ศิลปะอินเดีย...ศ ลปะอ นเด ย...

ศลปะอนเดยอารยธรรมแถบลมแมน าสนธ..........วฒนธรรมเกาทสดแบบหนงถกคนพบ ณ เมองอมร (AMRI) บรเวณปากแมน าสนธ วตถทถกคนพบคอเครองปนดนเผาระบายส ซงมลกษณะใกลเคยงกบเครองปนดนเผาทพบทเมโสโปเตเมย อารยธรรมทเมองหะรบปา (HARAPPA) และเมองโมเอนโจ–ดาโร (MOHENJO-DARO) อายประมาณ 2,500-1,500 ป กอนพทธกาล อารยธรรมทเมองหะรบปา และเมองโมเฮนโจ-ดาโร ทงสองเมองตงอยในแควนสนธ และแควนปญจาปตามล าดบ และทงสองเมองนอยในลมแมน าสนธ

จากการคนพบสองเมองนท าใหเราไดเขาสสมยแรกเรมประวตศาสตรอนเดย เพราะไดคนพบจารกเปนจ านวนมากแตยงไมมใครอานออก ท าใหเราทราบถงอารยธรรมทงสองเมองไดจากหลกฐานทางโบราณคด อารยธรรมของเมองหะรปปาและโมเหนโจ-ดาโร มการวางผงเมองทเปนระบบระเบยบ แสดงถงความสามารถทางสถาปตยกรรมของสถาปนกและไดแบบมาจากเมโสโปเตเมย ทงสองเมองสรางดวยอฐ

เมองโมเหนโจดาโร

เมองโมเหนโจดาโร

• ..........โดยใชอฐดบเปนรากฐานและอฐทเผาไฟแลวกอเปนอาคาร อฐเหลานใชปนกอ การสรางหลงคาใชอฐวางเรยงซอนกน ถนนตดกนเปนมมฉาก ภายในบานจะมบอน าทอน า น าน ามาจากแมน า การระบายน าท าดวยความเชยวชาญ

• วตถและเครองมอทคนพบท าดวยเงน ทองแดง ทองเหลอง เครองมอทท าดวยหนมนอยและจะท าจากหนสบ เครองประดบท าจากหนมคา ท าจากกระดกชาง งาชาง และเปลอกหอย มภาชนะดนเผาปนเปนและระบายส

ประตมากรรมรปผหญงเตนร าท าจากทองแดง

ประตมากรรมรปคนแกะจากหนออนรปผชายมหนวดเครา สวมเครองนงหมลายดอกอยางนกบวช

ภาชนะดนเผาระบายส

คนพบตราประทบเปนจ านวนมาก ภาพทสลกเปนภาพวว ควาย ชาง แสดงใหเหนถง

ความสามารถในการสรางภาพสตว

• ..........ศลปะอนเดยในชวงนจะมอทธพลของศลปะเมโสโปเตเมยปรากฏอย แตอทธพลเหลานนไดกลมกลนจนกลายเปนลกษณะของอนเดย – อารยธรรมลมแมน าสนธถกท าลายลงราวใน 1,000 – 500 ป กอนพทธกาล โดยชนชาตทบกรก

เขามาทางทศตะวนตกของอนเดย ชนเหลานคอชนชาตอารยนไดเขาไปยงอนเดยกมการบนทกไวในคมภรพระเวทดวย ในระหวาง 1,000 – 300 ป กอนพทธกาล ชาวอารยนไดเขาไปยงภาคเหนอของอนเดย และในสมยพทธกาลไดลงไปทางทศใต และไดตงหลกแหลงลงในอนเดย

– ศลปะอนเดยสมยตนประวตศาสตรหรออนเดยสมยโบราณ ชาวอารยนไดน าเอาระบบสงคมการปกครองทตงขนบนรากฐานแหงระบบวรรณะเขามายงอนเดย ในระยะแรกประเทศเปอรเซยหรออหรานสมยราชวงศราชวงคอาเคมานก (ACHAMENID) ไดเขาครอบครองดนแดนลมแมน าสนธ มการเปลยนแปลงทางศาสนาคอ จากลทธพระเวทเดมกมคมภรพราหมณเขามาเพมเตมและเปลยนชอใหมเปนศาสนาพราหมณ มการเคารพบชาเทพเจาหลายองคมการศกษาพระอภธรรม กอใหเกดปรชญาหลายแขนงในศาสนาฮนด และในขณะเดยวกนเกดศาสนาขนใหมสองศาสนา คอ ศาสนาพทธ และศาสนาไชนะ

– ศาสนาพทธในสมยแรกเปนเพยงธรรมจรยา และตอมาไดเจรญยงขนเปนศาสนาพทธศตวรรษท 3-6 ลวนแตสรางขนในพทธศาสนาทงสน ศลปธรรมทเกาแกทสดในสมยประวตศาสตรของอนเดยเปนศลปกรรมสมยราชวงคโมรยะ (MAURIYA) ทไดรวบรวมอนเดยเขาดวยกนไดครอบครองอนเดยตงแตลมแมน าสนธจนถงลมแมน าคงคา กษตรยของราชวงคโมรยะ ทมชอเสยงมากทสดคอพระเจาอโศกมหาราช ขนครองราชยประมาณ พ.ศ. 269 ถง พ.ศ. 311พระองคมความเลอมใสในพระพทธศาสนาเปนอยางมาก

..........ศลปกรรม..........

• ประมาณพทธศตวรรษท 3 – 7 ศลปกรรมสมยนมอทธพลของตางชาตเขามาผสมอย คอ ศลปะอหรานสมยราชวงคอาเคเมนค (ACHAMENID) กบศลปะกรก ศลปะทงสองเขามาพรอมกบการรกรานของอนเดย อทธพลของศลปอหรานจะมอยในดานวธการประดษฐศลปะ สวนกรกเปนศลปะวตถ

• ..........สถาปตยกรรมสมยนแบงออกเปน 2 แบบ..........1. แบบทขดเขาไปในภเขา..........2. แบบทสรางขนกลางแจง โดยใชหนหรออฐ

• ..........1. สถาปตยกรรมทขดเขาไปในภเขา เลยนแบบมาจาก ถ าทขดขนในประเทศอหราน ถ าเหลานมสองแบบคอ....................1.1 ถ าเจตยสถาน....................1.2 ถ าวหาร

ถ าเจตยสถาน เปนถ าทมมากอน มแผนผงเปนหองรปไข มเฉลยงรปสเหลยมผนผาอยดานหนา มการแกะสลกกนสาดเลยนแบบเครองไมและกนสาดเหลานตอมากลายเปนลวดลายทเรยกวา กฑ หมายถง วงโคง รปเกอกมา ประตทางเขากเลยนแบบเครองไม คอ สรางเปนกรอบสเหลยมสอบเขาขางบนและแกะสลกเปนเสาเอยงเขาหากนอยสองขางประต เสาทงสองนรองรบกนสาดอย

ถ าวหาร ไมใชสถานทชมนมดงเชนถ า เจตยสถานแตเปนวด ดงนนจงประกอบดวยหองหลายหอง

..........2. สถาปตยกรรมทสรางขน กลางแจงโดยใชหนหรออฐ เรยกวา สถปนไดแบบมาจากเนนดนและในสมยโบราณกมรปเปนโอคว า สรางดวยอฐหรอหนตงอยบนฐานสเหลยมจตรสคอนขางเตย ดานบนมแทนเลก ๆ เรยกวา หรรมกา (HARMIKA) ประกอบดวยรว เวทกา (VEDIKA) ลอมรอบฉตร ซงหมายถง ความหมายอนสงสด..........สถปสรางขนเพอบรรจอฐธาต เพอแสดงความศกดสทธของสานทนนหรอเพอเปนอนสรณถงเหตการณทส าคญ เปนการกอสรางททบตนและไดบรรจอฐธาตไวตงแตแรกสราง พธเคารพทางศาสนาคอการเดนเวยนชวารอบสถานทศกดสทธสามรอบ รวลอมรอบสถปเองจงมกมภาพแกะสลกแสดงเรองรางในพทธศาสนาเพอใหผมาเคารพบชาสามารถศกษาเรองราวได เชน

