aldananlar - imam-ı gazali

7/31/2019 Aldananlar - Imam- Gazali

1/27

(el-Kef Vet-Tebyn f urri'l-Halki Ecma'n)

Tercme: Fethullah Ylmaz


2/27

NDEKLERTAKDM......5GR ........9BRNC BLM1. Kfirlerin Aldanmas .. 11

2. M'minlerin Aldanmas .... 19KNC BLMALDANANLARIN KISIMLARI1. ALDANAN LMLER..... 25Amelsiz Alimler .... 25Zahir limler ..... 28Kendini Beenen limler ...... 30Gizli Tehlikelere Aldananlar .... 34Fetva limlerinin Aldanmas .... 35hya ihtilaf limleri ..... 38Kelm ilmi ve Cedelle Uraan Alimler ..... 39

Vaaz ve Nasihat limleri ..... 41Hitabet limleri ..... 43Menkbe limleri ...... 45Rivayet limleri ..... 45Sarf-Nahiv limleri ....... 492. ALDANAN BDET ve AMEL SAHPLER.....51Farz Yerine Nafile ile Uraanlar ... 51Vesveseye Kaplanlar ...... 52Harflere Taklp Kalanlar .... 53Kur'an' Kerim'in Tilavetinde Aldananlar .... 54Oru ........ 55Hac .......... 56Emr-i bi'l-Marf Nehy-i anil-MnkerYolunda Aldananlar ... 57Mekke ve Medineye Komuluk ..... 58Zhd .......... 60Nafile Dknl ile Aldananlar ..... 623. ALDANAN ZENGNLER.... 65Haram parayla Hayr Eseri Yapanlar ..... 65Gsteri ve hrete Kananlar ..... 66Mali badeti Terk ve Bedeni badetlerle Yetinme ..... 694. ALDANAN SUFLER...... 731- ekle Aldananlar .... 732- Refah ve Sslere Aldananlar .... 753- Lafzlara Aldananlar ....... 764- Gizli Tehlikelerle Aldananlar ...... 775- Btn Amellerde Titizlik Gstermeyenler ..... 796- Tevazu ve Hizmet Yolunda Aldananlar ..... 807- Engellere Aldanp Yol Alamayanlar ... 818- lahi Ltuflara Aldananlar .... 829- Vusul Buldum Diye Aldananlar ..... 83KAYNAKLAR....... 87


3/27

TAKDMHidayetiyle bizi bu nimete kavuturan Allah'a hamd olsun! "Allah bizi doru yolailetmeseydi kendiliimizden doru yolu bulacak deildik." 1 A'rf, 43.Allah'n en gzel ve en mkemmel salt ve selamlar, kendisine uyulanlarn ve

izinden gidilenlerin en hayrls, yaratlmlarn en ereflisi, peygamberlerinefendisi Hazret-i Peygamber'e, O'nun erefli ailesine, ashabna ve kyamete kadarO'nun izinden gidenlere olsun.Yzyllardr slm aleminde Hccet'l-slm (slm'n salam delili) ve Zeynddin(dinin ss) unvanlaryla yd edilen mam- Gazl hazretleri, esiz deere sahipok sayda eserler vermi Rabbn alimlerin banda gelir. Yazd eserleriyle,Hazret-i Peygamber'e gerekten varis olduunu ortaya koymutur. Sayszeserlerinin her biri slm'n engin mana ikliminden derlenerek talip ve ehilolanlara ikram edilmi birer demet iek gibidir.hekimhanmam- Gazl hazretleri, kaynaklarn ittifakla belirttii gibi olaanst bir zeka

ve hafzaya sahipti. Bata fkh olmak zere hadis, akid, lgat gibi temel slmilimlerini gen yata tahsil etmiti. Daha sonra felsefe ve hikmet de dahil olmakzere btn ilimlerde kendisini yetitirdi.Kendisini btn ilim dallarnda yetitirip gelitiren mam Gazl hazretleri bu ilimdallarnn hemen hepsinde deerli eserler verdi. mam Nevev'nin hocas olanTifls, mam Gazl'nin yazd eserleri ile mrn saydn ve bu byk imamnher gnne krk sayfa dtn syler. Eser yazd ilim dallarna bakacakolursak; Fkh, Fkh Usl, Kelm, Mantk, Felsefe, Tasavvuf, Ahlak, Terbiye gibihemen hemen btn ilim dallarnda eser vermi olduunu grrz.Sahip olduu ansiklopedik ahsiyeti ile btn bu ilim dallarnda yetkin eserlerveren mam- Gazl hazretleri, eserleri ile slm dnyasnda byk bir etkibrakmtr. Bu nadide eserler ile kendisinden sonra gelen ulemay etkilemi,etkileri sonraki alarda aka mahede edilmitir. Bu bakmdan o slmmmeti tarafndan Hicr V. asrn mceddidi 'kabul edilmitir.6

Tasavvuf konusuna ynelen Gazl hazretleri, ilgilendii her konuda olduu gibibu alanda da kendisini tam manasyla yetitirmesini bilmiti. Tasavvuf konusundakendisinden nce yaam ve bu konuda temel eserler vermi olan mamKueyr, Hris-i Muhsib, Eb Talib el-Mekk, Cneyd-i Badad, mam ibl,Bistm (Allah hepsine rahmet eylesin) gibi tasavvuf nderlerinden gelentasavvuf mirasn inceleme imkanna sahip olmutu. Bu sayede tasavvufkonusundaki btn bilgileri elde ederek hakikatine vakf olmutu. Bu engin bilgisiile, tasavvufun gizli ve derin noktalarna ulamann srf nazari bilgiyle deil;tadarak ve hal ile, sfatlar deitirmekle mmkn olaca sonucuna ulamt.Bu anlaytan hareketle, vezirleri ve halifeyi bile geride brakan hret ve itibarterk ederek, nazariyatn rendii tasavvuf ilmini yaama yolunu seti. Dnyadamevki kazandran ilimleri terk ederek, ahirette mevki kazandracak olan ilme(ilm-i hle) yneldi. Dnyevi mevkiler kazandran ilimleri insanlara rettii gibi,manevi rtbeler kazandracak olan ilmi de hakkyla retecek esiz eserlerbrakt.islm corafyasnn her tarafnda yaayan btn mslmanlar, onun braktbirbirinden gzel eserleri alm, okumu, benimsemi ve istifade etmilerdir. Bubakmdan, bu byk imamn eserinin girmedii ev yok dense yeridir.Bu byk imamn hepsi de birbirinden deerli olan eserleri arasndan deerliokuyucularmz iin her zaman istifade edebilecekleri Gazl Risaleleri diye bir seri


4/27

hazrlamay hedefledik. Bu seri ile, Gazl hazretlerinin zellikle faydas dahageni kesimlere ulamasn dndmz eserlerini yaynlamay ve bu eserlerideerli okuyucularmza ve yayn hayatmza kazandrmay dnyoruz. Cenab-Hakk'n izniyle bu hedefimizi inaallah en ksa srede gerekletirmeyi mitediyoruz. Bu gayretin hepimiz iin ahiret az olmasn dileriz. almak bizden,

baar ve hidayet Yce Mevl'mzdandr. Dualarmzn sonu, Allah'a hamdetmektir.25 Muharrem 1424 28 Mart 2003 Yenibosna/stanbulAli Kaya

GRRahman ve Rahm Olan Allah'n AdylaHamd Allah'a, Allah'n rahmet ve bereketi, yaratlmlarn en hayrls EfendimizHz. Muhammed'e ve O'nun yaknlar ve ashabna olsun!Bu, el-Kef ve't-tebyn f urri'l-halki ecma'n (nsanlarn btn snflarnn

aldanmalar hususunda hakikati ortaya karp aklama) iin yazlm kitaptr.Bilinmelidir ki, yaratlm olan varlklar canl ve cansz olmak zere iki ksmdr.Canllar da, mkellef olan ve olmayan diye iki ksma ayrlr. Mkellef, AllahTel'nn muhatap klarak kendisine kulluu emredip, karlnda sevapvadettii; gnahlar yasaklayarak cezadan sakndrd kiidir. Mkellefolmayansa, Allah'n bu konudaki hitabna muhatap olmayandr. Mkellefler de ikikesimdir; m'min ve kfir. M'min de ikiye ayrlr; itaat eden ve isyan eden. taateden ve etmeyenlerden her biri de lim ve chil diye ikiye ayrlr.Bu taksimi yaptktan sonra; gururun -lemlerin Rabbi Allah'n koruduklar hari-mkellef, m'min ve kfirlerin ayrlmaz bir zellii olduunu grdm. Allah izinverirse, onlarn bu aldanmalarn, en zl ifdelerle ve en gzel ve yeni tespitlerle

ortaya karp, bu konudaki delilleri aklayacam. Baar sadece Allah'tandr.Halktan, kfirlerin dnda, aldananlar drt snftr:1- limle megul olanlar,2- Kendilerini ibdete vermi olanlar,3- Mal sahipleri ve4- Tasavvuf yoluna girenler.Fakat biz nce kfirlerin aldanmalarndan bahsedeceiz.

BRNC BLM1. Kfirlerin AldanmasOnlar, aldanma konusunda iki ksmdr: Dnya hayatnn aldatt kfirler ve Allahhakknda pek ok eyin kendilerini aldattklar.Dnya hayatnn aldattklar diyor ki:"Pein olan, veresiyeden hayrldr. Dnyann zevk ve lezzetleri iin kesinlik szkonusudur fakat, hiretin zevk ve lezzetleri hususunda phe mevcuttur. Kesinolan, pheli eyden dolay terk edilmez."Bu, geersiz bir kyastr ve mel'n blisin, 'hayrl olu'un sebepte olduunuzannederek "ben ondan (dem) daha hayrlym"2 sznde yapt kyasabenzemektedir. 2 Sd 38/76.Bu aldanmann tedavisi, iki yoldan birisiyle olabilir: Ya tasdikle -ki bu, imandr-veya akl11

delille... Tasdikle tedavisi kiinin, Allah'n, "Allah'n katnda olan daha hayrl ve


5/27

devamldr" 3 Kasas 28/60.ve "Dnya hayat aldatc eylerin geici zevklerinden baka bir ey deildir"4 l-iimrn 3/185; Hadd 57/20.yetlerini ve peygamberlerin bildirdiklerini doru kabul etmekle olur.Akl delile gelince, bu yapt kyaslamann bozuk olan ynn bilmektir. Onun

"dnya pein, hiret veresiyedir" sz, dorudur. "Pein olan veresiyedenhayrldr" deerlendirmesi ise yanld noktadr. in asl hi de yle deildir.Eer pein olan, miktar ve hedeflenen asndan veresiye gibi ise elbette peindaha iyidir. Fakat pein olan veresiyeden daha az ise, tabi ki veresiye dahahayrldr.Bilindii gibi hiret ebeddir. Dnya ise sonlu ve geicidir. Onlarn "Dnya iinkesinlik, hiretin varl iin ise phe sz konusudur."12

szleri, temelinden geersizdir. Bilakis burada inananlar iin hibir phe mevcut

deildir.hiretin varlnn kesinlii iki yoldan anlalr: Birincisi, kii nasl tedavi olmakiin iinin ehli olan bir doktoru taklit ediyorsa, ayn ekilde peygamberleri velimleri dorulayp dediklerine iman etmesidir. kincisi ise, peygamberler iinvahiy, veliler iin de ilham yolu.Sakn zannetme ki Hz. Peygamber'in (s.a.v.) dnya ve hiretle ilgili durumlarhakkndaki bilgisi, Cebrail (a.s.)' taklitten kaynaklanmaktadr. nk taklit, kesinbir bilgi kayna deildir ve de Hz. Peygamber (s.a.v.) byle bir eyden uzaktr.Tam aksine, eyann perdesi kendisi iin kaldrlm ve O da, nasl ki bedengzyle d dnyay grmse, eyann hakikatini de basiret nuruyla mahedeetmitir.

