İŞletmelerde Çevresel raporlama -power point sunumu

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE ÇEVRESEL RAPORLAMA: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

OĞUZHAN HATİPOĞLUOĞUZHAN HATİPOĞLUMUSTAFA ASLANMUSTAFA ASLAN

SEZER TEKİN SEZER TEKİN RESUL ÇAĞILCIRESUL ÇAĞILCI

Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon Meslek Yüksekokulu

İnşaat Teknolojisi Bölümü

ÇEVRE KORUMA DERSİ SUNUMU09 ARALIK 2011, TRABZON-TÜRKİYE

2

Çalışmanın Amacı

Gelişmekte olan ülkelerle ilgili akademik çalışmalara

olan ihtiyaç artmasına ve çevresel raporlama

uygulamalarının gelişmiş ülkelere göre istenilen

düzeyde olmamasına rağmen, Türkiye’nin de içinde

bulunduğu birçok gelişmekte olan ülkede çevresel

raporlama uygulamalarına olan ilgi oldukça yetersiz

kalmaktadır. Nitekim bu çalışma gelişmekte olan

ülkelerle ilgili literatüre katkı sağlamak amacıyla

hazırlanmıştır.

Sunum PlanıSunum Planı

Çevre Raporlamasının Kavramsal Analizi

Çevresel Raporlama Yöntemleri

İşletmeler için Çevresel Raporlamanın Önemi

Gelişmekte Olan Ülkelerde Çevresel Raporlama-Genel

Değerlendirme

Türkiye’de Çevresel Raporlama: Web Sitelerindeki Bilgilere

Dayalı İçerik Analizi

Sonuç ve Tartışma

4

Çevre Kavramı

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

Çevre Raporlamasının Kavramsal Analizi

Çevresel raporlama, bir işletmenin çevreyle ilgili faaliyetlerinin çeşitli çıkar gruplarına (çalışanlar, yerel topluluklar, hissedarlar, müşteriler, devlet ve çevresel gruplar vb.) sunma sürecidir.

Çevresel raporlama öncelikli olarak belli başlı ülkelerde (Örneğin, Danimarka, Hollanda,Norveç ve İsveç gibi) yasalarla zorunlu hale getirilmişken, diğer ülkelerde gönüllü olarak uygulanmakta olup, ulusal ve uluslar arası rehberlik uygulamalarıyla bu konuda teşvik edilmektedirler.

29

30

31

32

33

34

35

36

37

Çevresel Raporlama YöntemleriÇevresel Raporlama Yöntemleri

İşletmeler arasında raporlama metotları yıllar geçtikçe

gelişmektedir. Çıkar gruplarına çevresel bilgilerin

ulaştırılmasında birçok raporlama yöntemi kullanılmaktadır.

Bununla birlikte yıllık faaliyet raporları çevresel raporlama

anlamında en önemli raporlama kaynağıdır. Yıllık faaliyet

raporlarının kullanımı yıllar geçtikçe artmakta, önceleri çevresel

bilgiler faaliyet raporunun bir bölümünde sunulmakta iken daha

sonraları ayrı bir bölüm olarak sunulmuştur. Sonuç olarak, bu

uygulama bağımsız raporlama ile birlikte gelişmiştir.

38

İşletmeler için Çevresel Raporlamanın Önemiİşletmeler için Çevresel Raporlamanın Önemi

Geleneksel RaporlamaGeleneksel Raporlama Çevre maliyetleri ile ilgili

yeterli bilgi sunmaz. Dışsallıkları dikkate almaz. Çevresel etki, gönüllü

yardımlar gibi parasal olarak ifade edilemeyen girdi ve çıktıları dikkate almaz.

Finansal tabloların hazırlanmasında, hissedarlara daha fazla önem verilirken, diğer çıkar gruplarına ikinci derecede hizmet sunulur.

Nihai amaç kardır.

Çevre RaporlamasıÇevre Raporlaması Çevresel maliyetleri de

raporlara dahil eder. Maliyet yönetimi ve maliyet

azaltımı konularını kolaylaştırır

Dışsallıkları dikkate alır. Parasal olarak ifade

edilemeyen girdi ve çıktıları dikkate almaya çalışır.

Diğer çıkar gruplarına da önem verilir.