สถปทสาญจ นอกจานยงมเสา อกประมาณ 30 กวาตน เปนเสาทอยโดด ๆ และมจารกค าสงสอนพระธรรมของพระเจาอโศก เปนเสาทแกะสลกจากหน ตงอยใกลพระราชวงใกลสถปและใกลสถานทศกดสทธ มลกษณะใกลเคยงกบเสาในประเทศอหราน บวหวเสาเปนรปดอกบวมการขดจนขนเงาบวหวเสามกรองกลมรปสตวลอยตว เชน รปสงหก าลงทนธรรมจกร ลกษณะลวดลายไดรบอทธพลจากศลปะราชวงคอาเคเมนคของอหราน

หวเสารปสงห

หวเสารปวว

..........ประตมากรรม..........ประตมากรรมของอนเดย จะเปนสวนหนงของสถาปตยกรรม และจะประกอบสถาปตยกรรม

ประตมากรรมแบงออกเปน 2 ชนดคอ....................1. ประตมากรรมลอยตว

....................2. ภาพสลกนนต า

ยกษาและยกษณ แกะจากหนทราย

• ..........1. ประตมากรรมลอยตว จะแกะจากหนมขนาดใหญ รปรางหนก แขงกระดาง แสดงทาหยดนงไมเคลอนไหว ชางใหความสนใจใสรายละเอยด เชน เครองนงหม เครองประดบ เชน ประตมากรรมรปยกษ ทแกะจากหนทราย คนพบทเมองปาตลบตร มอายราวพทธศรวรรษท 4..........2. ภาสลกนนต า ใชเลาเรองราวตาง ๆ ในพทธศาสนา จะสลกบนผนง และในสมยตอมากสลกขนไปจนถงหลงคา ภาพสลกนนต าสมยแรกปรากฏทถ าวหาร มลกษณะคอนขางหยาบ แสดงถงอ านาจ แสดงความแตกตางระหวางบคคลเปนส าคญ

ภาพสลกทโตระณะหรอประต บรเวณสถปสาญจ

ภาพพระนางสรมหามายา ก าลงฝน

ภาพสลกทโตระณะ

ภาพยกษ

ภาพสลกอนเดยสมยตนประวตศาสตร

• ..........ภาพสลกนนต าเลาเรองพบทสถปสาญจเมองภารหต ภาพเหลานใชประดบตกแตงลกกรงตง และทบหลงของรวลอมรอบสถปแสดงเรองชาดก พระพทธประวตแตจะใชเพยงสญลกษณแทนพระพทธรป ภาพสลกนนต าทสาญจจะปรากฏทประตหรอโตรณะ

• .....ศลปอนเดยสมยท 2...............ศลปะคนธารราฐ มถรา อมราวด..........ศลปะอนเดยสมยท 2 ไดรบอทธพลจากศลปะกรกรนหลงและศลปะอหราน สมยราชวงคสสสานด (SASSANID) หรอ สสสาเนยน (SASANIAN) ในสมยนไดมการเปลยนแปลงทางศาสนารขนพทธศาสนาไดแพรออกไปนอกอนเดยในพทธศตวรรษท 6 และแบงออกเปน 2 ลกธคอ....................1. ลทธเถรวาท (หนยาน) เชอในค าสอนดงเดมของพระพทธเจา....................2. ลทธมหายาน ไดเปลยนแปลงการนบถอพระพทธเจาเปนเสมอนพระผเปนเจา..........ลทธเถรวาท ไดแพรออกไปทางเกาะลงกาและประเทศในแหลมอนโดจน และไดรบสทธพลทางศลปกรรมจากสกลชางทางเหนอพระพทธรป ในลทธนไดมการสรางพระพทธรปปางตาง ๆ แทนการใชสญลกษณ..........ลทธมหายาน ไดแพรเขาไปยงจน ญปนเปนตน ลทธมหายานจะสรางรปเคารพใหม ๆ เชน อดตของพระพทธเจา อนาคตของพระพทธเจา หรอพระโพธสตว รปเคารพเหลานไมไดมตวตนจรงแตกดเปยมไปดวยความเมตตากรณา..........ทางดานศาสนาพราหมาณในชวงนมความเชอพนเมองเกยวกบวรบรษซงเปรยบเสมอนครงมนษยครงเทวดา เชน พระกฤษณะหรอพระราม และกจพธกเปลยนไปในสมยตอมามงทจะเคารพบชาพระผเปนเจามากยงขน

• ศลปะคนธารราฐ..........ศลปะคนธารราฐไดรบอทธพลจากศลปะกรกรนหลงซงเจรญอยในดนแดนของโรมน ซงเจรญรงเรองในทธศตวรรษท 6-7 ลวดลายของศลปกรรมกรกรนหลงทปรากฏในศลปะแบบคนธารราฐเหนไดจากลวดลายเครองประดบทางสถาปตยกรรมบวหวเสามกท าเปนแบบโครนเธยน (CORINTHIAN) และในบางครงกมการเพมเตมพระพทธรปขนาดเลกเขาไปอยบนลวดลานใบอาคนธส (ACANTHUS) ลวดลายเครองประดบหลายแบบไดแบบอยางมาจากศลปะกรก เชน ลายใบปาลม ลายองน กามเทพแบกพวงมาลย พระพทธรปจะมลกษณะคลายเทพอพอลโล (APOLLO) ของกรก คอ เปนเดกหนมมจมกโดงเปนเสนตรงออกมาจากหนาผาก มรมฝปากเปนวงโคงสวยงามและมมานตานยตาหนกทปดนยตาคอนขางแหลมอยครงหนง ตลอดจนใบหนาคอนขางหนาและใบหยานเกดจากน าหนกของตมห พระองคทรงคลมจวรทงสองพระองสา (ไหล) จวรแนบกบพระองคมรวเปนโคงซอนกนทางดานหนามลกษณะเหมอนผาเปยกน าของกรก พระพทธรปเหลานประกอบดวยสญลกษณของมหาบรษ คอ ระหวางพระขนง (คว) มอรณา (URAN) หรออนาโลม บนฝาพระหตถ (มอ) มรอยธรรมจกรแดสงถงการเผยแพรพระพทธศาสนา พระเกศาหยกโศกมระเบยบรวบเปนมวยอยเหนอเศยร และมเสนอาภรณเลกรดอย

พระพทธรปสมยคนธารราฐ

ประตมากรรมสมนคนธารราฐ

..........ศลปะแบบมถรา

..........เมองมถรา เปนศนยกลางใหญทางศาสนาและศลปะ ในสมยราชวงคกษาณะประมาณพทธศตวรรษท 7 และ 8 ศลปะแบบมถรานสบตอมาจากศลปะทภารหตและสาญจ ศลปะแบบมถรามการผสมกนระหวางศลปะของกรกและอหราน วสดทใชในการสรางประตมากรรมคอหนทรายสแดงขดมาจากเขาสกร (SIKRI) และใชเรอยมาจากจนถงพทธศตวรรษท 11 ศลปะมถราไดรบอทธพลมาจากศลปะกรกและอหรานโดยเหนไดจากเครองแตงการของเทวรปทแตงกายเหมอนกบนกรบชาตอหราน และนอกจากนศลปะอหรานยงใหอทธพลตอประตมากรรมลอยตว และภาพสลกนนสงในศลปะแบบมถรา..........พระพทธรปแบบคนธารราฐถกน าเขามาเลยนแบบขนทเมองมถราท าใหเกดมพระพทธรปแบบพนเมองมถราขน พระพทธรปแบบพนเมองนสบตอจากรปยกษ และรปพญานาคในศลปะอนเดยสมยโบราณ ดงนนจงมความแตกตางกนมากในศลปะแบบคนธารราฐ แตกมลกษณะของมหาบรษรวมกน พระพทธรปแบบมถรามเศยรกลม พระพกตรสดชนอมยม พระเกศาเรยบไมมเสนผมแตมมวยพระเกศามวนขมวดเปนลายกนหอยอยขางบน มอนาโลมระหวางพระขนง (คว) ครองจวรเฉยงเปดพระองสาขวา ผาจวรบางอยางกวาของคนธาราฐ และแนบสนทกบพระองคมรวบาง ๆ ขนานกน สลกเปนรอยอยสองขางเพอแสดงถงวธคาด พระพทธรปแบบมถรามทรวดทางคอนขางหนก และแสดงปางตาง ๆ อยางงาย ๆ