M'minler eer yanl szler ve inanlarla Allah'n emirlerini yani slih amelleriihmal eder ve onlar basit arzularla bulandrrlarsa, ayn aldanma noktasndakfirlerle ortak olurlar. Zaten13

dnya hayat, kfir-m'min herkes iin bir aldanma sebebidir.Kfirlerin Allah hakknda aldandklar yne gelince, onlarn kendileriyle ilgili olaraksyledikleri u szlerini ele alabiliriz: "Eer Allah bizi tekrar diriltilecek olursa,zaten biz buna bakalarndan daha ok hak sahibiyiz." Nitekim Allah Tel onlarndurumundan yle bahsediyor:"(Derler ki:) Bunun hibir zaman son bulacan zannetmiyorum; kyametinkopacan da zannetmiyorum. Eer Rabbimin huzuruna gtrlecek olursamkesinlikle bundan daha hayrl bir sonula karlarm." 5 Kehf 18/35-36.Bu aldanmann sebebi, blis mel'nun mantk yoluyla yapt hatal kyasadayanmasdr. yle ki onlar bazen, Allah'n dnyada kendilerine verdiinimetlere bakp hiret nimetlerini buna kyas ediyor; bazen de Allah'n dnyada14

kendilerine hemen azap gndermediine bakp hiret azabn buna kyasediyorlar. u yette buyurulduu gibi:"Allah sylediklerimizden dolay bize azap etse ya!" 6 Mcdele 58/8. diyorlar.Onlar bazen de m'minlere bakp onlarn fakir olduklarn grnce kmseyerekdiyorlar ki:"Aramzdan, Allah'n kendilerine ltuf ve ihsanda bulunduu kimseler bunlar


6/27

m!"7 En'm 6/53. s Ahkaf 46/11."Bu i iyi bir ey olsayd onlar bizi geemezlerdi."*Onlarn tasavvurlarnda dzenledikleri kyas yle: "Allah bize dnya nimetleriniihsan etmitir. Her ihsan eden sever; her seven de ihsanda bulunur." indorusu byle deildir. Tam aksine Allah ihsan eder fakat sevmeyebilir.

15

Hatta belki de ihsan, bu iyilie muhatap olann yava yava helakine sebep dahiolabilir. te bu, Allah hakkndaki gururun zirvesidir. Bununla ilgili olarak Hz.Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:"Sizden birisi sevdii iin hastasn nasl ki baz yiyecek ve ieceklerden uzaktutuyorsa, Allah da m'min kulunu ayn ekilde dnyaya kar muhafaza eder."9Bunun iin basiret sahipleri, dnya kendilerine yneldiinde zlr; balarnafakirlik gelince sevinir ve 'yi insanlarn almetlerine merhaba!' derlerdi.yetlerde yle buyurulur:

"nsan var ya, Rabbi kendisini imtihan edip de ikramda bulunduunda ve bolnimet verdiinde, 'Rabbim bana ikram etti' der." 10 Fecr89/15.16 hekimhan"Zannederler mi ki Biz kendilerine mal ve oullar vermekle, iyilikleri kendilerineabucak ulatryoruz? Hayr, onlar farknda deiller.""yetlerimizi yalanlayanlar, Biz, bilmeyecekleri ynden derece derece helkayaklatracaz. Ben onlara mhlet veririm. Muhakkak ki Benim tuzam peketindir.112"Kendilerine yaplan uyarlar unuttuklarnda, (vermi olduumuz sknt vemusibetleri kaldrp) zerlerine her eyin kaplarn atk. Nihayet kendilerineverilenler sebebiyle mardklar zaman onlar anszn yakaladk, birdenbire btn

mitlerini kaybettiler."13Aldanarak byle bir inanca saplanan kii, Allah'a inanmam demektir. Bualdanmann kayna, Allah ve sfatlar hakkndaki bilgisizliktir. nk Allah'tanyan, O'nun imtihanndan kendisini gvende hissedemez. Gerekten on-11 M'minn 23/55-56.12 'rf 7/182-183; Kalem 68/44-45.13 En'm 6/44. - ' -17

lar, Allah kendilerine nice mal-mlk verdii halde, Firavun, Hmn ve Nemrud'unbalarna nelerin geldiine de hi bakmyorlar! Halbuki Allah Tel u ayetlerdeazabndan sakndr-maktadr:"Allah'n azabna uramayacaklarndan emin mi oldular? Ziyana urayantopluluktan bakas Allah'n azabndan emin olamaz."14"Onlar tuzak kurdular ve Allah onlarn tuzaklarn balarna geirdi. Allah tuzakkuranlarn en hayrlsdr.'n5"Sen kfirlere mhlet ver; onlar biraz kendi hallerine brak!"16Allah kime bir nimet verirse o, bunun bir felaket olmasndan korksun!1* 'rf 7/99.s l-i imrn 3/54.s Trik 86/17. 18


7/27

2. M'minlerin Aldanmasnananlardan gnah ileyenlerin aldanmalar u szlerinde kendini gsterir:"Allah, balayc ve merhametlidir; biz O'nun affn mit ediyoruz."Byle syleyip buna gvenir ve amelleri ihmal ederler. Geri dinde bu anlay

"mit" asndan vlen bir dncedir. Allah'n rahmeti elbette geni, nimeti okkapsayc ve keremi umumidir. Biz O'nun bir olduunu kabul ederek O'na imanediyor ve bu iman ve O'nun kerem ve ihsan vesilesiyle midimizi kesmiyoruz.Onlarn aldanmalarnn kayna bazen de anne ve babalarnn iyiliklerinetutunmak olur ki, bu zaten aldanmann son derecesidir. Halbuki onlarn babalarslih ve takva sahibi olmalarnn yannda gnah ilemekten ekiniyor-lard. teonlarn u ekildeki kyaslarn eytan onlara gzel gstermitir:19

"Bir insan seven onun evlatlarn da sever. Allah sizin babalarnz sevmitir.

yleyse sizi de seviyor."Bu sebeple de itaate gerek duymaz, buna gvenerek Allah hakknda kendilerinialdatrlar. Hi bilmezler ki, Hz. Nuh (a.s.), olunu gemiye bindirmek istedi fakatbundan menedildi ve Allah onu Nuh kavminin cezalandrlmas esnasnda en fecibiimde suda bodu. Yine Hz. Peygamber (s.a.v.), annesinin kabrini ziyaret edip,balanmas iin dua etmek konusunda izin istedi; kendisine ziyaret izni verildifakat istifar iin izin verilmedi.17 u yetleri de unutuyorlar:17 Eb Hureyle (r.a.) Raslullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu rivayet eder:"Annem hakknda istifarda bulunmak iin Rabb'im-den izin istedim, bana izinvermedi. Kabrini ziyaret etmek iin izin istedim, bana izin verdi." Mslim, Ceniz,105,107; Eb Dvd, Ceniz, 77; Nesai, Cenaiz, 101; bnu Mce, Ceniz, 48;

Ahmed, Msned, 2/44.20"Hibir gnahkr bakasnn gnahn yklenmez.""nsana ancak kendi almasnn karl vardr."Kim babasnn takvasyla kurtulacan zannediyorsa, o kii babasnn yeme veimesiyle kendi alk ve susuzluunun gideceini dnen birisiyle ayn mantasahiptir. Takva herkeste olmas gereken bir zelliktir ve bunda baba evladnnhibir sorumluluunu gideremez. Kald ki hirette takvann karl verilirken kii,kardeinden, annesinden, babasndan, einden ve ocuklarndan kaacaktr,efaat durumu hari. Peygamberimiz (s.a.v.)'in u hadisini de unutuyorlar:"Akll kii kendisini yksek grmeyip lmden sonras iin alandr; ahmak ise,kendini18 Ftr 35/18.19 Necm 53/39.21

bo duygularn peine takan ve Allah hakknda kuruntular besleyendir."20u yetleri de unutuyorlar:"man edenler ve hicret edip Allah yolunda cihad edenler var ya, ite onlar,Allah'n rahmetini umabilirler. Allah balayc ve merhametlidir"2'"Hi bir kimse, yaptklarna karlk olmak zere kendileri iin gzler aydnlolarak nelerin (saysz nimetlerin) saklandn bilmez."22Bu durumda, hibir amelde bulunmadan mit beslemek doru olur mu? Eer


8/27

mitten nce bir alma sz konusu deilse hi phesiz bu aldanmadr. mitancak, korku ve mitsizlii gidermek iindir. phesiz bu fayda-20 Tirmiz, Sfatu'l-Kyme, 15; bn Mce, Zhd, 31; Ah-med, Msned, 4/124;Beyhak, es-Snen'l-Kbr, 3/369; u'abu'l-mn, 4/350; Hkim, Mstedrek,1/125; Tabern, el-Mu'cemu'l-Kebr, 7/281.

21 Bakara 2/218.22 Secde 32/17.22

sndan dolay Kur'n bunu dile getirmi ve daha fazla olmasn tevik etmitir.Onlara gurur, yaptklar bir takm iyilik ve gnahlar ynnden yaklar. Ancakgnahlar daha oktur. Bununla beraber balanacaklarn umar ve ktlkleridaha fazla olmasna ramen iyiliklerinin ar basacan zannederler. Bu isecehaletin doruk noktasdr.Bakarsnz onlardan biri, helal veya haram yoldan kazanlm bir ka dirhem

sadaka verir. Fakat dier tarafta insanlarn mallarndan ve pheli yollardan eldeettii kat kat fazladr. Bu insan tpk, terazinin bir kefesine on kilo koyup dierkefesine de bin kilo koyduu halde, on kilonun ar basmasn isteyen kiiyebenzer. Bu ise bilgisizliin son noktasdr.Bazlar da iyiliklerinin gnahlarndan ok ol-. duunu zanneder. nk o, nenefsini hesaba eker, ne de gnahlarn aratrr. Bir iyilik yaptnda onu aklndatutar ve ona gvenir. Bunun durumu una benzer: Bir insan diliyle23

Allah'tan balanma diler, gece gndz Allah' yz veya bin defa tebih eder.