Gelişmekte Olan Ülkelerde Çevresel Raporlama Gelişmekte Olan Ülkelerde Çevresel Raporlama --Genel DeğerlendirmeGenel Değerlendirme

Gelişmekte olan ülkelerde çevresel raporlama düşük düzeyde olup; işletmeler oldukça az miktarda bilgi sunma eğilimindedirler.

Gray and Kouhy, çalışmalarında bu durumun ana nedeninin, bir çok global çevresel bozulmaya gelişmiş ülkelerin neden olmasından kaynaklandığını vurgulamışlardır.

Gelişmekte Olan Ülkelerde Çevresel Gelişmekte Olan Ülkelerde Çevresel RaporlamaRaporlama--Genel DeğerlendirmeGenel Değerlendirme

Ayrıca bu araştırmacılar, çevre muhasebesinin gelişmiş ülkelerde ileri düzeyde olmasını da iki temel nedene bağlamışlardır.

Birinci neden, çevresel problemlere öncelikle bu ülkelerin neden olması,

İkinci neden çevre muhasebesi konularının gelişmekte olan ülkelerde daha acil meselelere göre çok da önemli olmadığıdır.

Gelişmekte Olan Ülkelerde Çevresel RaporlamaGelişmekte Olan Ülkelerde Çevresel Raporlama--Literatüre Dayalı Genel DeğerlendirmeLiteratüre Dayalı Genel Değerlendirme

Gelişmekte Olan Ülkelerde(Libya, Sri Lanka, Bangladeş, Güney Afrika) Çevre

Muhasebesinin ve Çevresel Raporlamanın Durumu

Raporlardan yararlanacak olan çeşitli çıkar gruplarının bilgi ihtiyaçlarını

karşılamak için herhangi bir çevre raporlama standardı yoktur.

Çıkar gruplarının işletmeler üzerindeki bilgi isteklerinin artmasına rağmen,

çevresel raporlamanın gelişmesine yönelik önemli bir işaretin olmadığı

görülmektedir.

Çevresel bilgiler yıllık faaliyet raporlarıyla sınırlı olup; bu raporlar daha çok iyi

haberleri iletme eğilimindedir.

Birçok sanayi işletmesi için sistemli ve kapsamlı dış raporlama mümkün iken,

çevre muhasebesi ile ilişkili konular da henüz kapsamlı olarak tartışılmaya

başlanmıştır.

42

Türkiye'de Çevresel RaporlamaTürkiye'de Çevresel RaporlamaTürkiye Hakkında Genel BilgiTürkiye Hakkında Genel Bilgi

Türkiye hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin karakteristik

özelliklerini taşımaktadır.

Gümrük Birliği üyesidir,

Doğal çevre ile ilgili düzenlemeler, Çevre Kanunu(hukuku), Çevresel Etki

Değerlendirme Yönetmeliği, Çevre Denetimi Yönetmeliğinin

yayınlanması ve Çevre Bakanlığı’nın kurulmasıdır.

43

Türkiye’de Çevresel Raporlama: Türkiye’de Çevresel Raporlama: Web Sitelerindeki Bilgilere Dayalı İçerik AnaliziWeb Sitelerindeki Bilgilere Dayalı İçerik Analizi

Türkiye’deki 500 büyük şirket içinden ilk 100 şirket hakkındaki çevresel politika ve

faaliyetlerle ilgili bilgiler toplanmıştır.

Araştırmacılar tarafından belirlenen bu işletmelerin araştırmada görüldüğü gibi

büyüklükleri ve birçok ülkede faaliyette bulunmaları tercih nedenidir. Bu

işletmelerin ekolojiye ve ekonomiye de katkısı büyüktür.

Ayrıca ticaretin küreselleşmesi ile birlikte, büyük işletmelerin sosyal ve çevresel

etkileri tüm kamunun bilincini artırmıştır.

İşletmelerin çevresel faaliyetleri ile ilgili yayımladıkları çevresel bilgiler veri setini

oluşturur. Çevresel bilgilerin elde edilmesi işletmelerin web sitelerine

dayanmaktadır.

