İslam ədəbiyyatı kitabxanası

Qurani-Kərimiəzbərləmək üçün

QIZILQAYDALAR

2

“Qızıl qaydalar” silsilə-sindən olan ilk cib kitabça-sında oxucuların nəzərinə mü-qəddəs kitabımız Qurani-Kə-rimi əzbərləmək üçün on birqızıl qayda təqdim olunur.

3

Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə!

4

5

BİRİNCİ QAYDAİxlaslı olmaq

Quran əzbərləyən zaman niy-yəti ixlaslı edib əsas məqsədidüzəltmək lazımdır. HəmçininQuran əzbərləməyi və ona əməletməyi Allah üçün, Onun Cən-nətinə müvəffəq olmaq və Onunrazılığını qazanmaq üçün etməklazımdır. Quranı oxuyan və onuəzbərləyən kəs böyük mükafatqazanır. Uca Allah buyurur:“Biz Kitabı sənə bir həqiqətkimi nazil etmişik. Sən də, di-

6

nin yalnız Allaha məxsus ol-duğuna iman gətirərək Onaibadət et! Doğrusu, əsl din an-caq Allaha məxsusdur”1.

“De: “Mənə, dini yalnızAllaha məxsus edərək, Ona iba-dət etmək əmr olunmuşdur!”2.

Peyğəmbər r demişdir: “UcaAllah belə deyib ki, Mən şə-riklərin şirkindən uzağam. Kimbir əməl edər və bu əməldə Mə-nə başqasını şərik qoşarsa, onuda, şirkini də tərk edərəm”.3

1 “əz-Zumər” surəsi, 2-ci və 3-cü ayələr.2 “əz-Zumər” surəsi, 11-ci ayə.3 Bu hədisi Buxari və Muslim rəvayət

etmişdir.

7

Quranı kiməsə göstərmək vəya eşitdirmək məqsədilə oxu-yub əzbərləyən şəxs üçün Allahtərəfindən heç bir savab və mü-kafat yoxdur. Həqiqətən, Qu-ranı dünya malı üçün oxuyanvə bunun müqabilində dünyamükafatı istəyən şəxs günah-kardır.

8

İKİNCİ QAYDATələffüzü və oxumağı

düzəltmək

İxlasdan sonra əzbərləməkyolunda ən birinci atılan ad-dım Quranın düzgün tələffü-zünü öyrənməkdir. Buna ancaqQuranı gözəl oxuyan qarini vəya hafizi dinləmək vasitəsilənail olmaq olar. Hətta ərəb di-lini ən gözəl bilən Peyğəmbə-rimizin r özü də onu Cəbrail-dən u dinləyərək öyrənmiş-dir. Peyğəmbərimiz r hər ilRamazan ayında Quranı Cəb-

9

railə bir dəfə oxuyardı. Vəfat et-diyi il isə onu iki dəfə oxudu. 4

Həmçinin Peyğəmbərimiz rəshabələrinə Quranı şifahi ola-raq öyrətmişdir. Əshabələrdəndə onların ardınca gələnlər buqayda ilə öyrənmişlər. İnsanərəb dilini və onun qaydalarınınə qədər yaxşı bilsə belə özünəarxayın olmamalı, əksinə, ilknövbədə Quran oxumağını tək-milləşdirməli və onu şifahi ola-raq mahir bir qaridən öyrənmə-lidir. Belə ki, Qurani-kərimdəolan bir çox ayələr məşhur ərəbdili qaydalarına müxalifdir.

4 Bu hədisi Buxari rəvayət etmişdir.

10

ÜÇÜNCÜ QAYDAHər gün nə qədər əzbərlə-yəcəyini müəyyən etmək

Quranı əzbərləmək istəyənşəxs hər gün əzbərləyə biləcəyiqədəri – bir neçə ayə və ya birsəhifə, yaxud iki səhifə, yaxudda cüzün səkkizdə birini və s.müəyyən etməlidir. O nə qədərəzbərləyəcəyini yəqin etdikdənsonra onu dəfələrlə təkrarlayıbtam şəkildə öyrənməlidir. Butəkrar da öz növbəsində avazlaolmalıdır. Bu isə ilk növbədəsünnəyə tabe olmaqdan, sonraisə hafizəni gücləndirməkdənötrüdür. Çünki bir ritmdə olan

