การศกษาวเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

AN ANALYTICAL STUDY OF THE BUDDHA’S METHOD OF ANSWERING THE

QUESTIONS ASKED BY THE 16 YOUNG MEN

นางสาวภญญดา จรศร

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๔

การศกษาวเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

นางสาวภญญดา จรศร

วทยานพนธน เปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๕๔

(ลขสทธ เปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

AN ANALYTICAL STUDY OF THE BUDDHA’S METHOD OF ANSWERING THE

QUESTIONS ASKED BY THE 16 YOUNG MEN

Miss Phinyada Jareesri

A Thesis submitted in Partial Fulfillment of

The Requirement for The Degree of

Master of Arts

(Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

Bangkok, Thailand

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบ

วทยานพนธฉบบน เปนสวนหน งของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

.............................................

(พระสธธรรมานวตร,ผศ.ดร.)

คณบดบณฑตวทยาลย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ............................................... ประธานกรรมการ

(พระมหากฤษณะ ตรโณ,ผศ.ดร.)

............................................. กรรมการ

(พระมหาสมบรณ วฑฒกโร,ดร.)

............................................. กรรมการ

(ผศ.ดร.มนตร สบดวง)

............................................. กรรมการ

(ดร.ประพนธ ศภษร)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ พระมหาสมบรณ วฑฒกโร,ดร. ประธานกรรมการ

ดร.ประพนธ ศภษร กรรมการ

ก

ชอวทยานพนธ : การศกษาวเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

ผ วจย : นางสาวภญญดา จรศร

ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ

: พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร.

ป.ธ.๗, พธ.บ.(ภาษาองกฤษ), ศศ.ม.(พทธศาสนศกษา)

พธ.ด.(พระพทธศาสนา)

: ดร. ประพนธ ศภษร

ป.ธ.๗, พธ.บ.(ศาสนา), ศศ.ม.(พทธศาสนศกษา) ,

พธ.ด.(พระพทธศาสนา)

วนสาเรจการศกษา : ๒๕ / เมษายน / ๒๕๕๕

บทคดยอ

วธการถามและการตอบปญหาในพระพทธศาสนาเถรวาท มรปแบบการถาม ข นตอน

และการตอบปญหา ๔ แบบ คอ แบบตอบส นไมซบซอน แบบย อนถามกลบ แบบแยกแยะประเดน

และแบบไมตรสตอบ ซงหลกของการตอบน นพระพทธองคทรงใชหลกปญญา หลกเมตตาและ

หลกอปายโกศล และลกษณะเดนในการตรสตอบปญหา พบวามลกษณะเดนทสามารถมองเหนได

ชดใน ๔ ลกษณะ ไดแก (๑) สงเสรมกระบวนการเรยนร (๒) ตอบแบบสายกลาง (๓) มงการนาส

หลกปฏบต (๔) ไมมงเอาแพเอาชนะทางทฤษฎ

ปญหาและวธการถาม-ตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน มผลการศกษาวจยดงน

๑. เนอหาปญหาของมาณพ ปญหาทมาณพมาทลถามน นเปนการถามเพอจดมงหมายคอ

ตองการทราบเรองอวชชาและธรรมททาใหอวชชาตกไปคอศรทธา สต สมาธ ฉนทะและวรยะ ใน

เนอหาปญหาของมาณพท ง ๑๖ น นกเปนการถามทสอดคลองกบเรองเหลาน

๒. วธการถามและเปาหมายของการถามปญหา ในการถามและเปาหมายของการถาม

ปญหาของมาณพท ง ๑๖ เปนการถามโดยมหลกดงน เปนการถามเพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคย

เหน เปนการถามเพอเทยบเคยงในสงทเคยเหนแลว และการถามเพอตดความสงสยหรอ การถาม

เพอประโยชนตน การถามเพอประโยชนผ อน และการถามเพอประโยชนตนและผ อน

ข

๓. พทธวธการตอบปญหาเปนการตรสตอบปญหาโดยใชวธการตอบปญหา ๔ อยาง ซง

เกยวของกบคาถามและคาตอบในปญหาของมาณพท ง ๑๖ คนน น สวนใหญจะเปนการตรสตอบ

ปญหาโดยการตอบส นไมซบซอน หรอเอกงสพยากรณและการตรสตอบแบบแยกแยะประเดนหรอ

เรยกวาวภชชพยากรณ

๔. ผลลพธของการตอบปญหา ทายทสดของการตรสตอบปญหา มาณพท ง ๑๖ พรอม

ศษยบรวารไดดวงตาเหนธรรม บรรลเปนพระอรหนต

การศกษาวเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน ตามกรอบอรยสจ ๔ ผล

การศกษาวจยพบวา ในคาถามทมาณพทลถามพระพทธเจาและคาตอบทพระองคตรสตอบน น เขา

กบหลกอรยสจ ๔ ท งหมด เรมจากการถามปญหาเปนการถามถงเรองความทกขและแนวทาง

เพอทจะหลดพนจากกองทกข โดยตองการวธทพระพทธองคทรงตรสร คอการเขาถงการดบทกข

แบบทพระพทธองคทรงรแจงเหนจรงในอรยสจ ๔ น น และเมอมาณพท ง ๑๖ รบฟงพระดารสตอบ

กเกดบรรลโลกตตรธรรม เขาถงนโรธ ซงเรมจากการปฏบตโดยมศลเปนพนฐาน จนถงสมาธ และ

ปญญา คอหลดพนจากกเลสและกองทกขโดยสนเชง บรรลเปาหมายสงสดของพระพทธศาสนา คอ

นพพาน

ค

Title of Thesis : An Analytical study of the Buddha’s Methods of answering the

Questions asked by the 16 Young Men.

Researcher : Miss Phinyada Jareesri

Degree : Master of Arts (Buddhist Studies)

Thesis Supervisory Committee:

: Phramaha Somboon Vuḍḍhikaro

Pali VII, B.A., M.A., Ph.D.(Buddhist Studies)

: Dr. Prapan Supasorn

Pali VII, B.A., M.A., Ph.D.(Buddhist Studies)

Date of Graduation : 25 /April /2012

ABSTRACT

The question method and the answer methods in Theravāda Buddhism had the pattern

of questioning, the phases and the answers to the questions which consisted of four types i.e.

concise method; uncomplicated method, retort method with a question, categorized aspects and

unresponsive method. The Buddha’s methods of answering the questions were by Paññā (Using

Wisdom), by Mettā (Loving-Kindness) and by Upāyakosala (Skillful means), and as by the

characteristic in answering the questions that was found consisting of four aspects as follows; (1)

Supporting the learning process (2) Practicing the middle way of answering the questions (3)

aiming at the practice (4) Avoiding theoretically defeating one another.

The problems and the method of questioning and answering the questions the 16

young men as follows:

1. The contents of the questions and the questions they asked were for the purpose of

knowing here by referred to Avijjā (Ignorance) and the Dhammas that were Saddhā (Faith), Sati

(Mindfulness), Samādhi (Concentration), Chanda (Aspiration) and Viriya (Effort). The 16 young

men’s contents of questions were the questions that were in accord with these matters.

2. The methods of asking the questions and the objectives of asking the questions by

16 young men were of the following aspects; They were the questions for making clear what has

never been seen, they were the questions for comparing with the things that have ever been seen,

ง

and the questions for getting rid of doubt or for the benefit of oneself, the questions for other’s

benefit and the questions for the benefit of oneself and of others.

3. The Buddha’s methods of answering questions were four concerning the question

and the answer methods of the 16 young men. The Buddha answered their questions with short

methods; uncomplicated, or Ekaṅsabayākaraṇa (Precise Response) and Vibhajjabayākaraṇa

(Analyzable questions).

4. The result of answering the questions was that 16 young men and their followers

finally attained Arahantship - the Worthiness.

For a study of the Buddha’s methods in answering questions asked by 16 young men

are based on the Four Noble Truths, Its result of this study it was found that the questions asked

by 16 young men and the Buddha’s answers From the wholly conformed the approach to the Four

Noble truths, starting from asking the questions on sufferings and the way to be free from

sufferings by way of attaining an enlightenment by the Buddha; and a cessation of suffering that

was the penetrating in the Four Noble Truths. When 16 young men listened to the responses from

the Buddha, they attained Lokuttaradhamma (Supramandane State) and entered Cessation of

Suffering (Nirodha) by practicing the Noble Paths, starting from practicing the basic precepts up

to Concentration (Samādhi) and Wisdom (Paññā) for being free from Defilement (Kilesa),

Suffering (Dukha) and for achieving the ultimate goal of Buddhism Nibbāna.

จ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเลมน สาเรจลงไดดวยด เพราะไดรบความเมตตาอนเคราะหและความ

เออเฟอจากผ เกยวของหลายฝาย ซงผ วจยขอระบนามเพอแสดงความขอบคณใหปรากฏไว ณ ทน ขอกราบขอบพระคณทานเจาคณอาจารย พระสธธรรมานว ตร, ผศ.ดร. คณบดบณฑต

วทยาลย ทไดใหโอกาสแกผ วจยในการศกษาระดบมหาบณฑตทมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลยแหงน รวมถงการประสทธ ประสาทวชาภาษาบาลแกผ วจย ตลอดจนไตถามเรอง

วทยานพนธและเปนกาลงใจใหตลอดมา ต งแตผ วจยเรยนในระดบปรญญาตรจนถงปรญญาโท

ขอกราบขอบพระคณพระมหาสมบรณ วฑฒกโร,ดร. รองคณบดบณฑตวทยาลย ผ เปน

ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธ ทใหค าแนะนาในการปรบปรงแกไขวทยานพนธดวยด

ตลอดมา ขอกราบขอบพระคณ อาจารย ดร.ประพนธ ศภษร รองคณบดบณฑตวทยาลย ผ เปน

กรรมการทปรกษาวทยานพนธ ทชวยจดประกายทางความคดในการทาวทยานพนธเลมน แกผ วจย

ไดเมตตาสละเวลาในการใหค าปรกษา ตรวจสอบแกไขตนฉบบพรอมท งทมเทแรงกายและแรงใจ

ถายทอดความรทมคารวมถงขอเสนอแนะทมคณคา และเทคนคตาง ๆ ในการทาวทยานพนธใหแก

ผ วจย ขอกราบขอบพระคณพระมหากฤษณะ ตรโณ,ผศ.ดร. ประธานสอบวทยานพนธและ

ผศ.ดร.มนตร สบดวง กรรมการสอบวทยานพนธทมเมตตาใหค าแนะนาทเปนประโยชนในการ

ปรบปรงวทยานพนธใหสมบรณ

ขอกราบขอบพระคณทานเจาคณอาจารย พระราชวรมน (พล อาภากโร), ดร. คณบด

คณะพทธศาสตร ทใหความอนเคราะหเมตตาคอยสงเสรมและสนบสนนแกผ วจย

กราบขอบพระคณคณาจารยทกทาน ไดแก พระมหาทว มหาป โญ, ผศ.ดร. ทชวย

ช แนะแนวทางของงานวจยชนน และอนเคราะหตรวจสอบโครงรางวทยานพนธ พระมหาไพเราะ

ฐตสโล,ดร. เจาอาวาสวดสระแกว จ.อางทอง ทคอยเมตตาอนเคราะหแกผ วจยต งแตเรยนปรญญาตร

จนถงปรญญาโท คอยแนะนา ส งสอน และคอยสงเสรมและสนบสนนแกผ วจย ในทกเรองเสมอมา

ขอขอบพระคณอาจารย รศ.ชศกด ทพยเกษร และ ดร.วระกาญจน กนกกมเลศ ท

เมตตาอนเคราะหตรวจแกไขบทคดยอวทยานพนธใหแกผ วจย

ขอกราบขอบพระคณพระครมหานคราภรกษ รองเจาคณะจงหวดพระนครศรอยธยา

เจาอาวาสวดบรมวงศอศรวรารามวรวหาร ผ เปนหลวงลง ทคอยสนบสนนคาใชจายในการทาวจย

คอยเมตตาอนเคราะหแกผ วจยอยเสมอมไดขาด พระมหาบญเลศ ธมมทสสและอาจารยรงษ สทนต

ฉ

ผ ประสทธ ประสาทวชาและคอยเมตตาอนเคราะหไตถามวทยานพนธอยเสมออาจารย ดร. แมช

กฤษณา รกษาโฉม,อาจารยแสวง นลนามะและ อาจารย ดร.ศศวรรณ ก าลงสนเสรม ทอนเคราะห

ตรวจสอบโครงรางวทยานพนธ อกท งคณาจารยคณะพทธศาสตร คณะครศาสตร คณะ

มนษยศาสตร และคณะสงคมศาสตรทกๆทาน ผ ประสทธ ประสาทวชาแกผ วจย รวมถงเจาหนาทใน

มหาวทยาลยทกๆทาน ทคอยเปนกาลงใจใหกบผ วจยตลอดมา

ขอขอบพระคณ คณพอ รศ.ดร.เรองเดช ปนเขอนขตย และคณพอจานงค สวมประคา

ทชวยอปถมภคาใชจายในการศกษาเลาเรยนในคร งน ตลอดจนคอยแนะนาส งสอน ไตถามในเรอง

วทยานพนธและเปนกาลงใจเสมอมา

ขอกราบขอบพระคณเจาหนาทประจาบณฑตวทยาลยทก ๆ ทาน พระมหาสมเกยรต

กตตญาโณ เลขานการสานกงานคณบดบณฑตวทยาลย ทคอยไตถามในเรองวทยานพนธอยเสมอ

พระครใบฎกาสน น ทยรกโข ผมพระคณทไดเมตตาใหค าปรกษาและอนเคราะหเอกสารทเปน

ประโยชนตอการทาวทยานพนธเลมน ขอขอบพระคณ อาจารยสงวร ออนสนท อาจารยอดม

จนทมา และ อาจารยไพศาล เทพธาน เจาหนาทบณฑตวทยาลย ทอ านวยความสะดวกทก ๆ อยาง

ในการตดตอกบบณฑตวทยาลย และ ขอกราบขอบพระคณ พระสมหธนพล กตตธโร เจาหนาท

สวนหอสมดกลาง ทไดกรณาชวยคนหาหนงสอ แนะนา ใหขอมล ความร แกผ วจยต งแตเรมศกษา

มาโดยตลอด

ขอกราบขอบพระคณพระมหาธต อนภทโท เจาหนาทบรหารงานท วไป กองวชาการ

ทคอยเมตตาอนเคราะหคาใชจายในการศกษา อกท งอนเคราะหโนตบกใหแกผ วจยหาขอมล

สนบสนนงานวจย และตรวจแกไขวทยานพนธมาโดยตลอด

ขอขอบพระคณคณอนญญา คลายจานงทชวยสนบสนนคาใชจายในการศกษาเลาเรยน

ขอขอบพระคณเพอนนสตปรญญาโท รน ๑๙ ทกทานสาหรบกาลงใจและการ

สนบสนนในดานอน ๆ ประกอบดวย คณทศนย ฉ าพรณ ทคอยชวยเหลอคาใชจายและดแลเปน

กาลงใจต งแตเรยนจนถงทกวนน แมชสนนทา เรยงแหลม นางสาวสารกา พมพา นางสาวสจตรา

ภรณ จ นทอง นายชนะยทธ เกตอย นางสาวภทธดา แรงทน นางสาวมณรตน ล สทธพรชย

นางสาวรศนนท อาภาวรทศ นางสาวอารรตน คลายเอยมและตลอดถงผ เปนเจาของผลงานทาง

วชาการทกทาน ทผ วจยนามาอางองประกอบในการทาวจยคร งน

ขอขอบพระคณครอบครวของผ วจยประกอบดวยคณแมสขสอาด จรศรและนาย

ปรเมษฐ จรศร ผ เปนนองชาย สาหรบกาลงใจทมใหเสมอมา

ช

ถาหากประโยชน คณงามความดจะพงบงเกดมจากงานวจยฉบบนขอถวายเปนพระราช

กศลแดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

พระบรมวงศานวงศ บชาคณบพการผ ใหก าเนด และขอมอบแด คร อาจารย ญาตมตรทกทาน

และ ขอสานกคณสถาบนมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนเปนมรดกทาง

ธรรม ทเจาประคณสมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร) ไดวางรากฐานเอาไวใหอนชนรนหลง

ไดใชเปนบนได ในการศกษาเลาเรยนวชาการชนสงในพระบวรพทธศาสนา ตามพระราชปณธาน

ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (พระปยมหาราช)

ขออานาจคณพระศรรตนตรย จงคมครองอภบาลผ มคณปการตามทไดระบนามและท

ไมไดระบนามทกๆทาน ใหไดประสบแตความสขความเจรญสรสวสดพพฒนมงคลสมบรณพนผล

ตลอดมายกาล และขออทศสวนกศลน ใหแกเจาประคณสมเดจพระพฒาจารย(อาจ อาสภมหาเถร)

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชรตนโมล (นคร เขมปาล) คณตาประเสรฐ-คณ

ยายชมศร สวรรณฤทธ ญาตมตรทกทานและสรรพสตวท งหลายทลวงลบไปแลวอกดวย

นางสาวภญญดา จรศร

ซ

สารบญ

เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก

บทคดยอภาษาองกฤษ ค

กตตกรรมประกาศ จ

สารบญ ซ

คาอธบายสญลกษณและคายอ ฐ

บทท ๑ บทนา ๑

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑

๑.๒ ว ตถประสงคของการวจย ๔

๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๔

๑.๔ ค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ๔

๑.๕ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๔

๑.๖ ขอบเขตของการวจย ๘

๑.๗ วธด าเนนการวจย ๘

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๙

บทท ๒ วธการถามตอบปญหาในพระพทธศาสนาเถรวาท ๑๐

๒.๑ หลกการ รปแบบ ข นตอน ลกษณะเดนในการถาม-ตอบปญหา

ของพระพทธเจา ๑๐

๒.๒ วธการตอบปญหา ๔ อยางของพระพทธเจา ๒๒

๒.๓ การถาม-ตอบปญหาของบคคลตางๆ ๒๓

๒.๓.๑ พระราชา ๒๓

๒.๓.๒ นกบวช ๒๔

๒.๓.๓ ชาวบาน ๒๖

ฌ

เรอง หนา

๒.๓.๔ เทวดา ๒๗

๒.๓.๕ สรปการถาม-ตอบปญหาของบคคลตาง ๆ ๓๐

๒.๔ เนอหาของคาถามและคาตอบ ๓๐

๒.๕ การตอบปญหาใหตรงจรต ๓๕

๒.๖ สรป ๔๕

บทท ๓ ปญหาและวธการถาม-ตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน ๔๖

๓.๑ ประวตของพราหมณพาวรและมาณพ ๑๖ คน ๔๖

๓.๑.๑ ประวตของพราหมณพาวร ๔๖

๓.๑.๒ ประวตของมาณพ ๑๖ คน ๔๗

๓.๒ สาเหตทมาณพทลถามพระพทธเจา ๔๘

๓.๒.๑ สาเหตจากพราหมณพาวร ๔๘

๓.๒.๒ ความตองการธรรมเพอแกความตาย ๔๙

๓.๒.๓ การถามปญหาดวยใจเพอทดสอบความเปนสมมาสมพทธะ ๕๐

๓.๓ เนอหาปญหาของมาณพ ๑๖ คน ๕๒

๓.๓.๑ เนอหาปญหาของอชตมาณพ ๕๒

๓.๓.๒ เนอหาปญหาของตสสเมตเตยยมาณพ ๕๓

๓.๓.๓ เนอหาปญหาของปณณกมาณพ ๕๓

๓.๓.๔ เนอหาปญหาของเมตตคมาณพ ๕๔

๓.๓.๕ เนอหาปญหาของโธตกมาณพ ๕๖

๓.๓.๖ เนอหาปญหาของอปสวมาณพ ๕๖

๓.๓.๗ เนอหาปญหาของนนทมาณพ ๕๘

๓.๓.๘ เนอหาปญหาของเหมกมาณพ ๕๙

๓.๓.๙ เนอหาปญหาของโตเทยยมาณพ ๕๙

๓.๓.๑๐ เนอหาปญหาของกปปมาณพ ๖๐

๓.๓.๑๑ เนอหาปญหาของชตกณณมาณพ ๖๐

๓.๓.๑๒ เนอหาปญหาของภทราวธมาณพ ๖๑

๓.๓.๑๓ เนอหาปญหาของอทยมาณพ ๖๑

ญ

เรอง หนา

๓.๓.๑๔ เนอหาปญหาของโปสาลมาณพ ๖๒

๓.๓.๑๕ เนอหาปญหาของโมฆราชมาณพ ๖๓

๓.๓.๑๖ เนอหาปญหาของปงคยมาณพ ๖๓

๓.๓.๑๗ สรปเนอหาปญหาของมาณพ ๑๖ คน ๖๔

บทท ๔ วเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คนตามกรอบอรยสจ ๔ ๖๕

๔.๑ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจา ๖๕

๔.๒ ความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของมาณพ ๑๖ คน ๗๓

๔.๓ วธการตอบปญหา ๑๑๔

๔.๔ ผลของการตอบปญหา ๑๒๔

๔.๔.๑ ผลของการตอบปญหาโดยตรง ๑๒๔

๔.๔.๒ ผลของการตอบปญหาโดยออม ๑๒๗

บทท ๕ สรปผลการวจย และขอเสนอแนะ ๑๒๘

๕.๑ สรปผลการวจย ๑๒๘

๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๓๐

บรรณานกรม ๑๓๔

ภาคผนวก ๑๓๘

ประวตผวจย ๑๔๒

ฐ

คาอธบายสญลกษณและคายอ

การใชอกษรยอ

อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาบาลและภาษาไทย

อรรถกถาฎกาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อรรถกถาภาษาไทย ฉบบมหามกฏราช

วทยาลย เรยงตามลาดบคมภร ดงน

พระวนยปฎก

ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย)

ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย)

ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย)

ม.ม. (บาล) = สตตนตปฏก มชฌมนกาย มลปณณาสกปาล (ภาษาบาล)

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย)

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย)

ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย)

ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย)

ส.น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย)

ส.สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค (ภาษาไทย)

ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย)

อง.เอกก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต (ภาษาไทย))

อง.จตกก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ป จก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ฉกก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต (ภาษาไทย)

อง.สตตก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย)

อง.นวก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย นวกนบาต (ภาษาไทย)

อง.ทสก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต (ภาษาไทย)

ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน (ภาษาไทย)

ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ (ภาษาไทย)

ฑ

ข.ส. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย สตตนปาตปาล (ภาษาบาล)

ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต (ภาษาไทย)

ข.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานทเทส (ภาษาไทย)

ข.จ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย จฬนทเทสปาล (ภาษาบาล)

ข.จ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จฬนทเทส (ภาษาไทย)

ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

พระอภธรรมปฎก

อภ.ป. (ไทย) = อภธมมปฎก ปคคลปญญตต (ภาษาไทย)

ปกรณวเสส

วสทธ.(ไทย) = วสทธมรรคปกรณ (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

ท.ส.อ. (บาล) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลกขนธวคคอฏ ฐกถา (ภาษาบาล)

ท.ส.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลขนธวรรคอรรถกถา (ภาษาไทย)

ท.ปา.อ. (บาล) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน ปาฏกวคคอฏ ฐกถา( ภาษาบาล)

ม.ม.อ. (บาล) = มชฌมนกาย ปป จสทน มลปณณาสกอฏ ฐกถา (ภาษาบาล)

ส.น.อ. (บาล) = สยตตนกาย สารตถปกาสน นทานวคคอฏ ฐกถา (ภาษาบาล)

อง.เอกก.อ. (บาล) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ เอกกนปาตอฏ ฐกถา (ภาษาบาล)

อง.เอกก.อ. (ไทย) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ เอกกนบาตอรรถกถา (ภาษาไทย)

ข.ส.อ. (บาล) = ขททกนกาย ปรมตถโชตกา สตตนปาตอฏ ฐกถา (ภาษาบาล)

ข.จ.อ. (บาล) = ขททกนกาย สทธมมปปชโชตกา จฬทเทสอฏ ฐกถา (ภาษาบาล)

ฎกาพระสตตนตปฎก

ท.ส.อภนวฎกา. (บาล) = ทฆนกาย สาธวลาสน สลกขนธวคคอภนวฏกา (ภาษาบาล)

การใชหมายเลขยอ

พระไตรปฎกภาษาบาลและภาษาไทย บอกเลม ขอ หนา เชน ว.ม.(ไทย) ๔/๗/๑๑

หมายถง วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย) พระไตรปฎกเลมท ๔ ขอท ๗ หนา ๑๑

สวนคมภรอรรถกถาและฎกา บอก เลม หนา ถาไมมล าดบเลม บอกหนา เชน ท.ส.อ.

(บาล) ๑/๕๐-๕๑ หมายถง สตตนตปฎก ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลกขนธวคคอฏ ฐกถา ภาษาบาล

ฒ

ภาค ๑ หนา ๕๐-๕๑ ฉบบมหาจฬาอฏ ฐกถา ๒๕๓๔ ท.ส.อ.(ไทย) ๑/๑/๑๕๖ หมายถง สนตนตปฎก

ทฆนกาย สมงคลวลาสน สลขนธวรรคอรรถกถาภาษาไทย เลม ๑ ภาค ๑ หนา ๑๕๖ ฉบบมหามกฏ

ราชวทยาลย ๒๕๒๕

ท.สอภนว.ฎกา(บาล) ๒๔๗ หมายถง ทฆนกายสลกขนธวคคอภนวฎกา ภาค ๑ หนา

๒๔๗ ฉบบมหาจฬาฎกา

บทท ๑

บทนา

๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา

พระพทธเจาทรงไดรบการขนานพระนามวา พระบรมศาสดา ซงแปลวา พระศาสดาผ

ยอดเยยม ในพระบาลมบทพทธคณวา“สตถา เทวมนสสาน”๑ และมพระคณวา “อนตตโร ปรสทม

มสารถ” เปนสารถฝกผ ทควรฝกไดอยางยอดเยยม๒ พระนามเหลาน แสดงความหมายอยในตววา สด

ยอดของนกปราชญ และพทธศาสนกชนท งหลายเคารพบชาและยกยองเทดทนพระองค ในฐานะ

ทรงเปนนกการสอนผยงใหญทสด ทรงมพระปรชาสามารถอยางยอดเยยมในการอบรมส งสอน

พระพทธเจาทรงมวธการสอนทแยบยล และทรงใชวธสอนหลายแบบในการประกาศ

พระศาสนาตลอดพระชนมชพของพระองค เมอพระองคตรสรแลวทกยางกาวพระองคทรงอยใน

พระอาการส งสอนมนษยท งสน วธการของพระองคเกดขนจากปฏปทาแหงพระองคท งสน การท

พระองคทรงส งสอนวธใดน นยอมข นอยกบบคคล สภาพแวดลอม เหตการณ และภาวะปญหาตางๆ

เสมอ การสอนของพระพทธองคมหลายแบบตามความเหมาะสมแกบคคล และกาลเทศะ เชน แบบ

สนทนาหรอสากจฉา แบบบรรยาย แบบตอบปญหาและแบบวางกฎขอบงคบ๓

การถามปญหาและการตอบปญหาเปนวธการสอนแบบหนงทพระพทธเจาทรงใชบอย

ทสด ในสงคตสตรไดแยกประเภทปญหาไวตามลกษณะวธตอบเปน ๔ อยาง คอ

๑. เอกงสพยากรณยปญหา - ปญหาทควรตอบโดยนยเดยว

๒. ปฏปจฉาพยากรณยปญหา - ปญหาทควรตอบโดยย อนถาม

๓. วภชชพยากรณยปญหา - ปญหาทควรแยกตอบ

๔. ฐปนยปญหา - ปญหาทควรงดตอบ๔

๑ คา ๆน กลาวถงมากมายในพระไตรปฎก หมายถง พระศาสดาของเทวดาและมนษยท งหลาย เชน ว.

ม.(ไทย) ๔/๕๕/๖๕, ท.ส.(ไทย) ๙/๑๕๗/๕๐, อภ.ป.(ไทย) ๓๖/๑๗๗/๒๐๘.

๒ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๙๘/๑๒๔, ท.ม.(ไทย) ๑๐/๑๕๙/๑๐๓, อภ.ป.(ไทย) ๓๖/๑๗๗/๒๐๘.

๓ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, ๒๕๔๕), หนา ๔๕.

๔ ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑, อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๔๒/๗๐.

๒

พระสตรทเกยวกบการถามตอบปญหาน นมหลายพระสตร เชน ในอาฬวกสตร เปนพระ

สตรทเกยวกบอาฬวกย กษทลถามปญหากบพระพทธเจา

อาฬวกย กษ ทลถามพระพทธเจาวา อะไรเลาเปนทรพยเครองปลมใจทประเสรฐของ

บรษในโลกน อะไรเลาทบคคลประพฤตดแลว นาความสขมาให อะไรเลามรสล าเลศกวารส

ท งหลาย นกปราชญท งหลายกลาวถงชวตของผ เปนอยอยางไรวาประเสรฐสด พระพทธเจาตรส

ตอบวา ศรทธาเปนทรพยเครองปลมใจทประเสรฐของบรษในโลกน ธรรมทบคคลประพฤตดแลว

นาความสขมาให ความสตยแลมรสล าเลศกวารสท งหลาย นกปราชญท งหลายกลาวถงชวตของผ

เปนอยดวยปญญาวาประเสรฐสด หลงจากทพระพทธเจาทรงตอบปญหาใหอาฬวกย กษไดเขาใจ

แจมแจงแลว อาฬวกย กษกนอบนอมพระพทธเจาและพระธรรมทชกนาใหเปนคนด๕ ในพระสตรน

จะเหนไดวา การทพระพทธเจาทรงตอบปญหาแกอาฬวกย กษทาใหอาฬวกย กษทเหนผดน นเขาใจ

ในธรรมอยางลกซ งหมดความสงสยและเลอมใสในพระพทธศาสนา

ในปราภวสตร เทวดาองคหนง ไดทลถามพระพทธเจาวา อะไรเปนทางแหงความเสอม

พระพทธเจาตรสตอบวา ผ เจรญกรไดงาย ผ เสอมกรไดงาย ผ เจรญใครธรรม ผ เสอมชงธรรม๖ ใน

พระสตรน พระพทธเจาตรสช แจงขอสงสยของเทวดาในเรองหนทางแหงความเสอม ๑๒ ประการ

จนทาใหเทวดาเลอมใสในธรรม

ในวตถปมสตร สนทรกภารทวาชะทลถามพระพทธเจาเกยวกบการทาตนใหบรสทธ

ดวยวธลงอาบน าในแมน าศกด สทธ พระพทธเจาตรสตอบปญหาใหเขาเขาใจเรองความบรสทธ

เกยวกบการอาบน าโดยใจความวา คนทาบาปถงจะลงอาบน าเปนประจากไมสามารถทาตนให

บรสทธ จากบาปท งปวงได สวนบาปกรรมทอยภายในจตใจซงเปนผลเกดจากการกระทาทไมดของ

คนๆ น น ตองชาระลางดวยการขดเกลากาย วาจาและใจ ดวยการรกษาศล เว นจากการฆาสตวไม

ตระหน บคคลจงจะบรสทธ จากบาปท งปวงได๗ ในพระสตรนเปนการแสดงธรรมแบบ

อปมาอปไมยและมการถามตอบ พระพทธเจาทรงแสดงธรรมแกสนทรกภารทวาชะทเหนวาการ

อาบน าศกด สทธ ทาใหตนบรสทธ แตพระพทธเจาทรงช แจงขอสงสยของสนทรกภารทวาชะจน

เลอมใสและทลขออปสมบท ในเวลาตอมากไดบรรลพระอรหนต

การถามตอบปญหาในพระพทธศาสนาน นเปนวธการแสดงธรรม และเปนวธการสอน

ของพระพทธเจาอกรปแบบหน งทาใหผ ถามไดคลายขอสงสยตาง ๆ การถามตอบปญหาจงม

๕ ส.ส(ไทย) ๑๕/๒๔๖/๓๕๑-๓๕๔.

๖ ข.ส(ไทย) ๒๕/๙๑-๙๒/๕๒๓.

๗ ม.ม(ไทย) ๑๒/๗๙-๘๐/๖๘-๖๙.

๓

ความสาคญอยางยงของพระพทธเจาจะเหนไดจากพทธกจ ๕ ประการ๘ วาการตอบปญหาน นเปน

พทธกจสาคญอยางหนง เมอทรงตอบปญหาจบลง ทาใหผ ถามเขาใจแจมแจงพอใจแลวแสดงตนนบ

ถอพระรตนตรยและบวชในพระพทธศาสนา

นอกจากพระสตรทกลาวแลว ย งมบคคลทนาศกษาจานวนหน ง ถอวาเปนกลมใหญ

เรยกวา มาณพ ๑๖ คนทเปนศษยของพราหมณพาวร ไดเดนทางมาถามปญหากบพระพทธเจา

เพอทจะใหพระพทธเจาทรงแกขอสงสยในเรองตางๆ

ในพระไตรปฎกเลมท ๒๕ ปารายนวรรคปรากฏรปแบบการถามตอบปญหาของมาณพ

๑๖ คน อยในรปของคาถา๙ พระสารบตรไดนามาขยายความอธบายความเพมเตมใหละเอยดยงข น

คอ ประวตของพราหมณพาวร สาเหตทพราหมณพาวรไดผกคาถามใหมาณพ ๑๖ คนผ เปนศษยของ

ตนไปทลถาม พระผ มพระภาคเพอพสจนวาเปนพระพทธเจาจรงหรอไม มาณพท ง ๑๖ คนน น คอ

(๑) อชตมาณพ (๒) ตสสเมตเตยยมาณพ (๓) ปณณกมาณพ (๔)เมตตคมาณพ (๕) โธตกมาณพ (๖)

อปสวมาณพ (๗) นนทมาณพ (๘) เหมกมาณพ (๙) โตเทยยมาณพ (๑๐)กปปมาณพ (๑๑) ชตกณณ

มาณพ (๑๒) ภทราวธมาณพ (๑๓) อทยมาณพ (๑๔)โปสาลมาณพ (๑๕) โมฆราชมาณพ (๑๖) ปงคย

มาณพ๑๐

ปญหาและพระดารสตอบน นมลกษณะการถามและการตอบทแตกตางกน เชน อชต

มาณพทลถามพระพทธเจาวา “โลกถกอะไรหมหอไว โลกไมสดใสเพราะอะไร” หรอ ตสสเมตเตย

มาณพทลถามพระพทธเจาวา “ใครชอวาเปนผ สนโดษในโลกน ความหว นไหวท งหลายยอมไมมแก

ใคร”

ฉะน น การถามปญหาของมาณพ ๑๖ คน และการตอบปญหาของพระพทธเจาแก

มาณพ ๑๖ คน เปนเรองทนานามาศกษาวเคราะหในแงมมตางๆ วาพระพทธเจาทรงมหลกการ

รปแบบข นตอนและมวธการแทรกหลกธรรมลงในคาตอบแตละประเภทของคาถามน นสอดคลอง

กบหลกอรยสจ ๔ อยางไร อนจะทาใหเกดปญญาความรความเขาใจในหลกคาสอนขององคสมเดจ

พระสมมาสมพทธเจาและเกดประโยชนทไดจากการศกษาวจย เรอง การศกษาวเคราะหพทธวธการ

ตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน ซงจะเปนประโยชนในการเผยแผพระพทธศาสนาพฒนาสงคมและ

ประเทศชาต

๘ ท.ส.อ.(บาล) ๑/๔๕-๔๗, ท.ส.อ.(ไทย) ๑/๑/๑๔๗, อง.เอกก.อ.(บาล) ๑/๕๖-๕๘, อง.เอกก.อ.(ไทย)

๑/๑/๑๑๒-๑๑๓, ท.ส.อภนว.ฎกา, (บาล) ๑/๒๔๗.