44

Türkiye’de Çevresel Raporlama: Türkiye’de Çevresel Raporlama: Web Sitelerindeki Bilgilere Dayalı İçerik AnaliziWeb Sitelerindeki Bilgilere Dayalı İçerik Analizi

Yayımlanmış olan bilgilerin analizi için içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem,

Ayrıntılı olarak belirlenen bir metni sistematik ve objektif

bir şekilde analiz ederek sonuç çıkarmak, Metinde bulunan belirli kelime ve kavramları incelemek, İşletmelerin sosyal ve çevresel sorumluluk düzeylerini

belirlemek amacıyla kullanılır Bu çalışmada sözkonusu yöntem, kavramsal analiz amacıyla

kullanılmıştır. Buna göre, ilk olarak inceleme ve analiz için belirli kavramlar seçilmiş, daha sonra da seçilen kavramlar metindeki (raporlardaki) bilgilerle karşılaştırılarak sayısal veriler elde edilmeye çalışılmıştır.

45

BULGULARBULGULAR

14

27

14

0

5

10

15

20

25

30

Yıllık FaaliyetRaporu

Bağımsız Rapor Her İki Yöntem

Raporlama Yöntemleri

46

BULGULARBULGULAR

Sektörler

Toplam Firma Sayısı

Raporlama Yapan Firma Sayısı Yüzde

Elektrik Elektronik 13 7 54% Petrol ve Gaz 8 4 50% İletişim ve Medya 1 1 100% Otomotive 15 8 53% Madencilik 1 1 100% Kimya 7 6 86% Makine 1 1 100% Gıda 16 7 44% Tekstil 3 3 100% İnşaat 5 3 60% Metal Sanayi 23 12 52% Mobilya 1 - - Tarım 1 - - Diğer 5 2 40% Toplam 100 55

47

Belgeleme

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Belgeleme

ISO 14001 24 9 20 2 55

BULGULARBULGULAR

48

BULGULARBULGULAR

Çevre Yönetim Sistemi

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Çevre Yönetim Sistemi

Çevre analizi 38 8 8 1 55 Tepe yönetiminin vaat/sorumluluk/taahhütleri 24 19 12 55 Sürekli iyileştirme 22 22 1 10 55 Sürdürülebilir kalkınma 41 7 7 55 Paydaşların ilgisini çekme 49 3 3 55 Çevresel standartlar geliştirme 38 11 6 55 Çevre performans düzeninin gözden geçirilmesi 37 13 5 55 Çevre yönetimi ile ilgili (diğer işletmelerle) projelere katılma

31 5 15 4 55

Çevresel programlar/aktiviteler 30 14 11 55 Çalışanların bilinçlendirilmesi/eğitilmesi/ilgilerinin toplanması

16 23 15 1 55

Çevre faaliyetlerine ait birim 44 7 4 55

49

BULGULARBULGULAR

Çevresel Planlama

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Çevresel planlama/Çevre politikası

Çevresel hedefler ve amaçlar 17 25 1 11 1 55 Çevre politikasının varlığı 17 17 21 55 Çevresel araştırma ve geliştirme 41 7 7 55 Planlı, proaktif ve ihtiyatlı yaklaşım 31 19 5 55

50

BULGULARBULGULAR

Çevresel Koruma ve Önleme Faaliyetleri

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Çevresel koruma ve önleme faaliyetleri

Atık yönetim çalışmaları 17 18 19 1 55 Çevre korumaya yönelik stratejiler/programlar 33 13 9 55 Doğal kaynakları koruma, doğaya saygı 15 27 11 2 55 Hava emisyonu, su ve katı atıkları ve kirlilik ile ilgili bilgiler

14 13 16 12 55

Üretilen ürünün çevre, sağlık ve güvenliğe uygun olması

18 24 13 55

Yeniden dönüştürme/Geri dönüşüm 23 14 9 9 55

51

BULGULARBULGULAR

Çevresel Harcamalar

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Çevresel harcamalar/ Finansal işlemler

Geçmişte ve günümüzde yapılan harcamalar/maliyetler

23 17 8 7 55

Çevreyle ilgili teçhizat/donanım/tek noloji 19 16 13 7 55

Gelecekte yapılacak harcamalar/maliyetler 43 5 1 5 1 55 Çevresel borçlar 50 4 1 55

52

BULGULARBULGULAR

Yasal Mevzuat ve İşlemler

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Yasal mevzuat ve işlemler

Geçmişte ve şuanda mevcut olan yasal işlemler 42 12 1 55 Gelecekte olası bir yasal işlem ya da gerekli düzenlemeler