พระเจากนษกะ แกะจากหนทรายแดง

ประตมากรรมลอยตว สมยมถรา

ประตมากรรมลอยตว สมยมถรา

พระพทธรปสมยมถรา

• ..........ศลปะแบบอมราวด..........ศลปะอมราวดเกดขนทางภาคตะวนออกเฉยงใตของประเทศอนเดย เรมตงแตพทธศตวรรษท 6-7 พรอมกบศลปะแบบมถราแตคงอยนานกวา ศลปะแบบอมราวดไดรบอทธพลจากศลปะตางชาตคอ ศลปะกรกและโรมน หรอโรมนทมาจากเมองอเลกซานเดรยประเทศอยปต อทธพลนเขามาทางทะเล ลกษณะของศลปะอมราวด คอ การแสดงทาทางเคลอนไหว ภาพบคคลไมมรปรางสมบรณดงแตกอน ศลปะอมราวดเปน ศลปะทสรางขนตามอดมคต ศลปะสมยนจดไดวาเปนการผสมกนระหวางรสนยมในการเลานยายทางศลปะอนเดยสมยโบราณและการท าภาพตามอดมคตปะปนกบการแสดงชวตจตใจ ภาพสลกทมความส าคญในสมยนเปนภาพภายในวงกลมแสดงการน าบาตรหรอพระเกศาของพระพทธเจาขนไปยงทสงทสดตรงกลางภาพ การรวมกนของขบวนการทขดแยงกนเชนนในองคประกอบภาพท าใหเราอาจจดภาพนเปนศลปะชนเอกได..........พระพทธรปแบบอมราวดมกครองจวรหมเฉยง จวรเปนรวทงสองและเบองลางใกลพระบาทมขอบจวรหนายจากทางดานขวาขนมาพาดบนขอพระหตถซาย พระพกตรของพระพทธรปคอนขางยาง คงเปนเพราะลกษณะของชนชาตทมฬ พระเกตมาลาหรออษณยะกปรากฎอยางชดเจนบนพระเศยรและทงหมดกขมวดพระเกศาเวยนขวาเปนขมวดแบบ ๆ เลก ๆ คลมอย พระพกตรของพระพทธรปจะมลกษณะคลายประตมากรรมโรมน

ภาพการน าบาตรหรอเกษาของพระพทธเจาขนสสวรรค สมยอมราวด

เศยรพระพทธรปสมยอมราวด

พระพทธรป สมยอมราวด

.....ศลปะอนเดยสมยท 3.....

• ..........ศลปะคปตะและหลงคปตะ..........ศลปะคปตะและหลงคปตะอายราวพทธศตวรรษท 9-13 ศลปะคปตะนเจรญขนทางภาคเหนออนเดย..........สถาปตยกรรมสมยคปตะ..........สถาปตยกรรมสมยคปตะไดมการเปลยนแปลงไปจากสมยคนธาราราฐ มถราร อมราวด โดยจะเหนไดจากรปรางของเสาทเปลยนแปลงไปกลายเปนเสาทมลวดลายเครองประดบอยางมากมายมบวหวเสารปรางคลายผาโพกหวแขก เหนอบวหวเสากมทรองรบขอซงมปลายมน ทรองรบขอนมกประดบดวยประตมากรรมทงดงาม เชน ภาพบคคลก าลงเหาะ วงโคง (กฑ) รปเกอกมาใหญ ยงคงมอย แตวงโคงขนาดเลกกยงเลกลงไปอก กลายเปนลวดลายเครองตกแตงอยางธรรมดาเรยงกนอยเหนอลายบวหรอลายเสนนน ณ ถ าอชนตา และถ าตาง ๆ ยงคงมลกษณะเหมอนกบถ าของอนเดยโบราณ คอ ถ าวหาร ไดแกถ าทมแผนผงเปนรปสเหลยมผนผาเจาะเปนหองเลก ๆ ใหพระสงฆอยโดยรอบ ถ าเจตยสถานมแผนผงเปนรปยาวลก ปลายมน และดานในสดมสถปเลก ๆ เรยกวา ธาต ครรภเจดย เปนสถานทประกอบพธกรรมทางศาสนา

ถ าอชนดา

วงโคงรปเกอกมา (กฑ)

แผนผงถ าเจดยสถาน

ภายในถ าเจดยวหาร

หนาถ าวหารทนาสก

• ..........ประตมากรรมสมยคปตะ..........พระพทธรปสรางตามแบบอดมคตเปนแบบอนเดยแทจรง มความงามและไดสดสวนประตมากรรมทงามทสดในตอนตนของศลปะคปตะนกคอพระพทธรปทคนพบทเมองมถรา แตท าตามแบบ คปตะ พระพทธรปสมยคปตะจะมรศมกลมใหญ สลกดวยลวดลายสมยนน รวจวรเปนรวทออนนม แยกออกจากนเปนรอยผาทบางและแนบตดกบพระองค คลายผาทเปยกน า ตอมาจวรทเคยปรากฏไดหายไป และไดมพระพทธรปทสรางขนตามอดมคตเกดขน มลกษณะพระองคตงตรงผงผาย พระองสาใหญ บนพระองคเลก มเสนพระกายรอบนอกโคง ผาบางไมมรว แนบสนทกบพระองคและคลมพระองสาทงสองขาง

• ..........จตรกรรมสมยคปตะ..........จตรกรรมสมยคปตะจดเปนจตรกรรมทนาสนใจทสด ดงจะเหนไดจากกจกรรมฝาผนงทถ าอซนตา หรอ อนณฏา (AJANTA) ถ าสเปนสงฆารามทางพทธศาสนาในสมยโบราณ ประกอบไปดวยถ า 28 ถ า ขดเขาไปในภเขาและเรยงเปนแนวอยเหนอหบเขา จตรกรรมทส าคญอยในถ าท 1,2,16 และ 17 แตยงมจตรกรรมทเกากวานนในถ าท 9 และ 10 ซงเปนถ าในศลปะอนเดยโบราณ จตรกรรมในถ าท 1 เปนภาพของบคคลตาง ๆ และภาพจะแบงตนเองออกเปนสวนตาง ๆ ตามบรวารทถอแสอย 2 ขางของบคคลส าคญตามทาทางและทศทบรวารเหลานนหนไปมอง ภาพเหลานจะมองคประกอบทสมบรณ และวาดตดตอกนไปโดยไมมการแบงแยก วธการทใชเปนวธการของประตมากรยงกวาจตรกร คอ เมอตองการความนนของภาพกใชสขาวท าใหเปนรอยแสงเขามาชวยไดแสดงทาทางสงสารตอสรรพสตว และอาการหดถอยดวยความละอายใจหลายเปนความสงบเกดจากการบ าเพญสมาธ จากความสมบรณของภาพทยนดวยการตรภงคนรวมถงการแสดงความเหนอย หนายเลกนอยอนเกดจากอาการเครงขรม ความครนคด ความเศราและความสงบ

ปนเปยกหมายเลข 1 ณ ถ าอชนตา

ประตมากรรมและจตรกรรม แบบ ปนเปยกหมายเลข 2 ณ ถ าอชนตา

จตรกรรมสมยคปตะ

• ..........ศลปะแบบหลงคปตะ..........ศลปะหลงคปตะมอายตงแตศตวรรษท 11-13..........สถาปตยกรรมสมยหลงคปตะ..........ทางดานสถาปตยกรรมเสาตาง ๆ มรปรางหนาใหญขนและบางครงกปรากฏมหวแขกขนาดใหญ รวมทงฐานของเสาทสงขนมามากจนเกอบท าใหล าตวของเสาหายไป ในสมยนมเทวสถานทส าคญอย 2 แหง

ลกษณะของเสา ในสมยหลงคปตะ ....................1. เอลลลา (ELLURA)....................2. เอเลฟนเตะ (ELEPHANTA)