Dier taraftan gn boyu mslmanlarn gybetini yapar ve Allah'n razolmayaca ekilde konuur. Bir de tebihin faziletiyle ilgili yet ve hadisleriaratrr. Onlara ncelik verir. Fakat yalanclarn, sz tayanlarn ve demnafklarn arptrlaca ceza hakkndaki yet ve hadisler hi aklna gelmez.te bu da tam bir aldanmadr. Halbuki onun dilini gnahlardan korumas, tebihekmesinden daha doru bir davrantr.24

KNC BLM

ALDANANLARIN KISIMLARI

1. ALDANAN LMLER

Amelsiz Alimler:Bir grup, din ve akl ilimlerin temellerini renip bunlarda derinlemilerdir.Tamamen bu konularla megul olduklarndan, azalarn gz nne alarak onlargnahlardan koruyup iyiliklere ynlendirmeyi ihmal ederler. limleriyle marurolur ve Allah katnda kendilerinin yksek bir dereceye sahip olduklarn ve ilimde,

Allah'n kendilerine azap etmeyecek, bilakis insanlar hakkndaki efaatlerini kabuledecek ve hata ve gnahlarndan dolay kendilerine hesap sormayacak birdereceye ulatklarn zannederler. Onlar aldanmlardr.25


9/27

Eer basiret gzyle baksalard, ilmin ikiye ayrldn grrlerdi: Muamele ilmi veAllah' ve sfatlarn bilme yani Mkefe ilmi. Muamele ilmi, amalanan hikmetintamamlanmas iin gereklidir. Bu hikmet, helal ve haramn, vlen ve yerilenhuylarn bilgisine gre davranmaktr. Onlar, kendisi hasta olup, hastaln

tedaviye gc yettii halde bunu yapmayarak bakasnn tedavisiyle uraandoktora benzerler. lac anlatmakla hi ifa hasl olur mu? Heyhat!... la ancakzararl eylerden korunduktan sonra iene fayda verir. Onlar u yetin farkndadeiller:"Nefsini tezkiye eden kurtulmu; onu ktlklere gmen de ziyana uramtr."23Allah Tel burada, "Onun nasl tezkiye edileceini bilen, bunun kitabn yazan veinsanlara reten kurtulur." buyurmamtr.23 ems 91/9-10.26

Onlarn u hadislerden de haberleri yoktur:"Kimin ilmi artt halde istikmeti artmazsa, onun ancak Allah'a olan uzaklartar."24"Kyamet gn insanlardan en iddetli azaba urayacak kii, Allah'n kendisiniilmiyle faydalandrmad limdir."25Bu manada daha pek ok hadis vardr. Gerekten bunlar aldanm durumdadrlar.Biz onlarn haline dmekten Allah'a snrz. Kesinlikle dnya sevgisi, nefislerineolan dknlkleri ve geici huzuru arzulamalar onlar malup etmitir. Onlarsa,ilimlerinin, amelleri olmasa dahi kendilerini ahirette kurtaraca kuruntusunakaplmlardr.24 Mnv, Feyzu'l-Kadr, 4/ 52; "lmi artt halde dnyaya rabeti artarsa..."

eklinde Sfyan b. 'Uyeyne'ye it maktu' hadis iin bkz. Drim, Mukaddime, 34.25 Beyhak, u'abu'l-mn, 2/285; Tabern, el-Mu'ce-mu's-Sar, 1/305; Kuz'i,Msned'-ihb, 2/171; Mnv, Feyzu'l-Kadr, I, 518.27

Zahir limler:Onlardan bir ksm ise, ilimleri renmi, zahir amelde bulunarak grnrgnahlar da terk etmilerdir. Lakin kalplerinden bhaber kalmlardr. Kibir, riya,hased, ba olma ve stnlk arzusu, akran ve meslektalarnn ktlnisteme ve insanlar arasnda mehur olma istei gibi Allah'n sevmedii sfatlarkalplerinden silmemilerdir. Bu da bir aldanmadr. Sebebi ise u hadislerden gafilolmalardr:"Riya, kk irktir."26"Atein odunu yakp kl ettii gibi, hased de iyilikleri yakar kl eder."21"Mal ve eref tutkunluu, kalpteki nifak tohumunu yeertir; tpk suyun bitkileribytt gibi..."2826 Hkim, Mstedrek, IV, 365; Ahmed, Msned, V, 428; Beyhak, u'abu'l-mn,V, 333.27 Eb Dvd, Edeb, 52; bn Mce, Zhd, 22.28 Bu rivayetin kayna bulunamad.Daha nice hadisler mevcuttur. "O gn, ne mal fayda verir ne de evlt. AncakAllah'a temiz bir kalp ile gelenler fayda grr."29 yetinden de gafildirler. Onlarkalplerinden gafil ve d grnleriyle megul olmulardr. Oysa kalptenynelmeyenin taatleri sahih olmaz.Bu kii, bir hastaya benzer ki, kendisi uyuz hastalna yakalanmtr ve doktor


10/27

kendisine, ilgili merhemi srp ilac imesini syler. Fakat o, merhemi bedeninesrd halde ilac imez. Hastalnn dna yansyan ksmn izale eder, amaiindekini yok edemez. Halbuki hastaln kayna iindedir. Dolaysyla hastalhi eksilmez, devaml surette artar. ayet iindeki yok olacak olsa d da rahatedecektir. te, bu ekilde kalpte pislikler gizli olduu mddete, izleri insann

dnda, azalarnda ortaya kacaktr.29 uar 26/88-89.2829

Kendini Beenen limler:Baka bir ksm limler ise, bu huylar bilirler; ve yine bilirler ki, bu huylar dinasndan kt olarak deerlendirilir. Ancak, kendilerini beendikleri iin, busfatlardan uzak olduklarn ve Allah'n onlar bu huylarla imtihan etmeyecekkadar yce bir derecede bulunduklarn dnrler.

Yani onlarn zannna gre Allah, kendilerinin ilimde ulatklar mertebedekilerideil de, bununla ancak sradan insanlar imtihan eder. Kendileri ise Allahkatnda, Allah'n bu durumla kar karya getirmeyecei bir mevkidedirler. Bugruptaki bilginleri kibir, ba olma hrs, stnlk ve deerlilik tutkusu malupetmitir.Aldanmalar ise bunun kibir deil de, sadece dinin izzeti, ilmin erefini ortayakoymak ve Allah'n dinine yardm olduunu zannetmeleridir. Oysa onlar,sahblerin tevazuunu, yumuak balln ve bu tr eylere meyletmemelerinigzden karyorlar. Mesel, Hz. mer'i (r.a.)30

bazlar, am'a geldiinde, son derecede sde olan durumu sebebiyle hokarlamamlard. Fakat o yle dedi:"Biz, Allah'n slm ile ycelttii bir toplumuz ve kesinlikle baka bir eyde izzetaramyoruz."Sonra, bu marur, dinin stnln gsterili elbiselerle talep ederken ilminizzetini ve dinin erefini arzuladn savunuyor. Dier taraftan, adalarndanveya kendi grne kar kanlardan birisine dil uzatnca, bunun kendihasedinden kaynaklandn dnmyor da, 'Bu, sadece hak iin fkelenmek vebatl ehline, dmanl ve hakszl hususunda bir cevaptr.' diyebiliyor.Bu kii aldaniyor. nk ayet o, ada limlerden birine dil uzatlacak olsa,deil kzmak, belki de bundan dolay sevinir. nsanlarnHkim, Mstedrek, 1/130; Mnv, Feyzu'l-Kadr, 2/290.31

huzurunda byle bir eye fkelendiini ortaya koysa da, belki de kalbi bundanson derecede honut olur. Dahas, bilginlik taslayarak der ki: 'Benim byleyapmaktaki amacm, sadece insanlara faydal olmaktr.' O, bu szyle gsteriyapmaktadr. nk, eer onun ama, insanlarn iyilii olsayd, kendi seviyesindeveya kendisinden st yahut alt seviyedeki bakalar tarafndan insanlarn faydagrmelerine sevinmesi gerekirdi.Bazen yneticilerin yanna gidip onlar verek gzlerine girmeye alr. Bukonuda soru sorulunca, 'Benim amacm ancak, mslman-lara faydal olmak veonlara gelebilecek zararlar defetmektir'. Halbuki o, aldanmaktadr. ayet gayesibu olsayd, bunu bakalar yapnca da memnun olmas gerekirdi. Fakat kendisi


11/27

gibi birisini devlet yetkilisinin yannda bir kii hakknda efaatilik yaparkengrseydi bundan holanmazd.Bazen de onlarn mallarndan alr. Aklna bunun haram olduu gelecek olursa,eytan ona der ki: 'Bu, sahipsiz bir maldr ve, msl-manlarn faydalanmalar,iindir. Sen de onlarn nderi ve bilginisin. Din senin sayende, ayakta

durmaktadr!'Burada aldanma noktas sz konusudur: Birincisi, bunun, sahibi olmayan birmal olmas; ikincisi, mslmanlarn maslahatlar iin olduu; ncs isekendisinin nder olduu. Peygamberler, sahbler ve bu mmetin faziletli limlerigibi, dnyadan yz evirenlerden bakas hi nder olabilir mi? Hz. sa (a.s.)'ndedii gibi:"Kt lim, derenin nne dm kaya gibidir: Suyu ne kendisi ier ne debrakr ki o su gitsin de bir ekine faydal olsun."limle uraanlarn aldanma eitleri oktur. Bu insanlarn bozduklar,dzelttiklerinden daha fazladr.32

33

Gizli Tehlikelere Aldananlar:Bir grup da, ilimleri renmi, azalarn gnahlardan arndnp, taatlereyneltmiler; ma-siyetlerin grnrlerinden uzak durmu; riya, hased, kibir, kinve stnlk tutkusu gibi nefsin huylarn ve kalbin sfatlarn aratrmlar vebunlardan uzaklamak iin nefislerine kar mcdele ederek kalplerinden szkonusu huylarn kaln ve gl kklerini skmlerdir. Fakat bunlar yine dealdanmlardr. nk kalplerinin kelerinde eytan ve nefsin hilelerinin gizliolanlarndan, ok derin birtakm kalntlar vardr; farkna varamayarak onlar

ihmal etmilerdir.Bunlar, tarlasn zararl otlardan arndrmak isteyen iftiye benzerler: Tarlannetrafnda dolar, tespit ettii zararl otlar karp atar fakat, balarn henz yerinaltndan karmayanlar belirleyemez ve zararl btn otlarn ortaya kpgrndn zanneder. Bundan habersiz olunca da onlar kpbyyerek ekini altst34

ederek bozarlar. Bunlar bazen de halka karmay, kibirden dolay terkederler.nsanlara aalayc gzle bakarlar. Bazlar ise, kendisine bu ekilde aalaycgzle baklmasn diye d grnn gzelletirmeye alr.

