ana dili əsasında çoxdilli təhsil on illik tədqiqat və...
Post on 08-Jun-2018
233 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Ana dili əsasında çoxdilli təhsilOn illik tədqiqat və tətbiqdən çıxarılmış nəticələr
Diversity
Empowerment
Inclusive societies
Ge
nder Equality
Mutual Understanding
Collaboration
Lifelong learning
Multilingualism
Sustainable Development
Creativity
Equal Opportunities
Belait
Bisaya, Brunei
Iban
Lun Bawang
Penan, Eastern
Tutong
Abinomn
Abun
Airoran
Alor
Andio
Aputai
Arguni
As
Asilulu
Arandai
Atohwaim
Auye
Awbono
Awera
Awyi
Babar
Bada
Bagusa
Bakati’
Rara
Sara
Bambam
Banda
Banjar Bantik
Baras Basap
Batak Angkola
Batui
Batuley
Bayono Bedoanas
Beneraf
Bentong
Benyadu’
Berik
Betawi
Biga
Bilba Bima
Bintauna
Biritai Blagar
Blang
Akeu
Akha
Burmese
Chak Anal
Chakma
Chin
Chin, Matu
Zo
Zayein
Zaiwa
Yinchia Yinbaw
Wewaw
Wa
Tavoyan
Taungyo Taman
Tai Nüa
Tai Loi
Tai Laing
Shan
Samtao
Rohingya Riang
Rawang
Rakhine Pyen
Pa’o
Pali
Palaung
Nusu Naga
Mru Mon
Moken
Manumanaw
Lü
Lisu Lhao Vo Lashi
Lahu Shi
Lahu Lahta
Khün
Khamti Kayaw
Kayan
Kayah
Karen
Kanan
Kadu
Jingpho Intha
Hpon
Hmong Njua
Drung
Danu
Brao Jarai
Kaco’
Kavet
Kraol
Kuy
Pear
Samre
Sa’och
Somray
Stieng, Bulo
Suoy
Tampuan
Aheu
Akeu
Akha
Bisu
Blang Chong
Hmong Njua
Iu Mien
Jehai
Kensiu
Khmu
Khün
Kintaq
Kuy
Lahu
Lahu Shi
Lamet
Lisu
Lü Lua’
Mal Mlabri
Mok
Moken
Mon
Nyahkur
Nyaw
Nyeu Palaung, Pale
Phu Thai
Phuan
Prai
Saek
Shan
Sô
Tai Dam
Tai Ya Tonga
Ugong
Urak Lawoi’
Wa, Parauk
Yong Yoy
Aheu
Akeu
Akha
Alak
Arem
Bit
Bo Chepya
Chut
Con
Hani
Hmong Njua
Hung
Ir
Iu Mien Jeh
Jeng
Kaduo
Kang Kasseng
Kataang
Khlor
Khmu Khua
Khuen Khün Kim Mun
Kiorr Kuan
Kuy Lahu
Lahu Shi
Lamet
Laopang
Lave
Laven
Lü
Mal
Maleng
Mlabri
Ngeq
Nung
Nyaheun
O’du Ong
Oy
Pacoh
Phana’
Phu Thai
Phuan
Phunoi
Prai
Pu Ko
Puoc
Rien
Saek
Salang
Samtao
Sapuan
Sila
Sô
Sok
Sou
Tai Daeng
Tai Dam
Tai Dón
Tai Loi
Tai Long
Tai Mène
Tai Nüa
Tai Pao
Talieng
Tareng
Tay Khang
The
Yoy
Adasen
Agta, Alabat Island
Agta, Casiguran Dumagat
Agta, Dicamay
Agta, Dupaninan
Agta, Mt. Iriga
Agutaynen
Alangan
Arta
Ata
Ati
Atta, Faire
Baybayanon
Bikol
Butuanon
Capiznon
Cebuano
Giangan
Hanunoo
Higaonon
Hiligaynon
I-wak
Ibaloi
Ibanag
Ibatan
Ifugao, Amganad
Ifugao, Batad
Ilocano
Ilongot
Inabaknon
Inakeanon
Inonhan
Iranun
Iraya
Isinai
