayi'nin Ellinci Yl (1969), Dünya

Tiyatrosu Tarihi (2 cilt, 1971-72), 4. Mehmet'in Edirne enlii (1972), Tiyatro Yönetmenlerinin Çalmas

(1974), Yaayan Tiyatro (1976), Meddahlk ve Meddah Hikâyeleri (1977), Türkiye'de Brecht (1979), Sahne

Bilgisi (1980), Gösterim Terimleri Sözlüü (1983), Dram Sanat (1983 . Uzatmal Gerçekler (eletiriler, 1985)

Oyun: Sava Oyunu (Sermet Çaan'la), Nutuk (Atatürk'ün büyük Nutku'nun oyunlatrlmas)

NUTKU, ÖZDEMR

Yazar. 1931'de stanbul'da dodu. Robert Kolej'i; Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin ngiliz

Filolojisi bölümünü (1956) bitirdi. Ayn fakültenin Tiyatro Enstitüsü'ne asistan oldu. Bu görevini, daha sonra

kurulan Tiyatro Kürsüsü'nde doçent ve profesör olarak sürdürdü. imdi, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar

Fakültesi'nde görevlidir.

Özdemir Nutku, edebiyata iirler yazarak (1950) girdi. Daha sonra tiyatroya yöneldi; inceleme ve

eletirileriyle tannd. Nesnel eletiri yöntemlerine baldr. Ele ald yaptlar, deiik açlara göre, özellikle de,

yazldklar dönemlere ve ortamlara göre incelemeye çalr. Son yllarda, çalmalarn, kuramsal tiyatro alannda

younlatrmtr.

310

311

OUZCAN, ÜMT YAAR

o,ö

OFLA7£>LUA.TURAN

Yazar. 1932'de Adana'da dodu. stanbul'da Gcdikpaa Ortaokulu'nu. Vefa Lisesi'ni ve Edebiyat

Faküllcsi'nin felsefe bölümünü bitirdi. ABD'ne giderek Washinglon'da tiyatro örenimi yapt. TRT stanbul

Radyosu'nda dramaturg olarak çalt.

Oflazolu, günümüzün tannm oyun yazarlarndandr. Konusunu, genellikle Osmanl tarihinden alr. Gerek

telif, gerekse çeviri oyunlaryla, tiyatro kültürümüze önemli katklarda bulunmutur. Oldukça yaln, iirsel bir

dili vardr.

Oyunlar:

Keziban/Allah'n Dedii Olur (1963), Deli brahim (1967), Sokraes'in Savunmas (1971), 4. Murat (1970),

Fatih/Bizans Dütü (1973), Genç Osman (1979), Elif Ana (1979), Kösem Sultan (1980), Üçüncü Selim

(1983), Cem Sultan (1984), Gardiyan (1989)

Ald ödüllen 1968 TDK Tiyatro Ödülü (Deli brahim), 1970 TRT Tiyatro Basan Ödülü (4. Murat), Avni

Dilligil Tiyatro Ödülü (Kösem Sultan) 1984 ENKA Sanat Ödülü (Cem Sultanla)

air. 1926'da Tarsus'ta dodu. Bir memurun olu. Konya Askerî Ortaokulu'nu, Eskiehir Ticaret Lisesi'ni bitirdi.

Önce Osmanl Bankas'nda (Ankara), sonra da Bankasnn çeitli ubelerinde (Adana, Ankara, stanbul) memur

olarak çalt. Bankann Halkla likiler Müdürü oldu; bir süre Kültür Yaynlann'n yönetti. Emekli olduktan

(1977) sonra, Ouzcan Sanat Galerisi'ni kurdu. 1984'te stanbul'da öldü.

Ouzcan, iir yazmaya çok küçük yalarda balad. lk iiri, Eskiehir'de Kocatepe gazetesinde yaynland. Daha

sonra çeitli dergilerde (Yedigün, Varlk, Büyük Dou, Yücel, Toprak, Türk'e Doru, Çr, Hisar vb.) yer alan

iirleriyle tannd. iirleri, hem geleneksel iirimizin, hem de Garip akmnn izlerini tar. Hece ile yazlm, ölçülü

uyakl iirleri yannda, serbest ölçülü iirleri de vardr. Çounlukla ak, yalnzlk, ölüm, çaresizlik vb. gibi duygusal

konulan iledi. Bir duygu airi olduu kadar toplumsal bozukluktan dile getiren güçlü bir yergicidir. Gerek

duygusal iirleriyle, gerekse yergileriyle, çok okunan bir air olmu; kimi iirleri de bestelenmitir. iiri, deiik halk

kesimlerine sevdiren airlerimizin banda gelir.

Kitaplar:

iir. nsanolu (1947), Deniz Musikisi (1949), Dillere Destan (1954), Dolmu (1955), Akmzn Son Çarambas

(1955), Bir Daha Ölmek (1956), Kör Ayna (1957), ki Kiiye Bir Dünya (957), Beni Unutma (lk kitaplann

toplam basm, 1959), Karanln Gözleri (1960), Seninle Ölmek stiyorum (1960), Akll Maymunlar (1960),

Üstüme Varma stanbul (1961), Yeni Dünya Rekoru (1961), Sevenler Ölmez (1962), Ötesi Yok (1963), Bir

Gün Anlarsn (1964), Sadrazamn Sol kula (1965), Mihriban'a iirler (1965), Biraz Kül Biraz Duman (1966),

Talar ve Balar (1966), Toprak Olana Kadar (1968), Göbek Davas (1968), Ben Seni Sevdim mi? (1968), Ak

myd O (1969), Halktan Yana (1970), Önce Sen Sonra Sen (1971), Rubailer (1972), Yalan Bitti (1975), En

Eski Yalnzlmdr Ak Benim (1978)

312

313

Gezi: Avrupa Görmü Adam (1967)

Seçki (antoloji): Garip iirler Antolojisi (1958), iirimizde Ak ve Kadn (1961), iirimizde Ayrlk (1961),

iirimizde Tabiat (1962), iirimizde Talama (1962), airlerin Seçtikleri (2. basm, 1974), Çocuklara iirler (1974),

Âk Veysel, (1972)

Öteki kitaplar (düzyaz): Sahibini Arayan Mektuplar (1961), Hüzün Sarklan (1963), Mihriban'a Mektuplar

(1965)

Deneme, eletiri, inceleme: Bir Arayn Yazlar (1981), Bir Yaz'nn Araylar (1981), Yazn, leitim, deoloji

(1982), Yazlanla Okunan (1983), Toplumcu Gerçekçiliin Kaynaklar (1986), Kültür ve deoloji (1987),

Toplumsal Deime ve Basn (1987), Kabul ve Ret (1991)

Ald ödüller: 1965 Yeditepe iir Armaan (Her Yüz Bir Öykü Yazar), 1987 Behçet Necatiil iir Ödülü (Yol

Üstündeki Semenderle)

OKTAY, AHMET

air ve yazar. 1933'te Ankara'da dodu. Atatürk Lisesi'nden ayrld. statistik Genel Müdürlüü'nde üç yl

memurluk yapt. Sonra stanbul'a gelip gazeteci oldu. Bir süre TRT Haber Merkezi'nde, stanbul

Televizyonu'nda çalt. imdi Milliyet gazetesinde görevlidir.

Oktay, iir yazmaya ortaokulda okurken balad. lk iiri 1948'de Gerçek dergisinde yaynland. Bundan sonra,

çeitli dergilerde (Beraber, Kaynak, Mavi, Seçilmi Hikâyeler, Pazar Postas, Yelken, Deiim, Yeditepe, Ataç,

Dönem, Dost, Papirüs, Yeni Dergi vb.) iirle birlikte, çou eletiri niteliinde, inceleme yazlar yazd. iirlerinde,

sürekli bir aray içinde olduu görülür. Deiik söyleyiler ve biçim denemeleri içinde, hep bireyin ruhsal

bunalmlarn ilemeye çalr. Deneme ve incelemelerinde de, ayn aray çabalan var. Son kitaplarnda, içinde

yaadmz geçi sürecinde, kültür ve sanatmzn, deiik sorunlar irdeleniyor.

Kitaplar:

iir: Gölgeleri Kullanmak (1963), Her Yüz Bir Öykü Yazar (1964), Dr. Kaligari'nin Dönüü (1966), Sürgün

(1977), Sürdürülen Bir arknn Tarihi (1981), Kara Bir Zamana Alnlk (1983), Yol Üstündeki Semender

(1987), Atlar ve Övgüler (1991)

314

OKTAY RFAT (Horozcu)

air ve yazar. 10 Haziran 1914'te Trabzon'da dodu. air ve dilci Samih Rfat'n oludur. Ankara Atatürk

Lisesi'ni (1932), Ankara Hukuk Fakültesi'ni (1936) bitirdi. Bir süre Paris'te bulundu. Basn-Yayn Genel

Müdürlüü'nde (1943), DDY stanbul Birinci letme Müdürlüü avukatl yapt. Emekli olunca (1973) serbest

avukat olarak çalt. 18 Nisan 1988'de stanbul'da öldü; Karacaahmet Mezarl'na gömüldü.

Oktay Rifat, 1941 Garip Akm'nn kurucularndandr. Üç arkada, (Orhan Veli Kank ve Melih Cevdet Anday)

birlikte, "Garip" adl ortak bir kitap yaynlayarak, ölçülü uyakl geleneksel iire kar özgür (serbest) iir akmn

balattlar. Süslü söz oyunlanndan uzak, konuma dilinin yalnlnda, küçük insanlann iç dünyasna eilen bu iir

akm, önce büyük tepkiler uyandrd. Gelenekçi airler, bunlar destekleyen eletirmeler, "Süleyman Efendi'nin

nasn iire konu olur mu?" diye, Ga- ripçilerle alay ettiler. Tartma ylllarca sürdü; olay edebiyatn dna taarak

toplumsal bir boyut kazand. Sonunda Garipçilerin dedii oldu; toplumdaki "tabu"lardan biri daha ykld; yeni

iirimizin ufuklan iyice açld; dil, konu ve söyleyiçe zenginleti.

Oktay Rifat, iir yaamnda hep bir aray içinde oldu. lk iirleri, geleneksel iirin biçim ve Garip iirinin konusal

özelliklerini tar. 1950'den sonraki iirlerinde ise, Fransz airi Jaques Prevert'in etkisiyle, daha özgür bir

söyleyie yöneldii görülür. Bu dönemde de geleneksel söz sanatlarndan yararlanmaya çalr. nce bir alay

(ironi) ve eletirel bir yaklamla,

315

toplumsal konulan, özellikle de eitsizlik ve adaletsizlik ko- nulann iler. 1956'dan sonraki iirlerinde, ikinci

Yeni akmnn getirdii olanaklardan yararlanmak ister. Kelimelere önem verir. Ksa bir denemeden sonra, bu

anlamsz ve soyut iirden uzaklar, toplumsala döner. 1970'Ierde, krk yllk bir urann bileimi olan zengin iirine

ular. Bol imgelerle, öz ve biçimin younluk kazand, toplumsal, doaya dönük, usta ii örnekler verir. airlii

kadar, oyun yazarl da önemlidir. iirsel bir anlatmla, kimi zaman cinselliin öne çkt toplumsal konulara

yönelik oyunlar yazd.

Kitaptan:

iir: Yaayp Ölmek, Ak ve Avarelik Üstüne iirler (1945), Güzelleme (1945), Aa Yukar (1952), Karga ile

Tilki (1954), Perçemli Sokak (1956), Ak Merdiveni (1958), ikilik (Aa Yukar ve Karga ile Tilki'nin 2. basm,

1963), Elleri Var Özgürlüün (1966), iirler (1969), Yeni iirler (1973), Çobanl iirler (1976), Bir Cigara çimi

(1980), Elifii (1980), Denize Doru Konuma (1982), Dilsiz ve Çplak (1984)

Oyun: Kadnlar Arasnda (1948), Oyun çinde Oyun (1949). Birtakm nsanlar (1961), Atlar ve Filler (1962),

Çil Horoz (1964), Zabit Fatma'nn Kuzusu (1965), Yamur Sknts (1969)

Roman: Bir Kadnn Penceresinden (1976), Danaburnu (1980)

Not: Aynca çevirileri vardr.

Ald ödüllen 1955 Yeditepe iir Armaan (Karga ile Tilki), 1970 TDK iir Ödülü (iirler), 1970 TRT Basan

Ödülü (Yamur Sknts), 1980 Sedat Simavi Vakf Edebiyat Ödülü (Bir Cigara çimi), 1981 Madaral Roman

Ödülü (Danaburnu)

Edebiyat bölümüne girdi. Kurtulu Sava'nda okulun geçici olarak kapatlmas üzerine Ankara'ya giderek

Anadolu Ajans'nda çalt. Örenimini savatan sonra tamamlad. Yeniden eski iine dönerek bir süre çaltktan

sonra, Edebiyat öretmenliine atand. zmir, Adana ve Ankara liselerinde öretmenlik ve müdürlük, M.E.Bakanl

merkez örgütünde yöneticilik ve Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nde edebiyat profesörlüü yapt. Son

görevinden emekli oldu. 1968'de stanbul'da öldü.

Onan, ilk iirlerini aruz ölçüsüyle (Nedim dergisi, 1919) yazd. Daha sonra "Millî Edebiyat" akmnn

etkisiyle yazd iirlerle tannd. Hece ölçülü bu iirlerinde, daha çok aynlk, sevgi, hüzün vb. gibi kiisel

duygulanmalann ve yurt, ulus sevgi, yiitlik (kahramanlk) vb. gibi ulusal duygulan iledi. Ne var ki, dili iyi

kullanmasna karn, birkaç iiri dnda, kendini tekdüzelikten kurtaramad; çadalannn gerisinde kald. iir dnda,

edebiyat tarihimize ilikin incelemeler yapt; okullar için dilbilgisi kitaplar yazd.

Kitaplar:

iir: Çakl Talan (1927), Bir Yudum Daha (1932)

nceleme: zahl Divan iiri Antolojisi (1940), Seyyal Hamza'nn ki Yeni Gazeli Dolaysiyle (1949), Namk

Kemal'in "Talim-i Edebiyat" Üzerine Bir Risalesi (1950), Leyla ile Mecnun (Fuzuli'nin ünlü mesnevesinin

incelemesi, 1956)

Roman: ileyen Yara (Vakit gazetesinde tefrika, 1931)

Okul kitab: Dilbilgisi 1 (1929), Dilbilgisi 2 (1943)

ONAN, NECMETTN HALL

air ve yazar. 1902'de Çatalca'da dodu. lkörenimini orada yapt. stanbul'da Vefa Sultanisini (lisesini) bitirip

Yüksek Muallim Mektebi'nin

ORHAN KEMAL

Yazar. Asl ad, Mehmet Rait Öütçü'dür. 1914'te Ceyhan'da dodu. TBMM'nin ilk milletvekillerinden,

avukat Abdülkadir Kemali'nin oludur.

316

317

Babasnn siyasal nedenlerle Suriye'ye kaçmas üzerine, örenimini

sürdüremedi; ortaokul üçüncü snftan ayrlmak zorunda kald. Adana'da

çrçr fabrikalarnda içilik, dokumaclk ve kâtiplik yapt. Askerlii

srasnda yazd baz iirlerinden dolay be yl hapis cezasna çarptrld.

Bu cezasn, Adana, Kayseri ve Bursa cezaevlerinde yatarak geçirdi. Bursa

cezaevinde Nazm Hikmetle tantktan sonra hikâye yazmaya balad.

Hapisten çknca (1943) Adana'ya döndü; içilik, sebze tamacl, kâtiplik

yaparak geçimini salamaya çalt. Daha sonra stanbul'a yerleerek (1950)

kendini tümüyle yazarla verdi. Yaamnn bu dönemi de geçim yönünden

oldukça skntl, ama yazarl yönünden çok verimli geçti. Yaptlarnn

tüme yaknn stanbul'da (Cibali ve Fatih'te) yazd. Hastaland, birkaç kez

hastaneye yatarak iyilemeye çalt. Hem gezmek, hem de tedavi olmak

amacyla, 1970'te çar üzerine Bulgaristan'a gitti. Ne var ki, bu amacm

gerçekletiremedi. Hastaland; Sofya Hükümet Hastanesi'ne yatrld. 2

Haziran 1970'te orada öldü. Cenazesi stanbul'a getirilerek Zincirlikuy

Mazarh'na gömüldü. Ansn yaatmak amacyla, ailesince "Orhan Kem

Roman Armaan" düzenlendi.

Orhan Kemal, edebiyatmzda 1940 sonrasnn en büyük hikaye ve roman yazarlar arasnda yer alr. Özellikle

hikâye türünde büyük basan göstermi; Sabahattin Ali ve Sait Faik gibi, hikâyeciliimize yepyeni

olanaklar kazandrmtr. Geçim kaygs yüzünden yeterli titizlii gösterememi, zaman zaman

yinelemelere (tekrarlara) dümüse d romanclkta da büyük ustalk göstermitir. Hikâye ve

romanlarnd toplumumuzdaki ekonomik çatma ve snfsal farkllamann, kentler' yaayan alt tabaka

insanlar üzerindeki olumsuz etkilerini sergilemey çalmtr. Satclk yapan çocuklar, ky köe semtlerinin

serserileri kötü yola dümü genç kzlar, ekmek paras peinde koan babalar, zengi evlerine gündelie giden

kadnlar, haklarn arayan toprak içilerini, hapishaneye düenleri, i arayanlar, fabrika emekçilerini,

gurbetçileri, ksaca yaamak için ekmek peinde koan küçük insanlarn aclarn, sevinçlerini, umutlarn dile

getirmitir. Bunu yaparken, iyi ve kötü, olumlu ve olumsuz ayrmna gitmeden, tank olduu çelikileri, kimi

zaman gülmeceye kayarak, iyimser ve sevecen bir yaklamla, olduu gibi vermeyi baarmtr. Konu ve tip çeitlili

iyannda, yaptlarnn ilk göze çarpan özellii süssüz, yaln dildir. Ustaca gelitirdii konumalarla, anlatma

olaanüstü bir akclk kazandrmtr.

Kitaplar:

Hikâye: Ekmek Kavgas (1949), Sarholar (1951), Çamarcnn Kz (1952), 72. Kou (1954), Grev (1954),

Arka Sokak (1956), Karde Pay (1957), Babil Kulesi (1957), Dünyada Harp Vard (1963), siz (1966), Önce

Ekmek (1968), Küçükler ve Büyükler (çocuklar için seçmeler, 1971)

Roman: Baba Evi (1949), Avare Yllar (1950), Murtaza (1952), Cemile (1952), Bereketli Topraklar

Üzerinde (1954), Suçlu (1957), Dünya Evi (19587, Devlet Kuu (1958), Vukuat Var (1959), Gâvurun Kz

(1959), Küçücük (1960), El Kz (1960), Hanmn Çiftlii (1961), Eskici ve Oullan (1962), Gurbet Kular (1962),

Sokaklarn Çocuu (1963), Mahalle Kavgas (1963), Kanl Topraklar (1963), Bir Filiz Vard (1965), Müfettiler

Müfettii (1966). Yalanc Dünya (1966), Evlerden Biri (1966), Arkada slklar (1968), Sokaklardan Bir Kz

(1968). Üç Katç (1969), Kötü Yol (1969), Kaçak (1970)

An: Nâzm Hikmet'le Üçbuçuk Yl (1965)

nceleme: Senaryo Teknii ve Senaryoculuumuzla lgili Notlar (1963)

Oyun: spinozlar (Yalova Kaymakam, 1965). "72. Kou", "Murtaza", "Eskici Dükkân" ve "Karde Pay", ayn

ad tayan yaptlarndan oyunlatrld.

Ald ödüller 1958 Sait Faik Armaan (Karde Pay), 1969 Sait Faik ve TDK Ödülü (Önce Ekmek)

ORHON, ORHAN SEYF

air ve yazar. 1890'da stanbul'da dodu. Mercan dadisi'ni (lisesini), Hukuk Mektebi'ni bitirdi. Ksa bir

memurluktan sonra gazeteci oldu. Akbaba (1919), Papaan (1924), Resimli Dünya (1924), Güne (1926),

Edebi- yat (1932), Ayda Bir (1935), Çnaralt (1941), dergilerini çkard. stanbul Erkek

318

319

Lisesi'nde (1941-44) öretmenlik yapt. Daha sonra politikaya atld; 1946"da Zonguldak'tan ve 1965'te

stanbul'dan milletvekili seçildi. 1972'de öldüünde, stanbul'da Son Havadis gazetesi fkra yazaryd. Mezan

Zincirlikuyu'dadr.

Orhon, edebiyatmzda "Hecenin Be airi"nden biri olarak tannr. iire, bu toplulua girmeden önce (1911)

aruzla balam. Millî Edebiyat akmnn etkisiyle, geleneksel halk iirine yönelmitir. Yaln, duru bir dille, bata

"ak" ve "kadn" olmak üzere, bireysel duygulanmalarn yanstan iirleriyle tannmtr. Kimi iirlerinde gülmece ve

yergi öesi ar basar. iirde, belli bir düzeyin üzerine çkt söylenemez. Düzyaz o- larak gülmece (mizah)

hikâyeleri, siyasal konulu fkralar, biyografiler yazmtr. Duyu ve düünüte gelenekçi bir yazardr.

Kitaptan:

iir: Frtna ve.Ki (1919), Peri Kz ile Çoban Hikâyesi (1919), Gönülden Sesler (1922), O Beyaz Bir Kutu

(1941), Asri Kerem (1942), Hicviyeler (1950), Kervan (1964), te Sevdiim Dünya (1965), iirler (seçmeler,

1970)

Roman: Çocuk Adam (1941)

Fkra, makale: Dün, Bugün, Yann (1943), Kulaktan Kulaa (1943)

Biyografi: Abdülhak Hamit (1937), Mehmet Akif (1937), Yahya Kemal (1937), Ziya Gökalp (1937)

Gülmece: Fiskeler (1922), Düün Gecesi (1957)

ORTAÇ, YUSUF ZYA

air ve yazar. 1895'te stanbul'da dodu. Vefa dadisi'ndeki (lise) öreniminden sonra, Darülfünunda (st.

Üniversitesi) açlan snav kazanarak edebiyat öretmeni (1915) oldu. zmit, Galatasaray ve Mercan

Sultanilerinde

(liselerinde) öretmenlik yapt. Sular daresi Yönetim Kurulu'nda bulundu. 1918'de "air" ve 1923'te "Akbaba"

dergilerini çkard. Gülmece (mizah) edebiyatmza büyük katklar olan Akbaba'nn yaynn ölümüne dek

sürdürdü. Bu arada, Orhan Seyf Orhonla "Ayda Bir" (1935) ve "Her Ay" (1937) edebiyat dergilerini de

çkard. 1946-1950 döneminde, Ordu'dan milletvekili seçildi. 11 Mart 1967'de stanbul'da öldü; Zincirlikuyu

Mezarl'na gömüldü.

Aruz ölçüsüyle yazd ilk iirlerini, 1914'te Kehkean dergisinde yaynlayan Ortaç, daha sonra "Hecenin Be

airi"nden biri olarak tannd. iirleri, biçim (teknik) ve anlatm (söyleyi) yönlerinden baarl görünürse de, içerik

yönünden bireysel duygulanmalar aamamtr. Bununla birlikte, Be Hececiler içinde, Faruk Nafiz'den sonra en

baarl olandr. Dili yaln ve akadr. iir dnda, siyasal fkra, oyun, roman, gezi, an ve gülmece vb. türlerinde de

yaptlar vermitir.

Kitaplar:

iir. Akndan Akma (1916), Cenk Ufuklar (1917), Âklar Yolu (1919) Yanarda (1928) Bir Selvi Gölgesi

(1938), Ku Cvltlar (çocuk iirleri, 1938), Bir Rüzgâr Esti (Manzum Binnaz oyunu, ile 1962)

Oyun: Kördüüm (1917), Binnaz (1928), üphe (1918), Lâtife (1919), Nikâhta Keramet (1923), Eski

Mektup (1923)

Roman: Kürkçü Dükkân (1931), eker Osman (1932), Göç (1943), Üç Katl Ev (1953)

Gülmece hikâyeleri: en Kitap (1919), Beik (1943), Ocak (1943), San Çizmeli Mehmet Aa (1956), Gün

Domadan (1960)

An: Portreler (1960) Bizim Yoku (1966)

Biyografi: smet nönü (1946)

320

321

OTYAM, FKRET

Yazar, gazeteci. 1926'da Aksaray'da (Nide) dodu, ilk ve ortaokulu orada okudu. Bir yandan Son Saat

(1940). Ulus (1951). Dünya (1952), gazetelerinde çalt, bir yandan da, stanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nin

orta ve yüksek resim bölümünü bitirdi. Daha sonra muhabir ve röportaj yazan olarak Cumhuriyet

gazetesinde çalt. Emekli olunca, Antalya'nn Gazipaa ilçesine yerleti. Orada yaz çalmalar yannda, resim

yapyor.

Otyam, röportaj türüne yeni bir soluk ve canllk getiren yazarlarmzdandr. Türkiye'nin tüm yörelerini gezip

dolam, özellikle Dou ve Güney dou bölgesinin eitim, yerleme, toprak, kan davas aalk, eyhlik, göç. kaçakçlk,

kz kaçrma, evlilik vb. gibi çeitli ekonomik ve toplumsal sorunlarn, yapt ayrntl röportajlar ve bunlar

belgeleyen fotoraflaryla yanstmaya çalmtr. "Gide Gide" bal altnda yaynlanan bu röportajlar, bir yandan ülke

yöneticilerinin çalmalarna k tutarken, bir yandan da toplumsal konularda aratrma yapacak bilim adamlarna

pek çok malzemeler getirmitir. Güçlü gözlem gücü, renkli, akc de duyarl diliyle, röportaj halk ynlarna

sevdiren bir yazardr.

Kitaplar:

Röportaj: Saman Yüklü Kan (1957), Ha Bu Diyar (1959), Bu Ne Biçim Amerika? (1960), Dou Gezi

Notlan (1960), Harran, Mayn ve Inp (1961), Uy Babo (1962). Toprakszlar (1963), Hû Dost (1964), Bir Kar

Toprak çin (1965), Oy Frat Âsi Frat (1966), Korku ve Kaymakam Babo (1968), Can Pazar (1969), Ne biçim

Amerika, Ne Biçim Rusya (1970), Karasevdam Anadolu'm (1976), Maynl Topraklar Üzerinde (1977), Ad

Yemendir (1981), Maynlar Çiçek Açmaz (1983), Pavli Karde (1985), Harran Koçaklamas (1987), Ey

Samanda (1991)

An: Arkadam Orhan Kemal (1973), u Bizim Gazipaa ve smet Paai Yllar (1984)

Oyun: Mayn (1968'de oynand; kitaplamad.)

Çocuk kitab: Can Arkada (1991), Ceylanlar Suya ndi (1991)

Ald ödüller: "Mayn ve rip" adl röportajyla 1962 TDK Ödülü'nü ald. Ankara Gazetec'ler Cemiyeti'nce, 1963

ve 1970'te "yln gazetecisi" seçildi.

OZANSOY, FAK AL

air. 1876'da Diyarbakr'da dodu. Süleyman Nazif in kardei ve Sait Paa'nn oludur. lk ve ortaörenimini orada

yapt. stanbul'da Mekteb-i Mülkiye'yi (siyasal bilgiler oku u) bitirdi. Bursa'da maiyet memuru olarak göreve

balad. Sndrg, Burhaniye, Pazarköy, Mudanya kaymakamlklarnda; Midilli, Beyolu, Üsküdar, Kütahya

mutasrnflklannda bulundu. Mütarekeden sonra (!'. 18) Diyarbakr valiliine atand. Ksa bir süre sonra, bu

görevinden ayrlarak stanbul'a döndü. Dahiliye Nezareti (Bakanl) müstearlndan emekli (1931) oldu. Ayrca

Mülkiye'de Franszca öretmenlii de yapt. 1950'de Ankara'da öldü; Zincirlikuyu Mezarl'nda, Abdülhak

Hamit'in yanna gömüldü.

Faik Ali Ozansoy, Servet-i Fünûn airlerindendir. Daha sonra Fecr-i Ati topluluuun banda da yer almtr.

iirlerinde, dil ve teknik yönünden Abdülhak Hamit ve Tevfik Fikret'in etkisi görülür. Ar duygusal, hayalci

ve romantik bir airdir. Ar ve özentili bir dille, kadn, ak, hüzün gibi konular ilemitir. Kimi iirlerinde, doa ve

toplumsal öeler ar basar. Genel olarak, iirde büyük baar gösterememi, Abdülhak Hamit taklitçiliinden

kurtulamamtr.

Kitaplar:

iir: Fani Teselliler (1908), Temâsil (1913), Elhan- Vatan (1915)

Oyun: Paytahtn Kapsnda (1918), Nedim ve Lâle Devri (manzum, 1950)

Ötekiler: Mithat Paa (biyografi, 1908), air-i Âzam'a Mektup (1923)

322

323

OZANSOY, HALIT FAHR

nceleme: Goethe'nin aklar ve iirleri (1936), Tevfik Fikret ve Rubab' Cevab (1945), Yunan Tiyatrosu

(1964)

Okul kitab: Edebiyat Kraat (Okuma) Numuneleri (3 cilt) vb.

air ve yazar. 1891 'de stanbul'da dodu. Doktor Mehmet Fahri Paa'nn olu. Galatasaray Sultanisi'nden

(lisesinden) ayrld. Açlan bir snav kazanp öretmen oldu. Kayseri, Mula, Konya ve stanbul liselerinde (1916-

1956) felsefe ve edebiyat öretmenlii yapt. Ayrca "Nedim" dergisini (17 say) çkard (1919) ve

"Servetifünun"u (1926-1947) yönetti. Emekli olduktan sonraki yllarn (1965-1971) tiyatro eletirileri,

söyleiler ve anlarn yazarak geçirdi. 23 ubat 1971'de stanbul'da öldü; Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü.

Halit Fahri, "Hecenin Be airi"nden biridir. lk iirlerini, Tevfik Fikret ve Cenap ehabettin'in etkileriyle aruz

ölçüsüyle yazd. Daha sonra Millî Edebiyat akmna katld. çedönük (mistik) bir airdir. ledii konularn banda

"sevgi" ve "ölüm" konulan gelir. Bireysel duygulanmalarn yanstan çou iirlerinde, karamsar ya da

melânkolik bir hava vardr. Asl baarsn, dil ve anlatmda gösterdi. Konuulan dille yazarak, Türkçe'nin

sadelemesine yardmc oldu.

Kitaplar:

iir: Rüya (1912), Cenk Duygular (1917), Efsaneler (1919), Zakkum (1920), Bulutlara Yakn (1920),

Gülistanlar, Harabeler (1922), Paravan (1929), Balkonda Saatler (1931), Sulara Dalan Gözler (1938), Hep

Onun çin (1962), Sonsuz Gecelerin Ötesinde (1964)

Oyun: Bayku (manzum, 1917), lk air (manzum, 1923), Sönen Kandiller (manzum, 1926), Nedim (1932),

On Yln Destan (manzum, 1933), Hayat (manzum, 1936), Bir Dolaptr Dönüyor (manzum, 1958), ki Yanda

(1970)

An: Edebiyatçlar Geçiyor 1939; geniletilmi 2. basm: Edebiyatçlar Çevremde, 1970), Dârülbedayi

Devrinin Eski Günleri (1964), Eski stanbul Ramazanlar (1986)

Roman: Sulara Giren Köprü (1939), Âklar Yolunun Yolcular (1939)

OZANSOY, MUNS FAK

air ve yazar. 1911 'de Midilli'de dodu. air Faik Ali Ozansoy'un

oludur. lkörenimini, stanbul'da bir Fransz okulunda yapt. Galatasaray

Lisesi'ni, Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Bankas'nda; ktisat ve Ticaret

Bakanl'nda (müdür yardmcs, irketler müdürü, müfetti, tefti Heyeti

Bakanl, D Ticaret Dairesi bakan, müstear); Yüksek Murake*be

Heyeti'nde; Babakanlkta (müavir) çalt. Basn Yayn Turizm Genel

Müdürlüü, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii, Merkez Bankas

Bamüavirlii, Ankara Sanayi Odas Genel Sekreterlii görevlerinde

bulundu. Son görevi, Paris'teki Unesco Türkiye Daimi Temsilciliidir. 1975'te

orada öldü. Cenazesi stanbul'a getirilerek Zincirlikuyu Mezarl'na

gömüldü.'

i • Munis Faik, iir yazmaya 1930'da balad. Dergilerde (ark, Çr, ^Millet, Bayrak, Marmara vb.) yaynlad iir ve

yazlaryla tannd. \ Arkadalaryla çkard (1950-57) Hisar'da, edebiyatta ulusalcl ve i gelenekçilii savunan

bayazlar yazd. iirlerinde iledii konular bu j dorultudadr. çedönük bir airdir. Semboller ve hayallerle yüklü,

biçim 1 kaygs ar basan bir iir teknii vardr. Dili yalndr.

I; Kitaplar:

iir: Büyük Mabedin Eiinde (1938), Hayal Ettiim Gibi (1948), Bir -Daha (1959), Yakar (1959), Zaman

Saati (1965), Yaknma (1968), Kaybolan Dünya (1971)

Deneme: Düündüüm Gibi (1957)

Oyun: Medea (manzum trajedi, 1963)

324

325

ÖMER SEYFETTN

Yazar. 11 Mart 1884'te Gönen'de dodu. Bir subay oludur. lkörenimine oradaki bir mahalle mektebinde

balad; Ayanck ve inebolu'da devam etti. Annesiyle stanbul'a geldiinde. Aksara- Mekteb-i Osmani'de okudu.

Eyüpsultan Baytar Rütiyesi'ni (veteriner 'rtaokulunu), Edirne Askeri dadisi'ni (lisesini), Harbiye'yi (1903)

bitirdi. Subay olarak zmir Redif Frkas'na atand. zmir'de yeni açlan Jandarma Okulu'na (1907) öretmen oldu.

Merutiyet'ten (1908) sonra, üstemen olarak Selanik'te 3. Ordu merkezine gönderildi. Orada, Yakarit köyü

snr bölüünde görev yapt. 1910'da askerlikten ayrld. Balkan Sava'nn balamas (1912) üzerine yeniden orduya

çarld. Yanya Savunmas'nda Yunanllara tutsak (1913) oldu. Serbest braklnca stanbul'a gelerek Kabata

Lisesi'nde öretmenlik görevine (1914) balad. Selanik'te bulunduu yllarda balad hikâye yazarln, youn binmde

burada da sürdürdü. Ne var ki, çok verimli olabilecei bir yata, birden hastaland. eker hastalndan, 5 Mar'

I920'de öldü; Kadköy'deki Kudili Mahbutbaba Mezarl'na gömüldü.

Ömer Seyfettin, hikâyeciliimizin büyük ustas ve sade dilcilik akmnn öncüsüdür. lk iirlerini ve yazlarn,

1900'den balayarak Mecmua-i Edebiye, Sedat, Serbest zmir, Muktebes, Bahçe, Kadn, Tenkit, Türk Yurdu

vb. gibi dergilerde yaynlamaya balad. Daha sonra, Selanik'te Ziya Gökalp ve Ali Canip Yöntem'le tanp

"Sade Lisan" akmn balatt. Bu akmn yayn organ olan Genç Kalemler dergisinde yaynlanan yazlaryla tannd.

Derginin ilk saysnda yer alan yazsnda belirttii gibi, an ve sade halk diliyle, bugün de sevilip okunan

hikâyeler yazd. Rumeli'de bulunduu yllarda, Yunan, Srp, Bulgar ayrlkç komitelerinin gizli çalmalarn sezmi,

ilerde yazaca yaptlar için gözlemler yapp malzemeler toplamt. Ulusçu ve idealist bir yaklamla, birçok

hikâyelerinde bunlar iledi. Ayrca günlük yaamdan, çocukluk anlarndan, tarihten, halkbilimden (folklordan)

yararland. Her türlü özentiyi, süsü, ayrntl tasviri ve çözümlemeyi (tahlili) bir tarafa atarak; halk için bir

"edebiyatsz edebiyat" yaratmaya çalt. Doru bulduu tarihsel ve toplumsal deerleri savundu; yanl bulduklarn

eletirdi, yerdi. Çökmekte olan bir devletin bireylerine yurt ve ulus sevgisi alayarak moral vermeye; bölücü,

ayrlkç akmlara kar, ulusal bütünlüü savunmaya çalt. Bu

tutumuyla, ulusal edebiyat akmnn en güzel örneklerini verdi. Hikâye dnda iirleri, makaleleri, fkralar,

destan denemeleri, romanlar da vardr.

Kitaplar:

Salnda yaynlananlar; Tarih Ezelî Bir Tekerrürdür (Düünüyorum dergisinin özel says, st. 1910), Vatan!

Yalnz Vatan! (Broür, Selanik 1911). Yarnki Turan Devleti (st. 1914), Millî Tecrübelerden Çkarlm Ameli

Siyâset (st. 1914), Turan Masallar (st. 1916) Eshâb- Kehfimiz (Yedi Uyurlarmz; toplumsal roman; st. 1918),

Harem (Büyük hikâye, st. 1918), Efruz Bey (Fantazi roman, st. 1919)

Öteki kitaplar. 1926'dan sonra, yaynevlerince çeitli adlarla basld. Kitap saysnn yayn evlerine göre deitii

görülür. Bugüne kadar, tüm yazdklarnn kitaplat da söylenemez.

Hikâye ve romanlarnn ilk toplu basm, 1938'de (st, Ahmet Halit Kitabevi) yapld: lk Düen Ak, Yüksek

Ökçeler, Bomba, Gizli Mabet, Asilzadeler, Bahar ve Kelebekler, Beyaz Lâle, Mapçupluk mtihan

iirleri, Fevziye Abdullah Tansel (Ömer Sefettin'in iirleri, Ankara 1972); fkralar ise M. Sabri Koz (Nükte

ve Fkralaryla Ömer Seyfettin, st. 1984) tarafnda derlendi.

Ayrntl bilgi için baknz: Ömer Seyfettin, Ülkücü Bir Yazarn Roman (Hazrlayan; Tahir Alangu, st. 1968);

Ölümünün 50. Yl Münasebetiyle Ömer Seyfettin Bibliyografyas (Hazrlayan; Millî Kütüphane, Ank. 1970)

ÖNDER, MEHMET

Yazar. 1926'da Çumra'da dodu. Ankara Dil ve Tarih-Corafya fakültesi'ni bitirdi. Konya Mevlâna Müzesi

Müdürlüü, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüü, Kültür Müstearl, Babakanlk Danmanl görevlerinde

bulundu. imdi emeklidir.

326

327

Önder, edebiyata, lisede örenciyken iirler yazarak girdi. Daha so çeitli dergilerde (Çr, Türk Folklor

Aratrmalar, stanbul adrv Çnaralt, Çar, Hisar vb.) yer alan kültürel arlkl inceleme yazlan tannd. Tarih, sanat

tarihi, halkbilim (folklor) ve budunbilim (etnografya edebiyat, tasavvuf vb. gibi alanlarda yaptlar

verdi. Gelenekçi maneviyatç görüleri savundu.

Kitaplar:

iir: Zafer Yolunda (1947), Köyün Barndan (1947), Mevsim Sonu (1949)

nceleme, aratrma: Seyahatnamelerde Konya (1948), Konya Matbuat Tarihi (1949), Konya Maarif Tarihi

(1950), Millî Mücadelede Konya (1953), Sivasl Ali Kemalî (1954), Gönüller Sultan Mevlâna (1959),

Aydnlk Kap: ems-i Tebrizi (1963), Anadolu Efsaneleri (1966), Anadolu Fetih Destanlar (1970), Atatürk

Evleri/Atatürk Müzeleri (1970), Mesnevi'den Hikâyeler (1970), Nasrettin Hoca (1971), ehirden ehire

(1972), Anadolu'yu Aydnlatanlar (1973), Mevlâna Bibliyografyas (2 cilt, 1974), Atatürk'ün Yurt Gezileri

(1975), Ald Sözü Anadolu (1976), Selçuklu Devri Kubad-Âbâd Saray Çini Süslemeleri (1981), Yurtd

Müzelerinde Türk Eserleri (1984), Eski Eserler Ansiklopedisi (1987), izmir Yollarnda Atatürk (1989) vb.

ÖNGÖREN, VASIF

Yazar. 1938'de Tavanl'da dodu. Kütahya Lisesi'ni bitirdi. Bir süre istanbul Fen Fakültesi jeofizik

bölümünde okudu. Almanya'ya giderek tiyatro örenimi gördü. Dönüünde, istanbul ve Ankara'da oyunculuk

yapt. Ankara Birlii Tiyatrosu'nu kurdu. Son yllarda, tiyatro çalmalarn Avrupa'da sürdürdü. 15 Mays 1984'te

Hollanda'nn Amsterdam kentinde öldü.

Öngören, Alman yazan Brecht'in (1895-1956) gelitirdii "epik

tiyatro" anlaynn ülkemizdeki temsilcisi olarak tannmtr. Almanya'daki tiyatro örenimi srasnda bu konuda

örendiklerini uygulamak için Ankara Birlii Tiyatrosu'nu kurmu, "Asiye Nasl Kurtulur?" oyunuyla büyük

basan kazanmtr. Verimli bir çada ölümü, tiyatromuz için büyük bir kayptr.

Öteki oyunlan: Göç: (1976; yeni adyla Almanya Defteri 1971), Oyun Nasl Oynanmal? (1974), Zengin

Mutfa (1977)

Çocuk kitab: Masaln Asl (2 cilt)

Ald ödüller: "Göç" oyunuyla, 1967 stanbul Uluslararas Tiyatro enlii'nde ikincilik; "Zengin MutfaTyla,

1978 ismet Küntay ve Ankara Sanatseverler Dernei ödüllerini ald. "Asiye Nasl Kurtulurca, Ankara

Sanatseverler Demei'nce yln (1970) en baanl oyun yazan ve yönetmeni seçildi.

ÖREN, ARA

air ve yazar. 1939'da stanbul'da dodu. Ortaöreniminden sonra, stanbul'daki özel tiyatrolarda, bir süre

oyunculuk ve dramaturgluk yapt. Daha sonra Almanya'ya giterek Berlin'e yerleti. Önceleri çeitli ilerde i çalt.

imdi yaamn yazarlkla salyor.

Ören Ara, Almanya'ya yerletikten sonra, oradaki içilerimizin yaamlarn; yeni çevreye uyum salamak için

verdikleri savandan; dlanmann ve küçük görülmenin aclann; gurbet duygulann; yurt özlemlerini vb. ileyen

uzun iirleriyle (poem) tannd. Yazd iirler ve yazlanyla, salt oradaki Türklerin deil, Alman okurlann da

beenerek 5 okuduklan bir yazar oldu.

¦I '

Kitaplar:

Türkçe olarak yaynlanan iirleri: Terkedilmilerin Akam (1960), Berlin Üçlemesi (1980), Enkaz/ikinci

Elden Resimler (1984)

Anlat: Gündodulann Yükselii (1985), Kaybolan efkat (1987)

328

329

Almanca olarak yaynlanan iirleri: Niyazi'nin Naunyn Soka'nda i Ne? (1973), Kâthane Rüyas (1974),

Sefilname (1977), Almanya Bir Türk Masal (1978), Yeni Dille Eski Masallar (1979). Gurbet Deil Artk

(1980)

vb.

Ald ödüller: 1980 Alman Endüstri Birlii Tevik Ödülü. 1983te Bavyera Güzel Sanatlar Akademisi Onur

Ödülü ve 1985'te Albert von Chamisso Ödülü'nü ald. (Son ödül. anadili Almanca olmayan ve yaptlaryla

Alman edebiyatna katkda bulunanlara verilmektedir.)

ÖRNEK, SEDAT VEYS

Yazar. 1927'de Zara'da (Sivas) dodu. Ortaörenimini Sivas'ta yapt. Ankara lahiyat Fakültesi'ni bitirdi.

Almanya'da Tübingen Üniversitesi'nde, dinler tarihi ve budunbilim (etnoloji) alanlarnda çalarak uzmanlat.

Dönüünde, Ankgra Dil ve Tarih Corafya Fakültesi'ne öretim üyesi oldu. Profesör olarak çalrken, 980'de

öldü.

Örnek, edebiyata hikâyeler yazarak (1946. Sivas'ta Hakikat gazetesi) girdi. Çeitli dergilerde (Varlk,

Deiim, Su, Türk Dili vb.) hikâyeleri yan sra ksa oyunlar, eletirileri ve çevirileri yaynland. Daha sonra (1960-

1970), çalmalarn oyun türünde younlatrarak bu alanda tannmaya balad. Uzmanlk dal olan budunbilim ve

halkbilim (folklor) alannda verdii yaptlaryla, kültürümüze büyük katklarda bulunan bir aratrmacdr.

Kitaplar:

Oyun: Kurt (1964), Pirinçler Yeerecek (1969), Manda Gözü (1969)

nceleme, aratrma: Sivas Çevresinde Hayatn Çeitli Safhalanyla lgili Batl nançlar ve Büyüsel lemlerin

Etnolojik Tetkiki (1966), 100 Soruda lkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane (1971), Etnoloji Sözlüü (1971),

Anadolu Folklorunda Ölüm (1971), Budunbilim Terimleri Sözlüü (Etnoloji Sözlüü'nün yeni basm, 1973),

Türk Halkbilimi (1973), Geleneksel Kültürümüzde Çocuk (1979)

OZ, ERDAL

Yazar. 1935'te Yldzeli'nde dodu. Babas yargçt, sürekli yer deitirdi. Bu nedenle ilk ve ortaokulu çeitli

yerlede okudu. Tokat Gazi Osman Paa Lisesi'ni bitirdikten sonra st. Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne girdi.

Burada okurken, arkadalaryla "a dergisi"ni çkard. Örenimine ara verip Ankara'ya gitti. Alt yl aradan sonra,

Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Türk Dil Kurumu'nda, Sinematek Dernei Ankara ubesinde çalt. Kzlay'da

Sergi Kitabevi'ni kurup yönetti. 12 Mart Darbesi'nden sonra tutuklanp bir yl hapishanede yatt. Durumalar

sonunda akland. Kitabevi skyönetimce kapatld için, i bulmak için stanbul'a gitti. Önce Cem Yaynevi'nde

düzeltmenlik ve redaksiyon ileri yapt. Sonra ayn yaynevinin çocuk edebiyat dizisini (Arkada Kitaplar)

yönetti. Yüzü akn kitap yaynlad. Oradan ayrlp bugün yönettii Can Yayanlar'n kurdu.

Erdal Öz, edebiyata önce iir (üniversitenin ilk yllarnda), yazarak girdi. Sonra iiri birden brakp hikâyeye

yöneldi. 1960'ta yaynlanan (biri roman) iki kitabndan sonra, uzun süren bir suskunluk dönemi oldu.

Cezaevinden çknca (1972), orada yaanlan olaylardan yola çkarak yakn dönemin siyasal olay ve kiilerini

konu alan hikâyeler, romanlar yazd. Bunlar büyük ilgi gördü ve birçok yabanc dillere çevrildi.

Kitaplar:

Hikâye: Yorgunlar (1960), Kanayan (1973), Havada Kar Sesi Var (1987)

Roman: Odalarda (1960), Yaralsn (1974), Gülünün Solduu Akam (an-roman, 1986)

An: Deniz Gezmi Anlatyor (1976)

Gezi: All Turnam (SSCB gezisi, 1977)

Çocuk kitab: Beyaz Yele (1981), Alçacktan Kar Yaar (bilmeceler, 1981)

Not: "Yaralsn" romanyla 1975 Orhan Kemal Roman Armaan'n kazand.

330

331

OZAKIN, AYSEL

Yazar. 1942'de Urfa'da dodu, tik ve ortaörenimi izmir'de yüksek örenimini Ankara Gazi Eitim

Enstitüsü'nde (Franszca bölümünde) yapt. Öretmenlik yaam ksa sürdü, istanbul Atatürk Eitim Enstitüsü'nde

Franszca öretmem olarak çalrken, önce görevden alnd, sonra da Çanakkale'ye atand. Bunun üzerine, kendi

isteiyle öretmenlikten ayrlarak yazarlk ve çevirilerle geçimini salamaya çalt. Yeniden, istanbul Devlet

Konservatuvan'nda öretmenlie döndü. Çarl olarak Almanya'ya gitt: Dönmeyince, iine son verildi. imdi

Almanya'da.

Ozakn, yazar olarak adn 1974 Sabahattin Ali Hikâye Yanmas'n en baarl hikayeci seçilerek duyurdu. Ksa

zamanda, top- lumsal sorunl; ileyen hikâye ve romanlaryla tannd. Hikâyelerinde, genellikle küçük kentin

insanlarn anlatr. Onlarn uygarlama çabalarn, çelikilerini, korkularm, hakszlklara kar direnilerini, isizlik

sorunlarn, geleneksel ve töresel basklara kar isyanlarn, özgürleme çabalarn, kan davalarn, anariyi, anarinin

getirdii kargaay, iç ve d (Almanya) göçü vb. sergilemeye çalr. Romanlarnda ise, arlk daha çok kadn

sorunlanndadr. Kadnlarmz, kendilerine özgü sorunlaryla, snfsal özelliklerine ve toplumsal konumlarna göre

verilmeye çalr. Güçlü bir gözlem gücüne sahip olan yazarn, rahat, akc bir dili vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Sessiz Bir Dayanma (1976), Kanal Boyu (1982), Ma Maske (1988)

Roman: Gurbet, Yavrum (1965), Alnnda Mavi Kular (1978), Genç Kz ve Ölüm (1980)

"Alnnda Mavi Kularla 1979 Madaral Roman Ödülü'nü ald.

ÖZAKMAN, TURGUT

Yazar. 1930'da Ankara'da dodu. Atatürk Lisesi'ni ve Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Bir süre avukatlk

yapt. Almanya'ya giderek Köln Tiyatro Bilimleri Enstitüsü'nde tiyatro örenimi gördü. Dönüünde, Ankara

Devlet Tiyatrosu ve Basm-Yaym genel Müdürlüü'nde çalt, iki yl Bon'da (Almanya) basn ateesi olarak

bulundu. On yl TRTde çeitli görevler yapt. Daha sonraki görevleri, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar

Fakültesi'nin tiyatro bölümünde; Ankara DTCFnin Tiyatro Enstitüsü'nde öretim üyelii; Devlet Tiyatrolan

Genel Müdürlüü'dür. imdi TRT Yüksek Kurulu üyesidir.

Özakman, tannm oyun yazarlanmzdandr. Yazarl, 17 yandayken balad, tik oyunu (Masumlar ve Katiller)

Ankara Halkevi Sahnesinde sergilendi. Daha sonra, ilgiyle karlanan oyunlar yazd. Konularn, günlük

yaamdan ald. Deien yaam koullan karsnda ne yapacaklanm bilemeyen, toplumla çatan, suç ileyen; ksaca

yaama savamn (mücadelesi) veren küçük insanlar iledi. Oyunlannda dramatik öeler ar basar. Dili ve anlatm

yalndr.

Oyunlar:

Masumlar ve Katiller (1946), Pembe Evin Kaderi (1951), Günete On Kii (1955), Duvarlann Ötesi (1958),

Kanaviçe (1960), Ulusal Kolej Disiplin Kurulu (1966), Komulanmz (1967), Sanpnar 1914 (1968), Fehim

Paa Kona (1980), Resimli Osmanl Tarihi (1982), Bir ehnaz Oyun

(1984), Ah u Gençler (1990)

Ald ödüllen 1979 T. Bankas Tiyatro Oyunu Birincilik Ödülü (Fehim Paa Kona), 1983 smet Küntay

Tiyatro Ödülü (Resimli Osmanl Tarihi), ENKA Sanat kincilik Ödülü (Bir ehnaz Oyunla).

332

333

Kitaplar:

nceleme, deneme: Uygulamal Dramatizasyon (1964), Yazma Teknii (1967), Dil Devrimimiz (1969), Öz

Türkçe Üzerine (1969), Erdemin Ba Dil (1969), Türkçe Öretim (1969), Yazmak Sanat (Adnan Binyazar'la,

1969), Terim Hazrlama Klavuzu (1973), Dil ve Yazar (1974), Öz Türkçe Klavuz Sözlük (1975), Etkili ve

Güzel Konuma Sanat (1976), Anlayarak Okuma Teknii (1975), Düüncenin Topra (1980), Türk ve Dünya

Edebiyat (1980), Yaz ve Yaznsal Türler (1981), Mustafa Nihat Özön (1983), Okuma Sanat (1987), Türk ve

Dünya Edebiyat (1994)

Yardmc kitaplan: Türkçemi lerletiyorum (3. basm, 1973), Öykülerle ^leri (1983), Deyimler Sözlüü (1983)

vb.

OZCAN, CELAL

Yazar. 1941'de Mudurnu'nun Gökören köyünde d s ortaörenimini stanbul'da yapt. Necatibey

Enstitüsü'nün edebiyat h bitirdi. Sinop, Erzincan, Sakarya, stanbul'da Türkçe ve edebiyat olarak çalp

emekli oldu. imdi stanbul Özel Avusturya I edebiyat öretmeni.

Özcan, önceleri iir yazd. Sonra iiri brakp hikâyeye yönelt Sabahattin Ali Öykü Yarmas'nda kazand

ikincilik ve ayn Antalya Ödülü ile tannd. Hikâyelerinde toplumsal konulan iledi. ( çok ayrntlara, bireyin iç

dünyasna eildi. Ayrca çocuklara yöneli nitelikte hikâyeler, masallar yazd. Akc, rahat bir anlatm vardr

Kitaplar:

Hikâye: Gökova'nn Yalazlar (1977), Düüncüler (1983: Nevzat ( Paan Ödülü)

Roman: Sevgi Tuzak m (1982)

Çocuk kitaplar: Sokak Kedileri (hikâye, 1981), akac C (roman, 1981), Ovadaki enlik (masal-roman,

1981), Pamuk Kz < roman, 1986) vb.