เทวสถาน เอลลนา

..........ทเทวาสถานเอลลรา มงานสถาปตยกรรมทนาประหลาดใจทสดคอ ถ าท 16เปนเทวสถาทไมไดสรางขนแตสลกลงไปในหนกอนใหญมหมาอยกลางแจง รอบเทวสถาแหงน มถ าทขดลกเขาไปในภเขาอยโดยรอบ

มเหศวรมรต

สวนทเอเลฟนตะจะมถ าทมทางเขาสองทาง และมจดศนยกลางทส าคญ 2 แหงคอ เทวสถานซงตงอยโดดเดยว และรปมเหศวรวรมรต คอ พรอศวร 3 พกตรอกดานหนง

• ประตมากรรมสมยหลงคปตะ..........ประตมากรรมหลงคปตะนนสบตอมาจากศลปะคปตะชวงตน แตการแสดงอ านาจและทาเคลอนไหวเรมเขาครอบง าความเมตตากรณาและความสงบ พระพทธรปยงคงปรากฏมอยบางในตอนตนหลงสมยคปตะ แตพระองคอวบอวนกวาสมยคปตะ ทาเคลอนไหวในสมยนปรากฏอยในการแสดงภาพพระศวนาฏราชหรอพระศวรทรงฟอนร า ซงเปนทาฟอนร าทเกยวกบการสรางโลก ประตมากรรมนทเกาทสดและงดงามทสดรปหนงอยทถ าเอเลฟนตะ ณ ทนนความสงบและความเมตตากรณาดงทถ าอชนตายงคงปรากฏอยในการแสดงอ านาจแบบใหม ทเอลลรา รปพระอศวรฟอนร าในถ าท 14 กยงคงมทาทางสงบนงเทากบทาเคลอนไหว ในถ าท 15 หรอถ าอวตารทเอลลรา ซงอยใสมยตอมารปพระอศวรฟอนร ามทาทางเคลอนไหวมากกวาสงลบนง พระอศวรรปนไมมความเมตตากรณาและสงบเหมอนกบรกพระอศวรทถาเอเลฟนตะอกแลว ตอมาอกในถ าท 16 หรอถ าไกลราส ทาทางการเคลอนไหวกเขาครอบง าทาทสงบนงหมดและตงแตสมยนเปนตนไปพระผเปนเจากไมไดทรงฟอนร า โดยเหยยบแผนดนทงสองพระบาท แตยกพระชงฆขางหนงขน แสดงอาการเคลอนไหว

ภาพพระศวนาฏณาราช

พระนารายณบรรมทสนธ

• .....ศลปะอนเดยสมยท 4...............ตงแตราวพทธศตวรรษท 14 เปนตนมา ศลปะทางตะวนออกเฉยงใตของประเทศอนเดยหรอศลปะทมฬ (DRAVIDIAN) กแยกออกจากสวนทเหลอของศลปะอนเดยทงหมด โดยมลกษณะแตกตางกนออกไป..........ศลปะทมฬ..........สถาปตยกรรม..........กอนทจะกลาวถงศลปะทมฬเราจ าเปนตองพจารณาถง ศาสนสถานเลก ๆ ซงสลกจากกลมกอนหนทมาวลปรมทางทศตะวนออกเฉยงใตของประเทศอนเดยกอน คอ ในสมยหลงคปตประมาณพทธศตวรรษท 12 ณ ทนนเราจะเหนอาคารหลงคากอดวยหนซอนกนขนไปเปนชน ๆ ชางอนเดยยงไมรจกวธมงหลงคาเปนวงโคงใหยดน าหนกซงกนและกน แตรจกแตเพยงการมงหลงคาโดยใชวธวางวตถซอนกนขนไปเปนชน ๆ ใชวตถชนบนแตละแผนเหลอมแผนลางเขามาภายใน วธนท าใหเกดหลงคาทเปนชน ๆ อยางชดเจน และชางกใชรปจ าลองเลก ๆ ของอาคารหลงนนเองเปนเครองประดบอยบนหลงคา

ศาสนสถานทมาวลปรม

ศาสนสถานทมาวลปรม

• ทมาวลปรม ศาสนสถานเลก ๆ ทสลกจากกลมกอนศลาเหลานแสดงใหเราเหนวามทงอาคารทมผงเปนรปสเหลยมจตรส รวมทงอาคารทมหลงคาเปนรปโคงเทลงมาทงสดาน ซงเปนลกษระดงเดมในการเลยนแบบอาคารทสรางดวยไใมกบอาคารทมหลงคาซอนกนเปน ชน ๆ ซงแมวาจะยงคงมอยนอยชนแตกสงเกตเหนไดอยางชดเจน ววฒนาการขนตอมากอยทวาชนของอาคารเหลานจะเพมมากขนจนกระทงหลงคากลายเปนสวนทส าคญทสดของอาคารเปนตนวาทเทวสถาน ณ เมองกาญจปรม (KANCIPURAM) เทวสถานรมฝงทะเลท มาวลปรม ในพทธศตวรรษท 18 สวนส าคญของเทวสถานแบบทมฬกลายเปนประตชนนอกซงมรปรางใหญขนทกทประตเหลานตงอยตรงกลางของก าแพงทลอมรอบเรยกวา โคประ (GOPURA) ทงนอาจเนองจากวาในขณะนนชาวทมฬซงนบถอศาสนาฮนดลทธไสวนกายและอาศยอยทางตอนใตของประเทศอนเดยก าลงเตรยมตอสพวกมสลมซงเขารกรานประเทศอนเดยภาคเหนออยไดเทวสถานแบบทมฬรนหลงทสมบรณทสด คอ เทวสถาน (MADURA) ราวพทธศตวรรษท 22 ทางทศตะวนออกเฉยงใตของประเทศอนเดย เทวสถานถระเปนศาสนสถานทยงมผกระท าพธทางศาสนาอยจนถงปจจบน โคประของเทวสถานทมะทระประดบไปดวยลวดลายทจดไดวาเสอมมากแลว เสาทรองรบขอวงโคงเครองประดบขนาดเลกทเรยกวา กฑ และรปจ าลองอาคารเลก ๆ ซงใชเปนเครองประดบหลงคา ตางกมววฒนาการในศลปะทมฬ แตในไมชาลวดลายเครองประดบทยงยากและมรปรางเหมอนธรรมชาตมากเกนไปกปกคลมหลงคาเหลาน

• ..........ประตมากรรม..........ในศลปะทมฬทเกาแกทสด มประตมากรรมทสลกจากศลาทมลกษณะคอนขางแขงกระดาง ในบรรดาประตมากรรมสมฤทธทมฬเปนจ านวนมาก รปทรจกกนดทสดคอ รปพระศวนาฎราช ณ ทนความแขงกระดางและความเคลอนไหวไดเขามาผสมกนอย พระอศวรทางฟอนร าในวงเปลวไฟ ยกพระชงฆขางหนงขน อกขางหนงก าลงเหยยบอสรแหงความชวรายอย พระกรทงสเหยยดออกหรอพบเขาหาพระองค