Isnag
Itawit
Kalinga, Southern
Akha Arem
Bahnar
Brao
Cao Lan
ChamChrau
Chru
Chut
Côông
Cua
En
Gelao Giáy
Halang Halang Doan
Hani
Haroi
Hmong Daw
Hmong Dô Hmong Don
Hmong Njua
Hre
Hung
Iu Mien
Jarai
Jeh
Katua
Kayong
Kháng
Khao
Khmu
Khua
Kim Mun Koho
Kucong
Lachi
Laghuu
Laha
Lahu
Lü
Maa
Maleng
Mang
Mantsi Mnong
Monom
Muong
Ná-Meo
Nguôn
Nung
O’du Pa Di
Abai Sungai Bajau
Balau
Banjar Batek
Belait
Berawan
Bidayuh
Bintulu
Bonggi
Bookan
Bugis
Bukitan
Cheq Wong
Hakka
Mandarin
Min Nan
Pu-Xian
Yue
Duano Dumpas
Dusun
Tambunan
Tempasuk
Gana
Iban
Ida’an
Iranun
Jah Hut
Jakun Javanese
Jehai
Kadazan
Kajaman Kalabakan
Rejang
Kelabit
Keningau Murut
Kensiu
Wahau Kimaragang
Kintaq Kiput Kuijau
Bengali
Hakka
Mandarin Min Bei
Min Dong Min Nan
Pu-Xian
Yue
Gujarati
Hindi
Javanese
Madura
Malay
Baba
Malayalam
Orang Seletar
Sindhi Sinhala
Tamil
Telugu
Adabe
Baikeno
Bunak
Fataluku
Galolen
Habun
Idaté
Kairui-Midiki
Kemak
Lakalei
Makasae
Makuva
Mambae
Nauete
Pidgin, Timor Portuguese
Tetun
Tetun Dili
Tukudede
Waima’a
Müxtəliflik
2
Bu mühüm suallar Dil və təhsil haqqında 4-cü beynəlxalq konfransında müzakirə olunmuşdur. 30 ölkədən gələn 300-dən artıq mütəxəssisin konfransda iştirak etməsi Asiya-Pasifik bölgəsinin inanılmaz müxtəlifliyini əks etdirmiş və ana dili əsasında çoxdilli təhsilin (ADƏ-ÇDT) önəmini açıqca nümayiş etdirmişdir. Bu mühüm konfransda təqdim olunmuş əsas nitqlərin xülasəsi bu kitabçada verilir.
Azsaylı dil icmaları üçün təhsilin təkmilləşdirilməsində dilin rolu nə
ola bilər?Dil hüquqları nədir?
Digər inkişaf məqsədlərinin həyata keçirilməsində ana dili əsasında
çoxdilli təhsilin əhəmiyyəti nədir?
3
Dil, ünsiyyətin açarıdır. Yeni imkanlara körpülər sala bilər, yaxud bərabərliyə maneələr törədə bilər. Dil birləşdirər və dil ayırar. Dil birlik yarada bilər – dil mübahisəni meydana gətirə bilər. Dil çox şeydir, amma heç də sadə bir şey deyildir.
Dil və imkanlarTədqiqatçıların təxminlərinə əsasən, dünya uşaqlarının üçdə iki hissəsi birdən artıq dilin danışıldığı mühitdə böyüyür. Çoxdillilik bir problem deyil, resurs ola biləcək bir gerçəklikdir. Bununla belə, təəssüf ki, bir çox uşaq məktəbdə oxumağa başlayanda ilk dilini atıb çətin anladığı bir dildə öyrənməyə məcbur olur və cəhdləri çox vaxt uğursuz olur.
4
Ana dili əsasında çoxdilli təhsil (ADƏ-ÇDT) nədir?