Fetva limlerinin Aldanmas:Bir grup ise, ilimlerin en nemlisini terkedip tamamen dva ve mahkemelerle ilgilifetva bilgisine ve geim maslahatlar hususunda insanlar arasnda geerli olandnya ileri ile alkal uygulamalarn ayrntlarna ynelir. Kendilerine 'fakih(fkh)' ve bu ie 'fkh ve mezheb ilmi' adn vermilerdir. Belki de bununlaberaber, zahir ve batn amelleri ihmal etmiler; azalarnn durumunuaratrmam, dillerini gybetten, midelerini haramdan, ayaklarn devletyneticilerin huzuruna yrmekten uzak tutmamlardr. Dier azalar iin debenzer durumlar geerlidir: Mesel; kalplerini kibirden, riyadan,35

hased ve dier helak edici huylardan alkoyma-mlardr.Bunlar, iki bakmdan aldanmlardr: Birincisi, amel ynnden. Bunun tedavi


12/27

usln hya kitabnda anlatmtk. Bunlar, hastaln doktordan renip bukonuda gerek bilgiye sahip olmayan ve de tedaviye ynelme-yen hastagibidirler. Bylece nefislerini temizleme ve arndrmay ihmal ettiklerinden, helakeyaklamlardr. Halbuki onlar hayz, diyetler, hn ve zhar gibi konularla o kadarmegul olmulardr ki, mrlerini tamamen bu uurda zayi etmilerdir. Onlar

ancak, halkn kendilerine olan saygs ve stn bir mevkide grmeleri aldatmtr,hakim ve mft olarak kendilerine mracaat edilmesi aldatmtr... Dier taraftanher biri meslektann aleyhinde bulunmaktan geri durmazken, bir arayageldiklerinde byle bir ey hi yokmu gibi davranrlar.kincisi, ilim ynnden. Bu ise ilmin sadece kendi bildiklerinden ibaret olduunu,bunun hedefe36

ulatrc ve kurtarc olduunu dnmelerinden kaynaklanmaktadr. Oysa insanhedefe vardrp kurtaracak ey, sadece Allah sev-gisidir. Allah' sevmek ise O'nu

tanmadan mmkn olamaz.Allah' tanmann mertebesi vardr: Ztn, sfatlarn ve fiillerini tanmak. Builim erbab, hacca gidenlerin yolu zerinde kendilerini yol erzak satmaya vermikiiye benzerler. Bilmezler ki fkh Allah', O'nun insan ktlklerden alkoyan vekorkutan sfatlarn bilmektir. Bu da, kalbin Allah korkusunu hissetmesi vetakvaya sarlmas iindir. Kur'an'da buyuruldu-u gibi:"M'minlerin hepsinin toptan sefere kmalar doru deildir. Onlarn herkesiminde bir grup, dinde geni bilgi elde etmek ve kavimleri savatandndklerinde onlar ikaz etmek iin geride kalmaldr. Umulur ki saknrlar."31Tevbe 9/122.37

htilaf limleri:Bunlardan bir ksm da, fkhdaki tartmal meselelere ynelmitir. Elbette kibuna nem vermesinin sebebi; tartma yntemini, kar taraf nasl susturacanve doruyu nasl ortadan kaldracan renmektir. Evet ama, yenmek vevnmek... Gece gndz mezheb mensuplarnn tutarszlklarn tesbit veadalarnn kusurlarn aratrmak iin urarlar. Bunlarn asl maksatlar ilimdeil, akranlarna kar stnlk taslamaktr. Eer onlar kalplerini temizlemek iinurasalard, sadece dnyada ve kibirlenmek iin kendilerine faydas olan bu trbir ilimden, onlar iin daha hayrl olurdu. Dnyadaki bu durumlar ahirette alevalev yanan bir atee dnecektir."Grmn delillerine gelince, Allah'n kitab ve Resulnn snnetinden olmakzere unlardr..." gibi daha nice gurur ifade eden szler. Bunlarn gururlar nekadar da irkindir!38

Kelm lmi ve Cedelle Uraan Alimler:Baka bir grup, kelm ilmi ve cedelle uram; kart grtekilere cevap veonlarn elikilerini aratrmakla vakit geirmilerdir. Tartmal szlereodaklanm, muhalifleriyle mnkaa ve onlar susturma yollarn renme veretmeyle megul olmulardr.Bununla beraber bunlar ikiye ayrlrlar: Birincisi, doru yoldan sapm, bakalarnda saptrm olanlar. kincisi ise doru zere olanlardr. Hak yoldan sapanlarnkendilerini aldattklar nokta, dallette olduklarndan habersiz olmalar ve


13/27

nihyetinde kurtulua ereceklerini sanmalardr.Bunlar kendi aralarnda pek ok gruba ayrlrlar. Biri tekini kfir kabul eder vs.Sapmalarnn sebebi ise temelde, bir eyin her hangi bir dncenin deliliolmasnn artlarn ve bu konulardaki doru yntemin nasl olduunu iyibilmemeleridir. Mesel, phenin delil, delilin phe olduunu kabul ederler.

39

Bu alanda doru zere bulunanlarn aldanmalarnn sebebi udur. Onlar,tartmann, ilerin en nemlisi ve Allah'n dininde O'na yaklatran eylerin enstn olduunu dnrler. ddialarna gre, bir kimse aratrma yapmadkadini tamam olmamaktadr. Yine onlara gre, bir kii aratrmadan, bir delilaramadan Allah'a iman ederse, Allah katnda bir deere sahip kmil bir m'minolamaz. Halbuki onlar ilk asra hi bakmazlar. Hz. Peygamber (s.a.s)'in, odnemin insanlarna hi bir delil sormad halde, onlarn, insanlarn en hayrllarolduuna dair deerlendirmesini gz nnde bulundurmazlar. Eb mme el-

Bhil (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v)'in yle buyurduunu ifade eder: "Birtoplumda cedel ortaya karsa, onlar yollarn arrlar."3232 Tirmiz, Tefsr, 44; ibn Mce, Mukaddime, 7; Ahmed, Msned, 5/252; Hkim,Mstedrek, 2/486.40

Vaaz ve Nasihat limleri:Bir ksm limler ise, vaaz ve nasihatla urarlar. Korku, mit, sabr, kr,tevekkl, zhd, yakn, ihls ve doruluk gibi kalp ve nefisle ilgili huy vesfatlardan bahsedenin mertebesinin yceliini vurgularlar. Onlar kendilerini

aldatyorlar. Bu sfatlardan bahsederek, insanlar onlara sahip olmayaardklarnda kendileri de bu zelliklere sahip olduklarn zannediyorlar. Onlarnbu sfatlardan nasipleri halkn nasiplen-dii'kadardr. Daha fazlasn elde etmekiin almazlar. Bunlarnki aldanmann en lsdr. Zira onlar kendilerini sonderecede beenirler. Muhabbetullaha dair derin bilgilerinin ahirette kurtulularnavesile olacan ve zahidlerin szlerini ezberledikleri iin -bunlara greyaamadklar halde- affedileceklerini zannediyorlar. Bunlar ncekilerden dahaok aldanmlar-dr. nk onlar, insanlar Allah ve Rasln sevmeye tevikettiklerini zannederler. hlasn inceliklerine sahip olmadklar halde kendilerini41

ihlasl, samimi grrler. Nefsin kusurlarnn gizliliklerine vkf olmadklar halde,kendilerini bunlardan uzak zannederler. Dier btn sfatlar hakkndaki durumlarda byledir.Halbuki, dnyay herkesten daha ok severler. Dnyaya kar ardknlklerinden dolay zhd gsterisinde bulunur, kendileri ihlas sahibiolmadklar halde, insanlar ihlasa tevik ederler. Allah'a yaklamaya arrlar,fakat kendileri bundan kaarlar. Allah'tan korkmaya davet ederler, korkmadklarhalde... Kendileri unuttuklar halde insanlara Allah' hatrlatrlar. nsanlar Allah'ayakn olmaya tevik ederken kendileri O'ndan uzaklarlar. irkin sfatlarnktlnden bahsederler. Oysa, onlar bu sfatlara sahiptirler.nsanlar halka kar mesafeli olmaya tevik ederlerken kendileri bu konuda okserbest hareket ederler. nsanlar Allah'a ardklar halka ak meclisleregitmeleri yasaklansa, yeryz btn geniliine ramen onlara dar gelir.42


14/27

Maksatlarnn halkn slah olduunu iddia ederler. Fakat halkn slah baka biritarafndan gerekletirilecek olsa, znt ve hasetten canlar kacak seviyeyegelirler.Kendi yanna girip kan bir kii akranlarndan birisini vse, insanlarn o vlene

en ok buz edeni o olur. te bunlar mthi bir gururla kar karyadrlar.Kendilerine gelip orta yolu bulmaktan ok uzaktrlar.

Hitabet limleri:Bir grup ise, vaazda en nemli ve gerekli hususlardan uzaklamlardr. Allah'nmuhafaza ettikleri hari, bu zamann vaizlerinin tamam byledir. Gyaibadetlerden bahseder, hezeyanlar savururlar; gzel ve edebi konuma arzusuyladinin aslndan uzak ve dengesiz szleri bir araya getirmekle megul olurlar. Birksm da kelime oyunlar ve kafiyeli szlerle urar durur.43

En byk arzular cmle ii sz uyumlar ve kavumay ve arl konu edineniirlerle konumasn renklendirmektir. Byle yapmadaki amalar ise,meclislerinde galeyana gelme ve cezbe lklarn -isterse yanl gayelerle olsun-oka meydana gelmesidir.Bunlar insanlarn eytanlardrlar: Hem kendilerini hem de bakalarn yoldankarrlar. Bizden ncekiler kendilerini tam olarak dzeltmemi olsalar bile,bakalarn dzeltmi; sz ve vaazlarn doru bir biimde ortaya koymulard.Bunlar ise Allah'n yolundan alkoyuyorlar. Birtakm hurafelerle insanlar Allahhakknda yanl dncelere sevk ediyorlar. Bunu gnahlara kar hi korkmadan

ynelerek ve dnya tutkusuyla yapyorlar. zellikle vaaz eden ssl elbiselergiyinmi, kibir ve riyaya kendini kaptrm bir vaziyette iken, adet insanlarnAllah'n rahmetinden mit kesmeleri ynnde vaaz eder.44

Menkbe limleri:Onlardan bir grup ise, zhidlerin dnyann ktlenmesine ilikin sz vemenkbeleriyle yetinirler. Bunlar hep ayn tarzda tekrar eder dururlar. Onlar buszlerin anlamlarn kavramadan ezberler, krslerde bunlarla vaaz verirler.Bazlar da ar pazarda etrafndakilere beraber, insanlara tler yadrrlar.Fakat bunlar, bu szlerin gereini yapmadklar halde, sade-- ce sz konusuzhidlerin szlerini ezberlemekle Allah tarafndan balanp kurtulacaklarnzannederler. Hakikaten bunlar bir ncekilerden daha ok kendilerinialdatmaktadrlar.

