8 r angi ertnii turt ulsuud 2011.10.12 enkhtuya

Монголын түүх

Сайн байцгаана уу?

l l l Та бүхний энэ өдрийн амгаланг эрж мэндчилье!

Сэргээн санацгаая!

l Монголын түүхийн l үндсэн үечлэлийг нэрлэl Чулуун зэвсгийн үндсэн l үечлэлийг нэрлэ?l Хүн сүрэг хэдэн l хүнтэй байсан бэ?l Овог гэж юу вэ?l Аймаг гэж юу вэ?

Асуулт

l Аймгийн дараа l ямар

l зохион l байгуулалтанд

l шилжих бол!

l Овог, аймаг ......

Хичээлийн зорилго:

Төрт улсуудын угсаа гарал, үүсэн байгуулагдсан он цаг, улсуудын хил хязгаар төрийн зохион байгуулалт, эрхлэх аж

ахуй, соёл, шашны талаар мэдлэг эзэмшүүлэх

l l МЭӨ-209 онд Түмэн Шаньюйн хүү l Модунь Шаньюй эцгийнхээ l Хятадад алдсан газар нутгийг буцаан авчl Хүннү гүрнийг байгуулжээ.

Эртний төрт улсууд

l Хүннү гүрэн

Төрт улсуудын угсаа гарал Хүннүчүүд нь дөрвөлжин булшны эзэдтэй гарал нэгтэй Сяньбичууд нь Хүннүтэй гарал нэг Дорнод Ху нарын удамНирунчууд нь Хүннү, Сяньбитай гарал үүсэл нэгтэйТүрэг нь нирун улстай угсаа нэг Ашина овгоос гаралтай .Уйгар улс нь Хүннүгээс гаралтай Киданчууд нь Дорнод ху нарын удам

Төрт улсуудын он цаг

НТӨ НТ

Хүннү МЭӨ 209-

МЭ93

Сяньби МЭ I-III

Нирун 330-555

он

Түрэг 552-745

он

Уйгар 745-840

он

Киргиз 840-923

он

Кидан 901-1125

он

l l l МЭӨ-209 онд Түмэн Шаньюйнl хүү Модунь Шаньюйl эцгийнхээ Хятадад алдсан l газар нутгийг буцаан авч l Хүннү гүрнийг байгуулжээ.

Эртний төрт улсууд

l Хүннү гүрэн

Газар нутаг хил хязгаарl Хойд тал нь Байгаль далай, Урд тал нь Цагаан хэрэмl Баруун тал нь ил тарвагатай, Зүүн тал нь Ляохэ гол

l НТ-ын 93 онд Хан улстай хамтран l Хүннүг эзэлж уугуул нутагтаа үлдсэн l 500 мянган Хүннүчүүдийг нэгтгэн l Сяньби улсыг байгуулжээ

Сяньби улс:

Нирун улс

Түрэг улс:

Уйгар улс

Киргиз улс

Кидан гүрэн

Төрт улсуудын төрийн зохион байгуулалт

Хаан

Зонхилогчдын зөвлөлЯзгууртны хуралдай

Баруун

Түмт

Мянгат

Зуут

Төв

Түмт

Мянгат

Зуут

Зүүн

Түмт

Мянгат

Зуут

Аравт АравтАравт

Хүннүгийн ноён уулын булш

Хүн чулуун хөшөөний дурсгал

Күлтегин жанжины хөшөө

Төрт улсуудын аж ахуй

Эртний улсууд нь байгаль цаг уурын нөхцлөөс хамаарч бэлчээрийн мал аж ахуйг голлон эрхэлдэг байжээ. Иймээс идэх хоол, өмсөх хувцас, гэр сууц, түлэх түлш тэр байтугай малынхаа үс ноос арьс шир сүү мах зэрэг бүхий л хэрэгцээгээ мал аж ахуйгаас хангадаг байв.

Эртний улсуудад ан агнуур нь мал аж ахуйн дараа ордог чухал салбар байсан. Ан агнуурыг аж ахуйн зориулалтаар ба цэргийн бэлтгэл сургуулалт хийх гэсэн 2 чиглэлээр зохион байгуулдаг байжээ. Ан агнуур нь ав хомрог, гөрөөлөл гэсэн 2 хэлбэртэй.

Мөн арьс, шир, ангийн үс, мод, чулуу, шавар, алт, мөнгө, хүрэл, төмөр, яс зэргийг ашиглан малын тоног хэрэглэл ахуйн хэрэгцээний зүйлс гоёл чимэглэлийн зүйлс барилгын материал зэргийг хийдэг байжээ.

Монгол орны эрс тэс хуурай уур амьсгал нь газар тариалан эрхэлэхэд төвөгтэй байсан учир сайн хөгжөөгүй. Хүннү, Сяньби нар нь үр тариаг тариалж эхэлсэн. Түргүд газар тариаланг арай түлхүү эрхэлдэг байжээ.