ÖZDEMR,EMN

- 'de Mustafa Nihat Özön'ün yannda asistan oldu. Bu srada

, u Gaz' c Kolombiya Üniversitesi'nde "okuma ve yazma teknikleri"

Ai"l'nk • .". jm aördü. Dönünce, Gazi Eitim'deki Türk Dili ve Edebiyat

konusunu" °c sürdyrdü i968'de Hacettepe Üniversitesi Temel Bilimler

^""^"nkulu Türkçe bölümünün oluturulmasnda görev ald. 12 Mart

56 ndan sonra, o bölüm kapatlnca, yeniden Gazi Eitim'deki eski

döndü. Daha sonra, Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne bal Basn-Yayn

^Tl nda çalmaya balad. Ayrca, Türk Dil Kurumu Terim Kolu

Bakanl yapt.

Günümüzün tannm eletiri ve deneme yazarlarndan olan Özdemir,

yazmaya köy öretmeninken balad. lk yazdklar, köy yaamyla ilgili,

sözleme dayanan ksa notlardr. Bunlar, Varlk ve Pazar Postas gibi

dergilerde yaynlad. Bu arada iir denemeleri de yapt. Daha sonra,

çalmalarn eletiri ve deneme türlerinde younlatrd. Genel olarak dilsel

sanatsal konulan iledi. Türkçe'nin zenginliini göstermeye çalt.

ca, Türk Dil Kurumu Terim Kolu bakanln yürütürken, pek çok

anc kaynakl terimin Türkçelemesini salayarak dilimizin gelimesine

f-atkda bulundu.

Yazar. 1931'de Kemaliye'de dodu. Pamukpnar Köy Bn*mS& Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün edebiyat

bölümünü bitirdi. Koy ^ titüsü'nden sonra Kemaliye'nin bir köyünde ilkokul; Gazi Eitim " -^ Kelkit,

Arapkir, Kangal ilçelerinde ortaokul Türkçe öretmenlii yap '•

334

335

ÖZDEMR, ASAF (Ann)

air. 1923'te Ankara'da dodu. lkokuldan lise son snfa kadar Galatasaray'da okudu; diplomasn Kabata Erkek

Lisesi'nden alt. Önce Hukuk, sonra da ktisat Fakültesi'nde balayan yüksek örenimi yarm kald. Bir süre

gazetecilik ve çevirmenlik yapt. Sonra, kendi adna kurduu bir basmevini yönetti. 28 Ocak 1981'de stanbul'da

öldü.

Özdemir Asaf, 1940 sonrasnn önemli airlerinden biridir. Düünsel yan ar basan, youn ve ksa iirleriyle

tannmtr. Çou dörtlükler biçiminde yazlm iirlerinde, bilgece bir yaklamla, kendini ve dünyay, alayc bir

söyleyile yorumlamaya çalr.

Kitaplar:

Dünya Kaçt Gözüme (1955), Sen Sen Sen (1956), Bir Kap Önünde (1957), Yuvarlan Köeleri (1961),

Yumuaklklar Deil (1962), Naslsn (1970), Çiçekleri Yemeyin (1975), Yalnzlk Paylalmaz (1978), Benden

Sonra Mutluluk (1983), Dün Yamur Yaacak (1987), ça (yazlar, 1988)

ÖZDENOLU, SNAS

air ve yazar. 1922'de Gümühane'de dodu. Trabzon Lisesi'ni (1940), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler

(1944) ve Hukuk Fakültelerini (1952) bitirdi. Çeitli ilçelerde (Hadim, Sürmene, Sorgun, Lüleburgaz)

kaymakamlk yaptktan sonra Ankara'da avukatla balad. 1969-73 döneminde ayn ilden milletvekili seçildi.

imdi avukatln sürdürüyor.

Özdenolu, ilk iirlerini Ülke, stanbul, Aile, adrvan, Varlk vb. gibi dergilerde yaynlad. Genç yata, bu iirlerle

tannd. lk iki kitab, bireysel ve gençlik tedirginliklerini içeren bu dönemi (1940-1973) kapsar. kinci dönem

iirlerinde toplumsal konulara yöneldi; ülkemizin çeitli sorunlarn

yanstmay amaçlayan cokulu iirler yazd. Ününü, gazetelere yazd yazlarla; hakszlklara direnen ve ödün

vermeyen siyasal tutumuyla pekitirdi. Yazlar da iirsel özellikler tar.

Kitaplar:

iir: Teselli (1943), Anaforda Dönen Adam (1946), Vatanm Benim (1973), Özgürlük çin Ölmek (1974),

Memleketi Sevmek Suçu (1984), airler Böyle Sever (1986), Yasaklar Cehennemi (1991), Özgürlük Tek

Sevgilim (1992), Sevdim Savatm (1995)

Deneme, inceleme: Edebiyatmzn Be Ana Meselesi (1949), Acsyla Yanmak Türkiye'nin (1975), Önce

nsan Olmak (1981), Suskunlar Ülkesi (1988)

ÖZEL, SMET

air ve yazar. 1944'te Kayseri'de dodu. Ankara Gazi Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde

okudu. Daha sonra, yüksek örenimini Hacettepe Üniversitesi'nin Fransz Dili ve Edebiyat bölümünde

tamamlad. Sendikalarda çalt, gazetecilik yapt. imdi stanbul Devlet Konservatuvan'nda öretmenlik yapyor.

Özel, iir yazmaya 1963'te (Yelken dergisinde) balad. "kinci Yeni" akmnn soyut ve bireyci tutumuna kar

yazd toplumcu ve kavgac iirleriyle tannd. 12 Mart (1971) olayndan sonra, dinci bir görüe balanarak

içedönük (mistik) iirler yazd görüldü. Düzyazlar da (deneme, eletiri, fkra) bu dorultudadr.

Kitaplar:

iir: Geceleyin Bir Kou (1966), Evet syan (1969), Cinayet Kitab (1975), iirler (tüm iirleri, 1980), iir Kitab

(seçmeler, 1984), Celladma Gülümserken (1984), Erbain (1987)

336

337

Derleme, eletiri: Uç Mesele (1978), iir Okuma Klavuzu (1980)

Fkra: Zor Zamanda Konumak (1984), Talan Yemek Yasak (1985), Bakanlar ve Görenler (1985). Faydasz

Yazlar (1986), Waldo Sen Neden Burada Deilsin? (1988), Cuma Mektuplar (2 cilt, 1989) vb.

ÖZER, KEMAL

air. 1935'te stanbul'da dodu. stanbul Erkek Lisesi'ni bitirdi. stanbul Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve

Edebiyat bölümündeki örenimim yarm brakt. Dergilerde (Kim, Varlk) ve Cumhuriyet gazetesinde

düzeltmenlik yapt. Bir ara kitabevi (Urak 1966-1970) açt; dergi (iir Sanat, 1965-67) çkard. imdi Varlk

dergisinin genel yayn yönetmenidir.

Özer, iire 1950'den sonra balad. lk iilerini. "kinci Yeni" akmna balanarak yazd. Bireyin iç bunalmm

yanstan bu ilk dönem iirlerinden sonra, toplumsal amaçl iire yöneldii görüldü. Yaadklarn, tanklk ettii

toplumsal olaylar yaln süssüz, kendine özgü imgelerle iirletirmeye çalt. Okura, bilinçlenmeyi amaçlayan bir

mesaj verme çabas içinde göründü.

Kitaplar:

iir: Gül Yordam (1959), Ölü Bir Yaz (1960), Tutsak Kan (1963), Kavgann Yürei (1973), Yaadmz

Günlerin iirleri (1974), Sen de Katlmalsn Yaam Savunmaya (1975), Geceye Kar Söylenmitir (1978),

Kimlikleriniz Lütfen (1981), Araya Giren Görüntüler (1983), Çada ve Boyun Emeyen (toplu iirleri, 1985),

nsan Yüzünün Tarihinden Bir Cüm (1990)

Röportaj: Sanatçlarla Konumalar (1979)

Gezi: Güldeki afak (Bulgaristan izlenimleri, 1979)

Ald ödüller: 1976 TDK iir Ödülü (Sen de Katlmalsn Yaam Savunmaya), 1982 Toprak iir Ödülü

(Kimlikleriniz Lütfen ile)

ÖZER, AHMET

air. 1946'da Maçka'nn Bahçekaya köyünde dodu. Trabzon Liscsi'ndcn suma Fatih Eitim Enstitüsü'nde

okudu. Türkçe öretmeni olarak çeitli yerlerde çalt. imdi Ank. Rilkeni Ün/.ersilesi'nde Ö5r. görevlisi.

Özer. 1970 sonras airlerinden. Çeitli dergilerde (Yansma. Türkiye Yazlar. Dönemeç. Ky, Yazko-Edcbi}.t

vb.) yer alan iirleriyle tannd. Toplumsal gerçekçi bir anlayla insana ve toplumsal olaylara ilikin konulan iler.

Yaln, duyarl bir söyleyii vardr.

Aklar Yedeinde Ömrümüzün (1993).

Kitaplar:

iir: Ayr Beraberlikler (1981), Günle Dokunan (1984), Gecenin Kanayan Yerinden (1987), Söyle Yüzüm

Tanmsn (1990), Aklar Yedeinde Ömrümüzün (1993)

lk kitabyla, Nevzat Üstün iir Baar (1981) ve Ömer Faruk Toprak iir Ödülü'nü (1982) ald.

Hikâye: Çocuklar Varken (1995)

nceleme, aratrma: Onlarla Yaadm (1995), Yldzlar Geceyle Gelir (1996)

Söylei: Sordum Söylediler (1996)

Gezi: Atlastan Bir Yeryüzü (1996)

ÖZERDM, SAMIN.

Yazar. 1918'de Hayrabolu'da dodu. stanbul Erkek Lisesi'ni, Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin

Macar Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Erzurum Lisesi'nde öretmenlik, Ankara'da Millî Kütüphane'de

müdürlük, Türk Dil Kurumu'nda genel yazmanlk, B. M. Meclisi Kütüphanesi'nde yöneticilik, Basm-Yayn

Yüksek Okulu'nda öretmenlik, S. Bilgiler Fakültesi Kütüphanesi'nde müdürlük yapt. 5.3.1997'de Ankara'da

öldü.

¦ Ö'.erdim; kaynakça (bibliyografya), kitap tantma, eletiri ve denemeleriyle tannan bir yazarmzdr. 1933'te

balayan ve çeitli dergi ve gazetelerde (Varlk, Ataç, Dost, Forum, Türk Dili, Ulus, Cumhuriyet vb.)

günümüze kadar süren yazarlk yaamnda, ilk elde bavurulacak güvenilir

338

339

kaynak yaptlar verdi. Özellikle, ayrntl, titiz kaynakça çalmalar ve Atatürkçülükle ilgili saptamalar, bu

alanlarda aratrma yapacaklar için, büyük kolaylklar getirmitir.

Kitaplar:

nceleme, aratrma: 10 Kasm-31 Aralk 1938 Günlerinde Türk Basnnda Atatürk için Çkm Yazlarn

Bibliyografyas (1958), Atatürk Devrimi Kronolojisi (1963), Elli Ylda Kitap (1975) Bilinmeyen Atatürk

(1976), Yaz Devriminin Öyküsü (1979)

Deneme: Sevgiye Sayg (1975)

Derleme: Bayraklaan Atatürk (1963), Seçilmi Bektai Fkralar (1975; 2. basm "Bir Don Bir Gömlek" adyla,

1984), Atatürkçünün Elkitab (Atatürk'ün söylediklerinden seçmeler, 1981)

Kitaplar:

Hikâyjî: Kular Gibi (1957), Kvlcm (1959), Baklarn (1968), Unutulmayan (1969), Krmz Krlangç (1970),

Kz (1971), Babamn Türküleri (1979)

Roman: Umutsuzlar (1965), Dönü (1968), Sürtük (1973), Grevden Sonra (1976)

iir: Güneli (1983)

Çocuk kitaplar: Ta (roman). Fkralarda Çocuklar, Pilli Bebek (roman). Macera Çocuklar (7 cilt, roman),

itilmedik Masallar, Bütün Çocuklar Gülmeli (masal), Adamck (hikâye). Her Çocuun Kanad Vardr (hikâye)

vb.

"Her Çocuun Kanad Vardr" adl kitabyla, 1984 Stk Dost Çocuk Edebiyat birincilik ödülünü ald.

ÖZKAN, HAKKI

Yazar. 1926'da Bursa'da dodu. Rumeli göçmeni bir çiftçinin oludur. Yoksulluk nedeniyle, ancak orta

ikinci snfa kadar okuyabildi; kendi kendini yetitirdi. Küçük yata çalmaya balad; garsonluk, bakkal çrakl,

gazete satcl yapt. Daha sonra bir basmevine çrak olarak girdi; basm içisi ve teknisyeni olarak yaamn

sürdürdü. st. Belediyesi Basmevi'nden emekli oldu.

Özkan, yazmaya 1950'de balad. Çeitli dergilerde yaynlad hikayeleriyle tannd. Yazarlk yaamnda, komusu

Orhan Kemal'in büyük etkisi oldu. Tpk onun gibi, hikâye ve romanlarnda, içinde yaad, çevrenin toplumsal

sorunlarn iledi. Ekmek kazanmak için çrpnan küçük insanlar, basm ve fabrika içilerini, babo çocuklar, kötü

yola düen kzlar ve kadnlar, haklarn kazanmak için grev yapan içileri, grev krclarn... anlatt. Ayrca, çocuklar

için çok sayda hikâye, masal, roman yazarak çocuk edebiyatmza büyük katklarda bulundu. Günlük konuma

dilini temel alan, oldukça yaln bir dili vardr.

ÖZKIRIMLI, ATLLA

Yazar. 1942'de Konya'da dodu. Adana ve Mara liselerinde okudu.

stanbul Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi.

Ankara Hacettepe Üniversitesi'ne bal Temel Bilimler Yüksek Okulu'nda

Türkçe öretim görevlisi; gazete ve yaynevlerinde düzeltmen ve danman; - stanbul Atatürk Eitim

Enstitüsü'nde ve stanbul Devlet Konservatuvar'nda

öretmen olarak çalt. "Günümüzde Kitaplar" dergisini yönetti. Daha sonra ' yazarl tek ura edindi.

Özkrml, edebiyata iir ve hikâye yazarak girdi. Daha sonra eletiri ve incelemeler yaparak tannd. Nesnel

eletiri anlayna sahiptir. Ele ald edebiyat yaptlarn, yazldklar çaa ve ortama uygun olarak deerlendirmeye çalr.

Nesnellii yannda yazar emeine saygl, hogörülü ve sevecen bir tutumu vardr. Büyük emekler vererek hazrlad

"Türk Edebiyat Ansiklopedisi", her düzeyde insann bavuraca temel bir kaynak niteliindedir.

340

341

Kitaplar:

Kabusnâme (Mercimek Ahmet'ten, önsöz ve notlarla yalnlatrlm metin, 1973), Nedim (1974), Ahmet

Haim (1974), Tevfik Fikret (1978), Sabahattin Ali (Filiz Ali Laslo ile, 1979), Türk Edebiyat Ansiklopedisi

(4 cilt, 1982, 5. ek cilt 1987), Edebiyat ncelemeleri (1983), Alevîlik/Bektailik ve Edebiyat (1985), Yazarlar

da Vururlar (Celâl Üster ile, 1987), Hayatmza, Sevgisizlie ve Yalnzla Dairdir (1991)

ÖZLÜ, DEMR

Yazar. 1935'te stanbul'da dodu. Kabata Erkek Lisesi'ni, stanb Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Bir süre, ayn

fakültede "hukuk felsefes asistanl yapt. Siyasal düüncelerinden dolay iine son veriline avukatla balad. 12

Eylül 1980'den sonra sveç'e yerleti. Yurda dönme için yaplan çarya uymadndan yurttalktan çkarld.

Özlü, edebiyata iirle (1953), girdi. Sonra iiri brakp hikâye ve eletiriler yazd. Varoluçu (egzistansialist) ve

gerçeküstücü (sürrealist) öelerle yüklü, bireyin iç bunalmlarn ileyen hikayeleriyle tannd. Daha sonra, bu

tutumunu brakarak gerçekçi bir yola girdi. Toplumsal konular ileyen hikâyeler yazd.

Kitaplar:

Hikâye: Bunalt (1958), Soluma (1963), Bountulu Sokaklar (1966), Öteki Günler Gibi Bir Gün (1974), Ak

ve Poster (1980), Berlin'de Sanr (1987)

Roman: Bir Uzun Sonbahar (1976), Bir Küçük Burjuvann Gençlik Yllan (1979), Bir Yaz Mevsimi

Romans (1990)

An: Bir Beyolu Düü (1985)

Gezi: Ne Mutlu, Ulysses Gibi (1991)

"Soluma" kitabyla 1964 TDK Hikâye Ödülü'nü, "Bir Yaz Mevsimi Romans"yla 1990 Orhan Kemal

Ödülü'nü ald.

ÖZÖN, MUSTAFA NHAT

Yazar. 1896'da stanbul'da dodu. Davutpaa Rütiyesi'ni (ortaokulunu), Mercan dadisi'ni (lisesini) ve

Darülfünun'un (st. Oniversitesi'nin) e- debiyat bölümünü bitirdi. Ankara Erkek Lisesi'nde, stanbul Kz

Öretmen Okulu'nda ve Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nde 38 yl öretmenlik yapt. Öretmenlik yaamnn en uzun

dönemi (1934-1961), Gazi Eitim'deki Edebiyat öretmenliidir. Emeklilik yllarn, stanbul'da yazlaryla

sürdürdü. 1980'de, 'orada öldü.

Özön. balangçta (1916) roman ve hikâye yazd. Mütareke yllarnda (1921-23) Dergâh delgisini çkard. Bu

yllarda edebiyat tarihine yöneldi. Yazd edebiyat incelemeleri ve Batl yöntemlerle hazrlad Edebiyat ders

kitaplaryla tannd. Okuilanmzda, metne dayal, çözümlemeli Türkçe ve Edebiyat eitimi, O'nun getirdii bu Batl

yöntemle gerçeklemitir. Çözümlemeli metin inceleme yöntemi, dolayl olarak, nesnel eletiri anlaymza da

katkda bulunmutur. Ayrca, titiz aratrmalaryla sözlük alannda çalanlara yol göstermitir.

Kitaplar:

Türkçe'de Roman (1936), Namk Kemal ve bret Gazetesi (1938), Son Asr Türk Edebiyat Tarihi (1941),

Türkçe Tabirler Sözlüü (1. cilt, A-D, 1949), Büyük Osmanlca-Türkçe Sözlük (1952), Edebiyat ve Tenkid

Sözlüü (1954), Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi (Baha Dürder'le, 1976), Evliya Çelebi (seçmeler, 1978)

Daha ayrntl bilgi için. Emin Özdemir'in hazrlad "Mustafa Nihat Özön" adl kitaba baknz. (TDK yaym,

1983)

342

343

OZTELLI, CAHT

ÖZYALÇINER, ADNAN

Yazar. 1910'da Erzincan'da dodu. Trabzon Lisesi'nden (1936) sonra, Ankara Dil ve Tarih-Corafya

Fakültesi'nin Türkoloji bölümünü (1939) bitirdi. Denizli, Samsun, Mersin ve Konya liselerinde (1940-1959)

edebiyat öretmenlii yapt. Daha sonra, bu görevini Ankara Atatürk Öretmen Okulu'nda sürdürdü. Millî Eitim

Bakanl'na bal "Millî Folklor Enstitüsü"nün (imdiki adyla, Milli Folklor Aratrma Dairesi; Kültür Bakanl'na

bal.) kurucusu ve yöneticisi (1966-1970) oldu. Emekli olduktan (1971) sonra, Dil ve Tarih-Corafya

Fakültesi'nde Halk Edebiyat dersleri verdi. 24 ubat 1978'de Ankara'da öldü; Karyaka Mezarl'na gömüldü.

Öztelli, halkbilim (folklor) alanndaki çalmalaryla tannan bir yazarmzdr. Büyük bir cokuyla, krk yla yakn

bu alanda çalm, üçyüzü akn incelemesi yaynlanmtr. Özellikle halk edebiyatmza ilikin aratrmalaryla, büyük

bir boluu doldurmutur. Türk halkbilimnin öncülerinden biridir.

Kitaplar:

Zileli airler (1944), Karacolan (1953), Körolu ve Dadalolu (1953), Halk Türküleri (1953; Evlerinin Önü

adyla 1972), Dertli ve Seyrani (1953), Halk iiri (14-17 yy, 1955), Halk iiri (18 yy, 1955), Küçük Folklor

Çalma Plan (1958), Nasrettin Hoca (akir Ülkütar'la, 1964), Kul Nesimi (1969), Karacolan (bütün iirlin

1970), Pir Sultan Abdal (bütün iirleri, 1971), Yunus Emre (bütün iirleri, 1971), Yunus Emre/Yeni Belgeler,

Bilgiler (1971), Bektai Gülleri (Bektai iirleri, 1973), Üç Kahraman air: Körolu, Dadalolu, Kulolu (1974),

Uyan Padiahm (toplumsal iirler, 1976), ehzade Beyazt'n Babas Kanunî'ye ran'dan Gönderdii Son Mektup

(1976), Sahte öhret Bir Ozan: Erzurumlu Emrah (1976), Belgelerle Yunus Emre (1977), Pir Sultan'n Dostlar

(1984) vb

Daha ayrntl bilgi için, Nail Tan ve . Ünver Nasrattnolu'nun hazrladklar "Cahit Öztelli Kaynakças"na

baknz. (Kültür Bakanl Yaynlar, 1979)

Yazar. 1934'te stanbul'da dodu. stanbul Erkek Lisesi'ni bitirdi.

Geçim zorluklan yüzünden Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat

bölümündeki örenimini yarn brakt. Kitapçlk, düzeltmenlik yapt.

Yazko-Edebiyat dergisini yönetti. Türkiye Yazarlar Sendikas yönetiminde

bulundu. imdi Hürriyet-Gösteri dergisinde çalyor.

Özyalçmer, hikâye yazmaya 1953'te (Demet dergisi) balad. 1960'da

yaynlad "Panayr" adl hikâye kitabyla tannd. Konularn, büyük kentin ky köe"semtlerinde yoksulluk içinde

yaayan insanlarndan ald,; onlarn çeitli bunalmlarn; ac ve sevinçlerini; kendi kendileriyle, toplumla, töresel

deerlerle çatmalarn; yenilgilerini; ksaca ekonomik, kültürel ve toplumsal bozukluklar sergiledi. lk

hikâyelerinde, ayrntl tasvirlere ve soyutlamaya bavurarak biçim denemelerine girmise de, son yazdklarnda,

ayrntlardan uzaklat, öz ve biçimin dengeli bir kurgu içinde verildii görülür.

Hikâye kitaplar:

Panayr (1960), Sur (1963), Yama (1971), Ykm Günleri (1972), Gözleri Bal Adam (1977), Cambazlar

Sava Yitirdi (1991), Alayc Öyküler (1991)

Çocuk kitaplar: Antlarn Öyküleri (1981), Ölümsüzleen Bahçe (1980), Sabrta Çatlad (1980), Garip Nasl

Okuyacak (1980), Krmz Çini Kâse, Devlet Kuu (1989)

Ald ödüller: 1964 Sait Faik Hikâye Armaan (Sur), 1972 TDK Ödülü (Yama), 1978 Sait Faik Hikâye

Armaan (Gözleri Bal Adam ile), 1991 Haldun Taner Ödülü (Cambazlar Sava Yitirdi)

344

345

PAZARKAYA, YÜKSEL

p

PAMUK, ORHAN

Yazar. 1952'de istanbul'da dodu. ili Terakki Lîsesi'nin o bölümünde ve Robert Kolej'de okudu.

Bir süre. st. Üniversitesi'nin Mimari bölümüne devam etti. s. Üniversitesi'ne bal Gazetecilik Yüksek

Okulu'nu bitirdi. Yazarl i edindi.

Pamuk, önce iirler yazd. Sonra hikâye ve romana yöneldi. 1976 Antalya Film Festivali programlan içinde

düzenlenen bir hikâye ve 1979 Milliyet Roman Yarmasnda ald ödüllerle tannd. Romanlarnda tarihsel deiim

süreçleri içinde biçimlenen aile dokusunu; bireylerin bu deiken doku içindeki yerini iledi. Ayrntlardan yola

çkan, yeni anlatm yöntemlerini içeren, düünsel yan ar basan, dengeli ve salam kurgulu romanlanyla

edebiyatmza yeni bir soluk getirdi.

Romanlar:

Cevdet Bey ve Oullan (1982), Sessiz Ev (1983), Beyaz Kale (1985), Kara Kitap (1990)

Ald öteki ödüllen 1983 Orhan Kemal Roman Armaan (Cevdet Bey ve Oullan, 1984 Madaral Roman

Ödülü (Sessiz Evle)

air ve yazar. 1940'ta zmir'de dodu. lk ve orta örenimini orada yapt. Sümerbank'n salad bursla Almanya'da

Stuttgart Oniversitesi'nin Yüksek Kimya Mühendislii bölümünü bitirdi. Daha sonra edebiyat ve tiyatro

konusunda uzmanlk eitimi yaparak, bitirdii üniversiteye öretim üyesi oldu.

Pazarkaya, edebiyatmz Almanya'da temsil eden yazarlardan biridir. Oradaki edebiyat ve sanat etkinlikleri

içinde yer almakta; telif ve çeviri alnmalaryla. Türk-Alman uluslar arasndaki kültürel bildiriime katkda

bulunmaktadr.

Kitaplar:

iir: Koca Sapmalarda Biz Vardk (1968), Umut Dolaylarnda (1969), Aydnlk Kanayan Çiçek (1975),

ncindiin Yerdedir Yürek (1979), Saat Ankara-Takvim Dizeleri (1981), Sen Dolaylan (1983), Karanlktan

Yaknma (1988), Mutluluk iirleri (1995)

Hikâye: Oturma zni (1977), Yaban Sla Olur mu? (1979).

nceleme; tantma: Orhan Veli Kank (1966), Bugünkü Türk iiri (1971), Behçet Necatigil (1972)

Oyun: Bekleyen Tren (1967)

Çocuk kitaplar. Aaca Taklan Uçurtma (1974), Utku (1974), Oktay ^Atatürk'ü Anlatyor (1982), Aya Uçan

Minare (1980), Balinann Bebei "(1989)

Not: Kitaplarnn bir bölümü Almanya'da Almanca ya da Almanca-Türkçe olarak yaynland.

346

347

PEÇEVÎ

Yazar. 1574'te Macaristan'n Peç kasabasnda dodu. Asl ad, brahim'dir. Bosna Alaybeyi Cafer Bey'in

oludur. Babasnn ölümü üzerine, days Budin Beylerbeyi Ferhat Hasan'n yannda yetiti; iyi bir örenim gördü.

Orduya girip savalara (Avusturya, Eri Seferi) katld. Daha sonra stanbul'a gelip birtakm memurluklarda

bulundu. Torak ve Tamvar (Rumeli'de) defterdarlk, Belgrat'ta mutasarrflk yapt. Yaamnn son yllarn

Budin'de, ünlü tarihini yazmakla geçirdi. 1649'da (?) orada öldü.

Peçevî, kendi adn tayan tarihiyle tannmtr. ki ciltlik tarihinde. Kanunî Sultan Süleyman'n tahta çknda

(1520), 4. Murat'n ölümüne kadar (1648) olan dönemi anlatr. Yabanc kaynaklardan (Macar tarihlerinden)

yararlanan ilk Osmanl tarihçisidir. Güçlü bir gözlem gücüne sahiptir. Çana göre oldukça yaln, açk bir anlatm

vardr.

PeçevîTarihi, iki kez basld. (1864-1868/1968-1969)

romanlarnda ise, daha gerçekçi bir tutuma yönelir. Ayn konulan (kadn-erkek ilikileri) ilese de, kadn

konusuna arlk vermeye çalt görülür. Özellikle, büyük kentlerde, ekonomik ve toplumsal deiimin kadnlarmz

üzerindeki olumsuz etkilerini, güçlü bir gözlem gücüyle, aynntlara inerek belirtmeye çalr. Kadnlarn da,

erkekler gibi özgür olmasn, baanya ulamasn ister. Duyarl, akc bir anlatm var.

Kitaplar:

Roman: Sönen Alev (1938), Yaz Yamuru (1940), Ana-Kz (1941), Kzl Vazo (1941), Ben Vurmadm

(1942), Atmaca (1944), Akn Douu (1944), Yldz Tepe (1945), Dar Yol (1949), Üç Kadnn Roman (1954),

Krknc Oda (1958), Gecenin Ucundaki Ik (1963), Güz arks (1966), Evli Bir Kadnn Günlüünden (1971), Üç

Yirmidört Saat (1977), Pay Kavgas (1985), Üç Kadn (1987), Kurtlar (1991, Orhan Kemal Roman Ödülü)

Hikâye: Jaguar (1978), Bir Hanmefendinin Ölümü (1981)

PERDE CELAL (Yönsel)

Yazar. 1916'da Samsun'da dodu. Samsun Ortaokulu'nu, stanbul'da Saint Pulcherie (Sen Pueri) Lisesi'ni

bitirdi. Elektrik irketi'nde ve Neriyat Bürosun'da çalt. Bir süre sviçre'de kald; Bern Basn Ataelii'nde

sekreterlik yapt. Dönüte, Basn-Yayn Kurumu ve Yeni istanbul gazetesinde görev ald.

Peride Celal, hikâyeler yazarak (1935, Yedigün dergisi) edebiyata girdi. Daha sonra, hikâyeleri yannda,

çeitli gazetelerde (Son Posta, Cumhuriyet, Tan, Milliyet vb.) tefrika edilip kitaplaan romanlanyla tannd.

Romancln iki dönemde deerlendirmek gerekir: lk romanlar, Kerime Nadir, Muazzez Tahsin vb. gibi

yazarlarn yazdklar ak ve serüven havas tar; popüler romanlardr. Bu tür romanlarn yazlmasnda, geçim

kayglan, ekmek paras kazanmak vb. gibi nedenlerin büyük pay vardr. Yazar, o tür çalmalarn, bir kenara

itilecek kadar önemsiz olduunu söyler. Sonraki

PR SULTAN ABDAL

air. Yaam yeterince bilinmiyor. Bilinenler, kendi iirlerine, kiiliiyle ilgili söylencelere dayanyor. Asl ad

Haydar olan air, Sivas'n Yldzeli ilçesine bal Banaz köyündendir. Çocukluu, köyde koyun gütmekle geçmi.

Bir gün, Yldz Da'nda koyun güderken, bir aaç altnda uyuyakalm. Düünde bir Pir görmü. Pirin bir elinde bir

elma, bir elinde de içki varm. Haydar, önce elmay, sonra da içkiyi alm. Avucundaki veil "ben"den, Pirin Hac

Bekta Veli olduunu anlam; ellerine aap U^UJ. Bunun üzerine, Hac Bekta Veli de, Haydar'a "Pir Sultan

Abdal" adn vermi. Ününün dört bir yana yaylmasn, saznn üstüne saz, sözünün üstüne söz gelmemesini, Hz.

Muhammed soyundan olanlann K"Mr">" "> için Tann'ya yakarm. Böylece küçük Haydar da \,^.".^.. ~

".a..*.".}, saz çalp iirler söylemeye balam. Ünü de o günden bu güne yayldkça yaylm...

348

349

Sivas'la Hafik ansnda bulunan Alevi köyü Sofalarda yaayan Hzr adl bir çocuk. Pir Sultan'n ününü duyup

yanna varm. Yedi yl kapsnda hizmet etmi. Sonra bir gün, Pir Sultan'dan u dilekte bulunmu: "Bana yardm et

de bir makama geçeyim." O da: "Hzr, sana yardm ederim, büyük adam olursun, sonunda da gelip beni

astrrsn!" Hzr, yemin billah etmi, andlar içmi. Sonunda Pir Sultan'n yardmyla stanbul'a gelmi; yükselip Paa

olmu; Sivas'a vali olarak dönmü. Ast astk, kestii kestik tutumuyla, halk arasnda ad "Deli Hzr Paa"ya çkm. lk

iinden biri, eski eyhi Pir Sultan' huzura getirmek, sorgulamak olmu: "Sen Iran ah'n tutuyormusun; halka

Osmanl yönetimini kötülüyormusun öyle mi? Ben de seni hapse atyorum! Orada biraz yatar akllanrsn!" Bir

gün sonra, yeni- den huzuruna getirtmi: "çinde ah'n ad geçmeyen üç iir söyle, seni balayaym." demi. Pir

Sultan da: "Yürü bire Hzr Paa/Senin de çarkn krlr!/ Güvendiin padiahn/O da bir gün devrilir!" karln vermi.

Bunun üzerine Hzr Paa öfkelenip Pir Sultan' Sivas'n Keçibulan denilen semtinde astrm.

Ertesi günün sabah, kahvede halktan biri: Deli Hzr, Pir Sultan' astrm." demi. Bir bakas: "Olamaz, diye

karlam, ben onu bu sabah Koçhisar yolunda, Seyfebeli'nde gördüm." Bir bakas: "Nasl olur? Ben onu bu

sabah Malatya yolunda gördüm." deyince, öteden biri: "Yanlnz var, ben onu bu sabah Yenihan yolunda.

ahna Gedii'nde gördüm." diye karlam...

Kahvedekiler kalkp daraacnn bulunduu yere varmlar, bakmlar ki, daraacnda Pir Sultan'n hrkas asl, kendisi

yok...

Meer Pir Sultan Horasan'a gitmi. ah'nn huzuruna çkp iki iir söylemi. Oradan da Erdebil'e geçmi, ban yere

koymu; orackta ölmü. Öldüü yere de gömülmü...

Yaplan son aratrmalardan. Pir Sultan Abdal'n 16. yüzylda; Yavuz Selim, Kanunî ve 2. Selim

dönemlerinde yaad anlalyor.

Pir Sultan Abdal, halk edebiyatmzn en büyük airlerinden biridir. Halk edebiyatmzn yaygn bir kolu olan

Alevi-Bektai iirinin, en içten, en cokun (lirik) söyleyiti airi kabul edilir. Aynca, Alevi-Bektai topluluklannca

kutsanan yedi airden biridir. (Ötekiler Kul Nesi mi, Kul Himmet, Hatay Yemini, Viranî, Fuzulî) iirlerini

dinsel (tasavvuf) ve dind

olarak iki kümede toplayabiliriz. Dinsel iirlerinde, bal olduu Bektaî (iî) tarikatnn inançlarn yanstr. Bu tür

iirlerinde, öreticilik (didaktik) egemendir. Tasavvvufçu düünceler. Hz. Ali sevgisi, kuru bir öreticilie

düülmeden, cokulu bir söyleyile (lirizmle) verilir. Dind iirlerinde ise, kendi yaam çevresinde, içinde yaad

köylülerin ac ve sevinçleri; onlarn yaamlarn kuatan Yldz Da çevresinin doa güzellikleri, yine cokulu bir dile

verilmeye çallmtr. Divan edebiyatndan çok az etkilenmi; o günkü konuma diliyle yazmtr.

Pir Sultan'n iiri, öteki halk airlerinde olduu gibi, yazl bir kaynaa dayanmyor. Bu nedenle, onun iirleri de,

azdan aza günümüze ularken, birtakm deiime uramtr. Dahas, iirlerini taklit eden, "Pir Sultan" adyla iirler

yazan birçok airler çkmtr.

Bugüne kadar derlenen iirlerinin topland kitaplarn balcalan unlardr

Abdülbaki Gölpmarl-Pertev Naili Boratav: Pir Sultan Abdal, Ank. 1943

Cahit Öztelli; Pir Sultan Abdal; Yaam ve iirleri, st. 1971

brahim Arslanolu Pir Sultan Abdallar, st. 1984

Ahmet Köklügiller. Pir Sultan Abdal; Yaam ve iirleri, st. 1984

Mehmet Bayrak; Pir Sultan Abdal; Ankara 1986

Asm Bezirci; Pir Sultan Abdal; st. 1986 vb.

POLAT,ÖMER

Yazar. 1943te Ar'nn bir köyünde dodu. An Lisesini. Erzurum Atatürk Üniversitesi'nin Alman Dili ve

Edebiyat bölümünü bitirdi. Bingöl ve Ankara'da Almanca öretmenlii yapt. Daha sonra Basn Ataesi olarak

Almanya'ya gönderildi. 12 Eylül 1980"den sonra görevine son verilince, oraya yerleti. Yaamn öretim üyesi

olarak sürdürüyor.

350

351

Son kuak romanclarmzdan olan Polat, imdiye kadar yaynlad üç romannda, doup büyüdüü yörenin

toplumsal düzensizliini iledi. Özellikle aalk kurumunun getirdii töresel basklan; ak konusu ya da kadn-erkek

ilikisinin bu baskc töreler karsndaki durumunu sergilemeye çalt. Halkbilim (folklor) öelerinden ve yerel

dilden yararland.

Kitaplar:

Roman: Mahmudo ile Hazel (1973), Saragöl (174), Dilan (1976)

Oyun: Aladal Mho (1977), 804 çi (ASTta oynand; baslmad.)

"Dilan"la 1977 Madaral Roman Ödülü'nü; "Aladal Mho" ile 197 tsmet Küntay Ödülü'nü ald.

PÜSKÜLLÜOLU, AL

air. 1935'te Kadirli'de dodu. Yoksul bir çiftçinin oludur. Mersin Lisesi'nde okurken (1952) hastaland;

okuyamad. st. Kouyolu'nda, M.E.Bakanl'na bal Valideba Sanatoryumu'nda iyiletikten sonra, çeitli ilerde

çalt. 1960'ta Türk Dil Kurumu'na girdi. Buradaki iinin yansra, Ankara Radyosu'nda "kitap saati" (1962-63),

Ulus gazetesinin haftalk "sanat-edebiyat safas"n (1970-71) düzenledi. Bir ara Ankara'da "Nokta Yaynlan"n

(1962) kurup yönetti. "Yusufçuk" iir dergisini (1979-80) çkard. TDK'dan yayn ve tantma uzman olarak

emekli (1981) oldu. TDK'nun kapatlmasndan sonra, ayn dorultuda çalmalar yapmak için kurulan "Dil

Dernei"nin kuruluunda ve yönetiminde görev ald.

Püsküllüolu, iir yazmaya lisede örenciyken (1951) balad. Çeitli dergilerde (Varlk, Hisar, stanbul, Türk

Düüncesi vb.) yaynlann iirleriyle tannd. lk iirlerinde, geleneksel halk iirinden yararlanarak bireysel

duygularn iledi. Anlatmc özellikler tayan bu iirlerde, çevresel,

doasal öeler önemli bir yer tutar. Daha sonra, kinci Yeni akmn etkisine girdi; soyut bir iire yöneldii görüldü.

Bu ksa ve aray dönemini, toplumcu sanat anlayna uygun; yeni iirler izledi. Asl kiiliine de, toplumsal

dengesizlii, ezilmilii konu alan; bireyi bilinçlenmeye ve direnie çaran bu tür iirleriyle ulat. Aynca, özgün

sözlük çalmalaryla, anadili bilincinin yaygnlamasna katkda bulundu.

Kitaplar:

iin Pembe Beyaz (1955), Aydnlk çinde (1956), Karafilli Saks (1958), Uzun Atlar Denizi (1962), Srtmzda

Kzgn Güne (1965), Unutma Onlan (1976), Yaz ve Yamur (1978), Gül Sevgili Yurdum (1984), Eskidikçe

(1993)

Sözlük: Öztürkçe Sözcükler ve Terimler Sözlüü (1966; 2. basm Öz Türkçe Sözlük, 1971), Yaar Kemal

Sözlüü (1974), Çada Türkçe Sözlük

(1985), Edebiyat Sözlüü (1996), Türkçe'de Yabanc Sözcükler Sözlümü (1998)

(1969)S^rk(S0-): Arim!Zn ^ Ahmet, (,969)' Yen Türk Tiy*(tm)"

(1969 , Türk Halk "n Antoloj.si (1975), Krlangcn Kanat Vurusu (çocuk

rlen, 1979), Türk Halk Öyküleri (1982)Ç

Nasr^Hoca o£) ^"^ ^ ^ ^ (tm)(tm)**** <W7>' KlavJz^lf & MmZ °966)' K°nUmalar ^66), Türkçenin Yazm

352

353

Gezi: Amerikan Masal (1950), Bursa (1949), 50. Ylnda Sovyet Rusya (1968)

iir: iirler (1970)

Not: 50 yllk gazetecilik hizmetinden dolay, 1987 Burhan Felek Ödülü'nü ald.

R

RADO, EVKET

Yazar. 1913'te Radovite'de (Yugoslavya) dodu. stanbul Vefa ilk ve ortaokulunu; Pertevniyal Lisesi'ni;

Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Son Posta ve Akam gazetelerinde Ankara muhabirlii; fkra yazarl yapt.

Doan Karde dergisini yönetti. Daha sonra aylk Resimli Hayat, Ses ve Tarih dergilerini çkard. Tiftruk

Basmevi'nin kurulu ve iletmesini yönetti. Ayrca Sen Josef Lisesi'nde edebiyat, Zorafyan Lisesi'nde de

toplumbilim öretmenlii; stanbul Radyosu'nda haftalk söyleiler (sohbetler) yapt. 10 Nisan 1988'de stanbul'da

öldü.

Rado, önce "evket Hfz" adyla iirler (Varlk, 1933-34) yazd. Gazeteci olunca iiri brakp fkralar yazd. Daha

sonra, kendi çkard Hayat dergisinde yaynlad söyleileriyle tannd. Yaln ve akc bir dille yazlan söyleilerinde,

özellikle gençlere seslendi. Onlara, güçlükleri yenerek mutlu yaamann yollarn göstermeye çalt.

Kitaplar:

Söylei: Eref Saat (1956), Ümit Dünyas (1957), Hayat Böyledir (1962), Aile Sohbetleri (1967), nsan

Severse Yaar (1970)

RAGEP PAA

air. 1699'da stanbul'da dodu. Asl ad, Mehmet'tir. "Koca Ragp Paa" diye de anlr. Defterhane kâtiplerinden

evki Efendi'nin oludur. Babas tarafndan yetitirildi. Küçük yata Arapça ve Farsça'y örendi. Memurluk

yaamna, Defterhanede kâtip olarak balad. Daha sonra Badat defterdarl, Sadaret (babakanlk) mektupçuluu,

Reisülküttaplk (dileri bakanl), Msr valilii, Sadrazamlk (babakanlk) yapt. 8 Nisan 1763'te stanbul'da öldü.

Lâleli'de yaptrd kitaplnn bahçesine gömüldü.

Ragp Paa, hem büyük bir devlet adam, hem de 18. yüzyl divan edebiyatnn en önemli airlerinden biridir.

Edebiyat tarihçileri, onu, Nedim ve eyh Galip'ten sonra gelen büyük bir air olarak deerlendirirler. Devlet

adam olarak, bilim ve sanata büyük önem vermi; stanbul'un Lâleli semtinde, toplad kitaplarla kendi adn

tayan bir kitaplk kurmu; Hamet ve Ftnat Hanm vb. gibi, döneminin air ve yazarlarn bir araya getirerek

söyleiler düzenlemitir. Nabi'nin (1642-1712) etkilerini tayan iirleri, öretici (didaktik) niteliktedir. Kimi

dizeleri (msralar), atasözü gibi konuma diline girerek zamanmza kadar gelmitir.

Yaptlar:

Divan: çinde kasideler, tarih ve tahmisler, 176 gazel, birkaç rubai ve birkaç bamsz beyit vardr.

"Müneat'yla birlikte, ölümünden sonra Msr'da (Kahire-Bulak) basld. (1837)

354

355

Müneat (Telhisat): Telhislerini (özetlemelerini), mektup örneklerini kapsar.

Fethiyye-i Belgrad: Düzyaz, Belgrad'n fethiyle ilgili.

Mecmua (Mecmua-i Ragp Paa): Arapça, Farsça, Türkçe'den seçilmi düzyaz ve iir örnekleri. Ayrca, içinde

aruz ölçüsüne, matematie ilikin konular vardr, vb.

anlmtr. Ne var ki, iirde bu ününe layk bir varlk gösterememitir. Çou iirleri, genç yalarda ölen üç olu,

özellikle Nijad'n acsn dile getirir. Ölüm karsnda çaresiz kalan, szlanp gözya döken bir babann karamsarlk

yüklü bu iirleri, sonraki kua (Servet-i Fünuneulan) geni ölçüde etkilemitir. Bireysellii aamayan ve fazla

derinlii olmayan airliine kar, roman ve oyun (komedi) yazarl, edebiyat kuramcl ve eletiricilii daha güçlüdür.

Örnein "Araba Sevdas" adl roman, bu türün ilk gerçekçi ürünlerinden biridir. "Özetle u söylenebilir ki,

Ekrem Bey'in yeni Türk edebiyatna geni ölçüde hizmeti geçmitir; ancak bu hizmet, eserlerinden çok

etkileriyle olmutur." (emsettin Kutlu)

RECAZÂDE MAHMUT EKREM

air ve yazar. 1 Mart 1847'de stanbul'da (Vaniköy'de) dodu. Beya- zt Rütiyesi (ortaokulu) ve Mekteb-i

rfaniye dadisi'nde (lisesinde) okudu. Salk nedenleriyle, Harbiye dadisi'nden (askerî liseden) ayrld. Memur

olarak Hariciye Nezareti (Dileri Bakanl) Kalemi'ne (yaz ilerine) (1862) girdi. Orada Namk Kemal ve baka

ilerici gençlerle tant. "Vakit", "Tasvir-i Efkâr", "Tercüman- Ahval" vb. gibi gazetelerdeki yazarl o zaman

balad. Memurluunu Vergi Dairesi'nde (1866), ûra-y Devlet'te (Dantayda), Tanzimat ve Nafa Dairesi'nde

(1874), sürdürdü. Daha sonra Evkaf ve Maarif Nazn (Vakflar ve Eitim Bakan) ve Ayan üyesi (1908) oldu.

Ayrca Mekteb-i Mülkiye (Siyasal Bilgiler Okulu) ve Mekteb-i Sultanî'de (Galatasaray Lisesinde) (1880-87)

edebiyat öretmenlii yapt. Ayan üyesiyken, 31 Ocak 1914'te istanbul'da öldü; Anadoluhisan'ndaki Küçüksu

Mezarl'na gömüldü.

Recaizâde Ekrem, Tanzimat döneminin ünlü air ve yazarlarndan biridir. Bilindii gibi, Tanzimat edebiyatn

Namk Kemal ve Ziya Paa balatm; Recaizâde Ekrem de, yenilikçi tutumuyla, bu akm gelitirip yayanlarn

banda yer almtr. Eski divan geleneini savunan Muallim Naci ve arkadalarnn karsnda yer alm; Tevfk

Fikret'in Servet-i Fünun dergisinin yöneticiliine getirilerek Servet-i Fünun (Edebiyat- Cedide) edebiyatnn

domasna da ortam hazrlamtr. Halit Ziya (Uaklgil) ve Cenap ehabettin gibi yenilikçi gençlerin destekçisi

olmutur. Bu yenilikçi ve sevecen tutumuyla çevresinde çok sevilen bir kii olmu; "Üstad Ekrem" diye

Kitaplar:

iir. Name-i Seher (1871), Yadigâr- ebap (1873), Zemzeme (3 cilt, 1883-85), Pejmürde (1895), Nijad

Ekrem (iirler, düzyazlar, anlar; 1910), Nefrin(1916)

Roman: Araba Sevdas yahut Bihruz Bey'in Âkl (1898)

Hikâye: Muhsin Bey yahut airliin Hazin Bir Neticesi (1890), emsa (1895)

Oyun: Afife Anjelik (1870), Vuslat yahut Süreksiz Sevinç (1874), Çok Bilen Çok Yanlr (1914)

Eletiri, inceleme: Talim-i Edebiyat (1882), Takdir-i Elhan (Menemenlizâde Tahir'in Elhan dergisi için

yazd önsöz, 1884), Takrizat (gençlerin kitaplarna yazd önsözler, 1898)

Biyografi: Kudemadan Birkaç air (188*)

Not: Çevirileri de vardr.

Daha ayrntl bilgi için baknz: ükrü Kurgan; Recaizâde Mahmut Ekrem; Ankara 1954.

356

357

REGU,UKRUENIS

air. 1923'te Çankr'da dodu. Yoksulluk nedeniyle lise örenimini yanda brakt. Çeitli ilerden sonra, Doan

Karde dergisinde, Ulus gazetesinde, Nebiolu ve Atlas Yaynevlerinde çalt; Yank Yaynevi'-' kurdu. 1976'da

istanbul'da öldü; Âiyan Mezarl'na gömüldü.

Regü, daha çok çocuklar için yazd iirlerle tannmtr, iirlerinde, çocuklara ulusal duygulan ve

deerleri, insan ve doa sevgisi yaama sevincini alamaya çalr.

Kitaplar:

iir: Buu (1942), Yamur (1944), Canm Dünya (1945), stanbul'un Fetih Destan (1953), Elma Aac (1971)

Çocuk kitaplar: Onlar da Çocuktu (yaamöyküleri, 1972), Günaydn Kuu (1973), Uyuyan Gölge (1974)

Reat Enis, yazarla hikâye ile (Servetifünun-Uyan, 1930) balad. Çalt gazetelere röportajlar hazrlad.

Röportajcln kazandrd gözlem gücüyle, roman denemelerine girdi. Bu denemeler, Reat Nuri Güntekin ve

Mahmut Yesari'nin izlerini tar. Kendi kiiliini bulduu sonraki romanlarnda toplumsal konulan (fuhu ve elence

endüstrisinin perde arkas, tara fahieleri, ecinseller, maden içileri, topraksz çiftçiler, rgatlar vb.) iledi. Yaad

dönemin bireysel ve toplumsal dramn, gerçekçi bir yaklamla vermeye çalt. "Reat Enis gerçekçilii, her türlü

süsten, yapmacktan uzak olmak diye ayrd; abartmtr biraz, bu yüzden Türkçesi çapakl, üslubu özensiz ve

kaba, estetik yaps danktr; nesnel olacam derken, sk sk, röpotaj kuruluuna düer." (Atilla lhan, Söz gazetesi,

24.12.1987)

Kitaptan:

Hikâye: Klcm Sürüyorum (1930)

Roman: Kanun Namna (1932), Gong Vurdu (1933), Gece Konutu (1935), Afrodit Buhurdannda Bir Kadn

(1939), Toprak Kokusu (1944; ikinci basm; Kara Toprak, 1969), Ekmek Kavgamz (1947), Alama Duvan

(1949), Yolgeçen Han (1952), Despot (1957), San t (1968)

REAT ENS (Aygen)

Yazar. 1909'da stanbul'da dodu. Babasnn subaylk görevi nedeniyle, çocukluu Anadolu'da geçti. lkokulu

Aydn'da (1921), ortaokulu Çanakkale'de (1924), liseyi stanbul'da Erkek Lisesi'nde (1928) okudu. ki yl

stanbul Yüksek ktisat ve Ticaret Okulu'na (1928-30) devam etti; bitirmeden aynld. Yaamn gazeteci olarak

sürdürdü. Milliyet'te muhabir; Vakit, Haber gazetelerinde sekreter ve yazileri müdürü olarak çalt. Daha

sonra, yazaca romanlara kaynak (malzeme) bulmak; Çukurova'daki toprak düzenini, rgatlar incelemek

amacyla Adana'ya gitti. Orada çkan Bugün gazetesinde (1940-45) çalt. Yeniden stanbul'a döndü; Son

Dakika, Cumhuriyet, Yeni stanbul gazetelerinde çalmalann sürdürdü. Anadolu Ajans'nn stanbul ubesinden

emekli (1968) oldu. 10 Ocak 1984'te öldü.

REVANI (Üyas Suca Çelebi)

air. Edirne'de dodu. Doum tarihi bilinmiyor. kinci Bayezit döneminde, Mekke ve Medine'de oturan

yoksullara datlmak için para götüren ilk surre alaynn eminliini (bakanln) yapt. Görevini kötüye kullandndan,

kendisine balanan aylk (ulufe) kesildi. Trabzon'da bulunan ehzade Yavuz Selim'in hizmetine verildi. Yavuz

Selim, padiah olduktan (1512) sonra, kâtiplik, eminlik, mütevellilik yapt. Bursa kaplcalan mütevellisiyken

orada (1524) öldü. Krkçeme'de yaptrd caminin bahçesine gömüldü.

358

359

Revam, 16. yüzyl divan airlerinden. Zevk ve sefaya, içkiye, güzele dükün bir air olarak bilinir. iirlerinde

bu konulan ilemitir. iirlerindeki canllk, içtenlik ve oldukça yaln, rahat anlatmyla, öteki airlerden ayrlr.

çkicilik görgüsünü konu alan "retnâme" adl mesnevisi, bu türe getirdii yenilikle, döneminde ilgi görmü;

daha sonra yaygnlaan "Sâkinâme" türünün ilk örnei saylmtr.

"tretnâme" dnda, baslmayan bir de "Divan" vardr.

REY, EKREM RET

Yazar. 1900'de istanbul'da dodu. "H. Nâzm" takma adyla tannm, Servetifünun airlerinden Ahmet Reit

Rey'in olu; besteci Cemal Reit Rey'in kardeidir. Galatasaray Sultanisi'nde (lisesinde), Paris'te Buffon

Lisesi'nde, Cenevre Üniversitesi'nde okudu. Ankara ve stanbul radyolarnda çalt. st. Edebiyat Fakültesi ve

Teknik Ünivcrsite'de Franszca okutmanl yapt. 1959'da stanbul'da öldü.

Ekrem Reit Rey, Cumhuriyet dönemi revü-operet yazandr. Operetleri, kardei tarafndan bestelenmi,

stanbul ehir Tiyatrosu'nda sahnelenmitir. Revü-operet dnda, güldürü (komedi) türünde radyo oyunlan,

eletiriler de yazmtr.