ADƏ-ÇDT sadəcə olaraq dərsliyin və ya mətnin dilini, yaxud müəllimin sinifdə istifadə etdiyi dili dəyişdirməklə məhdud deyildir; buna sürətlə dəyişən dünyada tələb olunan tənqidi düşüncədə və daha geniş sosial bacarıqlarda mərkəzləşəcək şəkildə öyrənmənin yenidən təşkili daxildir. Buna həmçinin şagirdlərin öyrənmələrini onlar üçün mənalı olacaq şəkildə idarə etmələri üçün öyrənmə mühitindəki səlahiyyət dinamikasının nəzərdən keçirilməsi daxildir.
ADƏ-ÇDT ana dilin sinifdə tədris dili olaraq istifadə olunmasını tələb edir, ancaq bu, dövlət dilindən və xarici dillərdən istifadənin məhdudlaşdırılması mənasına gəlmir. Əksinə, ADƏ-ÇDT uşaqların bu dilləri yaxşı öyrənməyə lazımınca hazırlaşdırılmasını nəzərdə tutur. Ən yaxşı bildikləri dildən başlamaqla uşaqlar, zamanla digər dövlət və xarici dillərə effektiv şəkildə keçmələrinə imkan verəcək möhkəm bir təməl qoyurlar.
AD -ÇDT: Balansa nail olmağa yardımçı
1. http://www.unescobkk.org/resources/e-library/publications/article/why-language-matters-for-the-millennium-development-goals
Bir çox inkişaf məqsədlərinə doğru davam edən irəliləyişdə bəzi qrupların geridə qaldığı getdikcə aydınlaşır. Bir çox hallarda kənarda qalan bu icmalar danışdıqları dillər səbəbi ilə – bəzən fiziki, amma daha çox sosial və siyasi cəhətdən – təcrid olunurlar. ADƏ-ÇDT bu problemlərin həlli üçün hamını keyfiyyətli təhsillə təmin etməyi və bu yolla bütün icmanın özünü inkişaf etdirməklə məşğul olmasına nail olmağı qarşısına məqsəd qoyur.1
5
ADƏ-ÇDT-in üç danılmaz prinsipi budur:• Bütün dillərdə sərbəst danışma və oxuma-yazma üçün güclü və
təsirli dəstək;• Oxuma-yazma (geniş mənada) üçün təsirli mühit;• Şagirdin səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi – şagirdlərin tamamilə
yeni səlahiyyət münasibətləri qurmağa təşviq edilməsi.
Faktlar
“Beləliklə, bildiklərimizi və yüksək vəzifəli şəxslərə təqdim etməli olduğumuz məlumatları nəzərə alaraq, belə qənaətə
gəlmişəm ki, biz dönüş nöqtəsinə gəlib çatmışıq –
toplanmış tədqiqatlar o qədər çoxdur ki, azsaylı olan və
kənarda qalan qruplara mənsub şagirdlər üçün çoxdilli təhsilin tutarlılığını haqlı olaraq inkar
etmək qeyri-mümkündür”.(Prof. Cim Kamminz)
Dil və təhsil haqqında 4-cü beynəlxalq konfransının həm sayca, həm də dərinlik baxımından əvvəlki üç konfransa nisbətən artması ADƏ-ÇDT-i təsdiqləyən faktların getdikcə artdığını göstərir. İndi bütün dünyada bir çox müxtəlif vəziyyətlərdə uğurla keçirilən ADƏ-ÇDT proqramlarının təsirinə dair kontekstə uyğun müxtəlif misallar mövcuddur. Həmdə, nəyin təsirli, nəyin təsirsiz olduğunu daha yaxşı bilirik.
6
ADƏ-ÇDT-ə dair getdikcə artan faktlar onun əsas faydalarından bəzisini aşkara çıxarmışdır...
• Uşaqlar üçün faydaları: uşaqlar sinifdə daha aktiv məşğul olurlar, müəlliminsuallarına cavab verirlər, yüksək səviyyədə iştirak edirlər.
• Valideynlər üçün: valideynlər öz uşaqlarının oxuması ilə məşğul olmağa,müəllimləri dəstəkləməyə və digər məktəb fəaliyyətlərində iştirak etməyəqadir olurlar.