Эртний улсууд үр тариа, бөс бараа зэргийг хятад болон дундад азийн орнуудаас худалдан авч оронд нь малын ноос ноолуур арьс шир ангийн үс худалдаалдаг байжээ.

Эртний улсууд нь байгаль цаг уурын нөхцлөөс хамаарч бэлчээрийн мал аж ахуйг голлон эрхэлдэг байжээ. Иймээс идэх хоол, өмсөх хувцас, гэр сууц, түлэх түлш тэр байтугай малынхаа үс ноос арьс шир сүү мах зэрэг бүхий л хэрэгцээгээ мал аж ахуйгаас хангадаг байв.

Эртний төрт улсуудын соёл Эртний улсуудын соёл нь өмнөх үеэсээ уламжлагдсан шинжтэй. Малын үс ноосыг ашиглан эсгий ширдэг хийхээс гадна, алт мөнгө

хүрэл төмөр чулууг ашиглан цохих, сийлэх, цутгах хөөлгөх наах зэргээр урлагийн олон аргыг хэрэглэж байсан.

Од гаригийн хөдөлгөөн, хүний амьдралын мөчлөгт тулгуурлан 12 жилийн тооллыг бий болгосон.Мөн бусад улсуудтай бичиг захидлаар харилцдаг байсан тухай мэдээ байдаг. Хятан улс их бага гэсэн 2 бичигтэй байжээ.

Мөн морь уралдуулж, бөх барилдуулж нум харвуулан наадаж байснаас уламжлан эрийн гурван наадам үүссэн гэж үздэг.

Үүнээс гадна амьтны яс , модыг ашиглан хэл хуур хийж, дуулж бүжиглэн хуурддаг байжээ.

Хүрлийн үеийн буган хөшөө нь Хүннүгийн үед хүн чулуун хөшөө Түрэгийн үед бичигт хөшөө болон хөгжсөн нь одоо манай орны нутгаас элбэг олддог

амьтны яс , модыг ашиглан хэл хуур хийж, дуулж бүжиглэн хуурддаг байжээ .

Төрт улсууд бичиг үсэг зохион хэрэглэхээс гадна гоёл чимэглэлийн зүйлийг хийдэг байжээ.

Эртний улсууд бөөгийн шашинтай. Тэнгэр нар сар галыг шүтэж уул ус галаа тусгай ёс үйлдэн тахидаг байсан. Хүннү гүрний үеээс бурханы шашин нэвтэрч Нирун улсын үед төрийн шашин болгон дэлгэрүүлжээ.

Төрт улсын шашин

Модун Шаньюйгийн домог

Модун ширээнд суух үед Дорнод ху нар хүчирхэг болон мандаж байв. Эцгийгээ алаад ширээнд суусныг дуулаад тэд Модунд элч ирүүлэн Түмэн Шаньюйд байсан мянган газрын гүйдэлтэй хөлөг морийг авъя хэмээн гуйхад түшмэдтэйгээ зөвлөлдөхөд: “Мянган газрын гүйдэлтэй хүлэг бол хүннүгийн эрдэнэ, өгч болохгүй” гэж тэд цөм хэлжээ. “Хөрш орноосоо нэг морь харамлаад айлсан тогтнож болно гэж үү?” гээд Модун мянган газрын гүйдэлтэй морио Ху нарт өгчээ. Жаахан азнаж байгаад Дорнод ху нар Модун айж байна гэж бодоод элчин ирүүлэн Шаньюйн нэг яньжчийг авъя гэж хэлүүлэхэд мөн л шадар хүмүүстэйгээ хэлэлцэхэд “Дорнод ху нар найрсаг ёс мэдэхгүй тул яньжчийг авах гэж байна. Тэднийг довтлогтун” гэж хилэгнэн хэлэхэд “Модун хөрш орноосоо нэг эм хүн харамлаад айлсан тогтнож болно гэж үү? “ хэмээгээд хайртай нэг яньжчийгээ Дорнод ху нарт өгчээ. Дорнод ху нарын эзэн улам бардамнан, өрнөд талдаа байгаа нутгийг эзлэн эхэлжээ. Дорнод ху нараас элчин ирж, “Танай, манай хоёрын хил болох эзэнгүй нутаг байна. Та нар түүнд хүршгүй бид авъя” гэж хэлэхэд Модун түшмэдээсээ хэрхэхийг асуухад, зарим нь: “Тэр бол эзэнгүй нутаг, өгч ч болно, өгөхгүй байсан ч болно” гэхэд Модун маш их хилэгнэн: “Газар бол улсын үндэс мөн. Яахин өгч болно” гээд өгөх гэсэн түшмэдийн толгойг авна гэж тушаагаад дорно зүгт хөдлөн, Дорнод ху нарыг гэнэт довтлон очиж, ихээр цохин, Дорнод ху нарын ванг алаад, тэдний хүмүүс, мал хөрөнгийг олзлон авчээ.

Газар бол улсын үндэс мөн.

Модунь Шаньюй

Анхаарал тавьсанд

баярлалаа