Rivayet limleri:Baka bir grup da vakitlerini tamamen hadis renmeye vermilerdir. okahadis rivayeti toplamak ve hadisleri nakledenlerin, Hz. Pey-gamber'den (s.a.v.)kendi zamanlarna kadar ka kii olduklarn aratrmakla megul olurlar. Kiminingayesi diyar diyar dolap hadis limle-45

rinden rendiklerini aktararak, "Ben falandan naklediyorum; filan limle


15/27

grtm; bende, hi kimsede olmayan hadis nakil silsileleri var..." trndenszleri syleyebilmektir.Bunlar kendilerini bir ok adan aldatyorlar: Birincisi, onlarn kitap hamal33 gibiolmalardr. nk onlar, snneti anlamaya ve mnlarn dnmeye hi gayretsarfetmezler. Yaptklar, sadece hadisleri nakletmekten ibarettir. Bunun da

kendileri iin yeterli olacan zannederler. Nerede?! Bilakis hadisten maksat, onuanlamak ve mnlarn dnmektir.Hadis ilminde ilk nce hadisi dinleme, sonra ezber, sonra anlama ve amel etmesonra da onu neretme gelir. Bunlar ise sadece dinle-33 Bu ifade ile Cuma suresinin u ayetindeki durumlar aklanan kimselere iaretedilmektedir. "Kendilerine Tevrat ykletiyip sonra onu yklenmeyenlerin hali,kocaman kitaplar tayan eein hali gibidir. Allah'n yetlerini yalanlayantopluluun misali ne ktdr! Allah zlimler topluluunu hidyete iletmez."(Cum'a, 62/5.46

meye kendilerini yneltmi fakat, dier hususlar ihmal etmilerdir. Sadecedinlemeye ynelmede hibir fayda olmamasna ramen byle yapmlardr. Buzamanda hadisi ocuklar okumaktadr. Halbuki onlar gafil olup iin farkndadeildirler. Bunlarn hadis rendikleri hocalar ise hadisin okunu ve yazlndahata yapp, bunu bilmeyecek kadar gafil olabiliyorlar. Bazen-de umursamaz birdurumda onlardan hadis nakledip bunun farkna dahi varamyorlar. Bunlarnhepsi birer aldantr.Hadis dinlemede asl olan onu Hz. Peygamber (s.a.v.)'den iitmi olmaktr.O'ndan dinleyen iittii ekilde hadis ezberler ve yine ayn ekilde rivayet eder.Rivaye.t, ezberden olur; ezberse dinlemeden sonra gerekleir. Eer kii hadisi

Reslullah'tan (s.a.v.) iitme durumunda deilse, bunu sahabe ve tabiindendinler. Onlardan duymas bylece, Reslullah'tan (s.a.v.) duymas gibi olur.47

Meselenin usl udur: Dikkatle dinlemek, hfzetmek ve hadisin bir harfinde dahiphe etmeyecek derecede, ezberledii gibi rivayet etmek. Eer phe ederseonu nakletmesi veya retmesi ve bylece hataya sevketmesi caiz deildir.Hadisin hfzedilmesi iki yolla olur: Birincisi, devaml tekrar etmek artyla kalp ile;ikincisi, dinlediini yazmak, yazdn gzden geirmek ve bakasnn ulamamasiin bunu muhafaza etmek. Yazdn muhafaza etmesi, bunun kimsenin aslaelinin ulaamayaca zel kitaplnda korunmu olmasdr. ocuktan, gafil veuyuyan birisinden iittiini yazmak caiz deildir. Bu caiz olsayd, beiktekiocuktan duyduunu yazmak da caiz olurdu.Hadis renmenin bir ok art vardr. Hadisten maksat, onu renmek ve onunlaamel etmektir. Hadisin de Kur'n'n olduu gibi pek ok manas vardr.Rivayet edildiine gre, Eb Sfyan b. Ebu Hayr el-Menh, Zahir b. Ahmed es-Serahs'nin meclisine gider; rivayet edilen ilk hadis u olur:"Kiinin, kendisine faydas olmayan eyleri terkemesi, mslmanlnngzelliinden-dir.'34 Bunun zerine kalkar ve der ki: "Bu benim iin yeterlidir.Bunun gereini tam olarak yerine getireyim, sonra baka bir hadis dinlerim.".Dier insanlar da byle olmaldrlar.

Sarf-Nahiv limleri:Baka bir ksm limler ise, dilbilgisi, iir ve dilin ilgi ekici ve anlalmas zor


16/27

ksmlaryla megul olmu, kendilerini bununla aldatmlardr. Balanm ve bummetin limlerinden olduklarn iddia ederler. Zira kendilerince dinin vesnnetin ayakta durmas, dilbilgisi ile olmaktadr. Onlar mrlerini dilin vedilbilgisinin ince-34 Tirmiz, Zhd, 9; bn Mce, Fiten, 12; Mlik, Muvatta, 2/903; Ahmed,

Msned, 1/201.liklerini aratrmada tketmilerdir. Bu byk bir aldanmadr.Arapa'nn Trke gibi bir dil olduunu d-nselerdi ve mrn Arapa urundatketmekle, Trke, Hinte ve dier diller iin tketmekten farkl olmadnbilirlerdi. Arapa'y dierlerinden ayran ey sadece dinin bu dille gelmiolmasdr. Dilden sadece Kur'an ve Snnette anlalmas g olan garip kelime veterkipleri bilecek kadar; dilbilgisinden ise yine Kitap ve Snnetle ilgili olan kadaryeterlidir. Fakat bu alanda sonu gelmeyecek derecede derinlemek gereksiz birarlktr. Bunu yapan ise aldanmtr.50

2. ALDANAN BDET ve AMEL SAHPLERBunlardan, namaz, Kur'an okuma, hac, ci-had ve zhd konusunda olmak zerealdanm bulunan pek ok grup vardr.

Farz Yerine Nafile ile Uraanlar:Onlardan bir ksm, farzlar ihmal edip nafilelerle megul olmulardr. i tam birarla vardraracak kadar derine dalmlardr. Mesel; kimisi abdesttevesveseye malup olmutur; ii arya vardrarak, dinde temizliine hkmedilen

suya raz gelmez ve necaset konusunda uzak ihtimalleri dahi yakn kabul eder.Fakat i haram yemeye gelince yakn ihtimalleri uzak deerlendirir. Bazen detamamen ha-51

ram olan eyi yer. Eer onun ihtiyatl davran su hakknda olacana yemekkonusunda olsayd daha uygun olurdu. Aslnda bu konuda Sahbilerin yaantsndelil alabilirdi: Hz. mer (r.a.), necaset bulunma ihtimline ramen hristiyan birkadnn testisindeki su ile ab-dest almtr. Bununla beraber o, nice hell yollar,harama dme korkusuyla terk ederdi.

Vesveseye Kaplanlar:Baka bir gruba ise, namaza niyette vesvese galip olmutur. eytan onubrakmaz ki doru bir niyet edebilsin. Bilakis ona vesvese verir. Bu yzdencemaati karr. Bazen namazn vaktini karr. ftitah tekbirini tam olarak alsabile yine kalbinde niyeti sahih mi deil mi diye bir tereddt meydana gelir.Tekbirde vesveseye yle kaplr ki, ar ihtiyatndan tr tekbirin zelliinideitirir. Cemaatle namaz klarken fatihay dinlemeye vakit bulamaz. Bununamazn banda yapar. Sonra btnnde ga-52

fil duruma der. Kalbi huzur bulmaz. Aldan-m olur. Bilmez ki, namazda kalphuzuru arttr. Onu blis aldatarak yaptn ssl gstererek derki: 'Sen


17/27

gsterdiin bu dikkatle dier insanlardan farkl, sekin konuma gelmektesin.Rabbin katnda da hayr zeresin.'

Harflere Taklp Kalanlar:

Dier bir grup ise Ftiha'nn harflerini doru okumakta vesveseye malupolmulardr. br zikirlerde de durumlar ayndr. Hep 'ed-deler'de ve 'dd' ve'z' harfleri arasndaki farkta ihtiyatl davranrlar ve baka bir ey onlarilgilendirmez. Ftiha'nn ne srlar ne de mnlar konusunda tefekkr ederler.Bilmezler ki, insanlar, Kur'an tilavetinde, konuma dilinde alageldikleri ekildnda, harfleri kaynaklarndan karmakla ykml deildirler. Onlarnki isebyk bir aldanmadr. Sultann huzuruna mektup gtren kiiye benzerler:Sultan ona gerektii ekilde mektubu okumasn emreder.53

O ise harflerin mahrelerinde hassas davranarak okumaya balar ve tekrar tekrarokur. Dzgn okuyacam derken mektubun amacndan ve meclis saygsngzetmekten uzaklar. Halbuki mektubun ierii zerine bir siyaset kurulacaktr.Bu durumda o kiinin akln kaybettiine hkmedilir ve akl hastanesinegnderilir.

Kur'an' Kerim'in Tilavetinde Aldananlar:Baka bir grup da, Kur'an okuma konusunda aldanrlar. Kur'an' bara baraokurlar Kur'an'. Belki de bir gnde ve bir gecede onu batan sona okurlar. Dillerionunla megul olur, ama kalpleri kuruntu vadileri ile dnyy dnme arasnda

gider gelir. tlerinden kendilerine bir ders karmazlar. Emir ve yasaklarnzerinde durmak, ibret alnacak yerlerinden ibret almazlar. Nazm ynnden deilde mn ynnden lezzet almak iin, yetlerin manalar zerine dnmezler.54

Bir kii Kur'an' gndz ve gece olmak zeri re isterse yz defa okusun, eeronun emir ve 'f yasaklarn terkederse cezay haketmi olur. Belki de onun gzelbir sesi vardr; okur ve bundan zevk alr, ald zevkten dolay gurura kaplr.Zanneder ki bu, Allah'a mncattan ve O'nun kelmn dinlemekten kaynaklananlezzettir. Oysa nerede? nk onun ald lezzet, sesindendir. Eer Allah'nkelmnn lezzetine varsayd, sesine ve sesinin gzelliine bakmaz, bunu aklnagetirmezdi bile. Allah'n kelmnn lezzeti sadece anlam ynndendir; bun-larnkiise byk bir aldantr.Oru:Bunlarn dier bir ksm, oruta gurura kaplmtr. Belki btn zamann,mbarek gnleri orula geirir. Halbuki orulu iken dillerini gybetten, niyetleriniriyadan, iftar ederken karnlarn haramdan ve daha bir sr gereksiz hezeyandankorumazlar. Onlar farz terk etmiler,55

menduba tabi olarak kurtulacaklarn zannetmilerdir. Heyhat! Sadece Allah'nhuzuruna kalb-i selim ile gidenler kurtulurlar. Bunlar ise, en ar derecede biryanlgya kaplmlardr.