๙ ข.ส(ไทย) ๒๕/๙๘๓-๑๑๕๖/๗๓๕-๗๘๐.

๑๐ ข.จ(ไทย) ๓๐/๕๗-๑๗๔/๑๑-๔๒.

๔

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ เพอศกษาวธการถามตอบปญหาในพระพทธศาสนาเถรวาท

๑.๒.๒ เพอศกษาปญหาและวธการถามปญหาของมาณพ ๑๖ คน

๑.๒.๓ เพอศกษาวเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน ตามกรอบอรยสจ ๔

๑.๓ ปญหาทตองการทราบ

๑.๓.๑ หลกการถามและตอบปญหาในพระพทธศาสนาเปนอยางไร

๑.๓.๒ ปญหาของมาณพ ๑๖ คน เปนปญหาแบบใด มเนอหาสาระอยางไร และพระ

พทธองคทรงใชแนวการตอบปญหาในระดบใด สามารถนาปญหาและการตอบปญหาน นมา

ประยกตกบเหตการณปจจบนไดอยางไร

๑.๓.๓ พทธวธการตอบปญหาสมพนธกบอรยสจ ๔ อยางไร

๑.๔ คาจากดความของศพททในการวจย

๑.๔.๑ ศกษาวเคราะหวธการถามตอบปญหา หมายถง การศกษาวเคราะหแยกแยะ

ลกษณะคาถามและคาตอบปญหาของมาณพ๑๖คนทมาทลถามปญหา โดยว เคราะหถง

ความสมพนธกบอรยสจ ๔ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค

๑.๔.๒ พทธวธการตอบปญหา หมายถง วธการตอบปญหาของพระพทธเจา ทมลกษณะ

๔ อยาง คอ

๑. เอกงสพยากรณยปญหา(ปญหาทควรตอบโดยนยเดยว)

๒. ปฏปจฉาพยากรณยปญหา(ปญหาทควรตอบโดยย อนถาม)

๓. วภชชพยากรณยปญหา(ปญหาทควรแยกตอบ)

๔. ฐปนยปญหา(ปญหาทควรงดตอบ)๑๑

และรวมถงการตอบปญหามาณพ ๑๖ คน

๑.๕ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ

งานวจยทเกยวกบเรองการศกษาวเคราะหวธการถาม-ตอบปญหา : ศกษาเฉพาะกรณ

มาณพ ๑๖ คน จะศกษาในเรองตอไปน

๑๑ ปญหาพยากรณสตร, อง.จตกก(ไทย) ๒๑/๔๒/๗๐.

๕

๑.๕.๑ พระธรรมปฎก(ประยทธ ปยตโต) พทธวธในการสอน๑๒ องคคณสมบตทเดน

ของพระพทธเจา เชนบคลกภาพ คณธรรม หลกท วไปในการสอนแบงเปน ๓ หมวด

ก) เกยวกบเรองทสอน ไดแก สอนจากสงทรเหนเขาใจงาย ไปสสงทรเหนเขาใจ

ยาก สอนเนอหาทคอยลมลกยากลงไปตามลาดบข น ถาสงทสอนเปนสงทแสดงได พงสอนดวยของ

จรงใหผ เรยนไดด ไดเหน ไดฟงเอง สอนตรงเนอหา คมอยในเรอง สอนมเหตผล เหนจรงได สอน

เทาทจ าเปนพอดสาหรบใหเกดความเขาใจ

ข) เกยวกบตวผ เรยนไดแก รค านงและสอนใหเหมาะตามความแตกตางระหวาง

บคคล เชน ค านงถงจรต ๖ และบคคล ๔ เหลา ปรบวธสอนผอนใหเหมาะกบบคคล สอนดาเนนไป

ในรปทใหรสกวาผ เรยนกบผ สอนมบทบาทรวมกนในการแสวงหาความจรง ใหมการแสดงความ

คดเหน โตตอบเสร ชวยเหลอเอาใจใสคนทดอย ทมปญหา

ค) เกยวกบวธการสอน ไดแก การเรมตนทดมสวนชวยใหการสอนสาเรจผลด การ

สรางบรรยากาศปลอดโปรง และใหเกยรตแกผ เรยน สอนโดยเคารพ คอต งใจสอน ทาจรง มองเหน

ความสาคญของผ เรยน ใชภาษานมนวลไมหยาบคาย และลลาการสอนแบบตางๆ เชนแบบปจฉา

แบบบรรยาย แบบตอบปญหา ในการตอบปญหาพระพทธเจาทรงสอนใหพจารณาดลกษณะของ

ปญหาและวธตอบใหเหมาะสม

ฉะน นจดสาคญคอ การนาเสนอเทคนคการสอนของพระพทธเจาในการแสดงธรรม

และการตอบปญหาแกบคคลท วไป ในการตอบปญหา ตองศกษาจรตของผ ถาม วามจดประสงค

อะไร กสามารถตอบตรงจดประสงค ซงจะเปนแนวทางศกษาวจยขอมลคนหาในพระวนยและพระ

สตร

๑.๕.๒ สมเดจพระญาณสงวร โสฬสปญหา ในหนงสอโสฬสปญหา น แบงเปน ๓ สวน

คอธรรมปฏบตเบองตน โสฬสปญหา และธรรมบรรยายพเศษ แตละสวนประกอบดวย เรองตางๆ

ดงน

โสฬสปญหา ประกอบดวยเรองตางๆ ๓ เรอง

(๑) ว ตถกถา กลาวถงเรองราวทเปนเหตใหเกดมโสฬสปญหาข น เปนเชงบทนาของ

โสฬสปญหา คดจากหนงสอพระสตรแปลพรอมทงอรรถกถา ซ งเปนพระไตรปฎกแปลฉบบ

มหามกฏราชวทยาลย

(๒) ค าแปลโสฬสปญหา เปนสานวนแปลของ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชร

ญาณวโรรส โสฬสปญหาภาษาบาลน น เรยงไวเปนรปคาถา ชอปารายนวคคท ๕ แหงสตตนปาต

๑๒ พระธรรมปฎก(ประยทธ ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลง-กรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕) หนา ๔๕.

๖

ขททกนกาย พระสตตนตปฎกเลมท ๒๕ คาแปลโสฬสปญหาน คดจากหนงสอเรอง อนพทธ

ประวต ตอนประวตแหงพระโมฆราช พระนพนธของสมเดจพระมหาสมณเจาพระองคน น

(๓) โสฬสปญหาธรรมบรรยาย ของสมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน) เปนคา

บรรยายในการปฏบตจตตภาวนา แกพระภกษสามเณรและพทธศาสนกชนท วไป ณ สว ธรรมนเวศ

ว ดบวรนเวศวหาร ในพรรษากาล ๒๕๒๔ รวม ๔๐ คร ง๑๓

๑.๕.๓ แสง จนทรงาม วธสอนของพระพทธเจา วธการตอบปญหาของพระพทธเจา

หรอวธสอนของพระพทธเจาแบบตางๆ วธเลอกสอนคนประเภทตางๆ ตามจรตของบคคล ตามภม

สตปญญาและภมหลงของบคคล วธการใชสอภาษาในการสอน ยากงายตามภาษาของผ ฟง พรอมยก

เรองราวและทมาเกยวกบวธสอนและวธตอบปญหาของพระพทธเจาในคมภรทางพระพทธศาสนา

นาเสนอพทธวธการเผยแผหลกธรรมแกบคคลท วไปสมยพทธกาล ทปรากฏในพระวนยปฎก

บางสวนและพระสตตนตปฎก ทเปนเรองราวการตอบปญหาของพระพทธเจา๑๔

๑.๕.๔ พระฉลวย อตตโม(กาแพงนล) ไดเสนอวทยานพนธเรอง “วเคราะหวธตอบ

ปญหาของพระพทธเจา” สรปผลการวจยวาวธตรสตอบปญหาของพระพทธองคน น คอการแสดง

ความจรงใหปรากฏ แสดงหลกเหตปจจย ตรสไปตามหลกแหงความจรง กคอ หลกอทปปจจยตา

หรอปฏจจสมปบาท หลกทเปนเหตเปนผลองอาศยของกนและกน แสดงใหผ ทลถามน นไดรบฟง

เมอฟงแลวกใหผ น นนาไปพจารณาดวยสตปญญาของตน แลวตดสนเอาเอง พระองคจะไมเขาไปยง

เกยวกบตวบคคลใดๆท งสน พระองคมหนาทแสดงหลกแหงความจรง เอาความจรงทสมผ สไดมา

พดคยกน ผดถกอยางไรเปนเรองของการสรางเหตปจจย และเหตปจจยทบคคลน นๆกระทาจะเปน

ตวตดสนเขาเอง การตรสตอบปญหาของพระองคน นมงเนนประโยชนทผ ถามจะไดรบ ไมค านงถง

ลาภสกการะหรอแมแตสาวก พระองคไมแสวงหา สาวกของพระพทธองคทกรปน นสมครใจเขามา

เปนศาสนกของพระองคดวยตนเอง ดวยผลของการปฏบตรแจงในหลกธรรมตามทพระองคตรส

สอนน น ตามทปรากฏในทกคร งทพระพทธองคตรสตอบปญหาจบลง ผ ทลถามน นจะแสดงตน

ยอมรบนบถอพระรตนตรยตลอดชวต

จะเหนไดวาการตรสตอบปญหาของพระพทธองคน นมงใหสงทเปนประโยชนเพอให

เกดข นกบผ ทลถามน นอยางแทจรง พระองคตรสแตความเปนจรง ความจรงคออะไร ความจรงคอ

หลกธรรมท งหมดทพระพทธองคตรสสอนตลอดระยะเวลา ๔๕ ป และทรงเชอเชญใหทกคนใน

๑๓ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๓๐), หนา ๖.

๑๔ แสง จนทรงาม, วธสอนของพระพทธเจา, (กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐),

หนา ๕๑.

๗

โลกน ไดลองเขามาพสจนดวยการปฏบตทดสอบดดวยตนเอง โดยเฉพาะหลกมชฌมาปฏปทา คอ

หลกปฏบตทเปนสายกลาง ซงเปนหลกทเดนทสด ล าสมยทกกาล ไมวากาลเวลาจะผานลวงเลยมา

นานสกเทาใดกตาม หลกมชฌมาปฏปทา ทเปนหลกปฏบตสายกลางของพระพทธเจาน ยงนานยงม

ความเดนชดข น ทางปฏบตสายกลางน ถาจะพดในแงของประโยชนทผ ปฏบตตามจะไดรบ กคอ

เปนความพอดททาใหอกศลธรรมลดลงไปเรอยๆจนทาใหผ ปฏบตตามน นมสตปญญาทสมบรณเตม

เปยมแลวน นคอ ความพอดทย งยน เ ปนอมตะ(นพพาน)ในความหมายอนแทจ รงทาง

พระพทธศาสนา๑๕

๑.๕.๕ พระมหากจการ โชตป โญ(ยตพนธ) ไดเสนอวทยานพนธเรอง “การศกษาพทธ

วธการใหการปรกษาทปรากฏในพระสตตนตปฎก” สรปผลการวจยวา พทธวธการใหการปรกษา

คอวธการแสดงธรรมของพระผ มพระภาค เพอชวยใหผ มความทกขหรอปญหาในชวต ไดคนพบ

หนทางแกไขปญหาของตนไดดวยตนเอง โดยมพระผ มพระภาคเปนกลยาณมตรคอยใหก าลงใจ

และชวยทาความกระจางในปญหาดวยกระบวนการพทธวธททรงใชกบผมาขอรบการปรกษาใหม

แนวทางในการแกปญหาหรอความทกขของตนเอง

กระบวนการเรมตนของการใหการปรกษาดวยการสรางสมพนธภาพระหวางพระผ ม

พระภาค ซงเปนผ ใหการปรกษากบผ มาขอรบการปรกษาทมความทกขหรอปญหา ใหเกดความเบา

ใจกอน จากน นจงเขาสปญหาทเปนความทกข รปแบบการใหการปรกษาเปนลกษณะการถาม-ตอบ

สนทนา ทาปญหาหรอความทกขใหเกดความกระจาง ทาใหผ มาขอรบการปรกษาเกดความแจมแจง

ในสงทเปนปญหาหรอความทกขน นดวยตนเอง หลงจากน นสรปเรองราวท งหมดทเปนปญหาหรอ

ความทกขทเกดขนพรอมแนะแนวทางเพอใหนาไปปฏบต ทาใหผ มาขอรบการปรกษาเกดความ

กระจางในทกๆปญหาและจดการกบปญหาและความทกขไดดวยตนเอง จนกระท งบรรลมรรคผล

นพพานในทสด๑๖

๑.๕.๖ พระมหาพสฐ วสฏ ฐป โญ(สบนสย) ไดเสนอวทยานพนธเรอง “การศกษา

วเคราะหหลกธรรมทปรากฏในเทวตาสงยต” สรปผลการวจยวา คมภรเทวตาสงยตเปนคมภรหนงท

รวบรวมการสนทนาถามตอบปญหาธรรมระหวางเทวดากบพระพทธเจา ซ งเทวดาน น

พระพทธศาสนาระบวาม ๓ ระดบ คอระดบกามาวจร ๑ ระดบรปาวจร ๑ ระดบอรปาวจร ๑ ม

๑๕ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๒๑๖.

๑๖ พระมหากจการ โชตป โญ(ยตพนธ), “การศกษาพทธวธการใหการปรกษาทปรากฏใน

พระสตตนตปฎก”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๒๔๒.

๘

คณสมบตวเศษกวามนษย สถตอยบนแดนสวรรคช นฟา อนเตมเปยมดวยของอนเปนทพย เสวยสข

อนรนรมย มฤทธานภาพ แตเทวดาแมจะมคณวเศษเพยงใด กไมสามารถไขปญหาของตนเองได

ท งหมด จงมกเขาเฝาพระพทธองคทกค าคน เหนไดชดเจนในคมภรเทวตาสงยต เทวดาจานวนมากท

ไมคอยไดระบชอและโคตร มาเขาเฝาทลสนทนาถามปญหาธรรมทเปนโลกยะและโลกตตระ ซง

พระพทธองคทรงมพระมหากรณาธคณตรสตอบปญหาเสมอในฐานะทรงเปนศาสดาของเทวดา

และมนษยท งหลาย ในสวนของเทวดาน ทรงตอบหกธรรมเพออนเคราะหเทวดา ทาใหเทวดาเกด

ศรทธา หมดสนความสงสย เกดปญญาและบรรลธรรมเปนจานวนไมนอย๑๗

๑.๖ ขอบเขตของการวจย

การศกษาวจยคร งน จะเนนศกษาวธการถามตอบปญหาของพระพทธเจากบมาณพ ๑๖

คนทเปนศษยของพราหมณพาวร และจะศกษาวจยในสวนทเปนหลกการ รปแบบ ข นตอน และ

ลกษณะเดนในการถามตอบปญหาของพระพทธเจากบศษยของพราหมณพาวร ค าถามใดทควรตอบ

โดยนยเดยว ค าถามใดทควรตอบโดยย อนถาม คาถามใดทควรแยกตอบ โดยศกษาจากคมภร

พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ตลอดถงเอกสารตารา งานวจยและ

วรรณกรรมอนๆ ทเกยวของ

๑.๗ วธดาเนนการวจย

การวจยคร งน เปนการวจยเอกสารเชงคณภาพ มวธการดงน คอ

๑.๗.๑ เกบรวบรวมขอมลทเกยวกบการสนทนาโตตอบของพระพทธเจา ททรงตอบ

ปญหาแกบคคลตางๆทปรากฏอยในพระสตตนตปฎก

๑.๗.๒ เกบรวบรวมขอมลทเกยวกบการถามตอบปญหาระหวางมาณพ ๑๖ คนทเปน

ศษยของพราหมณพาวรกบพระพทธเจา ท งในเอกสารปฐมภม คอ พระไตรปฎกเลมท ๒๕ และเลม

ท ๓๐ และเอกสารทตยภม คอ อรรถกถา หนงสอ บทความ และวทยานพนธ

๑.๗.๓ วเคราะหขอมลจากการคนควาเพอตอบปญหาการวจย

๑.๗.๔ สรปและนาเสนอผลการวจย

๑๗ พระมหาพสฐ วสฏ ฐป โญ(สบนสย), “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทปรากฏในเทวตาสงยต”,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา

๑๐๗.

๙

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑. ทาใหทราบวธการถามตอบปญหาในพระพทธศาสนาเถรวาท

๒. ทาใหทราบถงปญหาและวธการถามปญหาของมาณพ ๑๖ คน

๓. ใหทราบพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน ทสอดคลองกบอรยสจ ๔

บทท ๒

วธการถามและการตอบปญหาในพระพทธศาสนา

ในบทน ผ วจยจะไดกลาวถงวธการถามและการตอบปญหาของพระพทธเจาน น

พระองคทรงมหลกการ รปแบบ ข นตอนและลกษณะเดนในการถามตอบปญหาเปนอยางไรจะ

อธบายแยกเปนแตละประเดน ดงน

๒.๑ หลกการ รปแบบ ขนตอน ลกษณะเดนในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

๒.๑.๑ หลกการ ในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

๑. หลกการในการถามปญหาของพระพทธเจา

พระพทธเจาทรงเปนพระสพพญ ทรงรธรรมท งปวง ทรงรท วท งหมด ในความ

เปนไปของสตวโลก หลกการในการถามปญหาของพระพทธเจา ทรงทาเปนพทธประเพณในการ

ตรสถามดงน “พระตถาคตเจาท งหลายทรงทราบเรอง ตรสถามกม ไมตรสถามกม ทรงทราบกาล

อนควร ตรสถามกม ไมตรสถามกม ตรสถามเรองทเปนประโยชน ไมตรสถามเรองทไมเปน

ประโยชน เพราะพระตถาคตเจาท งหลายทรงขจดเรองทไมเปนประโยชนเสยดวยอรยมรรคแลว

พระผ มพระภาคพทธเจาท งหลายสอบถามภกษท งหลายดวยเหต ๒ ประการคอ จะทรงแสดงธรรม

อยางหนง จะทรงบญญตสกขาบทแกพระสาวกอยางหนง๑ การถามปญหาของพระพทธเจาจงเปน

การตรสสอนธรรมหรอเปนการปฏสนถารโดยท วไป กอนนาไปสปญหาทผ เขามาเฝาจะทลถามและ

พระพทธเจาทรงตรสตอบ

๒. หลกการตอบปญหาของพระพทธเจา

ในการตรสตอบปญหาของพระพทธองคแกบคคล เชน พราหมณ กษตรย ภกษ

ภกษณ ปรพาชก นครนถ เปนตน มหลกการตอบปญหาไว ๓ ประเดนคอ

๑) เปาหมายในการตอบ

พระพทธเจาจะตรสตอบปญหาแกบคคลใด ไมวาจะเปนภกษสาวก เจาลทธ

พราหมณ กษตรย และเทวดากตาม การตรสตอบปญหาของพระองคบางคร งตรสตอบเพยงส นๆ

๑ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๗๕/๗๐, ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๓/๑๓๗-๑๓๘.

๑๑

บาง ตรสตอบอธบายยาวบาง บางทไมตรสตอบเมอทรงเหนวาปญหาน นไรสาระไมเปนประโยชน

แกผ ถาม ทรงหาวธนาผ ถามน นใหรในเรองอนทเปนประโยชนตอตวเขาเอง พระพทธองคทรงม

จดมงหมาย คอทาหนาทใหผ ถามปญหาน นเกดความรความเขาใจในประเดนทเขาถามน นอยางชด

แจง เมอพระพทธองคตรสตอบปญหาน นจบลงผ ถามน นมความเขาใจและสามารถวนจฉยในสงท

พระองคตรสตอบในเรองน นไดดวยตวเอง๒ หลกเปาหมายของพระพทธเจาในการตรสตอบปญหา

จะอยททรงใชวธการอธบายเพอใหผ ทถามน นเกดความรกระจางชดและถกตอง ใหผ ถามไดเกด

สมมาทฎฐและเกดปญญา เปาหมายทชดเจนของพระองคคอใหผ ทลถามเกดปญญารแจงตามความ

เปนจรง

๒) หลกทาทตอผ ถาม

จะศกษาในเรองทาทของพระพทธเจาทมตอทาทของผ ทเขาเฝาทลถามปญหา

กบพระพทธองค ดงน นทาทของผ ทเขาเฝาจงมความสาคญ เนองจากในสงคมตองมการแสดงออก

ตอกนและเปนสอททาใหผ ทเราสนทนาดวยรวาบคคลน นมความสนใจหรอไมพอใจ ซงในการตรส

ตอบปญหาจะไดผลหรอไมไดผล ผ เขามาเฝาจะปฏบตตามหรอไมปฏบตกข นอยกบทาททม

ปฏสมพนธตอบคคลเหลาน น หลกทาททพระพทธองคตองการทจะส งสอนบคคลเหลาน น ทรงใช

หลกเมตตา เปนหลกทาททจะปฏสมพนธกบบคคลทพระองคจะทรงส งสอน เพอใหบคคลเหลาน น

มทาททดตอบตอพระองค เพอลดทฏฐมานะของเขาเหลาน น โดยทรงมทาททยดหยนท

ประกอบดวยเมตตา เพอนาพาใหบคคลเหลาน นไดรและเขาใจในสงทพระองคทรงส งสอนแมวา

บคคลน นจะมมานะ มทฏฐ มโทสะ หรอมความรสกทไมดตอพระองคกตาม พระองคกทรงมทาทท

เปนมตรเปนกลยาณมตรทดตอบคคลน นๆเพอใหเกดประโยชนสงสดแกบคคลเหลาน น หลกเมตตา

ธรรมน นพระพทธองคทรงใชถอปฏบตมาโดยตลอด และทรงส งสอนใหบคคลอนมเมตตาจตทดตอ

กน

๓) ศลปะวธการในการตรสตอบปญหา๓ แบงเปน ๓ ดงน

ก. อปมา ศกษาในแงศลปะวธการทพระองคทรงใชในการตรสตอบปญหาแก

บคคลเหลาน น ในการตรสตอบปญหาของพระพทธองคน น บางคร งพระพทธองคทรงยกตวอยาง

เปรยบเทยบเพอใหผ ทลถามน นไดมองเหนรปธรรมทชดเจน ในการอธบายคาตอบในเรองตางๆ

๒ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๑๐๐.

๓ อางองแลว.

๑๒

ตวอยางทพระองคนามายกเปนอปมาอปไมยสวนใหญจะนาเอาสงทอยใกลตวผ ทลถามหรอสงทเขา

มประสบการณ ทาใหเขาเขาใจในเรองน นๆงายข น

ข. ค าพดใหม ศลปะอกอยางหนงทพระพทธเจาทรงใชในการตรสตอบปญหา

คอ การนาค าพดน นมาใหความหมายใหมทางจรยธรรม ในการตรสตอบปญหาแกบคคลตางๆน น

การใชภาษาและการสอความหมายเพอทจะใหผ ททลถามเขาใจในสงทพระองคตรสตอบน นเปน

เรองทสาคญยง พระพทธองคทรงใชศลปะในการสอความหมายกบบคคลเหลานน ในกรณน จะเหน

ไดวา พระองคทรงนาเอาคาทคนในทองถนเขาใชพดกนอยแลวในชวตประจาว น มาใชในการสอ

ความหมายใหมทางจรยธรรม

ค. มองตางมม สวนมากพบในการทลถามปญหาของเหลาเทวดา ลกษณะของ

ปญหาททลถามพระพทธองคน น เทวดารค าตอบอยแลว แตกทลถามเพอฟงทศนะของพระพทธ

องความมมมองปญหาเดยวกนน นอยางไร เหมอนหรอแตกตางไปจากทตนรหรอตนเขาใจ พระ

พทธองคทรงใชศลปะตรสตอบแบบมองคนละมม ศลปะหรอเทคนคทพระพทธเจาทรงใชน นคอ

หลกอปายโกศล เพอนาใหผ ถามเกดความร ทาสงทเขาใจยากรไดยาก ใหเขาใจงายรไดงาย หลกอ

ปายโกศลน ทรงใชโดยสมพนธกบหลกปญญาและหลกเมตตาดวย กลาวคอในการตรสตอบปญหา

แตละคร งพระองคทรงใชพระปญญาของพระองคมงเพอใหผ สนทนาน นเกดปญญา จะปฏบตตอเขา

ดวยเมตตาและใชหลกอปายโกศล เพอใหผ ทลถามนน เขาสหลกเปาหมาย จนเกดปญญา ความรใน

การทจะดาเนนชวตไปในทางทถกตอง ทดงาม ตลอดจนถงการไดรบประโยชนอนสงสด มชวตเปน

อสรภาพ คอพระนพพาน

๓. สรปหลกการในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

หลกการทพระพทธเจาทรงใชในการตรสตอบปญหาน น พระองคทรงมท ง

เปาหมายคอมงใหผ ทลถามคาถามแกพระองคไดเขาใจในคาตอบทพระองคทรงตรสตอบ นาพาให

เกดปญญารและเขาใจในสงทถามน น มท งทาทปฏสมพนธทดตอผ ทเขาเฝาแมวาบคคลทเขาเฝาน น

จะมอากปกรยาทดหรอไมดหรอแฝงดวยเจตนาทเปนมตรหรอไมเปนมตรกบพระองคกตาม แต

พระองคทรงมบคลกภาพทดและมทาททดงาม ทรงมความเปนกลยาณมตรตอบคคลตางๆเพอให

บคคลเหลาน นไววางใจและรบฟงคาส งสอนของพระองค สดทายคอพระองคทรงมศลปะหรอ

เทคนควธการทจะแนะนาส งสอนบคคลทเขามาทลถามปญหา ท งใชศลปะการใชค าใหม อกท งใช

อบาย และมอปมาฯลฯ เหลาน ลวนเปนวธการส งสอนของพระองค โดยทรงมจดมงหมายวา เพอให

บคคลเหลาน นไมวาจะเปนชนช นวรรณะใดกตาม ไดรซ งและเขาใจในหลกคาสอนทพระองคทรง

เผยแผเพอประโยชนสขแกบคคลเหลาน นท งโลกน และโลกหนา

๑๓

๒.๑.๒ รปแบบในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

๑. รปแบบในการถามปญหาของพระพทธเจา

รปแบบในการถามปญหาของพระพทธเจา พระองคทรงทาเปนพทธประเพณใน

การตรสถามดงน “พระตถาคตเจาท งหลายทรงทราบเรอง ตรสถามกม ไมตรสถามกม ทรงทราบ

กาลอนควร ตรสถามกม ไมตรสถามกม ตรสถามเรองทเปนประโยชน ไมตรสถามเรองทไมเปน

ประโยชน เพราะพระตถาคตเจาท งหลายทรงขจดเรองทไมเปนประโยชนเสยดวยอรยมรรคแลว

พระผ มพระภาคพทธเจาท งหลายสอบถามภกษท งหลายดวยเหต ๒ ประการคอ จะทรงแสดงธรรม

อยางหนง จะทรงบญญตสกขาบทแกพระสาวกอยางหนง๔ การถามปญหาของพระพทธเจาจงเปน

การตรสสอนธรรมหรอเปนการปฏสนถารโดยท วไป กอนนาไปสปญหาทผ เขามาเฝาจะทลถามและ

พระพทธเจาทรงตรสตอบ รปแบบการถามปญหาของพระพทธเจาเรมจากการสนทนากบผ ททรง

พบหรอผ ทมาเขาเฝาดวยเรองทเขารเขาใจดหรอสนใจอย เชนเมอทรงพบชาวนากสนทนาเรองการ

ทานา ทรงพบพราหมณกสนทนาเรองไตรเพท๕

๒. รปแบบตอบปญหาของพระพทธเจา

เมอปญหาและจดประสงคของบคคลผ ทลถามน นมหลากหลาย การตอบปญหา

ของพระพทธองคทรงถอปฏบตตอบคคลเหลาน นหลายรปแบบ เพอใหเหมาะสมกบบคคลและ

สถานการณ โดยแบงออกเปน ๔ ประเดน คอ

(๑) รปแบบตอบส นกระชบ

การตรสตอบปญหาแบบตอบส นน พระพทธเจาทรงใชกบบคคลผ มทลถาม

ปญหาไมซบซอน ดงตวอยางพระสตรเชน

ในฆตวาสตร เทวดาทลถามพระพทธเจาวา “บคคลฆาอะไรไดจงอยเปนสข

ฆาอะไรไดจงไมเศราโศก ขาแตพระโคดม พระองคทรงพอพระทยการฆาธรรมอยางหนง คอ

อะไร” พระผ มพระภาคตรสตอบวา “บคคลฆาความโกรธไดจงอยเปนสข ฆาความโกรธไดจงไม

เศราโศก เทวดา พระอรยะท งหลายสรรเสรญการฆาความโกรธซงมรากเปนพษ มยอดหวาน

เพราะบคคลฆาความโกรธน นไดแลว จงไมเศราโศก”๖

๔ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๗๕/๗๐, ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๓/๑๓๗-๑๓๘.

๕ พระธรรมปฎก(ประยทธ ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลง-

กรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕), หนา ๔๑.

๖ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๗๑/๗๙.

๑๔

ค าตอบทพระพทธองคตรสตอบแกเทวดาเปนรปแบบส นเขาใจงาย อธบายวา

บคคลตองการความสขจะตองฆาความโกรธ พระอรยเจาท งหลายสรรเสรญการฆาความโกรธ

บคคลผ ฆาความโกรธแลวยอมอยเปนสขไมเศราโศก

(๒) รปแบบย อนกลบ

เปนรปแบบทพระพทธเจาจะไมทรงตอบทนท แตทรงใชวธตรสถามย อนกลบ

ไปย งผ ถาม เพอยกประเดนอปมาอปไมยใหผ ถามไดมองเหนปญหาเปนรปธรรมบาง เพอใหผ ถาม

น นไดมองเหนมลเหตของปญหาและสวนทเกยวของแลวโยงเขาไปหาผลของตวปญหาทถามน น

บาง หรอทรงย อนถามเพอเปดประเดนซกไซใหผ ถามน นไดเขาใจขอเทจจรงของเหตปจจยท

กอใหเกดปญหาททลถามน นบางดงตวอยางตอไปน

ในวาลสตร พระพทธองคตรสย อนถามพระอานนท เพอเปรยบเทยบความ

ชานาญในศลปะการยงธนเขาชองดาลทเลกทสดไดแมนย า และการแทงขนทรายดวยปลายขนทราย

ทเลกทสดวาเปนสงททาไดโดยยากน น แตเมอเทยบกบการปฏบตเพอความรแจงในอรยสจ ๔ แลว

ยากยงกวาสงเหลาน นหลายเทา ตามทพระพทธองคตรสกบพระอานนท ตอไปน

พระอานนท เขาไปบณฑบาตในเมองเวสาล ไดเหนลจฉวกมารมากดวยกน

ก าลงทาการยงศรอย ณ ศาลาฝกเรยนศลปะ กมารน นยงลกศรใหเขาชองตรงดาลเลกๆ ไดอยาง

แมนย าไมผดพลาด เพราะเปนผ ไดรบการฝกฝนดแลว เมอพระอานนทกลบจากบณฑบาตไดกราบ

ทลเรองน นกบพระพทธเจา

พระพทธเจาตรสวา อานนท การทยงลกศรใหเขาไปตดๆกนทชองดาลอนเลก

แตไกลไดแมนย าไมผดพลาด กบการแทงขนทราย ดวยปลายขนทรายทแบงออกแลวเปน ๗ สวน

น น อยางไหนกระทาไดยากกวากน

พระอานนททลตอบวา การแทงขนทรายดวยปลายขนทรายกระทาไดยากกวา

พระพทธเจาขา

พระพทธเจาตรสวา อานนท ชนเหลาใดยอมแทงตลอดตามความเปนจรงวา น

ทกข น ทกขสมทย น ทกขนโรธ น ทกขนโรธคามนปฏปทา ชนเหลาน นยอมแทงตลอดไดยากกวา

โดยแท เพราะฉะน น อานนท เธอพงกระทาความเพยรเพอรตามความเปนจรงวา น ทกข น ทกข

สมทย น ทกขนโรธ น ทกขนโรธคามนปฏปทา๗ ในพระสตรน เปนการแสดงพระธรรมเทศนาแบบ

ตรสย อนถามกลบ เพอเปนการกระตนเตอนใหพทธสาวกกระทาความเพยรในการประพฤตธรรม

๗ ส.ม.(ไทย) ๑๙/๑๑๑๕/๖๒๘.