• Kənarda qalmış icmalar üçün: bunlar daha geniş və hakim mədəniyyətlərləfəal əlaqədə olaraq öz linqvistik və mədəni kimliklərini qoruya bilirlər.
• Öyrənmə üçün: ümumi olaraq daha yaxşı təhsil nəticələri, məktəbdən çıxmahallarının azalması və həm ilk dilini, həm də digər rəsmi dil(lər)i bilməsəviyyəsinin yüksəkliyi.
• Sistem üçün: daha yaxşı öyrənmə, resurslardan daha effektli istifadə üçünşərait yaradır, bunun nəticəsində orta/uzun müddətdə vaxta (müəllimlər vətəşkilatçılar) və pula qənaət edilir.
• Güzəran üçün: həqiqi öyrənmə və daha yaxşı dil bacarıqları, iş imkanlarınınartması və icmada daha çox əmin-amanlıq üçün şərait yaradır.
Təsir“Kifayət qədər materialı öyrənməyən uşaqlar böyük ehtimalla
narazı gənclər olacaq və formal iqtisadiyyata daxil olub davamlı olaraq yaxşı güzəran etmə imkanlarından məhrum olacaqlar. ADƏ-ÇDT bu uşaqların daha yaxşı oxumalarına
və bacarıqlarını təkmilləşdirmələrinə kömək etmək üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir”.(Prof. Kətlin Hiyaq)
Get-gedə qloballaşan, qarşılıqlı əlaqələri artan dünyamızda ADƏ-ÇDT-in xüsusilə həlledici rolu vardır. ADƏ-ÇDT-in, uşaqların daha çox hakim olan dilləri öyrənməsini təkmilləşdirməklə yanaşı uşaqların koqnitiv və emosional cəhətdən inkişafını yaxşılaşdırdığı təsbit edilmişdir. ADƏ-ÇDT uşaqlara öz unikal dil və mədəiyyətlərini mənimsəməsinə, digər mədəniyyətlərin cəhətlərini tənqidi olaraq qiymətləndirməsinə, müxtəlifliyə hörmətlə yanaşmağı, onu qiymətləndirməyi öyrənməsinə imkan verir.
7
İş üsulları
Getdikcə artan faktlar uğurlu ADƏ-ÇDT-in diqqət mərkəzində olan bir sıra əsas məqamlara işıq salmışdır:
Münasib tədris planı... Banqladeşin Çittaqonq Dağlıq Ərazisində ibtidai məktəbə qəbul dərəcəsi 60%-dən azdır, sinifdən çıxma halları isə çoxdur. Buna səbəb ən mühüm amillərdən biri uşaqların tədris dilini (Banqla) anlamamaları və tədris planının mədəniyyətlərinə uyğun olmamasıdır. Bu məsələnin həlli üçün beş yerli dildə dərs materiallarını təmin edərək ADƏ-ÇDT proqramı hazırlanmışdır. Digərləri ilə yanaşı bu proqramın da uğurlu tətbiqi nəticəsində Banqladeş hökuməti ADƏ-ÇDT-i milli təhsil siyasətinin bir hissəsi olaraq qəbul etmişdir.
İcmanın sahiblik hissi... Yazı sistemləri dil daşıyıcıları və digər maraqlı tərəflər üçün məqbul olmalıdır və dil icması ətrafında mərkəzləşən iştirakçı prosesi yüksək dəyərləndirmə, qəbul etmə, dəqiqlik və sahiblik hissi üçün həlledici əhəmiyyət
“ADƏ-ÇDT icmamıza gələndən bəri 1-ci sinif şagirdlərinin çoxu dərslərdəçox fəal iştirak edirlər. İndi oxuduqları
sözlərin hamısı bizim dilimizdə yazıldığı üçün bunları asanlıqla
anlayırlar... Müəllimin onları çağırmasından qorxmurlar, çünki öz
dilimizdə düzgün cavab verə biləcəklərinə əmindirlər”.