นางทรดา

พระศวนาฏราช

พระกฤษณะเปาขลย

เสามณฑป ศลปะสมยทมฬ

• ศลปะภาคเหนอและภาคตะวนออกของอนเดย..........หรอจะกลาวใหถกตองกคอศลปะสวนทเหลอทงหมดของอนเดย ยกเวนศลปะทมฬในทางตะวนออกเฉยงใต..........สถาปตยกรรม..........ลกษณะทส าคญของสถาปตยกรรมทางทศเหนอ คอ อาคารทมหลงคาเปนรปโคงสง หรอศขร เราไดเหนมาแลววาศลปะแบบทมฬ และโคประมววฒนการมาจากหลงคาทกอดวยศลาซอนกนขนไปเปนชน ๆ สถาปตยกรรมของทางทศเหนอกเชนเดยวกน จงกอใหเกดอาคารรปรางสงทงนเพราะการใชอฐแผนบาง ๆ วางเรยงซอนกนขนไปยอมกอใหเกดเปนหลงคารปโคงสงขนไไดอาคารทมหลงคาโคงสงเชนนไดสรางขนกลางแจงเปนเทวสถานในสมยหลงคปต เปนตนวาทเมอง ศรประ (SIRPUR) สถาปตยกรรมทส าคญในศลปะแบบนคอเทวสถานใหญชอ ลงคราช (LINGARAJ) ทเมองภวนศวร (BHUVANNESVAR)แมวากอสรางดวยศลาแลวกยงคงรกษาลกษณะหลงคาแบบโคงสงไว เทวสถานแหงนสรางขนในสมยเดยวกบมหาวหารทเมองตนชอร คอ ระหวางพทธศตวรรณท 15-17 ตนเทวาลยมมขอยทางดานหนา และลอมรอบไปดวยเทวาลยทมขนาดเลกกวา แตรปจ าลองเหลานกท าเปนภาพสลกนนต าซอนขนใหตงรปจ าลองบนนนได ศาสนาสถานแหงอน เขน ทเมอง ชชราโห (KHAJURAHO) และโกณารก (KONARAKA) นอกจากนกมศลปะอกแบบหนงทเรยกวา ศลปะแบบศาสนาไชนะ (JAINISM) ทเขาอาบ (ABU) หรออรรพทธบรรพต ราวพทธศตรรษท 16-19 เปนศลปทสลกหนออนเปนรปโคงเขาโคงออกและลวดลายละเอยดเปนรปคดโควไปมา รวมทงศลปะแบบพเศษทแควนไมชอร เชน เทวสถานท เพลร (BELUR) และหเลพท (HALEBID) เทวาลยเหลานมแผนผงเปนรปเหมอนดาว ศลปะทมฬมววฒนาการไปในทางแสดงความตนเตน แสดงอ านาจและรสนยมในภาพอนสยดสยอง แตศลปะภาคเหนอกลบกลายเปนความงามอยางออนชอยและภาพแสดงการสมส เราอาจตดตามววฒนาการไดตงแตศลปะแบบคปตะ และรปคชายหญงผบรสทธ ณ ถ าอชนตา ไปจนถงภาพกลมคนทแสดงการสมสอยางมากมายทเมองขชราโห รปคชายหญงบางรปในสมยหลง (พทธสตวรรษท 15-19) แมวายงคงมเสนหอย แตกแสดงทาชดชอยทคอนขางแขงและดออนโคงจนเกนไป เครองอาภรณไมไดหอยอยตามน าหนกธรรมชาตแตดแขง กระดางไมนมนวล

ประตมากรรมประดบเทวสถาน ทเมองชชราโห

ประตมากรรมรปสตวและคน ประดบเทวสถานเมองโสมนาถประ

• ..........ศลปะแบบปาละ – เสนะ..........ศลปะนเปนศลปะแขนงหนงของศลปะทางภาคเหนอของประเทศอนเดย เปนศลปะทางพทธศาสนา และอยภายใตการอปถมภของราชวงศปาละ – เสนะ ซงมอ านาจอยในแควนแบงคอลและวหารทางทสตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศเหนอของประเทศอนเดย ตงแตราวพทธศตวรรษท 14-18 จนเมอถกพวกทนบถอศาสนาอสลามบกรกเขามาท าลายลง ท าใหพทธศาสนาจางหายไปจากประเทศอนเดย พทธศาสนาสมยราชวงศปาละ คอ พทธศาสนาลทธตนตระซงกลายมาจากพทธศาสนาลทธมหายาน คอ มการผสมความเชอถอในศาสนาฮนดหลายชนดเขาในพทธศาสนาฮนดหลายชนดเขาในพทธศาสนา เปนตนวาการเคารพนบถอชายาของพระโพธสตว และการใชเวทมนตรคาถาตาง ๆ การนบถอพระอาทพทธเจาคอพระพทธเจาผสรางโลก สรางเปนพระพทธรปทรงเครองนนลบลางการเคารพนบถอพระศรศากยมนพทธเจา ศลปะแบบนทงสถาปตยกรรมและประตมากรรมกสบตอมาจากศลปะแบบคกตะและหลงคปตะลงมานนเอง..........ประตมากรรม..........ประตมากรรมสมยปาละ – เสนะ มทงภาพสลกจากศลาและหลอดวยสมฤทธ ภาพทสลกดวยศลาเปนภาพสลกนนสงองอยเหนอแผนหลง รปเหลานสวนมากเปนรปทางพทธศาสนา แตทเปนศาสนาฮนดกมบาง รปบคคลส าคญตรงกลางมกมทาทางตรงและแขงกระดาง มบคคลทยนเอยงตนหรอเหาะอยขาง ๆ รปบรวารเหลานแมมยงความทชดชอยอยกไมมความออนนมและสงบอยางสมยกอน เสนทแสดงถงรวผาหรอเครองอาภรณบางชนดนนชดเจนและแหลมคมกานบวซงพระโพธสตวหรอเทพเจาอน ๆ ถออยแมมรปรางออนโคงแตกดแขง ไมไดหอยอยตามน าหนกธรรมชาต

พระพทธรปสมยปาละ

ประตมากรรมในสมยนอาจแบงออกไดเปน 3 ยคคอ.......... 1. ยคแรก พทธศตวรรษท 14-15 มกมพระพทธรปนงมากกวายนมพระโพธสตวบาง แตรปชายาพระโพธสตวนนมอยนอยมาก ในตอนปลายยคนเกดมพระพทธรปทรงเครองขน

..........2. ยคท 2 พทธศตวรรษท 16-17 รปตาง ๆ มเครองประดบขน และมรปชายาพระโพธสตวแพรหลาย เนองจากลทธตนตระไดรบความนยมมากยงขน ตงแตสมยนเปนตนมาแผนเบองหลงรปกมปลายแหลมแทนทปลายมนดงสมยแรก มลายหนาราหหรอรามเกยรตมขอยเบองบนและมเครองตกแตงมากขน

..........3. ยคราชวงศเสนะ พทธศตวรรษท 18 ราชวงศเสนะนบถอศาสนาฮนด เหตนนในสมยนจงมรปรางตาง ๆ มกสลกใหดไดรอบดาน เปนตนวารปทยนองแผนหลงนนจะเจาะชองวางรอบ ๆ รปศลปะแบบปาละ – เสนะ ไดแพรหลายไปยงทตาง ๆ คอประเทศเนปาล ทเบต เกาะลงกา เกาะชวาภาคกลาง เกาะสมาตรา ประเทศพมา และไทย

• ..........ประเทศศรลงกา เปนเกาะอยทางใตของอนเดย อยในมหาสมทรอนเดย และมอกชอหนงคอ ไขมกตะวนออก จากบนทกประวตศาสตรทเกาแกทสดทพดถงศรลงกา คอ คมภรชอมหาวงศ (MAHAVAMSA) และมอกคมภรหนง ซงเกดในระยะหลงชอ จลวงศ (CULAVAMSA) คมภรทงสองไดถกรวบรวมขนเปนครงแรกในพทธศตวรรษท 11 โดยพระในพทธศาสนาคมภรกลาวถงประวตศาสตรยคแรก แตกเปนนทานทมมากเกนความเปนจรง หากดใหลกลงไปจะพบวา คมภรมหาวงศพดเกยวกบการตงรกรากของชาวศรลงกา คอการเขามาของชนชาตสงหล (SINHALESE) ซงชนชาตนเปนชนชาตทมก าเนดมาจากพวกอนโด-อารยน ซงเปนชนชาตแรกทมาศรลงกาโดยมาจากทางเหนอของอนเดย นอกจากชนชาตสงหลแลว ยงมชนชาตทมฬ (TAMILS) มความเจรญตอเนองมากวา 2000 ป ไดรบการกลาวถงในคมภรมหาวงศเชนกน ชนชาตทมฬมก าเนดจากพวกดราวเดยน (DRAVIDIAN) ชนชาตนอยทางใตของอนเดย และเขาสศรลงกาโดนการคาขาย ราวพทธศตวรรษท 3 ชนชาตทมฬเปนชนชาตท 2 ทเขาสศรลงกา ระบบชลประทานเปนเทคโนโลยทชาวศรลงกาใหความสนใจมาก ท าการชลประทานไปทวทงเกาะ KINGใหความสนใจ ท าใหการเกษตรเกดการขยายตวอยางรวดเรว เกดศนยกลางอารยธรรมขน 2แหง คอ..........1. อนราชประ (ANURADHAPURA) เปนศนยกลางอารยธรรมในระยะแรกในบรเวณทราบภาคเหนอ..........2. โปโมนนารวะ (POLONNARUWA) เปนศนยกลางอารยธรรมในระยะตอมาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอใกลกบแมน ามหาเวลคงคา