๑๕

ในการตอบปญหาของพระพทธเจาในรปแบบย อนถามกลบผถามน เปนพทธ

วธใชเพอทวนปญหาของผ ถาม และถามย อนเพอจะยกอปมาอปไมยเทยบเคยง แลววกย อนกลบมา

ถามผ ถามเพอทจะโนมนาวใจผ ถามน น ไดย อนนกถงประสบการณทเขามอย หรอทเขาพบเหนอย

ในชวตประจาว น แลวย อนถามเพอนาเขาสประเดนปญหาทเขาถามน น จนในทสดผ ถามปญหาน น

จะทาหนาทตอบปญหาของตนดวยตนเองแลว พระพทธองคจงตรสสรปเนอหาสาระหลกธรรมน น

อกคร งหนง เพอใหเกดความรในเรองทถามน นสมบรณยงข น

(๓) รปแบบแยกแยะประเดน

การตอบปญหาแบบแยกแยะประเดน เพอใหเหนชดในแตละแงมม เพราะการ

ถามปญหาประเภทน มรายละเอยดปลกยอยรวมอยในคาถามเรองเดยวกนน น มสวนยอยๆรวมอย

หลายเรอง และมเรองใหผ ตอบน นมองไดหลายแงหลายมมมอง ดงตวอยางเชน

ในปญจสขสตร พระพทธองคตรสตอบปญหาแกคนธพพเทพบตรนาม

วาปญจสขะ ไดทลถามถงเหตปจจยททาใหบคคลไมบรรลนพพานในปจจบน และไดบรรลนพพาน

ในปจจบน พระพทธองคตรสตอบจาแนกใหเทพบตรตนน นไดเหนกระบวนการเกดเหตปจจยท ง ๒

น น ดงน

ปญจสขเทพบตร ทลถามวา เหตปจจยอะไร ทเปนเครองใหสตวบางจาพวกใน

โลกนไมปรนพพานในปจจบน และเหตปจจยอะไร ทเปนเครองใหสตวบางพวกในโลกน

ปรนพพานในปจจบน

พระพทธเจาตรสวา ปญจสขะ รปทรแจงทางตา ฯลฯ ธรรมารมณทรแจงทาง

ใจทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ชวนใหรก ชกใหใคร พาใจใหก าหนดมอย ถาภกษย งเพลดเพลน

เชยชม ยดตดธรรมารมณน นอย เมอเธอเพลดเพลน เชยชม ยดตดธรรมารมณน น วญญาณทอาศย

ตณหาน นความยดม นตณหาน นกมอย ภกษผ ย งมอปาทานยอมไมปรนพพาน ปญจสขะ น แลเปน

เหตเปนปจจยใหสตวบางพวกในโลกน ไมปรนพพานในปจจบน

ธรรมารมณทพงรแจงทางใจทนาปรารถนา นาใครนาพอใจ ชวนใหรก ชกให

ใคร พาใจใหก าหนดมอย ถาภกษไมเพลดเพลน ไมเชยชม ไมยดตดธรรมารมณน นอย เมอเธอไม

เพลดเพลน ไมเชยชมไมยดตดธรรมารมณน น วญญาณทอาศยตณหาน นกไมม ความยดม นตณหา

น นกไมม ภกษผ ไมมอปาทานยอมปรนพพาน ปญจสขะน แลเปนเหตเปนปจจยใหสตวบางพวก

ในโลกน ปรนพพานในปจจบน”๘

๘ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๑๑๙/๑๔๐-๑๔๑.

๑๖

ลกษณะการตอบปญหาดงกลาว พระองคตรสตอบโดยจาแนกแยกแยะเหต

ปจจยฝายททาใหตณหาเกด เมอมรปมากระทบตา ขาดสตมความยนดชอบใจ ตณหาและอปาทานก

เกดข น เมอตณหาและอปาทานเกดข นแลว ทาใหบคคลผ น นลมหลงพวพนเพลดเพลนอย กไม

สามารถบรรลนพพานได สวนบคคล เมอมรปมากระทบตา มสตรเทาทน ไมหลง ไมยนด ไม

เพลดเพลน มปญญาพจารณา รเหนตามความเหนจรง ไมลมหลงพวพน ตณหากไมม อปาทานกไม

ม ยอมบรรลนพพานไดในปจจบน

จากพระสตรทกลาวมา เปนพทธวธทพระองคตรสตอบปญหาใหเหมาะสมกบ

บคคลททลถาม ทรงใชรปแบบการตรสตอบแยกแยะใหผ ทลถามน นมองปญหาอยางไดอยาง

ละเอยดครอบคลมทกแง ทกมม การตอบปญหาแบบแยกแยะของพระพทธองคน นทรงมองปญหา

ตางๆแบบองครวม แลวกแยกแยะยอยตอบทละประเดนๆไปจนครบประเดนของปญหาน น

(๔) รปแบบนงไมตรสตอบ๙

รปแบบการงด ไมตอบ นงเสย ทาไมพระพทธองคจงไมตรสตอบปญหา

เหลาน น เพราะสวนใหญจะเปนปญหาถามในลกษณะอภปรชญา เกยวกบเรองโลกเทยง โลกไม

เทยง สรระกบวญญาณเปนอนเดยวหรอคนละสวน และปญหาททลถามในลกษณะเชงบงคบให

พระพทธองควนจฉยวาใครดกวาใคร หรอทลถามวาใครเปนผ รจรง ใครเปนผ รไมจรง เมอมผ ทล

ถามปญหาในลกษณะน พระพทธองคจะนงไมตรสตอบ หรอทรงหามผ ถามใหพกไว และตรสสอน

ใหผ ทลถามน นไดรเรองอนทเปนประโยชนแกตวผ ถามเอง ดงตวอยางตอไปน

ในวจฉโคตตสตร ปญหาทพระพทธเจาไมตรสตอบแกว จฉโคตรปรพาชก

เกยวกบเรองโลกและชวตซงเปนเรองของอนาคต และเหตผลทพระพทธเจาไมตรสตอบ ดงน

ว จฉโคตรปรพาชก ไดทลถามวา พระโคดมผ เจรญ โลกเทยงหรอ สตวเบอง

หนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามไดหรอ

พระพทธเจาตรสวา ว จฉะ ปญหาวาโลกเทยงน เราไมพยากรณ

ว จฉโคตรปรพาชก ทลถามวา พระโคดมผ เจรญ อะไรเปนเหตเปนปจจย ให

พวกปรพาชกผ ถอลทธอน เมอถกถามอยางน นแลว จงพยากรณวา โลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนา

แตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดบาง และ อะไรเปนเหตเปนปจจยใหพระ

โคดม ไมทรงพยากรณ

๙ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๒๔.

๑๗

พระพทธเจาตรสวา พวกปรพาชกผ ถอลทธอน เหนรปเปนตน เหนตนวามรป

เหนรปในตน หรอเหนตนในรป ฯลฯ เหนวญญาณเปนตน เหนตนวามวญญาณ เหนวญญาณในตน

หรอเหนตนในวญญาณ เพราะพวกปรพาชกผ ถอลทธอนเมอทลถามแลว จงพยากรณวา โลกเทยง

บาง ฯลฯ สตวเบองหนา แตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดบาง ว จฉะ สวน

พระตถาคต ไมเหนรปเปนตน ไมเหนตนวามรป ไมเหนรปในตน ไมเหนรปในตน หรอไมเหนตน

ในรปฯลฯ ไมเหนวญญาณเปนตน ไมเหนตนวามวญญาณ ไมเหนวญญาณในตน หรอไมเหนตนใน

วญญาณ เพราะเมอตถาคตถกถามอยางน น จงไมตรสตอบปญหาน๑๐

พระพทธเจาตรสถงเหตผล ทไมตรสตอบปญหาเหลาน เพราะทรงมองเหน

โลกและชวตตามสภาพทเปนจรง ตามกฎของไตรลกษณ คอ ทกสงไมย งยน ไมหยดนง เพราะเปน

อนจจง คงทนอยในสภาพเดมไมได เปนทกข ตองแตกดบไปเพราะเหตปจจยบบค น และหาสงท

เปนตวตนทแทจรงไมได เพราะเปนอนตตา ดงน น พระพทธองคจงตรสใหสาวกใชปญญาพจารณา

ขนธ ๕ ใหเหนสภาพตามความเปนจรงวา รปไมใชเรา เราไมใชรปฯ วญญาณไมใชเรา เราไมใช

วญญาณ เพราะรปและวญญาณน เปนเพยงสงหรอของประกอบกนเขาจากเหตปจจยของหลายสง

ต งอยเพยงช วระยะหนงแลวกตองแตกสลาย เปนไปตามกฎของธรรมดา เมอบคคลหลงไปยดถอเอา

วารปเปนเรา เราเปนรป วญญาณเปนเรา เราเปนวญญาณ แลวปรารถนาทจะใหสงทสมมตเรยกกน

วารปและวญญาณน เปนไปตามทเราตองการวา รปนจงอยาแก รปน จงอยาปวย และรปน จงอยาตาย

เมอรปน ไมเปนไปตามทใจตนปรารถนา ใจกเปนทกข โศกเศรา คร าครวญ เพราะไปยดเอาสงท

ไมใชตวตน เอามาเปนตวตน จงเกดทกขกดกน เพราะพระพทธองคไมยดตดในรปและวญญาณ จง

ไมพยากรณปญหาเหลาน น และเหตผลทสาคญทสดพระพทธองคไมตรสตอบเพราะเมอรไปกไม

ชวยใหผ ถามน นพนจากทกขท งปวงได ๑๑

๓. สรปรปแบบในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

พระพทธองคจะถามตอบปญหาแกบคคลใดกตาม ไมวาจะเปนสาวกของพระองค

เปนนกบวชนอกศาสนา เทวดา กษตรย พราหมณ แพศย และศทร พระพทธองคทรงใชรปแบบท ง

๔ อยางขางตนน พระองคทรงเลอกใชใหเหมาะสมกบจรตของบคคล สอดคลองกบลกษณะของ

ปญหา และเหมาะสมกบกาล สถานทน นๆเปนหลก รปแบบเหลาน มข นตอนปฏบตทแตกตางกนไป

พระพทธองคทรงใชรปแบบสมพนธกบหลกการตอบปญหาของพระพทธองค อนไดแก หลก

๑๐ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๔๑๗/๔๘๘-๔๘๙.

๑๑ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๕๒-๑๕๓.

๑๘

ปญญา หลกเมตตาและหลกอปายโกศล หลกการท ง ๓น จะดาเนนไปถงจดเปาหมายของการตอบ

ปญหาไดดกตองอาศยรปแบบเปนเครองมอในทางปฏบตเพอนาผ ถามเขาสสาระเปาหมายคอ เกด

ปญญา

๒.๑.๓ ขนตอนในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

๑. ข นตอนในการถามปญหาของพระพทธเจา

ข นตอนในการถามปญหาของพระพทธเจา ทรงทาเปนพทธประเพณในการตรส

ถามดงน “พระตถาคตเจาท งหลายทรงทราบเรอง ตรสถามกม ไมตรสถามกม ทรงทราบกาลอน

ควร ตรสถามกม ไมตรสถามกม ตรสถามเรองทเปนประโยชน ไมตรสถามเรองทไมเปน

ประโยชน เพราะพระตถาคตเจาท งหลายทรงขจดเรองทไมเปนประโยชนเสยดวยอรยมรรคแลว

พระผ มพระภาคพทธเจาท งหลายสอบถามภกษท งหลายดวยเหต ๒ ประการคอ จะทรงแสดงธรรม

อยางหนง จะทรงบญญตสกขาบทแกพระสาวกอยางหนง๑๒ การถามปญหาของพระพทธเจาจงเปน

การตรสสอนธรรมหรอเปนการปฏสนถารโดยท วไป กอนนาไปสปญหาทผ เขามาเฝาจะทลถามและ

พระพทธเจาทรงตรสตอบ

๒. ข นตอนตอบปญหาของพระพทธเจา

การตอบปญหาของพระพทธเจาแตละคร ง พระองคจะทรงใหความสาคญ เคารพ

ธรรม มงใหเกดความรความเขาใจทถกตอง ไมกระทบตนและผ อนไมเสยดสใครๆต งม นอยในองค

คณของพระธรรมกถก ๕ ประการคอ (๑) เราจกแสดงธรรมไปตามลาดบ (๒) เราจกแสดงอาง

เหตผล (๓) เราจกแสดงอาศยความเอนด (๔) เราจกเปนผ ไมเพงอามสแสดงธรรม (๕) เราจกไม

แสดงธรรมใหกระทบตนและผ อน๑๓ ข นตอนในการตอบปญหาแบงออกเปน ๔ อยางคอ (๑)

ข นตอนตอบส นไมซบซอน จ าแนกออกเปนตรสตอบทนท เพราะเปนปญหาทผ ถามตองการ

แสวงหาความร ,ตอบตรงเปาหมายและใหหลกธรรมเพอประโยชนในทางปฏบต (๒) ข นตอนตอบ

ย อนถามกลบ จ าแนกออกเปนทรงย อนถามกลบในประเดนทผ ถามน นถามเพอทวนคาถามน นบาง

หรอเพอซกไซไลเลยงบาง,ทรงยกอปมาอปไมยเพอทาสงทเปนนามธรรมใหมองเหนเปนรปธรรม

ชดเจน, ทรงบอกใหรเหตผลของตวปญหาวา ทเปนอยางน นเพราะสาเหตอะไร และทรงสรปเนอหา

และหลกธรรมเพอเปนขอถอปฏบตในการแกปญหาน น(๓) ข นตอนตอบแยกประเดน จ าแนก

ออกเปนทรงตอบแบบแยกแยะเปนประเดนๆ ใหเหนชด จะไมตอบปะปนกน แบงออกเปน ทรง

แยกแยะโดยแงดานของความเปนจรง ทรงแยกแยะในดานความสมพนธกบเหตปจจยสงอนๆ และ

๑๒ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๗๕/๗๐, ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๓/๑๓๗-๑๓๘.

๑๓ อง.ป จก.(ไทย) ๒๒/๑๕๙/๒๖๓.

๑๙

ทรงแยกแยะโดยเงอนไขและทรงยกอปมาอปไมยประกอบเพอใหเขาใจปญหาน นงายข น (๔)

ข นตอนนงไมตรสตอบ จาแนกเปนทรงนงหรอตรสหามหรอใหพกปญหาน นไวเสย,ทรงแสดง

ธรรมอนทเปนสาระใหผ ทลถามน นฟง,ทรงยกอปมาอปไมยใหรวาเพราะเหตใดพระองคจงไมตรส

ตอบและทรงสรปเนอหาและหลกธรรมทเปนขอถอปฏบตเพอดบทกข๑๔

๓. สรปข นตอนในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

การถามตอบปญหาของพระพทธเจาในแตละคร ง พระพทธเจาทรงปฏบตแบบ

บรณาการ คอทรงใชรปแบบและข นตอนตางๆสมพนธกนกบหลกการท ง ๓ คอหลกปญญา หลก

เมตตาและหลกอปายโกศล ซงท งรปแบบ ข นตอนและหลกการน เปนกระบวนการนาผ ถามเขาส

สาระเนอหาทแทจรง คอเกดปญญา โดยการอาศยสตะ(การฟง) การรบขอมลเรองราวตางๆจาก

พระพทธเจาแลว ทาใหผ ถามน นเกดความร ความเขาใจ และใชความรน นใหถกตอง เพราะสตะ

(การฟง)กบปญญา(การวนจฉย) มความสมพนธกนแลวเกดความเขาใจ เปนความร พฒนาปญญา

เพมมากข นตามลาดบ ปญญาทเกดเปนปญญาทรแท คอรความจรงตามสภาวะทเปนจรง

๒.๑.๔ ลกษณะเดนในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

๑. ลกษณะเดนในการถามปญหาของพระพทธเจา

ลกษณะเดนในการถามปญหาของพระพทธเจา ทรงทาเปนพทธประเพณในการ

ตรสถามดงน “พระตถาคตเจาท งหลายทรงทราบเรอง ตรสถามกม ไมตรสถามกม ทรงทราบกาล

อนควร ตรสถามกม ไมตรสถามกม ตรสถามเรองทเปนประโยชน ไมตรสถามเรองทไมเปน

ประโยชน เพราะพระตถาคตเจาท งหลายทรงขจดเรองทไมเปนประโยชนเสยดวยอรยมรรคแลว

พระผ มพระภาคพทธเจาท งหลายสอบถามภกษท งหลายดวยเหต ๒ ประการคอ จะทรงแสดงธรรม

อยางหนง จะทรงบญญตสกขาบทแกพระสาวกอยางหนง๑๕ การถามปญหาของพระพทธเจาจงเปน

การตรสสอนธรรมหรอเปนการปฏสนถารโดยท วไป กอนนาไปสปญหาทผ เขามาเฝาจะทลถามและ

พระพทธเจาทรงตรสตอบ

๒. ลกษณะในการเดนตอบปญหาของพระพทธเจา

ในการตอบปญหาของพระพทธเจา มลกษณะเดน ๔ ประการคอ

(๑) การสงเสรมกระบวนการเรยนร

๑๔ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, หนา ๑๕๙-๑๖๔.

๑๕ ว.ม.(ไทย) ๕/๒๗๕/๗๐, ว.ม.(ไทย) ๕/๓๐๓/๑๓๗-๑๓๘.

๒๐

พระพทธเจาตรสตอบปญหาแกบคคลใด พระองคจะตรสช แนะใหผ ถามน น

ไดรถงหลกเหตผลทเปนไปตามเหตปจจย หลกคาสอนของพระองคเปนหลกคาสอนระบบเหต

ปจจยทไมข นตรงตอใครๆ แตข นตรงกบความจรง ไมใชพระองคสรางข นหรอบญญตข น และไม

ตรสเพอเอาใจผ ใด แตพระองคทรงแสดงขอมลทเปนความจรง เปนลกษณะทสงเสรมใหใชความคด

โดยใชปญญาของตนวนจฉยในสงทไดฟงน น โดยไมบงคบวาจะตองเชอตามทพระองคตรส

พระองคไมสงเสรมบคคลทเชอดวยศรทธาแตขาดปญญาไตรตรอง เพราะศรทธาทเชอโดยขาด

เหตผลน นเปนศรทธาทงมงาย ไมใชลกษณะคาสอนในพระพทธศาสนา คาส งสอนใน

พระพทธศาสนาน นเปนลกษณะทเปดทางเสรภาพแหงปญญา และทาทายใหพสจนไดทกคาสอน

ดงบทสรรเสรญพระธรรมคณขอหนงวา “เอหปสสโก”๑๖ แปลวา ควรเรยกใหมาด หมายถงทาทาย

ใหมาพสจน ตรวจสอบ ดวยวธทดลองปฏบตด เพราะเปนสจธรรมความจรงในทกๆกาล

พระพทธศาสนาเปนคาสอนทเปดกวาง ใหเสรภาพทางปญญาแกผ ศกษา ท งดานความคดคนหา

เหตผลในคาส งสอนดานปรย ต เมอศกษาดานปรย ตจนเขาใจแลวกตองมการปฏบตควบคกนไปดวย

เมอปฏบตถกตองตามหลกการและวธการแลว ผลของปฏเวธกบงเกดข น คอ พนจากเครองรอยรด

(กเลส) หมดปญหา ไรทกข เขาสนพพาน

ดงน นบคคลจะบรสทธ ไดดวยการใชปญญาไตรตรองพจารณาใหเกดความรท

ถกตอง เรยกวาคดลกษณะเดนทมองเหนปรากฏชดในการตอบปญหาของพระพทธเจาทกคร ง เปน

ลกษณะทรงสงเสรมดานกระบวนการเรยนรเพอนาไปสปญญา เปนการคดถกคดตรงกบสภาพท

เปนจรง

(๒) การตอบแบบสายกลาง

พระพทธองคทรงตอบปญหาแบบเปนกลางๆ ทรงมองทางสายกลางและเสนอ

ทางปฏบตทเปนกลาง เรยกวา มชฌมาปฏปทา ลกษณะเดนในการตอบปญหาแบบสายกลาง จดวา

เปนลกษณะทมองเหนเดนชด คดตามใหเหนจรงไดชดเจน สอดคลองกบสภาพความเปนจรงทก

ประการ ไมยดเอาความคดเหนของพระองคเปนใหญและไมตรสเพอเอาใจบคคลใด แตพระองค

ตรสตามหลกความจรง มองตามเหตปจจยทเปนจรง ลกษณะการตรสตอบเปนกลางๆแบงได

ออกเปน ๒ คอ (๑) ทรงตอบปญหาเปนกลางๆดานทฐ ไดแก การปรบวธคดทสดโตง ใหอยสาย

กลางสอดคลองกบความเปนจรง (๒) ทรงตอบเปนกลางๆดานประพฤตปฏบต ไดแก การปรบวธ

ปฏบตทสดโตง ใหมาอยสายกลางตามกระบวนการของมชฌมาปฏปทา

๑๖ ม.ม.(บาล)๑๒/๙๕/๖๗, ม.ม.(ไทย) ๑๒/๙๕/๔๙.

๒๑

จากลกษณะเดนในการตรสตอบแบบสายกลางน พระพทธองคทรงมทศนะ

มองปญหาแบบกฎอทปปจจยตา คอกฎแหงความจรงทแสดงความจรงเปนกลางๆเปนเหตเปนผลซง

กนและกน องอาศยกนของสงท งหลาย พอเหมาะกบความจรงทเปนไปตามเหตปจจย สมพนธกน

ไปตามเหตปจจย เรยกวา หลกสายกลาง วธการคอ สบสาวหาสาเหตของปญหา เมอพบสาเหตของ

ปญหากลงมอแกไขไปทละจด จนหมดปญหา ถงเปาหมายสงสดของชวต

(๓) มงนาสหลกปฏบต

การตรสตอบปญหาของพระพทธองคในทกๆคร ง ทรงมเปาหมายหลกคอ การ

ใหสาระหลกธรรมเพอเปนหลกปฏบตในการดาเนนชวตทถกตองดงาม เปนภาวะไรทกข ไรปญหา

ท งปวง ทรงใหหลกการและวธการปฏบตตนเพอเปนทางออกของปญหาทพระพทธองคตรสบอก

แกผ ถามน น โดยเฉพาะหลกปฏบตข นพนฐานกคอหลกไตรสกขา ไดแก ศล สมาธ ปญญา เปนการ

ปฏบตเพอฝกฝน กาย วาจา ใจ สาหรบกายและวาจาน นอบรมโดยการต งอยในศล สวนใจตอง

ฝกอบรมดวยสมาธและปญญา ใหจตต งม น มปญญาพจารณาหาเหตผล ควบคมไมใหอกศลบงเกด

ข นภายในจตใจและทาใหอกศลทมอยภายในใจน นใหหมดไป อกท งเจรญในสงทเปนกศลความด

งามใหเพมพนข นและรกษาความดงามน นไมใหเสอม กลาวโดยสรปคอ การใหหลกปฏบตทเปน

สาระแกผ ถามทชดเจน ตามหลกไตรสกขาหรอตามหลกอรยมรรคมองค ๘ ซงถอวาเปนหลกปฏบต

ทสาคญของพระพทธศาสนา

(๔) ไมมงเอาแพเอาชนะทางทฤษฎ

พระพทธองคมงตอบปญหาเพอประโยชนเกอกลแกผ ถาม ปญหาใดททรงเหน

วาไมเกดประโยชนแกผ ถาม พระองคจะไมตรสตอบปญหาน น เชนปญหาวา โลกเทยงหรอไมเทยง

ฯลฯ ปญหาลกษณะน เปนปญหาทไมเกดประโยชน เมอตรสตอบอาจทาใหผ ถามมนงง เพราะยง

ตอบยงมค าถามเพมข น ทสาคญกคอเมอรไปกไมชวยใหผ ถามน นดบทกขได ยงเกดความสงสยข น

ไปเรอยๆ ไมเกดประโยชน พระองคจงไมตรสตอบ สวนปญหาทมผ ทลถามวาอตตามหรอไมม

ฯลฯ พระพทธองคกไมตรสตอบ เพราะเมอตอบแลวจะทาใหผ ถามน นเขาใจผด ไมวาจะตรสตอบวา

อตตาน นมอย หรออตตาไมมในโลก กไมชวยทาใหเขาเขาใจได เพราะเจาลทธเหลาน นยดถออตตา

(สสสตทฐ) และปฏเสธอตตา(อจเฉททฐ) ซงถาตรสตอบผ ททลถามน นกจะเขาใจผดคดวาพระองค

มความเอนเอยงเขาลทธใดลทธหนง หรอปญหาของสจจกนครนถ ผ อหงการมงหวงทลถามปญหา

เพอเอาชนะพระพทธองคโดยตรง พระองคไมมงหวงตอบเพอจะเอาแพเอาชนะ แตมงตรสตอบตาม

หลกความเปนจรง พระองคไมนยมถกเถยงแบบใชโวหารหกลางคสนทนาโดยไมคานงถง

ประโยชนทคสนทนาจะไดรบ การตรสตอบปญหาของพระองคจงเปนไปเพอการสรางสรรค

๒๒

สตปญญา สรางบรรยากาศแหงความเปนมตรภาพทดตอกนและกอใหเกดปญญาความรและเปนไป

เพอความดบทกข

๓. สรปลกษณะเดนในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

เมอพระพทธเจาตรสตอบปญหาเปนไปเพอสงเสรมความคดใหเสรภาพทางปญญา

แลว ผ ถามเกดกระบวนการเรยนรโดยใชสตปญญาของตนวนจฉยขอมลทไดรบฟงจากพระพทธ

องคดวยเหตผลของตนเอง กเกดความรความเขาใจในหลกธรรมตรงกบสภาพความเปนจรง พระ

พทธองคทรงจาแนกแยกแยะแมในเรองเดยวกนจะมความจรงปรากฏออกมา สามารถนาเอาหลก

จาแนกความจรงของพระองคไปจบเรองราวหรอปญหาตางๆทเกดขนในสงคมปจจบนไดอยาง

สมจรง และสอดคลองกบธรรมชาตไดอยางกลมกลนและเปนจรงตามน น ทาใหเขาใจความจรงของ

โลกและชวตไดชดเจนยงข น

ฉะน นลกษณะเดนท ง ๔ ประการในการตอบปญหาของพระพทธเจาน น จงม

ความสมพนธเปนองครวมเกดข นเพอทากจในการแกปญหาทกชนด นาผ ถามเขาสเปาหมาย คอ เกด

ปญญา รเขาใจเขาถงความจรง การดาเนนชวตของตนกเปนไปอยางประสานกลมกลน สอดคลอง

กบธรรมชาต และถกตองตรงสภาพความเปนจรง

๒.๑.๕ สรปหลกการ รปแบบ ขนตอน ลกษณะเดนในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

หลกการในการถามตอบปญหาของพระพทธเจา ทรงเรมจากการปฏสนถารแกผ ทมาเฝา

พระองคมทาททเปนกลยาณมตรตอผ ทมาเขาเฝา วธการทพระองคทรงส งสอนเปนการส งสอนโดย

ใชค าใหม ใชอบายและมอปมา เพอใหบคคลทเขามาเฝาน นเขาใจในหลกคาสอนของพระองค

รปแบบและข นตอนทพระองคทรงใชม ๔ แบบคอ แบบตอบส น แบบย อนกลบ แบบแยกแยะและ

แบบไมตอบ การทพระองคทรงใชรปแบบใดน นข นอยกบจรตของผ ทเขามาเฝา สอดคลองกบ

ปญหาทผ เขามาทลถาม และมลกษณะเดนคอใหผ ถามเกดกระบวนการเรยนรเขาใจในธรรมท

พระองคทรงส งสอนตามสภาวะความเปนจรง นาหลกธรรมทพระองคตรสตอบน นมาใชใหเกด

ประโยชนท งตอตนเองและสวนรวมได

๒.๒ วธการตอบปญหา ๔ อยางของพระพทธเจา๑๗

๒.๒.๑ เอกงสพยากรณยปญหา : ปญหาทควรตอบโดยนยเดยว

๒.๒.๒ ปฏปจฉาพยากรณยปญหา : ปญหาทควรตอบโดยย อนถาม

๒.๒.๓ วภชชพยากรณยปญหา : ปญหาทควรแยกตอบ

๑๗ ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑, อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๔๒/๗๐.

๒๓

๒.๒.๔ ฐปนยปญหา : ปญหาทควรงดตอบ

๒.๒.๕ สรปวธการตอบปญหา ๔ อยางของพระพทธเจา

ในการตอบปญหาของพระพทธเจา พระองคทรงมหลกการตอบปญหาดงน

๑. เอกงสพยากรณยป ญหา ป ญหาทพงตอบตรงไปตรงมาตายตว พระอรรถกถา

จารยยกตวอยางเชน ถามว า“จกษเปนอนจจงหรอ” พงตอบตรงไปไดทเดยววา “ถกแลว”

๒. ปฏปจฉาพยากรณยปญหา ปญหาทพงยอนถามแล วจงแก ทานยกตวอยางเชน

เขาถามว า “โสตะกเหมอนจกษหรอ” พงย อนถามกอนวา “ทถามน นหมายถงแง ใด” ถ

าเขาวา “ในแง เป นเครองมองเหน ” พงตอบวา “ไม เหมอน” ถาเขาว า “ในแง เป นอ

นจจง ” จงควร ตอบรบว า“เหมอน”

๓. วภชชพยากรณยป ญหา ป ญหาทจะต องแยกความตอบเช นเมอเขาถามว

า “สงทเปนอนจจง ได แกจกษใช ไหม?” พงแยกความออกตอบว า “ไม เฉพาะจกษเท

าน น ถงโสตะฆานะฯลฯก เป นอนจจง” หรอปญหาว า “พระตถาคตตรสวาจาซงไม เป

นทรกทชอบใจของคนอนไหม” กต องแยกตอบตามหลกการตรสวาจา ๖ หรอปญหาวา “พระ

พทธเจ าทรงตเตยนตบะท งหมดจรงหรอ” กต องแยกตอบว าชนดใดตเตยน ชนดใดไมต

เตยนดงน เปนตน

๔. ฐปนยป ญหา ปญหาทพงย บย งเสย ได แก ปญหาทถามนอกเรอง ไร

ประโยชน อนจกเป นเหตให เขวยดเยอ สนเปลองเวลาพงย บย งเสย แลวชกนาผ ถามกลบเขา

ส แนวเรองทประสงค ต อไป ทานยกตวอย างเมอถามวา “ชวะอนใดสรระกอนน นหรอ?”

อย างน เปนคาถามประเภทเกงความจรง ซงถงอธบายอยางไร ผ ถามอาจไมเขาใจเพราะไมอยใน

ฐานะทเขาเขาใจได พสจนไมได อกท งไมเกดประโยชนอะไรแกเขาดวย๑๘

จากวธการตอบปญหาของพระพทธเจา ๔ ประการดงทไดแสดงมา จะเหนไดวา

พระองค ทรงมวธการตอบผทถามปญหาท งโดยการตอบ โดยวธการย อนถามกอนแลวจงตอบ

จนกระท งไมพงตอบคาถามเลย ถาค าถามน นเมอทรงตอบกไมไดประโยชนอะไร ตอไปกจะ

กลาวถงตวอยางถามตอบปญหาของบคคลตางๆดงจะกลาวในประเดนตอไป

๒.๓ การถาม-ตอบปญหาของบคคลตาง ๆ

๒.๓.๑ พระราชากบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

๑. การถามปญหาของพระราชา

๑๘ พระธรรมปฎก(ประยทธ ปยตโต), พทธวธในการสอน, หนา ๔๖-๕๐.

๒๔

พระราชาทเขามาเฝาเพอทลถามปญหากบพระพทธเจา มพระราชาหลายพระองค

เขามาทลถามปญหา เชนพระเจามหานามะ พระเจาปเสนทโกศล พระเจาอชาตศตร ฯลฯ ในทน ขอ

ยกตวอยาง โกสลสงยต เปนการประมวลพระสตรทเกยวกบการสนทนาธรรมระหวางพระผ มพระ

ภาคกบพระเจาปเสนทโกศล จะเปนการเขามาทลถามเรองการยนย นการตรสรอนตตสมมาสมโพธ

ญาณของพระผ มพระภาค เรองวรรณะ ๔ เรองอธเทพ อธพรหม พระเจาปเสนทโกศลกบพระราชา

หลายพระองคสนทนาถงยอดแหงกาม๑๙ เปนตน

๒. พระพทธเจากบการตอบปญหาพระราชา

พระพทธเจาตรสตอบปญหากบพระราชา กอใหเกดผลคอ พระราชาเกดความ

เลอมใสนอมนาเอาหลกธรรมคาสอนไปปฏบตตาม ตลอดจนการใหความอปถมภบารงดแลให

ความสะดวกท งในเรองปจจย ๔

๓. สรปพระราชากบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

ตวอยางการถามตอบปญหาของพระพทธเจากบพระราชามดงน

ในโทณปากสตร พระเจาปเสนทโกศลเสวยพระกระยาหารทหงดวยขาวสาร

ทะนานหนง ทรงอดอด เสดจเขาไปเฝาพระผ มพระภาคถงทประทบ คร งน น พระผ มพระภาคทรง

ทราบวาพระเจาปเสนทโกศลเสวยแลวทรงอดอดจงไดตรสคาถาน ในเวลาน นวา มนษยผ มสตอยทก

เมอ รจกประมาณในโภชนะทไดแลว ยอมมเวทนาเบาบาง เขายอมแกชา อายกย งยน”พระเจาป

เสนทโกศลใหสทสสนมาณพเรยนคาถาน แลวกลาวในเวลาทพระองคเสวยพระกระยาหาร เมอ

พระองคฟงคาถาน กทรงเสวยพระกระยาหารนอยลงไมนานกมพระวรกายกระปร กระเปรา ไมอด

อด น าหนกลด๒๐ พระสตรน พระพทธเจาทรงบอกวธลดความอวนแกพระเจาปเสนทโกศล พระ

พทธองคทรงมอารมณขนซงเปนอบายทใชสอนบคคลโดยทรงใชวจนโวหารในการสอน

๒.๓.๒ นกบวชกบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

๑. การถามปญหาของนกบวช

สาเหตทนกบวชเขามาถามปญหากบพระพทธเจาน น บางคนเขามาเพอทจะรกราน

ดวยการโตวาทะ บางคนกเขามาเพอทจะดา บางคนเขามาเพอทจะแสดงทฏฐหรอทศนะของตนเอง

บางคนเขามาเพอเหนอาการอนนาเลอมใสของพระพทธเจา โดยการเขามาเฝาพระผ มพระภาคมการ

สนทนาธรรมบาง ทลถามปญหาบาง๒๑

๑๙ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๑๓-๑๔ (บทนา).