(Filippinli bir valideyn)
8
kəsb edir. Filippində Müsəlman Mindanao muxtar regionunda bir neçə hakim olmayan dil icmaları arasında iştirakçı orfoqrafiya inkişafı tətbiq edilmişdir. Bu da öz növbəsində icmalar daxilində ADƏ-ÇDT-də iştirak, məsləhətləşmə və həvəsləndirmə üçün şərait yaratmışdır.
Təşkilatlar arasında əməkdaşlıq... Malayziyanın Saravak ştatında təşkılatlar arasındakı əla əməkdaşlıq icmalara məxsus ADƏ-ÇDT məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin yaradılmasına dəstək olmuşdur. Buna baxmayaraq, bu müəssisələr dövlətə məxsus məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin rəqabəti ilə üzləşməyə davam edirlər. Bu onu göstərir ki, mümkün qədər, qeyri-hökumət təşkilatları elmi və dövlət xadimləri ilə əməkdaşlıq edərək proqramların müvafiq şəkildə institusionallaşmasını təmin etməlidirlər. Buna bənzər olaraq, dil və təhsil üzrə yüksək keyfiyyətli tədqiqatın öyrətmə metodlarına təsir etməyə davam edə bilməsi üçün QHT-lər həmçinin icma təşkilatları və yerli hökumət təşkilatları ilə əməkdaşlıq münasibətləri qurmalıdırlar.
Müəllimlər... Hindistanın Cənubi Orissa bölgəsində aparılmış tədqiqat göstərir ki, Saora icmasındakı ADƏ-ÇDT müəllimləri Saoralı uşaqlarla möhkəm bağlar qurmaq üçün mədəni biliklərindən istifadə etməyi bacarmışlar. Bu, ADƏ-ÇDT olmayan siniflərdə müşahidə olunan, müəllimlərin taxtadan asılı olduqları, mətnlərin əzbərlənməsi əsasında passiv öyrənmə üsullarından fərqli olaraq, uşaqların dərsdə fəal iştirakına şərait yaratmışdır. Bu yolla ADƏ-ÇDT-in nəinki sinifdəki nəticələri, habelə müəllimlərin və şagirdlərin əhval-ruhiyyələrini yüksəltməsi üçün böyük potensialı vardır.
9
Siyasətlər
Bütün bu müsbət faktların işığında bizi nə saxlayır? Çox vaxt yanlış məlumata əsaslanan büdcə qərarları ilə sıx əlaqədar olan təhsil dili barədəki milli siyasət seçimləri ADƏ-ÇDT-ə başlıca maneə olaraq qalır. Bir çox təhsil işçiləri öz ölkələrindəki linqvistik müxtəliflikdən bixəbər olduqları üçün dövlət dilinə və xarici dillərə dəstək verirlər. Bu təhsil işçilərinin sinifdəki gerçəkliyi anlamalarına yardım edilməsi və ADƏ-ÇDT ilə bağlı olaraq yaxşı oxuma nəticələri və uzun müddətdə daha aşağı xərcləri haqqında məlumatlandırılması, yüksək vəzifəli şəxsləri belə proqramlara dəstək verməyə inandırmaq üçün ən önəmli işdir.Son illərdə Asiyanın bölgələrində təhsil işçiləri ilə aparılan bu iş və ÇDT siyasətlərinin tətbiq olunması yaxud qüvvətləndirilməsi böyük uğurlarla nəticələnmişdir. Filippindəki dəyişmələr bunun ən bariz nümunəsidir – uzun müddətli təbliğat və çoxdan davam edən təcrübə layihələr sayəsində erkən yaş dövrünün təhsili üçün ADƏ-ÇDT-i təmin edən qanun qüvvəyə minmişdir. Tailandda, Kambocada, Vyetnamda və Nepalda təcrübə layihələrinin uğurlu olması əsasında ADƏ-ÇDT ilə bağlı olan siyasətlər qüvvətləndirilmişdir. Pakistanda və Əfqanıstanda dövlət xadimləri etnik dillərin təhsil planına daxil edilməsinin vacibliyini dərk etdikcə imkanlar böyüməkdə davam edir.