• พระพทธศาสนา..........รากฐานของวฒนธรรม..........พระพทธศาสนาเขาสศรลงกาในพทธศตวรรษท 3 สมยพระเจาเทวานมปยาตสสะ (DEVANAMPIYATISSA) KING รวมสมยกบพระเจาอโศกมหาราช โดย KING อโศกไดจดสมณทตในพระพทธศาสนา เขาสลงกาเปนครงแรก ท าใหพระพทธศาสนาไดเปนศาสนาประจ าราชอาณาจกรศรลงกา เปนรากฐานและวฒนธรรมของชาวศรลงกาอกดวยศลปะศรลงกา..........1. ศลปะสมยกอนประวตศาสตร (PREHISTORIC ART) แบงออกเปน 4 สมย คอ....................1. สมยหนเกา (PALAEOLITHIC AGE) ประมาณ 500000 – 15000 ป....................2. สมยหนกลาง (MESOLITHIC AGE) ประมาณ 15000 – 8000 ป....................3. สมยหนใหม (NEOLITHIC AGE) ประมาณ 8000 – 2600 ปมาแลว....................4. สมยโลหะ (METAL AGE) ประมาณ 2600 – 2500 ปมาแลว..........วฒนธรรมสมยกอนประวตศาสตร คมภรมหาวงศไดกลาวไวอยางสนๆ เกยวกบชนพนเมองดงเดมของชนกลมนในศรลงกากอนทชาวอนโด-อารยนจะเขามาโดยคมภรมหาวงศกลาวไวแตเพยงวาในเกาะนเปนถนทอยของชนเผาทเรยกกนวา อกษา (YAKSHAS) และนาค (NAGES) หลกฐานทางโบราณวตถทคนพบ จะเปนเครองมอหนและวฒนธรรมของมนษยยคหนไดมการใชเคองปนดนเผาขน วฒนธรรมของมนษยยคหนในศรลงกาจะตรงกบวฒนธรรมฮวบนเนยน (HOABINHAIN CULTURE) ทคนพบในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงวฒนธรรมนเปนจดก าเนดของวฒนธรรมทางดานการเกษตร การท าภาชนะดนเผา และการท าเครองมอหน

• ..........2. ศลปะสมยประวตศาสตร (HISTORICAL ART) ศลปะสมยประวตศาสตรของศรลงกาแบงออกเปน 6 แบบ คอ....................1. ศลปะแบบอนราชประ (ANURADHAPURA) พ.ศ. 106-1560....................2. ศลปะแบบโปโลนนารวะ (POLONNARUWA) พ.ศ. 1560-1778....................3. ศลปะแบบทมพเทณษะ ยาปววะ และกรเนคละ (DAMBADENIYA YAPAVUVA AND KURUNEGALA) พ.ศ. 1778-1884....................4. ศลปะแบบคมปาละหรอคมโปละ (GAMPALA OR GAMPOLA) พ.ศ. 1884-1958....................5. ศลปะแบบชยวรรธนประหรอโฏฎาฎ (JAYAVARDHANAPURA OR KOHE) พ.ศ. 1958-2140....................6. ศลปะแบบสรวฒนบรหรอแคนด (SIRIVARDHANAPURI OR KANDY) พ.ศ. 2140-2358

• ..........ศลปะแบบอนราธประ (ANURADHAPURA) เปนศลปะทยนยาวทสดของศรลงกา คอมอายเกอบ 1500 ป ศลปะแบบอนราธประ เปนศลปะทมความลายคลงกบศลปะแบบสาญจ ภารหต มฤรา อมราวด และคปตะของอนเดย ซงศลปะของอนเดยไดเผยแพรเขาสศรลงกา โดยการเผยแพรศาสนาพทธของสมณทตของพระเจาอโศกมหาราช ศลปะศรลงกาไดรบอทธพลของอนเดยอยางมากมาย โดยแบงออกไดเปน 2 กลม คอ..........1. เปนศลปะเนองในพระพทธศาสนาโดยรบจากศนยกลางของศาสนาของอนเดย เชนทสาญจ ภารหต พทธคยา มฤรา อมราวด..........2. เปนศลปะเนองในศาสนาพราหมณโดยไดรบมาจากอนเดยภาคใตและอนเดยภาคตะวนออกเฉยงใต

• ..........ศลปกรรมศรลงกา..........สถาปตยกรรม อทธพลทางศลปะของอนเดยไดเขามาเผยแพรในศรลงกา และไดท าใหเกดแนวคามคดการเคารพบชาสถปในฐานะทสญลกษณส าคญและสงศกดสทธของพระพทธศาสนา รปแบบของสถป สถปในศรลงกามววฒนาการมาโดยตลอดและมลกษณะทส าคญคอ เปนศาสนสถานทางพระพทธศาสนา มรปแบบเปนทรงกลม เรยกกนในศรลงกาวา วฏะทาเค คอสถปทตงอยบนลานประทกษณ มบนไดทอดขนไป 7-8 ขน รอบสถปมเสาหนเรยงรายอย 3 แถว แสดงวาแตเดมสถปแบบนมหลงคาเครองไมมงกระเบองคลมอกชนหนง เปนสถปทมประตทางเขาทง 4 ดาน แตละดานมราวบนได ทวารบาลศลา และมอฒจนทรศลาประกอบกน

1. สถปถปาราม (THUPARAMA) เปนสถปทเกาแกทสด สรางขนเมอปลายพทธศตวรรษท 3 เพอประดษฐานพระบรมสารรกธาตสวนพระรากขวญ(ไหปลารา) เบองขวา สถปถปาราม เปนตนแบบสถปทรงศรลงกา สถปนไดรบการบรณะหลายครง เดมมหลงคาคมไว ตอมาไดพงลงจนเหลอแตเสาหนค าหลงคาท าใหสถปอยในทโลงแจง

2. สถปรวลเวล (RUWANWELI) หรอมหาสถป (GREAT PAGODA) หรอมหาถปา (MAHATHUPA) สรางขนราวพทธศตวรรษท 4 เปนสถปทไดรบการนบถอวาเปนสถปทยงใหญทสดของอนราธประ สถปสรางขนเมอ พระเจาทฏฐคามณท ายทธหตถชนะพระเจาเอฬาร กษตรยทมฬทก าแพงมรปชางโดยรอบ เสมอนวาเปนผปกปกรกษาโลกในจกรวาลของชาวพทธ

สถปเชตวนาราม (JETAVANARAMA) เปนสถปทสง 152 เมตร สถปสรางโดยพระเจามหาเสนะ และทสถปมแผนทองทมอายประมาณ ราวพทธศตวรรษท 14 แผนทองจารกพระคาถาเปนภาษาสนสกฤต พระคาถาเหลานเปนพระสตรในนกายมหายาน

พระศรมหาโพธ เปนหนอของตนไมศกดสทธ พระพทธเจาตรสรใตตนไมน และน าหนอของมนมายงศรลงกา รวรอบตนพระศรมหาโพธท าจากแผนทอง

ทวารบาลศลาทรตนปราสาท เปนทวารบาลศลาทมความงดงามทสด ทวารบาลชนนสลกเปนรปมนษยนาค มเศยรนาคแผพงพานอยดานหลง และถอหมอน าแหงความสมบรณ เรยกวา ปรณกลศ หรอปรณฆฏะ (PURNAGHATA) ความสมบรณแสดงดวยสญลกษณรปดอกไมบาน ดานบนของมนษยนาคแกะเปนรปมกรโตรณะ (MAKARA TORANA) คอเปนรปวงโคง ปลายสองขางวงโคงแกะเปนรปมกร ดานหลงมนษยนาคแกะเปนรปนาคแผพงพานอยหลายเศยร สวนทพระบาทแกะเปนรปคนแคระ