Yapttan:

Operet: Üç Saat (1932), Lüküs Hayat (1933), Deli-Dolu (1934), Saz-Caz (1935), Maskara (1936), Hava-

Cva (1941), Alabanda (1942), Aldrma (1943)

Güldürü (komedi) oyunlan: Dalga (1938), Lafonten Baba (1938), Olan Oldu (1949) vb.

Yaptlarnn tam listesi için baknz: Yeni Yaynlar dergisi. Nisan 1960

360

RUHÎ

air. Badat'ta doduu için "Ruhî-i BadadT ya da "Badatl Ruhî" diye de anlr. Asl ad Osman'dr. Orduyla

Badat'a gitmi. Badat valisi Aya Paa'nn yaknln kazanm Rumelili bir askerin oludur. Doum t-rihi ve yaam

üstüne bilinenler az. Söylentilere göre. Badat'ta derviçe bir yaam sürmü: birçok yerler gezmi. ran savalar

(1548-1577) srasnda Badat valiliine atanan Sinan Paann yannda çalm; Niha-vend Fethine (1588) katlmtr.

Yaamnn son yllan am'da geçmi; 1605'te orada ölmütür.

Ruhî, 16. yüzyl divan airlerindendir. Tek yapn olan Divan'nda yer alan "Terkib-i Bend'i ile tannmtr.

Divan'da oldukça baarl kaside ve gazelleri olmasna karn, airi ölümsüzletiren, günümüze kadar getiren bu

iiridir. 17 bendten ve 136 beyitten oluan Terkib-i Bendte. kendi dünya görüünü yanstr. Kötü tutum ve

davranlar, ikiyüzlülükleri, banazl, bilgece bir yaklam ve alayc bir dille yerer. iir, bu özelliiyle, yüzyllarca

sevilmi; birçok airler tarafndan benzekler (nazireler) yazlmtr. {Bunlardan en önemlisi, Tanzimat airi Ziya

Paann yazddr.)

Tüm iirlerinin topland "Divan'. 1870*16 istanbul'da baslmta-.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Abdülbaki Gölpmarl; Nesimi, Usulü. Ruhi: st. 1953.

RUHSAT

air. 1856'da Sivas'n Kangal ilçesine bal Delikta köyünde

dodu. "Deliktah RuhsatT diye de andr. Yoksul bir köylünün oludur.

Doduu köyde. Ali Aa adnda birinin yannda büyüdü. Okuma ve yazmay

kendi kendine örendi. Saz ve söz konusunda. Hoca Feryad ve Âk Ku-

surîden ders alarak yetiti. Genç yata köyünden ayrlarak Anadolu'da bir

361

geziye çkt. Yllar sonra köyüne dönerek evlendi. Çobanlk ve çiftçilik yapt. Bir türlü yoksulluktan

kurtulamad. 1899'da köyünde öldü.

Ruhsat!, 19. yüzyln en önemli halk airlerinden biridir. Hece ile birlikte, aruzla da iirler yazmtr. Asl

baansn, hece ile yazdklannda göstermitir. Bunlar, biçimsel özellikleriyle, halk iirinin en usta örnekleri

arasnda yer alan iirlerdir. Halk dilini baaryla kullanm: iirlerinde hem dinsel (tasavvufî), hem de dind

konulan ilemitir. Asl ününü, dind konulan ileyen ve koma biçiminde yazlm iirleriyl yapmtr. Özellikle, çektii

yoksulluun izlerini tayan ve toplums bozukluktan yeren (hicveden) komalan, Orta Anadolu'da yaayan h___

arasnda büyük ilgi görmütür.

iirleri, ilk kez u kitapta topland: Deliktal Ruhsatî/Hayat ve iirleri/2 cilt; Hazrlayan: Kadri Özyalçn, Sivas

1936.

s,

362

SABA, ZYA OSMAN

air. 1910'da stanbul'da dodu. lk ve ortaörenimini Galatasaray Lisesi'nde tamamlad. Cumhuriyet

gazetesinde çalrken, st. Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Emlâk Kredi Bankas'nda, stanbul Millî Eitim

Basmevi'nde çalt. Kalbinden hastalannca, evinde Varlk Yaynevi'nin ilerini yapt. 29 Ocak 1957'de öldü;

Eyüp Mezarl'na gömüldü.

Saba, "Yedi Mealeciler (1928) topluluunun en önemli airlerinden biridir. Topluluun öteki airleri (Sabri

Esat Siyavugil, Yaar Nabi Nayr, Muammer Lütf, Vasf Mahir Kocatürk, Cevdet Kudret, Kenan Hulusi

Koray), daha sonra iiri brakmlar, ama o iir yazmay ölümüne kadar sürdürmütür. Çoklukla Varlk dergisinde

yazd. iirlerinde bireysel duygular (çocukluk özlemi, anlanna dükünlüü, ev, aile sevgisi, yalnzlk, yoksulluk,

ölüm, Tann'ya boyun ei, küçük mutluluklarla yetinme vb.) iledi. çli, temiz duygulu, sevecen bir air kiilii

vardr. Anlarndan kaynaklanan küçük hikâyeler de yazd.

Kitaplar:

iir: Sebil ve Güvercinler (1943), Geçen Zaman (1947), Nefes Almak (1957)

363

Hikâye: Mesut nsanlar Fotorafhanesi (1952), Deien stanbul (1959)

SABAHATTN AL

Yazar. 1907'dc Hridcrc'de (Bulgaristan) dodu. Bir subayn oludur. lk ve ortaokulu Edremit'te okudu.

Balkesir Darülmuailimin'e (öretmen okulu) girdi. lk yazlarn burada yazd. Daha sonra stanbul

Dariilmualliminin'e geçti ve buray bitirerek ilkokul öretmeni oldu. Bir yl kadar Yozgat'ta çalt. Yabanc dil

öretmeni yetitirmek amacyla açlan bir snav kazanarak Almanya'ya gönderildi. Orada Almanca örendi ama,

eitimini tamamlamadan yurda döndü. Bir süre Bursa'nm Orhaneli ilçesinde ilkokul öretmenlii yapt. Daha

sonra, Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nde açlan yeterlik snavm kazanp Almanca öretmeni oldu. Aydn ve

Konya ortaokullarnda çalt. Konya'da bir toplantda okuduu iir yüzünden yarglanp bir yllk hapis cezasna

çarptnld. On ay Konya ve Sinop cezaevlerinde yatt. Cumhuriyetin 10. yl dolaysyla çkanlar aftan

yararlanarak, Ankara Devlet Konservatuvan'nda yeniden öretmenlie döndü. Yazd yazlar yüzünden Bakanlk

Emri'ne alnnca (1945), görevinden ayrlmak zorunda kald. Aziz Nesinle birlikte "Marko Paa" adnda haftalk

gülmece (mizah) dergisini (1946) çkard. Bir yazs yüzünden tutuklanp üç ay hapis (1947) yatt. Bundan sonra

açlan kovuturmalar birbirini izledi. Polisçe sürekli izlendii için Bulgaristan'a kaçmak istedi. Gazeteler, 2

Nisan 1948'te kaçmak için anlat kii tarafndan, Krklareli dolaylarnda öldürüldüünü yazdlar. (Cesedi bir

çoban tarafndan bulunan yazarn, aradan krk yl geçmesine karn nasl ve kim tarafndan öldürüldüü anlalamad;

ölümüyle ilgili gizli düüm çözülemedi.)

Sabahattin Ali, edebiyata iirler ve hikâyeler yazarak (1925-26) girdi iirlerinde, geleneksel halk iirinin

olanaklarndan yararlanmaya çalt. Bir halk airi duyarlyla, genel olarak hapishane ve özgürlük konularn iledi.

Ama asl kiiliini, toplumcu gerçekçi bir dünya görüüyle yazd hikâyelerinde gösterdi. Köylü ve içileri,

aydnlan, suçludan, karaborsaclan, cinsellikleri sömürülen kadn ve çocnklan, halktan kopuk yöneticileri vb.

364

iledi. "Özellikle "Kan"da toplad öykülerinden gözlemci gücü beliren S. Ali, kiiler, olay, sonuç balantlarn

ustaca ortaya koyan, etkili betimleme (tasvir) gücüyle geleneksel anlatm biçimlerine zenginlikler katan bir

kimlik kazand." (. Kurdakul) "Yeni Dünya", S. Ali'nin öykü anlaynn en iyi örneklerini içeren bir kitab oldu."

(Geliim Hachette) "Kuvvetli doa tasvirleriyle örülü; çok sert çizgili bu hikâyelere çarpc bir tragedya (trajedi)

nitelii katt." (B. Necatigil) "Bilgisiz Köylüler, yoksul içiler, sömürülen emekçiler, S. Ali'nin öykülerinden

erdemsel doruu olutururlar. Ülkesini S. Ali ölçüsünde sevmi çok az öykücümüz var." (Selim leri) "S. Ali,

öykücülüümüzde büyük bir düünsel ve sanatsal deiimin orta yerinde durmakta, kendinden önceki öykü

anlay ile kendinden sonraki öykü anlay arasnda köprülük etmektedir." (M.H.Doan) Sanatn amacn: "nsanlan

daha iyiye, daha doruya, daha güzele yükseltmek; insanlarda bu yükselme isteini uyandrmak" (Varlk, 1935)

biçiminde tanmlayan yazar, hikâyeleri dorultusunda üç de roman yazd. Bunlardan "Kuyucakl Yusuf salam

kurgusu ve zengin malzemesiyle geni bir ilgi toplad; gerçekçi romanclmzn en baanl örneklerinden biri sayld.

Genellikle yaln ve süssüz, fazlalklardan annm, akc bir dili vardr.

Kitaptan:

Hikâye: Deirmen (1935), Kan (1936), Ses (1937), Yeni Dünya (1943), Srça Kök (masallar, hikâyeler;

1947)

Roman: Kuyucakl Yusuf (1937), çimizdeki eytan (1940), Kürk Mantolu Madonna (1943)

iir: Dalar ve Rüzgâr (1934)

Oyun: Esir (1966)

Mektup: ki Gözüm Aye (1991)

Siyasal yazlar: Markopaa Yazlan ve Ötekiler (Haz. H. Altnkaynak, 1987)

365

SABT

air. 1650'de Bosna'da (Yugoslavya) dodu. Asl ad, Alâattin. Medresede iyi bir örenim gördü. Bosna,

Konya, Diyarbakr kadlklarnda (yargçlnda) bulundu. 5 Eylül 1712'de stanbul'da öldü.

Sabit, 17. yüzyl divan airlerinden. Ünlü divan airi Nabî ile çadatr. Ün bakmndan ondan sonra gelir.

Gazelleri önemlidir. Skça Türkçe kelimeler ve atasözleri kullanmtr. Taklitten kaçnmtr. Kendine özgü

imgeleri (mazmunlar) kullanm, cinaslardan yararlanmtr. Divan iirine yerli öeler katmas ve bu iiri halka

yaklatrmas bakmndan Nedim ve zzet Molla gibi airleri etkilenmitir.

Yaptlar:

Divan: iirlerini kapsar, baslmad. (st. Üniversitesi Kitaplndadr.)

Zafernâme (Gazânâme, Selimnâme): Selim Giray'n Rus ve Lehistan savalaryla ilgilidir. stanbul'da 1882

ve 1893'te iki kez basld.

Derenâme (Hikâye-i Hoca Fesad, Donlu Dere): Müstehcen bir yapt; baslmad.

Edhem ü Hüma (Edhem ile Cennetkuu): Mesnevi biçiminde yazlmtr; baslmad.

SAFA,PEYAM

Yazar. 1889'da stanbul'da dodu. air smail Safa'nn (1867-1901) oludur. ki yanda öksüz kald. Annesinin ve

akrabalarnn yannda büyüdü. Dokuz yalarndayken hastaland; düzenli bir örenim göremedi; kendi kendini

yetitirdi. 13 yalarndayken çalma yaamna atld. Açlan bir snav kazanarak memur (Posta ve Telgraf

Nezareti'nde) oldu. Daha sonra

öretmenlik (1914-18) yapt. Kendi isteiyle bu görevinden ayrlarak, yaamnn sonuna kadar sürecek olan

gazetecilie balad. Önce "Yirminci Asr" adl bir gazete (1918) çkard. Bu gazeteyi kapattktan sonra deiik

gazetelerde (Vakit, Akam, Ulus, Milliyet, Tercüman, Son Havadis) ve dergilerde (Her Ay, Ayda Bir,

Resimli Ay, Hafta, Yedigün, Çnaralt) bata fkra olmak üzere yazlar yazd. Ayrca "Kültür Haftas" (1936) ve

"Türk Düüncesi" (1953-60) adlarnda iki aylk dergi çkard. 15 Haziran 1961'de stanbul'da öldü. Mezar

Edirnekap'dadr.

Peyami Safa; edebiyat, felsefe, tp, tarih, hukuk, resim, toplumbilim, ruhbilim, siyasetbilim vb. gibi çeitli

konularda, 100'ü akn yaptlar vermi, çok yönlü bir yazardr. Gazetelerde tefrika olarak kalm, baslmam

polisiye ve serüven romanlar da buna eklenirse, bu say 200'ü bulur. Edebiyatmzda, Ahmet Mithat

Efendi'den sonra, en fazla yazandr. Yazarlnn en belirgin yan, romancldr. Para kazanmak, geçinmek

amacyla yazd ve "Cingöz Recai" tipini yaratt polisiye ve serüven romanlarnda, "Server Bedii" takma

adn kulland. Asl kiiliini belirleyen ve kendi adn tayan romanlarnda ise, toplumsal ve kültürel deime

konularn iledi. Olaydan çok, ruh çözümlemesine (psikolojik tahlile); duygu ve düünce öesine önem verdi.

Toplumsal deiimlerin yol açt bunalmlar, ahlâk çöküntülerini, çatmalar, maddilemeyi, Batllamann

gereksizliine balamaya çalarak, kendine göre bir "tezli roman" zinciri oluturdu. Bata "Dokuzuncu Hariciye

Kouu" olmak üzere, hemen her romannda, kendi yaamndan izler vardr. Deiik anlatm yollarna ba

vurarak, iledii konulara uygun, bir roman dili ve estetii gelitirmeye çalmtr.

Kitaplarndan bazlar:

Hikâye: Karanlklar Kral (1913), stanbul Hikâyeleri (1919), Gençliimiz (1922), Siyah Beyaz Hikâyeler

(1923), Ak Oyunlar (1923), Süngülerin Gölgesinde (1924), Hikâyeler (seçmeler, 1980)

Roman: Sözde Kzlar (1925), Maher (1924), Canan (1925), Bir Akamd (1928), imek (1928), 9. Hariciye

Kouu (1930), Atilla (1931)', Fatih-Harbiye (1931), Bir Tereddüdün Roman (1933), Biz nsanlar (1939),

Matmazel Noralya'nn Koltuu (1949), Yalnzz (1951)

366

367

Deneme, inceleme: Türk nklâbna Baklar (1938), Büyük Avrupa Anketi (1938), Felsefî Buhran (1939),

Millet ve insan (1943), Mahutlar (1959), Sosyalizm (1961), Dou-Bat Sentezi (1963), Sanat-Edebîyat-Tenkit

(1970), Din-Inklâp-Irtica (1971), vb

Tüm yapttan için baknz: Yeni Yaynlar dergisi. Aralk 1961

SAFFET NEZH

Yazar. 1871'de stanbul'da dodu. Asl ad, Ömer Lütfi'dir. Galatasaray Sultanisi'ndeki (lisesindeki)

örenimini yanda brakp baba meslei olan kuyumculukta (ist. Kapalçar'da) çalt. Bir yandan da kdam, Serveti

Fünun, Malûmat, Resimli Kitap vb. gibi gazete ve dergilerde makale, hikâye ve romanlarn yaynlad.

Elenceye dükündü. Bu nedenle yaam düzensizlik içinde geçti. 1929'da stanbul'da öldü.

Saffet Nezihi, edebiyatmzda halk romanclnn (ya da popüler romancln) öncülerinden biridir. Yazdklan,

genellikle Mehmet Raufun etkilerini tar."Zavall Necdet" adl roman, halk arasnda büyük ilgi görmü, çok

okunmutur.

Kitaplar:

Roman: Zavall Necdet (1902), Kadn Kalbi (1903), Teehhül Âleminde CT:- .Müsebbip(1910)

Oyun: izah ve stizah (1911)

368

SAMPPAAZÂDE SEZA

Yazar. 1860'ta stanbul'da dodu. Ünlü devlet adam ve yazar Abdurrahman Sami Paa'nn oludur. Babasnn

konanda özel örenim gördü; Arapça, Farsça ve Franszca örendi. Evkaf (Vakflar) daresine kâtip olarak girdi.

Dört yla yakn Londra Elçiliinde ikinci kâtip olarak çalt. Dileri'nden ayrlp stanbul'a dönüünde, istiare

Odasnda bakan yardmcs oldu. Siyasal bask nedeniyle Paris'e (1901) kaçt. Orada ttihat ve Terakki

Cemiyeti'nin çalmalarna katld. Cemiyetin yayn organ olan ûra-y Ümmet gazetesinde bayazlar yazd.

Merutiyet'in ilân (1908) üzerine stanbul'a döndü. Madrit (spanya) elçisi oldu. Birinci Dünya Sava yllarnda

sviçre'de oturdu. Mütareke'de emekli olup yurda döndü. TBMM tarafndan kendine "vatana hizmet edenler"

tertibinden maa baland. Bu maa ölümüne kadar ald. 26 Nisan 1936'da stanbul'da öldü. Göksu Mezarl'nda,

arkada Recaizâde Ekrem'in yanna gömüldü.

Samipaazâde Sezai, son Tanzimat dönemi yazardr. Yenilikçi Tanzimat akmnn geliip yaylmasnda, büyük

katks olan üç yazardan biridir. (Ötekiler: Recaizâde Ekrem ve Abdülhak Hamit) Yazdklarnn çou, siyasal

niteliklidir. Siyasal konular dnda çok az yapt vermi; asl ününü, tek roman olan "Sergüzet" ile yapmtr. Bu

roman, dil ve anlatm yönünden, çann öteki yaplarna benzer. Ama ilenilen konusu ya da özüyle ötekilerden

aynlr; edebiyatmzda gerçekçi akmn ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir. Yazann bir baka baars da,

bizde küçük hikâye türünün ilk örneklerini vermi olmasdr. Hikâyeleri, dil ve anlatm yönünden, romanna

göre daha doal ve yaln saylr.

Kitaplar:

Oyun: îr (1878)

Roman: Sergüzet (1889)

Hikâye: Küçük eyler (1892)

An, söylei, gezi: Rumûz-ul Edep (1900), clâl (1923)

iDaha ayrntl bilgi çin baknz: Samiapazâde Sezai; Hayat, Sanat,

Eserleri; Haz.: A. Ferhan Ouzhan, 1954

369

SARAÇ, TAHSN

SAYAR, ABBAS

air. 1930'da Mu'ta dodu. Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün Franszca bölümünü bitirdi. Devletçe, Fransa'ya

gönderildi. Paris Sorbonne Üniversitesi'nde çada Fransz edebiyat ve sesbilim (fonetik) alanlarnda (1953-

54/1957-59) örenim gördü. Trabzon ve Samsun Liselerindeki Franszca öretmenliini, emekliliine (1971)

kadar Gazi Eitim Enstitüsü'nde sürdürdü. Ayrca ek görevle, Ankara Siyasal Bilgiler ve Eitim Fakültelerinde

dersler verdi; Talim ve Terbiye Kurulu'nda çalt. 28.6.1989'da öldü.

Tahsin Saraç, ilk iirlerini 1957'de Varlk ve öteki dergilerde yaynlamaya balad. kinci Yeni akmnn izlerini

tayan ilk iirleri, bireysel ve soyut özellikler tar. Kiiliini yanstan ve tannmasn salayan asl özgün iirlerini, 27

Mays 1960 hareketinin getirdii bilinçlenme döneminde yazd. Bu iirler, özde toplumsal, dilde ise son derece

yalndr. iirinin deimeyen yönüyse, batan beri sürüp gelen imge zenginliidir. iirleri dnda, Türkçe'den

Franszca'ya; Franszca ve Macarca'dan yapt çevirileriyle de tannd.

Kitaplar:

iir: Bir Ölümsüz Yalnzlk (1965), Güne Kavgas (1968), Direnmeler (1973), Güvercin Kasaplar (1978), Bir

Sevgiyi Görüntüleme (1980)

Seçki (antoloji): Günümüz Fransz iiri (1963; yeni basm, Çada Fransz iiri Antolojisi adyla, 1976)

Sözlük: Franszca-Türkçe Büyük Sözlük (2 cilt, 1976)

Ald ödüller: 1970 TRT Sanat Ödülleri Büyük Ödülü (Direnmeler) ve 1964 TDK Çeviri Odülü'nü

(Günümüz Fransz iiri ile) ald. 1968'de, Franszca'dan Türkçe'ye yapt çeviriler dolaysyla Fransz Hükümeti'nce

"Legion D'Honneur" nianna layk görüldü. Ayrca Macar edebiyatndan yapt çevirileriyle "Endre Edy" niann

ve 1986 Asya-Afrika Yazarlar Birlii'nin "Lotus Ödülü"nü ald.

Yazar. 1923'te Yozgat'ta dodu. lk, orta ve liseyi orada okudu. stanbul Edebiyat Fakültesindeki örenimini

yoksulluk nedeniyle yanda brakt. Yozgat'a dönerek gazete satcl, kitapçlk, basmclk (matbaaclk) ve çiftçilik

yapt. Ayrca "Bozok" adl bir gazete çkard. Yaamn orada sürdürmektedir.

Sayar, edebiyata iirle girdi. Daha sonra, kendi kendine hikâye ve roman denemeleri yapt. Adn, (47

yandayd) 1970 TRT Roman Basan Odülü'nü alan "Ylk At" adl romanyla duyurdu. Sonradan filme de alnan

bu romannda, yalanp i göremez bir duruma dütüü için bozkra (ya da açla) braklm bir atn hikâyesini anlatr.

Aslnda anlatlmak istenilen, ylkya braklm atla birlikte Orta Anadolu köylüsünün ekonomik durumudur.

Roman; canl tasvirleri, salam kurgusu, duyarl ve iirsel diliyle, bir bozkr özellii tar. Yazar, güçlü gözlem

gücü ve yaln anlatmyla, öteki romanlannda da, ayn yörenin sorunlanm yanstmaya çalr. sizlik, toprakszlk,

paraszlk vb. gibi nedenlerle balayan iç ve d (Almanya) göçler; yeni çevreye uyum güçlükleri, bu sorunlann

banda gelir. "A. Sayar, romanlannda, Türk aydnna, yöneticisine ve politikacsna seslenerek, köylünün aln

yazm deitirmek gerektiini duyurmaya, bu durumun aln yazs deil, köy insanlarnn yaantsna önem vermenin,

onlan sürekli kullanmann bir sonucu olduunu belirtmeye çalr." (Doç. Dr. Olcay Önertoy)

Kitaplar:

iir: Gönül Sandal (1946), Sereserpe (1953), ey (1966)

Roman: Ylk At (1970), Çelo (1972), Can enlii (1974), Dik Bayr (1977), Tarlaba Salkmsaçak (1987),

Anlarda Yumak Yumak (1989)

Hikâye: Yorganm Sk Sar (1977)

Ald öteki ödüller: 1973 TDK Roman Ödülü (Çelo), 1975 Madaral Roman Ödülü (Can enlii)

370

371

SAYIN, HDAYET

'Het Bihit" (Sekiz Cennet) adl tezkiresiyle yapmtr. "Het Bihit", Anadolu'da yazlm ilk "uara tezkiresi "dir.

Dönemine göre, oldukça yaln bir dille yazlmtr. Tek yazma nüshas, Londra'da Brifish Museum'dadr. 1907'de

stanbul'da, "Âsâr- Eslâfdan Tezkire-i Sehî" adyla basld.

Yazar. 1929'da Aydn'da dodu. lk ve ortaokulu orada okudu, izmir Atatürk Lisesi'ni, Ankara Tp

Fakültesi'ni (1954) bitirdi. Çocuk hastalklar uzman (1960) oldu. Daha sonra Aydn'a dönerek (1972) serbest

hekimlik yapt.

Sayn, köy sorunlarn ileyen bir oyun yazandr. Oyun yazmaya, örencilik yllarnda balam; 1963'te oyanan

"Topuzlu" ile adn duyurmu; 1965-66 tiyatro mevsiminde Kent Oyunculan'nca sahnelenen "Pembe Kadn" ile

de büyük ün yapmtr. Oyunlannda, köy sorunlarn, bütün dramatik yönleriyle vermeye; köy insannn iç

dünyasna k tutmaya çalr. Yaln halk dilini baaryla kullanr.

Oyunlar:

Topuzlu (1963), Pembe Kadn (1965), Kördüüm (1965), Topuzlu-Uzak Dünyalar (2 oyun, 1971),

Yabanclar (1975), Köe Kapmaca (?) Küçük Devler (?) vb.

SEHÎBEY

air ve yazar. Edirne'de dodu. Doum tarihi, ad, yaam iyi bilinmiyor. Bilinenler, Fatih döneminde doduu,

Divan airi Necati'nin (?-1509) yannda yetitii; Divan- Hümayn kâtipliinde bulunduu; Edirne Dar'ül-Hadis'ine

mütevelli olduudur. Ayrca yaamnn skntlar içinde geçtii; bu durumdan kurtulmak için birtakm devlet

adamlarna kasideler (övgüler) yazd; ama umduklarn bulamad; 1548'de Edirne'de öldüü bilinmektedir.

Sehî Bey, Divan tarznda iirler yazm, ama asl ününü, 14. yüzyldan yaad çaa (16. yy) kadar yaam 217 divan

airinin yaamn anlatan

SELAHATTN ENS (Atabeyolu)

Yazar. 1892'de Antalya'da dodu. st. Hukuk Mektebi'nde okurken, 1. Dünya Sava'nda askere alnd. Bu

nedenle örenimini yarm kald. Ayan Meclisi'nde (senato) kâtiplik; Denizyollarnda müfettilik, haberleme ve

yayn eflii; gazetecilik (kdam, lleri, Vakit, Son Saat, Cumhuriyet, Son Posta) yapt, 11 Haziran 1942'de öldü.

Mezar st. Feriköy'dedir.

Selahattin Enis, Cumhuriyet dönemi hikâye ve roman yazarlarndandr. Doalc (natüralist) bir edebiyat

anlayyla, yakndan tank olduu toplumsal çöküntüyü sergilemeye çalmtr. 1. Dünya Sava yllarnda, stanbul

zenginlerinin (sosyetesinin) ahlakszlklarn, yozlam yaamn, yaln bir gerçekçilikle anlatan romanlar, hem

edebiyat, hem de tarihsel açdan önem tar. Cumhuriyet dönemi hikâyeciliine yol gösterenlerden biridir.

Kitaplar:

Hikâye: Bataklk Çiçei (1924)

Roman: Saniyeler (1924), Sârâ (1926), Cehennem Yolcular (1926), Orta Mal, Ayan Bozuklar, Endam

Aynas, Mahalle adl romanlan, gazetelerde tefrika olarak kald; kitaplamad.

373

372

SELÇUK, LHAN

SELMOLU, ZEYYAT

Yazar, gazeteci. 1925'te Aydn'da dodu. Bir subayn olu; ünlü karikatürist Turhan Selçuk'un kardeidir.

Silifke Ortaokulu'nda, Adana Erkek Lisesi'nde okudu. stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Ksa bir

avukatlktan sonra gazetecilii seçti. Dolmu, 41,5 (Krkbirbuçuk), Karikatür, Ta Karikatür adl gülmece (mizah)

dergileriyle, günlük Spor gazetesini (1955-1960) çkard. Daha sonra, Akam, Tanin, Vatan gibi gazetelerde

balayan fkra yazarln, 1963'ten beri Cumhuriyet gazetesinde sürdürmektedir. 12 Mart 1971 olayndan sonra

Skyönetimde yargland ve akland.

Selçuk, allm (klasik) fkra türüne yeni boyutlar kazandran gazeteci yazarlarn banda gelir. Bilindii gibi,

allm fkra, geçici, yüzeysel, derinlik tamayan güncel bir yaz türüdür. Günümüz okurunun bilme, örenme

istei, günlük fkra yazarn, bu yönde deiime zorlamtr, ilhan Selçuk'un önderlik ettii çada fkraclkta, okurlar

bilinçlendirmek ve düünsel geliimlerini hzlandrmak temel amaç olmutur. Böyle olunca, fkra türü,

yüzeysellikten derinlie yönelmi; yorumsal yönü ar basan; okunduktan sonra atlmayan; kalcl olan bir özellik

kazanmtr.

Kitaplar:

Fkra, deneme: Mustafa Kemal'in Saati (1969), Yeni Krallar Yeni Soytarlar (1976), Atatürkçülüün

Alfabesi (1981), Alamak ve Gülmek (1982), Düünüyorum Öyleyse Vurun (1984), Görülmütür (1986)

Gezi; Güzel Amerikal (1967), Uzak Komu Rusya'dan Gezi Notlan (1967) Bu iki kitabn geniletilmi ikinci

basm (1976), "Sovyetler, ran, Amerika zlenimleri" adyla basld.

An: Ziverbey Kökü (ikence izlenimleri, 1987)

Belgesel roman: Yüzba Selahattin'in Roman (2 cilt, 1973)

Yazar. 1922'de stanbul'da dodu. Bir gemicinin olu. st. Alman Lisesi'ni ve Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Uzunca

bir süre, Türk ilepçilik irketi'nde armatörlük (gemi yöneticilii) ve avukatlk yapt. Sonra ayrlp yazarlk ve

çevirmenlii i edindi.

Selimolu; adn, "Rize'nin Köylerinden" adl yazsyla, Yunus Nadi Yanmas'nda ikincilik alarak (1950)

duyurdu. Daha sonra çeitli dergilerde (Yenilik, Varlk, Türk Dili vb.) yaynlad hikâyeler, radyo oyunlar ve

çevirileriyle tannd. Hikâyelerinde, armatör olarak yakndan tand gemicileri iledi. Gemide geçen olaylar,

gemicilerin arasndaki ibölümünü, umutlan, özlemleri, sevinçleriyle onlarn iç dünyalann sergiledi. Aynca

Karadeniz bölgesinin denize yakn köylerini, ekmeini denizden kazanan balkçlan anlatt. Güçlü bir gözlem

gücü; yaln, rahat bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Kavgann Sonu ve Ba (1955), Direin Tepesinde Bir Adam (1969), Kaçüstünde Toplant (1971),

Koca Denizde ki Nokta (1973), Karaya Vurdu Deniz (1975), Deprem (1976), Soyunanlar (1980), Çiçekli Da

Soka (1982), Bir ark Gibiydi (1987), Aramzdayd O Gün (1988), Gemi Adamlan (1989), Derin Dondurucu

çin Öykü (1995)

Roman: Tutkunun Köeleri (1982)

Ald ödüller: 1970 Sait Faik Armaan (Direin Tepesinde Bir Adam) 1974 TDK Ödülü (Koca Denizde ki

Nokta), 1995 Haldun Taner Hikâye Ödülü (Derin Dondurucu çin Öykü)

374

375

SKPETÇOLU, MUSTAFA NECAT

Yazar. 1932'de Zile'de dodu, ilk ve ortaokulu orada okudu. st. Haydarpaa Lisesi'ni ve Edebiyat

Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. stanbul Belediyesi'nde, Türkiye Kzlay Dernei'nde, çi

Sigortalarndn stanbul ubesinde st. M. Eitim Basmevi'nde (müdür), Derleme Müdürlüü'nde (müdür) çalt.

Sepetçiolu, edebiyata hikâyeler yazarak (1948) girdi. Daha sonra roman ve oyun türüne yöneldi.

Konusunu tarihten alan romanlaryla tannd. Romanlarnda, Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya doru

yönelilerini, Anadolu'da kurduklar imparatorluu, bu imparatorluun geçirdii evreleri anlatmaya çalr. Yaln,

destans bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Abdürrezzak Efendi (1956), Meneveler Ölmemeli (1973)

Roman: Kilit (1971), Anahtar (1973), Kap (1973), Konak (1974), Çat 0974), Üçler Krklar Yediler (1975),

Bu Atl Geçide Gider (1977), Cevahir ile Sadk Çavu'un Buday Kamyonu (1977), Karanlkta Mum I (1978),

Gece Vaktinde Gündönümü (1978), Daraac (1979), Geçitteki Ülke (1980), Ebemkua (1980), Ve Çanakkale

(3 cilt)

Oyun: Trampaclar (1968), Büyük Otmarlar (1968), Çardakl Bakc (1969), Son Bloklar (1970), Köprü

(1970), Her Bizans'a Bir Fatih (1971)

Destan: Yaratl ve Türeyi (1965), Türk Destanlar ve Dede Korkut Hikâyeleri (1973)

"Büyük Otmarlar" oyunuyla, 1968'te Zürih Üniversiteleraras Tiyatro Festivali'nde en iyi oyun ödülünü;

"Çardakl Bakc"yla, 1867'de M.E.Bakanl'nn çat yarmada birincilik ödülünü ald.

SERDAROLU, EMN BÜLENT

air. I886'da Halep'te (Suriye) dodu. Knn Sava bakomutan Ömer Paa'nn oludur. Galatasaray Sultanisi'ni

(lisesini) bitirdi. Hudut Shhiyesi, nhisarlar (tekel) daresi, stanbul Elektrik irketi, Arazi stimlak Servisi ve

Liman daresi'nde çalt. 1942'de stanbul'da öldü.

Serdarolu, Fccr-i Âti topluluunun kurucularndandr. 1. Dünya Sava yllarnda, elden ele dolatrlarak okunan

"Kin" adl iiriyle tannd. galci güçlere kar çkan bu iir, o günlerde bir direni simgesi oldu. Aruz ölçüsüyle yazd

iirlerinin çou. Kin iirinde olduu gibi, ulusal duygulan yanstr. Az yazan bir airdir.

iirleri, ölümünden sonra u kitapta topland: Fecr-i Ati airleri: Emin Bülend; Hazrlayan: R. Necdet Evrimer,

ist. 1958

SEVENGL, REFK AHMET

Yazar. 1903"te Bingazi'de (Libya) dodu. Örenimi özeldir. Gazetecilik, öretmenlik, stanbul ehir

Tiyatrosu'nda seçici üyelik, stanbul ehir Meclisi'ndc üyelik yapt. Tokat'tan •milletvekili (1943) seçildi. Daha

sonra u görevlerde bulundu: Radyolar Genel Müdürü, Basn-Yayn ve Turizm Bakanl Radyo Dairesi Müdürü,

TRT Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür danman. 1970'te Ankara'da öldü.

Sevengil, yaz yaamna, Cumhuriyet'in ilk yllannda, tiyatro ve kitap eletirileri yazarak balad. Daha sonra

hikâye ve romanlar yazd. Ama asl tannmas, tiyatro tarihiyle ilgili çalmalanyla oldu. Bir yandan,

tiyatromuzun kurulu ve geliimini aydnlatan kitaplar yazd, bir yanda da sürekli eletirileriyle, tiyatromuzun

çadalamasna yardmc oldu. Radyoda Divan ve Halk airlerimiz üzerine söyleiler (sohbetler) yaparak, edebiyat

kültürünün yaygnlamasna katkda bulundu.

376

377

Deneme, inceleme: Türk nklâbna Baklar (1938), Büyük Avrupa Anketi (1938), Felsefî Buhran (1939),

Millet ve nsan (1943), Mahutlar (1959), Sosyalizm (1961), Dou-Bat Sentezi (1963), Sanat-Edebiyat-Tenkit

(1970), Din-nklâp-rtica (1971), vb

Tüm yaptlar için baknz: Yeni Yaynlar dergisi, Aralk 1961

SAFFET NEZH

I

Yazar. 1871 de stanbul'da dodu. Asl ad, Ömer Lütfi'dir. Galatasaray Sultanisi'ndeki (lisesindeki)

örenimini yanda brakp baba meslei olan kuyumculukta (st. Kapalçar'da) çalt. Bir yandan da kdam, Servet-

Fünun, Malûmat, Resimli Kitap vb. gibi gazete ve dergilerde makale, hikâye ve romanlarn yaynlad.

Elenceye dükündü. Bu nedenle yaam düzensizlik içinde geçti. 1929'da stanbul'da öldü.

Saffet Nezihi, edebiyatmzda halk romanclnn (ya da popüler romancln) öncülerinden biridir. Yazdklar,

genellikle Mehmet Raufun etkilerini lar."Zavall Necdet" adl roman, halk arasnda büyük ilgi görmü, çok

okunmutur.

Kitaplar:

* Roman: Zavall Necdet (1902), Kadn Kalbi (1903), Teehhül Âleminde (:*T3 .Müsebbip(1910)

Oyun: zah ve stizah (1911)

368

[f..:'¦

AMPPAAZÂDE SEZA

Yazar. 1860'ta stanbul'da dodu. Ünlü devlet adam ve yazar Abdurrahman Sami Paa'nn oludur. Babasnn

konanda özel örenim gördü; Arapça, Farsça ve Franszca örendi. Evkaf (Vakflar) idaresine kâtip olarak girdi.

Dört yla yakn Londra Elçiliinde ikinci kâtip olarak çalt. Dileri'nden ayrlp istanbul'a dönüünde, stiare

Odasnda bakan yardmcs oldu. Siyasal bask nedeniyle Paris'e (1901) kaçt. Orada ttihat ve Terakki

Cemiyeti'nin çalmalarna katld. Cemiyetin yayn organ olan ûra-y Ümmet gazetesinde bayazlar yazd.

Merutiyet'in ilân (1908) üzerine stanbul'a döndü. Madrit (spanya) elçisi oldu. Birinci Dünya Sava yllarnda

sviçre'de oturdu. Mütareke'de emekli olup yurda döndü. TBMM tarafndan kendine "vatana hizmet edenler"

tertibinden maa baland. Bu maa ölümüne kadar ald. 26 Nisan 1936'da stanbul'da öldü. Göksu Mezarl'nda,

arkada Recaizâde Ekrem'in yanna gömüldü.

Samipaazâde Sezai, son Tanzimat dönemi yazardr. Yenilikçi Tanzimat akmnn geliip yaylmasnda, büyük

katks olan üç yazardan biridir. (Ötekiler: Recaizâde Ekrem ve Abdülhak Hamit) Yazdklarnn çou, siyasal

niteliklidir. Siyasal konular dnda çok az yapt vermi; asl ününü, tek roman olan "Sergüzet" ile yapmtr. Bu

roman, dil ve anlatm yönünden, çann öteki yaplarna benzer. Ama ilenilen konusu ya da özüyle ötekilerden

ayrlr; edebiyatmzda gerçekçi akmn ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir. Yazarn bir baka baars da, bizde

küçük hikâye türünün ilk örneklerini vermi olmasdr. Hikâyeleri, dil ve anlatm yönünden, romanna göre daha

doal ve yaln saylr.

Kitaplar:

Oyun: îr( 1878)

Roman: Sergüzet (1889)

Hikâye: Küçük eyler (1892)

An, söylei, gezi: Rumûz-ul Edep (1900), klâl (1923)

Daha ayrntl bilgi çin baknz: Samiapazâde Sezai; Hayat, Sanat, Eserleri; Haz.: A. Ferhan Ouzhan, 1954

369

SARAÇ, TAHSN

SAYAR, ABBAS

air. 1930'da Mu'ta dodu. Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün Franszca bölümünü bitirdi. Devletçe, Fransa'ya

gönderildi. Paris Sorbonne Üniversitesi'nde çada Fransz edebiyat ve sesbilim (fonetik) alanlarnda (1953-

54/1957-59) örenim gördü. Trabzon ve Samsun Liselerindeki Franszca öretmenliini, emekliliine (1971)

kadar Gazi Eitim Enstitüsü'nde sürdürdü. Aynca ek görevle, Ankara Siyasal Bilgiler ve Eitim Fakültelerinde

dersler verdi; Talim ve Terbiye Kurulu'nda çalt. 28.6.1989'da öldü.

Tahsin Saraç, ilk iirlerini 1957'de Varlk ve öteki dergilerde yaynlamaya balad. kinci Yeni akmnn izlerini

tayan ilk iirleri, bireysel ve soyut özellikler tar. Kiiliini yanstan ve tannmasn salayan asl özgün iirlerini, 27

Mays 1960 hareketinin getirdii bilinçlenme döneminde yazd. Bu iirler, özde toplumsal, dilde ise son derece

yalndr. iirinin deimeyen yönüyse, batan beri sürüp gelen imge zenginliidir. iirleri dnda, Türkçe'den

Franszca'ya; Franszca ve Macarca'dan yapt çevirileriyle de tannd.

Kitaplar:

iir: Bir Ölümsüz Yalnzlk (1965), Güne Kavgas (1968), Direnmeler (1973), Güvercin Kasaptan (1978), Bir

Sevgiyi Görüntüleme (1980)

Seçki (antoloji): Günümüz Fransz iiri (1963; yeni basm, Çada Fransz iiri Antolojisi adyla, 1976)

Sözlük: Franszca-Türkçe Büyük Sözlük (2 cilt, 1976)

Ald ödüller: 1970 TRT Sanat Ödülleri Büyük Ödülü (Direnmeler) ve 1964 TDK Çeviri Ödülü'nü

(Günümüz Fransz iiri ile) ald. 1968'de, Franszca'dan Türkçe'ye yapt çeviriler dolaysyla Fransz Hükümeti'nce

"Legion D'Honneur" nianna layk görüldü. Aynca Macar edebiyatndan yapt çevirileriyle "Endre Edy" niann

ve 1986 Asya-Afrika Yazarlar Birlii'nin "Lotus Ödülü"nü ald.

Yazar. 1923'te Yozgat'ta dodu. lk, orta ve liseyi orada okudu. stanbul Edebiyat Fakültesi'ndeki örenimini

yoksulluk nedeniyle yanda brakt. Yozgat'a dönerek gazete satcl, kitapçlk, basmclk (matbaaclk) ve çiftçilik

yapt. Aynca "Bozok" adl bir gazete çkard. Yaamn orada sürdürmektedir.

Sayar, edebiyata iirle girdi. Daha sonra, kendi kendine hikâye ve roman denemeleri yapt. Adn, (47

yandayd) 1970 TRT Roman Basan Ödülü'nü alan "Ylk At" adl romanyla duyurdu. Sonradan filme de alnan

bu romannda, yalanp i göremez bir duruma dütüü için bozkra (ya da açla) braklm bir atn hikâyesini anlatr.

Aslnda anlatlmak istenilen, ylkya braklm atla birlikte Orta Anadolu köylüsünün ekonomik

durumudur. Roman; canl tasvirleri, salam kurgusu, duyarl ve iirsel diliyle, bir bozkr özellii tar. Yazar, güçlü

gözlem gücü ve yaln anlatmyla, öteki romanlannda da, ayn yörenin sorunlann yanstmaya çalr.

sizlik, toprakszlk, paraszlk vb. gibi nedenlerle balayan iç ve d (Almanya) göçler, yeni çevreye uyum

güçlükleri, bu sorunlann banda gelir. "A. Sayar, romanlannda, Türk aydnna, yöneticisine ve politikacsna

seslenerek, köylünün aln yazsn deitirmek gerektiini duyurmaya, bu durumun aln yazs deil, köy insanlannn

yaantsna önem vermenin, onlan sürekli kullanmann bir sonucu olduunu belirtmeye çalr." (Doç. Dr. Olcay

Önertoy)

Kitaplar:

iir: Gönül Sandal (1946), Sereserpe (1953), ey (1966)

Roman: Ylk At (1970), Çelo (1972), Can enlii (1974), Dik Bayr (1977), Tarlaba Salkmsaçak (1987),

Anlarda Yumak Yumak (1989)

Hikâye: Yorganm Sk Sar (1977)

Ald öteki ödüller: 1973 TDK Roman Ödülü (Çelo), 1975 Madaral Roman Ödülü (Can enlii)

370

371

SAYIN, HDAYET

"Het Bihit" (Sekiz Cennet) adl tezkiresiyle yapmtr. "Het Bihit", Anadolu'da yazlm ilk "uara tezkiresi"dir.

Dönemine göre, oldukça yaln bir dille yazlmtr. Tek yazma nüshas, Londra'da British Museum'dadr. 1907'de

stanbul'da, "Âsâr- Eslâfdan Tezkire-i Sehî" adyla basld.

Yazar. 1929'da Aydm'da dodu. lk ve ortaokulu orada okudu. zmir Atatürk Lisesi'ni, Ankara Tp

Fakültesi'ni (1954) bitirdi. Çocuk hastalklar uzman (1960) oldu. Daha sonra Aydn'a dönerek (1972) serbest

hekimlik yapt.

Sayn, köy sorunlarn ileyen bir oyun yazandr. Oyun yazmaya, örencilik yllarnda balam; 1963'te oyanan

"Topuzlu" ile adn duyurmu; 1965-66 tiyatro mevsiminde Kent Oyuncular'nca sahnelenen "Pembe Kadn" ile

de büyük ün yapmtr. Oyunlarnda, köy sorunlarn, bütün dramatik yönleriyle vermeye; köy insannn iç

dünyasna k tutmaya çalr. Yaln halk dilini baaryla kullanr.

Oyunlar:

Topuzlu (1963), Pembe Kadn (1965), Kördüüm (1965), Topuzlu-Uzak Dünyalar (2 oyun, 1971),

Yabanclar (1975), Köe Kapmaca (?) Küçük

Devler (?) vb.

SEHÎ BEY

air ve yazar. Edirne'de dodu. Doum tarihi, ad, yaam iyi bilinmiyor. Bilinenler, Fatih döneminde doduu,

Divan airi Necati'nin (?-1509) yannda yetitii; Divan- Hümayn kâtipliinde bulunduu; Edirne Dar'ül-Hadis'ine

mütevelli olduudur. Ayrca yaamnn skntlar içinde geçtii; bu durumdan kurtulmak için birtakm devlet

adamlarna kasideler (övgüler) yazd; ama umduklarn bulamad; 1548'de Edirne'de öldüü bilinmektedir.

Sehî Bey, Divan tarznda iirler yazm, ama asl ününü, 14. yüzyldan yaad çaa (16. yy) kadar yaam 217 divan

airinin yaamn anlatan

SELAHATTN ENS (Atabeyolu)

Yazar. 1892'de Antalya'da dodu. st. Hukuk Mektebi'nde okurken, 1. Dünya Sava'nda askere alnd. Bu

nedenle örenimini yarm kald. Ayan Meclisi'nde (senato) kâtiplik; Denizyollarnda müfettilik, haberleme ve

yayn eflii; gazetecilik (kdam, lleri, Vakit, Son Saat, Cumhuriyet, Son Posta) yapt. 11 Haziran 1942'de öldü.

Mezar st. Feriköy'dedir.

Selahattin Enis, Cumhuriyet dönemi hikâye ve roman yazarlarndandr. Doalc (natüralist) bir edebiyat

anlayyla, yakndan tank olduu toplumsal çöküntüyü sergilemeye çalmtr. 1. Dünya Sava yllarnda, stanbul

zenginlerinin (sosyetesinin) ahlakszlklarn, yozlam yaamn, yaln bir gerçekçilikle anlatan romanlan, hem

edebiyat, hem de tarihsel açdan önem tar. Cumhuriyet dönemi hikâyeciliine yol gösterenlerden biridir.

Kitaplar:

Hikâye: Bataklk Çiçei (1924)

Roman: Saniyeler (1924), Sârâ (1926), Cehennem Yolcular (1926), Orta Mal, Ayan Bozuklar, Endam

Aynas, Mahalle adl romanlan, gazetelerde tefrika olarak kald; kitaplamad.

373

372

SELÇUK, LHAN

SELMOLU, ZEYYAT

Yazar, gazeteci. 1925'te Aydn'da dodu. Bir subayn olu; ünlü karikatürist Turhan Selçuk'un kardeidir.

Silifke Ortaokulu'nda, Adana Erkek Lisesi'nde okudu. stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Ksa bir

avukatlktan sonra gazetecilii seçti. Dolmu, 41,5 (Krkbirbuçuk), Karikatür, Ta Karikatür adl gülmece (mizah)

dergileriyle, günlük Spor gazetesini (1955-1960) çkard. Daha sonra, Akam, Tanin, Vatan gibi gazetelerde

balayan fkra yazarln, 1963'ten beri Cumhuriyet gazetesinde sürdürmektedir. 12 Mart 1971 olayndan sonra

Skyönetimde yargland ve akland.

Selçuk, allm (klasik) fkra türüne yeni boyutlar kazandran gazeteci yazarlarn banda gelir. Bilindii gibi,

allm fkra, geçici, yüzeysel, derinlik tamayan güncel bir yaz türüdür. Günümüz okurunun bilme, örenme

istei, günlük fkra yazarn, bu yönde deiime zorlamtr. lhan Selçuk'un önderlik ettii çada fkraclkta, okurlar

bilinçlendirmek ve düünsel geliimlerini hzlandrmak temel amaç olmutur. Böyle olunca, fkra türü,

yüzeysellikten derinlie yönelmi; yorumsal yönü ar basan; okunduktan sonra atlmayan; kalcl olan bir özellik

kazanmtr.

Kitaplar:

Fkra, deneme: Mustafa Kemal'in Saati (1969), Yeni Krallar Yeni Soytarlar (1976), Atatürkçülüün

Alfabesi (1981), Alamak ve Gülmek (1982), Düünüyorum Öyleyse Vurun (1984), Görülmütür (1986)

Gezi: Güzel Amerikal (1967), Uzak Komu Rusya'dan Gezi Notlan (1967) Bu iki kitabn geniletilmi ikinci

basm (1976), "Sovyetler, ran, Amerika zlenimleri" adyla basld.

An: Ziverbey Kökü (ikence izlenimleri, 1987)

Belgesel roman: Yüzba Selahattin'in Roman (2 cilt, 1973)

Yazar. 1922'de stanbul'da dodu. Bir gemicinin olu. st. Alman Lisesi'ni ve Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Uzunca

bir süre, Türk ilepçilik irketi'nde armatörlük (gemi yöneticilii) ve avukatlk yapt. Sonra ayrlp yazarlk ve

çevirmenlii i edindi.

Selimolu; adn, "Rize'nin Köylerinden" adl yazsyla, Yunus Nadi Yarmas'nda ikincilik alarak (1950)

duyurdu. Daha sonra çeitli dergilerde (Yenilik, Varlk, Türk Dili vb.) yaynlad hikâyeler, radyo oyunlar ve

çevirileriyle tannd. Hikâyelerinde, armatör olarak yakndan tand gemicileri iledi. Gemide geçen olaylar,

gemicilerin arasndaki ibölümünü, umutlan, özlemleri, sevinçleriyle onlann iç dünyalanm sergiledi. Aynca

Karadeniz bölgesinin denize yakn köylerini, ekmeini denizden kazanan balkçlan anlatt. Güçlü bir gözlem

gücü; yaln, rahat bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Kavgann Sonu ve Ba (1955), Direin Tepesinde Bir Adam (1969), Kçüstünde Toplant (1971),

Koca Denizde ki Nokta (1973), Karaya Vurdu Deniz (1975), Deprem (1976), Soyunanlar (1980), Çiçekli Da

Soka (1982), Bir ark Gibiydi (1987), Aramzdayd O Gün (1988), Gemi Adamlan (1989), Derin Dondurucu

çin Öykü (1995)

Roman: Tutkunun Köeleri (1982)

Ald ödüller: 1970 Sait Faik Armaan (Direin Tepesinde Bir Adam) 1974 TDK Ödülü (Koca Denizde ki

Nokta), 1995 Haldun Taner Hikâye Ödülü (Derin Dondurucu çin Öykü)

374

375

SEPETÇIOGLU, MUSTAFA NECATI

Yazar. 1932'de Zile'de dodu, ilk ve ortaokulu orada okudu. st. Haydarpaa Lisesi'ni ve Edebiyat

Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. stanbul Belediyesi'nde, Türkiye Kzlay Dernei'nde, çi

Sigortalarn'nn stanbul ubesinde st. M. Eitim Basmevi'nde (müdür), Derleme Müdürlüü'nde (müdür) çalt.

Sepetçiolu, edebiyata hikâyeler yazarak (1948) girdi. Daha sonra roman ve oyun türüne yöneldi.

Konusunu tarihten alan romanlaryla tannd. Romanlarnda, Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya doru

yönelilerini, Anadolu'da kurduklar imparatorluu, bu imparatorluun geçirdii evreleri anlatmaya çalr. Yaln,

destans bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Abdürrezzak Efendi (1956), Meneveler Ölmemeli (1973)

Roman: Kilit (1971), Anahtar (1973), Kap (1973), Konak (1974), Çat (1974), Üçler Krklar Yediler

(1975), Bu Atl Geçide Gider (1977), Cevahir ile Sadk Çavu'un Buday Kamyonu (1977), Karanlkta Mum I

(1978), Gece Vaktinde Gündönümü (1978), Daraac (1979), Geçitteki Ülke (1980), Ebemkua (1980), Ve

Çanakkale (3 cilt)

Oyun: Trampaclar (1968), Büyük Otmarlar (1968), Çardakl Bakc (1969), Son Bloklar (1970), Köprü

(1970), Her Bizans'a Bir Fatih (1971)

Destan: Yaratl ve Türeyi (1965), Türk Destanlar ve Dede Korkut Hikâyeleri (1973)

"Büyük Otmarlar" oyunuyla, 1968'te Zürih Üniversiteleraras Tiyatro Festi vali'nde en iyi oyun ödülünü;

"Çardakl Bakc"yla, 1867'de M.E.Bakanl'nn çat yarmada birincilik ödülünü ald.