18/27

Hac:Baka bir grupsa, hac ibadetinde yanlgya dmtr. Hakszlklar terk,borlarn demek, ana-babann rzasn istemek ve hell azk talep etmeksizinyola karlar. Bazen yolda farz namazlar/ ihmal ederler; bazen de beden ve elbise

temizliinde bile acizlie derler. Zlimlerin haksz vergilerine maruz kalrlar veellerindekinin bir ksm onlardan alnr. Yolda mstehcen konumaktan,mnakaadan kanmazlar.Kimi zaman da bazlar haram mal toplar ve yolda arkadalarna bunu yedir/r.Bununla da gsteri yapp itibar kazanmak ister. Bu kii nce haram kazanmaklaAllah'a isyan eder; ikin-56

ci olarak da onu gsteri olsun diye dattndan gnaha girer. irkin huy vekt sfatlarla kirlenmi bir kalple Kabe'nin yanna ular. Bu haline ramen

Rabbinden bir hayr zere olduunu zanneder. Oysaki aldanmaktadr.

Emr-i bi'l-Marf Nehy-i anil-Mnker Yolunda Aldananlar:Dier bir grup da korkutma, iyilii emir ve ktl yasaklama yolunu tutmutur.Onlardan birisi insanlara kt eyleri yasaklar ve gzel eyleri emreder; fakatkendini unutur. yilii emrederken kaba davran/r. Ba olma ve stnl amaedinir.Kendisi bir ktlk yapacak olsa da bir bakas ona bunun ktln aklasafkelenir. "yilii emredip ktl yasaklama iini ben yaparm, sen beni nasltenkid edersin?" der.

Bazen insanlar camide toplar ve ge gelene ok ar szlerle hitab eder. Bazende ken-57

dini gsterie, sayg beklentisine ve ba olma sevdasna kaptrr. Bunun almeti;eer bir bakas camide toplanma iini yapacak olsa onun zerine yrmesidir.Kimi de mezzinlik yapar. Bunu Allah iin yaptn zanneder. Ama kendindenbakas onun olmad bir vakitte ezan okuyup mezzinlik yapacak olsa, o kiininbana kyamet koptu demektir. Bir de der ki: "Hakkm alamadm!"Kimisi de bir mescidin imamln zerine alr ve bunun hayrl olduunuzanneder. Asl amac kendisi iin, 'falan mescidin imam' denmesidir. Bununalmeti de; ayet bir bakas oraya gelecek olsa ve kendisinden takval bulunsa,bunun ona ar gelmesidir.

Mekke ve Medineye Komuluk:Baka bir grup ise; Mekke veya Medne'ye yakn bir yerde ikmet eder.Kendilerini bunun-58

la aldatrlar. Kalplerini kontrol etmemi, zahir ve btnlarn temizlememilerdir.Belki de kalpleri, yurtlarna ve evlerine bal haldedir. Bu hallerinden bahsederek,"Mekke'de u kadar sene kaldm." dediklerini grrsn. Oysa byle birisialdanmaktadr. nk onun iin en doru tavr; kendi yurdunda ikmet etmesi,


19/27

kalbinin ise Mekke'ye bal bulunmasdr.Eer Mekke ve Medine'nin komusu olacaksa, komuluk hakkn korumaldr:Mekke'de kalcaksa Allah'n hakkn, Medne'de kalacaksa Hz. Peygamber (s.a.v)'inhakkn muhafaza etmelidir. Peki buna kim g yetirebilir! Onlar d grnlerlealdanm ve kendilerini duvarlarn kurtaraca kuruntusuna kaplmlardr.

Heyhat!Belki de nefsi bir lokmay fakire sadaka olarak vermeye bile tahamml edemez.Halkla -komuluk hususu bu kadar zorken, Hlk'n komuluu nasl olacaktr?Fakat bedenini ve59

kalbini korumak artyla Yaratc'ya komu olmak ne gzeldir!

Zhd:

Bunlarn dier bir ksm da mal konusunda zhd gsterir. Yiyecek ve giyeceknmna az ile yetinir, mesken olarak mescidlere kanat eder. Bylece zhidlerinmertebelerine ulatklarn zannederer. Bununla birlikte bakanlk ve makamarzusundadrlar. Bu ise unlardan birisiyle elde edilir: ilim, vaaz ve zhd. Onlar ikieyden en nemsiz olan terk etmi, helak edici eylerin en bynekomulardr. nk felket bakmndan makam, maldan daha byktr. ayetonlardan biri makam sevgisini brakp mala ynelseydi, kurtulua daha yaknolurdu.Bunlar aldanmlardr. Kendilerini dnyaya kar zhidlik gsterenlerdensanyorlar fakat dnyann ne olduunu bilmiyorlar.Bazen de zengileri fakirlerden nde tutarlar. Kimisi de ilmi ile bbrlenir. Bazlar

ise yalnzl ve uzleti tercih eder. Oysa uzletin artlarn tamamaktadr.Kimisine mal verilecek olsa 'zhidlii bitti' denme korkusundan bunu almaz.Halbuki mala ve insanlara kar mthi bir arzusu vardr. nsanlarnktlemesinden korkar.Bazlar da ibadet yapmak iin kendini zorlar ve mesel bir gn ve gecede binrek'at namaz klp Kur'n' hatmeder. Btn bunlar yaparken kalbini gzetleyipriya, kibir, ucub ve dier helak edici duygu ve dncelere kar denetlemekaklna dah gelmez. Belki de zahir ibdetlerinin, terazinin sevap kefesini arbasacan dnr, oysa nerede?Takva sahibinin yapt bir zerre ve akl-ir-fan sahiplerinin tek bir huyu, amelbakmndan, azalarla yaplan dalar kadar ibdetten daha6061stndr. Sonra bu kii birinin, "Sen yeryzn ayakta tutan direklerden veyaAllah'n dost ve sevdiklerindensin." demesiyle gurura kaplr. Bu sze sevinir,nefsini temizlediini dnr. Ama bir gnde kendisine iki veya defa ktszler sylense, sz sahibine kfreder ve m-chid kesilir. Belki de kendinesvene, "Allah seni ebediyyen affetmesin!" der.

Nafile Dknl ile Aldananlar:Baka bir grup da nafilelere ar dknlk gsterir ve onlara gsterdii saygyfarzlardan esirger. Bir ksmnn kuluk ve teheccd namaz gibi nafilelerle sevincegark olduunu grrsnz. Ama farz namazdan, vakit girer girmez apar topar


20/27

klmaya hrs gsterdiinden ne lezzet alr ne de Allah'tan bir hayr bulur. uhadisi de unuturlar:62

"Allah'a yaklaanlar, Allah'n kendilerine farz kld eyleri ed etmekten dahafaziletli bir eyle yak/aamazlar."35Dier taraftan hayrl ameller arasndaki stnlk farkn gzetmemek de serleredhildir. nsan bazen iki farzla kar karya olabilir; birisi sonrayabraklabilirken, dieri byle olmaz. Ya da kii iki nafile karsnda bulunabilir,bunlardan birisinin vakti geni, dierininki dar ola-" bilir. Eer kii tertibikorumazsa kendini aldatm olur. Bunun benzerleri saylamayacak kadar oktur.Gnah bellidir; kapallk baz fallerin dierlerinin nne geirilmesinde ortayakmaktadr. Mesel, btn farzlar nafilelerden nde tutmak; farz- aynlar,bakas yerine getirdiinde dierlerinin yapmas gerekmeyen farz- kifyelerinnne geirmek ve farz- aynlardan 35 Buhr, Rikk, 38; Ahmed, Msned,

4/256; Beyhak, es-Snen'l-Kbr, 3/346; Mnv, Feyzu'l-Kadr, 2/292.63

en nemli olann daha az nemli olana tercih etmek; ertelenebileni dieri nnegeirmek, annenin hakkn babann nne geirmek; anne-babann nafakasnhacca tercih etmek; vakti geldii zaman cumay bayrama tercih etmek ve borcudier farzlardan ne geirmek gibi. Kul bunun farkna varp dikkat kesilse nebyk bir i yapm olur! Fakat tertibdeki bu aldanmadan kurtulmak ilimdederinleen limlerin altndan kalkabilecei ince ve gizli bir itir.64

3- ALDANAN ZENGNLERHaram parayla Hayr Eseri Yapanlar:Bir grup, mescid, medrese, misafirhane, kpr, havuz ve insanlarn gzlerinehitb edecek eyler yapmaya dkndr. sim ve hretlerini ebedi-letirerek,ldkten sonra da eserlerinin devam etmesi iin onlarn zerlerine isimlerini tulaile yazarlar ve bununla mafireti hak ettiklerini sanarlar; fakat iki yndenaldanyorlar:Birincisi; paralarn zulm, pheli yollar, rvet ve haram yerlerden kazanmlar.Kazanrken Allah'n gazabna maruz kalmlardr. Bu ekilde Allah'a isyan ettikleriiin onlara den, tvbe etmek ve mallar, eer yayorlarsa sahiplerine, hayattadeillerse vrislerine iade etmektir. Vrislerinden de hayatta olan yoksa o65

mallar en mhim maslahatlar iin sarf etmektir. Belki en nemlisi, fakirleredatmaktr. Hal byle olunca, binalar yapp, lnce de onlar terketmenin nefaydas olabilir ki? Ancak riya, hret ve kendinden sz ediliyor olmasnn verdiizevk bunlar malup etmitir.kinci yn ise; bata bulunmakla ve binalar yksek yksek yapmakla,kendilerini ihls sahibi grerek, hayr amaladklarn zannetmeleridir. Byle birzengine fakir bir kiiye bir dnr vermesi teklf edilse nefsi buna raz olmaz, nkiinde yapt hayrla vlme sevgisi yer etmitir.


21/27

Gsteri ve hrete Kananlar:Baka bir grup; belki hell mal kazanr, haramdan kanr ve mallarn camilereharcarlar. Ancak bunlar da u iki ynden aldanmaktadrlar:Birincisi; riya, vlme ve hret istei. y-leki; belki yaknnda veya beldesinde

fakirler66

vardr ve mal onlar iin harcamak daha nemlidir. ehirde ok sayda mescidvardr. Ama asl maksad, bu mescidlere ihtiya kalmayacak ekilde hepsinitoparlayacak byk bir Cami yapmaktr. Yoksa, maksat; fakir ve miskinlergerekten muhta durumunda iken her sokak ve cadde bana bir mescidyapmak deildir! Ancak cami yaptrmak iin mal harcama ii insanlar arasndatannmaya daha uygun olduundan bunlara daha kolay gelir. Gya insanlarnkendisi hakknda vgyle sz etmelerini iitmemi gibi davranrlar. Ama fakirlere

yardmda bulunduunda insanlardan ayn ekilde methiyeler duymas sz konusuolmaz. Bu haliyle Allah iin altn dnr, oysa Allah'tan bakas iinalmaktadr. Niyeti bunu daha iyi ortaya koyar ve bu niyeti kendisi iin b/rgazap sebebidir. Ama o yine, "Maksadm sadece Allah azze ve cel/e'dir." der.kincisi; o, camilerin iini yasaklanan ve namaz klanlarn kalplerini megul edennaklar-67

la sslenmesi iin sarfeder. nk o naklara bakarlar ve bu, namazn aslmaksad olan kalp huzurundan gelen huudan alkoyar. Namaz iinde ve dnda

akllarna gelen her ey, onu bina ettii l ve anlay erevesinde gelir.Nitekim camilerin sslenmesi bir ynden hell deildir. Hz. Hseyin (r.a.)demitir ki: "Allah Resul (s.a.v.) Medine'de mescidini bina edecei zamanCebrail (a. s.) gelerek, 'Onu yedi zira boyunda bina et, ssleyip naklama!'dedi." Fakat bunlar mnkeri ma'ruf gryor ve mn-kere gveniyorlar fakataldanyorlar.3- Dier bir grup ise, mallarn fakir ve miskinlere sadaka vererek geni evreedinmek ister. Fakirlerden bir ksmnn deti, teekkr ederek yaplan iyiliiyaymaktr. Bu zenginler, sadakay gizlice vermekten holanmazlar ve fakirinkendilerinden aldn gizlemesini kendilerine bir hyanet ve nankrlk grrler.Belki de komularn ala terk ederler. Bunun iin bn Abbas (r.anhma) ylebuyurmutur:68"hir zamanda sebebsiz hacca gitmeler oalr; yolculuk yapmak onlarn hounagider. Rzk onlara bol verilir; gnah iler ve perianla duar olurlar; kiminindevesi l ve kumlar arasnda savrulurken komusu yannda olduu haldearatrp ona yardmc olmaz."