อฒจนทรศลา ณ วดอภยคร เปนแผนหนรปครงวงกลม มภาพสลกตรงกลางเปนรปดอกบวครงดอก แถวนอกสดแกะเปนลายดอกไม ถดมาสลกเปนรปสตว 4 ชนด เรยงกน คอ รปชาง มา โค และสงห แถวภายในอาจมรปหงสหรอหาน และมลายเครอเถาหรอลายกานดอกไมประดบอย รปชาง มา โค สงห หมายถงทศทง 4 สวนหงสหมายถงทศท 5 คอทศบนศรษะ

พระพทธเจาศวกษมนศลา ณ อวกนะพระพทธรปองคนสลกอยทหนาผาในบรเวณวดอวกนะ หมายถง การกนดวงอาทตย หมายความวา พระพทธรปองคนตงอยในต าแหนงทดทสดทจะเหนดวงอาทตยขนไดสวยทสดเปนพระพทธรปยนขนาดใหญครองจวรหมเฉยง พระหตขวาแสดงปางประทานอภย พระหตซายยกขนเพอยดชายจวร จวรเปนรวทงหมดจะสลกเปนรวนนออกมา และเหนอพระเศยรมพระรศมเปนรปคลายเปลวเพลงซงจะตอเตมภายหลง

• พระพทธศาสนามหายาน..........พระพทธศาสนามหายานมจดมงหมายแตกตางจากนกายหนยานคอ เนนการด าเนนตามวถทางของพระโพธสตวแทนการบรรลเปนพระอรหนต เพราะนกายนเชอวา การบรรลเปนพระอรหนตเปนการแสวงหาความสขเฉพาะตนผเดยว สวนการด าเนนชวตของพระโพธสตวเปนการอทศตนเพอผอนอยางสงสดพระโพธสตวหมายถง สตวผแสวงหาโพธวญญาณ แบงเปน 2 ประเภท..........1. มนษยโพธสตว – คนทวไปทตงความมงมนไวอยางแนวแนวาจะด าเนนชวตตามแนวของพระโพธสตว 6 ประการ คอ..............................- ทานบารม..............................- ศลบารม..............................- ขนตบารม..............................- วรยบารม..............................- ธยานบารม..............................- ปญญาบารม..........2. เทวโพธสตว – ผทไดตงจดสงสดในชวตวาจะไมบรรลพทธภมจนกวาจะไดชวยเหลอสรรพสตวทฃหลายใหพนวฏสงสาร รวมทงด าเนนชวตของมนษยโพธสตว 6 ประการ พรอมกบท าบ าเพญบารมเพมอก 4 ประการ คอ อปายบารม ปณธานบารม พลบารม และชญาณบารม เปนบารมของผทจะเปนเจาโลกและมความสามารถแสดงปาฏหารยตาง ๆ ไดพระโพธสตวอวโลกเตศวร มความหมายมากมาย เชน....................1. พระผเปนใหญ ซงมองลงมาเบองลาง....................2. เทพพระเจาผสองแสงสวาง....................3. พระผเปนใหญทมองดดวยความเมตตากรณา เพราะเหตวาแสงสวางเปนสงทใหคณ

• ..........ประตมากรรมพระโพธสตว ภาพสลกหนาผา ณ พทรวคละ ประตมากรรมองคกลางคอ รปพระพทธองคประทบยน สง 15.50 เมตร เปนพระพทธรปประทบยนใหญทสดในศรลงกา และมพระโพธสตว 2 องคยนขนาบขางซายขวา แตละองคสง 12 เมตร ดานเปนพระโพธสตวอวโลกเตศวร ดานซายเปนพระโพธสตวเมตไตรยหรอพระพทธเจาองคตอไปหรอพระอนาคตพทธเจา

• ..........พระโพธสตวอวโลกเตศวร พระนามวา กษฏราชา หรอพระเจาขเรอน สลกหนาผา ณ เวลคามะ เปนเรองราวของกษตรยเปนโรคเรอน และไดรบการรกษาโดยหมอแผนโบราณ พระโพธสตวอวโลกเตศวรกษฏราชานคอ เทวดาแหงการบ าบดรกษาพยาบาล ลกษณะของพระโพธสตวในสมยนลวนปรากฏอยในประตมากรรมรปมนษยทงสน พระโพธสตวของศรลงกามกสวมชฏามงกฎ (JATA MAKUTA) คอมนผมทเกลาสดคลายมงกฎ พระโพธสตวของศรลงกาจะฉลองพระองคดวยหนงเสอรอบพระโสณ (สะโพก) พระโพธสตว(พระเจาขเรอน)ทเวสคามะไดปรากฏสญลกษณประจ าพระองค คอ..........1. พระอมตาภะ (AMITABHA) (ผทมแสงสวางเปนนรนดร) อยดานหนาของชฎามงกฎ..........2. รปดอกบว อยทางดานหลงหรอซอกหลบเหนอพระองสาขวา..........บรเวณโบราณสถานเมทรครยะ ทางดานหนาของโบราณสถานทงสองดาน จะมสภาพของทวารบาล แกะเปนรปมนษยนาค จะมรปงเหาจ านวน 7 หวแผพงพานอย มนษยยนในทาตรภงค พระหตซายถอปรณฆฏะเปนสญลกษณแหงความสมบรณ ความมนคงร ารวย สวนพระหตขวาถอกานดอกไมเปนสญลกษณของความอดมสมบรณและมภาพของคนแคระหมอบอยแทบพระบาท.......... ถดจากอฒจนทรขนไปเปนขนบนไดของโบราณสถานซงมประมาณ 4-5 ขนเปนสญลกษณของระยะทง 4 ของการเขาญาณ หรอชยาน บนไดแตละขนแกะเปนรปกลบบว หรอคนแคระ ราวบนไดดานหลงทวารบาลแกเปนรปมกรหรอมกระ ซงจะมงวงมวนขนเปนวงกลมในตอนปลายของงวงและบางครงทางดานขางของราวบนไดจะมการแกะเปนรปสงหในลกษณะของภาพนนต า

• ..........สมยโบโลนารวะ..........อาณาจกรโจฬะซงอยทางตอนใตของอนเดยไดยกทพเขาบกรกศรลงกา และปกครองศรลงกามายาวนาน 77 ป และไดยายเมองหลราจากอนราชประเปนเมองโบโลนารวะ ในชวงนเราถอไดวาเปนยคมดของศลปะศรลงกา เพราะวาโจฬะไดท าลายศลปกรรมของอนราชประและโจฬะกไดสรางเทวสถานในศาสนาพราหมณ ขนทโบโลนาวระหลายแหงดวย (มลกษณะทคลายคลงกบทพบในภาคใต) มเทวรปของเทพจนเทศวระ เทพตรชญานะสมพนทะสวาม เทพสนทรมรตสวามเทวรปทพบในศรลงกาในปจจบนทมขนาดใหญทสดคอ ประตมากรรมศวนาฏราช (SHIVA NATARAJA) เปนพระศวะนาฏราช สง 90.40 เซนตเมตร เทวารปส ารดเหลานสรางขนในอาณาจกรโจฬะ ภาคใตของอนเดยแลวน าเขามาในศรลงกา แตกมทชนศรลงกาสรางขนมาเองซงไมเหมอนกนกบรปแบบทเปนประเพณหรอการสรางสรรคทสบทอดตอกนมา

ศวะนาฏราช เกศาถกเปนเปยและจบกนเปนกลม โดยทพระศวะไดทรงจบกลมพระเกศาไวทง 2 ดาน เปนประตมากรรมทเปนตนแบบของการเกดพระหตถทรองรบพระเกศา