52 2 1 55

Çevre ile ilgili belirlenen rapor ve standartlara uymak

16 22 16 1 55

Çevreyle ilgili cezalar 48 6 1 55

53

BULGULARBULGULAR

Denetim

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Denetim çalışmaları

Çevre denetimi(İç veya Dış) 43 1 10 1 55 Geçmiş hedeflere uygunluk 47 3 5 55

54

BULGULARBULGULAR

Diğer Faaliyetler

Bilgilerin Kapsamı Çevresel Bilgiler BY GB NB NTB BK Toplam

Diğer faaliyetler

Ağaçlandırma 38 3 6 2 6 55 Vahşi yaşam koruma alanlarının kurulması 53 1 1 55 Alınan ödüller 37 3 14 1 55 Çevresel faaliyetlerle ilgili başarılar 42 4 9 55 Çevresel faaliyetlerde öncülük 35 7 13 55 Çevreye duyarlıl ıktan kaynaklanan lehine(pozitif) etkiler

43 9 3 55

Çıkar gruplarının (toplum, satıcı ve müşteri gibi) ilgileri ve bilinç artırma çabaları

16 23 14 2 55

55

BULGULARBULGULAR

ISO 14001 Bilgileri ile Değişkenler Arasındaki İlişkiler

Bilgiler Değer An.Düz.

Çevre Yönetim Sistemi Tepe yönetiminin vaat/sorumluluk/taahhütleri 21,472 ,0002 Sürekli iyileştirme 30,864 ,000 Sürdürülebilir kalkınma 14,855 ,021 Paydaşların ilgisini çekme 22,075 ,001 Çevre performans düzeninin gözden geçirilmesi 20,075 ,003 Çevre yönetimi ile ilgili (diğer işletmelerle) projelere katılma 17,207 ,046 Çevresel programlar/aktiviteler 13,494 ,036 Çalışanların bilinçlendirilmesi/eğitilmesi/ilgilerinin toplanması 26,709 ,020 Çevresel koruma ve önleme faaliyetleri Atık yönetim çalışmaları 20,697 ,014 Çevre korumaya yönelik stratejiler/programlar 26,893 ,000 Doğal kaynakları koruma, doğaya saygı 17,238 ,045 Yasal mevzuat ve işlemler Çevre ile ilgili belirlenen rapor ve standartlara uymak 42,375 ,000 Diğer faaliyetler Alınan ödüller 39,182 ,000 Çıkar gruplarının (toplum, çalışan, satıc ı ve müşteri gibi) ilgileri ve bilinç artırma çabaları

24,218 ,004

56

Sonuç ve TartışmaSonuç ve Tartışma

İncelenen raporlarda sadece niteliksel ve genel bilgilere yer verildiği tespit edilmiştir.

Raporlanan bilgilerin kapsam düzeyi oldukça düşüktür.

Çevre raporlaması hala oldukça yeni bir olgudur. Fakat işletmelerin ilgileri gün geçtikçe artmaktadır.

Niteliksel bilgiler içinde en çok “çevresel koruma ve önleme” faaliyetlerine yönelik bilgiler verilmiştir.

ISO belgesinin, “çevresel yönetim sistemi” başta olmak üzere birçok çevresel bilginin raporlanması konusunda işletmelerin davranışları üzerinde etkili olduğu söylenebilir.

57

Sonuç ve TartışmaSonuç ve Tartışma

Finansal tablolarda yer alması gereken en önemli kalem olan “çevresel borçlar” konusunda işletmelerin %91’i bilgi vermemiştir.

Birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi çevresel raporlama Türkiye’de de isteğe bağlıdır. Bu sebeple, işletmeler açıklamak istediği bilgileri yayınlamakta, bazı konuları (kamu şikayetleri ve kanuni problemler gibi) göz ardı etmektedirler. (Örneğin, çevreyle ilgili cezalar konusunda bilgi veren işletme sayısı çok azdır. Sadece 7 işletme bilgi vermiştir)

Çevreyle ilgili mevzuatların artmasına rağmen düzenlemeler hala düşük düzeyde olup üstelik bu yasal düzenlemelerin de çevresel raporlamaya direkt etkisi çok azdır.

58

Son Not:Son Not:

“Bu çalışma, Türk işletmelerinin tümü için genellenmemelidir.

Dolayısıyla bu sonuçlar, sadece çalışmada esas alınan örnek

işletmelerle sınırlıdır. Bununla birlikte çalışma sonuçlarının,

işletmelerin stratejik uygulamalarına ilişkin yerli literatüre katkı

sağlayacağı umulmaktadır”

59

Teşekkürler