๒๐ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๑๒๔/๑๔๕-๑๔๖.

๒๑ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๑๗ (บทนา).

๒๕

๒. พระพทธเจากบการตอบปญหานกบวช๒๒

การตรสตอบปญหาของพระพทธเจากบนกบวช เกดจากความทพระองคตองการ

จะทดสอบความรความสามารถ หรอเกดจากความตองการเพอสนทนาธรรมตามโอกาสอนสมควร

และตองการแลกเปลยนความคดเหน อนกอใหเกดผลคอ ทาใหนกบวชเกดศรทธาเลอมใสออกบวช

ในพระพทธศาสนาและตอมาบาเพญเพยรจนบรรลพระอรหตผล ทาใหนกบวชเหลาน นมจต

เลอมใสในพระพทธศาสนาตกลงพรอมใจกนถงพระรตนตรยเปนทพงทระลกตลอดชวต

ตวอยางการถามตอบปญหาของพระพทธเจากบนกบวชมดงน

ในชฏาสตร ชฏาภารทวาชพราหมณเขาไปเฝาพระผ มพระภาคถงทประทบได

กราบทลพระผ มพระภาคดวยคาถาวา “หมสตวยงท งภายใน ยงท งภายนอก ถกความยงพาใหนงนง

แลว ขาแตพระโคดม เพราะฉะน น ขาพระองคขอทลถามพระองควาใครพงแกความยงน ได” พระผ

มพระภาคตรสวา “นรชนผมปญญาเหนภยในสงสารวฏ ดารงอยในศลแลวเจรญจตและปญญา ม

ความเพยร มปญญาเครองบรหารน นพงแกความยงน ได บคคลเหลาใดกาจดราคะโทสะ และ

อวชชาไดแลวบคคลเหลาน นสนอาสวะแลว เปนพระอรหนต พวกเขาแกความยงไดแลว นามกด

รปกด ปฏฆสญญากด รปสญญากด ดบไมเหลอในทใด ความยงน นกยอมขาดหายไปในทน น๒๓เมอ

พระผ มพระภาคตรสอยางน แลว ชฏาภารทวาชพราหมณชนชมในพทธภาษตจากน นไดออกบวช

ปฏบตธรรมจนสาเรจเปนพระอรหนต

ในนนทยสตร นนทยปรพาชกทลถามวา “ธรรมเทาไรหนอ ทบคคลเจรญแลว

กระทามากแลว เปนเหตใหถงนพพานมนพพานเปนเบองหนา มนพพานเปนทสด” พระพทธองค

ตรสตอบวา “นนทยะ ธรรม ๘ ประการคอ สมมาทฎฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ

สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ นนทยะ ธรรม ๘ ประการน บคคลเจรญแลว

กระทาใหมากแลวเปนเหตใหถงนพพาน มนพพานเปนเบองหนา มนพพานเปนทสด”๒๔ จากพระ

สตรน จะเหนไดวาพระพทธองคทรงตรสตอบทรงแนะนาใหปฏบตตามมรรคมองค ๘ ซงเปน

มชฌมาปฏปทา หรอทางสายกลาง นาผ ปฏบตใหเขาถงพระนพพาน ทาใหนนทยปรพาชกเกดความ

เลอมใสประกาศตนเปนอบาสกผ ถงพระรตนตรยตลอดชวต

๒๒ นกบวชในทน คอพราหมณ หรอปรพาชกเหลาน เปนนกบวชนอกพระพทธศาสนา

๒๓ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๑๙๒/๒๗๑-๒๗๒.

๒๔ ส.ม.(ไทย) ๑๙/๑๐/๑๔-๑๕.

๒๖

๓. สรปนกบวชกบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

หลงจากการทนกบวชทลถามปญหาและพระพทธเจาตรสตอบปญหาจบลง

นกบวชเกดความเลอมใสในพระพทธศาสนาแลวออกบวชจนบรรลธรรมเปนพระอรหนต หรอ

แสดงตนเปนอบาสกถงพระรตนตรยเปนทพงตลอดชวต๒๕

๒.๓.๓ ชาวบานกบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

๑. การถามปญหาของชาวบาน

ชาวบานทเขามาเฝาเพอทลถามปญหากบพระพทธเจา จะมต งแตผ ใหญบาน คหบด

มาณพ ฯลฯสาเหตทชาวบานเขามาถามปญหากบพระพทธเจาน น บางคนเขามาเพอโตวาทะ บางคน

เขามาเพอทจะแสดงทฏฐ บางคนเขามาเพอเหนอาการอนนาเลอมใสของพระพทธเจา โดยการเขามา

เฝาพระผ มพระภาคมการสนทนาธรรมบาง ทลถามปญหาบาง เรองททลถามน นกจะมท งค าถามทวา

เหตไรคนบางคนจงดรายและเพราะเหตไรคนบางคนจงสงบเสงยม เหตททาใหตระกลคบแคน

ทาไมจงทรงแสดงธรรมโดยเคารพแกคนบางพวกไมทรงแสดงธรรมโดยเคารพแกคนบางพวก๒๖

เปนตน

๒. พระพทธเจากบการตอบปญหาชาวบาน

การตรสตอบปญหาของพระพทธเจากบชาวบาน พระองคทรงแกขอสงสยของ

ชาวบาน ทรงแนะนาแนวทางทปฏบตทถกตอง อนกอใหเกดผลคอ ทาใหชาวบานเหลาน นเกด

ศรทธาเลอมใสในพระพทธศาสนาแลวประกาศตนนบถอพระรตนตรยตลอดชวต

ตวอยางการถามตอบปญหาของพระพทธเจากบชาวบานมดงน

ในจณฑสตร พระพทธเจาทรงตรสตอบปญหากบผ ใหญบานชอจณฑะ ผ ใหญบาน

ทลถามวา “ขาแตพระองคผ เจรญ อะไรหนอเปนเหตเปนปจจยใหคนบางคนในโลกน ถงความนบวา

‘เปนคนดราย เปนคนดราย’ อนง อะไรเปนเหตเปนปจจยใหคนบางคนในโลกน ถงความนบวา

‘เปนคนสงบเสงยม เปนคนสงบเสงยม” พระพทธเจาตรสตอบวา “คนบางคนในโลกน ย งละราคะ

ไมได ละโทสะไมได ละโมหะไมได คนอนจงย วใหโกรธได เมอคนอนย วใหโกรธ ยอมแสดงความ

โกรธใหปรากฏ เขาจงถงความนบวา ‘เปนคนดราย’ อนง คนบางคนในโลกน ละราคะไดแลว

เพราะละราคะได คนบางคนในโลกน ละโทสะไดแลว เพราะละโทสะได คนบางคนในโลกน ละ

โมหะไดแลว เพราะละโมหะได คนอนจงย วใหโกรธไมได เมอคนอนย วใหโกรธ ยอมไมแสดง

ความโกรธใหปรากฏ เขาจงถงความนบวา ‘เปนคนสงบเสงยม’ น แลเปนเหตเปนปจจยใหคนบาง

๒๕ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๑๗ (บทนา).

๒๖ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๕๕-๕๙ (บทนา).

๒๗

คนในโลกน ถงความนบวา ‘เปนคนสงบเสงยม เปนคนสงบเสงยม”๒๗ในพระสตรน พระพทธองค

ทรงตรสตอบปญหาโดยช แจงขยายความใหเขาใจงายในเรองทถาม

๓. สรปชาวบานกบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

พระพทธเจาทรงมพระกรณาคณกบผ ทมาเขาเฝา พระองคทรงแนะนาส งสอนแก

มนษยไมวาคนเหลาน นจะเปนชาวบาน คหบด หรอ มาณพ พระองคทรงตรสตอบปญหากบบคคล

โดยไมแยกชนช นวรรณะใด เมอบคคลน นมปญหามาเพอทลถามหรอขอคาแนะนา พระองคกทรง

ตรสตอบและช แนะแนวทางทถกตองใหบคคลเหลาน นนาไปปฏบต จนทาใหมผ เลอมใสใน

พระพทธศาสนาประกาศตนเปนพทธมามกะนบถอพระรตนตรยตลอดชวต

๒.๓.๔ เทวดากบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

๑. การถามปญหาของเทวดา

ตามปกต เทวดาเปนผ มคณวเศษกวามนษยท งหลาย แตย งเปนปถชนผมกเลสอย

จงเปนผ ประมาทในชวต มความเหนถกบางเหนผดบาง ด าเนนชวตทถกตองและไมถกตองบาง จง

ยอมประสบปญหาชวตคอความทกขและตองการความกระจางแจงทางปญญาเชนเดยวกบมนษย

เมอมโอกาสยอมเทยวแสวงหาปญญาอนเปนทางออกแหงชวต ดวยการเฝาทลถามปญหากบ

พระพทธเจา เพราะเทวดาเคารพนบถอพระพทธเจาวาเปนบคคลผ ประเสรฐดวยพระบรสทธคณคอ

ปราศจากกเลสท งปวง มพระปญญาคณคอมปญญาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา และทรงมพระ

มหากรณาธคณคอทรงมพระหฤทยอนเคราะหสรรพสตวท งหลายท งมวลมนษยและเทวดา จงเชอวา

พระองคยอมสามารถคลายความสงสยของตนไดดทสด ซงปญหาทนามาถามน นมท งเปนปญหา

ธรรมระดบโลกยะ เชนในวนโรปสตร๒๘ เทวดาถามถงวธการสรางบญทใหผลตลอดเวลา หรอ

ปญหาธรรมระดบโลกตตระ เชนในสรสตร๒๙ เทวดาทลถามวาความแลนไปจะหยดทไหน ว ฏฏะ

ยอมไมหมนวนทไหน นามรปดบไดทไหน และปญหาท วไป บางคร งเทวดากถามปญหาท วไปทไม

เกยวของกบธรรมะ เชนในนามสตร๓๐ เทวดาทลถามวา อะไรเลาครอบงาสงท งปวง อะไรเลาไมม

สงท งปวงยงกวา อะไรเลาทสงท งปวงตกอยในอานาจ เปนตน

๒. พระพทธเจากบการตอบปญหาเทวดา

เหตทพระพทธเจาตรสตอบปญหาเทวดา มเหตผลดงน(๑)เพราะทรงบาเพญพทธ

กจใหบรบรณ เหตผลประการหนงของการตอบปญหาเทวดา พระพทธเจาทรงมพทธกจประจาว นท

๒๗ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๓๕๓/๓๙๔-๓๙๕.

๒๘ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๔๗/๖๑.

๒๙ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๒๗/๓๑.

๓๐ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๖๑/๗๓.

๒๘

จะตองปฏบตในแตละวนอนเกยวของกบการช แจงส งสอนธรรมแกพทธบรษท จดเปนพทธกจ ๕

ประการ ซงมขอทจะตองสมพนธกบเทวดาในดานตอบปญหา มการกาหนดเวลาเอาไวสาหรบตอบ

ปญหาแกเทวดาโดยเฉพาะ (๒) เพราะทรงเปนครของเทวดาและมนษยท งหลายพระพทธคณขอน

เปนการช ใหเหนวาพระพทธเจาทรงแสดงธรรมโดยมงประโยชนเกอกลและความสขแกเทวดาและ

มนษยท งหลายโดยทรงสอนตอบปญหาธรรมมงหมายใหผ รบการสอนไดรบประโยชนในระดบ

ตางๆ (๓) เพราะทรงอนเคราะหชาวโลกการตอบปญหาเทวดา จดเปนวธสอนธรรมแบบหนงท

พระพทธเจาและพระสาวกไดปฏบตมา การสอนธรรมในลกษณะตอบปญหาเทวดาเปนการปฏบต

เพอประโยชนเกอกลแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก (๔) เพราะการใหธรรมยอดเยยมกวา

การใหท งปวง งานสอนธรรมเปนงานทประเสรฐสด เพราะเปนการชวยดบทกขใหผ อน

พระพทธเจาทรงตอบปญหาธรรมแกเทวดาคอใหธรรมเปนทานเปนการยนย นใหเหนวา ธรรมทาน

ยอดเยยมกวาทานท งปวง๓๑

ตวอยางการถามตอบปญหาของพระพทธเจากบเทวดามดงน

ในวตถสตร เทวดาทลถามวา “อะไรเลาเปนทพงของมนษยท งหลาย อะไรเลาเปน

เพอนทยอดเยยมในโลกน หมสตวทมชวตอยบนพนดนอาศยอะไรเลาเล ยงชพ” พระพทธเจาตรส

ตอบวา “บตรเปนทพงของมนษยท งหลาย ภรรยาเปนเพอนทยอดเยยมในโลกน หมสตวทมชวตอย

บนพนดนอาศยฝนเล ยงชพ”๓๒พระสตรน พระพทธเจาทรงใชลกษณะการตอบใหเหมาะสมกบ

บรบททางสงคมตลอดถงคานยมของคนในยคน น

ในสรสตร(วาดวยความแลนไป) เทวดาทลถามวา “ความแลนไปจะหยดทไหน

ว ฏฏะยอมไมหมนวนทไหน นามรปดบไดทไหน” พระพทธเจาตรสตอบวา “ในททไมมดน น า ลม

ไฟ”๓๓ ในพระสตรน พระพทธเจาไดตรสถงลกษณะพระนพพานใหเปนรปธรรมเพอใหเทวดาเขาใจ

ไดประจกษชดโดยเปรยบเทยบกบการดารงอยของธาต ๔ วา ทใดไมมธาต ๔ ทน นคอพระนพพาน

เพราะความไปปราศจากการแลนไปของสภาวธรรมปราศจากวฏฏะสงสารคอการเวยนวายตายเกด

ปราศจากนามรปเพราะพระนพพานเปนอสงขตธรรมไมมปจจยอะไรๆปรงแตง

ในนามสตร (วาดวยชอ) เทวดาทลถามวา “อะไรเลาครอบงาสงท งปวง อะไรเลา

ไมมสงท งปวงยงกวา อะไรเลาเปนธรรมอยางหนงทสงท งปวงตกอยในอานาจ” พระผ มพระภาค

๓๑ พนตรสมคด สวยล า, “การศกษาวเคราะหหลกธรรมจากการตอบปญหาเทวดาของพระพทธเจา,”

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๓),

หนา ๙๙-๑๐๕.

๓๒ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๕๔/๖๙.

๓๓ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๒๗/๓๑.

๒๙

ตรสตอบวา“ชอครอบงาสงท งปวง ชอไมมสงท งปวงยงกวา ชอเปนธรรมอยางหนงทสงท งปวงตก

อยในอานาจ” ๓๔ ในพระสตรน พระพทธเจาไดตรสถงชอในฐานะเปนสมมตสจจะ ซงเปน

ฐานรองรบของสจจะอกประเภทหนงคอปรมตถสจจะ อธบายไดวา สมมตสจจะแมจะเปนสงท

มนษยบญญตแตงต งข น แตมอทธพลครอบงาและทาใหสรรพสงตกอยในอานาจได จงทาใหทราบ

วา พระพทธเจาใชสมมตสจจะเปนเครองมอใหปรมตถสจจะคอหลกธรรมท งมวลเปนประโยชน

เกอกลแกสรรพสตว การศกษาพทธธรรมใหครบถวนจงไมควรละเลยสมมตสจจะในฐานะเปนดาน

หนงของเหรยญ กลาวคอ เหรยญดานหนงเปนสมมตสจจะอกดานหนงเปนปรมตถสจจะ๓๕

ในวนโรปสตร เทวดาทลถามพระพทธเจาวา “ บญยอมเจรญ ท งกลางวนและ

กลางคน ตลอดกาลทกเมอ แกชนเหลาไหน” พระพทธเจาตรสวา “บญยอมเจรญ ท งกลางวนและ

กลางคน ตลอดกาลทกเมอ แกชนผปลกสวน ปลกปา สรางสะพาน ขดสระน า บอน าและใหทพก

อาศย” เทวดาทลถามอกวา “ชนเหลาไหนดารงอยในธรรม สมบรณดวยศลแลวยอมไปสสวรรค”

พระพทธเจาตรสตอบวา “ ชนเหลาน นต งอยในธรรม สมบรณดวยศล ยอมไปสวรรคแนนอน”๓๖

พระสตรน สรางความเขาใจในเรองบญในพระพทธศาสนา การตอบปญหาเทวดาในพระสตรน จง

ขยายผลใหทราบจากความเขาใจเดมทวา ค าวาบญเปนคาแคบๆตกรอบอยเฉพาะเรองทาน

พระพทธเจาทรงอธบายวา การสรางประโยชนตอสงคมในสงทเปนสาธารณประโยชนกเปนบญท

สมบรณกอใหเกดประโยชน เปนการพฒนาท งในดานวตถและจตใจ

๓. สรปเทวดากบการถาม-ตอบปญหาพระพทธเจา

ในการตรสตอบปญหาของพระพทธเจากบเทวดา ทาใหเกดผล ดงนคอ (๑) เทวดา

เกดศรทธา เทวดาจานวนมากเมอไดรบฟงคาตอบจากพระพทธองคกเกดความพอใจเปนยงนก เกด

ศรทธาความเชอม นในพระพทธเจา (๒) เทวดาไดบรรลธรรม เทวดาเมอไดรบฟงคาตอบจากพระ

พทธองคแลวเกดปญญาแทงตลอดเขาถงโสดาปตตธรรม (๓) เทวดาเกดสมมาทฏฐ เทวดาจานวน

หนงเกดความหลงตน มความเขาใจผด เขาไปลองปญญากบพระพทธองค พระพทธองคทรงช แจง

จนเกดปญญามความเหนทถกตอง (๔) เกดหลกธรรมทรงคณคาในพระพทธศาสนา หลกธรรมท

พระพทธองคตรสตอบแกเทวดามท งโลกยะและโลกตตระ จงมคณคาในการนาไปประยกตใชเพอ

การพฒนาตนเองและสงคมใหเกดความสข

๓๔ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๖๑/๗๓ .

๓๕ พระมหาพสฐ วสฏ ฐป โญ(สบนสย), “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทปรากฏในเทวตาสงยต”,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๖๖.

๓๖ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๔๗/๖๑.

๓๐

๒.๓.๕ สรปการถาม-ตอบปญหาของบคคลตาง ๆ

พระพทธเจาทรงตรสตอบปญหากบบคคลตางๆทมาเขาเฝา โดยไมแบงชนช นวรรณะ

ใด แมวาบคคลเหลาน นจะเปนพระราชา พราหมณ เทวดา ชาวบานฯลฯ บคคลเหลาน นจะม

ปฏกรยาทไมเปนมตรกบพระองค บคคลเหลาน นเขามาทลถามเพอทจะโตวาทะหรอลองภม พระ

พทธองคตรสตอบปญหาแกบคคลเหลาน นโดยทไมทรงเหนแกความเหนอยยากลาบากของ

พระองค เพราะพระองคทรงมองคคณกลยาณมตร ๗ ดงตอไปน คอ (๑) ปโย นารกในฐานเปนท

วางใจและสนทสนม (๒) คร นาเคารพในฐานใหเกดความรสกอบอนใจเปนทพงได (๓) ภาวนโย

นายกยอง ในฐานทรงคณคอความรและภมปญญาแทจรง (๔) วตตา รจกพด คอยใหค าแนะนาวา

กลาวตกเตอน เปนทปรกษาทด (๕) วจนกขโม อดทนตอถอยคา พรอมทจะรบฟงคาซกถามตางๆอย

เสมอและสามารถรบฟงไดดวยความอดทนไมเบอ (๖) คมภร จ กถ กตตา กลาวช แจงแถลงเรอง

ตางๆทลกซ งได (๗) โน จฏ ฐาเน นโยชเย ไมชกจงไปในทางทเสอมเสย๓๗

๒.๔ เนอหาคาถามและคาตอบ

เนอหาของคาถามและคาตอบ ผ วจยเหนวาจดแบงหมวดหมของเนอหาของคาถามและ

คาตอบออกเปน ๔ ลกษณะ กลาวคอ เนอหาของคาถามและคาตอบน นแบงออกเปน ๑. ค าถามท

ถามแบบตรงไปตรงมาและคาตอบทตอบตรงไปตรงมา ๒. ค าถามทผ ตอบตองย อนถามกลบ ๓.

ค าถามทซบซอนมเงอนไขหลายแงมมและ ๔. ค าถามทไมไดรบคาตอบ๓๘

๒.๔.๑ ลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบตรงไปตรงมา

๑. ลกษณะเนอหาคาถามแบบตรงไปตรงมา

ลกษณะคาถามแบบตรงไปตรงมา ผ ถามมลกษณะมงแสวงหาความร เปน

ประโยชนแกการประพฤตพรหมจรรย และสวนมากจะถามดวยความเคารพ ไมมเจตนาทเปนอกศล

แอบแฝง ตวอยางเชนในอตตยสตร พระอตตยะทลถามพระพทธเจาวา “กามคณ ๕ ทพระพทธเจา

ตรสไวแลวมอะไรบาง” ๓๙ หรอในมหาลสตร เจาลจฉวพระนามวามหาล ทลถามพระพทธเจาวา “ขา

แตพระองคผ เจรญ อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจยใหทากรรมช ว และใหกรรมช วเปนไป อะไร

เปนเหตเปนปจจยใหทากรรมดและใหกรรมดเปนไป” ๔๐

๓๗ อง.สตตก.(ไทย) ๒๓/๓๗/๕๗.

๓๘ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, หนา ๕๕.

๓๙ ส.ม.(ไทย) ๑๙/๓๐/๒๙-๓๐.

๔๐ อง.ทสก.(ไทย) ๒๔/๔๗/๑๐๓-๑๐๔.

๓๑

๒. ลกษณะเนอหาคาตอบแบบตรงไปตรงมา

ลกษณะของคาตอบแบบตรงไปตรงมาทพระพทธเจาทรงตอบเปนการตอบแบบ

ตรงประเดน ช ชดเจน อธบายใหเขาใจงายตามเหตและผล ตวอยางการตรสตอบปญหาดงน ในอ

ตตยสตร พระพทธเจาตรสวา “กามคณ ๕ คอ รปทพงรแจงทางตา... เสยงทพงรแจงทางห... กลนท

พงรแจงทางจมก... รสทพงรแจงทางล น... โผฏฐพพะทพงรแจงทางกาย.... ทนาปรารถนานาใคร

นาพอใจ ชวนใหรก ชกใหใคร พาใจใหก าหนดกามคณ ๕ ประการ เราไดกลาวไวแลว อตตยะ

บคคลพงเจรญอรยมรรคมองค ๘ เพอละกามคณ ๕ ประการน”๔๑ พระพทธเจาทรงตรสตอบแบบ

ตรงไปตรงมาถงโทษของกามคณ ๕ พรอมทรงแนะวธละจากกามคณน นดวยการปฏบตตามมรรคม

องค ๘ ประการ หรอ ในมหาลสตร พระพทธเจาตรสตอบวา “โลภะ โทสะ โมหะ อโยนโสมนส

การ มจฉาปณหตจต อโลภะ อโทสะ อโมหะ โยนโสมนสการ สมมาปณหตจต เปนเหตเปนปจจย

ใหทากรรมด และใหกรรมดเปนไป เพราะธรรม ๑๐ ประการน มปรากฏอยในโลก ฉะน น ความ

ประพฤตไมสม าเสมอคอความประพฤตอธรรม หรอความประพฤตสม าเสมอคอความประพฤต

ธรรม จงมปรากฏอยในโลกน”เปนการตอบแบบตรงไปตรงมาทาใหรถง ปจจยใหทากรรมช วและ

ปจจยใหทากรรมด เปนการตอบทชดเจนตรงเปาหมาย งายตอความเขาใจของผ ถาม

๓. สรปลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบตรงไปตรงมา

สวนมากจะมลกษณะการต งค าถามทส น ฟงแลวเขาใจงาย มงถามเพอตองการ

ความร เปนประโยชนแกการปฏบตตน

๒.๔.๒ ลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบผ ตอบตองยอนถามกลบ

๑. ลกษณะเนอหาคาถามแบบผตอบตองย อนถามกลบ

จะเปนลกษณะทผ ถามถามดวยเจตนาทแตกตางกนไป บางคนถามเพอเทยบเคยง

หลกคาสอนในลทธของตน บางคนถามเพอความรสการปฏบตตนมงหวงความสขในภพหนา บาง

คนถามเรองทตนไดไปเหนไปไดยนมาแลวเกดความสงสย๔๒ ตวอยางเชน ในฉฬภชาตสตร พระ

อานนทกราบทลวา “พระองคผ เจรญ ปรณกสสปะ บญญตชาต ๖ คอ คนผฆาสตวท งหลาย แม

เพชฌฆาตเปนคนชาตดา บญญตภกษทเปนฝายกมมวาทะและกรยาวาทะอนๆเปนคนชาตเขยว

บญญตนครนถผ ใชผ าผนเดยววาเปนคนชาตแดง บญญตคฤหสถผ นงผ าขาวหรอสาวกของอเจลกวา

๔๑ ส.ม.(ไทย) ๑๙/๓๐/๒๙-๓๐.

๔๒ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, หนา ๖๒.

๓๒

เปนคนชาตเหลอง บญญตอาชวกหรออาชวกาวาเปนคนชาตขาวและบญญตเจาลทธชอวา นนท

วจฉโคตร เจาลทธชอกสสงกจจโคตร เจาลทธชอมกขลโคสาลวาเปนคนชาตขาวยง” ๔๓

๒. ลกษณะเนอหาคาตอบแบบผตอบตองย อนถามกลบ

พระพทธเจาทรงแสดงโดยการตรสย อนถามกลบแลวจากน นพระองคทรงอธบาย

เรองตางๆใหผ ทลถามเขาใจ ตวอยางเชน ในฉฬภชาตสตร พระพทธเจาตรสย อนถามพระอานนทวา

“การทปรณกสสปะบญญตชาต ๖น ชาวโลกท งปวงเหนคลอยตามดวยหรอไม”

พระอานนทกราบทลวา “ไมเปนอยางน นเลย พระพทธเจาขา”

พระผ มพระภาคตรสวา “อานนทคนท งหลายบงคบบรษยากจน ขดสนเขญใจ ผ ไม

ปรารถนาสวนเนอวา ‘แนะบรษผ เจรญทานพงกนเนอน และตองใหคาเนอฉนใด ปรณกสสปะก

ฉนน นเหมอนกน บญญตอภชาต ๖ประการน สาหรบสมณพราหมณเหลาน นไว โดยทชาวโลกท ง

ปวงกไมยอมรบ เหมอนคนพาลไมเฉยบแหลม ไมรหลกการบญญต ไมฉลาด” จากน นพระพทธเจา

ตรสแสดงชาต ๖ ตามหลกสจธรรมใหพระอานนทฟง บคคลมชาตดา ประพฤตธรรมดา คอ บคคล

เกดในสกลต าคอ ตระกลจณฑาล ฯลฯ ประพฤตกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต หลงจากตาย

แลวจงไปเกดในอบายฯลฯ๔๔ ค าถามทถามในลกษณะน พระพทธองคทรงย อนถามเพอใหพระ

อานนทคดถงตามหลกความเปนจรงและเพอใหมองเหนการบญญตชาตบรสทธ เอาเองตาม

ความรสกของปรณกสสปะ ซงการบญญตแบบน นไมมใครรบรองเปนเรองเฉพาะของกลมลทธของ

ปรณกสสปะ ซงไมสอดคลองกบสจธรรมความเปนจรงทชาวโลกยอมรบ ตามกฎของธรรมชาตท

เปนสากล ตามหลกธรรมชาตน นชาตดา ขาว เกดจากการกระทาหรอความประพฤตของบคคลผ น น

จนเกดผลทไดรบจากการกระทาของตนเอง

๓. สรปลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบผตอบตองย อนถามกลบ

ลกษณะของกลมคาถามทตองย อนถามกลบเปนการถามความสงสยเกยวกบ

คณสมบตบางอยางของพระพทธองค ถามเพอแสดงความเชอหรอถามเพอประกอบความรมง

ประโยชน

๒.๔.๓ ลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบซบซอนมเงอนไขหลายแงมม

๑. ลกษณะเนอหาคาถามแบบซบซอนมเงอนไขหลายแงมม

ลกษณะคาถามทมเงอนไขหลายแงมมน น บางทคาถามเพยงส นๆแตมนยท

เกยวของโยงใยกบสงอนๆอยหลายประเดน ทจะตองแยกแยะอธบายโดยละเอยดหลายดาน บางคร ง

๔๓ ดรายละเอยดใน อง.ฉกก(ไทย) ๒๒/๕๗/๕๔๓-๕๔๘.

๔๔ ดรายละเอยดใน อง.ฉกก(ไทย) ๒๒/๕๗/๕๔๓-๕๔๘.

๓๓

ตองมอปมาอปไมยประกอบคาอธบาย บางทผ ถามมจดประสงคเพอตองการรเพยงเรองเดยว แต

กลบไดรบความรในเรองอนทเกยวของกบคาถามน นดวย บางทผ ถามตองการรเฉพาะผลของการ

ปฏบตธรรมทเปนฝายบวกแตไดรบรผลทเปนฝายลบดวย๔๕ตวอยางเชน อภยราชกมารสตร ค าถาม

ของอภยราชกมาร ทนครนถนาฏบตรผกปญหาและวธการถามให ซงเปนปญหา ๒ เงอน แลวให

ตรสถามพระสมณโคดมอยางน วา ‘ขาแตพระองคผ เจรญ มบางไหมทพระตถาคตตรสวาจาอนไม

เปนทรก ไมเปนทชอบใจของคนอน’๔๖

๒. ลกษณะเนอหาคาตอบแบบซบซอนมเงอนไขหลายแงมม

ค าตอบทพระพทธเจาตรสตอบน นมการอธบายคาตอบชดเจน ละเอยด แยกแยะ

ประเดนใหเหนชด บางคร งสอดแทรกอปมาดวย ตวอยางเชน อภยราชกมารสตร อภยราชกมาร

รบคานครนถนาฏบตรแลวเขาไปเฝาพระพทธเจา ทลถามอยางทเตรยมมา พระพทธเจาตรสตอบวา

ปญหาน จะตอบแงเดยวไมไดตองแยกตอบ ทาใหอภยราชกมารอทานวา พวกนครนถฉบหายแลว

พระพทธเจาตรสถามวา ทาไมราชกมารจงอทานเชนน เลา อภยราชกมารกตรสเรองทไปสนทนากบ

นครนถนาฏบตรใหพระพทธเจาฟงโดยละเอยด จากน นพระพทธเจาจงตรสแยกแยะหลกการตรส

วาจาของพระองคดงน

วาจาใดไมจรง ไมเปนประโยชน ไมถกใจผ อน ไมตรส

วาจาใดจรง ไมเปนประโยชน ไมชอบใจผ อน ไมตรส

วาจาใดจรง เปนประโยชน ไมชอบใจผ อน เลอกกาลตรสวาจาน น

วาจาใดไมจรง ไมเปนประโยชน แตชอบใจผ อน ไมตรสวาจาน น

วาจาใดจรง ไมเปนประโยชน แตชอบใจผ อน ไมตรสวาจาน น

วาจาใดจรง เปนประโยชน ชอบใจผ อน เลอกกาลตรสวาจาน น เพราะความเอนด

ในสตวท งหลาย๔๗คาถามน ผ ถามมจดประสงคทจะปราบวาทะของพระพทธเจา พระพทธเจาจงตรส

ตอบโดยถอหลกปฏบตคอ พดเพอใหผ ฟงไดรบประโยชน พดแตคาทเปนความจรง เลอกชวงเวลาท

จะพดและมจตเมตตาปรารถนาดโดยไมตรสเพอเอาใจใคร

๓. สรปลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบซบซอนมเงอนไขหลายแงมม

ลกษณะคาถามทถามซบซอน ผ ถามมงมองปญหาในแงเดยว ดานเดยว ขาดการ

มองในแงอนๆดวย ทาใหการมองน นคลาดเคลอนจากความเปนจรง ค าถามลกษณะซบซอนน มนย

๔๕ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, หนา ๗๑.

๔๖ ดรายละเอยดใน ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๓-๘๖/๘๔-๘๘.

๔๗ ม.ม.(ไทย) ๑๓/๘๓-๘๖/๘๔-๘๘.

๓๔

ทตองตอบแยกประเดนใหมองเหนชดเจนตามความเปนจรงของตวปญหา มองภาพรวมและเหน

สวนยอยทเปนปจจยเกยวของกบภาพรวมของปญหาน นๆ

๒.๔.๔ ลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบไมไดตอบ

๑. ลกษณะเนอหาคาถามแบบไมไดตอบ

ค าถามแบบไมไดค าตอบเชน ถามเรองโลกเทยง โลกไมเทยง ตายแลวเกด ตายแลว

ดบ เปนตน หรอคาถามในลกษณะเพอตองการใหพระพทธองคทรงตดสนช ขาดวา อตตามหรอไมม

ลทธใดสอนผดสอนถก พระพทธเจาส งสอนผคนใหบรรลแลวมจ านวนเทาใด การถามลกษณะ

เชนน พระพทธเจาทรงนงไมตรสตอบ หรอบางทตรสหามวาหยดพกเรองทถามน แลวพระองคทรง

ช แนะเรองอนๆทมสาระมประโยชนใหแกผ ถามน น ตวอยางเชน จฬมาลงกยสตร ทลถามปญหากบ

พระพทธเจาเรองโลกเทยง โลกไมเทยง โลกมทสด โลกไมมทสดฯลฯ๔๘

๒. ลกษณะเนอหาคาตอบแบบไมไดตอบ

เหตทพระพทธองคไมตรสตอบปญหาเหลาน นเพราะ(๑) เมอตอบไปแลวไม

กอใหเกดประโยชน(๒) ไมเปนเบองตนแหงการประพฤตพรหมจรรย(๓) ไมเปนไปเพอความเบอ

หนาย (๔) ไมเปนไปเพอคลายความกาหนดยนด(๕) ไมเปนไปเพอความดบทกข(๖) ไมเปนไปเพอ

ความสงบ(๗) ไมเปนไปเพอความรยง(๘) ไมเปนไปเพอตรสร เพอนพพาน๔๙ ตวอยางเชนในจฬมา

ลงกยสตร พระพทธเจาไดทรงแสดงใหพระมาลงกยบตรเหนวา ปญหาวาโลกเทยง โลกไมเทยงฯลฯ

เปนเรองไกลตว ซงบคคลไมควรหมกมนครนคด แตควรใชเวลาทมอยอยางจ ากดในการแกปญหา

เรองความทกข อนเปนปญหาสาคญทสดของชวตดกวา โดยทรงเปรยบผ ทตองการทราบเรอง

เหลาน กบบรษผ ถกยงดวยลกศรแตแทนทจะรบหาแพทยมาเยยวยารกษากลบตองการทราบวาผ ยง

เปนใคร ลกศรทใชยงเปนประเภทไหน ซงในกรณเชนน บรษผ ถกยงจะไมมโอกาสไดทราบ

รายละเอยดน นเลย เพราะจะตายเสยกอนทไดรบการเยยวยา๕๐พทธพจนทกลาวน แสดงใหเหนวา

ความรวาโลกเทยงหรอโลกไมเทยง เปนตน เปรยบไดกบความรวาผยงลกศรเปนใคร ลกศรทใชยง

เปนประเภทไหน ถงรไปกไมเปนประโยชน เราไมชวยใหหลดพนจากทกขซงเปนปญหาเฉพาะ

๔๘ ดรายละเอยดใน ม.ม.(ไทย) ๑๓/๑๒๖/๑๓๗-๑๓๘.