• ภาพภเขาสครยะ จตรกรรมศรลงกาจะปรากฏทภเขาสครยะประกอบดวยภาพของบคคลจ านวน 21 ภาพ เปนภาพของสตรขนาดเทาคนจรงประดบดวยเครองประดบมเพชรพลอยประดบศรษะดวยเครองประดบทรงสง นงผาโจงกระเบนครอมเทา เราเรยกวา โชต (DNOTI) ตรงหนาผากระหวางควมอรณามความหมายคอเปนชาวสวรรคภาพเหลานถกปดสวนดานลางของสะเอวลงมา ดวยภาพของกอนเมฆภาพเหลานเปนภาพของ (ขอสนนษฐาน)1. สตรในราชส านกของพระเจากสสปะไปท าบญทวด2. เปนภาพของนางอปสร3. ภาพทเขยนดวนสทองเปนเจาหญงแหงสายฟา ภาพทวาดดวยสแกเปนภาพนางแหงเมฆภาพสตรเหลานแยกออกเปน 2 แบบ1. ภาพทใชสทอง (23) และวาดสวนบนเปนภาพเปลอย เปนภาพของราชนหรอเจาหญง2. ภาพทใชสแก (24) และวาดใหมแถบพาดผานหนาอก อาจเปนสนมก านลนางรบใชวธการทใชในการเขยนภาพ..........ใชวธการวาดดวยผงสผสมดวยยางไมหรอกาว สารประเภทนมหรอเนย ไขเแดง วตถทใชท าสคอ ดนเหลอง ดนเทศ หรอดนแดง และดนสเขยว ซงทงหมดนลวนเปนแรธาต กรรมวธทใชในการเขยนภาพทภเขาสครยะนเปนวธการเดยวกบทถ าอชนตาทอนเดยลกษณะเดนของงานจตรกรรมเหลาน องคประกอบของภาพจตรกรรมไดใชธหรอความช านาญในการเขยนอยางแทจรงเปนอสระและสดฝมอ มความพอเหมาะพอเจาะ ความสมบรณของการวางต าแหนงมอ ความสมบรณ ความอวบอนของหนาอก เอวทเลกคอดกว วงแขนทออนชอย ดอกไมทงดงาม จตรกรรมเหลานเปนลกษณะเฉพาะของชาวสงหล โดยเฉพาะรองรอยของการเขยนภาพเปลอกตาดวยเสนหนก และการวาดจมกใหแหลมโคง ซงสะทอนใหเหนโดยตรงถงรปแบบของศลปะทเปนเอกลกษณเฉพาะตวของชาวสงหล

สถปกรเวเหระ มลกษณะรปโอคว า มบลลงกรปสเหลยม สถปนมลกษณะคลายกบพระบรมฐานเจดยนครศรธรรมราช

วหารลงกาดลก เปนวหารทประดษฐานพระพทธรป เปนวหารทมขนาดใหญ ในอดตมผนงลอมรอบทง 4 ดาน และมจตรกรรมฝาผนงทงดงามมาก วหารนคลายกบวหารพระอฏฐารถสมยสโขทยและดานนอกของวหารลงกาดลกน กมการประดบตกแตงดวยปนปนเปนรปจ าลองอาคาร รปเทวดา

คลวหาร

• คลวหาร เปนประตมากรรมรปพระพทธเจาหลายองคสลกไวทภเขา คลวหาร หมายถง วหารหนหรออารามหน บรเวณนมประตมากรรม พระพทธรป 4 องค ประตมากรรมเหลานเปนงานชนเอกของศลปะศรลงกา ประตมากรรมพระพทธรปประกอบดวย....................1. พระพทธรปประทบนงปางสมาธ....................2. พระพทธรปประทบนงปางสมาธสลกไวในถ า....................3. พระพทธรปประทบยนปางพทธร าพง....................4. พระพทธรปปางดบขนทปรนพานหรอพระพทธไสยาสน

• วดทมพลละ ในศรลงกามวดทตงอยในถ ามากมาย วดทมพลละกเชนเดยวกน วดนมถ าอย 5 ถ า เพดานถ าประดบไปดวยจตรกรรมฝาผนง และไดมรปพระพทธเจา 48 ภาพ ภาพเทวดา

• ..........ศลปะแบบทมพเทณยะ, ยาปววะ และ กรเนคละ..........ศลปะทง 3 แบบ เจรญขนในชวงปพ.ศ. 1778-1884 ชวงทเมองหลวงของศรลงกา แตกออกเปน 3 แบบศลปะแบบทมพเทณยะ จะคงรปแบบขอโบโลนาลวะไวทงในสวนของวหารและสถปศลปะแบบยาปววะ เปนศลปะทมความสมพนธกบรปแบบทางศลปะของเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเปนศลปะทปรากฏอทธพลของศลปะขอม

..........ภเขายาปววะ ในภาพเปนภาพของบนไดทางขนภเขายาปววะ ซงรปแบบทางศลปะของบนไดหน เปนรปแบบศลปะขอมหรอศลปะลพบร เปนบนไดทสวยทสดในศรลงกา ลวดลายบนผนงแกะเปนรปนกดนตร นางร า ทบนไดและบรเวณวงโคงของประตเหนอบนไดชนบนสดศลปะแบบกรเนคละ ซากโบราณสถานสวนใหญ ท าดวยหน เสา กรอบประต และกรอบหนาตางท าดวยหน

..........ศลปะแบบท 4 ศลปะแบบคมปาละ ศาสนสถานในพทธศาสนาในศลปะนไดรบการสรางสรรค

ดวยศลปะแบบอนเดยภาคใต โดยชางไดอพยพมาจากอนเดยใต โดยหนการรกรานของมสลม

คฑจะเทณยะวหารวดนตงอยบนเนนเขา เปนรปแบบของสถาปตยกรรมดราวเดยน ประตทางเขาเปนรปวงโคง มเสาหนขนาดใหญรองรบหลงคา ท าดวยแผนหน

..........วหารลงกาดลก เปนโบราณสถานทมรปแบบประเพณนยมของชาวสงหลมาก เปนโบราณสถานทประดษฐานพระพทธรปโบราณสรางขนดวยอฐ

• ..........ศลปะแบบชยวรรชนประหรอโกฎาฎ เราจะพบศลปะแบบนไดทพระราชวงและเทวสถานในศาสนาพราหมณ และเสอมลงเมอโปรตเกตเขารกราน..........ศลปะแบบสรวฒนบรหรอแคนด เจรญขนในเมองแคนด กษตรยของอาณาจกรปหงนไมเกรงกลวอ านาจของโปรตเกต ดช องกฤษ ในชวงของการลาอาณานคม และในทสดองกฤษกด าเนนการปราบปราม ชาวแคนดไดในปพ.ศ. 2358 และศรลงกากลายเปนเมองขนขององกฤษ

..........คลมาทวะเคทเค วดนสรางขนเมอพทธศตวรรษท 2 มลกษณะหอสงตงอยบนฐานสเหลยม ซมประตโคง หลงคาท าดวยอฐ

..........โปตคลมาลคะวหาร ซงแปลวาหองสมด ทวหารแหงนไดมการเกบรวบรวมเอกสารโบราณ หนงสอใบลานซงปกท าดวยเงน และทองเหลอง

• จตรกรรม ในศลปะแบบแคนด จตรกรรมฝาผนง อายในพทธศตวรรษท 23-24 มปรากฏอยในวหารเพยงไมกแหง จตรกรรมจะเขยนเรองในชาดกเปนสวนใหญ โดยวาดภาพบรรยาย เรองในชาดกตอเนองกนไปโดยแยกออกเปนฉากๆ จตรกรรมแคนดนยมใชส 2 ส คอ สเหลองและสแดง จตรกรรมแคนดจะแสดงออกอยางเรยบงายตรงไปตรงมา จตรกรรมแคนดมลกษณะของศลปะพนบานมากกวาทจะมความงามในดานสนทรย ซงผวาดเปนเพยงชางฝมอชาวบาน จตรกรรมแคนดไมปรากฏเสนสายตาและการแรเงาพระพทธรป ในสมยศลปะแบบแคนด มความเจรญรงเรองในการสรางสรรคพระพทธรป มความเครงครดในหลกวชา มการประดบตกแตงพระพทธรปอยางหรหราโดยเฉพาะการประดบตกแตงบรเวณแผนหลงของพระพทธรปดวยวสดตางๆพระพทธรปปางไสยาสน สละกดวยไม ประดบตกแตงดวยวสดหลากส อายราวกลางพทธศตวรรษท 22-24 ศลปนไดระบายสอยางสมจงในการท าภาพพระเนตร(ตา) พระฉว(ผวหนง) จวรพระพทธรปปางแสดงธรรม ท าดวยงาชาง มการระบายสประกอบ มลกษณะเดน คอ จวรทเปนลกคลน ซงเปนลกษณะเฉพาะของพระพทธรปสงหล