SERDAROLU, EMN BÜLENT

air 1886da Halep'te (Suriye) dodu. Knm Sava bakomutan Ömer Paann oludur. Galatasaray Sultanisini

(lisesini) bitirdi. Hudut Shhiyesi nhisarlar (tekel) idaresi, stanbul Elektrik irketi, Arazi stimlak Servisi ve

Liman daresinde çalt. 1942'de stanburda öldü.

fa

Serdarolu, Fecri Âti topluluunun kurucularndandr. 1. Dünyj Sava yllarnda, elden ele dolatrlarak

okunan "Kin" adl iiriyle tannd galci güçlere kar çkan bu iir, o günlerde bir direni simgesi oldu. Aruz

ölçüsüyle yazd iirlerinin çou. Kin iirinde olduu gibi, ulusal duygulan yanstr. Az yazan bir airdir.

iirleri, ölümünden sonra u kitapta topland: Fecri Âti airleri: Emin Bülend; Hazrlayan: R. Necdet Evrimer,

st. 1958

SEVENGL, REFK AHMET

Yazar 1903'te Bingazi'de (Libya) dodu. Örenimi özeldir. Gazetecilik öSretmenlik, stanbul ehir

Tyatrosu'nda seçici üyelik, stanbul ehir Meclisi'nde üyelik yapt. Tokat'tan milletvekili (1943) seçildi. Daha

sonra u görevlerde bulundu: Radyolar Genel Müdürü, Basn-Yaym ve Turizm Bakanl Radyo Dairesi

Müdürü, TRT Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür danman. 1970'te Ankara'da öldü.

Sevengil, yaz yaamna, CumhuriyeTm ilk yllarnda, tiyatro ve kitap eletirileri yazarak balad. Daha sonra

hikâye ve romanlar yazd. Ama asl tannmas, tiyatro tarihiyle ilgili çabmalanyla oldu. Bir yandan,

tiyatromuzun kurulu ve geliimini aydnlatan kitaplar yazd, bir yanda da sürekli eletirileriyle, tiyatromuzun

çadalamasna yardmc oldu. Radyoda Divan ve Halk airlerimiz üzerine söyleiler (sohbetler) yaparak, edebiyat

kültürünün yaygnlamasna katkda bulundu.

376

377

Kitaplar:

Hikâye: Köyün Yolu (1937)

Roman: Çplaklar (1936), Açlk (1937)

nceleme: stanbul Nasl Eleniyordu (1927), Yakn Çalarda Türk Tiyatrosu (2 cilt, 1943), Hüseyin Rahmi

Gürpnar (1944), Türk Tiyatrosu Tarihi (5 cilt; Eski Türklerde Dram Sanat, Opera Sanat ile Temaslarmz,

Tanzimat Tiyatrosu, Saray Tiyatrosu, Merutiyet Tiyatrosu, 1959-1968)

Eletiri: Bizim stediimiz Edebiyat (1933)

Söylei: Eski iirimizin Ustalar (1964), Yüzyllar Boyunca Halk airleri (1965), Çamzn Halk airleri (1967)

SEVÜK, SMAL H AB B

Yazar. 1892'de Edremit'te dodu, tik ve ortaokulu orada okudu. Bursa dadisi'ni (lisesini) ve st Hukuk

Fakültesi'ni bitirdi. Kastamonu, Balkesir ve Ankara'da lise edebiyat öretmenlii; Cumhuriyet'ten sonra

Edime, Antalya ve Adana'da Maarif Eminlii (müdürlüü), Galatasaray Lisesi'nde edebiyat öretmenlii yapt.

Sinop'tan milletvekili (1943) seçildi. Bu arada Maarif, Memleket dergilerini çkard; zmir'e Doru ve Açkgöz

gazetelerinin bayazarlm yapt. Cumhuriyet gazetesinde (1940-1951), edebiyat söyleileri yazd. 17 Ocak

1954'te stanbul'da öldü.

Sevük; ulusal konulan, yurt güzelliklerini ileyen yazlan ve edebiyat aratncl ile tannan bir yazanmzdr.

Uzun cümleli, bol tasvirli, hareketli ve renki bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Gezi: Tuna'dan Bat'ya (19357, Yurttan Yazlar (1943) An: O zamanlar (Kurtulu Sava anlan (1936)

378

nceleme: Türk Teceddüt Edebiyat Tarihi (1924), Edebi Yeniliimiz (2

cilt, 1931-32), Avrupa Edebiyat ve Biz (2 cilt, 1940-41), Edebiyat Bilgileri

(1942)-

Ötekiler: Atatürk çin (yazlar, 1939) vb.

EYDA, MEHMET (Çeliker)

Yazar. 1919'da stanbul'da dodu. Bir eczacnn oludur. lkokulu Antalya'da, ortaokulu Knkkale'de okudu. st.

Pertevniyal Lîsesi'ni yanda brakt. Gazete muhabirlii, içilik yapt. Zonguldak Ereli Kömürleri letmesi'nde

(1937-1941), Divrii Demir Madenleri letmesi'nde (1944-46), Merzifon Halk Bankas'nda (1946), stanbul

Belediyesi'nde (1951-60), Basn Han Kurumu'nda (1961-64) memur olarak çalt- Emekliyken 1986'da

stanbul'da öldü.

eyda, edebiyata iir ve hikâye yazarak (1933) girdi. Daha sonra iiri brakp hikâye ile birlikte romanlar yazd.

1940-1958 yllan arasnda, gerçek kiiliini gösteremedi. Geçim koullan nedeniyle, Mim Sin, Necdet As, Özkan

Çeliker, Ömer Sakp, S. Toprak gibi takma adlarla, magazin hikâyeleri ve serüvene dayanan piyasa romanlar

yazmak zorunda kald. Asl kiiliini, 1958 Yunus Nadi Yanmas'nda üçüncülük alan "Ne Ekersen" roman ve

bundan sonra yazdklanyla gösterdi. Hikâyelerinde, daha çok Anadolu'yu, Zonguldak kömür içilerim,

toplumsal deiim içinde bocalayan kent insann, birey-toplum ilikisi içinde anlatmaya çalt. Romanlan

ise, birbirini bütünleyen "nehir roman" özellii tar. Kentsel yaay iler. Toplum birimi olarak aileyi ele alr.

Yaam daha çok cinsel bir eksenin çevresinde döner. Gerçekçi bir yaklamla, büyük bir ailenin belirli kiilerini,

toplumun deiimi içinde vermeye çalr. Bunu yaparken, ruhsal çözümleme yöntemlerinden yararlamr.

Hikâyeleri ve romanlan arasnda konu, ileyi, anlatm yönlerinden büyük benzerlikler vardr. Yaln, duru, akc

bir anlatm özelliine sahiptir.

379

Kitaplar:

SEYRANI

Hikâye: Zonguldak Hikâyeleri (1962), Beyaz Duvar (1962), Bagöz Etme Zaman (1963), Oyuncakç

Dükkân (1964), Garnizonda Bir Olay (1968), Anahtarc Salih (1969), Kör eytan (1974), Bana Kar Ben

(1976), Kapatma (1980)

Roman: Ya Aaç (1958), Ne Ekersen (1958), Cinsel Oyun (1966), Sultan Döei (1969), Körolu (destan

roman, 1969), Nemrut Mustafa (1970), Süeda Hanm'm Ortanca Kz (1970), Yanarta (1970), htiyar Gençlik

(1971), çe Dönük ve Atak (1973), Gerçek D (1976)

Yaamöyküsü (biyografi): Edebiyat Dostlar (1970), Çocukluk Yllan (1980)

Oyun: Be Karagöz Oyunu (1968)

Deneme: Bir Açdan (1963)

Çocuk kitaplar: Bir Gün Büyüyeceksin (1966), eytan Çekiçleri (1973), Düleme Oyunu (1979), Bastbacak

Ermi (1979), Deli Ali (1980), ampiyonluk Kupas (1991)

Tartma: Türk Roman (Kemal Tahir'in "Devlet Ana" adl romanyla ilgili açkoturum tutana, 1969)

Ald ödüller: 1964 Sait Faik Ödülü (Bagöz Etme Zaman), 1958 Yunus Nadi Roman Yarmas üçüncülük

ödülü (Ne Ekersen), 1964 Doan Karde Çocuk Roman Armaan (Bir Gün Büyüyeceksin), 1970 TRT Sanat

Ödülleri Roman Basan Ödülü (Yanarta), 1968 MAY Edebiyat Ödülü (htiyar Gençlik), 1974 TDK Roman

Ödülü (çe Dönük ve Atak), 1968 Karacan Armaan (Be Karagöz Oyunu)

air. 1807'de Everek'te (Develi) dodu. Bir imamn oludur. Asl ad, Mehmet. ki- yl medresede okuduktan sonra,

memleketinden ayrlarak Anadolu'da bir geziye çkt. stanbul'a geldi, saz airleriyle tant. Ne var ki, burada

ancak yedi yl kalabildi. Kimi devlet büyüklerini yeren (hicveden) iirleri yüzünden kovuturmaya urad. Bir

hemerisinin yardmyla kaçp memleketine döndü. Son yllan, yoksulluk ve sknt içinde geçti. Salnda deer

verilmedi. Dahas, içkicilii yüzünden aaland. 1866'da orada öldü.

Seyran, 19. yüzyl halk airlerindendir. Dönemindeki toplumsal bozukluktan korkusuzca eletiren iirleriyle

tannmtr. Yergi (talama, hiciv) ve gülmece (mizah) iirleri, halk edebiyatmzda, bu türün en baarl

örneklerinden saylr. Geleneksel divan iirinin etkisiyle ölüm, öte dünya, ruh, Tann vb. gibi fizikötesi

(tasavvufî, mistik) konularda da iirleri vardr. Bu tür iirlerinde de hep kötülükleri, iki yüzlüleri, banazlklar

yermi; ahlâk ve erdemin savunuculuunu yapmtr. Özetle, Seyran, bir toplumsal tepki airidir. Toplumun

bozulmasna yol açan kaba softalarla, banaz medreselilerle, din ve inanç sömürücüleriyle alay etmitir. iirde

asl baany, hece ölçüsüyle yazd koma, semai, destan ve nefeslerde göstermitir. Halk dilini baanyla kullanmtr.

iirlerinden bir bölümü, ilkin "Sânihât- Seyrân" adl bir kitapta (Haz. Ahmet Hazm, 1921) topland. Daha

sonra, baka derlemeler ve aratrmalar yaynland: Dertli-Seyranî (Haz. Cahit Öztelli, 1953), Eve-rekli Seyran

(Haz. Haim Nezihi Okay, 1953) vb.

380

SEYYT NEZR

air. 1950'de Çorlu'da dodu. Asl ad, Muammer Akça'dr. Kepirtepe lköretmen Okulunu'nda ve Trabzon

Eitim Ensititüsü'nün edebiyat bölümünde okudu. Çeitli ortaokul ve liselerde, st. Atatürk Eitim Ens-

381

titüsü'nde Türkçe-edebiyat öretmeni olarak çalt. Daha sonra ayrlp yayncla balad."Düün" ve "Broy"

dergilerini çkard.

Nezir, 1970 sonras toplumcu airlerinden. Ulusal ve evrensel sorunlar, duyarl bir söyleyile yanstan

iirleriyle tannd. iirlerinde, "çann tan olmak" çabas görülür. Bu nedenle, nerede olursa olsun, çadala ters düen

her olaya tepki gösterir. Kimi iirlerinde, kolaycla kaçan ya da slogana kayan özellikler görülürse de, kurgu

ve ses yönünde güçlü bir teknie sahiptir.

Kitaptan:

ili Duyarl (1976), Israrla (1977), Bütün Yarnlarda (1978), zleri Var (1983), nsann Beyaz Kokusunda

(1988)

SEZER, SENNUR

air. 1943'te Eskiehir'de dodu. lkokuldan sonra stanbul'a geldi. Kasmpaa Ortaokulu'nu (1956) bitirdi. Eyüp

ve stanbul Kz Liselerinde okudu. Muhasebecilik, yaynevlerinde düzeltmenlik, ansiklopedilerde metin yazarl

yapt. Hikayeci Adnan Özyalçner'le evlidir.

Sezer'in, ilk iiri, 1958'de "Sanat Dünyas"nda yaynland. Daha sonra çeitli dergilerde (Elif, Yeni Ufuklar,

Varlk, Türkiye Yazlan, Türk Dili, Gösteri vb.) göründü. Toplumsal gerçekçilik anlayna uygun olarak ezilen,

aalanan, itilen, yaamak savam veren emekçi insanlarn aclarn, karamsarla dümeden, daha iyi bir gelecek

umuduyla iirletirmeye çalt. "Kadm kiiine, analk duyarlna bal tema1 ilerken iç ve d özellikleriyle, kendine

özgü bir iir kurmay baard." (. Kurdakul)

Kitaptan:

iir: Gecekondu (1964), Yasak (1966), Direnç (1977), Gerçein Masal (çocuklar için, 1979), Sesimi

Aryorum (1982), Kimlik Kart (1983), Bu Resimde Kimler Var (1986), Afi (1991)

Çocuk kitab: Sümüklü Böcein Masal (1989), Kelolan le Köse (A. Özyalçner'le birlikte, 1989), Hasr Ören

Padiah (1990)

SNAN PAA

Yazar. Asl ad, Sinaneddin Yusuftur. Doum yeri ve tarihi kesinlikle bilinmiyor. Bursa'da ya da Edirne'de

doduu (1440) sanlyor. stanbul'un ilk kads ve bilgin Hzr Bey'in oludur. Medrese öreniminden sonra,

Edirne'de bulunan Dar'ül-Hadis'e müderris (öretim üyesi) oldu. Daha sonra Fatih'in hocaln (hâce-i sultanî)

yapt. Fatih tarafndan vezirlie ve sadrazamla getirildi. Bilinmeyen bir nedenle, alt yl sonra bu görevinden

alnp hapsedildiyse de, daha sonra baland. Sivrihisar kadl verilerek stanbul'da uzaklatrld. Orada be yl sürgün

kald. kinci Bayezit zamannda, yeniden vezir oldu. Son görevi, Edime Dar'ül-Hadis'inde (medresede)

müderrisliktir. 1486'da stanbul'da öldü. Mezan Eyüp'tedir. (Bir baka söylentiye göre Gelibolu'da.)

Sinan Paa, Divan edebiyatnn 15. yüzyldaki en büyük düzyaz (nesir) yazandr. Yazarl kadar, bilginlii ile de

ünlüdür. Matematik ve gökbilimle (astronomi) ilgilli önemli çalmalar vardr. Din ve tasavvuf konulanndaki

derin bilgisine karn (ramen), özgür düünceli ve kukucu bir düünür olarak tannmtr. Gözden düüp görevden

alnmasn ve sürgüne gönderilmesini, bu özelliine balayanlar vardr. "Oldukça güçlü ve güzel iirleri

bulunmakla birlikte, kendisi onbeinci yüzyl Türk nesrinin hatta bütün Divan nesrinin en yüksek üstatlar

(ustalan) arasnda yerini almtr. Nesir ürünleri fazla süslü ve sanatkârâne olmakla beraber, sözdizimi kurallan

bakmndan bugünkü Türkçemize hayli yaknlk gösterir. Seci denilen, nesirde kafiye yapma yollarna sklkla

bavurmu ve böylelikle

382

383

nesre nazm ahengi (uyumu) kazandrmtr. Dilimizde "simetrik nesir"in ilk temsilcisi de odur. Süleyman

Çelebi'nin ünlü "Mevlit"i ile nazmda yaptn -bir bakma- Sinan Paa da nesirde yapm; din ve edebiyat

konularn büyük ustalkla badatrmtr." (emsettin Kutlu)

Kitaplar:

Tazarrunâme: Din, tasavvuf, ahlâkla ilgili görülerini içerir, ilkin 1887'de, sonra da 1971'de (Haz. Prof.

A. Mertol Tulum) stanbul'da basld.

Tezkiretü'l-Evliya: Ünlü 30 mutasavvfn yaamlarn ve menkbelerini anlatr. Baslmad.

Maarifnâme: Ahlâkla ve tasavvufla ilgili 196Tde (Haz. Prof. 1. Hakk Ertaylan) stanbul'da basld, (vb.)

Kitaplar:

iir: Yedi Meale (6 arkadayla birlikte, 1928), Odalar ve Sofalar (1933)

nceleme, aratrma: stanbul'da Karagöz ve- Karagöz'de stanbul (1938), Tanzimat'n Fransz Efkâr'

Umumiyesinde Uyandrd Akisler (1940), Psikoloji ve Terbiye Bahisleri (1940), Folklor ve Psikoloji (1940),

Karagöz (1941), Çocuk ve Mantk (1942), Türk Halk iirinde Tabiat (1943). Folklor ve Millî Hayat (1943),

Roman ve Okuyucu (1944), Psikoloji ve Edebiyat (1949). Folklorda, Sahnede ve Resimde Türk (1959) vb.

Not: Çok sayda çevirileri vardr. Fransz dili ve edebiyatna yapt hizmetlerden dolay, Fransa Hükümeti'nce

"Legion d'Honneur" nianyla ödüllendirilmitir.

SYAVUGL, SABRI ESAT

air ve yazar. 1907de stanbul'da dodu. Babas, Hrvat Siyavu Paa soyundan Ahmet Esat'tr. Antalya

lkmektebi'nde (ilkokul), Kadköy Sultanisi'nde (lise), st Öretmen Okulunda ve Hukuk Fakültesi'nde okudu.

Daha sonra Fransa'ya giderek Lyon Üniversitesi'nde felsefe-pisikoloji örenimi yapt. Dönüünde (1932) st.

Edebiyat Fakültesi'ne öretim üyesi oldu. Uzun yllar burada psikoloji ve eilimbilim dersleri okuttu.

Profesörlüü, ölümüne kadar (6 Mays 1968, st.) sürdü. Mezar Zincirlikuyu'dadr.

Siyavugil, "Yedi Meale" topluluunu (1928) oluturan airlerden biridir. Daha sonra iiri brakm; ruhbilim

(psikoloji), eitim, halkbilim (folklor) konularnda çalm; gazetelerde fkralar yazmtr. iirlerini heceyle yazm;

bireysel duygularn ilemitir. Asl kiiliini fkra, deneme ve inceleme yazlarnda göstermitir.

SOYSAL, MÜMTAZ

Yazar. 1929'da Zonguldak'ta dodu. st. Galatasaray Lisesi'ni; Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni (1953)

ve Hukuk Fakültesi'ni (1954) bitirdi. ngiltere'ye ve ABD'ye gitti; çeitli üniversitelerde çalmalar yapt.

Dönüünde (1956), Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne asistan oldu. Daha sonra, buradaki öretim üyeliini, doçent

(1959) ve profesör (1969) olarak sürdürdü. Ayn yerde dekanlk (1971) yapt. Ayrca, üniversite dnda çeitli

görevler ald; 1961'de Kurucu Meclis üyesi, Akdeniz Sosyal Bilimler Aratrma Konseyi Bakan, Dünya Af

Örgütü üyesi oldu. Ankara (1991) ve Zonguldak'tan (1995) milletvekili seçildi. Bir süre Dileri bakanl yapt.

Soysal, toplumsal konularda, özellikle uzmanlk alan olan hukuk konularnda yazd yazlar ve

incelemeleriyle tannan bir yazanmzdr. Çada fkra türünün ustalarndan biridir. Fkralar, daha çok denemeye

benzer. Çok yaln bir dili, akc bir anlatm vardr. Bu nedenle, en kark konulan bile, skmadan okura

aktarabilmektedir.

384

385

Kitaplar:

nceleme: Avrupa Birlii ve Türkiye (1954), Demokratik ktisadi Planlama çin Siyasi Mekanizma

(1959), D Politika ve Parlamento (1964), Anayasaya Giri (1968), Dinamik Anayasa Anlay (1969), 100 Soru

Anayasann Anlam (1969)

Fkra: Güzel Huzursuzluk (1975), Demokrasiye Giderken (1983) vb.

SOYSAL, LHAMI

Yazar. 1928'de Ereli'de (Zonguldak) dodu. Bursa Erkek Lisesi'ni bitirdi. st. Hukuk Fakültesi'ndeki

örenimini yarda brakp gazetecilie balad. Çeitli gazetelerin Ankara temsilciliini ve yazileri müdürlüünü yapt.

Akam, Yeni Ortam ve Vatan gazetelerinde fkralar yazd. imdi stanbul'da Milliyet gazetesinde fkra yazardr.

Soysal, fkralar yannda, edebiyat ve sanat eletirileriyle de tannmaktadr. Seçilmi Hikâyeler, Dost, Pazar

Postas, Akis vb. gibi dergilerde yaynlad eletirileri, daha çok tantm özellii tar. Ele ald kitaplar, konu

özetleriyle, etraflca tantmaya; sevecen bir yaklamla okura klavuzluk etmeye çalr. Derince içerii ve kvrak

anlatmyla, fkra türüne etkinlik kazandran yazarlardan biridir. Makaleyi andran fkralarnda, toplumcu bir

görüle, daha çok yönetimsel konulan iler.

Kitaplar:

Fkra: Sfra Sfr Elde Sfr (1969), Günün çinden (1976)

nceleme: Dünya ve Türkiye'de Masonlar ve Masonluk (1979),v Niçin Masonluk Deil? (1984), Kurtulu

Sava'nda birlikçiler (1985), 150'likler

(1985)

Seçki (antoloji): 20. Yüzyl Türk iiri Antolojisi (1979)

SOYSAL, SEVG

Yazar. 1936'da stanbul'da dodu. Ankara Kz Lisesi'ni, DTCF'nin Klasik Filoloji bölümünü bitirdi.

Almanya'ya giderek Göttingen Üniversitesi'nde arkeoloji ve tiyatro örenimi (1957-58) gördü. Dönüünde

TRT'de program uzman olarak çalt. 12 Mart 1971'den sonra tutuklanp bir yl hapis ve dört aylk sürgün

cezasna çarptrld. Hapislii Ankara'da, sürgünlüü ise Adana'da geçti. 22 Kasm 1976'da Londra'da kanserden

öldü. stanbul'da Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü.

Sevgi Soysal, 1960 sonras hikâye ve roman yazarlarndandr. Yazdklarn iki dönemde deerlendirmek

yerinde olur. lk dönem hikâyeleri (1960-1965), daha çok içedönük konular kapsar; bireyin (kadnn)

mutsuzluunu (bunalm, anlamszlk, aalk duygusu, tedirginlik vb.) iler. Kadn sorunlarna arlk verir. 1965'ten

sonra, etkisinde kald varoluçu (eksistansialist) görüten uzaklap toplumcu sanat anlayna yönelir. Deiik snf ve

tabakalardan ald kiilerin sorunlarn, birey-toplum ilikisi içinde vermeye çalr. Asl kiiliini bulduu hikâye ve

romanlarn, bu dönemde (1965-1976) yazmtr. Romanlarnda en çok karlalan kiiler, burjuva snfndan olanlar

ve emekçilerdir. Eitim konusuna da, ele ald örenciler aracl ile arlk verdii görülür. "Sevgi Soysal'n psikolojik

ve düünce yaplarna arlk verdii kiileri, yaantlar, duygular ve düünceleriyle aramzda yaayan kendimizden de

parçalar tayan kiilerdir." (Doç. Dr. Olcay Önertoy) Yaln bir dili; rahat, sürükleyici bir anlatm var.

Kitaplar:

Hikâye: Tutkulu Perçem (1962; Sevgi Nutku adyla), Tante Rosa (196*8; Sevgi Sabuncu adyla), Bar Adl

Bir Çocuk (1976)

Roman: Yürümek (1970), Yeniehir'de Bir Öle Vakti (1973), afak (1975), Ho Geldin Ölüm (bitmemi son

roman, 1980)

An, fkra: Yldrm Bölge Kadnlar Kouu (1976), Bakmak (1977)

Ald ödüller: 1970 TRT Baar Ödülü (Yürümek), 1974 Orhan Kemal Roman Armaan (Yeniehir'de Bir Öle

Vakti)

386

387

SUBUTAY HKMET (Karahasanolu)

air. 1925'te Trabzon'da dodu. lk ve ortaörenimini orada yapt. Yüksek örenimini Ankara Hukuk

Fakiiltesi'nde tamamlad. Yargçlk, savclk görevlerinde bulundu. Emekli olunca stanbul'a yerleti. Bir süre

"Saçak" adl edebiyat dergisini çkard. imdi avukatlk yapyor.

Subutay Hikmet'in ilk iiri, Trabzon'da Halkevi dergisi olan "nan"da (1946) yaynland. Daha sonra çeitli

dergilerde (özellikle Varlk'ta) çkan dünya, yaama sevgisi, doa ve toplumsal içerikli iirleriyle tannd. Çou

iirleri dörtlük biçiminde; ölçülü ve uyakldr.

Kitaplar:

iir: Hepsi Bir (1968), Dünyann Tad (1968), Gece Aydnl (1969), Ate Çiçei (1976), Beyza'y Tanr msnz?

(1980), Bir Kuun ki Kanad (çocuklar için , 1987), iirlerle Nasrettin Hoca (10 kitap, 1988), Nasrettin Hoca

(1987)

An: Anlar (1975)

Tüm iirlerinde öreticilik ar basar. Babas Mevlâna'nn düünce ve inançlarn açklamaya çalr. Babasndan ayrlan

taraf, birçok iirlerini, anadili olan Türkçe ile yazm olmasdr. Bu nedenle, babasna göre daha ulusal bir yol

izlemi; Türkçe'nin bir edebiyat dili olarak Anadolu'da gelimesine katkda bulunmutur. "Türkçe iirleri, Eski

Anadolu Türkçesinin ilk örnekleri arasnda saylmaktadr." (A. Özkrml)

Kitaplar:

iir: Divan. (12.719 beyittir. 367 beyit Türkçe'dir. Veled Çelebi tarafndan 1925'te Divan- Türk-i

Sultan Veled adyla basld.)

Maarif (bilgiler): Farsça ile yazlm düzyazlar. Tasavvuf ve ahlâkla ilgilidir. Meliha Anbarcolu'nun

çevirisiyle, 1966'da basld.

Bunlar dnda, Farsça "btidanâme", "Rebabnâme", "ntihânâme" adlarn tayan üç mesnevisi vardr;

tasavvufla ilgilidir.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Sultan Veled'in Türkçe Manzumeleri; Haz. Mecdut Mansurolu, st. 1958

SULTAN VELED

air. Mevlâna Celâleddin Rumî'nin oludur. 1226'da Karaman'da dodu. lk örenimini babasndan ald.

Konya'ya gelen bilginlerden yararland. Babasnn yanndan ayrlmad. Yaam, babasnn düünce ve inançlarn

yaymakla geçti. Babas ölünce, Mevlevilik tarikatn kurdu. Dört bir yana gönderdii dervilerle, bu tarikat

geniletti. 11.11.1312'de ölünce, babasnn yanna gömüldü.

Sultan Veled, Anadolu Türk edebiyatnn ilk temsilcilerinden biridir. iirleri pek baarl saylmaz. Daha çok,

babasnn bir taklitçisi gibi görülür.

SÜLEYMAN ÇELEB

air. Bursa'da dodu ve orada yaad. Doum tarihi ve yaam üstüne fazla bilgi yok. Bilinenler de söylentilere

dayanyor. Yldrm Bayezit döneminde (1360-1403) yaam, Emir Sultan'dan (mutasavvf, 1368-1429) ders alm,

Bursa Ulucami'de imamlk yapm. 1422'de orada ölmü. Mezar, Çekirge yolu üzerindedir.

Süleyman Çelebi, edebiyatmzda "Mevlid" yazma çrn (yolunu) açan bir airdir. Arap airler, daha önce Hz.

Muhammed'in doumunu konu alan "Siret" ya da "siyer" adyla yaptlar vermilerdi. S. Çelebi'nin Mevlid'i,

Arapça bir önsözle balar. Daha sonra, aruz ölçüsüyle (fâilâtün, fâilâtün, fâilün) yazlm ve alt bölümden

oluan mesnevi gelir: 1. Münacaat

388

389

(Tann'ya yakar), 2. Velâdet (Peygamberin douu), 3. Risâlet (Peygamberlik görevinin verilii), 4. Miraç

(Tann'yla bulumak üzere göe yükseli), 5. Rhlet (Ölümü), 6. Yakar (dua). 15. yüzyl Türkçe'siyle yazlmtr.

Cokulu bir anlatm özellii tar. "Süleyman Çelebi, aslnda - kuvvetli ve derin bir air deildir. Eserinde dil ve

ifade, kelimeleri zorlama kusurlar vezin (ölçü) hatalar vardr. Ancak bütün bunlara ramen, bu eser, be

yüzyldan bu yana ölmezliini korumaktadr." (emsettin Kutlu)

Mevlid'in çeitli yazmalar ve basmlar bulunmaktadr. Çou yazmalarda eklemeler (Ahval-i Fâtma, Deve

Hikâyesi, Geyik Hikâyesi, Ukâe Hikâyesi vb.) yaplmtr. S. Çelebi'nin Mevlid'inde bunlar yoktur. Ayrca

günümüzde Mevlid okunurken bölüm aralarnda Kur'an, ilâhiler ve yakarlar (dua) okunmaktadr.

Özgün Mevlid için u kitaplara baklmaldr: Mevlit (Haz. Prof. Faruk K. Timurta, îst. 1970), Süleyman

Çelebi/Vesîletü'n-Necât (Haz. Ahmed Ate, Ank. 1954)

SÜLEYMAN NAZF

air ve yazar. 1869'da Diyarbakr'da dodu. air ve tarihçi Sait Paa'nn olu; air Faik Âli Ozansoy'un aabeyidir.

Düzenli bir örenim görmedi. Özel örenimle, kendi kendini yetitirdi; Arapça, Farsça, Franszca örendi. 15

yalarnda Diyarbakr mektupçuluk kalemine memur olarak girdi. Daha sonra vilayet matbaas müdürlüü yapt.

Babasnn ölümü üzerine stabul'a geldi. Bask (istibdat) yüzünden Paris'e (1897) kaçt. Orada sekiz ay kald;

Abdülhamit yönetimine kar yazlar (Meveret'te) yazd. Dönüünde vilayet mektupçusu olarak Bursa'ya

sürüldü. Oradan, Servet-i Fünun dergisine "brahim Cehdi" takma adyla yazlar gönderdi. Merutiyett'ten sonra

(1908) Basra'da (1909), Kastamonu'da (1910), Trabzon'da (1911), Musul (1913) ve Badat'ta (1914) valilik

yapt. 1915'te görevinden ayrlp istanbul'a geldi. Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) üzerine stanbul'a gelen

igalci güçler aleyhine yazd bir yaz üzerine tutuklanp Malta adasna sürgüne

gönderildi. Orada, birçok öteki Türk aydmlaryla birlikte, 20 ay kald. 1921'de stanbul'a döndü. Gazetelerde

yazlar yazd. 4 Ocak 1927'de öldü; Edirnekap Mezarl'na gömüldü.

Süleyman Nazif, Servet-i Fünun dönemi air ve yazarlarndandr. Dünya görüü ve sanat anlayyla, bu

topluluktan ayr bir özellii vardr. iirlerinde, Tanzimat yazarlarndan Namk Kemal'in etkisinde kald; bireysel

duygular (ak, strap vb.) yerine, tpk onun gibi yurt, ulus, özgürlük gibi konulan iledii görülür. Sanatn,

yönetimin özgürlemesi, toplumun kurtuluu, adalet ve eitlik (müsavat) gibi ulusal sorunlara adam bir yazardr.

Ne var ki, bu yenilikçi tavrn dilde gösterememi; hiçbir zaman sadelemeye yanamamtr. Gerek iirlerinde,

gerekse düzyazlarnda (nesirlerinde), bol bol yabanc kelime ve tamlamalar kullanmtr. "Namk Kemal gibi

ateli ve pervasz bir üslûbun sahibi bulunan S. Nazif'in bu alandaki kusuru, Osmanl dönemin nazm-nesir

diline olan ar bamlldr." (emsettin Kutlu) "mparatorluun ac günlerinde, bir Namk Kemal heyecanyla gizli

figanlarn, içten aclarn gür sesli sözcüsü oldu." (B. Necatiil) "Günümüze daha çok tarih, eletiri, an

türlerindeki yazlaryla kald." (A. Özknml)

Kitaplarndan bazlar:

iir: Gizli Figanlar (1906), Firâk- Irak (1918), Malta Geceleri (düzyazlanyla, 1924)

Makale: Batarya ile Ate (1917), Çal Çoban Çal (1922), Tarihin Ylan Hikâyesi (1922), Çalnm Ülke

(1924), Kâfir Hakikat (1926)

nceleme: Mehmet Akif (1924), Fuzulî (1926), ki Dost (Ziya Paa ve Namk Kemal'le ilgili, 1926)

An, tarih: ki ttifakn Tarihçesi (1912), Asitân- Tarihte (1917), mana Tasullut/apka Meselesi (1925), Yklan

Müessese (ttihat ve Terakki üzerine, 1927)

Gülmece (yergi, nükte, fkralar): Süleyman Nazif (Haz. Yalvaç Ural, st. 1983)

Yaptlarnn tam listesi için baknz: Süleyman Nazif Bibliyografyas (Hazrlayanlar: smet Binark-Nejat

Seferciolu, 1970)

390

SÜMER, DNÇER

SÜLEYMAN PAA

Yazar. 1838'de istanbul'da dodu. Servet-i Fünun airlerinden Süleyman Nesip'in babasdr. Harbiyeyi (Harp

Okulu) bitirerek orduya katld. Yenipazar (Bosna), Hersek, tkodra'da subay olarak görev yapt. Girit

ayaklanmasnn (1861) bastrlmasyla görevlendirildi. Baarsndan dolay yarbayla yükseltildi. Daha sonra

mirliva (tugeneral) oldu. Askeri okullar nazrl (bakanl) yapt. kinci Abdülhamit döneminde, müirlik (mareal)

rütbesiyle Bosna Hersek komutanlna (1876) atand. Karada syan'n bastrd; Ruslar yenerek pka Kahraman

oldu. Tuna ve Balkan ordulan bakomutan olarak Plevne Sava'na (Osmanl-Rus) katld. Yenilgiden sorumlu

tutularak Badat'a sürgün (1878) edildi. 1892 orada öldü.

Süleyman Paa, Tanzimat döneminin ulusçuluk (Türkçülük) akmnn öncü yazarlarndan biridir. Askerî

okullarn nazrlm (bakanlm) yaparken, ders programlarn çan gereklerine göre yeniletirmi; bu okullarda

kimya, fizik ve geometri gibi derslerin okutulmasn salamtr. Bunlardan daha önemlisi, slâmlktan önceki Türk

devletleri tarihini okul kitaplarna aldrmasdr. Böylece, ümmetçi bir tarih anlayndan, ulusçu bir tarih anlayna

geçilmitir. Ulusal bilince dayanan tarih anlayn, dil alannda da uygulam; dilimizin "Osmanlca" deil,

ulusumuzun adyla "Türkçe" olduunu savunmutur. "Süleyman Paa; sanat, bilim ve politikada Osmanl

düüncesinin savunulduu bir dönemde, Türklük kavramnn yaylmasna öncülük eden bilinçli bir Türkçüdür."

(S. Kemal Karaaliolu)

Kitaplar:

Mebâniül-lna (edebî bilgiler kitab; 2 cilt, 1874), Tarih-i Âlem (dünya tarihi; 1874), lm-i Sarf- Türkî

(Türkçe Dilbilgisi, 1876) vb.

air ve yazar. I938'de zmir'de dodu. lk. orta ve liseyi orada okudu. Ankara Devlet Konservatuvan'n bitirdi.

1960*tan bu yana Devlet tiyatrosunu'nda oyuncu ve yönetmen olarak çalyor.

Dinçer Sümer; 1950 sonras yazarlarndan. iir, hikâye, oyun ve roman türlerinde yaptlar verdi. Daha çok

oyunlaryla tannmaktadr.

Kitaplar:

iin Günebakan (1955), Denize Çkan Cadde (1957), Küçük Kzn Ad Aye (1965), Sandalm Kyda Bal (1983)

Roman: Bozuk Bir ey (1976)

Oyun: Altn Kalpli Kz (çocuk oyunu, 1968), Kâtip Çkmaz (1970), Üç Derste Ak (1971), Eski Fotoraflar

(1976), Karacolan (1984), Ak Dediin Nedir ki (1984)

Ald ödüllen 1970 TRT Sanat Ödülleri Radyo oyunu ödülü (Küpe Çiçeinin Ölümü-Gecenin Bir yerinde),

1977 TDK Oyun Ödülü (Eski Fotoraflar ile)

SÜMMANÎ

air. 1860ta Narman'n (Erzurum) Samikale köyünde dodu. Yaam, köyünde çobanlk ve çiftçilikle geçti.

Erzurum'a gelerek âklardan saz çalmay örendi. Söylentiye göre, hayalindeki sevgilisini (Gülperi) bulmak

için Kafkasya, ran, Afganistan ve Krm' dolat. Ne var ki, aradn bulamad; köyüne döndü. 5 ubat 1915'te orada

öldü.

Sümmanî, Dou Anadolu'nun sevilen saz airlerinden biridir. Gezici âklarn geleneim sürdürmü; âk

meclislerinde saz çalp iirler söyleyerek kendini tanmtr. iirlerinde dind konulan ilemitir.

392

393

"Destanlarnda toplumsal konulan, deprem ve yangn aclarn dile getirir. Semaileri ile komalarnda ak, tabiat,

insan sevgisini iler, Aydn sanatçlarda rastlanabilecek söyleyi olgunluu, seçkin bulular vardr. Dörtlüklerinin

birçou, hikmetli beyitleri, atasözü gibi halkn dilindedir." (S. Kemal Karaaliolu) Karacolan ve Emrah

çizgisinin en baarl airlerinden biridir. Oldukça yaln bir dili, cokulu bir söyleyii vardr.

Derlenen iirleri, u kitaplarda toplanmtr: Âk Sümmani (Haz. Haim Nezihi Okay, st. 1943), Âk Sümmani

ile Gülperi (Haz. Murat Uraz, st. 1937), Mehur Saz airi Âk Siimmani/Hayat ve iirleri (Haz. Mehmet Karde,

1963) vb.

Kitaplar:

Divan: Türkçe, Arapça ve Farsça iirlerini içine alr. 1837'de Msr'da basld.

Lûtfiyye: Olu Lütfullah'a ve gençlere öütler veren bir mesnevisidir. (Nâbi'nin "Hayriyye"sine benzer).

Tuhfe-i Vehbi: Farsça-Türkçe manzum sözlük.

Nuhbe-i Vehbi: Arapça-Türkçe manzum sözlük.

evk-engiz: Cinsel konulan ileyen bir mesnevidir, (vb.)

SÜNBÜLZÂDE VEHB

air. Asl ad, Mehmet. Mara'n bilginleriyle ünlü Sünbülzâdeler ailesinden. Doum tarihi, yaam üstüne fazla

bilgi yok. Söylentilere göre, yükselmek için stanbul'a gelmi. Bir süre medreselerde müderrislik (öretim

üyelii); Rumeli bölgesinde (Eflak, Bodan, Bükre vb.) kadlk yapm. ran'a elçi olarak gönderilmi. Badat'la

bulunduu srada (1776), vali Ömer Paa ile aras açlm; ihanetle suçlanp ölüm cezasna çarptrlm. Gizlice

stanbul'a gelip ölümden kurtulmu. Sonradan balanm. Ama gözden dütüü için, yedi yl yoksulluk içinde

geçmi. Daha sonra, yeniden kadlk verilmi; Rodos adasnda ve Silistre'de bulunmu. Avusturya Seferine

(1788) katlm. stanbul'a dönüünde, 3. Selim'e sunduu "Divan" beenilip kendisine aylk balanm. 1809'da ölmü.

Mezar Edirnekap'dadr.

Sünbülzâde Vehbi, 18. yüzyl divan airlerindendir. Daha çok mesnevileriyle tannmtr. iirleri, Sabit (17. yy)

ve Nedim'in (18. yy) etkilerini tar. Divan iirinin gerilemekte olduunu görmü, ama yazdklanyla bir yenilik

getirememitir. Çok okunan mesnevilerinde de Nâbi'yi (17. yy) aamamtr.

SÜRURÎ

air. Asl ad, Seyyit Osman. 1752'de Adana'da dodu. Örenimini orada yaptktan sonra stanbul'a geldi.

Rumeli'nin çeitli kentlerinde HEski Zara, Yeni Pazar, Mostar vb.) kadlk (yargçlk) yapt. Eski Zara kads iken,

Sünbülzâde Vehbi'nin kâhyalnda da bulundu. 1814'te stanbul'da öldü; Sünbülzâde'nin yanma (Edirnekap'da)

gömüldü.

Sururî, 18. yüzyl divan airlerindendir. Kaside ve gazeller yazmtr. Ama asl ününü, "ebced hesab"yla yazd

tarihleri ve yergileriyle (hicivleriyle) yapmtr. "2000'e yakn tarih manzumesi, askeri, siyasi-olaylardan, ölüm

ve doumlara, hrszlklara, hava durumuna varncaya dek geni bir alan kapsar. Tarih düürmek konusunda gerek

ustalk, gerekse zenginlik açsndan tek saylmtr. Yalnzca önemli kiilerin yaamlanyla ya da önemli tarihsel

olaylarla snrlanan tarih düürme sanat, onun elinde günlük yaama açlm, toplumun her katndan insan kapsam,

üstelik mizah ve hicivle beslenmitir. Tarihlerinin 1773-1814 yllan arasndaki dönemi konu alan çalmalar için

ana kaynak olduu belirtilmelidir." (Atilla Özknml)

iirlerini içeren "Divan" 1839'da Msr'da basld. "Havâ'i" takma adyla yazd gülmece (mizah) ve yergileri

"Hezliyyat- Sürurî" adn tar.

394

395

SAHABETTN SÜLEYMAN

Yazar. 1885'te stanbul'da dodu. Çocukluu, babasnn memurluu dolaysyla zmir'de geçti. lk ve ortaörenimini

orada yapt. stanbul'a gelerek Mekteb-i Mülkiye'yi (siyasal bilgiler okulu) bitirdi. stanbul'da Franszca

öretmenlii, gazetecilik ve Darülmuallimin-i Âli'de (Yüksek Öretmen Okulu) müdürlük yapt. sviçre'de

tedavideyken öldü. (1921) *

Sahabettin Süleyman, Fecr-i Ati topluluunun kurucularndandr. iir dnda, her türde yaptlar verdi. Daha çok,

dergilerde kalm eletiri ve söyleileriyle tannd. Edebiyat tarihçilii de önemlidir.

Kitaplar:

nceleme: Tarih-i Edebiyat- Osmaniye (1912), Yeni Osmanl Tarih-i Edebiyat (1. cildi yaynland; 1916),

Malûmat- Edebiye (Fuat Köprülü ile, 2 cilt, 1914-15), Abdülhak Hamit (1913), Osmanllkta Vâhime-i

Mes'uliyet (1915)

Oyun: Kösem Sultan (1909), Ben Baka (1910), Frtna (1910),

Çkmaz Sokak (191 l)vb.

AHAP SITKI (LTER)

Yazar. 1915'te Nide'de dodu. Antalya Lisesi'ni ve Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Matbuat (basn-yayn)

Müdürlüünde (1936), Ankara Radyosu'nda (1937), M.E.Bakanl'nda (1940) ve Ziraat Bankas'nda (1954)

memur olarak çalt. 5.9.1991'de stanbulda öldü.

ahat Stk, yaz yaamna iirle (Varlk dergisi, 1937) girdi. iirle birlikte sanat eletirileri yazd. Daha sonra,

toplumsal içerikli hikayeleriyle tannd. "Hayat zorluklan, geçim kayglan altnda bunalan güçsüz kiilerin

alnyazlann, toplum düzenindeki hakszlktan, eitsizlikleri verdii, bunlar verirken de gerçekçi bir gözleme

dayand; psikolojik bir atmosfer yaratt görülür." (Behçet Necatigil) Dili oldukça yaln, anlatm akcdr.

Kitaplar:

Hikâye: Çnlçplak (1957), Bulut Gelir Pare Pare (1958), Gülen Ayva Alayan Nar (1959), ubat Gecesi

(1964), Ac (1970)

Roman: Gün Görmeyen Sokak (1958), Toprak (1962), Gökkua (1965), Horoz Deirmeni (1967), Kimin

çin (1967)

An: Orhan Peker'den Anlar (1980)

"Ac" ile 1971 TDK Hikâye Ödülü'nü ald.

AHN, OSMAN

Yazar. 1938"de Mersin'e bal Aslanköy'de dodu. Köyündeki ilkokuldan sonra Dicle Köy Enstitüsü'nü

bitirdi. Güneydou'da (Siverek, Urfa vb.) bir süre ilkokul öretmenlii yapt. Daha sonra Ankara Gazi Eitim

Enstitüsü'nün beden eitimi bölümünü bitirdi. Malatya, izmit ve stanbul'da beden eitimi öretmenlii yaparak

emekli oldu. imdi istanbul'dadr.

ahin, 1970 sonras hikayecilerindendir. Adn, 1970 TRT Sanat Ödülleri Yarmasnda, "Krmz Yel"

hikayesiyle büyük ödülü alarak duyurdu. Hikâyelerinde, Dou ve Güneydou'da yaayan yoksul köylülerin

sorunlarn iledi. O yörenin dilini, töresini, kültürünü, deiik deer yarglarnn biçimlendirdii yaama düzenini

yanstmaya çalt. Bu amaçla, ilk yazdklarnda, yerel az özelliklerine fazlaca yer verdii görüldü. Dede Korkut'u

anmsatan doal bir anlatm vardr. Halk dilini baaryla kullanr. Sevilen hikâyelerinin çou filme alnd; geni ilgi

gördü.

396

397

Kitaplar:

Krmz Yel (1971), Acenta Mirza (1974), Az çinde Dil Gibi (1981, Nevzat üstün Ödülü'nü ald.) Ac Duman

(1983), Kollan Bal Doan (1988), Ay Bazen Mavidir (1990), Son Yörük (1993).

Çocuk kitab: Kraleli

ki (1976), air Sultanlar (1982), Itri (1984), Besmele erhi (Hac Bektai Veliden, 1985) vb.

ARDA, RÜTÜM

Yazar. 1916'da Halep'te (Suriye) dodu, tik ve ortaörenimim* stanbul'da yapt. Ankara'da Türkçe edebiyat

öretmenlii, Devlet Konservatuvan'nda asistanlk, M.E.Bakanh'nda müavirlik (danmanlk) ve Tercüme Kurulu

üyeliinden sonra zmir'e yerleti. zmir Belediyesi'nde yazileri müdürlüü, tefti bakanl ve Belediye bakan

yardmclnda bulundu. Son görevinden emekli olunca, Ege Üniversitesi'nde, Manisa Gençlik ve Spor

Akademisi'nde öretim üyelii yapt. 1983'te zmir'den milletvekili seçildi. 27.11.1994'te zmir'de öldü.

arda, yaz yaamna iirle (Varlk dergisi, 1937) girdi. iirle birlikte ran edebiyatndan çeviriler yapt; deneme ve

eletiri türlerinde yazlar yazd. Özellikle, gerçekçi sanatn gelimelerini izleyen bir eletirmen olarak tannd.

Daha sonralar, ran edebiyatndan yapt çevirelere arlk verdii; divan iiri ve tasavvuf konularnda incelemeler

yapt görüldü. ran Hükümeti'nce, çevirilerinden dolay "Sepas" (ükran ve kültür nian) nianyla (1971)

ödüllendirildi. Yazarn, ayrca güfte ve beste çalmalar da vardr.

Kitaplar:

Edebiyatmzda Vatan Duygusu (1940), Klasik iirimiz 1 (1959), Ömer Hayyam Rubaileri (1960), Perian

Baba Taher'den Çift Beyitler (1966), irazh Hâfiz'dan Gazeller (1970), Klasik Divan iirimiz (1976), Allah

Diyor

EMSETTN SAM

Yazar. -1 Haziran 1850'de Yanya'da (Yunanistan) dodu. Örenimini orada yapt; bir Rum lisesini bitirdi. Bu

lisede Rumca, eski Yunanca ve Franszcay örendi. Yanya'da Mektubî Kalemi'nde çalt. 1871'de stanbul'da

basn müdürlüünde görev ald. Zamann çeitli gazetelerinde (Miraç, Hadika) yazlar yazd. Trablus vilayet

gazetesini (1874) yönetti. stanbul'a dönünce Sabah gazetesini (1876) çkard. Sava Paa'nn mühürdar olarak

Rodos'a (1877), gitti. Osmanl-Rus Sava'nda kurulan Sevkiyat- Askeriye Komisyonu'nun bayazmanln yapt.

Ayn yl, stanbul'da Tercüman- ark gazetesinde yazlar yazd. Gazete kapannca (1878) çeviriler yapt; kitaplar

hazrlad. Aile (1876) ve Hafta (1880) dergilerini çkard. Saray'da kurulan Tefti-i Askerî Komisyonu'nda

(Askerî Denetleme Kurulu) yazmanlk ve bayazmanlk (1881-1893) yapt. Bilinmeyen bir nedenden dolay

gözden dütü; Abdülhamit'çe Erenköy'deki evinde "ikamete memur" (evinde gözaltna alnma) edildi. Daha

sonra sokaa çkmas, evine konuk çarmas da yasakland. Bu arada sal da bozuldu. Son yllarn, tamamlayamad

kitaplarnn hazrl ile geçirdi. 1 Temmuz 1904'te öldü; Sahraycedit Mezarh'na gömüldü. (Kemikleri, sonra

Feriköy'deki aile mezarlna tand.)

emsettin Sami, Tanzimat dönemi yazarlarndandr. Yazdklarn, iki dönemde deerlendirmek gerekir. Birinci

dönemde (1870-1893) daha çok sanatsal çalmalar yapm; roman ve oyunlar yazm; "Sefiller" ve "Robinson"

gibi çevirileriyle Bat edebiyatn tantmtr. Örnein ilk Türk roman saylan "Taauk-u Talat ve Ftnat"t (Talat ve

Ftnat'n Ak) bu dönemde yazmtr. Daha sonra, dil, sözlük ve ansiklopedi gibi bilimsel türlere yönelmitir. Asl

kiiliini, bu alandaki çalmalaryla göstermitir. "Kiiliinin en önemli yan, dil ve tarih alanndaki çalmalardr.

"Dou Türkçesiyle, Bat Türkçesi bir tek dildir; arada yalnz lehçe fark vardr"

398

399

görüünden hareket ederek, yaz ve konuma dilinin ayn ayn olmasn iddetle eletirmesi, dilimizin en eski

yapdan üzerindeki aratrmalar Tûrkçenin kendini bulma aamalannda öncü çalmalardr." (ükran Kurdakul)

"Türk dilinin eskiliini ve zenginlii üzerinde incelemler yapt. Dilimizin kendi özbenliini bulmas ve özbenlik

içinde gelimesi için çabalar harcad. "Orhun Kitabeleri" ve "Kutadgubilig" hakknda yurdumuzda ilk çalmalar

da o yapt." (emsettin Kutlu) "emsettin Sami, genel olarak dilde yalnlamay savunan Tanzimat yazarlar

arasnda, konuya bir dil bilinciyle yaklaan tek yazardr denebilir. Ona göre, Türkçe'ye Osmanlca denemez,

çünkü bu dille konuan kavmin ad Türktür. Bir dilin zenginlii, yabanc sözcüklerden arnm olmasna baldr;

dilimizin genilemesi için Arapça ve Farsça'dan sözcük almamal, gerekirse Dou Türkçesinin Anadolu'da

unutulmu sözcüklerini kullanm alanna çkarmaldr. Çünkü Arapça ve Farsça sözcükler, Türkçe içinde

kaynaamam, yabanc kalmtr, bu nedenle de dilimize Osmanlca denemez. Osmanlca yazlm bir metni, bir ranl

ya da bir Arap anlayamayaca gibi, bir Türk de anlamaz. Çünkü Osmanlca üç dilden alnm ama birbirleriyle

birlememi öeleri içeren yapma bir dildir." (Geliim Hachette Ansk.) "Çann en büyük dil bilginlerinden

biridir." (Türker Acarolu) "Türk yazarlar arasnda metodlu, bilimsel bir çalma ile en çok eser verenlerden

biridir." (S. Kemal Karaaliolu)

Kitaplar:

Roman: Taauk-u Talat ve Ftnat (Talat ile Ftnat'n Ak, 1872)

Oyun: Besa yahut Ahde Vefa (1875), eydi Yahya (1875), Gâve (1876)

Sözlük, ansiklopedi: Kamus- Fransavi (Franszca-Türkçe Sözlük; 1882), Kamus- Fransavi (Türkçe-

Franszca Sözlük, 1885), Kamus-ül-Âlâm (Evrenlerin Sözlüü, 6 cilt, 1888-1898), Kamus- Türkî (Türkçe

Sözlük, 2 cilt, 1899-1900)

Dil: Yeni Usul Elifba- Türkî (Yeni Türk Alfabesi, 1890), Nev Usul Sarf- Türkî (Yeni Türkçe Dilbilgisi,

1890), Sarf ve Nahv-i Arabî (Arapça Dilbilgisi, 1890), Arnavutça Gramer (1886) vb.

Daha ayrntl bilgi için baknz: emsettin Sami (Haz. Agâh Srr Levend, TDK Yaynlan, 1969)

EYH GALP (Galip Dede)

air. Asl ad, Mehmet Esat'tr. 1757'de stanbul'da dodu. air ve mevlevi Mustafa Reit Efendi'nin oludur.

Örenimini babasndan ald. Mevlevi çevrelerinde yetiti. Divan- Hümayun Kalemi'nde ksa bir memurluktan

sonra, Konya'ya giderek Mevlâna dergahna girdi. 24 yandayken (1780) Divan'n düzenleyerek ünlendi.

stanbul'a (1787) döndü; Yenikap Mevlevihânesi'nde "çile"sini doldurarak "dede'lik mertebesine yükseldi.