๔๙ ม.ม.(ไทย) ๑๓/๑๒๘/๑๔๑.

๕๐ ม.ม.(ไทย) ๑๓/๑๒๖/๑๓๗-๑๓๘.

๓๕

หนาทตองแกไข พระองคจงไมตรสเรองน แตจะตรสเฉพาะเรองทจะชวยใหหลดพนจากทกขได

เทาน น๕๑

๓. สรปลกษณะเนอหาคาถามและคาตอบแบบไมไดตอบ

จากตวอยางคาถามทไมไดรบคาตอบน จะพบวาสวนมากจะเปนคาถามเกยวกบ

เรองโลกและชวต เปนคาถามทเกนขอบขายสตปญญาของผ ถามน นจะหย งรได หรอเมอตอบไปอาจ

ทาใหผ ถามน นมนงง หรอเขาใจผดคดไปในทางอนได ค าถามลกษณะน จงไมไดรบคาตอบจาก

พระพทธเจา๕๒

๒.๔.๕ สรปเนอหาคาถามและคาตอบ

เน อหาคาถามและคาตอบในทน จะมอย ๔อยางคอ ค าถามและคาตอบแบบ

ตรงไปตรงมาน นจะเปนการถามและการตรสตอบแบบส นเขาใจงาย เพราะผ ถามตองการความรใน

เรองน นๆ พระองคตรสในเรองทเปนประโยชนตรงเปาหมาย เปนประโยชนตอการปฏบตของผ ถาม

ค าถามแบบทย อนถามกลบ เปนการถามในสงทผ ถามน นรแลวแตสงทรมาน นตางจากสงท

พระพทธเจาทรงส งสอนอยางไร เปนการถามเพราะย งมความสงสยอย พระพทธองคจงทรงตรส

ช แจงโดยการย อนถามกลบและทรงตรสตอบในสงทเปนประโยชน ลกษณะคาถามคาตอบแบบ

ซบซอนหลายแงมม จะเปนการถามส นๆ แตมนยเกยวโยงกบสงอนทพระพทธเจาทรงตองอธบาย

แยกแยะโดยละเอยดใหเหนภาพชดเจน และเนอหาคาถามคาตอบทไมไดตอบ เปนเนอหาคาถามท

ถามแลวเมอตรสตอบออกไปกไมเกดประโยชนตอผ ถาม จะทาใหเกดความสงสยและเกดคาถาม

เพมมากข น พระองคจงไมตรสตอบ แตสงทพระองคตรสตอบคอหลกธรรมทพระองคทรงตรสรได

โดยพระองคเอง ซงไดแกอรยสจ ๔

๒.๕ การตอบปญหาใหตรงจรต

การตรสตอบปญหาของพระพทธเจากบบคคลตางๆทเขามาเฝาเพอทลถามปญหาน น

พระพทธเจาทรงร ค านงถงและสอนใหเหมาะตามความแตกตางระหวางบคคล เชน ค านงถงจรต ๖

อนไดแก ราคจรต โทสจรต โมหจรต ศรทธาจรต พทธจรตและวตกจรต๕๓ เรองจรตนบวาเปนเรอง

๕๑ ฐานสรา ประธานราษฎรนกร, “การศกษาเชงวเคราะหเรองอพยากตปญหา (ปญหาทพระพทธเจา

ไมทรงพยากรณ)”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๘),

หนา ๑๖๐.

๕๒ พระฉลวย อตตโม(ก าแพงนล), “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา”, วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต, หนา ๘๓.

๕๓ พระธรรมปฎก(ประยทธ ปยตโต), พทธวธในการสอน. หนา ๓๕-๓๖.

๓๖

สาคญในการแสดงธรรมอยางหนง พระพทธเจาทรงทราบจรตของสรรพสตวอยางชดเจน การแสดง

ธรรมของพระองคแตละคร งจงประสบความสาเรจ เพราะผ ฟงธรรมจะมความรสกวา พระพทธองค

ไดแสดงธรรมแกเรา๕๔ การตอบปญหาใหตรงจรต พระพทธเจากจะทรงตรวจดวาผ ทเขามาทลถาม

ปญหาน นมจรตในลกษณะใด และพระพทธองคกทรงช แนะตามจรตของแตละบคคลใหบคคลน น

เขาใจหลกธรรมทพระองคทรงแสดงแกเขาเหลาน น

๒.๕.๑ การตอบปญหาของพระพทธเจากบบคคลทเปนราคจรต

บคคลราคจรต คอบคคลผ มความประพฤตโนมเอยงหรอเนนหนกไปในทางราคะ ม

ความปราโมทย เพลดเพลนตดใจยนดในการไดเสพเสวยกาม เสแสรง ถอตว ชอบโออวด ไม

สนโดษ มแงงอน มเลหเหลยม๕๕ และปฏบตไปตามอานาจราคกเลส เมอเกดข นในจตใจแลวจะม

ลกษณะดงน (๑) ความรอนรน เปรยบเหมอนความรอนของไฟทเผาผลาญจตใจใหเกดความทรนท

รายดนรนแสวงหาวตถกามมาดบ ดงพทธพจนทวา “ภกษท งหลายไฟ ๓ กองน ไฟ ๓ กองน แล คอ

ไฟ คอ ราคะยอมเผาผลาญนรชนผก าหนดหมกมนอยในกามท งหลาย”๕๖ (๒) มลกษณะเสมอนถก

ลกศรปก ดงพทธพจนทวา “ความกาหนด ความกาหนดนก ความคลอยตามอารมณ ความยนด

ความเพลดเพลน ความกาหนดดวยความเพลดเพลน ความกาหนดนกแหงจต อภชฌา อกศลมลคอ

โลภะ น ชอวาลกศรคอราคะ๕๗ กรรมฐานทเหมาะกบบคคลราคจรต คออสภะ ดงพระพทธพจนทวา

“ พระผ มพระภาคยอมตรสอสภกถาแกบคคลราคจรต ตรสการเจรญเมตตาแกบคคลโทสจรต ยอม

ทรงแนะนาบคคล โมหจรตใหด ารงอยในการเลาเรยน การไตถาม การฟงธรรมตามกาล การ

สนทนาธรรมตามกาล การอยรวมกบคร ยอมตรสอานาปานสสตแกบคคลวตกจรต ตรสบอกนมตท

นาเลอมใสความตรสรชอบของพระพทธเจา ความเปนธรรมดแหงพระธรรม การปฏบตชอบของ

พระสงฆและศลของตนทนาเลอมใสแกบคคลสทธาจรต ยอมตรสธรรมอนเปนนมตแหงวปสสนา

มอาการไมเทยง มอาการเปนทกขมอาการเปนอนตตาแกบคคลญาณจรต๕๘ ตวอยางการตรสตอบ

ปญหากบบคคลราคจรต

๕๔ พระมหาประพนธ ศภษร, “ความสาคญของบคลกภาพของพระพทธเจาตอความสาเรจในการเผย

แผพทธศาสนา”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (คณะศลปศาสตร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔),

หนา ๑๒๖.

๕๕ วสทธ.(ไทย) ๑/๑๗๖.

๕๖ ข.อต.(ไทย) ๒๕/๙๓/๔๖๖-๔๖๗.

๕๗ ข.ม.(ไทย) ๒๙/๑๗๔/๔๙๒-๔๙๓.

๕๘ ข.ม.(ไทย) ๒๙/ ๑๕๖/๔๓๐ , ข.ม.(ไทย)๒๙/ ๑๙๑/๕๔๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๘๕/๓๐๔.

๓๗

ในปณโณวาทสตร๕๙ พระปณณะไดเขาเฝาพระพทธเจาแลวทลขอใหพระองคประทาน

โอวาท พระพทธเจาตรสแกพระปณณะวา “อยาปลอยใหจตเพลดเพลนยนดในกามคณ ๕ เมอดบ

ความเพลดเพลนไดกดบทกขได” พระปณณะทลลาพระพทธเจาไปอยทสนาปรนตชนบท

พระพทธเจาตรสถามวา “ชาวสนาปรนตะเปนคนดรายเธอจะปฏบตอยางไร ทานพระปณณะกกราบ

ทลวา ถาเขาดาดกวาเขาทารายดวยมอ ถาเขาทารายดวยมอกดกวากอนดน ถาเขาใชกอนดนทารายก

ดกวาใชทอนไมทาราย” เปนตน พระพทธเจาคร นทรงสดบแลวกตรสอนโมทนาแกพระปณณะ

จากน นพระปณณเถระกไดไปอยสนาปรนตชนบทและปฏบตตามโอวาทของพระพทธเจาท

พระองคประทานให ตอมากไดบรรลพระอรหนต

พระปณณเถระจดเปนบคคลราคจรตเนองจากวาทานไดรบกรรมฐาน คอเรองการดบ

ความเพลดเพลนยนดในกาม ซงจดเปนกเลสฝายราคจรตซงสอดคลองกบกรรมฐานทพระพทธเจา

ตรสวา อสภะเหมาะกบบคคลราคจรต๖๐

ในเขมาเถรยาปทาน๖๑ พระนางเขมาเปนอครมเหสของพระเจาพมพสาร เปนหญงรป

งาม พระนางทรงทราบวา พระพทธเจาทรงตาหนในรป จงไมปรารถนาทจะเขาเฝา พระเจาพม

พสารทรงออกอบายใหเหลานกกวแตงบทกลอนพรรณนาสวนเวฬว น พระนางไดยนกเกดความ

ยนดจงตดสนพระทยจะไปสวนเวฬว น พระพทธเจาทรงทราบวาพระนางจะเสดจมา จงทรงเนรมต

หญงมรปงามยงคนหนงถวายงานพดอยขางๆพระองค พระนางทอดพระเนตรเหนหญงรปงามน น

ทรงดารวา มหาชนกลาววาพระพทธเจาตาหนเรองรปเหนจะไมเปนความจรง หญงน มความ

สวยงามเปนเลศ พระนางทรงมองแตหญงเนรมตน น พระพทธเจาทรงทราบวาระจตของพระนาง

พระพทธองคจงตรสวา “เขมา เธอจงดรปทกระสบกระสายไมสะอาดเปอยเนา มของเหลวไหลเขา

ไหลออก ทพวกคนเขลาพากนยนดยงนก” เมอพระนางไดฟงพระดารสน กไดบรรลโสดาปตตผล

พระพทธองคจงตรสตอวา “จงอบรมอนมตตวโมกข จงละมานานสยเสย แตน นเธอจกเปนผ อยอยาง

สงบ ชนเหลาใดกาหนดเพราะราคะเกาะตดกระแสอย เหมอนแมงมมเกาะใยอยตรงกลางททาไว เอง

ชนเหลาน นตดกระแสราคะน นแลว ไมมความอาลยละกามสข หลกไป” พระนางเขมากไดบรรล

พระอรหนต ทลขอบรรพชาเปนภกษณ

๕๙ ดรายละเอยดใน ม.อ.(ไทย) ๑๔/๓๙๕-๓๙๗/๔๔๗-๔๕๑.

๖๐ พระมหาประพนธ รกเรยน, “จรตกบการบรรลธรรมในคมภรพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธ

อกษรศาสตรมหาบณฑต, (จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๑), หนา ๗๑.

๖๑ ดรายละเอยดใน ข.อป.(ไทย) ๓๓/๓๒๖-๓๗๐/๔๓๐-๔๓๖.

๓๘

พระนางเขมาเปนคนราคจรตเนองจากมความยดตดหลงอยในรป พระพทธเจาทรง

ทราบอปนสยของพระนาง และแสดงธรรมโปรดในเรองเกยวกบการยดตดในรปดวยราคะ โทสะ

โมหะวามโทษ

เอกปตตกสตร บตรนอยคนเดยวของอบาสกคนหนงผ นารก นาพอใจ ไดตายจากไปคร ง

น น อบาสกจานวนมากมผ าเปยก ผมเปยก เขาไปเฝาพระผ มพระภาค ถงทประทบในเวลาเทยงวน

พระผ มพระภาคจงตรสกบอบาสกเหลาน นดงน วา “อบาสกท งหลาย มเรองอะไรหรอ ทาน

ท งหลายมผ าเปยก ผมเปยก เขามาทนในเวลาเทยงวน”เมอพระผ มพระภาคตรสอยางน อบาสกน น

จงกราบทลดงน วา “ขาแตพระผมพระภาค บตรนอยคนเดยวของขาพระองค ผ นารก นาพอใจ

ไดตายจากไปเพราะเหตน น ขาพระองคท งหลายจงมผ าเปยก ผมเปยก เขามาทนในเวลาเทยงวน

พระพทธเจาขา” พระพทธเจาจงทรงเปลงอทานน ในเวลาน นวา เทวดาและมนษยจ านวนมากพากน

เพลดเพลน ยดตดในรปทนารก จงระทมทกข เสอมหมดสนจากสมบต ตกอยในอานาจของ

มจจราช แตคนเหลาใด ไมประมาท ท งกลางวนและกลางคน ละรปทนารกได คนเหลาน นยอมขด

ข นไดซงมลเหตแหงทกข(ตณหาและอวชชา) ทเปนเหยอของมจจราช และทลวงพนไดยาก๖๒ จาก

พระสตรน ทรงอทานเรองราคจรต เพอเตอนสตแกผ ทมาเขาเฝาพระพทธเจา

๒.๕.๒ การตอบปญหาของพระพทธเจากบบคคลทเปนโทสจรต

บคคลโทสจรต คอบคคลผ มความประพฤตโนมเอยงหรอเนนหนกไปในทางโทสะ ม

นสยมกกาวราว โผงผาง มอารมณหงดหงด มกผกอาฆาตพยาบาทโกรธ ลบหลคนอน ตตวเสมอ

ทาน รษยา ตระหน๖๓ และประพฤตปฏบตไปตามอานาจของโทสกเลส พระพทธเจาไดตรสโทษ

ของโทสะไววา “โทสะเปนมลทนภายใน เปนอมตรภายใน เปนศตรภายใน เปนเพชฌฆาตภายใน

เปนขาศกภายในโทสะกอใหเกดสงทไมเปนประโยชน โทสะทาใหจตกาเรบโทสะเปนภยทเกด

ภายใน คน(สวนมาก)ไมรจกภยน น คนโกรธไมรจกผล คนโกรธไมรจกเหต ความโกรธครอบงา

นรชนเมอใด ความมดบอดยอมมเมอน น”๖๔ กรรมฐานทเหมาะกบบคคลโทสจรตคอการเจรญ

เมตตา ตวอยางการตรสตอบปญหากบบคคลโทสจรต

ธนญชานสตร ภารทวาชพราหมณโกรธนางธนญชานพราหมณผ กลาวคาแสดงความ

นอบนอมแดพระผ มพระภาคเจา พราหมณผ ย งมความโกรธอยไดเขาเฝาและทลถามพระพทธเจาวา

บคคลฆาอะไรไดจงอยเปนสข ฆาอะไรไดจงไมเศราโศก ขาแตพระโคดม พระองคชอบใจในการ

ฆาอะไรถอวาเปนธรรมอนเลศ พระพทธเจา ตรสตอบวาบคคลฆาความโกรธไดจงอยเปนสข ฆา

๖๒ ข.อ.(ไทย) ๒๕/๑๗/๑๙๘-๑๙๙.

๖๓ วสทธ.(ไทย) ๑/๑๗๖.

๖๔ ข.อต.(ไทย) ๒๕/๘๘/๔๕๖-๔๕๗.

๓๙

ความโกรธเสยไดจงไมเศราโศก พราหมณ พระอรยะท งหลายสรรเสรญการฆาความโกรธ ซงมราก

เปนพษ มยอดหวาน เพราะบคคลฆาความโกรธน นไดแลว จงไมเศราโศก๖๕ จากพระสตรน แสดง

ใหเหนวา พระพทธเจาทรงทราบพฤตกรรมของพราหมณผ ก าลงโกรธอย ทรงทาพราหมณใหมสตท

สมบรณกอนเพอจะไดคดและกาจดความโกรธทมอยในตวเองพรอมท งอกศลอนๆ คอโลภะและ

โมหะทจะตองกาจดใหหมดไปจากจตใจ แตพระพทธเจาตรสเฉพาะการกาจดโทสะเทาน น จดเปน

การเลอกหลกธรรมและวธการทเหมาะสมกบจรตของพราหมณ จนในทสดพราหมณเกดความ

เลอมใสทลขอบรรพชาและไดบรรลธรรมในกาลตอมา๖๖

อกโกสสตร อกโกสกภารทวาชพราหมณ โกรธพระพทธเจาเนองจากไดยนมาวา

พราหมณภารทวาชโคตรออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต อกโกสกภารทวาชพราหมณจงโกรธ ไม

พอใจ เขาไปหาพระผ มพระภาคถงทประทบแลว ดาบรภาษ พระพทธเจา ดวยวาจาหยาบคาย อน

มใชวาจาของสตบรษ พระพทธเจาตรสย อนถามพราหมณวา “ ทานเขาใจความขอน นวาอยางไร

มตร อ ามาตย ญาตและสาโลหต ผ เปนแขกของทาน มาเยอนทานบางไหม, ทานเคยจดของเค ยว

ของบรโภคหรอของควรลม เพอตอนรบมตร อ ามาตย ญาต และสาโลหต ผ เปนแขกเหลาน นบาง

หรอไม ,พราหมณ ถามตร อ ามาตย ญาตและสาโลหต ผ เปนแขกเหลาน นไมรบ ของเค ยวของ

บรโภคหรอของควรลมน นจะเปนของใคร”

พราหมณอกโกสกภารทวาชตอบวา “พระโคดมผ เจรญ มตร อ ามาตย ญาตและสาโลหต

ผ เปนแขกของขาพระองค มาเยอนบางเปนบางคราว ขาพระองคจดของเค ยวของบรโภคหรอของ

ควรล มเพอตอนรบมตรอามาตย ญาตและสาโลหต ผ เปนแขกเหลาน นเปนบางคราว, ถามตร

อ ามาตยญาตและสาโลหตผ เปนแขกเหลาน นไมรบ ของเค ยวของบรโภคหรอของควรล มน นกเปน

ของขาพระองคอยางเดม”

พระพทธเจาตรสวา “พราหมณ ขอน กเหมอนกน ทานดาเราผ ไมดาอย ทานโกรธตอ

เราผ ไมโกรธอย ทานมาทะเลาะกบเราผ ไมทะเลาะอย เราไมรบคาดาเปนตนของทานน น พราหมณ

ดงน น ค าดาเปนตนน น จงเปนของทานผ เดยวพราหมณ ผ ใดดาตอบตอบคคลผดาอย โกรธตอบตอ

บคคลผโกรธอย ทะเลาะตอบตอบคคลผทะเลาะอย ผ น นเรากลาววา ยอมบรโภคดวยกน ยอมกระทา

ตอบโตตอกน แตเราน นไมบรโภคดวยกน ไมกระทาตอบโตกบทานเปนอนขาด พราหมณ ดงน น

ค าดาเปนตนน น จงเปนของทานผ เดยว”

๖๕ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๑๘๗/๒๖๔.

๖๖ พระมหาประพนธ รกเรยน, “จรตกบการบรรลธรรมในคมภรพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธ

อกษรศาสตรมหาบณฑต, หนา ๒๐.

๔๐

อกโกสกภารทวาชพราหมณกลาววา “บรษทพรอมดวยพระราชา ยอมทราบพระโคดม

ผ เจรญอยางน วา ‘พระสมณโคดมเปนพระอรหนต’ กเมอเปนเชนน นพระโคดมผ เจรญย งโกรธอย

หรอ” พระพทธเจา ตรสวาบคคลผ ไมโกรธ ฝกตนแลว มความเปนอยอยางสม าเสมอ หลดพนแลว

เพราะรชอบ สงบ คงท จกมความโกรธแตทไหนเลา ผ ใดโกรธตอบตอบคคลผโกรธ ผ น นยอมเลว

กวาผ โกรธ เพราะการโกรธตอบน น บคคลผ ไมโกรธตอบตอบคคลผโกรธชอวาชนะสงครามทชนะ

ไดยาก ผ ใดรวาผ อนโกรธ เปนผ มสต สงบใจไวได ผ น นชอวาประพฤตประโยชนของคนท ง ๒

ฝาย คอฝายตนและฝายผ อน เมอผ น นรกษาประโยชนของคนท ง ๒ ฝาย คอฝายตนและฝายผ อน ชน

ท งหลายผ ไมฉลาดในธรรมยอมเขาใจวาเปนคนโง๖๗ จากพระสตรน พราหมณเปนบคคลโทสจรต

พระพทธเจาจงตรสถงโทษของความโกรธ

๒.๕.๓ การตอบปญหาของพระพทธเจากบบคคลทเปนโมหจรต

บคคลโมหจรต คอ บคคลผ มความประพฤตโนมเอยงหรอเนนหนกไปในทางโมหะ

เปนคนไมมความคดพจารณาตามความเปนจรง มจตใจมกสลดหดห เซองซม ทอถอย ฟ งซาน

ราคาญใจ มความสงสย จตใจไมเขมแขง๖๘ เปนคนมจฉาทฏฐและปฏบตตนไปตามอานาจของโมห

กเลส เปรยบเหมอนลกศร ดงพระพทธพจนทวา “ลกศรคอโมหะคอ ความไมรในทกข ความไมรใน

ทกขนโรธคามนปฏปทา ความไมรในสวนเบองตน ความไมรในสวนเบองปลาย ความไมรท งใน

สวนเบองตนและสวนเบองปลาย ความไมรในธรรมท งหลายทอาศยกนเกดข น คอ ความ

ทปฏจจสมปบาทมอวชชาน เปนปจจย ความไมเหน ไมตรสร ไมตรสรตาม ไมตรสรชอบ ไมแทง

ตลอด ไมถอเหตดวยด ไมหย งลงถงเหต ไมเพงพนจ ไมพจารณา ไมทาใหประจกษ ไมผองแผ ว

ความเปนคนโง ความหลง ลมหลง หลงใหล อวชชา โอฆะคออวชชา โยคะคออวชชา อนสยคอ

อวชชา ปรยฏฐานคออวชชา ลมคออวชชา อกศลมลคอโมหะเหนปานน น ชอวาลกศรคอโมหะ๖๙

ลกษณะของคนโมหจรตจะแสดงพฤตกรรมออกมาในลกษณะทมอาการหลงลม มความมดมนไมม

ความรจรงในสงทก าลงกระทาอย เพยงแตยดถอปฏบตสบตอกนมา ขาดความคดพจารณาใน

สารตถะทตนเองยดถอปฏบตเพราะไมมปญญารแจงในสงน น กรรมฐานทเหมาะกบบคคลโมหจรต

คอ ใหด ารงอยในการเลาเรยน การไตถาม การฟงธรรมตามกาล การสนทนาธรรมตามกาล การอย

รวมกบคร ตวอยางการตรสตอบปญหากบบคคลโมหจรต

มหาสหนาทสตร กสสปผเปนนกบวชชเปลอยไดทลถามพระพทธเจาวา ไดยนวา

พระองคทรงตาหนการบาเพญตบะทกชนดและกลาวโทษผบ าเพญตบะวาเปนผ มชวตอยอยางเศรา

๖๗ ส.ส.(ไทย) ๑๕/๑๘๘/๒๖๕-๒๖๗.

๖๘ วสทธ.(ไทย) ๑/๑๗๖.

๖๙ ข.ม.(ไทย) ๒๙/๑๗๔/๔๙๒-๔๙๓.

๔๑

หมองโดยสวนเดยว พระพทธเจาตรสช แจงวา พระองคทรงเหนดวยจกษทพยวา ผ บ าเพญตบะบาง

คนดาเนนชวตดวยความเศราหมองโดยสวนเดยวเมอตายไปแลวเกดในนรกกมเกดบนสวรรคกม

พระองคทรงยอมรบวาความเหนบางเรองของพระองคกตรงกบของพราหมณบางเรองกไมตรง

อเจลกสสปะทลถามเรองความสมบรณแหงศล สมาธ ปญญา พระองคตรสจฬศล มชฌมศล มหาศล

ฌาน ๔ และวชชา ๘ วาเปนความถงพรอมแหงศล สมาธ และปญญาในทศนะของพระองค

อเจลกสสปะเลอมใสทลขอบวช พระพทธเจาทรงใหอยอบรมความประพฤต ๔ เดอนกอนจงจะได

บวช เขากลาววาแมจะอยนาน ๔ ปกยอม ตอมาไดบวชและไดบรรลอรหนต๗๐ จากพระสตรน

อเจลกสสปะจดเปนบคคลโมหจรต เพราะเปนเดยรถย หรอนกบวชนอกศาสนา พระองคจงใหอย

อบรมความประพฤตเพอใหมอปนสยโนมเอยงไปในทางทถก การใหกรรมฐานคอการอยกบคร

คอยถามธรรมและฟงธรรมตามกาลอนสมควร

๒.๕.๔ การตอบปญหาของพระพทธเจากบบคคลทเปนสทธาจรต

บคคลสทธาจรต คอ บคคลผ มความประพฤตโนมเอยงหรอเนนหนกไปในทางศรทธา

(ความเชอ)และปฏบตตนไปตามความเชอ เชนมศรทธาในพระรตนตรย ปรารถนาจะพบพระอรย

เจาท งหลาย ปรารถนาทจะไดฟงธรรม๗๑ ปรารถนาทจะไดถวายทานแกผ ทรงศล มความชนบานใน

ธรรม เปนผ ไมมมายา ไมโออวด พระพทธเจาไดตรสอานสงสแหงศรทธา ๕ ประการ๗๒วาภกษ

ท งหลาย กลบตรผ มศรทธา ยอมไดอานสงส ๕ ประการคอสตบรษท งหลายผสงบในโลก(๑) เมอจะ

อนเคราะห ยอมอนเคราะหผ มศรทธากอน ไมอนเคราะหผ ไมมศรทธากอน(๒) เมอจะเขาไปหา

ยอมเขาไปหาผ มศรทธากอน ไมเขาไปหาผ ไมมศรทธากอน(๓) เมอจะตอนรบ ยอมตอนรบผ ม

ศรทธากอน ไมตอนรบผ ไมมศรทธากอน (๔) เมอจะแสดงธรรม ยอมแสดงธรรมแกผ มศรทธากอน

ไมแสดงธรรมแกผ ไมมศรทธากอน (๕) กลบตรผ มศรทธา หลงจากตายแลวยอมเกดในสคตโลก

สวรรค ภกษท งหลาย กลบตรผ มศรทธา ยอมไดอานสงส ๕ ประการน แล เปรยบเหมอนตนไทร

ใหญททางใหญสแพรง มพนราบเรยบ ยอมเปนทพงของหมนกโดยรอบ ฉนใด กลบตรผมศรทธา

กฉนน นเหมอนกน ยอมเปนทพงของคนหมมาก คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา กรรมฐานท

เหมาะกบบคคลสทธาจรต คอตรสบอกนมตทนาเลอมใสความตรสรชอบของพระพทธเจา ความ

เปนธรรมดแหงพระธรรม การปฏบตชอบของพระสงฆและศลของตนทนาเลอมใส ตวอยางการ

ตรสตอบปญหากบบคคลสทธาจรต

๗๐ ท.ส.(ไทย) ๙/๓๘๑-๔๐๕ /๑๖๑-๑๗๔.

๗๑ วสทธ.(ไทย) ๑/๑๗๖.

๗๒ อง.ป จก.(ไทย) ๒๒/๓๘/๕๙.

๔๒

จนทสตร จนทราชกมาร เขาเฝาพระพทธเจาทลถามเรองผ เลอมใส ความวา “ผ เลอมใส

ในศาสดาเชนไร หลงจากตายแลวจงไปเกดในสคตอยางเดยวไมเกดในทคต ผ เลอมใสในธรรมเชน

ไร หลงจากตายแลวจงไปเกดในสคตอยางเดยว ไมเกดในทคต ผ เลอมใสในสงฆเชนไรหลงจากตาย

แลวจงไปเกดในสคตอยางเดยว ไมเกดในทคต ผ ททาใหศลเชนไรบรบรณ หลงจากตายแลวจงไป

เกดในสคตอยางเดยว ไมเกดในทคต” พระพทธเจาตรสวา “บญทเลศ คออาย วรรณะ เกยรตยศ

สข และพละยอมเจรญแกบคคลผ เลอมใส ผ รธรรมทเลศโดยความเปนธรรมทเลศ ผ เลอมใสใน

พระพทธเจาผ เลศซงเปนทกขไณยบคคลช นเยยมผ เลอมใสในพระธรรมทเลศอนเปนทคลายความ

กาหนดเปนทสงบระงบ นาสขมาให ผ เลอมใสในพระสงฆผ เลศซงเปนนาบญอนยอดเยยม ใหทาน

ในทานผ เลศ นกปราชญผ ต งม นในธรรมทเลศ ใหทานแกทานผ เลศ เกดเปนเทวดา หรอมนษยก

ตาม ถงความเปนผ เลศบนเทงอย”๗๓ ในพระสตรน จนทราชกมารจดเปนบคคลสทธาจรต

๒.๕.๕ การตอบปญหาของพระพทธเจากบบคคลทเปนพทธจรต

บคคลพทธจรตในพระไตรปฎกเรยกวา บคคลญาณจรต๗๔ คอ บคคลผ มความประพฤต

โนมเอยงหรอเนนหนกไปในทางปญญา กลาวคอใชปญญาเปนหลกในการดาเนนชวต เปนคนวา

งาย ชอบคบหากลยาณมตร เปนผ รประมาณในการบรโภคอาหาร มสตสมปชญญะสมบรณ มกเกด

ธรรมสงเวช๗๕ กรรมฐานทเหมาะกบบคคลพทธจรต คอยอมตรสธรรมอนเปนนมตแหงวปสสนา ม

อาการไมเทยง มอาการเปนทกขมอาการเปนอนตตา ตวอยางการตรสตอบปญหากบบคคลพทธจรต

สลลสตร อบาสกคนหนงเศราโศกเพราะบตรตาย เขาจงรองไหในปาชา ไมอาจหกหาม

ความเศราโศกเสยใจได พระพทธเจาจงเสดจไปโปรด ตรสถามวา อบาสก ทานเปนทกขเศราโศก

เสยใจในเรองอะไร เขากราบทลวา ขาพระองคทกขใจเพราะบตรตาย พระพทธเจาตรสวา ชวตของ

สตวท งหลายในโลกน ความตายมใชมอยแตในทเดยวและมใชมเฉพาะแกบคคลคนเดยว เมอมภพม

อยความตายกมแกสตวท งหลายเหมอนกนสงขารทเทยงแทไมม เพราะฉะน นทานจงพจารณาดใหด

ธรรมชาตมความตายเปนธรรมดา ธรรมชาตมความแตกไปเปนธรรมดา ทานไมพงเศราโศก ไมทา

ความโกรธ ควรเจรญมรณสต๗๖ จากพระสตรน อบาสกเปนคนมพทธจรต เพราะมความเศราโศกเกด

จากการยดตดจากเบญจขนธ ในบตรผ ตายจากไป พระพทธเจาทรงแสดงธรรมเพอใหคลายจากการ

ยดตดในขนธวา สงขารท งหลาย ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ควรเจรญมรณสต ไมควรเศราโศก

เสยใจ

๗๓ ดรายละเอยดใน อง.ป จก.(ไทย) ๒๒/๓๒/๔๘-๕๑.

๗๔ ข.ม.(ไทย) ๒๙/๑๕๖/๔๓๐, ข.ม.(ไทย)๒๙/ ๑๙๑/๕๔๕ , ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๘๕/๓๐๔.

๗๕ วสทธ.(ไทย) ๑/๑๗๖-๑๗๗.

๗๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๕๘๐-๕๙๙/๖๔๑-๖๔๔.