Mali badeti Terk ve Bedeni badetlerle Yetinme:Mal sahiplerinden bir grup da, mallarn muhafaza edip, cimrilik derecesindeellerinde tutarlar; dier taraftan oru, gece namaz ve Kur'n' hatmetmek gibiherhangi bir masraf gerektirmeyen beden ibadetlerle megul olurlar. Bunlar daaldanyorlar, nk helak edici cimrilik onlarn iine ilemitir; mal infak etmek


22/27

suretiyle asl bunun kkn kurutmaya muhtaken, nafilelerle urar ve bunavakit ayrmazlar. Bunlar tpk elbisesine ylan girip, neredeyse lmek zere olanfakat safray dindirmek iin sirkeli bal erbeti aramakla megul69

olan birine benziyorlar. Ylan sokmu birinin buna nasl ihtiyac olabilir?Bir el-Hf (k.s.)'ye, "Falan kimse ok oru tutar ve namaz klar."dendiinde,"Miskin kendi hlini brakp bakasnn haliyle ilgileniyor; onun hli ancak alarayedirmek ve fakirlere in-fakta bulunmak olmaldr. Dnyalk toplayp bunlarfakirlere vermedii bir durumda, nefsini a brakmasndan ve nafile namazklmasn-dansa bu daha faziletlidir."'diye cevap verir.5- Bir gruba ise cimrilik galebe almtr, nefisleri ancak zekt vermeyemsamaha gsterir. Sonra bunlar, zekt bile kendilerinin yz evirdii deersizve kalitesiz maldan verirler. Fakirlerden kendilerine hizmet edecek, ihtiyalar iinkoturacak birilerinin veya ileride cretli olarak hizmette bulunmak zere ihtiya

duyacaklar ve genel olarak amalarn salayacak kimselerin olmasn isterler.Zektlarn saygnlndan medet umabilecekleri byklerden kendine yardmedecek bir kiiye teslim eder-70

ler. Bylece onun katnda ihtiyalarn gidermek zere bir mevki elde etmeyealrlar. Btn bunlar niyeti ifsad eder ve ameli boa karr. Bunu yapan daaldanmaktadr fakat yine de ghahkr olduu halde Allah'a itaat ettiinizanneder. nk Allah'a ibdetle O'ndan baka bir amaca ynelmektedir. Bu vebenzerleri, mal ve servet konusunda aldanmlardr.

6- Avam, zenginler ve fakirlerden bir grup daha vardr ki, zikir meclislerindebulunup, bunun kendileri iin yeterli olacan dnrler. Bu sebeple budavran det hline getirmilerdir. Kuru kuruya vaaz dinleyip, t almadan veamel de etmeksizin sevap kazanacaklarn sanarlar. Oysa aldanyorlar. nkzikir ve vaaz meclislerinin fazileti ancak hayra tevik edici olmalarndandr; eertevik etmiyorsa orada hi bir hayr yoktur. Hayr yapmaya arzu duymak vgyedeer bir haslettir, nk amele yneltir; eer amele gtrmyorsa onda da hibir hayr olamaz.71

Bunlardan birisi bazen dinledii vaazla aldanr; bazen de kadnlar gibi duyguyakaplr ve alar. Bazen korkutucu bir sz iitir, sararr ve der ki: "Ey Selm (olanAllah)! Selmeti! kl; Allah'a snrz; Allah bana yeter; L havle vel kuvvete illbillh..." Bylece btn hayrlar kazandn zanneder, oysa aldanmaktadr. Bukii ise, doktorlarn meclislerine gidip, onlarn ilalar anlatmasn dinleyenhastaya benzer. la yapmaz, onunla uramaz ve bu ekilde rahatakavuacan dnr. Lezzetli yemekleri anlatan birinin yanna giden a insan daayn ekildedir.ayet btn vaazlar, fiillerini deitirecek derecede senin bir sfatndeitirmiyorsa, Allah azze ve celle'ye yneltip dnyadan yz e-virttirmiyorsa,evet, kuvvetli bir ekilde bu ynlendirmeyi yapmyorsa, dinlediin vaaz birfazlalktr, aleyhinde bir delildir. Bu halde onu kendi lehinde bir vesle gryorsanaldanyorsun demektir.72


23/27

4. ALDANAN SFLERAllah'n koruduklar hari, gurur bu zamann tasavvuf erbabna ne kadar galiptir!

1- ekle Aklananlar:Bir ksm sfler szlerle, klk kyafetle ve d ekille gurura kaplmlardr. Giyimkuam biimleriyle, konumalar, edepleri, detleri, stlahlar; sem ve rakstaortaya kan halleri, taharet, namaz, balarn ne eerek seccade zerindeoturmalar, derinden nefes alarak dnceli gibi balarn gslerineyaklatrmalar, alak sesle konumalar ile barlaryla vs. sdk sflerebenzerler. Byle davranmann kendilerini kurtaracan zannediyor, nefislerinimchede, riyazet, kalb murakabesi ve73

d ve ilerini grnen-grnmeyen gnahlardan arndrmaya tbi tutmuyorlar;halbuki btn bunlar tasavvufun kidelerindendir.Sonra onlar harama, pheli eylere ve yneticilerin mallarna hcum ediyorlar.Ekmek, para, meyve... iin yaryorlar; zerre kadar deeri olmayan eyler iinbirbirlerine hased ediyorlar; arzuladklar bir eye kar klnca birbirlerinin erefve haysiyetlerine saldryorlar.Bunlarn aldanmalar aktr; kahramanlarn, savalarn ve cesaret sahiplerininisimlerinin kitaplara getiini duyunca, sava kyafetine brnp sultanavararak kendisini takdim eden yal bir kadn gibidirler: Durumu anlalnca ona:'Sultanla alay etmekten utanmyor musun? Onu filin yanna atn!' denilerek filinyanna atlr ve fil de onu ldrnceye dek ayann altnda iner.

74

2- Refah ve Sslere Aldanlarlar:Baka bir grup da, bunlardan daha ok gurura saplanmtr. Yiyecek, mesken veevlilikte aza kanat ve fedkrlk onlara zor gelir. Tasavvuf yolunda bulunduunuaa vurmak ister fakat sflerin kyafetlerine brnmeye gerek grmez. pekkullanmaz; yamal fakat deerli, ipekten daha kymetli elbiseler, kaliteli nlk vemendiller ve ssl seccadeler edinirler.Bunlar grnen bir gnahtan kanmazken, grnmeyen gnahlarda durum naslolur! Onlarn tek amac mreffeh yaamak, idarecilerin mallarn yemektir.Bununla birlikte kendilerinde hayr olduunu zannediyorlar.Bunlarn mslmanlara zarar hrszlarnkin-den daha beterdir. nk bunlarkyafetle kalpleri alyorlar; bylece kendilerine uyan baka insanlarn helaksebebi oluyorlar. Bunlarn rezilliklerini birisi grnce, tasavvuf ehli hep byledirzannederek btn sfleri genel bir ekilde karalama yoluna gider.75

3- Lafzlara Aldananlar:Dier bir ksm ise, mkefe ilmine sahip olup, Hak'k mahede ettiklerini,makamlar getiklerini, hdun zne ulap, balandklarn ve kjjrbiyetmakamnda olduklarn iddia ederler. Oysa ne kurbiyet ne de ona ulamahakknda lafz ve isimden baka bilgisi olmad halde bir ka kelime bellemi,onlar tekrar eder durur. Bunun gelmi gemi btn insanlarn ilimlerindeki enstn mertebelerden olduunu zanneder.Bunun iin de brakn avam, fakihlere, Kur'n okuyanlara, hadis limlerine ve


24/27

dier limlere kmseyici gzle bakar. Hatta ifti ziratini, dokumac iinigcn brakarak gnlerce onlarn peine taklr ve bu aslsz szlere kulak verir.Onlar yle tekrarlar durur ki, sanki vahiy gelmi de konuuyor zannedersin. Birtakm srlardan haber verir, bununla btn bid ve limleri hakir sayar. bidlerhakknda, "Kendilerini yoran cretli iileri"; limler iin,

76

"Onlar hadisle, haberle itigal etmekle hakikatten uzak kalmtr." derler.Kendisinin Hakka vsl ve yaknlardan olduunu iddia eder. Halbuki Allah katndao, gnahkr mnafklardan, kalp erbab nezdinde ise ahmak chillerdendir. Dorudrst hi bir bilgisi yoktur, hi bir huyunu dzeltmemi, nevasnn peinetaklmay ve hezeyan ardna dmeyi brakp, kalbini kontrol adna hi bir eyyapmamtr. ayet kendisine fayda verecek ilerle megul olsayd onun iin dahafaydal olurdu.