Daha sonra (1791) Galata Mevlevihânesi'nde "eyh"lik yapt. Padiah 3. Selim'in yaknln (takdirini) kazand;

yardm gördü. 3 Ocak 1794'te stanbul'da öldü; eyhi bulunduu Galata Mevlevihânesi'nin türbesine gömüldü.

eyh Galip, 18. yüzyl divan airidir. Sadece yaad çan deil, divan edebiyatmzn bata gelen airlerinden biridir.

Ustal, yaratcl ve yenilikçiliiyle, divan iirini son aamasna ulatrd. Kendinden önce kullanlan kalplam

tamlamalar ve söyleyileri bir tarafa atarak, iirimize yeni bir renk ve zevk getirdi. Kendine özgü zengin bir

imge ve hayal dünyas yaratt. Simgecilik (sembolizm) iirimize onunla girdi. iirlerinde, genellike bal olduu

mevlevilik inançlarn (tasavvufî) iledi. Dilde yalnlk (sadelik) yanls göründüyse de, geleneksel ölçülerin dna

çkmad; dahas, dörtlü ve beli zincirleme tamlamalar kullanarak iir dilinin iyice arlamasna yol açt. "Az da

olsa, iirlerinde yaln söylenmi dizelere, yerel sözcük ve deyimlere rastlanr. iirlerinde kalplam mazmunlara

yer vermekle birlikte, yeni ve allmam mazmunlar da kullanmas, üslûpçuluk ve özgünlük kaygsyla çarmlara,

mecazlara, simgelere dayanan bir iir diline yönelmesi, kapal bir iir yapsna ulamasna yol açt." (Geliim

Hachette Ansk.)

Yaptlar:

Divan: çinde 28 kaside, 371 gazelle birlikte tarih, terciibent, müseddes, tahmis, muhammes, ark, beyit,

mesnevi, rubai, müfret vb. türlerde iirleri vardr. 1836'da Msr'da basld.

400

401

Hüsn ü Ak (Güzellik ve Ak): En baarl yaptdr. Ayn zamanda Divan edebiyatnn son önemli mesnevisi

olarak kabul edilir, ilkin 1887'de Msr'da basld; daha sonra birçok basks çkt. (Son basm, Abdülbaki Gölpmarl

tarafndan yapld. 1971)

Daha ayrntl bilgi için baknz; eyh Galip (Doç. Dr. edit Yüksel, Ank. 1980)

EYHÎ

air. Asl ad, Yusuf Sinan'dr. Kütahya'da dodu. (Doum tarihi bilinmiyor.) Örenimine orada balad. ran'a

giderek tasavvuf ve tp konularnda bilgisini ilerletti. Dönüünde göz hekimi oldu. Ankara'da Hac Bayram

Veli'ye baland. Germiyan Bey'i 2. Yakup'un hekimi olarak' tannd. Karaman Seferi'nde (1415) hastalanan

Çelebi Sultan Mehmet' iyiletirdiinden Saray hekimliine getirildi. Padiah 2. Murat'n hekimlii yapt da

söylenir. Kesin olmamakla birlikte, 1431'de öldü. Mez Kütahya'da, Dumlupnar'dadr.

eyhî, 15. yüzyl divan airlerindendir. 13. ve 14. yüzylda Anadolu' balayan divan iirinin pekitiricilerinden

biri olarak bilinir. Bu iirin teme kurallarnn belirlenmesinde katks büyüktür. Örnein yüzyllarca hiç

deimeden sürüp giden mazmunlarn kurucularndandr, "Dili, imgeleri, canl betimlemeleriyle çann büyük

ozanlanndandr. Tasavvuf kültürüyle klasik ran iirinin ortak özelliklerini ustaca birletirerek divan edebiyatnn

geliimine katkda bulundu." (A. Özknmh) "nce, duygulu ve zengin hayâl sahibi bir sanatkâr olarak dikkati

çeker. Ahmedî ile balayan mesnevi tarznda daha ileri admlar atm ve bunlarn ötesinde salt kendine özgü bir

çk ile o dönem edebiyatnda yeni bir adm daha atmtr. Bu adm hiciv ve mizahtr." (emsettin Kutlu) "Kuvvetli

bir tasavvuf bilgini olmakla, Hac Bayram tarikatna bal bulunmakla beraber, dind konulan ilemi,

sofuluktan uzak, özgür, geni bir anlayla iirlerini yazmtr." (S. Kemal Karaaliolu) eyhî, bu özellikleriyle,

kendisinden sonra gelen pek çok airi

402

(Ahmet Paa, Necati, Fuzulî, Baki vb.) etkilemi; "eyh'ü-ûarâ" (airlerin eyhi), "emir-i ûarâ" (airlerin emiri),

"pîterin-i ûarâ- Rûm" (Anadolu airlerinin ilk öncüsü) unvanlaryla anlmtr.

Kitaplar:

Divan: Çeitli türde iirlerini içerir. Dr. Ali Nihat Tarlan tarafndan 2 cilt halinde (1934-36) "eyhî Divan'n

Tetkik" adyla yaynland.

Harnâme (Eek Hikâyesi): 144 beyitten oluan en tannm mesnevisidir. Ayn zamanda, Türk yergi ve

gülmece (mizah) edebiyatnn ilk örnei olarak kabul edilir. 1971'de bilimsel bir basm yapld. (Haz. Prof Faruk

K. Timurta)

Hüsrev-ü irin (Husrev ile irin): 6400 beyitlik manzum bir ak hikâyesidir; mesnevi biçiminde yazlmtr. ran

airi Genceli Nizamîden çevrilmitir.

Daha ayrntl bilgi için baknz: eyhî; Hayat ve Eserlerinden Seçmeler; Haz. Prof. Faruk K. Timurta, st. 1968

EYHÜLSLAM YAHYA

air. 1552'de stanbul'da dodu. eyhülislâm Bayramzâde Zekeriya

Efendi'nin oludur. Medresede okudu; iyi bir eitim gördü. stanbul'da

medreselerde (Atikali, Hasekisultan, ehzade, Valide vb.) müderrislik

(öretim üyelii) yapt. Daha sonra kad (yargç) oldu. Halep, am, Msr,

Bursa, Edirne ve stanbul kadlklarnda bulundu. Belli aralklarla, üç kez

Anadolu ve Rumeli kazaskerliine getirildi. Daha sonra, 18 yl (1622-1640)

eyhülislâmlk yapt. Padiah 4. Murat'la birlikte Revan (1635) ve Badat

(1638) savalarna katld. Padiah Deli brahim zamannda, Cinci Hoca'nn

aleyhindeki çalmalar nedeniyle gözden dütü. Bu olaya çok üzüldü-

hastaland; 93 yanda (1644) stanbul'da öldü. Fatih, Sultan Selim'de

bulunan mezar, yol yapm nedeniyle kaybolmutur.

403

eyhülislâm Yahya, 17. yüzyl divan airlerindendir. Daha çok gazel türündeki iirleriyle tannmtr. air Nedim

ondan: "Gazel tarzndaki Bakî ve Yahya gibi kimse olamaz" diye söz eder. (Nefi vâdi-i kasaidde sühan

perdâzdr/Olamaz amma gazeldeki Bakî vü Yahya gibi) "... bir din adam olmasna karn, dind iirin baarl

temsilcilerindendir. Gazelde, Baki'yi Nedim'e balayan zincirin halkas olarak kabul edilmitir. Çadalarna

oranla yaln bir Türkçe kullanm, derin ve etkileyici bir du- yarlkla, ince hayallerle örülü iirler yazmtr."

(Atilla Özkrml) "... fikir ve sanat özgürlüüne büyük önem verir. kiyüzlülükten, banazlktan nefret eder.

Öylesine ki, baz iirlerinden dolay kaba sofular onun için: "Bu adam eyhülislâmlk makamnda bulunduu halde

dine kar saygsz davranyor" diyebilmilerdir. Ne var ki Yahya, dinle dünya ilerini ve özellikle sanat, edebiyat

ortamn daima birbirinden ayr tutmutur." (emsettin Kutlu)

Tek yapt "Divan"dr. çinde 340 gazel, 23 kt'a, 2 kaside, 47 be- yit, 4 rubai, 3 tarih, 1 sakinâme, 1 tahmis

bulunmaktadr. 1918'de, bnülemin Mahmut Kemal'in incelemesiyle basld.

"

SNAS (brahim)

air ve yazar. 5 Austos 1826'da stanbul'un Tophane semtinde dodu. Babas topçu yüzbas Mehmet Aa,

Osmanl-Rus savanda (1829) ehit olunca, küçük yata yetim kald. Çocukluu zor koullarda geçti. Ancak Sbyan

okulunda (ilkokulda) okuyabildi. Tophane Müirlii Mektubi Kalemi'ne memur oldu. Burada çalrken Arapça,

Farsça ve Franszca örendi. Bu arada iirler de yazmaya balad. Devletçe, örenim için Paris'e (1849)

gönderildi. Orada saymanlk (maliye) ve maarif (eitim) eitimi gördü. Fransz edebiyat üstüne aratrmalar yapt.

stanbul'a dönüünde (1854), yine eski iinde çalt. Bir yl sonra Meclis-i Maarif Üyelii'ne seçildi. Sadrazam Reit

Paa'nn yaknln kazand. Paa görevden ayrlnca, sakaln kesmesi öne sürülerek memurluktan çkarld. Reit Paa'nn

yeniden sadrazamla dönmesi üzerine, o da eski görevine verildi. Daha sonra (1860), arkada Agâh Efendi ile,

ülkemizin ilk özel gazetesi olan

404

gazetesi olan "Tasvir-i AhvaT'i çkard.Daha sonra kendi adna çkard "Tasvir-i Efkâr"da yazmaya balad.

Devlet ilerini eletirdii gerekçesiyle, Maarif Meclisi üyeliinden (1863) uzaklatrld. Bunun üzerine kendini

tümüyle gazetecilie verdi. Siyasal nedenlerle, gazeteyi Namk Kemal'e brakarak ikinci kez Paris'e (1867)

gitti. Orada kald be yl içinde zamann daha çok Milli Kütüphane'de incelemeler yaparak geçirdi: büyük bir

"Türkçe Sözlük' hazrlad. stanbul'a dönüünde (1869). bir basmevi kurarak kendi kitaplarn basmaya çalt.

Türkçe sözlüünü basma hazrl içindeyken hastaland. 13 Eylüi 1871 de öldü; Taksim'deki Ayazpaa Mezarl'na

gömüldü. (Daha sona buraya evler yaplm, mezar da kaybolmutur.)

inasi, edebiyatmzdaki Tanzimat akmnn öncüsüdür. Edebiyatmzn Bat'ya açlmas, onun çabalaryla balamtr.

"Franszcadan iirler çevirmesi, yeni kavramlar getirmesi, dili secilerden, süslerden ayklamaya girimesi, sade

bir Türkçe kullanmaya yönelmesi, Bat örneinde ilk tiyatro eserini (air Evlenmesi) yazmas, onun bu yoldaki

önemli eylemleridir." (Asm Bezirci) "iir ve nesir dallarnda eserler veren, çeitli konularda inceleme ve

çalmalar yapan inasi, büyük çapta ve güçlü bir sanatkâr deildir. Onun edebiyatmzdaki büyük ve erefli yeri.

bat tarzndaki yeni Türk edebiyatnn kurucusu, öncüsü olmasndan ileri gelmektedir." (emsettin Kutlu)

"inasi'nin asl önemi, gazetecilik alanndaki çalmalarndan dolaydr. Özellikle Tasvir-i Ahval, bir düünce

gazetesi kimliiyle, yalnz Türk basn tarihinin deil, Türk kültür tarihinin de ilk önemli aamasdr. Gazeteyi,

genelde de edebiyat, halk eitmekte araç sayan inasi, halkn anlayaca bir dille yazmann gerekliliini savunmu,

bu yolda ksa. yaln düünce cümlesini gelitirmitir. Balaçlar atp noktalama iaretleri kullanlarak fiil cümlesini

gerçekletiren de odur." (Atilla Özkrml)

Kitaplar:

iir: Müntehabat- E'ar (Seçilmi iirler. 1862). Divan- inasi (manzum hikâye ve fabllar. 1885)

Oyun: air Evlenmesi (1860)

Makale: Müntehabat- Tasvir-i Efkâr (Tasvir-i Efkâr'dan seçilmi makaleler, 3 cilt 1885), Makaleler (1960)

405

Derleme: Durûb-i Emsal-i Osmaniye (atasözleri, 1863) Çeviri: Tercüme-i Manzume (iir çevirileri, 1859) vb.

Not: "Türkçe Sözlük"ü, ölümünden sonra, elden ele dolarken ksj bölmütür.

T

> /

TALU, ERCÜMENT EKREM

Yazar. 1888'de stanbul'da dodu. Yazar Recaizâde Mahmut Ekrem'in oludur. Galatasaray Sultanisi'nden

(lisesinden) sonra, Paris'e giderek Siyasal Bilgiler Okulu'nda okudu. Dönüünde Düyun-u Umumiye'de

(1907), Meclis-i Ayan'da (1908) çevirmenlik yapt. Daha sonra Babâli'de terifat (protokol) memurluuna

atand. Matbuat Umum Müdürü iken, stanbul'daki igal kuvvetlerince tutuklanp hapse (1919) atld.

Cumhuriyetten sonra üç kez ayn göreve (1927-1931) getirildi. Bir kez de Cumhurbakanl Genel Sekreterlii

yapt. Varova Elçilii müstearlnda (1931-33) bulundu. Ankara Siyasal Bilgiler Okulu'nda (1936), Gazi Eitim

Enstitüsü'nde (1937) Franszca öretmenlii; st. Galatasaray Lisesi'nde (1943) edebiyat öretmenlii yapt. Emekli

olduktan sonra (1950), st. ehir Tiyatrolar Edebi Heyeti'nde bulundu. 16 Aralk 1956'da öldü; Zincirlikuyu

Mezarl'na gömüldü.

Talu; Merutiyet (1908) sonras yazarlanmzdandr. Makale, fkra, söylei, gülmece (mizah) hikâyeleri ve

romanlar yazd. Daha çok, gülmece yan ar basan hikâye ve romanlaryla tannd. Bunlarda, Cumhuriyet

öncesinin stanbul yaamn anlatt. Kenar mahallelerde yaayan orta halli ve yoksul kiileri, o çevrenin gelenek

ve göreneklerini, inançlarn yanstmaya çalt. Romanlarnda, Arnavut, Yahudi, Acem, Arap vb. gibi çeitli

aznlklarn az (ive) özelliklerine yer verdi ve bunlar bir gülmece öesi

406

407

gibi kulland. Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi çizgisinde bir yazard!

Düzensiz, savruk bir dili vardr. Yazdklar sanatsal düzeyin altnda kalma

olsa da, tarih ve halkbilim (folklor) açsndan büyük önem tar.j

Kitaplar:

Hikâye: Teravihten Sahura (1923), Sevgiliye Masallar (1925), Kz A (1926), Güldüren Kitap (1927), Gün

Domaynca (1927)

Roman: Evliya- Cedit (1920), Asriler (1922), Gün Batarken (1922

Kopuk (1922), Sâbir Efendi'nin Gelini (1922), Kan ve man (1922

evketmeâb (1925), Kundakç (1926), Mehedi ile Devr-i Âlem (1927

Gemi Arslan (1928), Mehedi Aslan Peinde (1934), Kodaman (1934

Papelolu (1938), Beyaz emsiydi (1939), Bu Gönül Böyle Sevdi (194lj

Çömlekolu ve Ailesi (1945)|

An: Dünden Hatralar (1945)

Gezi: Yugoslavya'da Gördüklerimiz (1953) vb.

TAMER, ÜLKÜ

zorlamayan bir imge iirine ulat. Toplumsal temalar ilerken de bu baarsn sürdürdü." (ükran Kurdakul)

"VirgüTün Bandan Geçenler" (1965) kitabndaki sürterse, ince alayla (ironi) desteklenen, gülmece izlenimi

brakan imgelerle örülmü çocuksu bir söyleyiin ürünleri oldu. Sragöller (1974) adl kitabndaki iirler, önceki

iirlerini özelliklerini tayan, ama daha ustalam, yaamla biraz daha alveri içindeki bir iir anlaynn ürünleridir."

(Geliim Hachette Ansk.) Çocuklar için hikâyeler de yazan airin akc bir dili vardr.

Kitaplar:

iir: Souk Otlarn Altnda (1959), Gök Onlan Yanltmaz (1960), Ezra ile Gary (1962), Virgül'ün Banda

Geçenler (1965), içime Çektiim Hava Deil Gökyüzüdür (1966), Sragöller (1974), Seçme iirler (ilk üç

kitabndan seçilmi iirlerle, sonraki üç kitabnn bir arada basm, 1981), Yanardan Üstündeki Ku (1986)

Öteki kitaplar: Büyük Sözler (derlenmi özdeyiler, 1960), Ne Biliyorum? (çocuklar için, 1979), Çada Latin

Amerika iiri Antolojisi (1982), Allaben Öyküleri (1991)

Ald ödüller: 1965 TDK Çeviri Ödülü (Mitologya), 1967 Yeditepe iir Armaan (çime Çektiim Hava Deil

Gökyüzüdür), 1991 Yunus Nadi Ödülü (Allaben Öyküleri'yle)

air. 1937'de Gaziantep'te dodu. lkokulu orada, orta ve liseyi stanbul'da Robert Kolej'de okudu. Bir süre st.

Üniversitesi'ne bal Gazetecilik Enstitüsü'ne devam etti. Özel tiyatrolarda oyunculuk (1964-68) yapt. Milliyet

Yaynlan'n Milliyet Çocuk dergisini; Karacan Yaynlar ve Sanat Olay dergisini yönetti.

Tamer, yazmaya 1948'de balad. lk yazd, tek perdelik bir çocuk oyunudur: "Duygular Konuuyor" Daha

sonra Kaynak, Pazar Postas, Yelken, Yeditepe, Yeni Dergi vb. dergilerde iirler yaynlad; çeviriler yapt. lk

iirleri, kinci Yeni akmnn izlerini tar; youn imgelerle yüklü ve soyuttur. Asl kiiliini, bu akmn etkisinden

uzaklatktan sonra (1964) buldu. "Tadna vard gerçeklere bal, doay kendine özgü yorumlarla

TANER, HALDUN

Yazar. 1915'te stanbul'da dodu. Babas Prof. Ahmet Selahattin'in ölümü (1920) üzerine devletçe yetitirildi.

Galatasaray Lisesi'ni bitirince (1935) Almanya'ya gönderildi. Heidelberg Üniversitesi'nde iktisat örenimi

yaparken hastaland; dönmek zorunda kald. yileince st. Edebiyat Fakültesi'nin Alman Dili ve Edebiyat

bölümünü (1950) bitirdi. Ayn fakültede tiyatro tarihi dersleri verdi. Viyana'ya gitti; Max Reinhard Tiyatro

Enstitüsü'nde örenim gördü. Dönüünde (1957), Edebiyat

408

409

Fakültesi'ndekî- derslerini sürdürdü. Ayrca Gazetecilik Enstitüsü'nde de edebiyat ve sanat tarihi öretmenlii

yapt. -Bir yandan d" Tercüman gazetesinde yazlar yazd. Daha sonra (1974). fkra ve söylei türündeki bu

yazlarn, ölümüne kadar Millîyet'te sürdürdü. stanbul'da Devekuu Kabare Tiyatrosu'nun kuruluuna katld.

I986'da stanbul'da öldü.

Taner, Cumhuriyet döneminin tannm hikâye ve oyun yazarlarndandr. lk hikâyesi,

1945"te Yedigün dergisinde "Haldun Hasrcolu" takma adyla yaynland. Uluslararas bir yarmada (New

York Tribüne gazetesi düzenlemiti) Türkiye birincilii alan bir hikayesiyle (ihaneye Yamur Yayordu)

adn duyurdu. Alayclk ve yergicilik öelerinin ar bast hikâyelerinde, toplumsal konulan iledi. Toplumun

içinde bulunduu aksaklktan, bu aksaklklar içinde bocalayan büyük kent insanlarn anlatt. Ele ald kiiler,

toplumun deiik kesimlerini yanstan: birbirleriyle kaynap bütünlemeyen zengin-yoksul, okumu-okumam vb.

gibi kart tiplerdir. Bunlarn davranlanndaki tutarszlklar, çelikileri ve içtensizlikleri, gülmece havasnda

anlatarak, toplumsal düzensizliin kaynana inmeye çalr. Alayc ve yergici bîr tutumla, düzensizlii

kyasya eletirir. Hikâyelerinin çou, allm ölçüler içindedir. Kimi hikâyelerinde de allm ölçülerin dna

çkarak (örnein hayalgücüne geni yer vererek), yeni kurgular ve anlatm biçimlerine yönelir. Dramatik tiyatro

anlayndan kaynaklanan oyunlarnda ise, hikâyelerinde olduu gibi, toplumsal düzensizlikler içinde ne yapacan

aran ya da bocala- yan insanlan,' iç özelliklerini ön plana çkararak sergilemeye çalt. "Keanl Destan"yla,epik

tiyatronun ülkemizde ilk baarl örneini verdi. Gelene' Türk tiyatrosu anlayyla epik tiyatronun bileiminden

oluan bu oyun, içinde ve dnda büyük ilgi gördü. Toplumsal ve siyasal yergi tutumun' oyunlarnda da

sürdürdü. Genellikle uzun cümleli, ama ilenmi özenli dili ve anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Yaasn Demokrasi (1949), Tu (1951), ihaneye Yanr Yayordu (1953), Aynda Çalkur (1954), On

kiye Bir Var (1954), Konçinalar (1967), Sancho'nun Sabah Yürüyüü (1969), Yalda Sabah (1984)

Oyun: Günün Adam (1953), Ve Deirmen Dönerdi (1958). Fazilet F.czanesi (1960), Lütfen

Dokunmayn (1960), Huzur Çkmaz (1961),

Keanl Ali Destan (1964), Eein Gölgesi (1965), Zilli Zarife (1966), Sersem Kocann Kurnaz Kars (1971), Ay

nda amata (1976)

' Kabare türündeki oyunlan: Bu ehr-i stanbul ki (1962), Vatan Kurtaran aban (1967), Astronot Niyazi

(1970), Dün-Bugün (1971), Ak ü Sevda (1972), Yar Bana Bir Elence (1974), Hayrdr nallah (1980), Dev

Aynas (1983)

Fkra, söylei, gezi: Devekuuna Mektuplar (Tercüman'daki fkralan 1960; Milliyet'teki söyleileri 1977),

Düsem Yollara Yollara (gezi, 1979), Hak Dostum Diye Balaym Söze (söylei, 1978), Ölür se Ten Ölür

Canlar Ölesi Deil (portreler, 1979), Çok Güzelsin Gitme Dur (fkra, 1983), Berlin Mektuplar (gezi, 1984),

Koyma Akl Oyma Akl (fkra, 1985)

Ald ödüller: 1955 Sait Faik Armaan (On kiye Bir Var), 1957 Basn-Yayn ve Turizm Bak. Senaryo Armaan

(Dalar Delisi Ferhat/Lütfi Akad ve Orhan Kemal'le birlikte), 1969 Uluslararas Mizah Festivali Öykü Ödülü

(Sancho'nun Sabah Yürüyüü), 1972 TDK Tiyatro Ödülü (Sersem Kocann Kurnaz Kars), 1984 Sedat Simavi

Vakf Edebiyat Ödülü (Yalda Sabah)

Not: Hikâyelerinin birçou yabanc dillere (Almanca, Franszca, Macarca, Rusça, ngilizce, Bulgarca,

Urduca, Yunanca vb.) çevrildi.

TANPINAR, AHMET HAMD

air ve yazar. 1901'de stanbul'da dodu. Çocukluu, kad (yargç) olan babasnn görevi nedeniyle çeitli yerlerde

geçti. stanbul'da Ravza-i Maarif Mektebi ile Sinop ve Siirt rütiyelerinde (ortaokullannda); Kerkük, Antalya

ve Vefa (st.) sultanilerinde (liselerinde) okudu. stanbul Edebiyat Fakültesi'ni (1923) bitirdi. Erzurum,

Konya, Ankara, Kadköy (st.) liseleri ile Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nde (1923-1932) edebiyat öretmenlii

yapt. Daha sonra (1933-39), stanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde estetik, sanat'tarihi ve mitoloji dersleri

okuttu. st. Edebiyat Fakültesi'ne profesör (1939) oldu.

410

411

Mara'tan milletvekili (1942) seçildi. Milli Eitim Bakanl'nda müfettilik (1946-48); yeniden Güzel Sanatlar

Akademisi'nde ve Edebiyat Fakültesi'nde öretim üyelii (1948-1962) yapt. Ahmet Kutsi (Tecer) ile Görü adl

bir dergi (1930) çkard. 24 Ocak 1962'de stanbul'da öldü; Rumelihisar Mezarl'na (Yahya Kemal'in yanna)

gömüldü.

Tanpnar, edebiyata iirle (1920) girdi. Oyun dnda, hemen her türde

yaptlar verdi. Daha çok air, eletirmen ve incelemeci kimliiyle tannd. lk

iirleri, konularyla Yahya Kemal'i, söyleyi biçimiyle Ahmet Haim'i

anmsatr. Ayrca Fransz airi Paul Valery'in etkisi görülür. Daha sonra

iirini gelitirerek bu etkilerden syrld, kendine özgü iire ulat.

Genellikle ak, doa, ölüm, zaman ve sonsuzluk gibi konulan iledi.

Geleneksel halk iirinin biçimsel özelliklerinden yararland. Hece ölçüsünü

kulland. Ama iirine getirdii deiik dizeleme (msra kurma) ve dil müzii

ile, hececilerden ayn bir yol izledi. Simgelere (sembollere) arlk verdi.

Simgesel (sembolik) iir türünün en baarl örneklerini verdi. Özenli, açk,

aydnlk bir iir dili var. Hikâye ve romanlarnda da oldukça baarldr.

Olaya deil, daha çok kiilere yönelir. Onlarn iç dünyalarn yanstmaya

çalr. Geni ölçüde anlarndan yararlanr. Anlatmak, ön plana çkarmak

istedii kiilerin çounda "kendi"si vardr. Romanlar, yazllar ve içerii

yönlerinden "bilinçalt akm" özellii tar. Edebiyat tarihine ilikin

aratrmacl da önemlidir. Yeni yöntemlerle hazrlad "19. Asr Türk

Edebiyat Tarihi", benzeri az bulunan, geni kapsaml temel bir kaynaktr. Bu

yapt, edebiyat tarihi anlaymza yeni bir görü ve aç getirmitir.|

Kitaptan:

iir: iirler (1961), Bütün irleri (1976)

Hikâye: Abdullah Efendi'nin Rüyalar (1943), Yaz Yamuru (1955), Hikâyeler (1983)

Roman: Huzur (1949), Saatleri Ayarlama Enstitüsü (1962), Sahnenin Dndakiler (1973), Mahur Beste

(1975)

Deneme: Be ehir (1946), Yaadm Gibi (1970)

nceleme: Tevfk Fikret (1937), 19. Asr Türk Edebiyat Tarihi (1949), Yahya Kemal (1962), Edebiyat

Üzerine Makaleler (1969)

Mektuplar: Mektuplar (Derleyen: Zeynep Kerman, 1974) vb. "iirler" kitabyla 1962 Yeditepe iir Armaan'n

ald.

TANRIÖVER, HAMDULLAH SUPH

air ve yazar. 1885'te stanbul'da dodu. Adliye Nazrl (bakanl) yapm Abdullatif Suphi Paa'nn olu. Çok küçük

yata yetim kald. Nümune-i Terakki'de (ilkokul) ve Galatasaray Sultanisi'nde (lise) okudu. Öretmen olarak st.

Ayasofya Rütiyesi'nde (ortaokul) ve Darülmuallimin'de (öretmen okulu) çalt. Daha sonra Darülfünun'da (st.

Üniversitesi) müderrislik (öretim üyelii) yapt. Osmanl Mebusan Mec- lisi'nde (Mebuslar Meclisi) bulundu.

Türk Oca'nn kuruluunda (1912) görev ald; cokulu konumalaryla tannd. Kurtulu Sava'nda Anadolu'ya geçti.

Milletvekili (1920) oldu. ki kez (1920 ve 1925) M.Eitim Bakanl yapt. Daha sonra Bükre (Romanya)

büyükelçiliine atand. Uzun yllar (1931-1944) bu görevde kald. Yeniden politikaya dönerek stanbul'dan

milletvekili (1946, 1950 ve 1957'de) seçildi. 10 Haziran 1966'da stanbul'da öldü; Merkezefendi Mezarl'na

gömüldü.

Tannöver, önce Fecr-i Ati topluluunda (1909) yer alm, daha sonra Millî Edebiyat akmna katlm (1912); iir,

hikâye, makale türlerinde yaptlar vermitir. Ama asl kiiliini söylev (nutuk) ve konferans alannda göstermi;

Türkçü (ulusçu), düünce adam ve usta bir konumac (hatip) olarak tannmtr. "iirlerinde olduu gibi*

söylevlerinde ve makalelerinde de yurt ve ulus sevgisinin cokunluklar, dinleyeni ve okuyan tâ içinden

sarsar. te onun bu ateli sözleri ve yazlan, bir genç kuan Türkçülük akn güçlü ve bilinçli hale getirdi. Kurtulu

Sava'mzda ve Cumhuriyet'in kurulu yllanndaki Meclislerimizde de onun o güzel ve coturucu söylevlerinin

etkileri vardr." (Sadiye Akay) Atatürk'ün yaknln kazand, soyadn ondan ald.

Kitaptan:

412

413

Söylev, konuma: Da Yolu (2 cilt, 1928-1931) Makale: Günebakan (1929), Seçmeler (Haz. M. N. Sepetçiolu,

1971) An: Hamdullah Suphi Tannöver ve Anlan (Haz. Mustafa Baydar, 1968)

iirleri kitaplamad.

TANSEL, FEVZYE ABDULLAH

Yazar. 1912'de Elaz'da dodu. st. Edebiyat Fakütesi'ni bitirdi. Konya Kz Öretmen Okulu, Ankara Atatürk

Lisesi, Gazi Eitim Enstitüsü, lahiyat Fakültesi'nde (Ank.) edebiyat öretmenlii yapt. 1990'da Ankara'da öldü.

Tansel, edebiyata iirle (1931) girdi. Daha sonra iiri brakp edebiyat tarihi aratrmalarna yöneldi. Bilimsel

dergilerde çkan incelemeleriyle tannd. "Özellikle Tanzimat sonras Türk edebiyatn konu edinen çalmalar

kaynak nitelii tar." (Atilla Özknml)

Kitaptan:

Mehmet Akif (1945), Hususi Mektuplarna Göre Namk Kemal ve Abdülhak Hamid (1949), Tanzimat

Devri Edebiyatnda Dinî iirler (1962), Servetifünun ve Son Devir Edebiyat'nda Dinî iirler (1962), Klasik

Türkçe Dinî Metinler (2 cilt, 1967-1971), Ömer Seyfettin'in iirleri (1972), Türk-slâm Edebiyat (2 cilt, 1967)

vb.

TANYOL, CAHT

Yazar. 1914"le Nizip'te dodu. Adana Öretmen Okulu'nu, Gazi Eitim Enstitüsü'nü bitirdi. Çeitli okullarda

öretmenlik yapt. Daha sonra st. Edebiyat Fakültesi'nin felsefe bölümünü bitirdi. Ayn fakültede doçent ve

profesör olarak çalt; toplumbilim (sosyoloji) dersleri okuttu. 1982'de emekliye ayrld. imdi stanbul'da

oturmaktadr.

Tanyol, ilkin iirler yazd. Çeitli dergilerde (Deirmen, Varlk, stanbul, Türk Yurdu vb.) yaynlad deneme

eletirileriyle tannd. leri görülü ve Atatürk ilkelerine bal bir bilim adam ve yazar olarak bilinir.

Kitaptan:

Deneme, inceleme: Sanat ve Ahlâk (1953), Sosyal Ahlâk (1960), Sosyolojik Açdan Din, Ahlâk, Lâiklik

ve Politika Üzerine Diyaloglar (1970), Atatürk ve Halkçlk (1981), Türk Edebiyatnda Yahya Kemal (1985),

Çankaya'nn Dram (1990)

iin Kurtulu ve Fetih Destan (1969) vb.

TARANCI, CAHT SITKI

air. 1910'da Diyarbakr'da dodu. lkokulu orada okudu. st. Galatasaray Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Mülkiye

Mektebi'ne devam etti. Paris'te Siyasal Bilgiler Okulu'nda okurken, 2. Dünya Sava'nm çkmas üzerine yurda

döndü. Askerlikten sonra, bir süre, stanbul'a tanm olan babasnn ticarethanesinde çalt. Ankara'da Anadolu

Ajans'nda, Toprak Mahsulleri Ofisi'nde. Çalma Bakanl'nda memurluk yapt. Hastaland (1954), konuma

yeteneini yitirdi. yilemesi için devletçe Viyana'ya gönderildi. 13 Ekim 1956'da orada öldü. Ankara'da topraa

verildi.

414

415

Taranc, Cumhuriyet'in ilk dönemi ile 1940 sonras iir arasnda balant kuran airlerden biridir. iir yazmaya

Galatasaray'da örenciyken balad. lk denemeleri, geleneksel halk iirinin etkilerini tar. Daha sonra, Orhan Veli

ve arkadalarnn getirdii yeni iir akmna (Garipçilik) katld. CHP'nin düzenledii (1946) iir yarmasnda, birincilik

alan "Otuz Be Ya" iiriyle tannd. "... Romantizmden sembolizme deiik, akmlara açk, uyumu ve biçimi

gözeten, duygulu, ölüm-hayat, geçmi-imdi kartlklanyla beslenen, kendine özgü bir iiri gelitirdi. Rahat, akc

bir söyleyile ölüm korkusunu ve acsn, yaamnn, sevginin güzelliin dile getirdi." (Atilla Özknml) "Sevgiyi,

sevginin çeitli avuntularn sergileyen iirleriyle sevdi ve sevildi. Bu yönüyle. Yunus Emre'nin "sevelim-

sevilelim" felsefesini günümüze uygulam gibidir." (emsettin Kutlu) "Fazlalklardan arnm, tümce (cümle)

yaps salam iir diliyle, Türkçe'yi en iyi kullanan ozanlar arasnda yer alarak dönemini etkiledi." (Geliim

Hachette Ansk.)

Kitaplar:

iir: Ömrümde Sükût (1933), Otuz Be Ya (1946), Düten Güzel (1952), Sonras (1957), Bütün iirleri

(Derleyen: Asm Bezirci, 1982)

Hikâye: Cahit Stk Taranc'mn Hikâyecilii ve Hikâyeleri (Haz. S. Önerli, 1976)

Mektup: Ziya'ya Mektuplar (Arkada Ziya Osman Saba'ya 1930-1946 arasnda yazd mektuplar, 1957)

Daha ayrntl bilgi için baknz: C. Stk Taranc (Haz. . Beysanolu, I 1969), Taranann iir Üzerine Düünceleri

(Haz. Muzaffer Uygu- ner, 1966)

TARHAN, ABDÜLHAK HÂMT

air. 2 Ocak 1852'de stanbul'da (Bebek'te) dodu. Kökkaps Mahalle Mektebi'nde, Hisar Rütiyesi'nde

(ortaokul) okudu. Ayrca özel ders- 1er ald. On yanda aabeyisiyle Paris'e gitti. Oradaki bir kolejde iki yla

yakn örenim gördü. Daha sonra, elçilie atanan babasyla (Hayrullah Efendi) Tahran'a (1865) gitti. Babasnn

ölümü üzerine istanbul'a (1867) döndü. Devlet hizmetine girip Maliye'de, ûra-y Devlet'te (Dantay), Sa-

darette

(Babakanlkta) memurluk yapt. Paris Elçilii ikinci katipliine (1876) atand. Orada bastrd bir kitaptan dolay

iine son verildi; iki yl açkta kald. Daha sonra Poti (Azerbaycan), Golos (Yunanistan) Bombay'da (Hindistan)

konsolosluk yapt. Hindistan'n havas, hasta olan karsna yaramad. Dönüte onu Beyrut'ta (1885) kaybetti. Bu

ac olay üzerine, ünlü yapt "Makber"i yazd. 1886'da Londra elçilii bakâtipliine getirildi. Uzun süre orada

kald. ngiliz edebiyatn yakndan tand. Daha sonra Lahey (Hollanda) ve Brüksel (sviçre) elçiliklerinde

bulundu. 1912'de görevinden alnd; bir süre isiz kald. Sonra yurda ödnerek (1913) Ayan Meclisi üyeliine

(1914) getirildi. stanbul'un igali üzerine (1920) Avrupa'ya kaçt. Geni yanklar yapan ünlü "air-i Azam" iirini

bu srada, Viyana'da yazd. Yurda dönünce kendisine ev verildi, maa baland. 1928'de stanbul'dan milletvekili

seçildi. 13 Nisan 1937'de stanbul'da öldü; Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü.

Abdülhak Hâmit, Tanzimat döneminin en büyük airlerinden biridir. inasi, Namk Kemal, Ziya Paa'nn

balattklar yenileme ya da Batllama eylemlerini, iki arkadayla (Recaizâde M. Ekrem ve Samipaa Sezai)

birlikte daha da ileri götürmü; yaylmasna katkda bulunmutur. "Sanat toplum içindir" görüünü savunan öteki

Tanzimatçlarn aksine, O, "Sanat sanat içindir" görüünü benimsemitir. iirinde Batl teknikleri kullanm;

kendisinden önceki airlerde görülmeyen biçimde "ben"i yani kendini ilemitir. Bilgece bir yaklamla, daha

çok babasnn ve ei Fatma Hanm'n ölümlerinden duyduu "ac'y ve "doa"y yorumlamaya çalmtr. "Hâmit,

devrindeki iiri d ve iç geleneklerden kurtard, ona geni ufuklar açü; gündelik yaamalar, ak, tabiat, vatan-

millet sevgisi, ümit ve tezatlardan, feryat ve isyanlardan kuvvet alan lirik, epik ve felsefî iirler yazd; kuvvetli

bir kültürün, zengin, bir hayalin yardmyla her eserinde yeni imkânlarjtaedi." (Behçet Necatigil) "A. Hâmit,

air olduu kadar, güçlü bir nesir (düzyaz) yazan olarak da kendisini kabul ettirdi. Eserlerinin çok önemli bir

bölümünü-manzum ve mensur olmak üzere-tiyatro halinde kaleme ald. Ancak'bu tiyatrolarnn hemen hemen

hiç birisinin sahnede temsil edilmek kabiliyeti yoktur." (emsettin Kutlu) "Oyunlar, kendisinin de belirttii

gibi, oynanmak için deil, okunmak için yazlmtr. Dramatik özellikler tayan oyunlar, konulann tarihten alr;

insanlarn tutkularn (ihtiraslarn) yanstmay amaçlar.

416

417

Kitaplar:

iir: Sahra (1879), Makber (1885), Ölü (1885), Bunlar Odur (1885), Divaneliklerim yahut Belde (1885),

Hacle (1886), Bir Sefilenin Hasbhali (1886), Bâlâdan Bir ses (1912), Validem (1928), lham- Vatan (1916),

Tayflar Geçidi (1917), Ruhlar (1922), Garam (1923)

Oyun: Macera- Ak (1873), Sabr ü Sebat (1875), çli Kz (1875), Duhter-i Hindu (1876), Nazife (1876),

Nesteren (1878), Tank yahut Endülüs Fethi (1879), Tezer yahut Abdurahman- Salis (1880), Eber (1880),

Zeynep (1908), lhan (1913), Liberte (1913), Tarhan (1916), Fnten (1916), Sardanapal (1917), Hakan (1935)

Mektup: Mektuplar (Derleyen: Süleyman Nazif, 2 cilt, 1916) vb.

TARLAN, AL NHAT

Yazar. 1898'de stanbul'da dodu. Babas memurdu. lk ve ortaokulu Manastr ve Selanik'te okudu.

Galatasaray Sultanisini (lisesini) ve Dariilfünun'un (st. Üniv.) Franszca ve Farsça bölümlerini bitirdi. stanbul

okullarnda Türkçe, Farsça ve edebiyat öretmenlii yaptktan sonra. Edebiyat Fakültesine (1933) geçti. Orada

doçent ve profesör olarak çalp emekli oldu. 1978'de stanbul'da öldü.

Tarlan, önceleri iirler yazd. Daha sonra Divan iiri üzerindeki incelemesiyle tannd. Bu iirin biçim ve özü,

çözümlenmesi ve yorumuna ilikin aratrmalan, bu alanda çalanlara yol gösterici oldu. ran ve Pakistan

edebiyatlanndan yapt çeviriler de önemlidir. Bu çalmalarndan dolay, ran ve Pakistan Hükümetlerinden

ödüller ald.

Kitaplar:

iir: Güne Yaprak (1953), Kuular (1970)

nceleme: Edebî Sanatlara Dair (1940), eyhî Divan'm Tetkik (2 cilt, 1934-36), Divan Edebiyatnda

Muamma (1936), Divan Edebiyatnda

418

Tevhidler (1936), Metin Tamiri (1936), Metinler erhine Dair (1937), ran Edebiyat (1944). Hayalî Bey Divan

(1946), Nefi Divan (1947), iir Mecmualarnda Divan iiri (1948), Necati Bey Divan (1963), Ahned Paa Divan

(1966), Zâti Divan (2 cilt, 1968-1970) vb.

TARÜS, LHAN

Yazar. 1907'de Tekirda'da dodu. Babas memurdu. Bu nedenle ilk ve ortaörenimini çeitli kentlerde yapt.

stanbul Kabata Lisesi'ni (1925) ve Ankara Hukuk Fakültesi'ni (1928) bitirdi. Pazarck, Edirne ve Kayseri'de

savclk ve yargçlk yapt. Bu iinden ayrlarak bir süre stanbul gazetelerinde çalt. Yeniden Adalet Bakanl'nda

(1946-57) görev ald. Ankara'da yaynlanan Zafer gazetesinde, fkra ve röportaj yazarl yapt. 3 Ocak 1967'de

Ankara'da öldü; Cebeci Mezarl'na gömüldü.

Tarus, edebiyata oyunlar yazark (1927) girdi. Daha sonra hikâye ve romanlaryla tannd. Toplumcu sanat

görüüne sahiptir. Hikâyelerinde, yakndan tand gecekondu insanlarnn yaamlarn; devlet dairelerindeki

bürokrasiyi ve tek parti yönetimini, eletirel bir gerçekçilikle anlatmaya çalr. Hikâye konularnn tümü

Ankara'da geçer. Romanlarnda ise, konular deiik yerlerde geçmektedir. Kimi romanlar, Kurtulu Sava içinde

beliren iç isyanlarla ilgilidir. Kimi romanlarnda da, Anadolu kasabalarndaki toplumsal düzensizlikleri

sergiler. Okuru skmayan, yer yer halk deyimlerine ve argoya yaslanan akc bir dili ve anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Doktor Monro'nun Mektubu (1938) Tarus'un Hikâyeleri (1947), Apartman (1956), Karnca Yuvas

(1952), Ekin ti (1953), Köle Han (J954)

Roman: Yeilkaya Savcs (1955), Var Olmak (1957), Duru Göl (1951), Hükümet Meydan (1962), Vatan

Tutkusu (1967)

419

Oyun: Ceza Hakimi (1940), Bir Gemi (1942), Suavi Efendi (1962)

TAAN, BERN

air. 1928'de Merzifon'da dodu. lk ve ortaokulu orada okudu. Samsun Lisesi'ni ve Ankara Hukuk

Fakültesi'ni bitirdi. zmir ve Sinop'ta savclk yaparak emekli oldu. imdi, izmir Karyaka'da serbest avukatlk

yapyor.

Taan, 1940 sonras airlerinden, ilk iirleri, genel olarak Garip akmnn izlerini tar. Daha sonra, bu etkiden

syrlarak, kendine özgü duyarl bir iire yöneldi. nsancl (hümanist) ve sevecen bir yaklamla, halkn ve ülkenin

sorunlarna eildi. Kimi zaman at, kimi zaman des- tans bir söyleyile, Anadolu insannn aclarn, özlemlerini ve

öfkesini dile getiren baarl iirler yazd.

Kitaplar:

iir: Ellerim, Gözlerim, Yüreim (1960), Yüzünün Bir Yannda (1969), Önce (1986)

Oy un: çerdeki Adam (1971)

nceleme: Merzifonlu eyh Abdurrahim Rumî (1975) vb.

1 olunca zmir'e yerleti; Güzel Sanatlar Fakültesi'nde tiyatro dersleri verdi. 16 Kasm 1982'de orada öldü.

Taer, 1940 sonrasnn gerçekçi ve toplumcu airlerinden biridir. iirlerinde düünce öesi ar basar. Özellikle ilk

iirlerinde (1940-1950), bu sert vurgulu düünsel öenin slogancla uzandn görürüz. Daha sonraki iirlerinde ise,

bireysel duygular iler. Bu dönemde yazdklarnn bazlar da yergi özellii tar. Eletiri ve incelemelerinin konusu

tiyatro ile ilgilidir. Yine tiyatro ile ilgili çeviriler de yapt.

Kitaplar:

iir: Bir (1943), 1943 (Fethi Giray'la 1943), Hürriyet (Ö. Faruk Top-rak'la, 1945), Merhaba (1952), Haraç

Mezat (1954), kinci Kurtulu (1961), Hayret Bey'in Serüveni (1968), Evrende Ellerimiz (1970)

Eletiri, inceleme: Üç Duyarl Dünya (1951), Tiyatro Meseleleri (1953), Bir Dünya ki (1956),Örneklerle

Konuma Eitimi (1980)

Oyun: Ak ve Bar (1961), Deli Dumrul (1962)

Gezi: Gönderilmeyen Mektuplar (1969)

"Bir Karakter Yaratmak" adl çevirisiyle, 1982 Yazko Çeviri Ödülü'nü ald.

TAER,SUAT

air ve yazar. 1919'da stanbul'da dodu. Ankara Erkek Lisesi'nin orta bölümünü, st. Vefa Lisesi'ni ve

Ankara Devlet Konservatuvan'ni bitirdi. Devlet Tiyatrolan'nda (1945-1971) oyunculuk ve yönetmenlik yapt.

Emekli

TAKIN, MÜMTAZ ZEK

air ve yazar. 1915'te Bayramiç'te dodu. st. stiklal Lisesini bitirdi. Bir süre Ankara Hukuk Fakültesi'ne

devam etti. Emniyet Genel Müdürlüü'nde memurluk, Ankara Küçük Tiyatro'da yöneticilik, st. ehir

Tiyatrolan'nda danmanlk yapt. Türk Tiyatrosu dergisini yönetti. stanbul'da çeitli yaynevlerinde (Bir,

Milliyet, Karacan) redaktörlük yapt.

Takn, edebiyata iirle (1930) girdi. "Dadaizm" akmnn (1917'de

420

421

Fransa'da dodu.) etkisiyle yazd iirlerle tannd. Ne var ki, bu giriimi olduu yerde kald; sürekli olmad. Daha

sonra, Orhan Veli ve arkadalarnn balattklar akm içinde yer ald. Asl baary, çocuk edebiyat alannda gösterdi.

Çocuklar için iirler, masallar, hikâyeler, oyunlar yazd.

Kitaplar:

iir: Allo Allo (1934), Köy Melodileri (1936), Varyete (1949), Çocuklarmza Resimli iirler (1959)

Oyun: Mavi Boncuk (1936), Uçman Yalçn (1938), Efe Ali (1939), Nar Tanesi (1945), Yldz Ece (1949),

Karaboncuk (1951), Adn Çocuklar Koysun (1952), Altn Ku (1954), Oyuncakç Dede (1955), Yoklar Danda

Nar (1960), Türk'ün Altn Masal (1962), Altn Bilezik, Karaböcek

Masal: Çitlembik Kz (1975)

Hikâye: Çocuklarmza Kahramanlk Hikâyeleri (1978), Efe Ali (1986), ampiyon Topaç (1988)

Roman: Ülkü Öretmen (1976), Uzayl Çocuk vb.

mesnevileriyle tannmtr. Çanda, Fuzulî'den sonra gelen en usta mesnevi airi olarak bilinir. Mesnevileri, d

etkilere kapaldr; kendi esininin (ilhamnn) ürünüdür. Çan yanstan yerel renklerden yararlanmtr. Özentisiz,

oldukça yaln bir dili vardr. Bu özellikleriyle, divan iirimizin yerlilemesine katkda bulunmutur.

Yapttan:

Divan: Kaside, gazel vb. gibi iirlerini içerir.

Hamse: çinde 5 mesnevi vardr: Gencine-i Râz (Srlar Hazinesi), âh u Gedâ (ah ile Dilenci), Gülen-i Râz

(Srlarn Gül Bahçesi), Yusuf ve Züleyha, Kilab- Usul.

Ayrca Edime ve stanbul üzerine iki tane "ehr-engiz"i vardr.

"Divan" (1977), "Yusuf ile Züleyha" (1979) basld.

Daha ayrntl bilgi için baknz: "Yahya Bey ve Divanndan Örnekler", Prof. Mehmet Çavuolu, st. 1983.

TALICALI YAHYA

air. Arnavutluk'ta Talca'da dodu. Doum tarihi bilinmiyor. Devirme olarak stanbul'a getirilip Yeniçeri

ocanda yetitirildi. Askerlikte "yayabalhk"a kadar yükseldi. Yazd iirlerle, Kanunî Sultan Süleyman'n yaknln

kazand. Birçok vakflarn mütevelliliine (yöneticiliine) getirildi. Kanunî'nin Badat Seferi'ne (1535-36) katld.

Sadrazam Rüstem Paa'nn hileleriyle öldürülen ehzade Mustafa için yazd bir mersiye (at) yüzünden gözden

dütü. Rüstem Paa'nn gaza- bndan kurtulmak için kendini Rumeli'de hudutboyuna (Tamvar'a) tayin ettirdi.

1582'de orada öldü.

. Talcal Yahya, 16. yüzyl divan edebiyatnn önemli airlerinden biridir. Gazel, kaside ve mesnevi

türünde yaptlar vermi; daha çok

422

TATAVLALI MAHREM

air. Galata'nn (st) köylerinden Tatavla'da dodu. Doum tarihi bilinmiyor. Galata'da yirmi yl kadar naiplik

yapm; Galata kads Hasan Çelebi'yle Selânik'e gitmi. stanbul'a dönerken, korsanlarca tutsak edilmi. Fidye

karl serbest braklm. Verilecek fidyeyi stanbul'da toplamaya çalrken anszn ölmü. (1535)

Tatavlal Mahremi, 16. yüzyl divan airlerindendir. Elimizde fazla iiri yoktur. "Basitnâme" adl bir yapt

olduu söyleniyorsa da, bugüne kadar ele geçmemitir. Onun edebiyatmzdaki yeri ve önemi, "Türk-i basit"

akmn balatm olmasdr. Bu akmn amac, basit Türkçe, yani halkn konutuu Türkçe ile yazmaktr. Bilindii gibi,

bu akm Edirneli Nazmi (Edime 7-1555) savunup yaygnlatrmtr. Arapça ve Farsça'dan alnan kelime ve

kurallara kar, bilinçli bir bakaldrma akm olan "Türk-i

423

basit"in, dilimizin yalnlamasnda ve edebiyatmzn yerlemesinde önemli katks vardr.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Fuad Köprülü/Millî Edebiyat Cereyannn ilk Miibeirleri, 1966

TECER, AHMET KUTS

air ve yazar. 1901'de Kudüs'te dodu. Halkal Ziraat Okulu'nu ve st. Üniversitesi'nin felsefe bölümünü

bitirdi. Ankara'da ve Sivas'ta edebiyat öretmeni olarak çalt. Sivas M. Eitim Müdürlüü'nde bulundu. Daha

sonra M. E. Bakanl'nda Yüksek Tedrisat (öretim) Müdürlüü ve Talim Terbiye Kurulu üyelii yapt. 1942'de

Urfa'dan milletvekili seçildi. Halkevleri'nde çalt. "Ülkü" dergisini yönetti. Paris'te örenci müfettilii ve Kültür

Ateelii yapt. Dönüünde (1949), Galatasaray Lisesi'nde, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'nde ve stanbul

Belediye Konservatuvan'nda öretmen olarak çalt. 23 Temmuz 1967'de stanbul'da öldü; Zincirlikuyu

Mezarl'na gömüldü.

Tecer, Cumhuriyet'in ilk yllarnda hece ölçüsüyle yazd iirleriyle tannd. iirlerinde, geleneksel halk iirinden

ve halkbilimden (folklordan) yararland; yerli ya da ulusal öelere dayal memleketçi iirin öncülerinden biri

oldu. Ak, yurt güzellikleri, günlük olaylar iledi. Söyleyii içten ve cokulu; dili yalndr. Oyunlarnda da,

çounlukla halk kaynaklarndan yararland. Ulusal özelliklerimizi sergileyen, dramatik yapl oyunlar yazd.

Bunlarn dnda, halkbilimin (folklorun) incelenip deerlendirilmesinde büyük pay vardr. Örnein, Sivas'ta

bulunduu yllarda, halk airlerini bir dernek çats altnda birletirmi; Ak Veysel'in tannmasna yardmc olmutur.

Kitaplar:

iir: iirler (Sivas, 1932), Tüm iirleri (Haz. Vecihi Timurolu, 1980)

Oyun: Koçyiit Körolu, (Ulkü'de tefrika, 1941-42; kitaplamas 1969), Yazlan Bozulmaz (oynan 1946), Köeba

(1947), Bir Pazar Günü (1959), Satlk Ev (oynan 1961); Didonlar, Avarlar, Yüzük Oyunu, Kader Arkada

Hatr, Sunalar (baslmad).