๔๓

พรหมายสตร พรหมายพราหมณเปนผ เชยวชาญในไตรเพท ไดส งอตตรมาณพไป

ตรวจดมหาปรสลกษณะของพระพทธเจา อตตรมาณพใชเวลาในการตรวจดมหาปรสลกษณะถง ๗

เดอน จงกลบมาบอกพรหมายพราหมณวา พระพทธเจาทรงมพระมหาปรสลกษณะครบ ๓๒

ประการ พรหมายพราหมณเมอไดยนดงน นจงประคองอญชลข นเหนอศรษะเปลงวาจานอบนอม

พระพระพทธเจา ๓ รอบ และไดเขาเฝาพระพทธเจาทลถามปญหาวา “ขาแตพระองคผ เจรญ บคคล

เปนพราหมณไดอยางไร เปนผ จบเวทไดอยางไร เปนผ มวชชา ๓ไดอยางไร บณฑตเรยกบคคลผ ม

ความสวสดวา อะไร บคคลเปนพระอรหนตไดอยางไร บคคลมคณครบถวนไดอยางไร บคคลเปน

มนไดอยางไรและบณฑตเรยกพระพทธเจาวาอะไร พระพทธเจาตรสตอบวา “ผ ใดระลกชาตกอนๆ

ไดเหนสวรรคและอบาย บรรลถงความสนชาต ผ น นชอวาเปนมนผ รยงถงทสด มนน นยอมรจตอน

บรสทธ อนพนจากราคะท งหลาย โดยประการท งปวง เปนผ ละชาตและมรณะไดแลว ชอวามคณ

ครบถวนแหงพรหมจรรย ชอวาถงฝ งแหงธรรมท งปวง บณฑตเรยกพระพทธเจาวา ผ คงท”

หลงจากน นพระพทธเจาทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ จนพรหมายพราหมณบรรลพระ

อนาคาม๗๗ พระสตรน พรหมายพราหมณจดเปนบคคลพทธจรต เพราะมความสงสยในเรอง

คณธรรมของพราหมณและไดฟงพระธรรมเทศนาและคาอธบายขยายความของพระพทธเจาแลว

เกดความเขาใจไดบรรลเปนพระอนาคาม๗๘

๒.๕.๖ การตอบปญหาของพระพทธเจากบบคคลทเปนวตกจรต

บคคลวตกจรต คอ บคคลผ มความประพฤตโนมเอยงหรอเนนหนกไปในทางวตก คน

วตกมลกษณะคอมความมากไปดวยการพด ยนดในหมคณะ มการงานไมแนนอน ความคดพลานไป

โนนไปน ไมยนดในการภาวนากศลธรรม๗๙ วตกแบงออกเปน ๒ ประการ คอ อกศลวตกและกศล

วตก ดงพระพทธพจนทวา “ภกษทงหลาย เราน นจงไดจดกามวตก(หมายถงความตรกในเรองกาม)

พยาบาทวตก(หมายถงความตรกในเรองปองรายผ อน) และวหงสาวตก(หมายถงความตรกในเรอง

เบยดเบยนผ อน)เปนประเภทท ๑ และจดเนกขมมวตก(หมายถงความตรกในเรองออกจากกเลส)

อพยาบาทวตก(หมายถงความตรกในเรองไมปองรายผ อน) และอวหงสาวตก(หมายถงความตรกใน

เรองไมเบยดเบยนผ อนต งแตมเมตตาเปนสวนเบองตนจนถงปฐมฌาน) เปนประเภทท ๒๘๐ วตกน

โดยสภาวธรรมจดเปนฝายกลางๆ คอจะเปนฝายกศลกได ฝายอกศลกไดข นอยกบวาตรกหรอคดถง

๗๗ ม.ม.(ไทย) ๑๓/๓๘๓-๓๙๕/๔๗๑-๔๘๙

๗๘ พระมหาประพนธ รกเรยน, “จรตกบการบรรลธรรมในคมภรพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธ

อกษรศาสตรมหาบณฑต, หนา ๗๙.

๗๙ วสทธ.(ไทย) ๑/๑๗๗.

๘๐ ม.ม.(ไทย) ๑๒/๒๐๖/๒๑๘.

๔๔

เรองอะไร ถาตรกหรอคดอยในอารมณฝายอกศลกจะเกดโทษ ถาตรกหรอคดอยในอารมณอนเปน

ฝายกศลกจะเกดประโยชนและเปนแนวทางแหงการไดบรรลมรรคผลนพพาน

พระพทธเจาตรสเรองคณของวตกวา “ภกษท งหลาย วตก ๒ ประการ คอ เขมวตก

(หมายถงความตรกทประกอบดวยเมตตา กรณา และมทตา หรอหมายถง อพยาบาทวตกและอว

หงสาวตก) และวเวกวตก(หมายถงความตรกทประกอบดวยผลสมาบต หรอความตรกท

ประกอบดวยวเวก ๓ ประการ คอกายวเวก จตตวเวก อปธวเวก และประกอบดวยวเวก ๕ ประการ

คอ ตทงควเวก วกขมภนวเวก สมจเฉทวเวก ปฏปสสทธวเวก นสสรณวเวก)ยอมแผซานไปย ง

ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนอนมาก ตถาคตพอใจความไมเบยดเบยนยนดความไม

เบยดเบยน วตกน นแลแผซานไปย งตถาคตผ พอใจความไมเบยดเบยนยนดในความไมเบยดเบยน

เปนอนมากวา“เราจะไมเบยดเบยนสตวใดๆ ท งทย งมจตหวาดสะดงหรอมจตม นคงดวยการทาน”

ภกษท งหลาย ตถาคตพอใจความสงด ยนดความสงด วตกน นแลแผซานไปย งตถาคตผ พอใจความ

สงด ยนดความสงดเปนอนมากวา ‘สงใดเปนอกศล สงน นเราละไดแลว’ เพราะเหตดงกลาวน น แม

เธอท งหลายกจงพอใจความไมเบยดเบยน ยนดความไมเบยดเบยนอยเถด เธอท งหลายซงพอใจความ

ไมเบยดเบยน ยนดความไมเบยดเบยนอย วตกน น นแลจะแผซานไปเปนอนมากวา “เราท งหลาย

จะไมเบยดเบยนสตวใด ๆ ท งทย งมจตหวาดสะดงหรอมจตม นคงดวยการทาน”๘๑และพระพทธ

พจนทวา “ภกษท งหลาย ภกษควรเจรญธรรม ๓ ประการ เพอละธรรม ๓ ประการ คอ ภกษควร

เจรญเนกขมมวตกเพอละกามวตก ภกษควรเจรญอพยาบาทวตกเพอละพยาบาทวตก ภกษควร

เจรญอวหงสาวตกเพอละวหงสาวตก๘๒ บคคลวตกจรตทตรกไปในฝายอกศลจะเปนคนชอบคลกคล

กบหมคณะ เปนคนมกพดมาก เปนคนจบจด ชอบคดวางแผนการตางๆนานาแตไมคอยไดทาตาม

แผนการทวางไว เบอหนายในการบาเพญกศล สวนบคคลวตกจรตทตรกไปในฝายกศลจะเปนคนท

เบอหนายในกาม เปนคนไมมความพยาบาท ไมมความคดเบยดเบยนใคร เปนคนสงบเสงยม ไม

ชอบคลกคลกบหมคณะ กรรมฐานทเหมาะกบบคคลวตกจรตคอตรสอานาปานสสต ตวอยางการ

ตรสตอบปญหากบบคคลวตกจรต

ในเมฆยสตร พระเมฆยะไมสามารถประกอบความเพยรในอมพวนไดเพราะถกอกศล

วตกเขาครอบงา ตอมา ทานพระเมฆยะเขาไปเฝาพระผ มพระภาคถงทประทบไดกราบทลพระผ ม

พระภาคดงน วา “ขาแตพระองคผ เจรญ เมอขาพระองคอยในปามะมวงน นบาปอกศลวตก ๓

ประการ คอ กามวตก พยาปาทวตกวหงสาวตกเกดข นโดยมาก ขาพระองคจงมความคดดงน วา

๘๑ ข.อต.(ไทย) ๒๕/๓๘/๓๘๕-๓๘๖.

๘๒ อง.ฉกก.(ไทย) ๒๒/๑๐๙/๖๓๑.

๔๕

‘นาอศจรรยจรงไมเคยปรากฏ เราออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยศรทธาแทๆ แตกระน นกย งถก

บาปอกศลวตก ๓ ประการ คอ กามวตก พยาบาทวตก วหงสาวตกรมเราจตได” พระผ มพระภาค

ตรสวา“เมฆยะ พงเจรญธรรม ๔ ประการใหยงข นไป คอพงเจรญอสภะเพอละราคะ พงเจรญเมตตา

เพอละพยาบาท พงเจรญอานาปานสตเพอตดวตก พงเจรญอนจจสญญาเพอถอนอสมมานะ อนตต

สญญายอมปรากฏแกภกษผ ไดอนจจสญญา ภกษผ ไดอนตตสญญายอมบรรลนพพานทถอน

อสมมานะไดในปจจบน” ๘๓ พระเมฆยะจดเปนบคคลวตกจรตเพราะถกอกศลวตกครอบงา

๒.๕.๗ สรปการตอบปญหาใหตรงจรต

พระองคทรงร ค านงถง บคคลทเขามาทลถามปญหา และตรสตอบปญหาใหเหมาะตาม

ความแตกตางระหวางบคคล โดยคานงถงจรต ๖ อนไดแก ราคจรต โทสจรต โมหจรต สทธาจรต

พทธจรต และวตกจรต ทรงรระดบความสามารถของบคคลน นวามจรตแบบใด และทรงตรสตอบ

ปญหาใหตรงกบจรตของบคคลเหลาน น ทรงตรสตอบในสงทเปนประโยชน ตรงเปาหมายและ

อปนสยของบคคลผ มาทลถามปญหา เมอเขารบฟงพระดารสตอบ นาพระธรรมคาส งสอนท

พระองคช แนะไปปฏบตใหเกดประโยชนท งตอตนเอง และตอบคคลอน

๒.๖ สรป

จากเนอหาทกลาวมาขางตน จะเหนไดวารปแบบ ข นตอน วธการตอบปญหาของ

พระพทธเจา พระองคทรงมวธการทแตกตางกนออกไป ในแตละสถานการณ สถานทและบคคล

พระองคทรงใชพระอจฉรยภาพในการทจะตอบปญหาแกบคคลผ ทเขามาเฝาเพอทลถามปญหา ทรง

แสดงปญหาและแกปญหาแตกตางกนออกไปตามสถานภาพของผ ทเขามาเฝา ถาเปนชาวบานกทรง

แกปญหาโดยทรงยกตวอยางงานทเขาทา เชน ชาวนากทรงยกตวอยางการทานามาเปนหลกธรรมใน

การแกปญหาน นๆ เพอใหชาวนาหรอชาวบานไดเขาใจในหลกธรรมของพระองคไดโดยงาย ถาเปน

กษตรย พราหมณ บณฑต ผ มการศกษามาก รมาก กทรงตอบคาถามในหลกธรรมทลกซ งกวา ซง

รปแบบและวธการตอบปญหากทรงมท งการย อนถามกลบ ทรงตอบนยเดยว ทรงแยกตอบและไม

ทรงตอบ ซงเปนวธการทพระองคทรงใชในแตละสถานการณ เพอใหบคคลทเขาเฝาทลถามปญหา

ไดเขาใจหลกธรรมทพระองคตรสร ทรงมวธการ มขนตอน รปแบบตามทนาเสนอไปแลวขางตน

๘๓ ดรายละเอยดใน อง.นวก.(ไทย)๒๓/๓/๔๓๐-๔๓๔, ข.อ.(ไทย) ๒๕/๓๑/๒๓๑-๒๓๖.

บทท ๓

ปญหาและวธการถาม-ตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

๓.๑ ประวตของพราหมณพาวรและมาณพ ๑๖ คน

๓.๑.๑ ประวตของพราหมณพาวร๑

พราหมณพาวรเปนบตรพราหมณปโรหตของพระเจามหาโกศลผ เปนพระราชบดาของ

พระเจาปเสนทโกศล ผ ปกครองเมองสาวตถซงอยในแควนโกศล พราหมณพาวรมอาย ๑๒๐ ป ม

มหาปรสลกษณะ ๓ อยางในตวคอ (๑) มลนยาวใหญถงขนาดแลบปดหนาไดมด (๒) มขนขาวยาว

ละเอยดออนมวนขดเปนกนหอยอยระหวางคว (๓) มคยหฐานซอนอยในฝก พราหมณพาวรศกษา

จบไตรเพทและวชาสาคญตางๆคอ ลกษณศาสตร(วชาวาดวยการดลกษณะของคน) คมภรอตหาสะ

(คมภรวาดวยพงศาวดารยดยาวมเรองภารตยทธ) คมภรนมณฑ(คมภรวาดวยชอแหงสงของ) และ

คมภรเกฎภะ (คมภรวาดวยกรยามารยาท มการใชถอยคาเปนตน เปนประโยชนแกกว) พราหมณ

พาวรเปนอาจารยผ มชอเสยงในแควนโกศล มศษยและผ นบถอมากมาย แตเดมเปนอามาตยรบ

ราชการอยในราชสานกของพระเจามหาโกศล หลงจากทพระเจามหาโกศลสนพระชนมแลว พระ

เจาปเสนทโกศลผ เปนพระโอรสไดสบราชสมบตตอ กไดแตงต งเขาในตาแหนงอ ามาตยเหมอนเดม

แตเขาคดวาตนเองอยในวยชราทางานเพอบานเมองมานานแลว เปดโอกาสใหอ ามาตยหนมๆได

ทางานบางจงกราบทลลาพระเจาปเสนทโกศลออกบวชเพอแสวงหาโมกษะตามแนวคาสอนของ

พราหมณท งหลาย จากน นเขาจงเดนทางออกจากแควนโกศลอนรนรมยไปสทกขณาปถชนบท

อาศยอยรมฝงแมน าโคธาวร อนเปนพรมแดนแควนอสสกะกบแควนมฬกะตอกน อยดวยการเทยว

ภกขาและผลไม พราหมณพาวรมศษยเอก ๑๖ คน คอ (๑) อชตมาณพ (๒) ตสสเมตเตยยมาณพ (๓)

ปณณกมาณพ (๔)เมตตคมาณพ (๕) โธตกมาณพ (๖) อปสวมาณพ (๗) นนทมาณพ (๘) เหมก

มาณพ (๙) โตเทยยมาณพ (๑๐)กปปมาณพ (๑๑) ชตกณณมาณพ (๑๒) ภทราวธมาณพ (๑๓) อทย

มาณพ (๑๔)โปสาลมาณพ (๑๕) โมฆราชมาณพ (๑๖) ปงคยมาณพ และศษยอก ๑๖,๐๐๐ คน

๑ ข.ส.อ.(บาล) ๒/๙๘๓/๔๒๖-๔๒๗

๔๗

๓.๑.๒ ประวตของมาณพ ๑๖ คน๒

อชตมาณพเกดในตระกลพราหมณ เปนบตรของอคคาสนยพราหมณ เปนพราหมณใน

พระเจามหาโกศล ทานจบไตรเพทแลวบวชเปนดาบสไปอยกบพาวรพราหมณทกปตถาราม รมฝง

แมน าโคธาวร อชตมาณพมศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

ตสสเมตเตยยมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถ คร นเจรญวยแลวไดบวช

เปนดาบสไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

ปณณกมาณพ เกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

เมตตคมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถ คร นเจรญวยแลวไดสละสมบต

มหาศาลออกบวชเปนดาบส เปนศษยของพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

โธตกมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

อปสวมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

นนทมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

เหมกมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

โตเทยยมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

กปปมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบสไป

เปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

ชตกณณกมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปน

ดาบสไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

ภทราวธมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปน

ดาบสไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

อทยมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบสไป

เปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

๒ ข.ส.อ.(บาล) ๑/๖/๘๗๕-๘๘๓.

๔๘

โปสาลมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

โมฆราชมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปน

ดาบสไปเปนศษยพาวรพราหมณ มศษยบรวาร ๑,๐๐๐ คน

ปงคยมาณพเกดในตระกลพราหมณ ในกรงสาวตถคร นเจรญวยแลวไดบวชเปนดาบส

ไปเปนศษยพาวรพราหมณ พาวรพราหมณน นเปนลงของปงคยมาณพ ปงคยมาณพมศษยบรวาร

๑,๐๐๐ คน

๓.๒ สาเหตทมาณพทลถามพระพทธเจา

๓.๒.๑ สาเหตจากพราหมณพาวร๓

พราหมณพาวร และศษยทเปนบรวาร ออกมาจากแควนโกศล เพอมาต งอาศรมอยทรม

ฝงแมน าโคธาวร บรเวณรมฝงแมน าโคธาวรน นเคยเปนทอยของฤาษรนเกา เชน ฤาษสรภงคะมา

กอน แมน าโคธาวรแยกออกเปน ๒ สาย ตรงกลางเปนเกาะกวางใหญประมาณ ๓ โยชน(๔๘

กโลเมตร)และบนเกาะมปามะขวดข นเตมไปหมด ตอมามชาวบานมาอยในปามะขวดน นดวย แต

ปลกบานเรอนอยหางๆ ชาวบานกลมน เมอมาอยแลวกทากสกรรม จนมรายได ชาวบานนารายไดท

เปนคาสวยอาหาร ๑ แสนกหาปณะ นามาถวายแกฤาษพราหมณพาวร พราหมณพาวรกรบไวและ

นาไปบรจาคทานเปนประจาทกป จนทาใหขาวน รไปท วชมพทวปวา พราหมณพาวรกระทามหาย ญ

ดวยการบรจาคทาน

ขาวการบรจาคทานน เลองลอไปไกลถงแควนกลงคะซงอยทางดานทศตะวนออกของ

แควนอสสกะและแควนโกศล พราหมณนางหนงในหมบานทนนวฏฐะ นางไดทราบขาวกบอก

พราหมณชราผ เปนสามใหเดนทางไปรบทานจากฤาษพราหมณพาวร พราหมณชราทาตามทภรรยา

แนะนา ไดรบออกเดนทางไปหาพราหมณพาวรทนท คร นไปถงแลวกออกปากขอเงน ๕๐๐

กหาปณะ แตไมไดตามทขอ เนองจากพราหมณพาวรไดใหทานหมดแลว พราหมณชราโกรธมาก

ดงน นกอนจะจากไปจงไดทาพธสาปแชงพราหมณพาวร โดยไดกอกองทรายเปนจอมไวทประต

บรรณศาลา โปรดดอกไมสแดงไวรอบกองทรายน นแลวทาปากขมบขมบเหมอนรายมนต สดทาย

แลวไดสาปแชงวา ว นท ๗ จากวนน ศรษะของทานจะตองแตกเปน ๗ เสยง พราหมณพาวรไดฟงคา

๓ ข.ส.(บาล) ๒๕/๙๘๓-๑๐๐๓/๕๒๔-๕๒๗, ข.ส.(ไทย) ๒๕/๙๘๓-๑๐๐๓/๗๓๕-๗๓๘, ข.จ.(ไทย)

๓๐/๑-๒๑/๑-๔.

๔๙

ของพราหมณน นแลวกเปนทกข ซบซดไมบรโภคอาหาร และขณะทพราหมณพาวรเปนทกขอย

อยางน ใจกไมยนดในฌาน

ในคร งน นมเทวดาองคหนงซงสงอยทอาศรมของพราหมณพาวรน น เปนผ มความหวงด

และมงใหเกดประโยชนแกพราหมณพาวร เทวดากไดมาบอกพราหมณพาวรวา “พราหมณชราน น

ไมรจกศรษะ แตเขาเพยงกระทาอบายหลอกลวงเพอตองการทรพย พราหมณชราผ น ไมมความร

เรองศรษะ และธรรมะทจะกระทาใหศรษะแตกเลย” พราหมณพาวรจงถามวา “ถาอยางน นใครเลา

เปนผ รเรองศรษะและธรรมะททาใหศรษะแตกหรอตกไป ขอทานจงบอกแกขาพเจาดวยเถด” เทวดา

ตอบวา “ขาพเจากไมมความรในเรองน ความรในเรองศรษะและธรรมะทจะกระทาใหศรษะตกไป

น นเปนความรของทานผ ชนะแลวท งหลาย” พราหมณพาวรถามตอไปวา “ถาอยางน น ใครเลาใน

พนปฐพน รเรองศรษะและธรรมะทจะทาใหศรษะตกไป ขอทานจงบอกแกขาพเจาดวยเถด” เทวดา

กลาวตอบวา “ทานผ ทรงเปนพระโลกนายก คอเปนผ นาของชาวโลก ผ ทรงเปนเหลากอของพระเจา

โอกากราช ผ ทรงเปนพระโอรสของศากยราช ผ ทรงกระทาความสวาง ไดเสดจออกจากกรง

กบลพสด ฤาษ ทานผ น นแหละทรงเปนผ ร ทรงเปนผ สาเรจธรรมท งปวง ทรงเปนผ ถงซงก าลงแหง

อภญญา(ความรยง) ท งปวง ทรงเปนผ มดวงตาปญญาแลเหนธรรมท งสน ทรงเปนผ ถงซงความสน

กรรมท งหมด ทรงเปนผ หลดพนแลวเพราะส นอปธ(กเลส) แลว ทานผ น นแหละ ทรงเปน

พระพทธเจาในโลก เปนผทรงแสดงธรรม ทรงเปนผ มจกษญาณ ทานจงไปกราบทลถาม

พระพทธเจาพระองคน น พระองคจะทรงแกไขในเรองน ใหทานฟง” พราหมณพาวรไดฟงคาวา

พระพทธเจา กมใจฟข น มใจเบกบานคลายความเศราโศกลง และบงเกดปตอนไพบลย พราหมณ

พาวรไดถามเทวดาวา “ทานผ ทรงเปนโลกนายก พระองคทรงอยในคามนคมชนบทไหน ขาพเจาจก

ไปในสถานทน น ถงจะไดนอบนอมทานผ ร ผ สงสดกวาบรรดาสตวสองเทา” เทวดาตอบวา

“พระพทธเจา ผ ทรงชนะแลว ผ ทรงมพระปญญามาก ผ ทรงมพระจนตนาการด ผ ทรงมพระปญญา

กวางขวาง ผ ทรงเปนโอรสของศากยราช ผ ทรงมระอนประเสรฐ ผ ทรงไมมอาสวะ ผ ทรงรแจงซง

ธรรมะทจะกระทาใหศรษะตกไป ผ ทรงองอาจในหมนรชน พระองคทรงประทบอยในมณเฑยร

สถานของชาวโกศลในพระนครสาวตถ”

๓.๒.๒ ความตองการธรรมเพอแกความตาย๔

ล าดบน น พราหมณพาวรไดเรยกพราหมณท งหลายผ เปนศษยผ ถงฝงแหงมนต มาส งวา

ทานท งหลายจงฟงคาของเรา ความปรากฏแหงพระสมมาสมพทธเจาพระองคใด ยากทจะหาไดใน

๔ ข.ส.(บาล) ๒๕/๑๐๐๔-๑๐๒๑/๕๒๗-๕๒๙, ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๐๔-๑๐๒๑/๗๓๘-๗๔๑, ข.จ.

(ไทย) ๓๐/๒๒-๓๙/๕-๗.

๕๐

โลก ทานท งหลายจงรบไปเมองสาวตถ เขาเฝาพระสมมาสมพทธเจา ผ อดมกวาสรรพสตว

พราหมณผ ศษยท งหลายถามวา “ขาแตทานพราหมณ กขาพเจาท งหลายไดแลวจะพงรวาทานผ น เปน

พระสมมาสมพทธเจาดวยอบายอยางไร ขอทานจงบอกอบายทขาพเจาท งหลาย ผ ไมรเถด”

พราหมณพาวรกลาววา “มหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการไดมกลาวไวในมนตท งหลาย อน

พราหมณาจารยท งหลาย พยากรณไวบรบรณแลวตามสาคญวา ทานผ ใดมมหาปรสลกษณะเหลาน น

ในกายตว ทานผ น นมคตเปนสองอยาง มไดมคตเปนสามคอ ถาอยครองเรอน จะพงครอบครองท ว

ปฐพน จะทรงปกครองโดยธรรม โดยไมตองใชอาญาไมตองใชศสตรา ถาออกบวชเปนบรรพชต

จะไดเปนพระสมมาสมพทธเจา มกเลสดงหลงอนเปดแลวไมมผ อนยงกวา ทานท งหลายจงถาม

ปญหา ๗ ขอคอ ชาต ๑ โคตร ๑ ลกษณะ ๑ มนต ๑ ศษยคนอนๆ๑ ศรษะ ๑ และธรรมเปนเหตให

ศรษะตกไป ๑ ดวยใจเทาน น เมอทานท งหลายถามปญหาดวยใจแลว กจกแกดวยวาจา”

มาณพผ เปนศษยของพราหมณพาวร ๑๖ คนไดแก อชตมาณพ ตสสเมตเตยยมาณพ

ปณณกมาณพ เมตตคมาณพ โธตกมาณพ อปสวมาณพ นนทมาณพ เหมกมาณพ โตเทยยมาณพ

กปปมาณพ ชตกณณมาณพ ภทราวธมาณพ อทยมาณพ โปสาลมาณพ โมฆราชมาณพ ปงคยมาณพ

และศษยอก ๑๖,๐๐๐ คน ท งหมดน น เฉพาะคนหนง ๆ เปนเจาหม เจาคณะ ปรากฏแกโลกท งปวง

เปนผ เพงฌาน มปญญาทรงจา เปนธรชน ผ มจตอบรมดวยวาสนา ทรงชฎาและหมหนงเสอเหลอง

ไดฟงคาพราหมณพาวรแลว พรอมกนกราบลาพราหมณพาวร และลกข นกระทาประทกษณ แลวจง

พากนออกเดนทางบายหนาไปทางทศอดรมงไปย งทต งแหงแควนมฬกะ เมองมาหสสต เมองอชเชน

เมองโคนทธะ เมองเวทสา เมองวนสวหยา เมองโกสมพ เมองสาเกต เมองสาวตถ อนเปนเมองอดม

เมองเสตพยะ เมองกบลพสด เมองกสนารา เมองปาวา โภคนคร เมองเวสาล แควนมคธ และ

ปาสาณกเจดย อนเปนรมณยสถาน ทนารนรมยใจ พราหมณมาณพท งหลายพากนยนดรบดวนข นส

เจดย บรรพต เหมอนบคคลถกความรอนแผดเผายนดรมเงาฉะน น

๓.๒.๓ การถามปญหาดวยใจเพอทดสอบความเปนสมมาสมพทธะ๕

สมยน น พระผ มพระภาคเจา แวดลอมดวยพระภกษสงฆ ทรงแสดงธรรมแกภกษ

ท งหลายอยประหนง ราชสหบนลออยในปาฉะน น อชตมาณพไดเหนพระสมมาสมพทธเจา พระ

รศม เรอเรองเหลองออน บรบรณดงดวงจนทรว นเพญ ไดเหนพระอวยวะอนบรบรณ อชตมาณพม

ความราเรง ยนอย ณ ทควรขางหนง ไดทลถามปญหาดวยใจวา “ขอพระองคจงตรสบอกอาง (ชาต)

อาย โคตร พรอมท งลกษณะ และขอใหตรสบอกถงความสาเรจในมนตท งหลายแหงอาจารยของขา

๕ ข.ส.(บาล) ๒๕/๑๐๒๒-๑๐๓๘/๕๒๙-๕๓๑, ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๒๒-๑๐๓๘ /๗๔๑-๗๔๔, ข.จ.

(ไทย) ๓๐/๔๐-๕๖/๗-๑๐.

๕๑

พระองคเถด อาจารยของขาพระองคยอมบอกมนตแกศษยมประมาณเทาไร พระเจาขา” พระผ มพระ

ภาคเจาทรงกลาวแกดวยพระวาจาวา “พราหมณผ เปนอาจารยของทานน นมอายรอยยสบป ชอพาวร

โดยโคตรลกษณะในกายมสามประการ เรยนจบไตรเพท ในตาราทานายมหาปรสลกษณะคอ คมภร

อตหาส พรอมท งคมภร นฆณฑศาสตร๖ และเกฎภศาสตร๗ ถงซงความสาเรจในธรรมแหงพราหมณ

ของตน และไดส งสอนมาณพ ๕๐๐ คน” อชตมาณพทลถามวา “ขาแตพระองคผ สงสดกวานรชน

ขอพระองคจงคนควา ลกษณะท งหลายของพราหมณพาวร อยาใหขาพระองคมความสงสยเถด”

พระพทธเจาตรสวา “พราหมณพาวรน นยอมปกปดมขมณฑล (หนา) ดวยชวหาได มอณาโลมชาต

ในระหวางคว มคยหฐานซอนอยในฝก เธอจงรอยางน เถด”

มหาชนท งปวงไมไดยนใครๆ ผ ถามเลย ไดฟงปญหาทพระผ มพระภาคเจาพยากรณแลว

คดพศวงอยเกดความโสมนส ประนมอญชล (สรรเสรญ) วา พระผ มพระภาคเจา เปนอะไรหนอ เปน

เทวดา หรอ เปนพรหม หรอเปนทาวสชมบดจอมเทพ เมอปญหาอนผ ถามดวยใจ ไฉนมาแจมแจงแก

พระผ มพระภาคเจาได อชตมาณพทลถามดวยใจตอไปวา “ขาแตพระผ มพระภาคเจา ทานพราหมณ

พาวรถามถงธรรมเปนศรษะ และธรรมเปนเหตใหศรษะตกไป ขอพระองคตรสพยากรณขอน น

ก าจดความสงสยถงขาพระองคผ เปนฤาษเสยเถด” พระผ มพระภาคเจาตรสพยากรณวา “อวชชาชอ

วาธรรมเปนศรษะ วชชาประกอบดวย ศรทธา สต สมาธ ฉนทะและวรยะ ชอวาเปนธรรมเครองให

ศรษะตกไป”

ล าดบน น อชตมาณพมความโสมนสเปนอนมาก เบกบานใจ กระทาหนงเสอเหลอง

เฉวยงบาขางหนง หมอบลงแทบบาทยคล ดวยเศยรเกลา กราบทลวา “ขาแตพระองคผ นรทกข ผ ม

พระจกษ พราหมณพาวรผ เจรญ มจตเบกบาน ดใจพรอมดวยศษยท งหลาย ขอไหวพระยคลบาท”

พระผ มพระภาคเจาตรสวา “ขอพราหมณพาวรพรอมดวยศษยท งหลาย จะเปนผ ถงความสขเถด

อชตะ ตวเธอเอง กจงเปนผ ถงความสข จงเปนอยสนกาลอยสนกาลนานเถด”

๖ นฆณฑศาสตร คมภรประเภทศพทมลวทยา (Etymology) คลงศพท (lexicon) หรอภธานศพท

(Glossary)ทรวบรวมคาศพท ในพระเวทซ งเปนคายาก หรอคาทเลกใชแลว นามาอธบายความหมายเปนสวน

หน งของนรกต ซ งเปน ๑ ในเวทางคศาสตร ๖ ของศาสนาพราหมณ ดรายละเอยดใน ท.ส.อ.๑/๒๕๖/๒๒๒,

ข.จ.อ. ๑๕/๑๔.

๗ เกฏ ภศาสตร คมภรวาดวยกฎเกณฑการใชถอยคาใหเหมาะสมแกการประกอบพธกรรมตาง ๆ เปน

สวนหนงของกลปะ ซงเปน ๑ ในเวทางคศาสตร ๖ ของศาสนาพราหมณ ดรายละเอยดใน ท.ส.อ.๑/๒๕๖/๒๒๒,

ข.จ.อ.๑๕/๑๔.

๕๒

๓.๓ เนอหาของปญหาของมาณพ ๑๖ คน

๓.๓.๑ อชตมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทอชตมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“โลกคอหมสตว ถกอะไรหมหอไว เพราะเหตไรโลก

จงไมสดใส อะไรเปนเครองฉาบทาโลกน นไว และอะไรเปนภยใหญของโลกน น” ๘

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“กระแสท งหลายยอมไหลไปในทท งปวง อะไรเปน

เครองก นกระแสท งหลาย ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมเครองปองกนกระแสท งหลาย อะไรปด

ก นกระแสท งหลายได” ๙

เนอหาของปญหาขอท ๓ วา“ปญญา สต นามและรปดบทไหน” ๑๐

เนอหาของปญหาขอท ๔ วา“ขอพระองคผ มพระปญญา โปรดตรสบอกการดาเนน

ชวตของพระอรหนตขณาสพ และพระเสขะเหลาน นดวยเถด” ๑๑

๒. วธการถามปญหาของอชตมาณพ

เปนการถามเพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคยเหน หรอย งไมแจมแจงใหรเหนอยาง

แจมแจง

๓. เปาหมายการถามปญหาของอชตมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ถามเพออยากจะทราบวาโลกน นถกอะไรหม

หอ อะไรเปนภยใหญของโลก หรอถามถงสาเหตททาใหโลกไมสดใส”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ “ผ ถามตองการทราบถงกระแสคอกเลสตณหา

น น อะไรทสามารถปดก นกระแสกเลสตณหาน นได”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“การถามถงทสดแหงความสนชาตสนภพ อน

ไดแกนพพาน ซงเปนทดบชาตดบภพไมเกดอก สตเปนเครองหามกระแส ปญญาเปนเครองปดก น

กระแส ฉะน นสตกบปญญาจะดบไปเมอไร”

๘ ข.ส.(บาล) ๒๕/๑๐๓๙ /๕๓๑, ข.จ.(บาล) ๓๐/๕๗ /๑๑, ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๓๙/๗๔๕, ข.จ.(ไทย)

๓๐/๕๗ /๑๑.

๙ ข.ส.(บาล) ๒๕/๑๐๔๑/๕๓๑, ข.จ.(บาล) ๓๐/๕๙ /๑๑ , ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๑ / ๗๔๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๕๙/

๑๑.

๑๐ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๓/๗๔๖, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๖๑ /๑๒, ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๓ /๗๔๖, ข.จ.(ไทย)

๓๐/๖๑ /๑๒.

๑๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕/ ๑๐๔๕/๗๔๗, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๖๓/๑๒, ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๕/๗๔๗, ข.จ.(ไทย)

๓๐/๖๓/๑๒.

๕๓

เปาหมายการถามปญหาขอท ๔ คอ“ตองการทราบถงการดาเนนชวตหรอการ

ประพฤตปฏบตของผ ทศกษาและผ ทไมตองศกษาคอพระเสขะและพระอรหนตด าเนนชวตอยางไร”

๓.๓.๒ ตสสเมตเตยยมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

ทานถามปญหา ๑ ขอ แตแจกแจงประเดนปญหาได ๕ ประเดนคอ๑๒

๑. เนอหาของปญหาทตสสเมตเตยยมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา “ใครชอวาเปนผ สนโดษในโลกน”

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“ความหว นไหวท งหลายยอมไมมแกใคร”

เน อหาของปญหาขอท ๓ วา“ใครรชดสวนสดท ง ๒ ดานแลว ไมยดตดใน

ทามกลางดวยมนตา”

เนอหาของปญหาขอท ๔ วา“พระองคตรสเรยกใครวาเปนมหาบรษ”

เนอหาของปญหาขอท ๕ วา“ใครลวงพนเครองรอยรดในโลกน ได”

๒. วธการถามปญหาของตสสเมตเตยยมาณพ

วธการถามเปนการถามทผ ถามย งไมรจงถามเพอใหไดรชดเจนเปนการถามเพอ

ประโยชนของตนและผ อน

๓. เปาหมายการถามปญหาของตสสเมตเตยยมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ตองการทจะถามเกยวกบเรองของผ สนโดษ”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ตองการทจะถามเกยวกบเรองความหว นไหว

(กเลส) ไมมในผ ใด”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“ตองการทราบเรองสวนสดท ง ๒ ดาน”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๔ คอ“ตองการทจะถามเกยวกบเรองมหาบรษ”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๕ คอ“ตองการทราบวาใครลวงพนตณหาทเปน

เครองรอยรดในโลก”

๑๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๗ /๗๔๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๖๕/๑๓.