“ADƏ-ÇDT investisiya üçün yaxşı seçimdir və zamanla ÇDT, hakim
dilə əsaslanan effektsiz təhsil sistemlərinə nisbətən sərfəli ola bilər. Hal-hazırda bir çox təhsil sistemləri xeyli effektsizdir, lakin şagirdlərin
əksəriyyətinin bəlkə də heç anlamadığı hakim dillərdə uğursuz təhsil modellərinə nə qədər vəsaitin
xərcləndiyini göstərən çox az tədqiqat mövcuddur”.(D-r Kimmo Kosonen)
10
ADƏ-ÇDT və hüquqlar
Əvvəllərdən bəri hamı üçün təhsil insan hüquqlarından biri olaraq qəbul olunmuşdur. “İnsan hüquqları haqqında ümumi bəyannamə”nin 26-cı Maddəsi hər bir insanın pulsuz, uyğun və əlçatan təhsil almaq hüququ olduğunu təsdiq edir. Bir uşaq birinci dilində təhsillə təmin olunmadıqda bu, yüksək dərəcədə bu hüququn tətbiqini məhdudlaşdıran bir növ diskriminasiya olaraq qəbul olunur. ADƏ-ÇDT hamı üçün uyğun təhsilin açıq yolunu təmin edir.
“Göründüyünə görə, get-gedə dərk və qəbul olunur
ki, ağlabatan və əməli olması şərtilə, hakimiyyət
orqanları ana dilində təhsili mümkün dərəcəyə qədər
təmin etmək üçün hər cəhətdən səy
göstərməlidir...”(Prof. Fernand de
Varennes)
11
“Biz siyasətin formalaşdırılmasını dil müəllimlərinin prioritet
fəaliyyəti kimi qəbul etməli və tədqiqatı yüksək vəzifəli şəxslərlə formal və qeyri-
formal söhbətlərə bağlamalıyıq. Buna həmçinin tədqiqat faktlarının yeni dilə
tərcümə edilməsi daxil olacaqdır. Biz siyasət prosesini
aydınlaşdırmalıyıq”.(Prof. Cozef Lo Bianko)
Gələcək
Bu qədər irəliləyişə baxmayaraq, kənarda qalmış bir çox icmalardakı ehtiyacların miqyasını təyin etmək üçün daha çox tədqiqat lazımdır. Vyetnamda həyata keçirilən layihə kimi sinif müəyyənləşdirmə layihələri hökumətlərin siniflərdə dil vəziyyətini daha yaxşı anlamaları və müvafiq tədbir görmələri üçün əsaslı məlumatlar təmin edə bilər.Kənarda qalmış icmaların üzləşdiyi mürəkkəb problemlərin münasib həll yollarının tapılması yalnız birgə işləməklə mümkündür. Yüksək vəzifəli şəxslərlə, habelə təşkilatlar və fənlər hüdudları arasında dialoq yollarını axtarmaq da gələcəkdəki irəliləyişlər üçün əsasdır. Biz ümid edirik ki, Dil və təhsil haqqında 4-cü beynəlxalq konfransı və bu kitabça bu prosesdə kiçik rolunu oynamışdır.
Bu məlumat 2013-cü ilin noyabr ayında Tailandın Banqkok şəhərində “Asiya və Pasifikdə hamı üçün çoxdil
təhsil: siyasətlər, iş üsulları və proseslər” Dil və təhsil haqqında 4-cü beynəlxalq konfransındakı təqdimatlara və
müzakirələrə əsaslanır.
Daha çox məlumat və orijinal təqdimatlar üçün bu səhifəni ziyarət edin:
www.lc.mahidol.ac.th/mleconf2013
Redaktor: Matt Uisbi
Tərtib komitəsi: Kimmo Kosonen, Kirk Person, Vilasa Pronqsatorn, Kətrin Yanq, Min Bista və Kyunqa Kristi Banq
Asiya-Pasifik çoxdilli təhsil iş qrupu (ÇDT İQ) haqqında daha çox məlumat üçün bu səhifəni ziyarət edin:
www.asiapacificmle.net
© UNICEF/NYHQ2008-0559/Naing
TH/APL/14/001
top related