Halkbilim (folklor) incelemesi: Sivas Halk airleri Bayram (1932), Köylü Temsilleri (1940)

Daha ayrntl bilgi için baknz: Ahmet Kutsi Tecer; Kiilii, sanat anlay ve tüm iirleri; Haz. Vecihi Timurolu,

Ank. 1980

TEKDOAN, M. TURAN/¦

air ve yazar. 1931'de stanbul'da dodu. Balkesir Lisesi'ni ve stanbul Eitim Enstitüsü'nün edebiyat

bölümünü bitirdi. Anadolu'nun deiik ortaokul ve liselerinde Türkçe öretmenlii yapt. st. Davutpaa Lisesi'nden

(1985) emekli oldu.

Tekdoan, çeitli dergi ve gazetelerde eitim, dil, edebiyat üstüne yazlar yazd. Arkn Kitabevi'nin düzenledii

yarmalarda (1974 ve 1975'te) iki kez çocuk edebiyat dalnda ödül ald. Son yllarda, çalmalarn bu dalda

younlatrd. Kültür ve Turizm Bakanh'ndan, çocuk edebiyatyla ilgili iki ödülü (1986 ve 1988'de) daha vardr.

Kitaplar:

iir: Ölüye Mektup (1960), Neden Güzel Dünya (1972), Anlarmda Çocukluum (çocuk iirleri, 1970), Tek

Çizgi (1992), Talamalar (1995)

Deneme: nsanlar ve Kitaplar (1973)

Masal: Cici Kzla Bici Kz (1974), Akll Nine ile Becerikli Dede (1987)

424

425

TEKEN, LATFE

Yazar. 1957"de Bünyan'n Karacafenk köyünde dodu. lkokula köyünde balad. Ailesi Bünyan'a göçünce,

orada tamamlad. Ailesiyle stanbul'a geldi; Beikta Kz Lisesi'ni bitirdi. ki yla yakn Is. Telefon

Bamüdüdüü'nde memurluk yapt. Daha sonra memurluktan ayrlp yazarl seçti.

Tekin, 1980 sonrasnn roman yazarlarndan. Gerçekçi bir yaklamla, içinde yetiip yaad emekçi kesimin

sorunlarm yanstmaya çalt. Büyük ilgi gören ilk romannda, köyden kente göç eden bir ailenin karlat

güçlükleri sergiledi. kinci roman, bunun uzants ol' gecekondu olgusuyla ilgilidir. Yaln, doal ve masals bir

anlatma sahiptir.

Kitaptan:

Sevgili Arsz Ölüm (1983), Berci Kristin Çöp Masallar (1984), Dersleri (1986), Buzdan Klçlar (1989), Ak

aretleri (1995)

TELL,AHMET

air. 1946 da Eskipazar'da dodu. Pazarören Öretmen Okulu'nu bitirip dört yl köy öretmenlii yapt. Yüksek

örenimini, daha sonra Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünden tamamlad. Çeitli ortaokul ve

liselerde edebiyat öretmeni olarak çalt.

Telli, 1970 sonrasnn toplumcu airlerindendir. Yaanan toplumsal ve ekonomik kargaada insan, emei, özgür

düünceyi, eitlii savunan iirleriyle tannd. Genel olarak, yaad güncel olaylar, siyasal bir tavrla iirletirmeye

çalt. Kimi iirlerinde, geçmiin (tarihin) benzer olaylarna uzand. Devralnan kültür kaltnn (mirasnn), bir tarih

bilinciyle deerlendirmesini yapmaya çalt. iirinin ses zenginliinde, bu yaklamn büyük pay vardr.

Kitaplar:

Yangn Yllar (1979), Hüznün syan Olur (1979), Dövüen Anlatsn (1980), Sakl Kalan (1981), Su Çürüdü

(1982). Belki Yine Gelirim (1984)

Ald ödüller: 1980 Toprak Ödülü (Hüznün syan Olur), 1982 Yazko Özendirme Ödülü (Sakl Kalan), 1983

Nevzat Üstün iir Basan Ödülü (Su Çürüdü ile)

TEPEYRAN, EBUBEKR HAZIM

Yazar. 1864'de Nide'de dodu. Oradaki rütiyeyi (ortaokulu) bitirdi. Özel dersler alarak Arapça, Farsça ve

Franszca örendi. Çeitli yerlerde memurluk yapt; valilie kadar yükseldi. Musul, Manastr, Badat, Sivas,

Ankara, Hicaz, Beyrut ve Bursa'da valilik yapt. Bursa'da valiyken, Kurtulu Sava'na yardmc oldu. Bu

nedenle, Damat Ferit Hükümeti'nce skyönetime verildi. Önce ölüm, sonra da müebbet kürek cezasna

çarptrld. Tevfk Paa'nn sadrazaml zamannda. Askeri Temyiz Mahkemesi'nce karar bozuldu. Bunun üzerine

Anadolu'ya geçti. Ankara Hükümeti'nce yeniden valilie (Sivas ve Trabzon'da) atand. Cumhuriyetten sonra

Nide'den üç kez milletvekili seçildi. 1947'de stanbul'da öldü.

Ebubekir Hazm, edebiyatmzda köyü ve köylüyü ileyen ikinci romanc olarak tannr. (Birincisi, Tanzimat

dönemi air ve yazarlarndan Nâbizâde Nazm.) Tek roman "Küçük Paa"da, bir köylü kadnla olunun yaam

anlatlr. Olaylarn anlatl, kiilerin canlandnl yönlerinden dikkati çeker. "... roman teknii açsndan belli bir

çizgiyi aamam da olsa, köy romannn geliim sürecinde önemli bir yer tutar. Öykülerinde Servet-i Fünun

etkisinden syrlamam, daha çok bireysel konulan ilemitir." (Attila Özknml)

426

427

Kitaplar:

iir: Kar Çiçekleri (Türkçe ve Franszca, ?)

Roman: Küçük Paa (1910; sadeletirilmi basmlar 1946, 1984)

Hikâye: Eski eyler (1910)

An: Zalimane Bir dam Hükmü (1946), Canl Tarihler (1957), Belgelerle Kurtulu Sava Anlan (1982)

TEVFK FKRET (Mehmet)

air. 1867'de stanbul'un Aksaray semtinde dodu. Aksaray Valide Rütiyesi'nde (ortaokulunda) ve

Galatasaray Sultanisi'nde (lisesinde) okudu. Ksa bir süre memurluk; Gedikpaa Ticaret Mektebi'nde

Franszca; Galatasaray ve Robert Kolej'de Türkçe öretmenlii yapt. Servet-i Fünun topluluu dalnca,

Aiyan'daki evine çekildi. Merutiyet'te (1909) Hüseyin Cahit'le "Tanin" gazetesini çkard. Ksa bir süre

Galatasaray Sultanisi'nin müdürlüünü (1909-1910) yapt. Bundan sonra, Robert Kolej'deki öretmenliinin

dnda bir görev almad. 19 Austos 1915'te evinde öldü; Eyüp Mezarl'na gömüldü. Kemikleri, 46 yl sonra

evinin (Âiyan'n) bahçesine tand.

Tevfik Fikret, Servet-i Fünun edebiyatnn en büyük airidir. iirimizin yenileme ve Bat'ya yönelmesini

salayan airlerin banda gelir. lk iirlerinde, Fransz romantik ve parnasyen airlerin etkisinde kald. Daha sonra,

biçim ve içerikte birtakm yenilikler yaparak, kendine özgü iire ulat. Sadece kendi kuan deil, sonraki kuaklan

da etkileyen öncü airlerden biri oldu. "Servet-i Fünun devrinde (1896-1901) iirlerine bireysel duygulan,

tabiat, yaanm hayat sahnelerini konu edinen, romantik-lirik bir nitelik gösteren air, 1901'den sonra daha çok

vatan, millet sevgisi, memleketin durumu, toplum sorunlan üzerine sosyal iirler yazarak, didaktik-Iirik plana

geçti." (Behçet Necatigil) "Hakszlklara kar çkan* direnen, özgürlük isteyen bir kavga iirini gelitirdi.

Biçimde ise ilk

428

iirlerinden balayarak anlamn beyitte tamamlanmas anlayn krd. Dizeden yola çkarak, anlam iirin bütününe

yayd. Divan iirindeki müstezat biçimini deiik kullanlarla serbest iire yaklatrd, iirsel uyumu bozmadan

düzyazya yakn bir söyleyie ulat." (Atilla Özknmh) "Aruz ölçüsünü Türkçe'ye en iyi uygulayan Fikret, nazm

yapsnn ve kafiye düzeninin bünyesinde de önemli deiiklikler meydana getirmitir. Dil ve anlatm zengin ve

ahenklidir, ancak bu, anlalmas, büyük ynlar tarafndan sökülebilmesi zor bir dil ve anlatmdr." (emsettin

Kutlu) Fikret, gerçek anlamda çocuk iirinin de öncüsüdür. Bu tür iirlerinde hece ölçüsünü kullanmtr.

Kitaplar:

Rübâb- ikeste (1900; Knk Saz Adyla 1975), Haluk'un Defteri (1911), Rübabn Cevab (1911), Tarih-i

Kadim (imzasz ve tarihsiz), ermin (çocuk iirleri, 1914), Son iirler (1952), Tevfik Fikret Malumat'ta (iir-

düzyaz kanm, 1965), Tevfik Fikret Mirsad'ta (iir-düzyaz kanm, 1965)

iirlerinin tümü, Asm Bezirci'nin çalmasyla Uç cilt halinde, Can Yaynlan'nda basld (1984).

Daha aynnth bilgi için baknz: Tevfik Fikret (Hazrlayan: Atilla Özknmh, 1978)

TEZ, LHAMI BEKR

air ve yazar. 1905'te Trablus'ta (Libya) dodu. Küçük yalarda stanbul'a geldi. stanbul Öretmen Okulu'da

okudu. Bolu, zmir ve stanbul'da ilkokul öretmenlii yapt. Emekli olunca aylk iir dergileri çkard. 29.3.1984'te

stanbul'da öldü.

Tez, iire Cumhuriyetin ilk yllannda (1924) balad. lk iirleri, geleneksel halk iirinin etkilerin tar; ölçülü ve

uyakldr. Daha sonra serbest iire yöneldi. Toplumsal konulan iledi.

429

Kitaplar:

iir: Çocuk iirleri (1927), 24 Saat (1929), A-Birinci Forma (1930), Herhangi Bir iir Kitabdr (Î931),

Mustafa Kemal (1933), Olduu Gibi (1935), Hürriyete Kaside (1945). Birinci Seans (1959), En Güzel ark

(1960), iirler (1971), Yetmi Yan Melankolisi (1975), Unuttum (1979)

Roman: Tahtarla'daki Ev (1944), Herhangi Bir Roman Kitabdr (1965)

Sahibi olduu Vatan' önce Ankara'da, sonra da stanbul'da çkard. Bu sazetede bayazlar yazd.

Tiralî, 1940 sonras hikayecilerinden. Daha çok, kendi yaamyla ilgili olavlan iledi. Okul yllann, Be>

olunda geçirdii günleri, aklarn anlatan ksa hikayeleriyle tannd. Olaydan ve kurgudan çok, ruhsal durumlara

önem verir. Akc, rahat bir anlatm vardr.

TEZEL,NAK

Yazar. 19l5"te stanbul'da dodu. st. Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Nahiye müdürlüü ve kaymakamlk yapt.

Basn-Yayn Genel Müdürlüü'nde, Ticaret Bakanl'nda çeitli memurluklarda çalt. ki kez ve çi Bulma

Kurumunun müdürü oldu. Son görevi, Sosyal Sigortalar Kurumu danmanlyd. 1980de öldü.

Tezel, tannm halkbilim (folklar) derleyicisi ve yazarlarndandr. Özellikle masallarn derlenip yeniden

yazlmasnda büyük emei vardr.

Kitaplar:

stanbul Masallar (1938). Körolu Masal (1939), Bilmeceler ve Maniler (1941), Türk Halk Bilmeceleri

(1969), Türkiye Folklor ve Etnografya Klavuzu (1969), Türk Mallan (2 cit, 1971) vb.

TRAL,NAM

Yazar. I925'te Giresun'da dodu. Galatasaray Lisesi'nde ve st. Hukuk Fakültesi'nde okudu. Bir süre Paris'te

kald. Dönüünde yaynclk yapt. Daha sonra Vatan gazetesinde çalt; yöneticilik ve köe yazarl yapt.

Giresun'dan milletvekili (1961-65) seçildi. Yeniden gazeteci'^o ¦:":dü.

430

Kitaplar:

Park (1947), Yirmîbe Kurua Amerika (1948), Aka Kitakse (1953). Piraziz Nere Berlin Nere (1984) vb.

TOSUNER, NECAT

Yazar. 1944'te Ankara'da dodu. st Pertevniyal Lisesi'ni bitirdi. Bir sure Basn lan Kurumu nda memurluk

yapt. Daha sonra aynlp Derinlik Yaynevini kurdu. imdi bir reklam irketinde metin yazarl yapyor.

Tosuner, 1960 sonras hikâye ve roman yazarlarndan. Bireyin yalnzln ve ruhsal bunalmlann anlatan

hikayeleriyle tannd.

Kitaplar:

Hikâye: Özgürlük Masal (1965), Çkmazda (1969), Kambur (1972), Sisli (1977)

Roman: Sanc Sanc (1977; 1978 TDK Ödülü.)

431

TOPRAK, ÖMER FARUK

air. 1920'de stanbul'da dodu. Kumkap Ortaokulu'nu, Kütahya Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Hukuk

Fakültesi'nde okudu. Petrol Ofs'te memur o-larak çalt. 20 Austos 1979'da stanbul'da öldü; Karacaahmet

Mezarlna gömüldü.

Toprak, 1940 kuann toplumcu airlerindendir. lk iirlerinde hece ölçüsünü kulland; romantik ak ve bireysel

duygulan iledi. Daha sonra Yürüyü ve Ant dergilerinde (1944) yaynlanan toplumsal gerçekçi iirleriyle

tannd. Toplumcu sanat görüünü savunan eletiriler ve dene- meler de yazd. Toplumsal sorunlar ileyen bir de

roman var.

./ Kitaplar:

iir: nsanlar (1943), Hürriyet (Suat Taer'le, 1945), Dada Ate Yakanlar (1955), Susan Anadolu (1966), Ay I

(1973), Tüm iirleri (1983) Roman; Tuz ve Ekmek (1973) An: Duman ve Alev (1968) Çocuk kitab: Gönen

Öyküleri (1979)

TOY, EROL

Yazar. 1936'da Alaehir'de dodu. Bir açnn oludur. Yokluk nedeniyle ancak ortaokulu bitirebildi. zmir'de

içilik, sigorta ve bankada memurluk yapt. stanbul'a gelerek (1964) sendikalarda çalt. Daha sonra yazarl seçti.

Yazarlar Kooperatifî'nin (YAZKO) bakanln yapt. Çeitli gazetelerde fkralar yazd.

Toy, günümüz romanclanndandr. Adn, Ali Naci Karacan Yarmas'nda (1962), üçüncülük alan bir

röportajyla (Yaadklarnn Farknda Olmadklarmz) duyurdu. Daha önce (1952'de zmir'de) balad hikâye ile

birlikte romanlar yazd. "Türkiye'nin tarihsel gelitoindeki toplumsal oluumlar konu edindii romanlarnda

yaanan çelikileri,

432

olgular yorumlama amacn güderek gerçeklii toplumcu bak açsyla vermek istedi." (Atilla Özknml) "Düün,

politika, ticaret alannda sivrilmi, ün yapm kiilerin yaamlarndan kaynaklanan konulara da yöneldi." (ükran

Kurdakul) "Erol Toy, toplumcu gerçekçi yazarlar arasnda, toplumun bunalmlarn, nedenlerine, tarihsel

kaynaklarna inerek ele alan bir romanc olarak dikkati çekmektedir." (Doç. Dr. Olcay Önertoy) Ksa

cümlelere dayanan yaln bir dili, sürükeyici, rahat ve renkli bir anlatm var.

Kitaplar:

Hikâye: Yenilgi (1967), Irp (1977

Roman: Toprak Acknca (2 cilt, 1968), Ac Para (1970), Azap Ortaklan (2 cilt, 1973), mparator (1973),

Kördüüm (1974), Son Seçim (1976), Gözba (1976), Doruktaki Öfke (1977), Kuzgunlar ve Leler (2 cilt,

1978-79), Zor Oyunu (1980), Kilitta (1988), Yitik Ülkü (1995)

Oyun: Pir Sultan Abdal (1970), Parti Pehlivan (oynan, 1970), Meddah (oyn. 1971), zmiin çinde (oyn.

1973), pteki (oyn. 1973)

Deneme, inceleme: Türk Gerilla Tarihi (1970), Bal Tutanlar (1976), Günü Gününe (1981), Aydn ve

Ça (1981), Aydnmz nsanmz Devletimiz (1982), Atatürk Olmasayd (1982), Ordu ve Politika (1989) ^

Meclisler ve Partiler (1989) vb.

nÇocuk kitab: Altn Saray, Fareler Cumhuriyeti, Avc Keklii, Son

Çan (1991)

TOR, VEDAT NEDM

Yazar. 1897'de stanbul'da dodu. Galatasaray Sultanisi'ni (lisesini) bitildi. Yüksek örenimim, Berlin'de

(Almanya) yapt; iktisat doktoru oldu. Yurda dönüünde Ticaret Bakanl'nda göre ald. Daha sonra Matbuat

Umum Müdürlüü (1933), Turizm Müdürlüü (1983), Ankara Radyosu Müdürlüü (1940), Yap ve Kredi

Bankas Kültür leri Müdürlüü (1944) yapt. Son görevi, Akbank Kültür Müdürlüü idi. 9 Nisan 1985'te

stanbul'da öldü.

433

Tör; makale, deneme ve oyunlaryla tannan bir yazanmzdr. Yazmaya, Almanya'da bulunduu yllarda.

Berlin'de yaynlanan "Kurtulu" (1919) ve dönüte stanbul'da yaynlanan "Aydnlk" dergisinde (1927) balad.

Daha sonra "Kadro" dergisinin kuruluuna (1932) katld, ilk yazlar, ekonomik sorunlarla ilgilidir. Sonraki

yazlarnda kültürel konulara arlk verdi. Bu amaçla, "Hep Bu Topraktan" (1943), "Aile" (1947), "Doan

Karde", "Resimli Hayat", "Sanat Dünyamz" vb. gibi dergilerin yönetimlerinde bulundu. (Bu dergiler, çalt

bankalarca çkarlmtr.) Deiik kesimlerden insanlar, insan ilikilerini sergileyen dramatik yapl oyunlar yazd.

Kitaplar:

Oyun: sizler (1924), Üç Kii Arasnda (1927), Fevkalâsrîler (1928), Hayvan Fikri Yedi (1929), Köksüzler

(1937), mral'nn nsanlar (1940), Deien Adam (1941), Sanatkâr Ak (1945), Hep ve Hiç (1951), Siyah-Beyaz

(1952), Aadan Yukar (1952), Sahte Kahramanlar (1972)

Roman: Resim Öretmeni (1943)

Deneme: Kemalizmin Dram (1980)

An: Yllar Böyle Geçti (1976)

Kitaplarndan bazlar:

Kardeim Tomris. Komularmz, Üvey Baba, Korkunç Yllar, Küçük Adamlar, Eskici Baba, Maymunlar

Adas, Ta Yürek, Saadet Borcu, Uçurum. O Yolun Yolcusu, Yetim Mal, Küçük Mirasyedi, Ana Hakk vb.

TUNCER, CENGZ

Yazar. 1931 'de Buldan'da (Denizli) dodu. lk ve ortaokulu bitirdi. Askerlikten sonra stanbul'a yerleti.

Vatan, Son Posta, Gece Postas, Akam gazetelerinde sekreterlik ve röportaj yazarl yapt. 1968'de

gazetecilikten ayrlarak kitap yaynclna balad. Ölünceye dek sahibi olduu yaynevinin (e yaynlar) yönetti.

8.7.1981'de stanbul'da öldü.

- Tuncer, edebiyata 1945'de iirle (Gençlik dergisi) girdi. 1951 'de üç arkadayla birlikte (Tark Dursun K.,

Ziya Metin, Nedret Gürcan) Kervan dergisini (zmir) çkard. Daha sonra iiri brakp roman yazarlna yöneldi.

Toplumsal gerçekçi bir sanat anlayna sahiptir. Romanlarnda snfsal çelikileri, özellikle "köylü-aa" çatmalarn

sergilemeye çalr. Sade, iirsel ve akc bir anlaktm vardr.

TUCU, KEMALETTIN

Yazar. 1902'de stanbul'da dodu. Özel örenim gördü, kendi kendini yetitirdi. Türkiye Yaynevi idare

memurluu. Kadn gazetesi yazmanl, Doan Karde Yaynlan müdürlüü. Hayat dergisi ariv eflii yapt.

18.10.1996'da stanbul'da öldü.

Tucu, çocuklara yönelik hikâyeler ve romanlar y la tannan bir yazardr. Serüvene dayal olaylan, duygusal

konulan iledi. Çok sayda kitaplaryla, çocuklardaki okuma alkanlnn yaygnlamasna katkda bulundu. Birçok

çocuk, ilk okuma zevkini, onun kitaplarndan almtr. Akc ve rahat anlatmnn bunda büyük pay vardr.

Kitaplar:

iir: Devriâlem (Tark Dursun K. ile, 1951) Roman: Hacizli Toprak (1959), Kerkenez (1971) Senaryo:

Sevmek Seni (1966)

Not: 1964'te "Bir Cinayetin çyüzü" adl röportajyla, Gazetecilik Altn Kalem Ödülü'nü ald.

434

435

TÜLBENTÇ, FERDUN FAZIL

Yazar. 1912'de stanbul'da dodu. Vefa Lisesi'ni, Yüksek. Ticaret Okulu'nu bitirdi. Basn-Yayn Genel

Müdürlüü'nde, stanbul Radyosu'nda, çeitli gazetelerde (Ulus, Vatan Cumhuriyet, Hürriyet vb.) çalt.. st.

Radyosu program müdürlüünden emekli oldu. 6 Austos 1982'de stanbul'da öldü.

Tülbentçi, edebiyata iirle (1929) girdi. Daha sonra iiri brakt. Ankara ve stanbul radyolarnda yapt tarihsel

söyleileriyle; ayn dorultuda yazd romanlanyla tannd. Romanlarnda, Osmanl tarihinin hayranlk uyandracak

zaferlerini iledi. Yaln dili, sürükleyici anlatmyla, halk arasnda okuma alkanlnn yaylmasna katkda bulundu.

Kitaplar:

Sultan Yldrm Bayezit (1947), Yavus Sultan Selim Alyor (1947), Barbaros Hayrettin Geliyor (1947),

Osmanoullan (1950), Sultanlarn Ak (1952), stanbul Kaplarnda (1954), ah smail (1956), Turgut Reis (1958),

Kanuni Sultan Süleyman (1962), anl Kadrgalar (1964)

nceleme: Cumhuriyet'ten Sonra Çkan Gazete ve Mecmualar (1941), Geçmite Bugün (4 cilt, 1943-49),

Büyük Türk Zaferleri (1946), kinci Cihan Harbi Kronolojisi (Münir M. Bekman'la, 7 cilt, 1943-48),

Cumhuriyet Nasl Kuruldu? (1955), Türk Atasözleri ve Deyimleri (1963) vb.

Türkali, edebiyata üniversitede örenciyken iirler yazarak (1938) girdi. (Hasan Denizli takma adyla.)

Cezaevinden çknca, yaamn kazanmak için senaryolar yazd. Daha sonra romancla ve oyun yazarlna yöneldi.

Romancl, zamanla çok yönlü yazarlnn en önüne geçti. "Vedat Türkali, bireyleri toplumsal olaylarn etkisi

içinde bireyselle toplumsaln karlkl etkileimleri içinde gösterebildii için, hem romann kiileri romancdan

bamsz bir yaarlk, bir sahilik kazanyorlar, hem de toplumsal olaylar, toplumsal gerçeklikler romana eklenmi

gereksiz betimler olmaktan kurtuluyorlar. Büyük baars bu tutumundan geliyor. Hareket noktas insanlar,

insanlarn iç ve d çatmalar, yani somut gerçeklik." (Fethi Naci) "nsan deneyleri çarptlmadan, deitirilmeden

ve biçimlenmeden naslsa öyle, gerçek yaamda olduu gibi giriyorlar Türkali'nin romanna." (Hilmi Yavuz)

Kitaplar:

Roman: Bir Gün Tek Bana (1975), Mavi Karanlk (1983), Yeilçam Dedikleri Türkiye (1986), Tek Kiilik

Ölüm (1989)

Oyun: 141. Basamak (1971), Dallar Yeil Olmal (1985), Bu Ölü Kalkacak (1990)

Senaryo: Üç Film Birden (1978), Eski Filmler (1983), Bu Gemi Nereye (1985)

An: Savunmalar (1989)

Ald ödüller: 1970 TRT Sanat Ödülü (Dallar Yeil Olmal), 1974 Milliyet Roman Yarmasnda birincilik

ödülü (Bir Gün Tek Bana), 1977 Orhan Kemal Roman Armaan (ayn romanla)

TÜRKAL, VEDAT

Yazar. 1919'da Samsun'da dodu. Asl ad Abdülkadir Pirhasan'dr. lk ve ortaörenimini orada yapt. Askeri

örenci olarak st. Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyat bölümünü (1942) bitirdi. st.

Kuleli Askeri Lisesi'nde edebiyat öretmeniyken Ceza Yasas'nn 141. maddesine göre tutukland, 9 yl hapislik

cezasna çarptrld. Cezas bitince (1958) senaryo yazarl, film yönetmenlii yapt, oyunlar yazd.

TÜTENGL, CAVT ORHAN

Yazar. 1921'de Tarsus'un Sebil köyünde dodu. Bir ilkokul öretmeninin oludur. lk ve

ortaokulu Tarsus'ta okudu. Daha sonra

436

437

Haydarpaa Lisesi'ni ve Yüksek Öretmen Okulu örencisi olarak, Edebiyat Fakültesi'nin felsefe bölümünü

(1944) bitirdi. Antalya Lisesi'nde, Kepirtepe (Lüleburgaz) ve Aksu (Antalya) Köy Enstitülerinde, Diyarbakr

Lisesi'nde öretmenlik yapt. Bilgi ve görgüsünü artrmak için devletçe Paris'e (1951) ve Londra'ya (1952)

gönderildi. Dönüünde st. Üniversitesi ktisat Fakültesi'ne sosyoloji (toplumbilim) asistan oldu. Buradaki

görevini, ölümüne kadar doçent (1962) ve profesör (1970) olarak sürdürdü. 7 Aralk 1979'da görevine gitmek

üzere evinden çktnda teröristler tarafndan öldürüldü.

Toplumbilim alannda ülkemizin sayl bilim adamlarndan olan Tütengil, edebiyat alannda da deneme ve

makaleleriyle tannmaktadr. Bu tür çalmalarnda, Atatürkçü bir yaklamla, toplumsal ve kültürel sorunlar

üzerinde durmu; çada bilimsel anlaya ve Atatürk ilkelerine ters düen uygulamalar eletirmitir. Bireycilie kar

toplumsall; gerilie kar aklc düünceyi; baskya kar düünce özgürlüünü savunmutur.

Kitaplar:

Deneme, makale: Ar Da'ndaki Horoz (1968), Temeldeki Çatl (1975), Atatürk'ü Anlamak ve Tamamlamak

(1975)

nceleme, aratrma: Ziya Gökalp Bibliyografyas (1945), Kö: Enstitüleri Üzerine Düünceler (1948),

Diyarbakr Basn Tarihi Üzerin Notlar (1954), Prens Sabahattin (1954), Ziya Gökalp Üzerine Notlar (1956)

Montesquieu'nun Siyasi ve ktisadi Fikirleri (doktora tezi, 1956), Türkiye'd Köyden ehre Aknn Dourduu

Eitim Meseleleri (1959), Az Gelimi Ülkelerin Toplumsal Yaps (1961), Gazete ve Dergileri nceleme Metod"

(1961), çtimai ve ktisadi Bakmdan Türkiye'nin Karayollar (doçentlik tezi 1961), Türkiye'de Bölge Basn

ve Diyarbakr Gazetecilii (1962): ngiltere'de Türk Gazetecilii ve Türkçe Basn (1965), Köy Sorunu v

Gençlik (1967), Yeni Osmanllardan Bu Yana ngiltere'de Türk Gazetecilii (1969), Sosyal limlerde

Aratrma ve Metod (1969), Az Gelimenin Sosyolojisi (1970), 100 Soruda Krsal Türkiye'nin Yaps ve

Sorunlar (1976) vb.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Tütengil'e Sayg (1981, ktisat Fak.

.Yayn)

u,ü

UÇKAN,H. VASF

air ve yazar. 1929'da Ödemi'te dodu. Bir kundura içisinin oludur. Ödemi Erkek Sanat Enstitüsü'nde ve

Ankara 2. Erkek Sanat Enstitüsü'nde okudu. Bir süre Ankara Yüksek Teknik Öretmen Okulu ve st. Yldz

Devlet Mühendislik ve Mimarlk Akademisi'ne devam etti. Geçim zorluundan, Deniz Astsubay Okulu'na

geçti; astsubay oldu. Daha sonra snavla subayla yükseldi. Yüzba rütbesinde iken, kendi isteiyle (1972)

emekli oldu.

Uçkan, önce iirler (1944) yazd; çeitli dergilerde (Kaynak, Varlk, Yeditepe, Türk Dili vb.) yaynlanan

bireysel konulu iirleriyle tannd. Daha sonra, köy sorunlarn ileyen radyo oyunlar yazd.

Kitaptan:

iir: Gurbet Yolcusu (1951), Bolua Düen Ta (1965) Oyun: Deli Emine (1968), Acb Toprak (1972) Hikâye:

Ölümün Yüzü (1985) vb.

438

439

UÇUK, CAHT

Yazar. 1911'de stanbul'da dodu. Çocukluu, babasnn memurluu (kaymakam) nedeniyle, Anadolu'nun çeitli

yerlerinde geçti. Düzenli bir örenim görmedi; özel derslerle yetiti. Yazarlk dnda, baka bir ite çalmad.

Uçuk, yazarla hikâye ile (1935) balad. Daha sonra, hikâye ile birlikte bir ksm çocuklara yönelik romanlar

da yazd. Romanlarnda, gerçekçi bir yaklamla, yurt ve doa sevgisini iledi. Oldukça yaln, akc bir dili vardr.

Kitaptan:

Hikâye: Cennet Bahçesi (1967), Bir Ikl Pencere (1969), Kurtlarn Saygs (1970), Deien Sensin (1970)

Roman: Kirazl Pnar (1936), Dikenli Çit (1937), Krmz Balklar

(1946), Siyah Dantelli emsiye (1956), Deirmen Ta (1966), Gecenin Bu

Saatinde (1968), Hep Yarn (1968), Özlem arks (1968) Oyun: Yaamak stiyoruz (1945), Gök Korsan (1956)

Çocuk kitapla": Türk kizleri (masal, 1937), Krmz Mantarlar (masal,

1943), Üç Masal (1944), Türk Çocuuna Masallar (1946), Krmz Tilki

(roman, 1946), Ate Gözlü Dev (roman, 1946)

iir Benden Selam Olsun Yunus'a (1974) vb.

Not: 1958'de, Uluslararas Çocuk Kitaplar Biiii'nin düzenledii "Hans Christian Andersen eref ArmaanTr

kazand.

440

UURLU HALM

air. 1926'da Konya'ya bal Takent'te dodu. st Taksim Erkek Lisesi'nden sonra, Edebiyat Fakültesi'nin

felsefe bölümünü (1950) bitirdi. stanbul'da ticaret ileriyle (dalm, kâtçlk vb.) urat.

Uurlu, 1940 sonras airlerinden. Ne var ki, ilk iirlerinde, Garip Akm'ndan etkilenmemi; aruz ve hece

ölçüsüyle yazarak, geleneksel iirin izinde yürümütür. Daha sonra serbest ölçüyü benimseyerek bireyselden

toplumsala doru ufkunu geniletmitir. Günlük yaamdan süzerek çkard iirlerinde, aklclk ve düünce öesi arlk

tar. nsancl (hümanist) bir yaklamla, insana özgü dram ve sevinçleri vermeye çalr.

iir kitaplar:

Asya Bahan (1950), Deiim (1967), Gökan (1971), Zamanlarn Dili (1974), Türk'e Destan (1974), Kan Su

Kesince (1979), Kyamet Çiçekleri (1988)

Not: "Gökan" kitabndaki "Anadolu Acs" iiriyle, 1970 TRT Sanat 'Ödülleri yarmasnda "basan ödülü" ald.

URAL, YALVAÇ

air ve yazar. 1945'te Konya'da dodu. Bir öretmenin oludur. lk ve ortaokulu, çeitli yerlerde okudu. stanbul

Atatürk Lisesi'ni bitirdi. Fabrika kâtiplii ve saymanl, gitar öretmenlii, müzisyenlik gibi çeitli ilerden sonra

gazeteci oldu. Uzun süre Milliyet Yaynlan'nda çalt. Çocuklara yönelik "Milliyet Karde" dergisini yönetti.

Aynca "Gümgüm" adl, haftalk bir gülmece (mizah) dergisi çkard. Geliim, Milliyet ve Aksoy Yaynclk'ta çalt.

441

Ura!, bata iir olmak üzere, çocuklara yönelik kitaplaryla tannd. Sevecen, insancl (hümanist) bir yaklamla,

yerleik deer yarglann (doruluk, kardelik, yardmlama, dostluk vb.) çocuklara alamaya çalr. Çocuk dünyasna

onun çok sevdii nesnelerle girer, umut ve k verir. Gülmeceye yatkn, rahat, akc bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Sincap (1978), Kulamdaki Küçük Çan (1979), Bir Gök Dolusu Güvercin (1979), Müzik Satan Çocuklar

(1979), Gözq Boynuz zi Yaldz (1981), Krmz Kzlar Çatlan Gizler (1982), Alfabenin Dili (1982), Saylarn Dili

(1983), Tekir Noktalama iaretlerini Öretiyor (1981), Lafonten Orman Mahkemesinde (1984), Anadolu

Efsaneleri (1986) vb.

Not Çocuklara yapt hizmetten dolay, Polonyal çocuklarca verilen "Polonya Gülümseme Nian ve övalyelik

Unvan" (1986) olmak üzere birçok ödül kazanmtr.

UAKLI, ÖMER BEDRETTN

air. 1904"te Uak'ta dodu. ist. Kabata Lisesi'ni ve Mülkiye Mektebi'ni (Siyasal Bilgiler Okulu) bitildi.

Mudanya, Manavgat, Ünye, avat ve Edremit ilçelerinde kaymakamlk (1928-1938) yapt. Mülkiye Müfettii

iken Kütahya'dan milletvekili (1943) seçildi. 24 ubat 1946'da istanbul'da öldü.

Uakl, hece ölçüsüyle yazd "memleketçi iir"leriyle tannan bir airimizdir. iirlerinde, görevle gezdii yurt

köelerinin güzelliklerini yanstmtr. Duyarl ve akc bir söyleyile, Anadolu görünümleri yannda, ölüm, sevgi,

gurbet, özlem vb. gibi bireysel duygulanmalarn da iledi. "Anadolu'yu maddi ve manevi güzellikleri, aclklar

tatlhklanyla konuturan iirlerinde daima yerli, daima bizden sesler verdi. Ö. Bedrettin, an hassas ruh yapsn,

eserlerine son derece içten ve son derece rahatlkla

katan yurt airlerimizden biridir." (emsettin Kutlu) "Çizdii Anadolu tablolarnn altnda hep bir hüzün, hep bir

tedirginlik sezilir." (Atilla Özkrml)

Kitaplar:

Deniz Sarholar (1926), Yayla Duman (1934), Sarkz Mermerleri (1940), Yayla Duman (üç kitabndan

seçmeler, 1945)

UAKLIGL, HALT ZYA

Yazar. 1866'da stanbul'da Eyüp semtinde dodu. Mercan Mahalle Mektebi'nde ve Fatih Askerî

Rütiyesi'nde (ortaokulunda) okudu. Ailesinin zmir'e yerlemesi üzerine, örenimini orada sürdürdü.

Avusturyal katolik rahiplerin yönettii Mechitaristes'e yazld. Franszca örendi. Son snftan ayrlarak babasnn

ticarethanesinde çalmaya balad. Hariciyede (dilerinde) çalmak istiyordu. Bu amaçla stanbul'a gittiyse

de amacna ulaamad. zmir'e dönerek birsüre Rütiye'de Franszca öretmenlii ile Osmanl Bankas'nda

muhasiplik yapt. Bir arkadayla "Hizmet" ve "Ahenk" gazetelerini çkard. lk yaptlarn buralarda yaynlad.

Amcasyla Paris'e (1889) gitti. Dönüünde dadi'de (lisede) edebiyat öretmenlii yapt. Osmanl

Bankas'ndan ayrlarak stanbul RejK (Tekel) Müdürlüü'nde bakâtip oldu. 1896'da Servet-i Fünun

topluluuna katld. Merutiyet'ten sonra (1908). Darülfünun'da (st. Üniv.) öretim üyelii yapt; Bat Edebiyat

Tarihi dersleri verdi. 1909'da Mâbeyn Bakâtipliine getirildi. 1912'de yeniden Darülfünun'a döndü.

Görevli olarak Paris'e (1913) ve Almanya'ya (1915) gitti. ttihat ve Terakki Parti si 'nin iktidardan dümesi

üzerine, yeniden Reji daresi'ne döndü; burada yönetim kurulu bakanl yapt. Cumhuriyet'ten

sonra resmi bir görev almad; Yeilköy'deki evine çekildi. Son yllarn kitap yazarak geçirdi. 27 Mays

1945'te öldü; Bakrköy Mezarl'na gömüldü.

442

443

Uakl I, Servet-i Fünun dönemi yazarlarndandr. Roman, hikâye, an, söylei, makale, oyun, gezi yazs vb.

gibi birçok türde yaptlar verdi. En güçlü yan romancldr. Cumhuriyet öncesinin en baarl romancsdr. Batl

anlamda ilk roman örneklerini verdi. Hikâyecilii de önemlidir. Romancln üç aamada ele almak gerekir: lk

romanlar, baarl saylmaz. "Ferdi ve ürekâ" roman ile ustalk düzeyine yönelir. En baarl roman "Mavi ve

Siyah" ile, ustalnn zirvesine ular. Bu romannda, genel olarak bireyin (Ahmet Cemil'in) iç ve d dünyasn

sergilemitir. Batl anlamda bir "roman dili"nin yaratcs da odur. Romanlarnn konusunu aydnlar çevresinden

(yüksek tabakadan), hikâyelerinin konusunu ise alt kesimden (halk tabakalarndan) seçmitir. Genellikle,

Fransz gerçekçi (realist) ve doala (naturalist) yazarlarn (Balzac, Stendal, Flaubert, Zola, Daudet vb.)

etkisinde kalm olan yazarn, oldukça ar, anlatm süslü bir' dili vardr. Kendinden sonra gelen kua, geni ölçüde

etkiledii görülür.

Kitaplar:

Roman: Nemide (1889), Bir Ölünün Defteri (1889), Ferdi ve ürekâs (1894), Mai ve Siyah (1897), Ak-

Memnu (1900), Krk Hayatlar (1924), Nesl-i Ahir (Sabah gazetesinde tefrika, 1909)

Hikâye: Bir izdivacn Tarih-i Muaakas (1888), Bir Muhtrann Son Yapraklan (1888), Nakil (4 cilt, 1894-

1896), Küçük Fkralar (3 cilt, 1898), Bu mu tdi (1898), Heyhat (1898), Bir Yazn Tarihi (1900) Solgun Demet

(1901), Bir iir-i Hayal (1914), Sepette Bulunmu (1920), Bir Hikâye-i Sevda (1922), Hepsinden Ac (1934),

Aka Dair (1935), Onu Beklerken (1935), htiyar Dost (1937), Kadn Pençesi (1939), zmir Hikâyeleri (1950)

An: Krk Yl (5 cilt, 1936), Saray ve Ötesi (3 cilt, 1940-42), Bir Ac Hikâye (ntihar eden oluyla ilgili, 1942)

Düzyaz iir: Mensur iirler (1889), Mezardan Sesler (1889)

Makale: Hikâye (1889), Kenarda Kalm (1924), Sanata Dair (4 cilt, 1938)

Edebiyat tarihi: Garptan arka Seyyale-i Edebiye (1885), Tarih-i Edebiye-i Garbiyeden (1913), Yunan

Tarih-i Edebiyat (1913), Latin Tarih-i Edebiyat (1913), spanyol Edebiyat (1913), Alman Tarih-i Edebiyat

(1913)

Oyun: Kâbus (1918), Füruzan (uyarlama, 1918), Fare (uyarlama, 1924)

Ötekiler: llm-i Simya (1888), Bukelemenu-i Kimya (1890), Tuhfe-i Letaif (1890), Kanun ve Fenn-i

Velade (1898), Hesap Oyunlar (1890) vb.

UYAR,TOMRS

Yazar. 1941'de stanbul'da dodu. Bir hukukçunun kz. air Turgut Uyar'la evliydi. Yeni Kolej, Hing Scholl,

Arnavutköy Amerikan Kz Koleji ve st. Üniversitesi'ne bal Gazetecilik Enstitüsü'nde okudu. Yazarlk ve

çevirmenlik yapt. Ayn ii sürdürüyor.

Uyar, günümüz hikayecilerinden. Yazmaya 1960larda balad. lk hikâyelerinde "R. Tomris" adn kulland.

Hikayeleriyle birlikte çevirileri, deneme ve eletirileriyle de tannd. Hikâyelerinde, , çözümleyici bir

yöntemle, kadnlara ilikin konular iledi. "Gerçekçiliin bilinçle yorumlannn yansra, insan bireyselletiren

duyarlklarn, düünü ve davran özelliklerinin gözard edilmedii, bütünün, ayrntlarn ilenmesiyle verildii usta ii

öyküler yazd." (Atilla Özknmh) "Etkili, yer yer imgelerle zenginlemi, balayc bir dil kurmay baard." (ükran

Kurdakul)

Kitaplar:

Hikâye: pek ve Bakr (1971), Ödemeler ve ahmeran Hikâyesi

<1973), Dizboyu Papatyalar (1975), Yürekte Buka (1979), Gecegezen

Kzlar (1983), Yaza Yolculuk (1986), Sekizinci Günah, Yaz Düleri Dü

Klan (1988)*\

Günlük: Gündökümü 75 (1977), Sesler, Yüzler ve Sokaklar (1981), Günlerin Tortusu (1985), Yazl Günler

(1989)

Seçki (antoloji): Çada Amerikan Öyküsü (1980), Amerikan Hikâyeleri Antolojisi (1985)

Aynca çok sayda çevirileri vardr.

444

445

Ald ödüller: 1980 ve 1987 Sait Faik Hikâye Armaanlarn (Yürekte Buka ve Yaza Yolculuk ile) ald.

UYAR, TURGUT

air. 1927'de Ankara'da dodu. Bir harita subaynn oluydu. Konya Askerî Ortaokulu, Bursa klar Askerî

Lisesi ve Askerî Memurlar Okulu'nda okudu. Subay olarak çeitli yerlerde (Posof, Terme, Ankara) bulundu.

Kendi isteiyle ordudan ayrlp (1958) SEKA'nn Ankara bürosunda ve Sanayi Bakanh'nda çalt. 1968'te emekli

olunca stanbul'a yerleti. 22 Austos 1985'te orada öldü.

Turgut Uyar, 1940 sonras airlerindendir. lk iirleri, Orhan Veli ve arkadalarnn gelitirdii Garip akmnn

etkilerini tar. Ölçü ve uyak gibi d özelliklerin ar bast bu iirlerde, ak, ayrlk, ölüm vb. gibi konularda, kiisel

duygularn yanstmaya çalt. Daha sonra imgelerle yüklü, kapal bir iire yöneldi; kinci Yeni akmnn

temsilcilerinden biri oldu. "... toplum ve törelerle çatan bireyin yenilgisine yaklm atlar diyebileceimiz iirler

yazd." (Behçet Necatigil) "Gerek öz, gerekse biçim bakmndan sürekli deien, halk iirinden divan iirine geni

bir kültür birikimini deerlendirirken kendisi olabilen bir iir gelitirdi." (Atilla Özknml)

Kitaplar:

iir: Arz- Hal (1949), Türkiyem (1952), Dünyann En Güzel Arabistan (1959), Tütünler slak (1962), Her

Pazartesi (1968), Divan (1970), Toplandlar (1974), Toplu iirler 1 (ilk dört kitabnn toplu basm, 1981), Kayay

Delen ncir (1982), Büyük Saat (yeni iirlerle toplu basm, 1984), Sonsuz ve Öbürü (seçme iirler;

konumalaryla birlikte, 1985)

Deneme: Bir iirden (1983)

Ald ödüller: 1963 Yeditepe iir Armaan (Tütünler Islak), 1982 Behçet Necatigil iir Ödülü (Kayay Delen

ncir), 1984 Sedat Simavi Vakf Edebiyat Ödülü (Büyük Saat ile)

UYAROLU, SMAL

air ve yazar. 1948'de Balya'da dodu. Ortaklar (Aydn) lköretmen Okulu ve stanbul Eitim Enstitüsünde

okudu. Türkçe öretmeni olarak çeitli ortaokullarda (Mara, Malatya, Kars, stanbul'da) çalt. Daha sonra

öretmenlikten ayrlarak yaynevlerînde düzeltmenlik ve redaktörlük yapt. imdi stanbul'da, bir reklam ajasnda

metin yazandr.

Uyarolu, 1960 sonrasnn üretken airlerinden biridir. lk iirleri. kinci Yeni akmnn etkilerini tar. 19701i

yliarda kendi kiiliini bulmu, toplumcu iirin baarl örneklerini vermitir. Aynca çocuklara yönelik özgün

iirleriyle, çocuk edebiyatmza katkda bulunmutur.

Kitaplar:

iir Gül Sana (1976), Çocuk ve iir (1977), Aktan ve Umuttan Aldm Rengimi (1978), Yaknda (1980), Hayat

Karlayan iirler (1981), Bir Demek Diken (1983), 5+2'ler (1984), Ve Ak (1985), Atein çinden (toplu iirler,

1985), iir Ölümcül Yolculuun Senin (1987)

Çocuk romanlar: Bir Lirann ki Günü (1979)

Ald ödüllen 1978 TDK Çocuk Yazn Ödülü (Çocuk ve iir), 1982 Yazko iir Büyük Ödülü (Hayat Karlayan

iirler)

UYGUNER, MUZAFFER

Yazar. 1923*te Kandra'da dodu. Trazon Lisesi'nde, Ankara Siyasal bilgiler ve Hukuk Fakültelerinde

okudu. Önce Maliye Bakanh'nda görev ald. Daha sonra Ticaret ve Sanayi Bakanlklarnda müfetti olarak çalt.

Aynca Babakanlk Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi'nde ve mar-skan Bakanl Tefti Kurulu bakanlnda

bulundu. Kendi isteiyle emekli (1978) olup önce Burhaniye'ye, daha sonra da stanbul'a yerleti.

446

447

Uygurer, edebiyata iirler ve yazlarla (1936) girdi. Daha sonra kitap tantma yazlan ve eletirileriyle tannd.

Eletirilerinde nesneldir. Ele ald edebiyat ürünlerini, sevecen bir yaklamla deerlendirmeye çalr. Sert ve kinci

eletirilerden kaçnr. Özellikle genç yazarlan özendirici; onlara yol gösterici bir tutuma sahiptir. Dil ve

anlatma önem veren yazarlanmzdandr.

Kitaplar:

iin Kaynaac (1953)

Eletiri, inceleme: Sait Faik'in Hayat (1959), Taranc'nn iir Üzerine Düünceleri (1960), Sait Faik Abasyank

(1964), Yahya Kemal Beyatl (1964), Cahit Stk Taranc (1969), Orhan Veli Kank (1967), Orhan Veli'nin Dil

ve iri Üzerine Düünceleri (1967), Reat Nuri Güntekin (1967), Halide Edip Advar (1968), Salah Birsel

(1990), Seyrani, Dertli, Yunus Emre, Cahit Külebi, Mehmet Akif (1991) vb.

UYGUR, NERM

Yazar. 1925'te stanbul'da dodu. Büyükada ilkokulu, Galatasaray Lisesi, st. Edebiyat Fakültdesi'nin felsefe

bölümünde okudu. Ayn bölüme asistan (1950) oldu. Doçent (1954) ve profesör (1964) olarak felsefe ders-

leri okuttu.

Uygur, kendi deyiiyle, edebiyat felsefeyle, . felsefeyi edebiyatla kaynatran denemeleriyle tannr. Bir

bilimadam olarak felsefe dalndaki özgün çalmalarn, bir sanat adam olarak deneme türünde de göstermitir.

Denemelerinde, insan, dil ve kültür sorunlarna arlk verir. Yarglayc ve toptanc olmaktan kaçnmaya, okuru

özgürce düündürmeye çalr.

Kitaplar:

Deneme: Dilin Gücü (1962), Felsefenin Çars (1962), Dünyagörüü (1963), Günele (1969)

Bilimsel incelemeleri: Edmund Husserl'de Bakasnn Ben'i Sorunu (1958), nsan Açsndan Edebiyat (1969),

100 Soruda Türk Felsefesinin Boyutlar (1974), Kural-Eylem Balam: Çözümleyici Bir Felsefe Denemesi

(1975), Dil Yönünden Fizik Felsefesi (1976), Yaama Felsefesi (1981), Kültür Kuram (1984), Tad Damamda

(1995)

ÜLKÜTAIR, SAKR

Yazar. 1894'te stanbul'da dodu. lk, orta ve yüksek örenimini orada yapt. Kurtulu Savan öncesinde

Anadolu'ya geçti. Mara dadisi'nde (lisesinde) öretmenlik yapt. Uzun yllar Türk Dil Kurumu'nda Derleme

Kolu bakan ve uzman olarak çalt. 1986'da (?) Ankara'da öldü.

Ülkütar, halkbilim (folklor) alanndaki çalmalaryla tannmtr. Halkbilimle ilgili kurulularda (Türk Halk

Bilgisi Dernei, Halkevleri, Türk Folklor ve Etnografya Demei vb.) yönetici ve aratrmac olarak görevler alm;

çok saydaki yaptlanyla halk kültürümüzün tannmasna büyük katklarda bulunmutur.

Kitaplar:

Sinop Vilayeti Tarih, Corafya ve Halkiyat Tetkikleri (1926), Sinop'ta Çandaroullan Zamanna Ait Tarihî

Eserler (1934), Türkiye Etnografya ve Folklor Sözlüü (1937), Türk Halkbilgisine Ait Aratrmalar (1938),

Büyük Türk Dilcisi Kagarl Mahmut (1946, 2. b. 1972), Türk ve slâm Geleneinde Aaç (1963), Nasrettin

Hoca (Cahit Öztelli ile, 1964), Cumhuriyetle Birlikte Türkiye'de Folklor ve Etnografya Çalmalar (1973),

Atatürk ve Harf Devrimi (1973) vb.

448

449

ÜNAYDIN, RUEN EREF

Yazar. 1892'de stanbul'da dodu. Galatasaray Sultanisi'ni (lisesini), Darülfünun'un (sL Üniv.) edebiyat

bölümünü bitirdi. Cumhuriyet'ten önce, stanbul'da Franszca ve edebiyat öretmenlii yapt. Kurtulu Sava'nda

Anadolu'ya geçti. Dileri Bakanl'nda görev ald; Buhara'da (Türkistan'da) elçilik bakâtiplii (1922) ve Lozan

Konferansn'da basn danmam olarak bulundu. 1923'te Afyon'dan milletvekili seçildi. Daha sonra

Cumhurbakanl genel sekreterliinde (1933) ve elçilik görevlerinde (Tiran, Atina, Budapete, Roma, Londra)

bulundu. kinci kez atand Atina büyükelçiliinden emekli oldu. 21 Eylül 1959'da stanbul'da öldü; Rumelihisar

Mezarl'na gömüldü.

Ünaydn, yazarla Franszca'dan çeviriler yaparak balad. Daha sonra, çeitli dergilerde (Servet-î Füm;n, Türk

Yurdu, Yeni Mecmua vb.) yaynlad röportaj (mülakat), düzyaz-iir (mansur iir), an türlerindeki yazlaryla

lannd. Ülkemizde, röportaj türünün ilk yazan odur. Yine bu türdeki yazlaryla, Çanakkale Sava srasnda,

Mustafa Kemalli halka tantan ilk yazarmz da odur. Düzyaz-iir ve an türündeki eserlerinde derin düüncelerin

cokun bir duygusallk içinde verilii, sanatnn belirgin özelliidir." (Sadiye Akay) "Döneminin ünlü sanatçlaryla

yapt görümeleri kapsayan yapt "Diyorlar ki", türünün baarl örneklerindendir."" (Atilla Ozknmh)

Kitaplar:

Röportaj (mülakat): Diyorlar ki (1918), Anafartalar Kahraman Mustafa Kemalle Mülakat (Yeni

Mecmua'da yaynlan 1918; kitaplamas 1930), Çanakkale'de Savaanlar Dediler ki (1961), Atatürk'ün Hastal

(1959)

An, söylei: ki Saltanat Arasnda (1918), Geçmi Günler (1919), stiklâl Yolunda (1922), Aynlklaf (1923),

Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin Kuruluundan lk Kurultaya Kadar Hatralar (1933), Atatürk, Tarih ve Dil

Kurumlan (1954), Atatürk'ü Özleyi (1957), Galatasaray ve Futbol (1957), Reat Nuri Güntekin'e Ait Hatralar

(gazete tefrikas; kitaplamad.)

Düzyaz-iir: Damla Damla (1929), Boaziçi (1938)

nceleme, biyografi: Tevfik Fikret (1919)

Ders kitaplar: Yeni Kraat (okuma) kitab (6 cilt: S. Sande. N. S. Sadak ile. 1917-1921). Cumhuriyet Kraaü

(orta ve liseler için: 8 cilt, 1928) vb.