๕๔

๓.๓.๓ ปณณกมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทปณณกมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ผ ไมมตณหาเหตใหหว นไหว ผ มปกตเหนมล ฤาษ

มนชะ กษตรย และพราหมณจานวนมากในโลกน อาศยอะไร จงพากนบชาย ญแกเทวดาท งหลาย”

๑๓

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“ฤาษ มนชะ กษตรย และพราหมณจานวนมากในโลก

น พากนบชาย ญแกเทวดาท งหลาย ชนเหลาน นเปนผ ไมประมาทแลวในการบชาย ญไดขามพนชาต

และชราบางไหม” ๑๔

เนอหาของปญหาขอท ๓ วา“ถาชนเหลาน นผ ประกอบการบชาย ญ ขามพนชาต

และชราไปไมไดดวยย ญท งหลาย เมอเปนเชนน ใครเลาในเทวโลกและมนษยโลกขามชาตและชรา

ได” ๑๕

๒. วธการถามปญหาของปณณกมาณพ

ผ ถามในปญหาขอแรกเปนการถามเพอทาใหชดเจนในสงทไมเคยเหน ปญหาขอท

สองเปนการถามเพอตดความสงสย ปญหาขอทสามเพอทาใหชดเจนในสงทไมเคยเหน

๓. เปาหมายการถามปญหาของปณณกมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบวาการบชาย ญน นททกๆ

คนบนโลกประกอบพธกรรมบชาย ญเพอหวงอะไร”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ถามในเรองการบชาย ญในเมอบคคลทาการ

บชาย ญบอยๆโดยไมขาด บชาย ญอยางตอเนองจะสามารถขามชาตชราไดบางไหม ซงผ ถามมความ

สงสยไมแนใจไมมความรในเรองน จงตองการคาตอบ”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“ถามเพออยากรถงความชดเจนวาในเมอขาม

ชาตชราไมไดแลวจะมใครทสามารถขามชาตชราไดหรอเพอตองการทจะขามพนจากชาตชรามรณะ

ซงจะบรรลถงภมอนเปนทไมเกดไมแกไมตายทเรยกวานพพาน”

๓.๓.๔ เมตตคมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทเมตตคมาณพทลถามพระพทธเจา

๑๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๕๐/๗๔๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๖๘ /๑๔.

๑๔ ข.ส.(ไทย) ๒๕/ ๑๐๕๒/ ๗๔๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๗๐/๑๔.

๑๕ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๕๔ / ๗๕๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๗๒/๑๕.

๕๕

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ทกขหลายรปแบบอะไรกตามในโลกทกขเหลาน เกด

มาจากทไหนหนอ” ๑๖

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“นกปราชญท งหลายจะขามโอฆะ ชาต ชรา โสกะ และปรเทวะไดอยางไร” ๑๗

เนอหาของปญหาขอท ๓ วา“ขาพระองคชอบใจธรรมอนสงสดน นทบคคลรชด

แลว มสต เทยวไปอย พงขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได” ๑๘

เนอหาของปญหาขอท ๔ วา“ธรรมทปราศจากอปธ พระองคตรสไวดแลว พระผ ม

พระภาคทรงละทกขไดแลวเปนแน เพราะธรรมน พระองคทรงรชดแลว พระองคผ เปนพระมนตรส

สอนชนเหลาใดไมหยดหยอน แมชนเหลาน นกพงละทกขไดเปนแน เพราะฉะน น ขาพระองคมาพบ

พระผ มพระภาคผ นาคะ ขอนมสการพระองค (โดยหวงวา) พระผ มพระภาค พงตรสสอนขาพระองค

ไมหยดหยอนบาง” ๑๙

๒. วธการถามปญหาของเมตตคมาณพ

วธการถามในปญหาขอแรกเปนการถามเพอตดความสงสย สวนปญหาขอทสอง

เปนการถามเพอตดความสงสย ปญหาขอทสามเปนการถามเพอประโยชนตน และปญหาขอทสก

เปนคาถามเพอประโยชนตน

๓. เปาหมายการถามปญหาของเมตตคมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบถงตนเหตททาใหเกด

ความทกขซงผ ถามมความรในเรองน อยบางแตกย งมความสงสยอยจงตองการคาตอบเพอใหความ

กระจางชด”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ผถามมความรในเรองทถามอย แตตองการ

ทราบความชดเจนและอยากทจะหลดพนจงอยากรวานกปราชญจะขามโอฆะ ชาต ชรา โสกะ

ปรเทวะไดอยางไร”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“ผ ถามชอบใจในคาตอบคอมความเขาใจใน

คาตอบของพระพทธเจาแตตองการคาอธบายเพอใหชดเจนข น”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๔ คอ“ผ ถามตองการทจะพนทกข พนจากกเลสอยาง

แนแท ตองการวธทจะพนจากกเลสน น”

๑๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๕๖/๗๕๑, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๗๔ /๑๕.

๑๗ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๕๙/๗๕๒, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๗๗/๑๖.

๑๘ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๖๑/๗๕๒, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๗๙ /๑๗.

๑๙ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๖๔-๑๐๖๕/๗๕๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๘๒-๘๓ /๑๗.

๕๖

๓.๓.๕ โธตกมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทโธตกมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขาพระองคมงหวงจะรบฟงพระวาจาของพระองค

อยางยงบคคลฟงพระสรเสยงของพระองคแลวศกษาธรรมเปนเหตดบกเลสเพอตน” ๒๐

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“ขาพระองคขอนมสการพระองค ขาแตพระองคผ

สกกะ ขอพระองคโปรดปลดเปลองขาพระองคจากความสงสยท งหลายเถด” ๒๑

เนอหาของปญหาขอท ๓ วา“ขอพระองคทรงพระกรณาตรสสอนวเวกธรรมทขา

พระองคจะพงรแจงได และโดยวธทขาพระองคไมขดของเหมอนอากาศ ขาพระองคจะพงสงบอย

ในทน แล เปนผ ไมอาศย เทยวไปอย” ๒๒

เนอหาของปญหาขอท ๔ วา“ขาพระองคชอบใจความสงบอนสงสดน นทบคคลร

ชดแลว มสต เทยวไปอย พงขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได” ๒๓

๒. วธการถามปญหาของโธตกมาณพ

วธการถามเปนการถามเพอประโยชนตน

๓. เปาหมายการถามปญหาของโธตกมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามเพอตองการธรรมเปนเหตททาใหดบ

กเลสของตน”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ผ ถามมความสงสยในธรรมอยจงตองการทจะ

พนจากความสงสยน น”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“ผ ถามตองการทราบเรองธรรมคอความสงด

หรอวเวกธรรมเพอตองการความสงบและไมอาศยในอารมณไหนๆดวยตณหาหรอทฏฐ”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๔ คอ“ผ ถามตองการทราบเรองตณหาทชอวาวสตตกา”

๓.๓.๖ อปสวมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทอปสวมาณพทลถามพระพทธเจา

๒๐ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๖๘/๗๕๔, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๘๖/๑๘.

๒๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๗๐/๗๕๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๘๘/๑๙.

๒๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๗๒/ ๗๕๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๙๐/๑๙.

๒๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๗๔ / ๗๕๖, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๙๒/๒๐.

๕๗

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขาพระองคผ เดยวไมไดอาศย (ใคร ๆ หรอสงใด ๆ)

จงไมสามารถขามหวงกเลสอนยงใหญไดขอพระองคโปรดตรสบอกอารมณ ทขาพระองคไดอาศย

แลว พงขามหวงกเลสน ได” ๒๔

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“บคคลใดเปนผ ปราศจากราคะในกามท งปวงละ

สมาบตอนอาศยอากญจญญายตนสมาบต นอมใจไปในสญญาวโมกขช นสง บคคลน นไมหว นไหว

ดารงอย ในพรหมโลกช นอากญจญญายตนะน นไดหรอ” ๒๕

เนอหาของปญหาขอท ๓ วา“ถาบคคลน นไมหวนไหว ดารงอยในพรหมโลกน น

นานนบปไมไดไซร บคคลน นเปนผ หลดพนแลว มความสงบเยนอยในพรหมโลกหรอ หรอวา

วญญาณของบคคลน นจะพงจตอก” ๒๖

เนอหาของปญหาขอท ๔ วา“มนน นถงความสลายไป หรอวาไมม หรอวาไมแตก

ทาลาย เพราะมความแนแท พระองคผเปนพระมน ขอโปรดตรสตอบปญหาน น แกขาพระองคให

แจมแจงดวยเถด เพราะธรรมน นพระองคทรงรชดแลว” ๒๗

๒. วธการถามปญหาของอปสวมาณพ

วธการถาม ปญหาขอแรกเปนการถามเพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคยเหน

ปญหาขอทสองถงปญหาขอทส เปนการถามเพอตดความสงสย

๓. เปาหมายการถามปญหาของอปสวมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบเรองการขามหวงกเลส

หรอหวงทกข”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ผถามตองการทราบเรองการปฏบตต งอยใน

อากญจญญายตนสมาบต ซงผ ถามมความรบางแตย งมความสงสยอยจงตองการทราบเพอความ

ชดเจน”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“ผ ถามตองการทราบเรองเกยวกบวญญาณของ

ผ หลดพนจากกเลสเพราะผ ถามน นมความสงสยอย มความรแตกย งไมแนใจในสงทรนกจงถามเพอ

ทาความกระจางแจงชด”

๒๔ ข.ส.(ไทย) ๒๕/ ๑๐๗๖/ ๗๕๗, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๙๔ /๒๐.

๒๕ ข.ส.(ไทย) ๒๕/ ๑๐๗๘/๗๕๗-๗๕๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๙๖/๒๑.

๒๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๐ / ๗๕๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๙๘ /๒๑.

๒๗ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๒ /๗๕๘-๗๕๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๐๐ /๒๒.

๕๘

เปาหมายการถามปญหาขอท ๔ คอ“ผ ถามตองการทราบเรองเกยวกบการตายเกด

ตายสญผถามน นมความสงสยอย มความรแตกย งไมแนใจในสงทรนกจงถามเพอทาความชดเจนใน

เรองทถาม”

๓.๓.๗ นนทมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทนนทมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ชนท งหลายกลาววา มนท งหลายมอยในโลก คากลาว

น น นเปนอยางไร ชนท งหลายยอมเรยกบคคลผ เปนไปดวยญาณหรอวายอมเรยกบคคลผ เปนไปดวย

ความเปนอยวา เปนมน” ๒๘

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“สมณพราหมณบางพวกยอมกลาวความหมดจด

เพราะรปทเหนบาง เพราะเสยงทไดยนบาง เพราะศลและวตรบาง เพราะพธหลากหลายบาง สมณ

พราหมณพวกน นผ ประพฤตตนเครงครดในหลกการของตนน น ขามชาตและชราไดบางหรอไม” ๒๙

เนอหาของปญหาขอท ๓ วา“หากพระองคผ เปนพระมนตรสวาสมณพราหมณ

พวกน นย งขามหวงกเลสไมได เมอเปนเชนน น ใครเลาในเทวโลกและมนษยโลก ชอวาขามชาตและ

ชราไปได” ๓๐

๒. วธการถามปญหาของนนทมาณพ

วธการถามคาถามทนนทมาณพถามในปญหาขอแรกถงปญหาขอทสาม เปนการ

ถามเพอตดความสงสย

๓. เปาหมายการถามปญหาของนนทมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ “ผ ถามตองการทราบเรองเกยวกบมน ซงผ ถาม

มความรเรองมนอยบางกย งมความสงสยในเรองน อย มนทรน นเปนคากลาวทลทธตางๆใชเรยกผ ท

มความรอบรวาเปนมน แตมนในพระพทธศาสนาน นเปนอยางไร ผ ถามตองการถามเพอคลายความ

สงสยและตองการความชดเจน”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ผ ถามตองการทราบเรองเกยวกบความหมด

จดหรอวสทธ ซงในทกลทธปฏบตกนมา ผ ถามมความรในเรองน อยแตเปนเรองของลทธอน จงม

ความสงสยและตองการทราบเพอความชดเจนในเรองน วาเมอผ ประพฤตตนเครงครดแลวจะขาม

ชาตชราไดหรอไม”

๒๘ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๔ /๗๕๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๐๒ /๒๒.

๒๙ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๖ /๗๖๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๑๐๔/๒๓.

๓๐ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๘ /๗๖๑, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๐๖ /๒๓-๒๔.

๕๙

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“ผ ถามตองการทราบเรองเกยวกบผ ขามชาต

และชราได ผ ถามมความสงสยอกวาใครทจะสามารถขามชาตและชราได”

๓.๓.๘ เหมกมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทเหมกมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา “กอนแตศาสนาของพระโคดม อาจารยเจาลทธเหลา

ใดเคยตอบแกขาพระองควา เหตน ไดเปนมาแลวอยางน จกเปนอยางน ค าตอบท งหมดเปนคาทเชอ

สบตอกนมา ค าตอบท งหมดน นมแตจะทาใหตรกไปตาง ๆ ขาพระองคจงไมยนดในคาตอบน น ขา

แตพระมน บคคลรชดธรรมใดแลว มสต เทยวไปอย พงขามตณหาทชอวาวสตตกาในโลกไดขอ

พระองคโปรดตรสบอกธรรม (น น) ทเปนเครองกาจดตณหา แกขาพระองคดวยเถด” ๓๑

๒. วธการถามปญหาของเหมกมาณพ

วธการถามเปนการถามเพอประโยชนตน เพราะมเปาหมายของการถามคอนาไปส

การปฏบตเพอนาไปสการดบทกขคอตดและทาลายซงตณหาท งหลาย

๓. เปาหมายการถามปญหาของเหมกมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ “ถามตองการทราบเกยวกบคาพยากรณของ

อาจารยเจาลทธ ธรรมเครองกาจดตณหาและนพพานซงผ ถามมความรในเรองน อยแลวแตเปน

ความรทอยภายนอกลทธ ไมใชความรในพระพทธศาสนา ผ ถามจงตองการทจะหลดพนจากทกข

และตณหาในทางพระพทธศาสนาจงตองการความรทจะปฏบตตนเพอหลดพน”

๓.๓.๙ โตเทยยมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทโตเทยยมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“กามท งหลายไมอยในบคคลใด ตณหาไมมแกบคคล

ใด และบคคลใดขามพนจากความสงสยไดแลว วโมกขของบคคลนนเปนเชนไร” ๓๒

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“บคคลน นเปนผ ไมมความหวงหรอวาย งหวงอย

บคคลน นเปนผ มปญญาหรอวาย งมความดารดวยปญญา ขาพระองคจะพงรจกพระมนไดอยางไร”

๓๓

๓๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๙๑-๑๐๙๒/๗๖๒-๗๖๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๐๙-๑๑๐ /๒๕.

๓๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๙๕ /๗๖๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๑๓ /๒๖.

๓๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๙๗ /๗๖๔, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๑๕ / ๒๖.

๖๐

๒. วธการถามปญหาของโตเทยยมาณพ

วธการถาม ปญหาขอแรกเปนการถามเพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคยเหน

ปญหาขอททสองเปนการถามเพอตดความสงสยความของใจทมอย

๓. เปาหมายการถามปญหาของโตเทยยมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบกามและวโมกข

ซงผ ถามย งไมมความรในเรองน จงตองการถามเพอความกระจางแจง”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบความหวงและ

ปญญา ในเรองน ผ ถามมความรอยบางแตกย งมความสงสยไมแนใจจงถามเพอคลายความสงสยน น”

๓.๓.๑๐ กปปมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทกปปมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขอพระองคโปรดตรสทพ งของสตวท งหลาย ผ อย

ทามกลางสาคร ผ ถกชราและมรณะครอบงา ในขณะเกดหวงน าอนเปนมหนตภย ขอพระองคโปรด

ตรสบอกทพง โดยวธททกขน จะไมพงมแกขาพระองคอก” ๓๔

๒. วธการถามปญหาของกปปมาณพ

วธการถาม คาถามทถามน เปนการถามเพอตดความสงสยโดยยกอปมาเขามา

ประกอบ เปาหมายของการถามคอนาไปสการปฏบตเพอดบกเลสและพนทกข

๓. เปาหมายการถามปญหาของกปปมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบทพงของสรรพ

สตวผ ตกอยทามกลางสงสารวฏ ในคาถามน ผ ถามไดมความรและศกษาในเรองน มาบางแตย งม

ความสงสยในเรองน อย จงถามเพอตดความสงสยเพอความชดเจนและตองการหลดพนจากทกข”

๓.๓.๑๑ ชตกณณมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทชตกณณมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขอพระองคโปรดตรสบอกสนตบท ขอพระองค

โปรดตรสบอกธรรมอนแทจรงน นแกขาพระองคดวยเถด เพราะวา พระผ มพระภาคเจาทรงครอบงา

กามท งหลายดวยพระเดช ทรงเคลอนไหวอยเหมอนดวงอาทตยมแสงสวางสองปกคลมท วปฐพ

๓๔ ข.ส.(ไทย) ๒๕/ ๑๐๙๙/๗๖๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๑๗ /๒๗.

๖๑

พระองคผ มพระปญญาอนไพบลย ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมเปนเครองละชาตและชราใน

โลกน เพอขาพระองคผ มปญญานอยจะพงรแจงได” ๓๕

๒. วธการถามปญหาของชตกณณมาณพ

วธการถามเปนการถามเพอประโยชนทปราศจากกเลส ชตกณณมาณพทลถาม

ปญหากบพระพทธเจาโดยมเปาหมายคอมงทจะหาทางพนทกข

๓. เปาหมายการถามปญหาของชตกณณมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบสนตบทและธรรม

สาหรบเปนเครองละชาต ชรา ซงผ ถามไดมความรในเรองน บางแตกตองการหลดพนจากทกขจงทล

ถามเพอขอวธปฏบตใหหลดพนจากชาตและชรา ค าถามทกราบทลถามน นเพอตองการทจะพนจาก

ทกข พนจากการเกดและการแก”

๓.๓.๑๒ ภทราวธมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทภทราวธมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขาพระองคขอทลอาราธนาพระองคผ ทรงละอาลย ตด

ตณหาได ไมมตณหาเหตใหหว นไหว ทรงละความเพลดเพลนได ขามหวงกเลสได หลดพนแลว ละ

ธรรมเครองดาร มปญญาด ขาพระองคผ มความเพยร ชนในชนบทตางๆ มาชมนมกนประสงคจะฟง

พระดารสหวงกนวา ไดฟงแลวจะกลบไป ขอพระองคจงตรสตอบปญหาแกชนเหลาน นใหสาเรจ

ประโยชนเถด เพราะธรรมน พระองคทรงรชดแจงแลว” ๓๖

๒. วธการถามปญหาของภทราวธมาณพ

วธการถามเพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคยเหน

๓. เปาหมายการถามปญหาของภทราวธมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบวธการละตณหา

และกเลส ผถามย งไมมความรในเรองน จงตองการทจะรวธทปฏบตเพอหลดพนจากกเลสตณหา”

๓.๓.๑๓ อทยมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทอทยมาณพทลถามพระพทธเจา

๓๕ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๐๓-๑๑๐๔/๗๖๖, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๒๑-๑๒๒ / ๒๘.

๓๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๐๘-๑๑๐๙ /๗๖๗-๗๖๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๒๖-๑๒๗ /๒๙-๓๐.

๖๒

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขาพระองคมปญหาทจะทลถาม จงมาเฝาพระองคผ

ทรงมฌาน ปราศจากธล ประทบน งอย ผ ทรงทากจสาเรจแลว ไมมอาสวะ ทรงถงฝงแหงธรรมท ง

ปวง ขอพระองคโปรดตรสบอกอญญาวโมกขอนเปนเครองทาลายอวชชาดวยเถด” ๓๗

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“สตวโลกมอะไรเปนเครองประกอบไว อะไรเลาเปน

เหตเทยวไปของสตวโลกน น เพราะละอะไรไดเลา พระองคจงตรสวา นพพาน” ๓๘

เนอหาของปญหาขอท ๓ วา“สตวโลกมสตเทยวไปอยอยางไรวญญาณจงดบสนท”

๓๙

๒. วธการถามปญหาของอทยมาณพ

วธการถามในปญหาขอแรก เพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคยเหน สวนปญหาขอ

ทสองเปนการถามเพอตดความสงสยความของใจทมอยและปญหาขอสดทายเปนการถามเพอ

ประโยชนตน

๓. เปาหมายการถามปญหาของอทยมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผถามตองการทราบเกยวกบธรรมเปนเครอง

พนหรอทาลายอวชชา ซงผ ถามย งไมมความรในเรองน จงทลถามเพอขอความรและวธปฏบตเพอ

ทาลายอวชชา”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ถามตองการทราบเกยวกบโลกและนพพาน ผ

ถามมความรในเรองเหลาน อยบางแตย งไมแนใจในสงทร จงทลถามเพอตองการตดความสงสยและ

มความรในเรองน อยางชดเจน”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๓ คอ“ถามตองการทราบเรองวธทาสตอยางไรให

วญญาณดบสนท ผ ถามตองการทจะทราบวถทางทจะหลดพนจากกเลส ตณหา หลดพนจากทกขจง

ทลถามปญหาในเรองน”

๓.๓.๑๔ โปสาลมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทโปสาลมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขาพระองคขอทลถามถงญาณ ของบคคลผ ไมมรป

สญญา ผ ละรปกายไดท งหมด ผ พจารณาท งภายในและภายนอกเหนวาไมมอะไร บคคลผ เปน

เชนน น ควรแนะนาอยางไร” ๔๐

๓๗ ข.ส.(ไทย) ๒๕/ ๑๑๑๒/๗๖๘-๗๖๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๓๐ /๓๐.

๓๘ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๑๕ /๗๖๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๓๓ /๓๑.

๓๙ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๑๗ /๗๗๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๑๓๕/๓๑.

๔๐ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๑๙-๑๑๒๐/๗๗๐-๗๗๑, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๑๓๗-๑๓๘/๓๒.

๖๓

๒. วธการถามปญหาของโปสาลมาณพ

วธการถามเปนการถามเพอประโยชนตน

๓. เปาหมายการถามปญหาของโปสาลมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบญาณของบคคลผ

ไมมรปสญญา ผละรปกายได ในคาถามน ผ ถามมความรในเรองน บางจงถามเพอตองการวธปฏบต

นาไปสการพนทกข”

๓.๓.๑๕ โมฆราชมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทโมฆราชมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขาพระองคไดทลถามพระองคผ ศากยะ ๒ คร งแลว

พระผ มพระภาคเจาผ มพระจกษมไดตรสตอบแกขาพระองค ขาพระองคไดยนมาวา พระผ มพระภาค

เจาผ เปนเทพฤาษ ถามผ ใดถามปญหาถง ๓ คร ง กจะตรสตอบ โลกน โลกอน พรหมโลก อกท ง

เทวโลก ยอมไมทราบชดความเหนของพระองคผ โคตมโคตร ผ มพระยศ ขาพระองคมปญหาทจะ

ทลถามจงมาเฝาพระองค ผ ทรงมปกตเหนธรรมอนงามอยางน บคคลพจารณาเหนโลกอยางไร

มจจราชจงจะมองไมเหน” ๔๑

๒. วธการถามปญหาของโมฆราชมาณพ

วธการถามเปนการถามเพอประโยชนตน

๓. เปาหมายการถามปญหาของโมฆราชมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบโลกและบคคลผ

พจารณาโลกโดยความวางเปลา ผถามตองการหลดพนจากทกขมงสพระนพพานแตย งตดอยย งไมร

แจงชดจงทลถามวธปฏบตเพอหลดพนจากทกข”

๓.๓.๑๖ ปงคยมาณพกบการทลถามปญหาพระพทธเจา

๑. เนอหาของปญหาทปงคยมาณพทลถามพระพทธเจา

เนอหาของปญหาขอท ๑ วา“ขาพระองคเปนคนแก มก าลงนอย ผวพรรณเศรา

หมอง นยนตาท งสองไมแจมใส หกฟงไมสะดวก ขอขาพระองคอยาไดเปนคนหลงเสยหายใน

ระหวางน เลย ขอพระองคจงตรสบอกธรรมทเปนเครองละชาตและชราในโลกน ซงขาพระองคจะ

พงรแจงไดเถด” ๔๒

๔๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๒๓-๑๑๒๕ /๗๗๒, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๔๑-๑๔๓ /๓๓.

๔๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕/ ๑๑๒๗/๗๗๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๑๔๕/๓๔.

๖๔

เนอหาของปญหาขอท ๒ วา“ทศใหญ ๔ ทศนอย ๔ ทศเบองบน ๑ เบองต า ๑

เหลาน รวมเปน ๑๐ สงใดๆในโลกทพระองคไมทรงเหน ไมทรงไดยน ไมทรงทราบ หรอไมทรงร

แจง มไดมเลย ขอพระองคจงตรสบอกธรรมทเปนเครองละชาตและชราในโลกน ซงขาพระองคจะ

พงรแจงไดเถด” ๔๓

๒. วธการถามปญหาของปงคยมาณพ

วธการถามปญหาท งสองขอน นเพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคยเหน ปงคยมาณพ

ทลถามปญหาโดยมเปาหมายคอมงสการปฏบตเพอหาทางพนทกข

๓. เปาหมายการถามปญหาของปงคยมาณพ

เปาหมายการถามปญหาขอท ๑ คอ“ถามตองการทราบเกยวกบธรรมเปนเครองละ

ชาตและชราในทน เพราะผ ถามน นชราภาพมาก จงตองการทจะพนจากความชราน น ทลถามวธทจะ

พนจากชาตและชราในโลกน”

เปาหมายการถามปญหาขอท ๒ คอ“ผ ถามตองการทราบเกยวกบธรรมเปนเครอง

ละชาตและชราในอตภาพน ผ ถามย งไมมความเขาใจในเรองน มากนก จงทลถามเกยวกบเรองน อก

คร ง เพอทจะหลดพนจากชาตและชรา”

๓.๓.๑๗ สรปเนอหาปญหาของมาณพ ๑๖ คน

เนอหาปญหาของมาณพ ๑๖ คนมความสมพนธเกยวเนองกน วธการถามของแตละคนเปน

การถามเพอทาใหชดเจนในสงทย งไมเคยเหน ถามเพอตดความสงสย การถามเพอเทยบเคยงในสงท

เคยเหนแลว การถามเพอประโยชนตน การถามเพอประโยชนผ อน การถามเพอประโยชนตนและ

ผ อน จดมงหมายของการถามคอเพอการหลดพนจากการเวยนวายตายเกดในภพน

๔๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๒๙ /๗๗๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/ ๑๔๗/ ๓๕.

บทท ๔

วเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คนตามกรอบอรยสจ ๔

ในบทน จะเปนการกลาวถงพทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของ

มาณพ ๑๖ คนและวเคราะหความสมพนธของปญหามาณพตามกรอบอรยสจ ๔

๔.๑ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจา

๔.๑.๑ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของอชตมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“โลกถกอวชชาหมหอไว โลกไมแจมแจงเพราะความ

ตระหน และความประมาท เรากลาววาตณหา เปนเครองฉาบทาโลกน ไว ทกขเปนภยใหญของโลก

น น” ๑

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“กระแสเหลาใดทมอย สตเปนเครองก นกระแส

เหลาน นได กระแสเหลาน นอนบณฑตยอมปดก นไดดวยปญญา” ๒

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“นามและรปยอมดบไปไมมสวนเหลอ ณ ทใด สต

และปญญาน ยอมดบไป ณ ทน น เพราะความดบแหงวญญาณ” ๓

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๔ วา“ภกษไมพงก าหนดยนดในกามท งหลาย พงเปนผ ม

ใจไมขนมว ฉลาดในธรรมท งปวง มสตดารงอย” ๔

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

อชตมาณพและศษยทเปนบรวารท ง ๑ ,๐๐๐ คน ไดฟงพระวาจาตรสตอบกเขาใจแจม

แจง ไดด ว งต า เ หน ธร รม จ งท ลข ออ ป สมบ ท พร ะ พ ทธ เ จาท ร ง อป สม บท ใหดว ย ว ธ

เอหภกขอปสมปทา พรอมกบการบรรลพระอรหนต

๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๐ /๗๔๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๕๘ /๑๑.

๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๒ /๗๔๖, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๖๐/๑๒.

๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๔ /๗๔๗, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๖๒ /๑๒.

๔ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๐๔๖/๗๔๗, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๖๔ /๑๒.

๖๖

๔.๑.๒ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของตสสเมตเตยยมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“ภกษเปนผ มพรหมจรรย (เพราะเหนโทษในกาม)

ท งหลาย ชอวาเปนผ สนโดษ”

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“ผ คลายตณหาแลว มสตทกเมอ รธรรมท งหลายแลว

ดบกเลสได ภกษน นชอวาไมมความหว นไหว”

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“ภกษน นชอวารชดสวนสดท ง ๒ ดานแลว ไมยด

ตดในทามกลางดวยมนตา”

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๔ วา“เราเรยกภกษน นวาเปนมหาบรษ”

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๕ วา“ภกษน นชอวาลวงพนเครองรอยรดในโลกน ได” ๕

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

ตสสเมตเตยยมาณพและศษยทเปนบรวารเมอไดรบฟงพระดารสแลวกคดตามจนรแจง

เหนจรง ไดดวงตาเหนธรรมทลขออปสมบท พระพทธเจาทรงอปสมบทดวยวธเอหภกขอปสมปทา

และบรรลพระอรหนต

๔.๑.๓ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของปณณกมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“ฤาษ มนชะ กษตรย และพราหมณจานวนมากใน

โลกน พากนบชาย ญแกเทวดาท งหลาย ชนเหลาน นหวงความเปนอยางน อาศยชราจงพากนบชา

ย ญ” ๖

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“ชนเหลาน นหวง ชนชม มงหวง จงพากนบชาย ญ

เพราะอาศยลาภจงมงหวงกาม เรากลาววา ชนเหลาน นผ ประกอบการบชาย ญ เปนผ ก าหนดยนดใน

ภพ ขามพนชาตและชราไปไมได” ๗

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“เรากลาววา บคคลใดไมมความหว นไหวในโลก

ไหน ๆ เพราะทราบชดฝงน และฝงโนนในโลก บคคลน นเปนผ สงบ ปราศจากควน ไมมทกข ไมม

ความหวง ชอวา ขามชาตและชราไดแลว” ๘

๕ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๔๘-๑๐๔๙/๗๔๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๖๖-๖๗/๑๓.

๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๕๑ /๗๔๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๖๙ /๑๔.

๗ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๕๓ /๗๕๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๗๑/๑๔-๑๕.

๘ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๐๕๕/๗๕๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๗๓ /๑๕.

๖๗

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

หลงจากทปณณกมาณพไดฟงพระดารสตอบของพระพทธเจาจนคลายขอสงสยท ง

หมดแลวจงเลอมใส ทลขออปสมบท พระพทธองคทรงอปสมบทใหดวยวธเอหภกขอปสมปทา ท ง

ปณณกมาณพและศษยบรวารอก ๑,๐๐๐ บรรลพระอรหนต

๔.๑.๔ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของเมตตคมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“ทกขหลายรปแบบอะไรกตามในโลกน ลวนเกดมา

แตอปธเปนตนเหต ผ ใดแลไมมปญญากออปธ ผ น นจดวาเปนคนเขลา ยอมเขาถงทกขบอยๆ

เพราะฉะนนบคคลรชดอย เปนผ มปกต พจารณาเหนทกขวามชาตเปนแดนเกด ไมควรกออปธ” ๙

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“บคคลรชดธรรมใดแลว มสต เทยวไปอย พงขาม

ตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได เราจกกลาวธรรมทประจกษดวยตนเอง ในธรรมทเราเหนแลวแก

เธอ” ๑๐

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“เธอรชดธรรมอยางใดอยางหนง ซงเปนธรรมช นสง

ช นต า และช นกลาง เธอจงบรรเทาความเพลดเพลน ความถอม นและวญญาณในธรรมเหลาน นเสย

ไมพงต งอยในภพ ภกษผ มปกตอยอยางน มสต ไมประมาท รแจง ละความยดถอวาเปนของเราแลว

เทยวไปอย พงละชาต ชรา โสกะ และปรเทวะ อนเปนทกขในอตภาพน ไดแนนอน” ๑๑

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๔ วา“บคคลทเธอรจกวาเปนพราหมณผ จบเวท ไมมเครอง

กงวล ไมของในกามภพ ขามโอฆะไดแลวโดยแทและเปนผ ขามถงฝง ไมมกเลสดจตะปตรงใจ หมด

ความสงสยแลว นรชนใดในทน เปนผ มปญญา จบเวท สลดกเลสเครองของในภพนอยภพใหญน ได

แลว นรชนน นเปนผ ปราศจากตณหาแลว ไมมทกข ไมมความหวงเรากลาววา นรชนน นขามพนชาต

และชราไดแลว” ๑๒

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

เมอเมตตคมาณพและศษยทเปนบรวารไดรบฟงพระดารสตอบจนเขาใจแจมแจงก

เลอมใสศรทธาจงทลขออปสมบท พระพทธเจาทรงอปสมบทใหดวยวธเอหภกขอปสมปทา จากน น

ท งหมดกบรรลเปนพระอรหนต

๙ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๕๗-๑๐๕๘/๗๕๑, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๗๕ -๗๖/๑๖.

๑๐ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๖๐ /๗๕๒, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๗๘/๑๖.

๑๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๖๒-๑๐๖๓/๗๕๒-๗๕๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๘๐ -๘๑/๑๗.

๑๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๖๖-๑๐๖๗ /๗๕๓ -๗๕๔, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๘๔-๘๕ /๑๘.