11

avaz qulağa xoş gəlir və bu dadili müəyyən avaza öyrədərəkəzbərləməyə çox kömək edir.Bununla da həmin şəxs müəy-yən bir ayəyə uyğun olan avaz-da və ya onun oxunuş ritmin-də çatışmamazlıq hiss etdikdəorada olan xətanı dərhal hissedir. Belə ki o, xəta edərkən di-linin ona tabe olmadığını vəavazda nöqsanın baş verdiyinihiss edərək qiraəti yenidən tək-rar edir. Bütün bunlar onu gös-tərir ki, Quranı avazla oxumaqgərəkli əməldir və Peyğəmbə-rimizin r sözünə görə buna mü-xalif olmaq olmaz. Peyğəmbə-rimiz rdemişdir: “Quranı avaz-la oxumayan bizdən deyil”.

12

DÖRDÜNCÜ QAYDAGündəlik nəzərdə tutulan

miqdarı tam və gözəl şəkildəəzbərləmədən digərinə keç-

məmək

Quran əzbərləyən şəxs əz-bərlədiyini tam yadda saxlama-mış yenisinə keçməməlidir. Buda əzbərlədiyinin tam şəkildəzehnə həkk olunması üçündür.Şübhəsiz ki, müəyyən edilmişmiqdarı əzbərləməyə köməkedən amillərdən biri də Quranıəzbərləyən şəxsin gecə və gün-

13

düz imkan daxilində ona vaxtsərf etməsidir. Həmin şəxs bu-nu gündəlik namazlarında, na-mazları gözlədiyi vaxtlarda vənamazdan sonrakı vaxtlarda oxu-maq vasitəsilə edə bilər. Bu yol-la da Quran əzbərləmək asan-laşır. Bunu hətta bir neçə işləməşğul olan şəxslər də edə bi-lər. Çünki bu şəxs ayələri əz-bərləmək üçün xüsusi bir vaxttəyin etmir, əksinə, o öz qiraə-tini yalnız qarini dinləyərək dü-zəldir. Sonra da əzbərlədiyininamazlarda tətbiq edir. Belə-

14

liklə o, həmin gün ərzində birneçə işlə məşğul olmasına bax-mayaraq, axşam olduqda gün-dəlik təyin etdiyi ayələri əzbər-ləmiş və onları zehninə tamhəkk etmiş olur. Odur ki, Qu-ran əzbərləyən şəxs təzə ayələ-rə keçməyə tələsməməlidir. O,köhnə ayələri tam əzbərləyənəqədər ertəsi gün də onlarınüzərində davam etməlidir.

15

BEŞİNCİ QAYDAƏzbər zamanı eyni çapda

yazılmış Quran kitabındanəzbərləməyə riayət etmək

Əzbərləməyə kömək edənamillərdən biri də odur ki, Qu-ran əzbərləyən şəxs mütləq özüüçün müəyyən bir Quran ki-tabı seçməlidir. Ona görə ki, in-san eşitməklə yanaşı ayələrinyazılışını görməklə də əzbərlə-yir. Çünki Quran kitabını çoxoxuduqda və ona çox nəzər sal-dıqda, ayələrin orada olan şə-killəri və yerləri də zehində həkk

16

olur. Eyni kitabdan əzbərləmə-yən və ya ayələrin yerləri fərqliolan müxtəlif çaplarla yazılmışQuran kitablarından əzbərləyənşəxsə Quranı əzbərləmək dahaçətin olur. Odur ki, Quran əz-bərləyən şəxs ayələri eyni çap-da yazılmış Quran kitabındanəzbərləməyə riayət etməlidir.

17

ALTINCI QAYDAƏzbərləməyi asanlaşdırmaqüçün ayələri başa düşmək

Əzbərləməyə kömək edənən böyük amillərdən biri də əz-bərlədiyin ayələri başa düşməkvə onlar arasında olan bağlılığıbilməkdir. Ona görə də Quranəzbərləyən şəxs əzbərləmək is-tədiyi ayələrin təfsirini oxuma-lı və bu ayələr arasında olanbağlılığı bilməlidir ki, oxuduğuzaman bu şeylər onun fikrinəgəlmiş olsun. Bu da öz növbə-sində ayələri yada salmağı onun

18

üçün asanlaşdırır. Bununla ya-naşı, Quranı əzbərlədikdə yal-nız ayələrin fəhminə arxayınolmamalı, əksinə, ayələri tək-rarlamaq başlıca əsas olmalı-dır. Bu ona görədir ki, hərdəninsanın fikri dağınıq olduqdabelə, dili qiraətə uyğun gəlsin.Yalnız fəhminə arxayın olan şəx-sin fikri dağılan kimi, qiraətidə kəsilir. Bu cür hallar isə tez-tez, xüsusən də uzun qiraətlərzamanı baş verir.