Tüm kitaplan için baknz: Yem Yaynlar dergisi. Nisan 1960

(Ank.)

ÜSTÜN, NEVZAT

air ve yazar. 1926'da stanbul'da dodu. Develi'li bir tüccarn oludur. Develi Ortaokulu'nu, stanbul Erkek

Lisesini bitirdi. Bir süre Fransa'da örenim gördü. Yazarlk dnda baka bir ii olmad. 8 Kasm 1979'da Bolu

yaknlarnda bir trafik kazasnda öldü. Adna, bir iir ödülü

düzenlendi.

Üstün. 1940 sonras airlerinden. iir yazmaya 1935'lerde balad. 1946'dan sonra. Garip akmnn izlerini tayan

iirleriyle tannd. Daha sonra, toplumcu gerçekçi bir çizgiye yöneldi: eletiri ve düünce öelerinin ar bast iirler

yazd. Ayn dorultuda hikâye ve gezi yazlan da var. Dili yaln, anlatm rahattr.

Kitaplar:

iir: Olu (1946). Yaadmz Devre Dair iirler (1951). Cüceler Çars (1956), Yitikler Kaps (1961), Güne Ülkesi

(1966), Hey Sen Amerikal (1967), Ak Yeil Kavak Aaçlar (1972), Köprü Ba (tüm iirleri. 1969)

Hikâye: Yaama Duvar (1963), Almanya Almanya (1966), Çplak (1968), Akrep Üretim Çiftlii (969).

Çplak (ilk dört kitap bir arada, 1970), Boalarn Ölümü (son hikâyeler, 1975)

451

450

An: Bu Dünyadan Nazm Geçti (1965)

Çocuk roman: Korkusuz Murat (Nihal Karamaral ile, 1966) vb.

Aynca Rusça'dan çevirileri de vardr.

VELDEDEOLU, HIFZI VELDET

Yazar. 1904'te stanbul'da dodu. Babas öretmen ve yargçt. Bu nedenle, ilk ve ortaörenimini çeitli yerlerde

(Yozgat, Konya, Ankara vb.) yapt. Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdikten (1928) sonra, devletçe Almanya'ya

gönderildi. Berlin'de (Almanya) ve Neuchatel'de (sviçre) hukuk örenimi (1929-1933) gördü. Aynca Roma

(talya) Hukuk Fakültesi Ceza Hukuk Yüksek ktisat Okulu'ndan da diploma ald. Dönüünde (1934), st. Hukuk

Fakültesi'nde medeni hukuk doçenti olarak göreve balad. Uzun yllar, ayn yerde profesörlük; iki kez de

dekanlk (yöneticilik) yapt. 1961 Anayasas'nm hazrlanmasna katkda bulundu. 1973'te emekli oldu.

25.2.1992'de stanbul'da öldü; Karacaahmet Mezarl'na gömüldü.

Velidedeolu, 1945'ten bu yana, bilimsel çalmalarnn yansra, deneme ve söylei türlerinde yaptlar

vermektedir. Bu tür yazrlannda, Atatürkçü bir yaklamla, hukuk, eitim, dil, demokrasi vb. gibi konulan iledi.

Aynca, kimi temel yasalan (Medeni Kanun, Borçlar Kanunu vb.) Türkçeletirerek hukuk dilinin yalnlamasna

çalt. En kank ve soyut konulan, herkesin anlayabilecei biçimde verebilen usta bir anlatm özelliine sahiptir.

Kitaplar:

Deneme, söylei: Sasz Solsuz Demokrasi (1974), nsanc Yolcular (1976), Yol k^ -n rmak (1983)

An: Bir Lise Örencisinin Millî Mücadele Anlan (1971), Anlann zinde (1977), Millî Mücadele Anlar

(1983)

nceleme: Hayat, Hukuk ve Cemiyet (1944), Türkiye'de Üç Devir (2 cilt, 1972), Devirden Devire (2 cilt,

1974-75), Ailenin Çilesi: Boanma (1976), 12 Mart (1990), 12 Eylül (1990) vb.

VEREL, OKTAY

Yazar. 1927'de stanbul'da dodu, tst Erkek Lisesi'ni bitirdi. Gazeteci oldu; çeitli gazetelerde yazarlk ve

yöneticilik yapt. Turizm ve Tantma Bakanl danmanlnda, ist. Basn Merkezi Müdürlüü'nde bulundu.

Oktay Verel, 1950 sonrasnn ünlü gülmece (mizah) yazarlarndan. Roman ve hikâyelerinde, gazeteciliinin

getirdii birikimle, gözlemlerini ustalkla kulland. Güncel olaylardan yola çkarak toplumsal çarpklklar,

ikiyüzlülükleri, çkarclklar, siyasal yergi havasnda sergiledi.

Kitaplar:

Kuklalar (1960), imdi Tasa Anayasa (1970), Maksat Vatan Kurtulsun (1971), Aslan Gibi Eekler (1973),

eytan Maaras (1982) vb.

VEYSÎ (Üveys)

air ve yazar. 1561de Alaehir'de dodu. Kad Mehmet Efendinin oludur. Örenimini Alaehir ve istanbul'da

tamamlad. Kad (yargç) olarak Msr. Akhisar, Tire, Alaehir ve Turhal'da bulundu. Aydn ve Sambanda

(Manisa) emval (mallar) müfettilii yapU- Orduy- Hümâyûn kads olarak Macaristan Seferine katld. Daha

sonra, deiik aralklarla Üsküp'te kadlk yapt. 1628'de orada öldü.

Veysî 16-17. yüzyl divan airi ve yazarlarndandr. airliinden çok, sanatl düzyazlanyla (nesirleriyle) tannmtr.

Uzun bal cümlelerle sürüp giden. Arapça ve Farsça tamlamalarla örülmü süslü divan düzvazs denilince,

çada Nergisi ile birlikte hemen onu anmsarz. Anlalmas çok zor. kark ve çaprak bir dili vardr. Bu özelliiyle,

Türkçe'nin geliimine zarar vermitir.

455

454

YAGCIOGLU, HALIM

air ve yazar. 1919'da zmir'de dodu. Bir memurun oludur. st, Erkek Lisesi'ni (1938) ve Ankara Gazi Eitim

Enstitüsü'nün edebiyat bölümünü (1944) bitirdi. Çeitli ortaokul ve liselerde (Zonguldak, Eskiehir, Urfa,

Gaziantep, Sivas, Bolu, Ankara) edebiyat öretmenlii yapt. Aynca Ankara Kütüphaneler Genel Müdürlüü'nde

çalt. imdi emeklidir, Ankara'da oturmaktadr.

Yacolu, 1940 sonras airlerindendir. iir yazmaya 1934'de balad. lk iirlerinde, geneleneksel halk iirinin

olanaklarn deneyerek bireysel duygularn iledi. Daha sonra Garip iirinin getirdii özgür (serbest) iiri

benimsedi. Bireysellikten syrlarak toplumsal dertleri yanstmaya çalt. Rahat, akc (lirik) bir söyleyii var. iir

dnda çocuklar için masallar, kitap tantma yazlan da yazd.

Kitaplar:

iir: Samanyolu (1943), Anzelha (1955), Kasm Rüzgâr (1955), Destan Türk (1973), Altn Günlerin Eiinde

(1976)

Çocuk kitaplan: Al Gelinciin Masal (1962), Takla Göz Takla Kulak (1968), Beyaz Güller (1968) vb.

YAMUR, MAHMUT

Yazar. 1927'de Amasya'nn Zara bucanda dodu. Yoksul bir çiftçinin oludur. Akpnar Köy Enstitüsü'nü

bitirip kendi köyünde on üç yl ilkokul öretmeni olarak çalt. Demokrat Parti'nin basklanna daya- namayp

aynld; Amasya'da iki yla yakn bakkallk yapt. 27 Mays 1960'tan sonra yeniden öretmenlie döndü. Amasya il

merkezinde alt yl çaltktan sonra stanbul'a atand; Zeytinburnu lkokulu'ndan emekli oldu.

Yamur, yazmaya köyünde öretmenlik yaparken (1946-1958) balad. lk yazdklar, yakn çevresinde yaanan

toplumsal ve kültürel sorunlarla ilgili köy notlandr. 1960'tan sonra genel yurt sorunlanna yöneldi. Toplumcu

gerçeçi bir yaklamla yazd makale ve denemeleriyle tannd. Denemelerinde demokratik deerleri, emein

kutsalln iledi. Çok yaln, dil içiliine önem veren bir anlatm var.

Kitaplan:

Dertler Pazan (1957), Ekmek ve Özgürlük (1965), Kutsal mece (1979), Sancl Ça (1987)

YALÇIN, RFAN

Yazar. 1934'te Zonguldak'ta dodu. lk ve ortaörenimini orada yapt. stanbul Edebiyat Fakültesi'nin Fransz

Dili ve Edebiyat bölümünü bitirdi. Adana, Çaramba, Zonguldak liselerinde Franszca öretmenlii yapt. Daha

sonra öretmenlikten ayrlp stanbul'a yerleti. imdi kitapçlk yapyor.

Yalçn, ilkin çeitli dergilerde (Varlk, Türk Dili, Yeni Dergi vb.) iir, eletiri, hikâye ve çevrileriyle görüldü.

Yeni Dergi'nin düzenledii bir yanmada, "nce Mehmet"le ilgili bir eletirisiyle ikincilik alarak (1968) adn

duyurdu. Daha sonra, çalmalanm roman türü üzerinde younlatrd. "Toplumcu gerçekçi sanat anlaynn egemen

olduu romanlannda, küçük burjuvann yozlamln, ezilen insanlarn yaamndan kesitleri, yaln bir anlatmla

sergiledi." (Atilla Özknml)

Romanlar:

Pansiyon Huzur (1975), Genelevde Yas (1978), Ölümün Az (1979), Fareyi Öldürmek (1980), Büyük

Soytan (1982)

Ald ödüller: 1974 Milliyet Roman Yanmas kincilik Ödülü (Pansiyon Huzur), 1980 TDK Roman Ödülü

(Ölümün Az)

458

d'îG

YALÇIN, HÜSEYN CAHT

Yazar. 1874'te Balkesir'de dodu. Bir maliye memurunun oludur lkokulu Serez'de (Yugoslavya), ortay

stanbul dadisi'nde (lisesinde) okudu 1886'da Mekteb-i Mülkiye'yi (Siyasal Bilgiler Okulu) bitirdi. Maarif

Nezareti'nde (Bakanlnda) memurlua balad. Servet-i Fünun topluluuna katld. Vefa ve Mercan dadilerinde

müdürlük yapt. Merutiyet'ten (1908) sonra görevinden ayrlp gazetecilie ve politikaya yöneldi "Tanin"

gazetesini çkard. ttihat ve Terakki Partisi'nden stanbul mebusu (milletvekili) seçildi. Mütareke ydlannda

(1919) ngilizler tarafndan tutuklanp Malta'ya sürgüne gönderildi. Orada üç yl kald. Dönüünde (1922) Tanin

gazetesini yeniden çkard. Bu kez de Cumhuriyet yönetimini eletirdii için Çorum'a sürgün (1925) edildi.

Cezasn çekip stanbul'a dönüünde bir süre gümrük komisyonculuu yapt. Yürütemeyince ayrld-Sanayi ve

Maadin Bankas'nda görev ald. Atatürk'ün balatt Dil devrimine kar çkt için, görevine son (1933) verildi.

Bundan sonra "Fikir Hareketleri" adh bir dergi (1933-40) çkard. Atatürk'ün ölümünden sonra yeniden

politikaya yöneldi, iki kez (1939 ve 1946'da) stanbul ve Kars'tan milletvekili seçildi. 1948'de, iktidar partisi

CHP'nin organ Ulus gazetesine bayazar oldu. Bu görevi 10 yl sürdürdü. Eletirilerinden dolay, DP (Demokrat

Parti) iktidartnca kovuturmalara urad; tutukland. (1954) 20 Ekim 1957'de stanbul'da öldü; Feriköy Mezarl'na

gömüldü.

Yalçn, Servet-i Fünun dönemi yazarlanndan, Çeitli türlerde ya-ptlar verd!. Ama daha çok gazeteci,

eletirici ve düünce savamcs (mücadeleci) olarak tannd. Romanlarnda, Halit Ziya ve Mehmet Raufun etkisi

görülür. Hikâyeleri, dil ve anlatm bakmlarndan daha baanldr Merutiyet'ten (1908) sonra edebiyatla ilikisini

kesti, kendini tümüyle v politikaya verdi; liberal düünüün ylmayan bir savunucusu oldu.

Kitaptan:

Roman: Nadide (1891), Hayal çinde (1901)

Hikâye (Hayat- Muhayyel (1899), Hayat- Hakikiye Sahneleri (1909), Niçin Aldatrlarm (1924)

An: Edebî Hatralar (1935; sonradan "Edebiyat Anlan" ve "Siyasal Anlar" olarak yaynland, 1976)

Eletiri, makale: Kavgalarm (1910), Seçme Makaleler (1951)

Öteki kitaplar: Tarih-i Umumi (1 cilt), Türkçe Sarf ve Nahiv (Dilbilgisi, 1909), Talat Paa

(yaamöyküsü, 1943) vb.

YALMAN, AHMET EMN

Yazar. 1888'de Selanik'te dodu. Alman Lisesi'ni ve Columbia Üniversitesi'nin (ABD) felsefe bölümünü

bitirdi. Dönüünde Darülfünun'da (st. Üniv.) sosyoloji (toplumbilim) ve Mülkiye Mektebi'nde (Siyasal

Bilgiler Okulu) istatistik dersleri okuttu. stanbul'un igalinden (1920) sonra ngilizler tarafndan Malta'ya

sürüldü. Sürgünden sonra, gazetecilikten baka bir i yapmad. Vatan gazetesini (1923) ve Kaynak dergisini

(1936) çkard. Bir ara Vatan kapand. O zaman Tan gazetesinde yazd. 1940'tan sonra Vatan' yeniden çkard;

bayazarln (1940-60) yapt. 19 Aralk 1972'de stanbul'da öldü; Feriköy Mezarl'na gömüldü.

Yalman, gazeteciliinin dnda an ve gezi yazlaryla da tannmtr. 65 yl süren hareketli bir gazetecilii vardr.

Hizmetlerinden dolay, kendisine Devlet Kültür Armaan (7 Temmuz 1967) verilmitir.

Kitaplar:

An, gezi: Gerçekleen Rüya (1938), Havalarda 50.000 km (3 cilt, 1943), Yarnn Türkiye'sine Seyahat

(1943), San Fransisko'da Neler Gördüm (1945), Yakn Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (4 cilt, 1970)

nceleme: Naziliin çyüzü (1943) vb.

461

460

YAAR KEMAL

Yazar. Asl ad Kemal Sadk Göceli. 1922'de Osmaniye'nin Göceli (Hemite) köyünde dodu. Kadirli

Cumhuriyet lkokulu'nda okudu. Yoksulluk yüzünden Adana 1. Ortaokulu'nun son snfndan ayrlmak zorunda

kald. Uzun yllar çeitli ilerde (rgatlk, rgatbalk, kundurac çrakl, su bekçilii, öretmen vekillii, dilekçecilik vb.)

çalt. Siyasal düünceleri yüzünden bir ara Kozan hapishanesinde yatt. Artan basklara dayanamayarak

Kadirli'den stanbul'a (1951) geldi. Önce Havagaz irketi'nde sonra da Cumhuriyet gazetesinde çalt. Daha

sonra serbest yazarl seçti. Türkiye Yazarlar Sendikas'nn kuruluunda görev ald.

Yaar Kemal, Türk edebiyatnn yetitirdii en büyük romanclardan biridir. Sadece ülkemizde deil, dünyada

da ençok okunan, tannan bir romancdr. Romanlar, krktan fazla dünya diline çevrilmi, övgüyle karlanmtr.

Kemal Sadk Göceli imzasn tayan ilk çalmalar, halk edebiyat geleneine uygun iirler ve halkbilim (folklor)

derlemeleridir. Daha sonra yöneldii röportaj, hikâye ve romanlar da, geni ölçüde halk kültürünün zengin

kaynaklarna dayanr. Özellikle, stanbul'a gelmeden önce, Çukurova'da çeitli iler yaparken, deiik kesimlerden

insanlar ve bunlarn yaamna yön veren kültürleri tanm; ekonomik ve toplumsal deiimi ileyen romanlarnda,

bunlardan ustaca yararlanmasn bilmitir. Halkn, kültürüyle ve bunlar biçimlendiren doasyla, çok renkli ve

zengin bir yöresel roman türü gelitirmitir. Sözlü halk edebiyatnn zenginliinden kaynaklanan destans bir

roman dili yaratmtr.

"Yaar Kemal'in romanlarnda yal erkek ve kadnlar, çocuklar, genç kadnlar, yiitler, korkaklar, aalarn

derebeylerin artklarnn adamlar, kiralk katiller, sevdallar, bilgeler, asker, sivil bürokratlar vb. kiiler

ilevleriyle uyum kazanmlardr. Genellikle i koullarnn ve doann içinde görünürler. Betimlemelere sk rastlanr.

Yakn çevre, da, rmak, orman, aaç, ufu, yol, tarla, ev, barnak, akam saatleri, gece, gökyüzü, afak... tüm varl

ve deiimiyle verilir. Yazarn anlatmnda Pr Sultanlarn, Karacolan'larn simgeledii eski Anadolu'nun sesi

çaldar. Kimilerinde, kiilerin birbirleriyle ilikileri yanstlrken diyaloglarla birlikte bilinçalt akmna özgü

tekniklerden yararlanlmtr." (ükran Kurdakul)

"Oyküleride, kavurucu scan ve bataklklarn besledii sivrisinekleriyle Çukurova, insanlarn yaamndan bezdiren

bir doa parças olarak verilir. Oradaki insanlann yaaylar gözlemlenerek aktarlr. (...) Yaar Kemal'in sonsuz

yaratcl olan iki güç olarak kabul ettii doa-insan ilikisini öykülerinde de görebiliriz." (Doç. Dr. Olcay

Önertoy)

Kitaplar:

Hikâye: San Scak (1955), Teneke (1955), Bütün Hikâyeler (1967), Kular da Gitti (1978)

Roman: nce Memed (1. cilt, 1955), Orta Direk (1960), Yer Demir Gök Bakr (1963), Ölmez Otu (1969),

nce Memed (2. cilt, 1969), Binboalar Efsanesi (1971), Çakracal Efe (1972), Demirciler Çars Cinayeti

(1974), Yusufçuk Yusuf (1975), Ylan Öldürseler (1976), Al Gözüm Seyreyle Salih (1976), Deniz Küstü

(1978), Kimsecik (1980), Höyükteki Nar Aac (1982), Yamurcuk Kuu (Kimsecik 1, 2. basm 1984), nce

Memed (3. cilt, 1984), Kale Kaps (Kimsecik 2, 1985), nce Memed (4. cilt, 1987), Kann Sesi (1991)

Röportaj: Yanan Ormanlarda Elli Gün (1955), Çukurova Yana Yana (1955), Peri Bacalar (1957), Bu

Diyar Batan Baa (tüm röportajlar, 1971), Bir Bulut Kaynyor (1974), Allann Askerleri (1978)

Fkra, deneme: Ta Çatlasa (1961) Baldaki Tuz (1974), Aacn Çürüü (1980)

Efsane, masal: Üç Anadolu Efsanesi (1967), Ar Da Efsanesi (1971) vb.

Çocuk kitab: Filler Sultan ile Krmz Sakall Topal Karnca (1977)

Ald ödüller: 1955 Varlk Roman Ödülü (nce Memed 1), 1955 Gazeteciler Cemiyeti Röportaj Ödülü

(Dünyann En büyük Çiftliinde Yedi Gün), 1974 Madaral Roman Ödülü (Demirciler Çars Cinayeti), 1986

Orhan Kemal Roman Armaan (Kale Kaps/Kimsecik 2). Ayrca Fransz Uluslararas Del Duca Ödülü'nü

(1982); evrensel kültüre katklarndan dolay, Fransz Hükümeti'nin Legion d'Honeur niann (1984); TÜYAP 3.

Kitap Fuan'nn düzenledii "Edebiyat Halk Ödülü"nü (1984) ald.

462

463

YAVUZ, HLM

YAZAR, M. BEHÇET

air ve yazar. 1936'da stanbul'da dodu. Kabata Erkek lisesi'nden sonra, bir süre st. Hukuk Fakültesi'nde

okudu. Örenimini yanda brakarak gazeteci oldu; Vatan ve Cumhuriyette sekreter, muhabir, yazar olarak çalt.

ngiltere'ye (1964) gitti. B.B.C.'nin Türkçe yayn kolunda görev ald. Londra Üniversitesi'nde felsefe örenimi

yapt. Dönüünde Meydan Larousse Ansiklopedisi'nin yaz kurulunda ve Varlk Yaynlan'nda, Geliim

Yaynlan'nda, Mimar Sinan ve Boaziçi Üniversitelerinde, stanbul Belediyesi'nde çalt.

Yavuz, 1950 sonras airlerinden. iir yazmaya, Kabata Erkek Lisesi'nde örenciyken (Edebiyat öretmeni

Behçet Necatigil'di.) balad. (Dönüm dergisi, 1952-53) Daha sonra çeitli dergilerde ve gazetelerde (Yeditepe,

Varlk, Papirüs, iir Sanat, Yeni Ufuklar, a, yeni a, Eylem, Cumhuriyet, Yeni Ortam, Politika) yaynlanan iir ve

yazlaryla tannd. lk iirlerinde kinci Yeni akmnn izleri görülür. Daha sonra (1975), kendi kiiliini bulmu;

düünce ve felsefenin ar bast, bol imgeli ve youn anlatml bir iire yönelmitir. Deneme ve incelemelerinde,

çada düün ve sanat sorunlarn irdeleme; felsefe, edebiyat ve kültürde bize ilikin sorunlar ön plana çkarma; bu

konuda aydnlan ve sanatçlar düündürme çabas vardr.

Kitaplar:

iir: Bak Kuu (1969), Bedrettin Üzerine iirler (1975), Dox iirleri (1977), Yaz iirleri (1981), Gizemli iirler

(1984), Zaman iiri (1987), Hüzün Ki En Çok Yakandr Bize (1990)

Deneme, inceleme: Felsefe ve Ulusal Kültür (1975), Roman Kavr; ve Türk Roman (1977), Kültür Üzerine

(1987), Yazn Üzerine (198 Felsefe Üzerine (1987), Deneme Denemeye Kar (1988)

Ald ödüller: 1978 Yeditepe iir Armaan (Dou iirleri), 19 Sedat Simavi Vakf Edebiyat Ödülü (Zaman

iirleri)

air ve yazar. 1890'da Halep'te (Suriye) dodu. Bir memurun oludur. lkokulu Halep'te, orta ve liseyi Selanik'te

okudu; Hukuk Mektebi'ni bitirdi. Beyrut Sultanisi'nde (Lübnan) edebiyat öretmenlii, Darüleytam'da

(yetimler yurdu) müdürlük yapt. Daha sonra öretmenliini Kastamonu'du sürdürdü. Öretmenlikten ayrlarak

Ankara'ya geldi. Matbuat Umum Müdürlüü'nde çalt. Yeniden Kastamonu Lisesi Müdürlüü'ne atand.

M.E.Bakanl müfettii oldu. Bundan sonraki görevleri, stanbul'da Üsküdar Kz Lisesi, Kabata ve Haydarpaa

Lisesi edebiyat öretmenliidir. 1951'de emekli oldu. 1980'de stanbul'da öldü.

Yazar, Fecr-i Ati topluluu air ve yazarlarndan. Daha sonra Millî Edebiyat akmna katlmtr. iirlerinde

bireysel duygularm ilemitir. iir dnda, edebiyat tarihine ilikin çalmalar vardr. "çtenlik, duygusallk, dile ve iir

tekniine egemen olu, belirgin özellikleri arasndadr." (Atilla Özknml)

Kitaplar:

iir. Erganun (1911), Buhurdan (düzyaz iir, 1923), Yumak (1938)

nceleme: Kastamonu Asar- Kâdimesi (1925), Genç airlerimiz ve Eserleri (1936), Genç Romanclarmz ve

Eserleri (1937), Edebi- yatçlarmz ve Türk Edebiyat (1938) vb.

YESAR, MAHMUT

Yazar. 1895'te stanbul'da dodu. Burhan- Terakki lkokulu'nda, stanbul Sultanisi'nde (lisesinde) okudu.

Sanayi-i Nefse'de (Güzel Sanatlar Akademisi) örenciyken askere alnd; Çanakkale Savalarnda bulundu.

Savan bitiminde stanbul'a dönerek gazeteci oldu. "Diken" dergisinde karikatürler çizdi. Daha sonra tiyatro

eletirileri yazd. Reat Nuri (Güntekin)

464

465

ile "Kelebek" adl gülmece (mizah) dergisini (1924) çkard. Yaamn çeitli gazete ve dergilerde yaynlad

yazlaryla kazand. 16 Temmuz 1945'te öldü; Çamlca'daki Çatalda aile mezarlna gömüldü.

Yesari; hikâye, roman ve oyunlaryla tannm bir yazanmzdr. Bunlar dnda makaleler, gülmece yazlan da

yazmtr. Sanatsal açdan en önemli yönü romancldr. Halk tipi romanlarnda, genellikle kültürel sorunlar,

toplumsal ve duygusal konulan ilemitir. Olaylara çok önem verir. Güçlü bir gözlem gücüne sahiptir. Örnein

"Çulluk" adl romann yazmadan önce, bir fabrikada çalm, içilerin çalmalann incelemitir. Dili yaln ve

durudur. Ne var ki anlatm plansz ve savruktur.

Kitaplar:

Roman: Çoban Yldz (1925), Çulluk (1927), Pervin Abla (1927), Ak Saçl Kz (1928), Banyank Ömer

(1930), Krlangçlar (1930), Su Sinekleri (1932), Bahçemde Bir Gül Açt (1932), Kalbimin Suçu (1932),

Ölünün Gözleri (1933), Tipi Dindi (1933), Sevda htikân (1934), Ak Yans (1934), Bir Kadn Geçti (1934),

Kanl Sr (1935), Yakut Yüzük (1937), Da Rüzgârlan (1939), Sanak Altnda (1943), Bir Ak Uçurumu (1943),

Gece Yürüyüü (1944)

Hikâye: Yakack Mektuplan (1938)

Oyun: Antika Tablo, Asri Hülyalar, Ayn Oda, Bay-Bayan Bekir'in Rüyas, Bir Sükut- Hayal, Çürük

Merdiven, Hanife Hanm Hizmetçi Anyor, Sancan erefi, Sürtük, Serseri, Telli Tuma, Soyulan Hrsz vb.

Daha aynntl bilgi için baknz: Tabir Alangu,100 Ünlü Türk eseri, cilt, 2, st. 1974)

YESAR, AFF

Yazar. 1922'de stanbul'da dodu. Yazar Mahmut Yesari'nin oludur. lkokuldan sonra okumad; kendi

kendini yetitirdi. Aktörlük, senaryo

yazarl yapt. Yaamn kazanmak için. takma adla (Muzaffer Ulukaya) 200'e yakn magazin ve polis roman

yazd. 23.8.1989'da stanbul'da öldü.

Afif Yesari, oyun yazarl ile bilinir. Edebiyata önce hikâyeler yazarak girmi, daha sonra "düünce tiyatrosu"

adn verdii bir oyun türüne yönelmitir. Bu türde, konumalar (diyaloglar) kaldrlm; düünceler spikerler araclyla

verilmitir. Bir bölümlük ksa oyunlardr.

Kitaplar:

Hikâye: Tren Yolu (1949), Hafta Tatili (1954)

Oyun: Olduu Gibi (1966), Uzak (1966), Soytarnn Biri (1967), Ruhlar Konuuyor (1971)

Öteki kitaplan: Artist Olma Sanat (sinema yazlar, 1965), Düünce Tiyatrosu (ilkeleri ve bir oyun, 1966),

Boluk (iir, 1970), Hengâme (gülmece yazlan, 1980) vb.

YETKN, SUUT KEMAL

Yazar. 1903'te Urfa'da dodu. Bir politikacnn oludur. Galatasaray Sultanisi'ni (lisesini) bitirdikten sonra

Paris'e gitti. Sorbonne Üniversitesi'nin felsefe bölümünde okudu. Dönüünde, çeitli okullarda öretmenlik ve

müdürlük yapt. Daha sonra, st. Edebiyat Fakültesi Estetik ve Sanat Tarihi doçentliine (1933-36) atand. Bu

görevini Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nde (1934-39) sürdürdü. M.E.Bakanl'nda Güzel Sanatlar

Müdürü oldu. Urfa'dan milletvekili (1939) seçildi. Yeniden üniversiteye dönerek (1950), Ankara lahiyat

Fakültesi'nde profesörlük yapt. Ankara Üniversitesi Rektörü (1959-63) oldu. Hacettepe Üniversitesi'nden

emekli oldu. 18 Nisan 1980'de Ankara'da öldü; Cebeci Asri Mezarl'na gömüldü.

466

467

Yetkin; estetik, sanat tarihi, felsefe tarihi, slâm sanatlar, resim konularndaki çalmalaryla tannm

bir bilimadamdr. Bilginliinin, dnda, eletiri ve deneme türlerindeki yaptlaryla da ünlü bir yazarmz

Önceleri (1921) "Suut Saffet" imzasyla iirler yazmt. Sonra iiri brak uzmanl ile ilgili konularda incelemeler

yapt. Estetik deerleri ön pla alan eletiriler ve denemeler yazd. Ele ald sanat ürünlerini, sanats ölçülerle

deerlendirmeye çalr.

Kitaplar:

Deneme, eletiri: Edebiyat Konumalar (1944), Edebiyat Üzerine (1952), Günlerin Götürdüü (1958), Düün

Pay (1960), Yokua Doru (1963), iir Üzerine Düünceler (1969), Denemeler (1972)

nceleme, aratrma: Estetik (1931), Metafizik (1932), Büyük Mustaripler (1932, daha sonra Büyük

Tedirginler, 1976), Filozof ve Sanat (1935), Ahmet Haim ve Sembolizm (1938), Edebî Meslekler (1941;

daha sonra Edebiyat Akmlar 1967), Estetik Dersleri (1945), Sanat Meeleri (1945), Leonardo da Vinci'nin

Sanat (1945), Sanat Felsefesi (1943), slâm Mimarisi (1954), Büyük Ressamlar (1955), Baudelaire ve

Kötülük Çiçekleri (1967), Türk Mimarisi (1970), Estetik Doktrinler (1972), slâm Ülkelerinde Sanat (1974),

Barok Sanat (1976), Estetik ve Ana Sorunlar (1979)

Bunlar dnda Franszca'dan yapt çevirileri de vardr.

i

Yldz, günümüzün toplumcu-gerçekçi yazarlarndandr. Yazmaya •1951'de balad. Adn, Almanya dönüünde

yazd "Türkler Almanya'da" (1966) adl kitabyla duyurmaya balad. 1968 MAY Edebiyat Ödülü'nü alan "Kara

Vagon" kitabyla tannd. Hikâyelerinde, doup büyüdüü Güney Dou bölgesinin sorunlarn ve Almanya'daki

içileri iledi. Özellikle kat töreler ve yoksulluun kskacnda yaama sava veren Urfa yöresi insanlarnn trajedisini

sergileyen hikâyeleri, büyük ilgi gördü. Yer yer yöresel özellikler tayan, çarpc ve akc bir anlatm vardr.

Kitaplar:

Hikâye: Reo Aa (1967), Kara Vagon (1969, MAY Edebiyat Ödülü) Kaçakç Sahan (1970; 1971 Sait Faik

Ödülü) Sahipsizler (1971, Evlilik irketi (üzün hikâye, 1972), Beyaz Türkü (1973), Dünyadan Bir Atl Geçti

(1975), Demir Bebek (1977), Bozkr Gelini (1985), Seçilmi Öyküler (1990)

Roman: Türkler Almanya'da (1966), Halkal Köle (1980), Aile Savalar (1984), Ve Zalim Ve nanm Ve

Kerbela (1986), Darbe (1990, Milliyet Roman Ödülü)

Röportaj: Harran (1972), Alman Ekmei (1974), nsan Posas (1976), Güneydou Zindan (1977)

Yazlar, konumalar: Yarglayan Zaman çinde (1974) Çocuk kitab: Ölümsüz Kavak (1981), Anlar Ordusu

(1981), ahinler Vadisi (1981), Kör Güvercin (1991)

YILDIZ, BEKR

Ya/ar. 1933'te Urfa'da dodu. Bir polis memurunun oludur. Çocukluu deiik yerlerde (Van, Kastamonu,

Nizip, Adana) geçti. stanbul Erkek Sanat Enstitüsü'nü (1953) ve Matbaaclk Okulu'nu (1954) bitirdi. Bir süre

basnnevlerinde çalt. çi olarak Almanya'ya gitti; montörlük ve dizgicilik. (1962-66) yapt. Dönüünde kurduu

Asya Matbaas'nda çalt. Kitaplarnn tutulmas üzerine kendini tümüyle yazarla verdi. N.N.lWS'dc stanbul'da

öldü.

468

YTER, ÜMRAN NAZF

Yazar. 1915'te stanbul'da dodu. Pertevniyal Lisesi'nde ve st. Hukuk Fakültesi'nde okudu. Bir süre savclk

(Cihanbeyli) ve avukatlk (Zonguldak); daha sonra stanbul'da avukatlk yapt. Konya'dan milletvekili (1943-

50) seçildi. Son görevi stanbul'da (1954-1964) noterliktir. 28 Aralk 1964'te öldü.

469

Yiiter, 1930 sonras gerçekçi hikâyecilerimizdendir. Hikâyelerinde, toplum düzenindeki aksaklklar,

bilgisiz insanlarn bu düzen içinde ezililerini, kinci Dünya Sava srasnda beliren ahlâk çöküntüsünü,

karaborsaclar, rüvetçi memurlar, topraksz köylüleri, Zonguldak kömür içilerini, yoksulluk çeken küçük

memurlar vb. gibi konular iledi. Eletirici, zaman zaman yergiye kayan bir anlatm var.

Kitaplar:

Hikâye: çimizden Birkaç (1941), Yaamak çin (1948)," Gar Saati (1951), Tepedeki Ev (1954), Ak Üçgeni

(1962)

Roman: Tango'nun Ölümü (Ocak gazetesinde tefrika, 1942-43)

nceleme: Kömür Havzasnda Amele Hukuku (1944)

YfüTLER, H.ZKKÂ

air ve yazar. 1941'de Mersin'de dodu. Akehir lköretmen Okulu'nu ve st. Eitim Enstitüsü'nün edebiyat

bölümünü bitirdi. Elbistan, Tarsus, Balkesir, Edremit ve stanbul'da Türkçe öretmenlii yapt. Ankara'da TV ile

Eitim Merkezi'nde radyo program yazan ve yapmclndan emekli oldu.

Yiitler, edebiyata iirle girdi. Varlk, Çar, lgaz, Hisar vb. gibi dergilerde yaynlad iirleriyle tannd. Genellikle

ak, umut, burukluk gibi bireysel duygular iledi. Bununla birlikte toplumsal konulara yönelen iirleri de vardf.

iirle birlikte çocuklar için romanlar da yazd. Yaln, akc bir dili vardr.

Atatürk Destan (1967), Susan Toprak (1972), Savan Soluu (1975), Atom Çocuklarnn Roman (1979)

Çocuk kitaplar: Öretmenim (roman, 1974), Gökhan ile Özhanck (roman, 1980), Nasrettin Hoca (Fkralar,

1980), Resimlerle Nasrettin Hoca (1986), Kelolan (10 kitap, 1986). Türk Halk Masallar (14 kitap, 1986) vb.

YRMERZ MEHMED ÇELEB

Yazar. Edirne'de dodu. Doum tarihi bilinmiyor. Yeniçeri Oca'nda yetiti. 28. Orta'dan yetitii için, bu adla

anlr. Yetenekli olduu için sivrildi; Yeniçeri Efendisi, Darphane Nazn, Defterdar, Bamuhasebeci oldu.

Pasarofça Antlamasn (1718) imzalayan kurulda görev ald. Sadrazam Damat brahim Paa zamannda (1718-

1730) Paris'e sefir (elçi) olarak gönderildi. Bir süre de Msr'da bulundu. Kabakç syan'nda (1730) sonra,

Lefkoa'ya (Kbrs) sürgün edildi. 1732'de orada öldü.

Yirmisekiz Çelebi, edebiyatmzda "sefaretnâme" yazan olarak bilinir. Güçlü gözlem gücüyle Paris'te

gördüklerini gerçekçi bir dille anlatmaya; Bat uygarln ve kültürünü deerlendirmeye çalt "sefernâme'si,

tarihçilerimiz (Enver Ziya Karal) tarafndan "Batya açlan Pencere" saylmtr. Oldukça renkli, canl ve akc bir

anlatm var.

Padiah 3. Ahmet'e Damat brahim Paa'ya sunulan "Paris Sefaretnâmesi" ilkin Paris'te (1841) sonra da

stanbul'da (1867) basld. (Sadeletirilmi son bask, 1970)

Kitaplar:

iir: Mavi Güvercin (1961), Kutup Gülü (1962), Senin Gözlerine Bakmak (1962), 10 Kasmlarda Atatürk

(1962), Günde Güne (1965),

470

471

YÖNTEM, AL CANP

YUND, KERM

air ve yazar. 1887'de stanbul'da dodu. Ortaörenimini Selanik'te tamamlad. Bir süre st. Hukuk Mektebi'nde

okudu. Selanik'te öretmenlie balad. Daha sonra Çanakkale ve stanbul Gelenbevi Sultanilerinde (lise). st.

Darülmuallimin'de (öretmen okulu) edebiyat öretmeni olarak çalt. Kurtulu Sava srasnda Anadolu'ya geçti.

Trabzon'da lise müdürlüü, Giresun'da millî eitim müdürlüü, M.E.Bakanh merkez örgütünde müfettilik yapt.

st. Edebiyat Fakültesi'ne öretim üyesi oldu. Ordu ve Çanakkale'den iki kez (1934 ve 1950'de) milletvekili

seçildi. Ayrca Türk Tarih ve Türk Dil Kurumu'nda üyelik yapt. 26 Ekim 1967'de stanbul'da öldü.

Yöntem, Millî Edebiyat akmnn öncülerindendir. Selanik'te yaynlanan "Genç Kalemler" dergisinin

yönetimine katlarak, Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp'le birlikte, dilde sadeleme akmm balatmtr. Dergide

"Yekta Bahir" imzasyla, bu akm savunan yazlar yazmtr. Önceleri hece ölçüsüyle iirler yazm, daha sonra iiri

brakarak edebiyat tarihine ilik: incelemeler yapm ve ders kitaplar hazrlamtr. "Edebiyat" adl d kitab, uzun

yllar liselerde okutulmutur.

Kitaplar:

iir: Geçtiimiz Yol (1918)

Makale, inceleme: Millî Edebiyat Meselesi ve Cenap Bey'le Münakaalarm (makale, 1918), Edebiyat (ders

kitab, 1926), Epope (1927), Türk Edebiyat Antolojisi (1931), Ömer Seyfettin (inceleme, 1935) vb.

air ve yazar. 1912'de Silifke'de dodu. lk ve ortaokulu orada okudu. st. Orman Okulu, Ankara Gazi Lisesi ve

Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Orman Genel Müdürlüü'nün çeitli bölümlerinde çalt. stanbul Orman

letmesi avukatlndan emekli (1971) oldu. 1.5.1997"de stanbul'da öldü.

Yund, edebiyata iirle (1930) girdi. Geleneksel halk edebiyatndan kaynaklanan iirlerinde, çounlukla yurt

ve doa sevgisini iledi. Daha sonra, iirle birlikte, aaç, orman, halkbilim (folklor) konularnda aratrmalar yapt;

airliinden çok halkbilimci olarak tannd. Özellikle ormanclkla ve atasözleriye ilgili derlemeleri önemlidir.

Henüz kitaplamam çok sayda aratrmas; zengin bir halkbilim belgelii (arivi) vardr.

Kitaplar:

iir: Kokulu Çam (1940), Sava Türküleri (1942), Orman (1949), Zeyne (1954), çel Dalarndan (1954)

Halkbilimle ilgili incelemeler. Aaç, Orman Üzerine Atasözleri ve Açklamalar (1944), Prehistorik ve lk

Çalarda Türklerde Aaç Medeniyeti (1947), Aaç Üzerine Doru ve Özlü Sözler (derleme, 2. basm 1955),

Çamkese Böcei (1952), Silifke Türküsü (notal, 1961), Silifke'de Kültür klimi (1962), Ormanclkla lgili

Atasözleri, Deyimler, Dilekler, Mecazlar (1966)

Ötekiler. Çocuklara Tabiat Hikâyeleri (1948), Hoca Ali Rza (Haluk Kutluk ile, 1950), Türkiye Orman

Umum Müdürleri Albümü (1959), stiklâl Mar Bilgisi (1961), Turizm Bakmndan Silifke (1966) vb.

472

473

YUNUS EMRE

air. Nerede, ne zaman doduu ve nerede, ne zaman öldüü hakknda kesin bir bilgi yok. Çeitli yerlerde

(Nide, Karaman, Eskiehir vb.) ona ait olduu söylenen mezarlar var. Yaplan son aratrmalara göre, Eskiehir'in

Mihalççk ilçesine bal Sanköy'de (bugünkü ad, Yunus Emre) doduu (1250) ve orada öldüü (1320) sanlyor.

iirlerinden ve kiilii üzerine anlatlan söylencelerden (efane, menkbe), Taptuk Emre adnda bir mutasavvfn

tekkesinde yetitii; Anadolu, Suriye ve Azerbaycan' dolat anlalyor. Kimi söylenceler de, okuma yazma

bilmedii yolundadr. iirlerine baklrsa, bu doru deildir. Çünkü iyi bir medrese eitiminden geçmeyen birinin

böyle iirler yazmas olas deil.

Yunus Emre, yalnz yaad 13. yüzyln deil, halk edebiyatmzn en büyük airlerinden biridir. iirleriyle, yalnz

halk edebiyatmz deil, divan edebiyatmz da çalar boyu etkilemitir. Yaad çada, Anadolu çalkantlar içindeydi.

Selçuklu Devleti parçalanm, Mool saldrlar Anadolu'yu perian etmiti. Yunus, ite böyle bir ortamda, Sultan

Veled, Ahmet Fakn, eyyad Hamza gibi airlerin balattklar Tasavvuf akmnn avutucu ve birlciliricîliinc snd.

çten (samimi) ve duyarl anlatmyla, iirlerinde "sevgi" konusunu iledi. Vahdet-i vücud (varlk birlii)

felsefesinin karanlklarn, varlk-yokJuk, insan-tann-ölüm kavramlar arasndaki balantlar, güçlü tasavvuf

kültürü ve derin bir sezgisiyle herkesin anlayabilecei bir aydnla ulatrd. Dou (özellikle ran) edebiyatndan

kaynaklanan tasavvuf felsefesini ulusallatrd. Bu nedenledir ki iirleri halk arasnda çok sevildi; ilahileri ve

nefesleri, yüzyllarca tekkelerde okundu. Bu etkiyledir ki, ondan sonra gelen birçok tarikat (Bektailik,

Hurufilik vb.) airleri, kendilerini halka kabul ettirebilmek için Yunus gibi yazmaya çaltlar.

Yunus, iirlerini genellikle hece ölçüsüyle, konuulan halk diliyle yazd. Bu özelliiyle, ulusal dilimizi

bugünlere ulatran "dil bilincTnin de öncüsüdür. Ahmet Hamdi Tnpnar'n dedii gibi, "Yunus Emre

Türkçemizin kapsdr." Ondan sonra gelen halk airleri, halka ulaabilmek için bu kapdan geçerek iirimizin

yerlilemesine katkda bulunmulardr.

"Aruzla olan ve divan edebiyatn hatrlatan manzumeleri, millî nazm ekilleriyle ve heceyle yazdklarna oranla

ikinci planda kalr. Berrak, özentisiz, yapmacksz, tabii ve rahat Türkçesiyle dilimizin en eski ve en büyük

mimarlarndan bidir." (emsettin Kutlu)

Yunus Emre'nin birçok kez baslm bir "Divan", "Risalet'-ün-Nushiyye" (öütler kitab) adnda bir de

mesnevisi vardr.

Daha aynnth bilgi için baknz; Yunus Emre (Hazrlayan: A. Gölpnarl, 1971); Yunus Emre (Hazrlayan:

Sabahattin Eyubolu, 1971)

YUNUS NAD (Abaloju)

Gazeteci, yazar. 1880'de Fethiye'de dodu, ilkörenimini Fethiye'de yapt. Rodos Süleymaniye

medresesinde, stanbul'da Galatasaray Sultanisi'nde okudu. Hukuk Mektebi'ne devam etti. Yirmi yandayken

Baba Tahir'in çkard Malûmat gazetesinde yazarla balad. 1901 'de yönetim (istibdat) aleyhinde gizli dernek

kurmaktan tutuklanp yargland. Üç yllk hapis cezasn Midilli'de geçirdi. Merutiyet'in ilanndan (1908) sonras

istanbul'a geldi. kdam ve Tasviri Efkâr gazetelerinde muhabirlik yapt. 1910'da Selanik'teki ittihat ve Terakki

Cemiyeti'nin yayn organ olan Rumeli gazetesinin bayazar oldu. Ardndan Aydn'dan milletvekili seçildi.

1918'de kendi adna Yeni Gün gazetesini kurdu. Anadolu'da Mustafa Kemal'in öncülüünde balayan Milli

Mücadele akmn desteklemeye balad. Tutuklanacan anlaynca gazetesini Ankara'ya tad. TBMM'ne Mula'dan

milletvekili seçildi. Alt dönem bu görevde kald. 1924"te stanbul'da Cumhuriyet gazetesini kurarak bayazarln

sürdürdü. Tedavi için gittii sviçre'nin Cenevre kentinde öldü. (1945) Mezar stanbul'da Edirnekap

ehitlii'ndedir.

Yunus Nadi, Atatürk'ün yakn düünce arkada olarak O'nun îlke ve devrimlerini yazlanyla desteklemi bir

savamc yazardr. Kurduu Cumhuriyet gazetesi, ansn yaatmak amacyla, her yl Yunus Nadi Armaan Yarmas

düzenlemektedir. Zeyyat Selimolu, Fakir Baykurt, Yusuf Atlgan, Mehmet eyda vb. gibi yazarlar, bu

yarmada ödül alarak tannmlardr.

474

475

Kitaplar:

htilâl ve nklab- Osmanî (1908), 49 Saat Graf Zeplin le Havada (1930), Ankara'nn lk Günleri (1955), Ali

Galip Hadisesi (1955), 1. Büyük Millet Meclisi'nin Açl ve syanlar (1955), Çerkez Ethem Kuvvetlerinin

haneti (1955)

YURDAKUL, MEHMET EMN

air. 1869'da stanbul'da dodu. Bir balkçnn oludur. Beikta Sbyan Okulu'nda Askerî Rütiye'de (ortaokul)

okudu. Bir süre, Mekteb-i Mülkiye'nin (siyasal bilgiler okulu) lise bölümüne devam etti. Sadaret Evrak

Kalemi'nde (Babakanlk Yaz lerinde) kâtip olarak göreve balad. Sonra Rüsumat (gümrük) Tahrirat Kalemi'ne

geçti. Bir süre sonra da müdür oldu. Gizli "ttihat ve Terakki Cemiyeti "ndeki çalmalar üzerine, Erzurum

Rüsumat Nazrl'na (1907) sürüldü. Merutiyet'ten (1908) sonra, ayn görevle Trabzon'a atand. Daha sonra

stanbul'da Bahriye Nezareti'ndc müstearlk, Hicaz'da (Arabistan) ve Sivas'ta valilik yapt. stanbul'a dönerek

"Türk Oca"nn kuruluuna katld ve bakanlm (1911) yapt. ttihat ve Terakki yönetimiyle uyuamad için,

Erzurum'a vali olarak gönderildi. Daha sonra emekli oldu ve Musul'dan (rak) milletvekili (1913) seçildi.

Kurtulu Sava'nda Anadolu'ya (1921) geçti. Halkn ve ordunun moralini I yükseltecek konumalar yapmakla

görevlendirildi. Kurtulutan sonra, ölümüne kadar milletvekillii yapt. 14 Ocak 1944'te stanbul'da öldü;|

Zincirlikuyu Mezarl'na gömüldü.

Yurdakul, iir yazmaya Servet-i Fünun döneminde balad. Çadalanndan ayn bir yol izledi. Onlann süslü, ar

diline yaknlk göstermedi. iirlerini, halkn konutuu dille ve hece ölçüsüyle yazd. Onlar gibi "ak" ve "strap"

konulanyla ilgilenmedi. Bireysel duygular yerine, toplumsal konulara yöneldi. Yurtseverlik, ulusçuluk,

halkçlk, iirlerinin anadokusunu oluturur. Osmanlcaya kar halk dilini, slamcla kar Türkçülüü, Batcla kar

yerlilii savundu. Bu nedenle, Millî Edebiyat

lkn1,n.n öncüsü oldu; "millî air" olarak tamnd,. "Onun iir. br ideolojinin Lir Halkçlk ve milliyetçilik, bu

ideolojinin iki temel kavramdr. Llla Özkinml.) "... derin ve ilhamlar, zengin olan bir ar deildir.

Manzumelerinde his ve hayalden, fikirden fazla, engin br yurtseverlik, 'illiyetseverlik ve insanseverlik göze

çarpar. Dolays.yla onu mehur eden, millî air" olarak tantan itici güç, sanatndan deil, daha ilk gençliinden

itibaren tuttuu ve ömür boyunca amad.. bu üç ilkesinden kaynaklanr. Avrca Türk edebiyatnda iir dilini

bütünüyle sadeletirmek, yabanc kelime ve tamlamalar mümkün olduu kadar edebiyat dilimizden ayklamak

gb. deerli çalmalan da vardr." (emsettin Kutlu)

Kitaplar:

Sür Türkçe iirler (1899), Türk Saz. (1914), Ey Türk Uyan (1914), Tan Sesleri (1915), Ordunun Destan,

(1915), Dicle önünde (1916), isyan ve Dua (1918), Turan'a Doru (1918), Aydn Kzlan (1919), Danteye

(1920)

Düzyaz: Türk'ün Hukuku (1919), Halk Hükümeti ve Halkçlk (1923), Mustafa Kemal (düzyaz-iir, 1928),

Ankara (1939) vb.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Mehmet Emin Yurdakul (Hazrlayan, E. Naci Göken, TDK, 1963)

YURTTA, HÜSEYN

air 1946'da Foça'nn Kozbeyli köyünde dodu. Edirne lköretmen Okulu'nu bitirdi. Çeitli il ve ilçelerde

ilkokul öretmenlii yapt, Daha sonra öretmenlikten aynlarak kitap yayn ve da.ttmcl..na balad. imdi zmir'de

ayn ii sürdürüyor.

Y,.rttas 1970 kua toplumcu airlerindendir. iirlerinde, ezilen

" ¦ ¦--"" ttsallen isledi. Usta bir nr teknii,

küçük insann öfkesini ve emeg... K'JKaug ""^>

destans bir söyleyii var.

476

477

Kitaplar:

iir: ilk im Uyanmak (1970), Gelincik Günleri (1977), Uzun Yollar Yolcusu (1978), Uzunçalar (1979),

Sanayi Çars (1980), Gecede Kanat Sesleri (1982), Çürüme (1986), Kod Ad Mansur (1993)

Çocuk kitaplar: Güvercin Kayalar (1976), Eekler Cenneti (1980), Astronot Çekirge (1980), Çnar Dede

(1981), Dadaki Yabanc (1982) vb

Ald ödüller: 1980 Nevzat Üstün Basan Ödülü (Sanayi Çars), 1982 Ömer F. Toprak Ödülü (Gecede Kanat

Sesleri)

YUSUF HAS HACB (BalasagUnlu Yusuf)

air. 1018 yl sralarnda Türkistan'n Balasagun kentinde dodu. yi bir örenim gördü; Arapça ve Farsça örendi.

"Kutadgu Bilig" adl yaptn Balasagun'da yazmaya balad. 1068 ylnda, Dou Karahan devleti'nin merkezi

Kâgar'a gitti. Çalmasn orada tamamlayarak Hakan Tavgaç Bura'ya sundu. Hakan, yapt beendi. Ödül olarak,

Yusufa "has haciplik" (yüksek saray görevlisi, mabeyncilik) verdi. Bu sralarda 50 yandayd. Ölüm yl,

mezarnn nerede olduu bilinmiyor.

Yusuf Has Hacib, slâm Türk edebiyatnn ilk airlerinden biridir. Tek yapt olan "Kutadgu Bilig" (Kutlu

Olma Bilgisi), Türklerin müslümanl benimsemesinden sonra bilinen ilk Türk yaptdr. "Kutadgu Bilig" öretici

bir nitelie sahiptir. nsanlara bu ve öteki dünyada, mutlu olabilmenin yollarn göstermek amacyla yazlmtr.

Devlet, yaam, ahlâk, ülkü (ideal) vb. gibi konularda bilgiler vermitir. Yaptta bulunan yabanc kelime oran

%1.9'dur. 6500 beyite yaklaan ve bir mesnevi biçiminde yazlan bu yapt, kültür tarihimiz, dil ve edebiyatmz

açsndan büyük önem tar.

"Kutadgu Bilig"in Fergana'da (Arap harfleriyle), Msr'da (Arap harfleriyle) ve Viyana'da (Uygur

harfleriyle) üç nüshas bulunmaktadr. Prof. Reit Rahmeti Arat tarafndan iki cilt halinde yaynland. (1. cilt,

metin, 1947; 2. cilt. çeviri, 1959; TDK Ank.)

Daha ayrntl bilgi için baknz: Kutadgu Bilig ncelemesi (Hazrlayan: A. Dilâçar, TDK, Ank.