4- Gizli Tehlikelerle Aldananlar:Bir ksm sfler ise, onlar bile gemitir. Evet gzel amel yapm, hell rzk iinalm, kalplerinin durumunu aratrmlardr. Fakat onlardan kimisihakkatilerine, "artlarna, almetlerine ve fetlerine vkf olmadan zhd,tevekkl, rza ve muhabbet makamlarnda olduklarn iddia ederler.77

Kimisi de Allah ak ve sevgisine sahip olduunu, Allah akyla lgna dndn,O'na vurulduunu iddia eder: Belki de Allah hakknda bid'at ve kfr saylabilecekhayaller grr. Daha marifetullah elde etmeden muhabbetul-laha ulatn iddia

eder ki bu, kesinlikle olmayacak eydir.Sonra Allah'n holanmad eyleri yapmaktan, nefsinin arzularn Allah'nemirlerine tercih etmekten geri durmaz. Baz ileri de insanlardan ekindii iinterk eder, ama yalnz bana olsa, Allah'tan haya edip de onu terk etmez. Bilmezki btn bunlar Allah sevgisine zt eylerdir.Bazlar da kanate ve tevekkle meyi eder. Tevekkl tam olarakgerekletirmek iin de azk almadan krlar, lleri dolar fakat bunun nesahabeden ne de bu mmetin selefinden nakledilmemi bir bid'at olduunubilmez. Muhakkak ki onlar tevekkl kendisinden daha iyi biliyorlard vetevekklden, azk almayarak ca-78

nn tehlikeye atmay anlamyorlard. Bilkis azk alyorlar, fakat aa deilAllah'a tevekkl ediyorlard. O ise az terkeder belki ama gvendii baka birvesileye tevekkl eder.Kurtarc sfat ve makamlardan hi birisi yoktur ki bir takm insanlarn ondakendilerini aldattklar bir taraf olmasn. Biz bunu hya kitabndaki el-Mnciytblmnde anlattk.5- Btn Amellerde

Titizlik Gstermeyenler:Dier bir grup da, azk iinde nefislerine kar o kadar sk bir yol tutmulardr ki,saf hellden baka bir ey talep etmezler. Dier taraftan bu tek haslet dndakalp ve azalarnn durumunu aratrp dzeltmeyi ihmal etmilerdir.


25/27

Kimisi helli, yiyeceinde, giyeceinde ve kazancnda o kadar tatbik eder ki, buiin iinde kaybolur. Bilmez ki Allah, kullarndan btn taatlerde kemleerimelerini ister. Bu sebeple79

kim bir ksmna uyup, dierlerini terk ederse al-danm olur.

6- Tevazu ve Hizmet Yolunda Aldananlar:Tasavvuf yolundakilerin baka bir ksm ise; gzel ahlak, tevazu, cmertlik vemsamaha sahibi olduklarn iddia ederler. Sflere hizmete ynelmilerdir. Birgrup toplayarak onlarn hizmetlerini stlenmilerdir. Bunu dnyalklar ve maltoplamak iin bir tuzak edinmilerdir. Hedefleri sadece artrmak ve bytmektir.Tevazu ve hizmeti n plana karrlar fakat amalar ykselmektir, insanlarnkendilerine tbi olmasdr. Amalarnn hizmet olduunu aklarlar ama

pelerinden gidenler oalsn ve bu hizmetle isimleri duyulsun, hretleri yaylsndiye haram ve pheli eyler toplayp onlar iin harcarlar. Bazlar da devlet idarecilerinin mallarndan elde ederek onlara intakta bulunur.Bir ksm da yine sultanlarn ve zlimlerin mallarndan80

sflere hac yolunda harcamak iin alr; amacnn da iyilik ve infak olduunusavunur. Onlar btn bunlara sevk eden yegne mil riya ve itibar kazanmaarzusudur. Allah'n btn emirlerini, rzasn ihmal ederek, haram toplayp infaketmeleri de bunu gsteriyor. Hac yolu iin haram mal harcayan; bir cami ina

edip, svasn necis eylerden yapan ama kasdnn mar olduunu sanan kimseyebenzer.

7- Engellere Aldanp Yol Alamayanlar:Baka bir frka ise, mchede, ahlk terbiyesi, nefsi kusurlarndan arndrma ileitigal etmi, bunda derinlemilerdir. Nefsin kusurlarn aratrma, hilelerinirenme yolunu tutmu, bunu meslek haline getirmilerdir. Her hallerindefetleriyle ilgili ince szler bularak nefsin kusurlarndan korunmakla urarlar.Derler ki: '... bu, nefiste bir ayptr, eksikliktir; bunun eksiklik olmasndan gafilolmak da bir eksikliktir.' Bu konuda zincirleme szlerle af

81

dilerler. Vakitlerini bunda heba ederler. nk hep nefisleriyle ili dl olmu,Yaratcflaryla mnasebeti kurmamlardr.Bunlar, haccn vakit ve engelleri ile megul olup, hac yoluna kmayanlarabenzerler, bu ise onu hac mkellefiyetinden kurtarmaz. Onun iin aldanmlardr.

8- lahi Ltuflara Aldananlar:Bu grup, o mertebeyi geerek bu yolda s-lke balam ve kendileri iin marifet

kaplar da almtr. Marifetin balang noktalarndan bir koku alnca, aknlader, bununla sevinir, garipliklerine hayran olurlar. Bylece kalpleri onlaraynelip, onlar dnr, balanr kalr. Nasl olup da kendilerine bunlarn kapsnnald halde, bakalarna neden kapal kaldn dnrler.


26/27

Oysa bu bir aldanmadr. nk Allah'n yolunun acipliklerinin nihayeti yoktur;kim bir acaiplikle karlap orada kalrsa, admlar ksalr82

ve maksada ulamaktan mahrum olur. Bu kii tpk bir sultann yanna gitmek iinyola kp, saray meydannn kapsndan daha nce buradakini ve benzerinigrmedii iek ve klarn olduu bir bahe grerek ona bakmaktan sultanlagrme zamann geiren ve ziyan etmi bir ekilde geri dnen kimseye benzer.

9- Vusul Buldum Diye Aldananlar:Baka bir grup, onlar da geerek; ne tasavvuf yolunda kendilerine gelen nurlara,ne kendilerine myesser olan bol ltuflara iltifat eder ne de o yollardan giderler.Bilkis ciddi bir biimde seyr u slk yolunu tutarlar. Vusule yaklanca vslolduklarn zannederler; orada kalr ve bunu gemezler, bu yzden hata etmi

olurlar.nk Allah Tel'nn, nur ve zulmetten olmak zere yetmi perdesi vardr; slikbunlardan birine ulanca vsl olduunu zanneder.83

Hz. brahim (a.s.)'den bahseden u yette buna iaret edilmitir:"Gece, stn rtp brynce bir yldz grd ve dedi ki: "Bu benim rabbimdir."Fakat (yldz) batnca: "Ben gelip geici olanlar sevmem" dedi."36Bu makamda perde oktur. Kul ile Rabbi arasndaki ilk perde, kulun 'nefs'idir. Bu,byk bir ilh hakkattir ve Allah'n nurlarndan bir nurdur. Burada kasdettiim,

btn Hakkn gerekliinin olduu gibi kendisinde belirdii kalbin zdr. Hatta obtn alemi iine almak ve her eyin suretini kuatmak arzusuyla yanp tutuur;nuru muhteem bir bir ekilde parldar. nk onda btn varlklar, olduklar gibikendilerini gsterirler. O, iin balangcnda kendisi iin rt olan bir kandillekuatlm durumdadr.36 En'm 6/76.Allah'n nurunun, zerine doarak aydnlatmasndan sonra nuru yansyp, kalbingzellii inkiaf edince, kalbin sahibi kalbe ynelebilir. Onun stn gzelliinikendisini hayrete drecek ekilde grnce de, belki bunu, "Ben Hakkm (Ene'l-hakk)!" diyerek aa vurur. Ve eer bunun tesinde olanlar kendisi iin aklkkazanmaz, onlardan habersiz olur ve burada akllp kalrsa helak olur.Ayn anlamda; hrstiyanlar Hz. s (a.s.)'a bakp, onun zerinde Allah'n nurununparlad-n grmler, bu yzden yanlgya dmlerdir. Bunlar tpk bir aynaveya suda bir yldz grp, yldzn aynada yahut suyun iinde olduunu sanarakalmak iin elini uzatan birine benzerler. Byle bir kiinin aldand aktr.Allah'a giden yolda aldanmann eitleri ciltlerce kitapta saylp ortayadklemeyecek ve 'mkefe ilimleri'nin tamam aklanmadka bir sonucabalanamayacak bir enginlie sahiptir. Bu ise anlatlmasna izin olmayan84

konulardandr. Belki, sadece bu yolda gidenlerin aldan ip ierisine dmemesi iinaklanmas caiz olabilir.Baarya ulatran sadece Allah'tr. O bana yeter ve ne gzel vekildir. Azametsahibi yce Allah'tan bakasnda hi bir g ve kudret yoktur. Allah'n selm,rahmet ve bereketi, Efendimiz Hz. Muhemmed'e, btn line ve ashabna olsun!


27/27

KAYNAKLARAHMED, mam Eb Abdillah Ahmed b. Hanbel e-eybn (241/855), Msned,Messet Kurtuba, Msr.BEYHAK, Eb Bekir Ahmed b. el-Hseyn (458/1065), es-Snen'l-Kbr, (Thk.

Muhammed Ab-dulkdir 'At) Mektebetu. Dri'l-Bz, Mekke 1414/1994.- u'abu'l-mn, (Thk. Muhammed es-Sad B. Z-lul) Dru'l-Ktbi'l-lmiyye,Beyrut 1410.BUHR, Eb Abdillah Muhammed b. isml (256/870), Sahhu'l-Buhr, Dru'l-Kalem, Beyrut 1987.DRM, Eb Muhammed Abdullah b. Abdurrah-mn (255/868), es-Snen,Dru'l-Kitbi'l-Arab, Beyrut 1987.EB DVD, Sleyman b. E'as es-Sicistn (257/888), Snen EbDvd, el-Mektebetu'l-Asriyye, Beyrut.HKM, Eb Abdillah Muhammed b. Abdullah en-Neysbr (405/1014), el-Mstedrek 'ale's-Sahhayn, (Thk. Mustaf Abdulkdir 'At) Dru'l-Ktbi'l-ilmiye,

Beyrut 1411/1990.87

BNU MCE, Eb Abdillah Muhammed b. Yezd (275/888), Snenu bn Mce,Dru hyi't-Trsi'l-Ara-b, Beyrut.KUZ', Eb Abdillah Muhammed b. Selme b. Ca'fer (454/1062), Msned'-ihb, (Thk. Hamd b. Abdulmecd es-Selef), Messesetu'r-Risle, Beyrut1407/1986.MLK, Mlik b. Enes, Muvatta', (Thk. M. Fud Ab-dulbk), Msr.MNV, Muhammed Abdurraf (1031/1621), Feyzu'l-Kadr, el-Mektebet't-Ticriyyeti'l-Kbr, Msr 1356.TABERN, Ebu'l-Ksm Sleyman b. Ahmed (360/970), el-Mu'cemu'l-Kebir,(Thk. Hamd b. Abdulmecd es-Selef), Mektebetu'l-Ulm ve,'l-Hikem, Musul1404/1983.- el-Mu'cemu'l-Sar, (Thk. M. ekr Mahmd el-Hc), el-Mektebu'l-islm-Dru'Amman, Beyrut-Am-mn 1405/1985.TRMZ, Eb s Muhammed b. s (279/892), S-nen't-Tirmiz, Dru hyi't-Trsi'l-Arab, Beyrut.ZEHEB, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed (748/1347), Siyeru 'lmi'n-Nbel, (Thk. u'ayb el-Arnat- Muhammed N.), Messesetu'r-Risle, Beyrut1413.88

aldananlar - imam-ı gazali

Documents