19

YEDDİNCİ QAYDA

Bir surəni axıra qədərəzbərləmədən digərinə

keçməmək

Quran əzbərləyən şəxs hərhansı bir surəni əzbərləyib ba-şa çatdırdıqdan sonra onun hif-zini tam şəkildə mənimsəmə-dən və əvvəlini sonu ilə bağla-madan başqa surəyə keçməmə-lidir. Belə ki, onun dili bu su-rəni asanlıqla tələffüz etməli vəayələri yada saldıqda heç birçətin vəziyyətə düşməməlidir.Əksinə, onun hifzi o dərəcədəgüclü olmalıdır ki, hərdən fikriayələrin mənasını izləməkdən

20

yayınsa belə, surəni tələsmədən,asanlıqla oxusun. Necə ki, bi-zim hər birimiz heç bir çətinlikçəkmədən və hazırlaşmadan“Fatihə” surəsini oxuyur. Bu dahəmin surəni çoxlu təkrar etmə-yimizdən və onu daim oxuma-ğımızdan irəli gəlir. Nadir hal-lar müstəsna olmaqla, Quranınbütün surələrinin hifzi “Fati-hə” surəsinin hifzi kimi olur.Biz “Fatihə” surəsini bir nümu-nə olsun deyə misal çəkdik. Son-ra əzbərlənən surələr bir-birinəsıx bağlı şəkildə zehnə həkkolunmalıdır. Quran əzbərləyənşəxs həmin surəni yalnız mü-kəmməl əzbərlədikdən sonradigərinə keçə bilər.

21

SƏKKİZİNCİ QAYDAQuranı daim əzbərdən

kiməsə danışmaq

Quran əzbərləyən kəs təkcəöz hafizəsinə bel bağlamamalı,əzbərlədiyini daim başqasınadanışmalı və ya onu Qurandanizləməlidir. O bunu məharətlihafizlə etsə daha yaxşı olar.Quran əzbərləyən şəxs nəyi isəunutduqda və ya diqqətsiz ola-raq təkrarladıqda həmin hafizonun yadına salar.

Biz bəzən surəni səhv əzbər-ləyir və Qurana nəzər saldıqda

22

belə buna diqqət yetirmirik.Çünki çox vaxt əzbərdən oxu-maq görməyi qabaqlayır və be-ləliklə həmin şəxs əzbərdən oxu-duğu zaman Qurana baxsa da,xətasını görmür. Elə buna görədə Quranı əzbərdən başqasınadanışmaq ona bu xətaları dü-zəltməyə və onlara daim diq-qət yetirməyə səbəb olur.5

5 Bu hədisi Buxari rəvayət etmişdir.

23

DOQQUZUNCU QAYDAQuranı davamiyyətli

oxumaq

Quran yadda qalmasına gö-rə şer və ya nəsr əsərlərindənfərqlidir. Çünki, Quran yaddançox tez çıxır. Peyğəmbər r belədemişdir: “Canım Əlində olanAllaha and olsun ki, o (Qu-ran), kəndirdən açılıb qaçandəvədən daha tez (sahibini)tərk edir”.6

6 Bu hədisi Buxari və Muslim rəvayətetmişdir.

24

Quranı əzbər bilən şəxs onuazacıq da olsa təkrarlamasa, Qu-ran ondan uzaqlaşır və o, tezbir zamanda unudulur. Elə bu-na görə də daim Quran oxu-malı və əzbərlədiklərini təkrar-lamalısan. Bu barədə Peyğəm-bər r demişdir: “Quranı əz-bərdən bilən adam dəvələrinibuxovda saxlayan kimsəyə bən-zəyir. Əgər bu adam onları buvəziyyətdə saxlasa, onları daimözündə saxlamış olar, yox, əgərbaşlı-başına buraxarsa, onlarqaçıb gedərlər”.