1972)

YÜCE, AL

air. 1928'de Yaylada'nn Hisarck köyünde dodu. Köyündeki ilkokuldan sonra Düziçi Köy Enstitüsü'nü

(Adana) bitirdi. Hatay'n köy ve ilçelerinde ilkokul öretmenlii yapt. Kendi kendine ngilizce örenerek Ankara

Gazi Eitim Enstilüsü'nün yeterlik snavn kazand; ngilizce öretmeni oldu. Antakya Lisesi'nden emekliye

ayrld. Bir süre Ankara'da oturdu. imdi Hatay'dadr.

Yüce'nin ilk iirleri kinci Yeni'nin etkisinde soyut özellikler tar. Daha sonra bu etkiden syrlp toplumsal

iirler yazd. Gülmeceye (mizaha) yakn bir söyleyii var. Halk iirinin tekniklerinden ve halk kültüründen

yararlanan çok baarl bir airimizdir.

Kitaptan:

iir Boyundan Utan Daraac (1976), Halk Ça (1980), Ortadou iirleri (1983), iir Sca (1984), Antakya Çarlar

(1986)

Ötekiler. iirin Dili, Yaps, levi (deneme, 1975), eytanistan (roman, 1976), Çocuklar nsan Tomurcuklan

(1991) vb.

Ald ödüller. "Halk Ça" kitabyla 1980 Nevzat Üstün, 1981 Yeditepe ve Türk Dil Kurumu Ödüllerini: "iir

Sca" ile de 1984 Ömer Faruk Toprak iir Ödülünü ald.

478

479

YÜCEBA, HLM

Yazar. 1915'te Drama'da (Yugoslavya) dodu. Öretmenlik, memurluk ve gazetecilik yapt. Yazarlar

tantmay amaçlayan derleme kitap- lanyla tannd.

Kitaplar:

Rza Tevfik (1950), Reat Nuri Güntekin (1957), Ercüment Ekrem Talu (1957), Süleyman Nazif (1957),

Ahmet Rasim (1957), Ahmet Haim (1958), Mehmet Akif Ersoy (1958), Türk Mizahçlar (1958), Akagündüz

(1959), Sait Faik (1964), Halide Edip (1964), Hüseyin Rahmi (1964), Nazm Hikmet Türk Basnnda (1967),

Ulunay (1919), Faruk Nafiz Çamlbel (1974), air Eref (1978) vb.

kulland, ilk bakta çok basit gibi görünen ksa iirleri, gerçekte büyük bir younluk tar.

iir kitaplar:

Yazma (1951), Sevgi Duvar (1973), Bir Siyasinin iirleri (1974), Ölüm ve Olum (1976), iir Alay (1981),

Renkahenk (1982), Gökyoku (1984), Canfeda (1986), Beibiryerde (seçmeler, 1985) Çok Bi Çocuk (1988),

Sevgi Duvar (1992) vb.

Ayrca, bata iir olmak üzere, çeitli türlerde çevirileri vardr.

YÜCEL, CAN

air. 1926'da stanbul'da dodu. Yazar Hasan-Âli Yücel'in oludur. Ankara Atatürk Lisesi'nden sonra, Dil ve

Tarih-Corafya Fakültesi'nin Klasik Filoloji bölümünde ve ngiltere'de Cambridge Üniversitesi'nde okudu.

Uzun yllar Avrupa'da (Londra, Paris vb.) kald. BBC'de Türkçe Yaynlar Bölümü'nde spiker olarak çalt.

Dönüünde Marmaris'te Turizm Müdürlüü yapt. Daha sonra stanbul'a yerleerek yazarlk ve çevirmenlikten

baka bir i yapmad. Çeitli gazetelerde fkralar yazd. Çevirilerinden dolay kovuturmalara urad; bir süre Adana

cezaevinde yatt.

Can Yücel, 1940 sonras airlerinden. iirleriyle birlikte, yapt baarl çevirileriyle de tannd. iirlerinde hiçbir

akma balanmad. Kendine özgü biçim denemeleri yapü. Halk deyilerinden, tekrarlardan argodan yararlanarak

esprili bir iir diline yöneldi. Kimi zaman yergiye kaçan bir anlatmla, toplumsal konular iledi. Düünce ve

bilince dayal imgeler

480

YÜCEL, HASAN-ÂL

air ve yazar 1897'de stanbul'da dodu. air Can Yücel'in babas. Birinci Dünya Sava'nn çkmas üzerine, Vefa

Lisesi örencisiyken askere alnd. Savatan sonra Darülfünun'un (st. Üniv.) felsefe bölümünü (1921) bitirdi.

Çeitli liselerde edebiyat öretmenlii yaptktan sonra Bakanlk Müfettii oldu. Devletçe Fransa'ya gönderildi.

Dönüünde (1931), Ankara Gazi Eitim Enstitüsü ve Ortaöretim Genel Müdürlüü'nde (1933) bulundu.

zmir'den milletvekili (1935) seçildi. M. Eitim Bakan (1938) oldu. Ankara Konservatuvan'nn açlmas, Köy

Enstitüleri'nin kurulmas (1940), Tercüme Bürosu'nun kurulmas (1941), Türk ve slâm Ansiklopedilerinin

yayna balamas vb. gibi önemli yenilikler yapt. 1946'da bakanlktan çekildi. " 1950'den sonra da politikadan

çekilerek stanbul'a yerleti. Ölümüne kadar Cumhuriyet gazetesinde makaleler, söyleiler yazd. Ayrca

Bankas'nn Kültür Yaynlarn yönetti. 1961'de Kurucu Meclis üyesi seçildi. 26 ubat 1961'de stanbul'da öldü;

Ankara'da topraa verildi.

Yücel, M.E.Bakan olarak ilk kez Dünya klasiklerini dilimize çevirtmi, Türk ve slâm Ansiklopedilerini

yayma hazrlatm, Türk Yayn Sergisi ve Kuruitay'n toplam, böylece edebiyatmza ve çada kültürümüze önemli

katklarda bulunmu bir kültür adamdr. Politika ve

481

kültür adaml dnda, döneminin seçkin bir yazardr. Yazlarnda, gelenekçilie ve tekelcilie kar demokratik

düünceleri, insancll (hümanizm), hogörüyü savundu. Makale ve deneme türünün etkili bir yazan olarak

tannd. Çocuklara yönelik ulusal konulu iirleri de önemlidir.

Kitaplar:

iir: Dönen Ses (1933), Sizin çin (çocuk iirleri, 1938), Dört Hayvan, Bir nsan (1943), Mevlâna (1952),

Dinle Benden (1960), Allah Bir (1961)

Deneme, makale: Pazartesi Mektuptan (1937), çten-Dtan (1938), yi, Vatanda, yi nsan (1956), ngiltere

Mektuplar (1958), Hürriyet Gene Hürriyet (2 cilt, 1960), Kültür Üzerine Düünceler (1974)

nceleme: Tarih-i Kadim ve Doksan Bee Doru (Tevfik Fikret'ten (1928), Mevlâna'nn Rubaileri (1932),

Goethe, Bir Dehann Roman (1932), Türk Edebiyatna Toplu Bak (1932), Fransa'da Kültür leri (1936), Bir

Türk Hekimi ve Eseri (1937), Fazl Ahmet (1937), Türkiye'de Ortaöretim (1938), Ebedi ef (Atatürk'le ilgili,

1939), Kâtip Çelebi ve Kef-el-Zünun (1957)

Konuma, söylei: 1939 Maarif ûrasn Aç Nutku (1939), Maarifle ilgili Söylev ve Demeçler (2 cilt, 1946)

Ders kitaplar: Felsefe Elifbas (1. cilt: Ruhiyat, 1923), Mantk ve Metodolojisi (1928), Mantk (1935),

Bilimler Felsefesi: Mantk (1947), Felsefe Dersleri (liseler için, 1952), Yurtbilgisi (Rakm Çalapala

ile,! ilkokullar için, 1955) vb.

Daha ayrntl bilgi için baknz: Ozanlar ve Yazarlar (Hazrlaya Türker Acarolu, 3. basm, st. 1981)

YÜCEL, TAHSN

Yazar. 1933'e Elbistan'da dodu. Galatasaray Lisesi'nden sonra st. Edebiyat Fakültesi'nin Fransz Dili ve

Edebiyat bölümünü (1960) bitirdi. Ayn bölüme öretim üyesi oldu. imdi profesör.

Tahsin Yücel, Varlk dergisinde yaynlad (1950) hikâyeler ve Franszca'dan çevirdii kitaplarla tannd. lk

hikâyelerinde, içlerinde doup büyüdüü yoksul kasaba insanlarn anlatt. Sonraki hikâyelerinde ise imgesel bir

anlatma kayarak bireyin iç dünyasna eildi. Tek romannda da (Mutfak Çkmaz) ayn yöntemi görürüz. Ruhsal

çöküntüye urayan bir gencin içsel dram verilir. Hikâye ve roman dnda eletiri, deneme ve inceleme türlerinde

de yazlar, yaptlar vardr. Göstergebilimin çeitli kavramlarndan kaynaklanan deneme ve incelemeleri de çada

edebiyatmzn özgün çalmalan arasnda yer alr.

Kitaplar:

Hikâye: Uçan Daireler (1954), Haney Yaamal (1955), Dülerin Ölümü (1958), Yaadktan Sonra (1968),

Dönüüm (1975), Ben ve Öteki (1983), Aykr Öyküler (1988)

Roman: Mutfak Çkmaz (1980), Vatanda (1975)

Deneme, eletiri, inceleme: Dil Devrimi (1968, geniletilmi 2. basm: Dil Devrimi ve Sonuçlar adyla, 1982),

Yazn ve Yaam (1976), Anlat Yerlemleri (1979), Yapsalclk (1982), Yaznn Snrlar (1982), Eletirinin

Abc'si(1991)

Masal: Anadolu Masallan (1957)

Aynca Franszca baslm kitaplar ve çok sayda çevirileri vardr.

Ald ödüllen 1956 Sait Faik (Haney Yaamal) ve 1959 TDK Ödülü'nü (Dülerin Ölümü) ald.

482

483

YÜCEL, EVKET

air ve yazar. 1930'da Mara'a bal Süleymanl bucanda dodu, ilkokuldan sonra Dtiziçi (Adana) ve Dicle Köy

Enstitüsü'nde (Diyarbakr) okuyarak ilkokul öretmeni oldu. Dokuz yl Mara'ta ilkokul öretmenlii yapt. Daha

sonra Gazi Eitim Enstitüsü'niin edebiyat bölümünü bitirdi. Mara Lisesi'nde ve lköretmen Okulu'nda çalarak

emekli oldu.

evket Yücel, 1957'de sonra, çeitli dergilerde (Köy ve Eitim, Varlk, Türk Dili, Hisar, mece, lgaz vb.)

yaynlad iir, hikâye ve denemeleriyle tannd. nsancl (hümanist) bir yaklamla, kandrlan, uyutulan, ac çeken,

hakszlkara urayan, küçük görülen insanlarn sorunlarn yanstmaya çalt. Sevecen, hogörülü bir kiilie sahiptir.

Dili yaln, anlatm akadr.

Kitaplar:

iir: Ku Gölgesi (1967), Umut Bir Gül Uzatrken (1986)

Hikâye: Görmeden Gidenler (1966), Günein Parmaklar (1970), Bir Sevgi Adam (1983)

Deneme: Kendini Yenilemek (1976), Bota Braklanlar (1979), Beyaz Sesler (1984)

Çocuk kitaplar: Çocukla Keklik (1978), Sakar Olak (1981)

"Kendini Yenilemek" adl denemesiyle 1970 TRT Basan Ödülü'nü ald.

z

ZAKFOLU, CAHT

air ve yazar. 1940'ta Ankara'da dodu. Mara Lisesi'nden sonra, tst. Edebiyat Fakültesi'nin Alman Dili ve

Edebiyat bölümünde okudu. TRT'nin çeitli bölümlerinde çevirmen, uzman ve yönetmen olarak çalt. stanbul

Radyosu'nda görevliyken 7.6.1987'de öldü.

Zarifolu, Mara'ta lise örencisiyken iir yazmaya balad. Orada "Aç" adnda bir de dergi çkard. lk iirleri, kinci

Yeni akmnn etkisindedir; bireysel duygular içerir. Sonraki (1976'dan bu yana) iirlerindeyse, bu eilimlerden

uzaklat; içedönük (mistik), slamc bir iire yöneldii görülür. nsan sevgisi, toplumsal mutluluk, iledii balca

konulardr. Batcla, maddeci anlaya kar slamc deerleri savunur. Bu dorultuda, hikâyeleri ve çocuk kitaplar da

vardr.

Kitaplar:

iir: aret Çocuklar (1967), Yedi Güzel Adam (1973), Menziller 0977), Korku ve Yakar (1986), iirler (tüm

iirleri, 1989)

Çocuk kitaplar: Aaçkakanlar (roman, 1983), Yürek Dede le Padiah (1984; Yazarlar Birlii Çocuk Ed.

Ödülü), Küçük ehzade (1987), Motorlu Ku (1987), Kularn Dili (1987)

484

485

Ötekiler: Ins (hikâye, 1974), Yaam (günlük, 1980), Sava Ritmleri (yazlar, 1985), Bir Deirmendir Bu

Dünya (yazlar, 1986), Sütçü mam (oyun, 1987) vb.

ZATÎ

air. 1471'de Balkesir'de dodu. Çocukluu ve örenimi bilinmiyor. Kendi kendini yetitirdii sanlyor. kinci

Bayezit zamannda stanbul'a geldi; Yavuz Selim ve Kanuni dönemlerinde devlet büyüklerine yazd

kasidelerle (övgülerle) geçindi. Yavuz Selim'e sunduu bir kaside üzerine, kendisine Balkesir'de 10.500

akçelik bir geliri olan köy baland. Ama koruyucusu Cafer Çelebi'nin öldürülmesi üzerine bunu kaybetti.

Bundan sonraki yaam yoksulluk içinde geçti. Yallnda Bayezit Camisi'nin avlusunda küçük bir dükkân

kiralad. Muskaclk ve falclk yapt. Bir yandan da dükkânna gelen örencilere dersler verdi. 1546'da öldü.

Birkaç airin aralarnda topladklar para ile Edirnekap dna gömüldü.

Zatî, 16. yüzyl divan airlerindendir. Yaad sralarda çok tutulmu, öldükten sonra unutulmu. air Bakî

üzerinde büyük etkisi olduu bilinmektedir. Kasideleri, hayal, duygu ve mecazlar yönünden baarldr.

Yaplar:

Divan: iirlerini kapsar. Prof. Ali Nihat Tarlan tarafndan iki cilt halinde "Zatî Divan" adyla yaynland.

(1968-1970)

em'ü Pervane (Mum ve Pervane): Mesnevi biçiminde yazlmtr.

ehrengiz-i Edirne: 2. Bayezit'in stanbul'dan Edirne'ye gelii, nedeniyle yazlmtr, (vb.)

ZIYA PAA

air ve yazar. 1825'te stanbul'da dodu. Bayezit Rütiyesi'ni (ortaokul) bitirerek Sadaret Mektubi Kalemi'ne

(Babakanlk Yaz lerine) kâtip olarak (1855) girdi. Daha sonra sadrazam Reit Paa tarafndan mabeyn kâtiplii

göreviyle Saraya yerletirildi. Daha önce düzensiz bir yaam vard. Bu göreve geldikten sonra kendini toplad;

yaamna bir düzen verdi. Franszca örendi. Âli Paa'nn sadrazaml zamannda, Kbrs mutasarrflna atand. Ziya

Paa, bu görevden hiç holanmad. Çünkü Sarayda kalmak istiyordu. Âli Paa ile aralar açld. Kbrs'tan sonra

Amasya mutasarrflnda (1853) Meclis-i Vâlâ üyeliinde bulundu. Gizli "Genç Osmanllar Cemiyeti"ne girdi.

kinci kez Kbrs mutasarrflna atannca Paris'e (1867) kaçt. Oradan Londra'ya gitti; Namk Kemal'le birlikte

"Hürriyet" gazetesini çkard. Daha sonra Cenevre'ye (sviçre) geçti. Âli Paa'nn ölümü üzerine stanbul'a (1871)

döndü. urâ-y Devlet (Dantay) üyelii ve Maarif Müstearl (1876) yapt. Kanun-i Esasi'nin (Anayasann)

hazrlanmasnda göre vald. kinci Abdülhamit tarafndan Suriye valiliine getirilerek stanbul'dan uzaklatrld.

Daha sonra Konya ve Adana valiliklerinde bulundu. 17 Mays 1880'de Adana'da öldü. Mezar oradadr.

Ziya Paa, Tanzimat edebiyatnn kurucu ve öncülerinden biridir. unu da hemen belirtelim ki, bu akm içinde,

eskiye ball ile bilinir. Arkada Namk Kemal gibi Bat yanls oldu; hak, adalet, özgürlük, ilerleme gibi

kavramlann savunuculuunu yapt. Halk dilinin yaz dili olmasn, halk iirine deer verilmesini istedi. Ne var ki,

yazdklarnda, divan edebiyatnn etkisinden kurtulamad; estetik ve zevk bakmndan doulu kald. Bu yönüyle

Namk Kemal tarafndan eletirildi. Yazdklaryla deil, ça içinde ilerici düüncenin temsilcilerinden biri olarak

tannd. Bir de, gülmece (mizah) ve yergi edebiyatmz için yol (çr) açc bir özellii vardr. Birçok dizeleri ve

ikilikleri (beyitleri)* atasözü niteliinde halk diline yerlemitir.

Kitaplar:

Zafernâme: (iir-düzyaz karm, 1868), Hârâbat (Arap ve Fars, Türk . iiri seçkisi, 3 cilt, 1874), E'ar- Ziya

(Ziyann iirleri, 1881)

486

487

Daha ayrntl bilgi için baknz: Ziya Paa (Hazrlayan, ükrü Kurgan,

Varlk Yaynlar, tst. 1953)

ZYA GÖKALP

air ve yazar. 23 Mart 1875'te Diyarbakr'da dodu. Bir gazetecinin oludur. lk ve ortaörenimini Diyarbakr'da

yapt. Özel örenimle Arapça, Farsça ve Franszca örendi. stanbul'a gelip (1895) Halkal Baytar (Veteriner)

Mektebi'ne girdi. Örenimi srasnda, Abdülhamit yönetimini ykmay amaçlayan gizli bir dernekle iliki kurdu.

Bu nedenle tutuklanp (1898) kovuturmaya urad. Sonradan serbest brakld. Ama okula alnmad. Merutiyet'e

(1908) kadar Diyarbakr'da kald. Bu srada okuyup yazarak kendisini daha iyi yetitirdi. Merutiyet'ten sonra,

ttihat ve Terakki Frkas'nn .Diyarbakr ubesini kurdu; "Peyman" adnda bir gazete çkard. Partinin Selanik'te

toplanan (1910) kurultayna katld; yönetim kurulu üyeliine seçildi. Bir süre Selanik'te kald; çalmalarn orada

sürdürdü. Ömer Seyfettin ve Ali Canip'le "Genç Kalemler" dergisini çkard. Ergani'den (1912) milletvekili

seçilmesi üzerine stanbul'a geldi. Darülfünun'da (sL Üniversitesi) toplumbilim (sosyoloji) dersleri okuttu.

"Yeni Mecmua"y (1917) çkard. Mütareke döneminde ngilizler tarafndan tutuklanp (1919) Malta adasna

sürgün edildi. Sürgünlük sona erince (1921), Kurtulu Sava'na katlmak için Ankara'ya geldi. Maarif Vekaleti

(M. E. Bakanl) Telif ve Tercüme Heyeti üyelii yapt; Diyarbakr'dan milletvekili (1923) seçildi. Hastaland,

iyilemesi için stanbul'a gönderildi. Ne yazk ki, çok verimli olabilecei bir yata, 25 Ekim 1924'te öldü;

Divan^olu'ndaki Sultan Mahmut Türbesi'nin yanna gömüldü.

Ziya Gökalp; düünür, yazar ve air olarak toplumumuza çok büyük hizmetlerde bulundu. Tanzimat'tan bu

yana sürüp gelen "Türkçülük" akmn, bilimsel açdan inceledi. Bir düzene soktu. Türk toplumunun tarihsel

yapsn, aile düzenini, devlet kuruculuunu, gelenek ve göreneklerini, kültürel özelliklerini ilk kez ele alp

sistemletiren odur. Türkçü görülerini, iki dönemde incelemek gerekir. Osmanl Devleti'nin yklmas

döneminde.

duygusal Türkçülük diyebileceimiz "Turanclk"; yani, bütün Türkleri içine alacak, bir büyük devletin

kurulmasn savundu. I. Dünya Sava sonrasnda, bunun bir hayalcilik olduunu görüp daha gerçekçi yollar arad.

Kurtulu Savann balamas üzerine Mustafa Kemal'in yannda yer ald. Çada demokrasi ölçülerine göre,

bugünkü Türkiye'nin kurulmas için çalt. Yazar ve air olarak, çeitli türlerde (iir, masal, manzum masal,

destan, makale, inceleme) yazd yaptlarla, Millî Edebiyat akmnn öncülüünü yapt. Arkadalar Ömer Seyfettin

ve Ali Canip'le balattklar "dilde Türkçülük" akm, bunlarn banda gelir. Dil aracl ile, edebiyatn tüm dallarn,

ulusallatrmak istedi. Bu amaçla, eski bir Türk ölçüsü olan hece ölçüsüyle öretici (didaktik) iirler yazd. Yazar

ve airlerimizin halk edebiyatna eilmelerini; ulusal edebi- yatn hurdan kaynaklanmasn önerdi. Masallar

derledi, yeni batan yazd.

Gökalp, edebiyat bir amaç deil, araç olarak gördü. Yazdklarnda, yol göstericilik, öreticilik ar basar. Bu

nedenle, bireysel deil toplumsal bir sanat anlayna sahiptir.

Kitaplar:

iir: aki brahim Destan (1908), Kzlelma (1914), Yeni Hayat (1918), Altnk (1923)

Makale, inceleme: lm-i çtimâ Dersleri (1913), lm-î çtimâ-i Dinî (1913), lm-i çtimâ-i Hukukî (1914),

Türklemek, slâmlamak, Muasrlamak (1918), Türkçülüün Esaslar (1923), Doru Yol (1923), Türk Töresi

(1923), Türk Medeniyeti Tarihi (1925), Ziya Gökalp ve Çnaralt (Cumhuriyet gazetesinde çkan yazlan,

1939), Ziya Gökalp Diyor ki (seçmeler, 1950)

Mektup: Ziya Gökalp'n Hayat ve Malta Mektuplar (1931), Ziya Gökalp'n Neredilmemi Yedi Eseri ve Aile

Mektuplar (1956), Linini ve Malta Mektuplan (1956)

Masal: Küçük ehzade (manzum, 1979) vb.

Daha aynntl bilgi için baknz: Ziya Gökalp Bibliyografyas (Haz. . Binark N. Sefericiolu, Ank., 1971)

488

489

DOGUM-OLUM GÜNLER ÇZELGES • OCAK

2 Abdülhak Hâmit Tarhan dodu (1852), Mustafa Nihat Özön (1980), Eflatun Cem Güney (1981) öldü.

3 Ali îr Nevaî (1501), eyh Galip öldü (1799).

4 Süleyman Nazif öldü (1927).

5 Arif Nihat Asya öldü (1975).

8. lhan Tarus (1967), Vehbi Cem Akun öldü (1979).

9 Osman Cemal Kaygl (1945), Halide Edip Advar (1964), Cemal Süreyya (1990) öldü.

10 Nev'izade Atâyî (1635), Nurullah Berk (1982) öldü.

13Sabahattin Eyubolu öldü (1973).

14Mehmet Emin Yurdakul öldü (1944).

17 smail Habib Sevük (1954), Edip Ayel (1957), Muzaffer Hachasanolu (1985) öldü.

18 Nahit Srr Örik öldü (1960).

21 Oktay Arayc (1985), Kemal Bilbaar (1983) öldü.

24Uur Mumcu (1993) öldü.

25Ahmet Haindi Tanpnar öldü (1962).

27 Nef i (1635), Ebüzziya Tevfik öldü (1913).

28 Neyzen Tevfik (1953), Özdemir Asat" (1981) öldü'.

29Ziya Osman Saba öldü (1957).

31Recaizâde Ekrem öldü (1914)

• UBAT

5 Sümmani öldü (1915).

9 Ali ir Nevâî dodu (1441).

13 Cenap ehabettin öldü (1934).

14 Babür ah dodu (1483).

23 Halit Fahri Ozansoy öldü (1971).

24 Ömer Bedrettin Uakl öldü (1946).

25 Sabahattin Ali ( 1907) d.nkl; fethi Giray (1970), 11. Veldet Vclidok.uih (1992) öldü.

26 Hasan-Âli Yücel 11961). Hasan Hüseyin (1984), Tark Bura (1994) öldü.

27 eyhülislâm Yahya (1644), Hüseyin Siret Özsever öldü (1959).

28 Ömer Seyfettin dodu (1884).

•MART

1 Recaizâde Ekrem dodu (1874). A. Kadir öldü (1985).

5 Sami N. Özerdim (1997) ,'>'"'...

6 Ömer Seyfettin (1920), bnürrclik Ahmet Nuri (1935), Kemaletin Kamu öldü (1948).

< Hüseyin Rahmi Gürpnar (1944). Bekir Stk Kunt (1959) öldü

490

491

9 Vâlâ Nurettin (Vâ-Nû) öldü (1967).

11 Enis Behiç Koryürek dodu (1892), Yusuf Ziya Ortaç öldü (1967).

15 Cevat Fehmi Bakut (1971), Yaar Nabi Nayr öldü (1981).

17 Necati (1509), Ceyhun Atuf Kansu öldü (1978).

18 Ruen Eref Onaydn dodu (1892).

20 Falih Rfk Atay (1971), Kerime Nadir (1984) öldü.

21 Hüseyin Suat Yalçn (1942), Âk Veyse öldü (1973),

23 Ziya Gökalp dodu (1876).

24 smail Safa öldü (1901).

25 Evliya Çelebi dodu (1611).

27 Yakup Kadri Karaosmanolu dodu (1889), Halit Ziya Uaklgil öldü (1945).

29 Memduh evket Esendal dodu (1883), Abdullah Ziya Kozanolu (1966), Ühami Bekir (1984) öldü.

30 Mithat Cemal Kuntay öldü (1956).

•NSAN

1 Nigâr Hanm (1918), smayl Hakk Baltacolu (1978), Orhan Murat Anburnu (1989) öldü.

2 Ahmet Vefk Paa (1891), Sabahattin Ali (1948) öldü.

7 Baki öldü (1600).

8 Ragp Paa öldü (1763).

11Ümit Kaftancolu öldü (1980).

12Nabi (1712), Abdülhak HamitTarhan (1937) öldü.

492

13 Muallim Naci öldü (1893), Orhan Veli Kank dodu (1914). 16 Behçet Necatigil dodu (1916).

18Suut Kemal Yetkin (1980), Oktay Rifat öldü (1988).

19 S. Kudret Aksal (1993) öldü.

20 Osman Atilla öldü (1978).

21 Kemal Tahir öldü (1973), Murathan Mungan (1955) dodu.

25Sadettin Nüzhet Ergun (1946), evket Süreyya Aydenir (1976)

öldü.

26Sami Paazade Sezai öldü (1936).

29 Sünbülzade Vehbi öldü (1908). •

• MAYIS

3 Abdülhak inasi Hisar öldü (1963).

5 Mahmut Yesari dodu (1895), Orhan Burian öldü (1953).

11 Sait Faik Abasyank öldü (1954).

12 Tahsin Nahit öldü (1919).

16 Memduh evket Esendal (1952), Ercüment Behzat Lav (1984) öldü.

17 Ziya Paa (1880), Nurullah Ataç (1957), Vasf Öngören (1984), Fikret Ant (1989) öldü.

19 Müftüolu Ahmet Hikmet öldü (1927).

20 Ali Suavi öldü (1878), Rlzzettin Dinamo öldü (1989).

21 Ahmet Muhip Dranas öldü (1980).

22 air Eref öldü (1912).

23 Kenan Hulusi Koray öldü (1943).

493

24 Obnülemin Mahmut Kemal (1957), Selâhattin Batu öldü (1973).

25 Ahmet Cevdet Paa (1895), Necip Fazl Ksakürek (1983) öldü.

26 Necip Fazl Ksakürek dodu (1905).

•HAZRAN

2 Orhan Kemâl öldü (1970), Ahmet Arif öldü (1991).

3 Ahmet Hikmet Müftüo'lu dodu (1870), Nâzm Hikmet (1963), F.Celâlettin öldü (1975).

4 Ahmet Hâim öldü (1933).

5 Ebubekir Hazm Tepeyran (1947), Cahit Irgat öldü (1971).

10Hamdullah Suphi Tannöver (1966), Halide Nusret Zorlutuna

(1984) öldü.

11Selâhattin Enis öldü (1942).

15 Peyami Safa (1961) öldü.

19 TahirAlangu öldü (1973).

20 Cahil Külcb öldü.

23 Ahmet Hamdi Tanpnar dodu (1901).

28 Prof. Fuad Köprülü öldü (1966), Tahsin Saraç öldü (1989).

•TEMMUZ

1 emsettin Sami (1904), Dr. Adnan Ad var öldü (1955).

3 Muzaffer Tayyip Uslu (1946). Hasan Âli Ediz öldü (1972).

6 Aziz Nesin (1915) öldü.

7 Reat Ekrem Koçu öldü (1975), Rfat lgaz (1993) öldü.

10 Orhan Hançerliolu (1991) öldü.

13Ekrem Reit Rey öldü (1959).

15Esat Mahmut Karakurt öldü (1977).

17 Vasf Mahir Kocatürk öldü (1961).

18 Refik Halit Karay öldü (1965). 20 Musahîpzade Celâl öldü (1959).

23 Ahmet Kutsi Tecer (1967), Suat Dervi öldü (1972).

25 Safveti Ziya öldü (1929).

27 brahim Zeki Burdurlu öldü (1984).

27 brahim Minnetolu öldü (1993).

• AUSTOS

6 Nabizade Nâzm (1893), Feridun Fazl Tülbentçi (1982), Samet, Aaolu (1982), Faruk Gürtunca (1982)

öldü.

8 Abdülkadir Bulut (1985) öldü.

14Nihad Sami Banarh (1974) öldü.

16Mahmut Yesari öldü (1945).

17Hüseyin Rahmi Gürpnar dodu (1864), Necmettin Halil Onan

öldü (1968).

19 Tevfk Fikret öldü (1915).

20 Ömer Faruk Toprak (1979), Nadir Nadi (1991) öldü.

21 Orhan Seyfi Orhan öldü (1972).

22 Turgut Uyar öldü (1985).

23 Nurullah Ataç dodu (1896), Afif Yesari (1989) öldü.

24 Ö. Bedrettin Uakl (1904) dodu

25 Abdülbaki Gölpnarl öldü (1982).

19

19

494

495

•EYLÜL

5 Sabi! (1712). Samn Karagöz (1916) öldü.

6 AzraErhat öldü (19X2).

9 Yaar Miraç (1953) dodu, Feraizcizade akir (1911), Ylmaz Güney (1984) öldü.

13inasiöldü(1871).

15 Kemalettin Kamu dodu (1901), Baki Süha Edipolu öldü (1972).

21 Ahmet Rasim (1932), Ruen Eref Onaydn (1919), Bedri Rahmi Eyubolu öldü (1975).

24 Necdet Rütü Efe (1969), ükûfe Nihal (1973) öldü.

29 Celâl Sahir Erozan dodu (1883).

30 Mevlâna Celâleddin Rumî dodu (1207), Ali Nihat Tarlan öldü (1978).

• EKM

1 Faik Âli Ozansoy (1950) öldü.

4 Cahit Stk Taranc dodu (1910).

6 Kâtip Çelebi (1657), Sabri Esat Siyavugil öldü (1968).

8 Nazm Kurunlu öldü (1980).

9 Yusuf Atlgan (1989) öldü.

10 Âk Ali zzet öldü (1981).

13 Cahit Stk Taranc (1956), Halikamas Balkçs öldü (1973). 496

15 Arf Hallet ÇekMöMü (19581-

ÜS Enis BetaçKoyûn* (1949). HBseym Cahit ^

23 Litiiffi ölklî (1582).

24 BetoçEt Kemal Çalar öldü (1969).

25 Ziya Gökalpöldü (1924).

26 Fethi Savaça (1989) öndü.

28 A" Sim Levarnd öldü (1978).

29 tahim Aüattîm Gövsa öldü (1949).

30ÖmarA.At"yü993)5lda.

• KASM

IYahya Kemal Beyalh öldü (1958).

4 Burtai)iF"kk (1982), Doan Avooht 1983) öldü.

7 Aka Gündüz (1953) öHü.

8 Fan* N'afe Çamhbdl (1973), Nevzat üstü öldü (1979).

IISuntam Veled (1312) öldü.

12 Sa*i Erteni öMü (1943).

14 Ottan Velî Kank (1950), Celâl Esat Atseven (1971) öldü.

15 Sedat Vejîs Örmek öktü (1980). 17 Suat Taar öldü (1982).

19 Emr Gökçe öldü (1981).

27 MaBanrin Âam (1819) öldü.

28 Afedtofflah Cevdet öldü (1932).

29 Emmim Bülent Sedarota (1942) öHü.

497

• ARALIK

INamk Kemal öldü (1888), Yahya Kemal dodu (1884), Rütü

Onur öldü (1942).

4 Fazl Ahmet Aykaç (1967) öldü.

5 Adnan Veli Kank öldü (1972).

6 Leylâ Hanm öldü (1936).

7 Hüseyin Cahit Yalçn dodu (1874), Reat Nuri Güntekin (1956), Cavit O. Tütengil öldü (1979).

8 Berker Vardar (1989) öldü.

IISedat Simavi (1953), Nihal Atsz öldü (1975).

13 Ouz Atay (1977), Behçet Necatigil öldü (1979).

16 Ercümet Ekrem Talu öldü (1956).

17 Mevlâna Celâleddin Rumî öldü (1273). N Sunullah M. Ansoy öldü (1989).

21 Namk Kemal dodu (1840).

22 Hikmet Dizdarolu öldü (1981).

23 Mehmet Rauf öldü (1931).

24 Tevfk Fikret dodu (1867).

26 Babür ah öldü (1530).

27 Mehmet AkifErsoy öldü (1936).

28Ahmet Mithat (1912), Ümran Nazif Yiiter öldü (1964).

31Rza Tevfk Bölükba (1949) öldü.

SEÇLM KAYNAKÇA

Acarolu, Türker; Ozanlar ve Yazarlar; 3. basm, st. 1981

Akyol, Yaar; Yazarlar Klavuzu; st. 1972

Akay, Sadiye; Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyat Antolojisi; st. 1973

Alangu, Tahir; 100 Ünlü Türk Eseri; 2 cilt, st. 1974

AnaBritanica Ansiklopedisi, Ana Yaynclk, st. 1986-1988

Banarl, Nihat Sami; Resimli Türk Edebiyat Tarihi; 2 cilt, st. 1971

Bagöz, Prof. Dr. lhan; zahl Türk Halk Edebiyat Antolojisi; st. 1968

Bayrak, Mehmet; Köy Enstitülü Yazarlar Ozanlar; Ank. 1978

Borotav, Prof. Dr. Pertev Naili; 100 Soruda Türk Halk Edebiyat; st. 1965-67

Geliim Hachette Ansiklopedisi, st. 1983

Kabakl, Ahmet; Türk Edebiyatnda Hikâye ve Roman; 3 cilt, st. 1965-67

Karaaliolu, Seyit kemal; Türk Edebiyat Tarihi; 5 cilt, st. 1973-1986 "

Karaaliolu, Seyit Kemal; Resimli Türk Edebiyatçlar Sözlüü; st. 1974

KöklügiUer, Ahmet-brahim Minnetolu; air ve yazarlarmz Nasl Yazyorlar?; st. 1974

Köprülü, M. Fuat; Çada Türk Edebiyat; 2 cilt, st. 1976-1987

Kurdakul, ükran, airler ve Yazarlar Sözlüü; st. 1985

Kutlu, emsettin; airler ve Yazarlar; st. 1981

Mutluay, Rauf; 100 Soruda Türk Edebiyat; 2. basm, st. 1969

498

499

Mutluay, Rauf;-K)0 Soruda 19. Yüzyl Edebiyat; st. 1970 Mutluay, Rauf; Çada Türk Edebiyat; st. 1973

Necati gil, Behçet; Edebiyatmzda simler Sözlüü; 12. basm, ist. 1985 Ünlü Mahir-Ömer Özcan; 20. Yüzyl

Türk Edebiyat; 3 cilt, st. 1987 Önertoy, Doç. Dr. Olcay; Türk Roman ve Öyküsü; Ankara 1984 Özkrmh,

Atilla; Türk Edebiyat Ansiklopodesi, 5 cilt, st. 1983-1987 eyda, Mehmet; Çocukluk Yllar; Ankara 1980

Tanpnar, Ahmet Hamdi; 19. Asr Türk Edebiyat, ist. 1956 Taner, Refika-Asm Bezirci; Seçme Romanlar; 2.

basm, st. 1980 Türk Dili ve Edebiyat Ansiklopodesi, Dergâh Yaynlan, st. 1977-1986 Türk ve Dünya

Edebiyatçlar Ansiklopedisi, 4 cilt, Remzi Kitabevi, st. 1988 Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 10 cilt,

Anadolu Yaynclk, st. 1983 Yener, Cemil; Halk Edebiyat Antolojisi; st. 1973

Yüzbaolu, Muammer; Türk ve Bat Edebiyatnda airler Yazarlar; st

1984

ÇNDEKLER

GED

Abasyank, Sait Faik

3

Alangu, Tahir

32

Abdullah Cevdet

4

Âli (Gelibolulu)

33

Abdülhalim Memduh

5

Âli Bey (Direktör)

33

AbdafeMus*

6

Ali Emirî

34

Acarolu* M. Türker

6

Ali izzet (Özkan)

35

Adrar, Abdülhak A.

7

Ali irNevaî

35

Advar, Halide Edip

8

Altan, Çetin

37

Agehi (Mansur Çelebi)

11

Altnkaynak, Hikmet

38

Aakay, M. Ali

11

And, Metin

3"

Aaolu, Adalet

12

Anday, Melih Cevdet

40

Aaolu, Samet

13

Apaydn, Talip

41

Ahmed Arif

14

Aral, inci

43

Ahmedî

14

Araz. Nezihe

43

Ahmet Haim

15

Arda, Adnan

44

A. Cevdet Paa

16

Arsoy, M. Sunullah

45 .

A. Hikmet Müftüolu

17

Ant, Fikret

46

Ahmet Mithat Efendi

18

Arpad, Burhan

46

Ahmet Paa

20

Arseven, Celal Esat

48

Ahmet Rasim

21

Asena, Orhan

48

Ahmet Vefk Paa

22

Asya, Arif Nihat

49

Ahmet Yesevî

23

Âk Ömer

50

A. Kadir

24

Âk Paa

51

Akagündüz

25

Âkpaazâde (A. Akî)

52

Akatl, Füsun

26

Âk Veysel

52

Akbal, Oktay

26

Ataç, Nurullah

53

Akçam, Dursun '

28

Atalay, A. Besim

55

Akgün, Nahit Ulvi

29

Ataman, S. Yaver

56

Akn, Gülten

29

Atay, Cahit

56

Aksal, Sabahattin K.

30

Atay, Falih Rfk

57

Aksoy, Ömer Asn

31

500

501

Bergamal Kadri Berk. îlhan Berk, Nurullah Beir. Fuat Beyatl. Yahya K. Bezirci. Asm Bilbaar. Kemal Bilen.

M. Yaar Bilge, Rfat Bilginer. Recep Binyazar, Adnan Birsel, Salâh Boratav. P. Naili Bölükba. R. Tevfik

Bura, Tank Bulut, Abdülkadir Burdurlu, 1. Zeki Buyrukçu, Muzaffer Büyükarkn, Bekir

Atay, Ouz

59

Aydemir, . Süreyya

Atlgan, Yusuf

59

Ayverdi, Sâmiha

Atsz, Nihai

60

Aydn, Mehmet

Atlla, Osman

6i

Aykaç, F. Ahmet

Ay. Behzat

62

GG)

Babtir ah

66

Bahadrd, Y. Ziya

67

Baki

68

Balel. Mustafa

69

Baltacolu, t. Hakk

69

Banarl, N. Sami

70

Baaran, Mehmet

71

Bagöz, lhan

/ L

Bakut. Cevat Fehmi

73

Batu, Selâhattin

74

Bayburtlu Zihni

75

Baydar. Mustafa

76

Bay kurt, Fakir

78

Baysal, Faik

78

Behramolu. Ataol

78

Bekta, Cengiz

79

Belge. Murat

80

Belli, emsi

80

Bener. H. Erhan

81

(~c-ç-)

Cafer Çelebi

99

Clga, Abbas

106

Canberk, Eray

100

Cumal, Necati

107

Cansever, Edip

100

Çalar, B. Kemal

108

Celali

101

Çamlbel, F. Nafiz

109

Cemal Süreyya

102

Çaylak Tevfik

111

Cenap Sahabettin

103

Çelebi, A. Halet

112

Cevdet Kudret (Solok)

104

Çnarl, Mehmet

112

Ceyhun Demirta

105 ( -P ^

Dadalolu

114

) Dertli

121

Dalarca, F. Hüsnü

115

Dervi, Suat

122

Damar, Arif

117

Dranas, A. Muhip

123

Dayolu, Gülten

117

Dilmen, Güngör

124

Dede Korkut

118

Dinamo, H. zzettin

125

Dedemolu

119

Dizdarolu, Hikmet

127

Defne, Zeki Ömür

119

Doan, Mehmet

127

Dehhani (Hoca)

120

Durba, Refik

128

Demiray, M. Güner

121 ( .

Duru, Orhan E- ^

129

Ebbuziya Tevfik

130

)

Erdinç, Fahri

136

Ece Ayhan

131

Erdoan, B. Stk

137

Edgü, Ferit

132

Erduran, Refik

138

Edirneli Nazmi

133

Ergun, S. Niizhet

139

Erolu, Metin

133

Ergüven. A. Rza

139

Elöve, Ali Ulvi

134

Erhat, Azra

140

Kray, Nazl

135

Erolu, Mehmet

141

.Erbil, Leyla

136

Ersoy, M. Akif

142

502

503

Ertunl. Muhsin

145

Erefolu (Rumî)

149

Erzurumlu Emrah

146

Evliya Çelebi

150

Eniz, Nakit

146

Eyufaolu, B. Rahmi

151

Esendal. M. evket

147

Eyuboglu, Sabahattin

152

Eref

148

Eyuboglu, ismet Zeki

153

c-

'")

F. Celalettin

155

Fitnat Hanm

159

Felek, Burhan

156

Fuzulî

159

Feraizcizâde

157

Füruzan

162

Fethi Naci

158

(-

-)

Gazi Giray

164

Gülemi

172

Geçer, lhan

165

Günel, Burhan

173

Gevherî

165

Güney. Eflâtun Cem

174

Grginsoy. Naci

166

Güney, Ylmaz

115

Gökçe, Enver

167

Güngör, Necati

176

Göken"E. Naci

167

Güntekin, R. Nuri

176

Gökyay, O. Saik

168

GünyoL, Vedat

178

Gölpmari, Abdüibaki

169

Gürpnar, H. Rahmi

179

Gövsa, Alâettin

171

Gürsel, Nedün

181

Güler, Mehmet

172 ( *

Gürtunca, Faruk 1 ^

1822

ilac Bayram Veli

184

) Hançerliopu, Orhan

191

ilac Bckta Veli

185

Hasan Hüseyin

192

Ilachasanopu, M.

186

Hatay

194

Hakan (Mehmet Bey)

187

Hayalî

195

Haleti

187

Hzlan, Doan

195

Halc. Feyzi

188

Hisar. A. inasi

196

Halikamas Balkçs

189

liünalp. Ayhan

197

Il.lmc .T.Sait

190

lgaz. Afet

198

Deri, Selim

lgaz, Rfat

199

ilhan, Atilla

Irgat. Cahil

201

imce, Ozdernîr

Ismsu, Emine

202

îshak Çelebi

îbnûncfik, A. Nuri

202

ismail Safa

Ibmüfcfnîm, M. Kemal

203

Izgü. Muzaffer

O)

K. Tank Dursun

210

Kaygl. O. Cemal

Kahakh, Ahmet

212

Kaygusuz Abdal

Kad Burhaneddin

212

Kaykç Kul Mustafa

Kaftancopm. Ümit

213

Kazak Abdal

Kazmanl Hfz

214

Kemal Sülker

Kamu, Kemafettiin

215

Kemal Tahir

Kamk, Adnan Veli

215

Kerime Nadir

Kank, Orhan Veli

216

Ksakürek, N. Fazl

Kamsu" Ceyhun Atuf

217

Kryafet, Hasan

Kardan, Mehmet

219

Kilimci, Aye

Karaaîiojpn, S. Kemal

220

Kocagöz Sarrürn

Karaer, M. Necati

221

Kocatfirk, V. Mahir

Karac'ojpan

221

KoçiBey

Karaday, . Kemal

223

Koçu, Reat Ekrem

Karakoç, Sezai

223

Korcan, Kerim

KarakurL E. Mahmut

224

Koryürek, E. BeMç

KaraasmanojpH, Y. Kadri

225

Koray, Kenan Hulusi

Karaku, Hidayet

227

Koray, Yaman

Karasu, Bilge

227

Koz,M.Sabri

Karay, Refik Halk

228

Kazanolu. A. Ziya

Kartal, Numan

230

Koksal. Ülker A.

Kagarl Mahmut

230

Köprülü, M. Fuat

Kâtip Çelebi

232

Körolu

504

505

g 2

r m

fi fi fi fi f, fi f. Ol f,

3 ''

? " O - N,

f. f, t *fr Tf ¦* ** rt

f. fi fi fi fi fi fi fi

*". -* <~>

2 ir, ir,

X fi fi

W "

n m f n

il

u

3

<"

OÇ

."

3

Z

z

S

g

g

o

f,

r

3

c 3

JÎ

C/5

a

3

.a

•ö

•S

r>

*

m

$

5

s?

*

n

n

r

r-.

S

<

z z z

:;

1

51-

Jlîî.!lîî5Î|l

îîîf

5 c S

cö

s, s < * z * ° >

c o c c c c

a

v:

>

-

<

yi

J

=

o

e

E

o

O

I

r

ae oo e" O - *r, ir, ir, ve o r r r r

ir, vo r r

r r r r r r rî r r

ir, so ov (c) - r f,

Ov Ov Cv O (c) O O

r r r m n r f,

I

îî

I

tli

3 3 3 * * *

r ¦* in ir, \0 s-

a a a a a 5

r^

w

% i K. S'

"O - U -

l

ri

I I

\-j

14

II-

III

Uil

a s

(c) - ri m >"f ir,

" n fi ri fi fi fi fi

r~^\

I V.

I

w

II

! ili

ss e s

r r r

1

fi

r r

8 ir*!

.S

II

Ilîî

X

•J

31i

Imul

1

¦s

*

2

¦^

M*

aka

aka

s

_a

'Su

ow

Z2

¦'î

a <

!

4 " B

Is:

i

it*

S 2 S S S S S

I

I

i

III

£

- sz

¦I £

I

407 408 409 411 413 414 414 415 416 418 419 420 420 421 422 424

363

364

366

366

368

369

370

371

372

372

373

374

375

376

377

377

378

379

381

381

382

383

Rado, evket RagpPaa Recaizâde M. Ekrem Regü, ükrii Enis

Saha, Osman Ziya Sabahattin Ali Sabit

Safa,Peyami Saffet Nezihi Samipaazâde Sezai Saraç, Tahsin Sayar, Abbas Sayn, Hidayet SehîBey

Sefahattin Enis Selçuk, lhan Selimolu. Zeyyat Sepetçiolu, M. N. Serdarolu, E. Bülent Sevengil, R. Ahmet

Sevük, smail Habib eyda, Mehmet Seyran Seyit Nezir Sezer, Sennur Sinan Paa

GED

354

Reat Enis

355

Revanî

356 358

Rey, Ekrem Reit Ruhî

Ruhsal

GBD

Siyavugil. S. Esat Soysal, Mümtaz Soysal, lham Soysal, Sevgi Subulay Hikmet Sultan Veled Süleyman

Çelebi Süleyman Nazif Süleyman Paa Sümer, Dinç Sümmanî Sünbülzâde Vehbi Sürurî

Sahabettin Süleyman ahapStk ahin, Osman arda, Rütü emsettin Sami eyh Galip eyhî

eyhülislâm Yahya inasi

258 259 360 361 361

384 35 386 387 388 388 389 390 392 393 393 , 394 395 396 396 397 398 399 401 402 403 404

Talu, E. Ekrem Tamer, Ülkü Taner, Haldun Tanpnar, A. Hamdi Tanröver, H. Suphi Tansel, F. Abdullah

Tanyol, Cahit Taranc, Cahit Stk Tarhan. A. Hamit Tarlan, Ali Nihat Tarus, lhan Taan, Berin Taer, Suat

Takn, M. Zeki Talcah Yahya Tatavlal Mahremi

Uçkan, H. Vasf Uçuk, Cahit Uurlu, Halim Ural, Yalvaç Uakl, Ö. Bedrettin Uaklgil. H. Ziya Uyar, Tomris

Tekdoan, M. Turan

425

Tekin, Latife

426

Telli, Ahmet

426

Tepeyran, E. Hazm

427

Tevfik Fikret

428

Tez, lham Bekir

429

Tezel, Naki

430

Tirali, Naim

430

Tosuner, Necati

431

Toprak, Ö. Faruk

432

Toy, Erol

432

Tör, Vedat Nedim

433

Tucu, Kemalettin

434

Tuncer, Cengiz

435

Tülbentçi, F. Fazd

436

Türkali, Vedat

436

Tütengil. C. Orhan

437

439 440 441 441 442 443 445

(-"•"-)

Uyar, Turgut

446

Uyarolu. smail

447

Uyguner, Muzaffer

447

Uygur, Nermi

448

Ülkütar, alrir

449

Onaydn, R. Eref

450

Üstün, Nevzat

451

508

.*>("

(-

'O

Vâ-Nû

453

Vercl. Oktay

Velidedcoglu, II. Veldet

454

Veysî

(-

*")

Yac. Öner

457

Yimiseki/. M. Çelebi

Yacolu, 1 lalm

458

Yöntem, Ali Canip

Yamur, Mahmut

458

Yund, Kerim

Yalçn, rfan

459

Yunus limre

Yalçn. II. Cahit

460

Yunus Nadi

Yalman. A. Kmin

461

Yurdakul, M. Kmin

Yaar Kemal

462

Yurtta, Hüseyin

Yavuz, Hilmi

464

Yusuf Has Hacip

Yayar, M. Behçet

465

Yüce. Ali

Yesari. Mahmut

465

Yüceba, Hilmi

Yesari, Afif

466

Yücel, Can

Yetkin, S. Kemal

467

Yücel. Hasan Ali

Yldz, Bekir

468

Yücel. Tahsin

Yiitcr. U. Na/if

469

Yücel. evket

Yiitler, II. Zekâi

470

(-

"O

Zorifolu, Cahit

485

Ziya Pasa

Zatî

486

Ziya Cîökalp

510

Ahmet Köklügiller, klavuz yaptlar hazrlayan, çalkan bir yazar, Dilbilgisi; yazm alanlarnda, Türkçe ve

Atatürkçülük konularnda çok sayda kitaplar var. Edebiyatmzda airler ve Yazlarlar, Köklügiller'i yeni bir

çalmas. Kitapta 500 ozan ve yazarn yaam öyküsü, yaptlaryla ilgili bilgileryer alyor. Böyle bir çalmay ortaya

koymak güç itir. Çok iyi bir belgelik (ariv) aratrmas gereklidir. Köklügiller, daha çok ders kitaplarnda

bulunanyazarlara yer vermi. Özellikle öretmen ve örencilere yararl olacaktr.

Çada Türk Dili (Ekim, 1988)

Eitimci - yazar Ahmet Köklügiller, 500 air ve yazarn yaam, kiilii ve yaptlar üzerine ön bilgiler veren,

Edebiyatmzda airler ve Yazarlar adl bir sözlük hazrlad.

Köklügiller, her nedense kendini bu kitaba almam. Bunun nedeninin yantnn kendinde olduunu düünüp biz

O'nun 1936 ylnda Adana'nn Bahçe ilçesinde doduunu, Balkesir Necati Enstitüsü'nü bitirdiini, çeitli

okullarda uzun yllar Türkçe ve yazn öretmenlii yaptn, 1957'den beri çok dergi ve gazete sayfalarnda kalan

pek çok yaz yazdn ve bugüne dein 39 kitap yazp yaynladn belirtelim.

Ky dergisi (Kasm, 1988)

Sözlük yazarl, aslnda bir kurul iidir. Çünkü pek çok bilgi birçok bakmdan denetlenmek ister. Birçok

bakmdan aratrlmak zorunluu tar. Ayrca bu bilgiler, zamanla hep yarma hâlinde olacandan, ksa sürede

derlenmek ve yaymlamak gerei vardr. Deilse bilgiler eskir ve her yl ayn deiikliklerin eklenmesi gerekebilir.

Bunun için de en son çkan sözlük, bu alann en yeni bilgilerini tayan sözlük demektir. "Edebiyatmzda airler

ve Yazarlar" sözlüünün alannn baarl biryapt olduunu belirtmemiz ve bir kurul iini baaran Köklügiller'i

kutlamamz gerekir.

Hikmet Altnkaynak (Milliyet Sanat, 1989)

KAYA YAYINLARI

San Tic. ve Ltd. ti.

Nuruosmaniye Cad. No: 17/1 Caalolu-STANBUL

Tel: 520 66 65-511 07 04"

Fax: 5282267" "** Q

dizi izle