Başqa bir rəvayətdə isə belədemişdir: “Quranla əhd bağla-

25

yın (onu unudulmaqdan qoru-yun)! Nəfsim əlində olana andolsun ki, o (Quran) ipdən (açı-lıb) qaçan dəvədən də bərk qa-çır”.

Bu o deməkdir ki, Quranəzbərləyən şəxs hər gün ən azıQuranın otuz cüzündən birini,ən çoxu isə on cüzünü təkrar-lamalıdır. Peyğəmbər r demiş-dir: “Kim Quranı üç (gündənaz müddətdə) oxuyub qurta-rarsa, onu anlamaz”.

Mütəmadi olaraq Quran oxu-maq əzbərlənən ayələri yaddasaxlamağa kömək edir, əks hal-da isə Quran yaddan çıxır.

26

ONUNCU QAYDAMütəşabih, yəni bir-birinə

bənzər ayələrə diqqətyetirmək

Qurani-Kərimdə məna vəoxunuşca mütəşabih ayələr var-dır. Uca Allah buyurur:

“Allah Sözün ən gözəlini –ayələri bir-birinə bənzəyən vətəkrarlanan Kitab kimi nazil et-di. Rəbbindən qorxanların on-dan dəriləri ürpəşər. Sonra isəAllahı yad etməklə dəriləri vəqəlbləri yumşalır”.7

7 əz-Zumər surəsi, 23-cü ayə.

27

Quranda olan altı mindənçox ayədən iki minə yaxını ox-şardır. Bu ayələr bir-birindənbəzən bir hərfə, bəzən də birsözə görə fərqlənirlər. Buna gö-rə də bacarıqlı qari mütəşabihayələrə xüsusi diqqət yetirmə-lidir. Biz burada mütəşabih de-dikdə, ləfzləri bir-birinə oxşarayələri nəzərdə tuturuq. Bu cürmütəşabih ayələrə mümkün qə-dər çox diqqət yetirdikdə hifztəkmilləşir. Mütəşabih ayələrədaha çox diqqət verən kitablarıçoxlu oxumaqla mükəmməl hif-zə nail olmaq mümkündür. Bu

28

kitabların ən məşhurları aşağı-dakılardır:– “Durratut-tənzil və ğurratut-tə‘vil” (Xatib əl-İskafi);– “Əsrarut-təkrar fil-Quran”(Mahmud əl-Kirmani).

29

ON BİRİNCİ QAYDAQızıl hifz yaşından

istifadə etmək

Xoşbəxtdir o kəs ki, ömrü-nün qızıl hafizə illərindən isti-fadə edir. Bu müddət təqribənbeş yaşından iyirmi üç yaşınakimidir. Həmin illərdə insanınhafizəsi çox güclü olur və onagörə də bu illərə qızıl hafizə il-ləri deyilir. İnsanın hafizəsi beşyaşına qədər qızıl hafizə illəri-nə nisbətən daha zəif olur. Elə-cə də təqribən iyirmi üç yaşın-dan sonra hafizə zəifləyir. Odurki, hər bir insan ömrünün qızıl

30

hafizə illərindən səmərəli istifa-də edib bacardığı qədər Allahınkitabından əzbərləməlidir. Buyaşda əzbərləmək daha asan,unutmaq ehtimalı isə daha azolur. Bundan sonrakı yaşlardaisə insan çox çətinliklə əzbərlə-yir və daha tez unudur. Doğrudemişlər ki, uşaqlıqda əzbərlə-nən, daş üzərindəki naxış kimi,yaşa dolduqda əzbərlənən isəsu üzərində olan naxış kimidir.

Odur ki, bizim hamımız qı-zıl hafizə illərindən səmərəli is-tifadə etməliyik. Əgər biz hə-min illəri ötürmüşüksə, çalış-malıyıq ki, övladlarımız bu yaşdövründən istifadə etsinlər.

31

Müvəffəqiyyət Allahdandır.Peyğəmbərimiz Məhəmmə-

də, onun ailəsinə və bütün əs-habələrinə Allahın xeyir-dua-sı və salamı olsun!

32

كرِكْشوكرِكْى ذِلَي عنعِأَمهاللَّوحعِنِسبتِادك

Allahummə! Əinni alə zik-rikə və şukrikə və husni

ibadətikə

Allahım! Səni zikr etməyə,Sənə şükr etməyə və Sənəgözəl tərzdə ibadət etməyə

mənə kömək ol!