๖๘

๔.๑.๕ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของโธตกมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“ถาเชนน น เธอผ มปญญารกษาตน มสต จงทาความ

เพยรในทน แล บคคลไดฟงเสยงจากทน แลวพงศกษาธรรมเปนเหตดบกเลสเพอตน” ๑๓

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“เราไมสามารถปลดเปลองใครๆ ผ มความสงสยใน

โลกได แตเธอเมอรแจงธรรมอนประเสรฐ กจะขามโอฆะน ไดเองดวยประการฉะน” ๑๔

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“บคคลผ รชดความสงบใดแลว มสต เทยวไปอย พง

ขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได เราจกกลาวความสงบน นทเรารประจกษดวยตนเองในธรรม

ทเราเหนแลวแกเธอ” ๑๕

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๔ วา“เธอรชดธรรมอยางใดอยางหนง ซงเปนธรรมช นสง

ช นต า และช นกลาง เธอรชดธรรมน นวา เปนเครองของในโลกแลว อยาไดกอตณหาเพอภพนอย

และภพใหญเลย” ๑๖

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

โธตกมาณพและเหลาศษยทเปนบรวารท ง ๑,๐๐๐ คน เมอไดฟงพระดารสของพระพทธ

อง คแ ลว ก ไ ดด ว ง ต า เ ห น ธรร ม จ ง ท ลข อ อ ป สม บ ท พ ระ พ ท ธ เ จา ท ร ง อ ป สม บ ท ดว ย

เอหภกขอปสมปทา แลวท งหมดกบรรลพระอรหนต

๔.๑.๖ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของอปสวมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“เธอจงมสต เพงพจารณาอากญจญญายตนสมาบต ยด

เอาเปนอารมณวา ไมมอะไร ดงน แลวกจะขามหวงกเลสได เธอจงละกามท งหลาย เปนผ งดเว นจาก

ความสงสยท งหลาย พจารณาดความสนตณหาท งคนท งว น” ๑๗

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“บคคลใดเปนผ ปราศจากราคะในกามท งปวง ละ

สมาบตอน อาศยอากญจญญายตนสมาบต นอมใจไปในสญญาวโมกขช นสง บคคลน นไมหว นไหว

ดารงอยในพรหมโลกช นอากญจญญายตนะน นได” ๑๘

๑๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๖๙ /๗๕๔, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๘๗ /๑๙.

๑๔ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๐๗๑/๗๕๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๘๙ /๑๙.

๑๕ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๐๗๓/๗๕๖, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๙๑/๒๐.

๑๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๗๕ /๗๕๖, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๙๓ /๒๐.

๑๗ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๐๗๗/๗๕๗, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๙๕ /๒๑.

๑๘ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๐๗๙/๗๕๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๙๗ /๒๑.

๖๙

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“เปลวไฟถกกาลงลมพดไป ยอมดบ ก าหนดไมได

ฉนใด มนพนแลวจากนามกาย ยอมดบไป ก าหนดไมได ฉนน น” ๑๙

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๔ วา“มนผ ถงความสลายไปยอมไมม (อะไร) เปน

ประมาณ ชนท งหลายพงวากลาวมนน นดวยกเลสใด กเลสน นยอมไมมแกมนน น (เพราะ) เมอมน

น นถอนธรรมท งปวงไดเดดขาดแลว แมครรลองแหงวาทะท งปวงทานกถอนไดเดดขาดแลว” ๒๐

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

หลงจากทอปสวมาณพและเหลาศษยบรวารท ง ๑ ,๐๐๐ รบฟงพระดารสของ

พระพทธเจาแลวเกดดวงตาเหนธรรม ทลขออปสมบท พระพทธเจาทรงอปสมบทดวยว ธ

เอหภกขอปสมปทา จากน นท งหมดบรรลพระอรหนต

๔.๑.๗ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของนนทมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“ชนท งหลายผ ฉลาดในโลกน ไมเรยกบคคลวาเปน

มน เพราะไดเหนเพราะไดฟงและเพราะไดรเราเรยกเหลาชนผก าจดเสนามารไดแลว ผ ไมมความ

ทกข ไมมความหวง เทยวจารกอยวา เปนมน” ๒๑

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“สมณพราหมณบางพวกกลาวความหมดจดเพราะ

รปทเหนบาง เพราะเสยงทไดยนบาง ยอมกลาวความหมดจดเพราะศลและวตรบาง ยอมกลาวความ

หมดจดเพราะพธหลากหลายบาง สมณพราหมณพวกน นประพฤตตนเครงครดในหลกการของตน

น นกจรง แตเรากลาววา พวกเขาย งขามชาตและชราไปไมได” ๒๒

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“เรายอมไมกลาววา สมณพราหมณท งหมด ถกชาต

และชราโอบลอม นรชนเหลาใดในโลกน ละรปทเหน เสยงทไดยน อารมณทไดรบร หรอศลและ

วตรไดท งหมด ท งละพธหลากหลายท งปวง ก าหนดรตณหาไดแลว เปนผ หมดอาสวะ เรากลาววา

นรชนเหลาน นแลชอวา ขามหวงกเลสไดแลว” ๒๓

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

หลงจากทนนทมาณพและศษย ๑,๐๐๐ คนไดฟงพระดารสตอบจงเกดความเลอมใสทล

ขออปสมบท พระพทธเจาทรงอปสมบทให ท งหมดจงบรรลพระอรหนต

๑๙ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๑/๗๕๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๙๙ /๒๑.

๒๐ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๓ /๗๕๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๐๑ /๒๒.

๒๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๐๘๕/๗๖๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๐๓ /๒๓.

๒๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๗ /๗๖๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๐๕ /๒๓.

๒๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๘๙ /๗๖๑, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๑๐๗/๒๔.

๗๐

๔.๑.๘ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของเหมกมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“นพพานบทอนไมแปรผน เครองบรรเทาฉนทราคะ

ในปยรปท งหลายทเหน ทไดยน และทไดรบรในโลกน ชนเหลาใดมสต รนพพานน นแลว เหน

ธรรม ดบกเลสไดแลว ชนเหลาน นเปนผ สงบทกเมอ เปนผ ขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได

แลว” ๒๔

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

เหมกมาณพและศษย๑ ,๐๐๐คน ฟงพระดารสตอบแลวเกดดวงตาเหนธรรมทลขอ

อปสมบท และบรรลพระอรหนต

๔.๑.๙ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของโตเทยยมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“กามท งหลายไมอยในบคคลใด ตณหาไมมแกบคคล

ใด และบคคลใดขามพนจากความสงสยไดแลว วโมกขอนของบคคลน นไมม” ๒๕

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“บคคลน นเปนผ ไมมความหวงท งไมหวง บคคลน น

เปนผ มปญญา แตไมดารดวยปญญา บคคลจงรจกบคคลผ ไมมกเลสเครองกงวล ผ ไมของในกาม

และภพวา เปนมนอยางน” ๒๖

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

หลงจากทโตเทยยมาณพและศษย ๑ ,๐๐๐ คนฟงพระดารสตอบทาใหเกดดวงตาเหน

ธรรมทลขออปสมบท และบรรลพระอรหนต เปนพระสาวกในพระพทธศาสนา

๔.๑.๑๐ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของกปปมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“เราจะบอกทพ งของสตวท งหลาย ผ ด ารงอย

ทามกลางสระ ผ ถกชราและมจจราชครอบงา ในขณะเกดหวงน าอนเปนมหนตภยเราจะบอกทพงแก

เธออก เราเรยกนพพานซงไมมกเลสเครองกงวล ไมมเครองยดม นน น นวา เปนทพงอนไมมทพงอน

ยงกวา (เพราะ) นพพานเปนทสนไปแหงชราและมจจราช ชนเหลาใดมสต รนพพานน นแลว เหน

ธรรม ดบกเลสไดแลว ชนเหลาน นกไมไปตามอานาจของมาร ไมไปบารงมาร” ๒๗

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

๒๔ ข.ส.(ไทย) ๒๕ / ๑๐๙๓-๑๐๙๔/๗๖๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๑๑-๑๑๒ /๒๕.

๒๕ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๙๖ /๗๖๔, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๑๔ /๒๖.

๒๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๐๙๘ /๗๖๔, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๑๑๖ /๒๖.

๒๗ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๑๐๐ -๑๑๐๒/๗๖๕, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๑๘-๑๒๐ /๒๗.

๗๑

กปปมาณพและศษยท ง ๑ ,๐๐๐ คน ฟงพระดารสแลวเกดความเลอมใสศรทธาทลขอ

อปสมบทในพระพทธศาสนาและบรรลพระอรหนต

๔.๑.๑๑ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของชตกณณมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“เธอจงกาจดความตดใจในกามท งหลายเสยเหน

เนกขมมะโดยความเปนธรรมเกษมแลว ควรสลดกเลสเครองกงวลทยดถอหรอวากเลสเครองกงวล

อยาไดมแกเธอ เธอจงทากเลสทปรารภสงขารในสวนเบองตนใหเหอดแหงไป กเลสเครองกงวลท

ปรารภสงขารในสวนภายหลงอยาไดมแกเธอ ถาเธอจกไมถอสงขารในสวนทามกลางไว กจกเปนผ

เขาไปสงบเทยวไป พราหมณ อาสวะท งหลายอนเปนเหตใหถงอ านาจแหงมจจ ไมมแกบคคลน น ผ

คลายความตดใจในนามรปโดยประการท งปวง” ๒๘

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

ชตกณณมาณพและเหลาศษยท ง ๑,๐๐๐ คน หลงจากฟงพระดารสตอบกเกดดวงตาเหน

ธรรม ทลขออปสมบทและบรรลเปนพระอรหนต

๔.๑.๑๒ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของภทราวธมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“นรชนควรทาลายเครองยดม นท งปวง ท งช นสง ช น

ต า และช นกลาง เพราะวาสตวท งหลายเขาไปยดถอขนธใด ๆ ในโลก มารยอมตดตามสตว เพราะสง

ทยดถอน นน นแล เพราะเหตน น ภกษเมอรชด เพงพจารณาหมสตวน ผ ตดอยในบวงแหงมจจราชวา

เปนผ ของอยในเครองยดม น ควรเปนผ มสต ไมเขาไปยดถอเครองกงวลในโลกท งปวง” ๒๙

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

หลงจากทภทราวธและศษย ๑,๐๐๐ คน ฟงพระดารสตอบจนจบเกดดวงตาเหนธรรมทล

ขออปสมบท และบรรลเปนพระอรหนต

๔.๑.๑๓ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของอทยมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“เราจะบอกอญญาวโมกข อนเปนเครองละความ

พอใจในกาม และโทมนสท ง ๒ อยาง เปนเครองบรรเทาความยอทอและเปนเครองก นความคะนอง

เราจะบอกอญญาวโมกขทบรสทธ เพราะมอเบกขาและสต ทมธรรมตรรกะเปนเบองตน เปนเครอง

ทาลายอวชชา” ๓๐

๒๘ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๐๕-๑๑๐๗/๗๖๖-๗๖๗, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๒๓-๑๒๕ /๒๘-๒๙.

๒๙ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๑๑๐-๑๑๑๑/๗๖๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๒๘-๑๒๙/๓๐.

๓๐ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๑๑๓-๑๑๑๔/๗๖๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๓๑-๑๓๒ /๓๑.

๗๒

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“สตวโลกมความเพลดเพลนเปนเครองประกอบไว

ความตรกเปนเหตเทยวไปของสตวโลกน นเพราะละตณหาได เราจงเรยกวา นพพาน” ๓๑

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๓ วา“สตวโลกไมยนดเวทนาภายในและภายนอก มสต

เทยวไปอยอยางน วญญาณจงดบสนท” ๓๒

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

อทยมาณพและศษย ๑ ,๐๐๐ คน ฟงพระดารสจบ จงทลขออปสมบทและบรรลพระ

อรหนต

๔.๑.๑๔ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของโปสาลมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“ตถาคตรยงซงวญญาณฏฐตท งหมด รจกบคคลน นผ

ด ารงอย ผ นอมไปแลว ผ มอากญจญญายตนสมาบตน นเปนทมงหมาย บคคลน นรกมมาภสงขารวา

เปนเหตเกดแหงอากญจญญายตนสมาบต รอรปราคะวา มความเพลดเพลนเปนเครองผกไว คร นร

กรรมอยางน แลว ออกจากสมาบตน น เหนแจงธรรมทเกดในสมาบตน น ญาณน ของพราหมณผ อย

จบพรหมจรรย เปนญาณอนแทจรง” ๓๓

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

หลงจากทโปสาลมาณพและศษยท ง ๑ ,๐๐๐ คนฟงพระดารสจบ ไดดวงตาเหนธรรม

ทลขออปสมบทและบรรลเปนพระอรหนต

๔.๑.๑๕ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของโมฆราชมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“โมฆราช เธอจงพจารณาเหนโลกโดยความวางเปลา

มสตทกเมอ พงถอนอตตานทฏฐเสยเปนผ ขามมจจราชเสยได ดวยอาการอยางน บคคลพจารณาเหน

โลกอยางน มจจราชจงไมเหน” ๓๔

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

โมฆราชมาณพและศษย ๑ ,๐๐๐ คน ฟงพระดารสตอบจบลง เกดดวงตาเหนธรรม ทล

ขออปสมบท และบรรลเปนพระอรหนต

๓๑ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๑๖ /๗๖๙, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๓๔/๓๑.

๓๒ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๑๑๘/๗๗๐, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๑๓๖ /๓๑.

๓๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๒๑-๑๑๒๒/๗๗๑, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๓๙-๑๔๐ /๓๒-๓๓.

๓๔ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๑๒๖/๗๗๒, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๔๔ /๓๔.

๗๓

๔.๑.๑๖ พทธวธการตอบปญหาของพระพทธเจากบปญหาของปงคยมาณพ

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๑ วา“ชนท งหลายเหนชนอน ๆ เดอดรอนอยเพราะรป

ท งหลายแลว ย งประมาทเจบปวดเพราะรปท งหลาย เพราะฉะน น เธอจงเปนผ ไมประมาท ละรปเสย

ใหได เพอจะไมเกดอกตอไป” ๓๕

พระพทธเจาตอบปญหาขอท ๒ วา“เธอจงเพงพจารณาหมมนษยผ ถกตณหาครอบงาจต

เกดความเรารอน ถกชราครอบงาแลว เพราะฉะน น เธอจงเปนผ ไมประมาท ละตณหาเสยใหได เพอ

จะไมเกดอกตอไป” ๓๖

ผลลพธทไดหลงจากการตอบปญหาของพระพทธเจา

หลงจบพระดารสตอบปงคยมาณพไดธรรมจกษ บรรลธรรมช นอนาคามมรรค ย งไม

เปนพระอรหนต ทลขออปสมบทเปนพระสาวกในพระพทธศาสนา

สรป

พทธวธการตรสตอบปญหาของพระพทธเจากบมาณพ ๑๖ คน เปนการแสดงใหเหนถง

ความหลดพนโดยวธทางปฏบต เพราะหลกคาถามและคาตอบท งหมดน นเปนการตรสแสดงถง

หนทางทจะพนทกข โดยการตรสแนะนาแนวทางปฏบตเพอทจะใหกลมมาณพท ง ๑๖ พรอมท ง

ศษยบรวารไดเขาใจ เปนการแนะนาแนวทางทพระพทธองคทรงตรสร แนะนาใหกลมมาณพท ง ๑๖

ไดนาไปปฏบตเพอทจะหลดพนทางความทกข โดยประกอบดวยหลก ๕ ประการคอ ศรทธา สต

สมาธ ฉนทะและวรยะ ในคาตอบทพระพทธองคทรงตรส สรปเขากบหลกธรรมท ง ๕ ประการนคอ

มฉนทะเปนแรงจงใจในการปฏบต มสตระลกรอยเสมอชวยใหเกดสมาธ มความเพยรในการปฏบต

จนทาใหเกดปญญา(ศรทธา) เมอปฏบตตามทางทพระพทธองคทรงแนะนาจะแกอวชชาไดดงน กจะ

ถงฝงโนนคอพระนพพาน

๔.๒ ความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

๔.๒.๑ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของอชตมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของอชตมาณพคอ “โลกถกอะไรหมหอไวจงหลงดจอยในความ

มด โลกไมสดใสเพราะอะไร อะไรเปนเครองฉาบไลสตวโลกใหตดอย และอะไรเปนภยใหญของ

โลกน น”พระพทธเจาตรสตอบวา “โลกถกอวชชาหมหอไว โลกไมสดใส เพราะความตระหน และ

ความประมาท เราเรยกความอยากวาเปนเครองฉาบทาโลกไว ทกขเปนภยใหญของโลกน น”

๓๕ ข.ส.(ไทย) ๒๕ /๑๑๒๘/๗๗๓, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๔๖/๓๔.

๓๖ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๑๑๓๐ /๗๗๔, ข.จ.(ไทย) ๓๐ /๑๔๘ /๓๕.

๗๔

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : ทกข

ขอทหมายถงทกขน นคอคาถามทวา อะไรเปนภยใหญของโลก ซงในคาตอบท

พระพทธเจาตรสตอบ คอ ทกขเปนภยใหญของโลก ทกข ไดแก สภาวะททนไดยาก๓๗ โดยแบงเปน

๒ ประเภท คอ ทกขประจา เรยกวา สภาวทกข๓๘ ไดแก เกด แก เจบ ตาย หว กระหาย และ ทกขจร

เรยกวา อาคนตกะทกข ไดแก โสกะ ความเศราใจ ปรเทวะ ความพไรราพน โทมนส ความเสยใจ

อปายาส ความคบแคนใจ อดอดใจ ทกขเหลาน ยอมครอบงาโลก โลกถกสภาวทกขครอบงาอยโดย

ตลอดกาล บคคลจงตองการแกทกขอยมไดขาด เชน ตองน ง นอน ยน เดน บรโภคอาหารฯลฯ เพอ

แกทกข แตกแกไดไมจบสน ทกขท งหลายไมเคยกลวบคคลทกชาตช นวรรณะ ทกขจงจดเขาใน

อรยสจ ขอทเรยกวาทกขอรยสจ

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

สวนคาถามเรองทวาโลกถกอะไรหมหอไว,โลกไมสดใสเพราะอะไร และอะไร

เปนเครองฉาบไลสตวโลกใหตดอย น เปนคาถามเกยวกบเรองเหตใหเกดทกข ไดแก สมทย

ค าวา โลก ในคาถามน พระสารบตรไดอธบายถงโลกระดบตางๆ คอ อบายโลก

มนษยโลก เทวโลก พรหมโลก๓๙

ซงค าตอบทพระพทธเจาตรสตอบคอ โลกถกอวชชาหมหอไว โลกไมสดใสเพราะ

ความตระหนและประมาท ตณหา(ความอยาก)เปนเครองฉาบไลสตวโลกใหตดอย

ในคาตอบนเปนการแสดงใหเหนถงสาเหตททาใหเกดทกข เรยกวาสมทย ในทน

คออวชชา ความตระหน ความประมาทและตณหา

อวชชาแปลวา ความไมร ความไมร มค าขยายความตามคมภรขททกนกาย จฬนท

เทส๔๐ จ าแนกออกเปน ๘ อยาง คอความไมรจกทกข ความไมรเหตใหเกดทกข ความไมรจกความ

ดบทกข ความไมรจกทางไปถงความดบทกข ความไมรจกอดต คอไมรจกคดถอยหลงสาวไปหาเหต

เมอพบเหนผลในปจจบน ความไมรจกอนาคต คอไมรจกคดคาดเหตการณลวงหนา เมอเหนเหต

ปจจบนเปนอยางน และคดคาดเหตการณลวงหนาวาตอไปจกมผลอยางน นๆ ความไมรจกท งอดต

และอนาคต คอไมรจกคดเชอมโยงเหตในอดตและผลในอนาคตใหเนองถงกน และความไม

รจกปฏจจสมปบาท คอไมรจกก าหนดสภาวะทเกดข นโดยความเปนเหตเปนผลแหงกนและกน

เกยวเนองกนไปราวกบลกโซ

๓๗ ม.ม.(ไทย) ๑๒/๒๑/๒๑.

๓๘ ส.สฬา.(ไทย) ๑๘/๓๒๗/๓๔๕, ส.ม.(ไทย)๑๙/๑๖๕/๙๖.

๓๙ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑/๔๓.

๔๐ ข.จ(ไทย) ๓๐/๒/๔๕.

๗๕

อวชชา คอ ความไมร ถาแบงเปนฝายโลกกบฝายธรรม จะแยกไดเปน ๒ ประการ

ไดแก

(๑) อวชชาทางโลก หมายถง ความไมรสมมต(ตกลงกนวา) ไมรบญญต(ขอทต ง

ข น)ทชาวโลกนยมกนอย

(๒) อวชชาทางธรรม หมายถงความไมรสภาพความเปนจรง หรอรแตรไมชด รไม

ตลอด หรอรผด เชนรทกขวาเปนสข รเหตใหเกดทกขวาเปนเหตใหเกดสข

อวชชาท งทางโลกและทางธรรม ยอมเปนเครองหมหอหรอผกมดโลกท งน น เชน

อวชชาทางโลกสามารถหมหอหรอผกมดไมใหด าเนนกาวหนาไปได อวชชาทางธรรม กมอ านาจ

หมหอหรอผกมดจตของสตวใหคงสภาพเปนสตวโลก คอผ ของตดอย ไมหลดพนไปจากโลก หรอ

จากความเปนสตวโลกไปได ใหมชวตหมนเวยนไปตามกระแสวฏฏสงสาร ไดรบทกขทรมาน

นานาประการเปนไปตามกฎของโลก๔๑

อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ วญญาณเปนปจจย

ใหเกดนามรป เปนตน ช ใหเหนวาเพราะมอวชชาเปนเหต

ความตระหน ความประมาท เปนเหตททาใหเกดทกข จงนามาซงความทกขทเปน

ภยใหญของโลกน น ความตระหน คมภรขททกนกาย จฬนทเทส๔๒ อธบายวา ความตระหนม ๕

อยาง ความตระหนอาวาส ความตระหนตระกล ความตระหนลาภ ความตระหนชอเสยง(วรรณะ)

และความตระหนธรรมะ สวนความประมาทคอความปลอยจตไปหรอการเพมพนความปลอยจต

ไปในกายทจรต วจทจรต มโนทจรต หรอในกามคณ ๕ อยาง๔๓ ฉะน นความตระหน(มจฉรยะ)

ความประมาท เปนเหตททาใหโลกไมสดใส

สวนตณหาเปนเครองฉาบทาไลโลกไว ตณหา๔๔ แปลวาความทะยานอยากแบง

ออกเปน ๓ ประเภทคอ กามตณหา (ความทะยานอยากในกาม) ในทน หมายถงราคะทเนองดวยกาม

คณ ๕๔๕ ภวตณหา (ความทะยานอยากในภพ) ในทน หมายถงราคะในรปภพและอรปภพ, ราคะท

ประกอบดวยสสสตทฏฐ๔๖ วภวตณหา (ความทะยานอยากในวภพ) ในทน หมายถงราคะท

๔๑ จ าเนยร ทรงฤกษ, ชวประวตพทธสาวก เลม ๓, (กรงเทพมหานคร: มลนธพอนวล แมพว ทรง

ฤกษ, ๒๕๕๐), หนา ๑๗๑.

๔๒ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๒/๔๙.

๔๓ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๒/๔๙.

๔๔ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๒/๔๙.

๔๕ ท.ปา.อ.(บาล) ๓๐๕/๑๘๒.

๔๖ ท.ปา.อ.(บาล) ๓๐๕/๑๘๒.

๗๖

ประกอบดวยอจเฉททฏฐ๔๗ ดงน นกเลสตางๆลวนแตเปนเครองฉาบทาโลกไว เปนเครองเกาะเกยว

โลกไว เปนเครองทาใหโลกเศราหมอง

๒. ปญหาขอท ๒ ของอชตมาณพคอ “กระแสท งหลายยอมไหลไปในทท งปวง

อะไรเปนเครองก นกระแสท งหลาย โปรดตรสบอกธรรมเครองปองกนกระแสท งหลาย อะไรปดก น

กระแสท งหลายได พระพทธเจาตรสตอบวา “กระแสเหลาใดทมอย สตเปนเครองก นกระแส

เหลาน นได กระแสเหลาน นอนบณฑตยอมปดก นไดดวยปญญา”

วเคราะหปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

กระแสในปญหาน คอ กระแสท งหลายทไหลทวมจตใจ ไดแก กระแสแหงอารมณ

กระแสของกเลส เพราะวา กระแสของอารมณน น ยอมไหลเขามาทางตา ห จมก ลน กายและใจของ

ทกๆ คนอยตลอดเวลา กลาวคอ เมอตาเหนรป ตณหากอาศยรปไหลเขามาทางตา หไดฟงเสยง

ตณหาอาศยเสยงกไหลเขามาทางห จมกไดดมกลน ตณหาอาศยกลนกไหลเขามาทางจมก ล นไดล ม

รส ตณหากอาศยรสเขามาทางลน กายไดถกตองโผฏฐพพะ ตณหาอาศยโผฏฐพพะไหลเขามาทาง

กาย และใจไดรบรธรรมารมณ ตณหาอาศยธรรมารมณกไหลเขามาทางใจ เมอตณหาไหลเขามาแลว

เกดเปนอาสวกเลสทหมกหมมดองอยในจตแลวบงคบจตใหตกเปนทาส ตกอยในอานาจของตณหา

อารมณกเปนทต งแหงตณหา ตณหาคอความด นรนทะยานอยากไปในรป เสยง กลน รส และ

โผฏฐพพะ กระแสท งหลาย คอ ตณหา ทฏฐ กเลส ทจรต และอวชชา๔๘ กระแสจดเขาในอรยสจ ๔

คอสมทย เพราะเปนเหตใหเกดทกข

วเคราะหคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

พระพทธเจาตรสตอบในคาถามน คอ สตเปนเครองหาม เปนเครองปองกนกระแส

ความอยากน นจะปดก นไดดวยปญญา

สตเปนเครองก นกระแส ความหมายของสต แบงออกเปน ๒ ลกษณะ คอ (๑)

อาการของสต ไดแก อาการทระลกได จ าได ก าหนดได (๒) ตวสต ไดแก ชาครตา คอความรตวหรอ

ความตน ทวา สต เปนเครองก นกระแสท งหลายเหลาน น สต ความระลกได หรอจาได เมอมอารมณ

ท งหลายทผานมา ถาบคคลมสตระลกไดวาน นเปนของภายนอก เกดข นแลวกดบไป ผานมาเพยงช ว

แวบเดยวเหมอนสายฟาแลบ หรอเหมอนกบเราน งยานพาหนะ ไดแลเหนสงตางๆทผานสายตาของ

เราไป พอผานแลวกเลยไป รปทเหนกคงสภาพเปนรปอยภายนอก เสยงกคงสภาพเปนเสยงอย

ภายนอกเชนกน สวนทบคคลเกบจาเอามานกคดอยน น กไมใชตวจรง เปนแตเพยงเงา หรอเปนภาพ

ของอารมณภายนอกเทาน น

๔๗ ท.ปา.อ.(บาล) ๓๐๕/๑๘๒.

๔๘ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๓/๕๒ -๕๓.

๗๗

เมอบคคลระลกรไดเชนน กระแสท งหลายกไหลเขามาไมได กเลสตางๆเปน

เสมอนผ ราย ถาเจาของบานตนอย จะไมกลาสหนา แตถาเผลอสต กเลสตางๆกจะไหลเขามาเหมอน

เจาของบานนอนหลบกจะเสยทาขโมย เพราะฉะน น เราจะตองวางสตใหเปนยามคอยเฝาอยทประต

คอ ทวารท งหลาย ไว คอยปองกนกเลสตณหา เหมอนกบทเราจางคนใหมาเปนยามรกษาการทประต

บาน หรอทประตทางาน เพอปองกนผ รายไมใหเขามากระทาโจรกรรม สรางความเดอดรอน

สตเปนเครองก นกระแสท งหลายเปนการระงบไวไดช วคราว เหมอนกบแผนศลา

ทบหญา ถามวเลนเลอเผลอสต กระแสท งหลายจะไหลเขามาไดอก วธการทจะไมใหกระแส

ท งหลาย ไดแกกเลสตณหาไหลเขามาไดโดยเดดขาดตองอาศย ปญญา ความรเทาทน แตปญญาทจะ

เกดมข นไดกเพราะการมสต ปญญาทเปนเครองปดก นกระแสท งหลายไดโดยเดดขาด ตองเปน

ปญญาอยางสง สามารถรแจงแทงตลอดไดในเหตผล รเทาทนเหตการณ เชนดกรวาด ช วกรวาช วได

ถกตองตามสภาพเปนจรงไมหลงงมงายไขวเขว ถอเอาถกมาเปนผด เอาผดไปเปนถก๔๙

ปญญาความรอยางสงทเปนไปในหลกไตรลกษณ คอ ปญญาเหนชดวา สงขาร

ท งหลายไมเทยง สงขารท งหลายเปนทกข ธรรมท งหลายไมใชตวตน ปญญาสามารถรเหนวา

อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป

นามรปเปนปจจยใหเกดสฬายตนะ สฬายตนะเปนปจจยใหเกดผ สสะ ผ สสะเปนปจจยใหเกดเวทนา

เวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา ตณหาเปนปจจยใหเกดอปาทาน อปาทานเปนปจจยใหเกดภพ ภพ

เปนปจจยใหเกดชาต ชาตเปนปจจยใหเกดชรามรณะ

ปญญาสามารถรเหนวา สงน เปนทกข สงน เปนเหตใหเกดทกข สงน เปนความดบ

ทกข สงน เปนทางไปถงความดบทกข ดงน น สต และปญญาจดอยในอรยสจขอท ๔ คอมรรค

๓. ปญหาขอท ๓ ของอชตมาณพคอ “ปญญา สต กบนามรปน น จะดบไป ณ ท

ไหน” พระพทธเจาตรสตอบวา “นามและรปยอมดบไปไมมสวนเหลอ ณ ทใด สตและปญญาน ยอม

ดบไป ณ ทน น เพราะความดบแหงวญญาณ”

นามและรป นามคอนามธรรม รปคอ รปธรรม นามธรรม หมายถง สงทไมมรป

คอ รไมไดทางตา ห จมก ลน กาย แตรไดดวยใจ สงทเปนนามไดแก เวทนา คอความเสวยอารมณ

สญญา คอ ความจาไดหมายร สงขาร คอ การปรงแตง วญญาณ คอ ความรแจงอารมณ รปธรรม

หมายถง สงทมรป สงทเปนรป ไดแก รปขนธท งหมด ตามนยน นามรป หมายถง ขนธ ๕ คอ

สวนประกอบ ๕ อยางทรวมกนเขาเปน ชวต กลาวคอ กายและจต

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

๔๙ จ าเนยร ทรงฤกษ, ชวประวตพทธสาวก เลม ๓, (๒๕๕๐), หนา ๑๗๑.

๗๘

ในคาถามและคาตอบน จดอยในอรยสจคอนโรธ เปนการถามถงความดบทกข ค า

วานาม ไดแก เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ คาวารป ไดแกมหาภตรป(รปทปรากฏข นเพราะธาต

ดน น า ไฟ ลม รวมกนเขา) และอปาทายรป ไดแกรปทอาศยมหาภตรป แตรปโดยความหมาย คอ

สภาพทสลายไปดวยหนาวและรอน เปนตน ปญญา คอรเหตตลอดไปถงผล สต คอความระลกได

นามรปและสตกบท งปญญาดบไปเพราะวญญาณดบไปน น เปนการกลาวถงการ

ดบในปฏจจสมปบาท ปฏจจสมปบาท หมายถงสภาวธรรมทเปนปจจย และสภาวธรรมทอาศย

ปจจยเกดข นอนเปนกระบวนการทางปจยภาพ (causality) ซงเปนสภาวะทดารงอยอยางน น แมวา

พระตถาคตจะเสดจอบตข นหรอไมกตาม เชน ชรามรณะม เพราะชาตเปนปจจย๕๐

ปฏจจสมปบาทสายสมทยวาร ไดแก อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปน

ปจจยใหเกดวญญาณ วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป ฯลฯ ชาตเปนปจจยใหเกดชรามรณะ๕๑

ในคาตอบน เปนปฏจจสมปบาทสายนโรธวาร คอ มปญญารเหนวาอวชชาดบ

สงขารจงดบ สงขารดบวญญาณจงดบ วญญาณดบ นามรปจงดบ ฯลฯ๕๒

เมอปฏบตธรรมจนไดความสงบจากอารมณท งปวง เหลอแตตวร อนเปนปญญาทร

แจงแทงตลอดตามสภาวธรรมของความเปนจรง และตามภมธรรมทผ ปฏบตจะพงเขาถง สงเหลาใด

เกดข นในสงสารวฏ คอการเวยนวายตายเกดอยในโลกตางๆ กจงปกปดละเสย เมอละแลวนามรป

ยอมดบไปในทน น กคอถงซงความต งอยไมไดในทน น เพราะความดบไปแหงวญญาณ เมอพระ

อรหนตปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต๕๓ คอดบโดยไมมเบญจขนธเหลอเมอวญญาณเกา

ดบไป สตและปญญา กบนามและรปยอมดบไปคอถงซงความตงอยไมได๕๔

๔. ปญหาขอท ๔ ของอชตมาณพ คอ “พระอรหนตขณาสพเหลาใด ผ มธรรมท

พจารณาแลวและพระเสขะเหลาใดทมอยเปนอนมากในทน ขาแตพระองคผ นรทกข ขาพระองคทล

ถามแลว ขอพระองคผ มพระปญญา โปรดตรสบอกการดาเนนชวตของพระอรหนตขณาสพ และ

พระเสขะเหลาน นดวยเถด” พระพทธเจาตรสตอบวา “ภกษไมพงก าหนดยนดในกามท งหลาย พง

เปนผ มใจไมขนมว ฉลาดในธรรมท งปวง มสตดารงอย”

๕๐ ส.น.(ไทย) ๑๖/๒๑/๓๘, ส.น.อ. ๒/๒๐/๔๖-๔๗.

๕๑ ดรายละเอยดใน ม.ม.(ไทย) ๑๒/๔๐๒-๔๐๓/๔๓๔-๔๓๘.

๕๒ ดรายละเอยดใน ม.ม.(ไทย) ๑๒/๔๐๔-๔๐๖/๔๓๘-๔๔๑.

๕๓ ข.อต.(ไทย) ๒๕/๔๔/๓๙๒-๓๙๔, ข.จ.อ.๖/๖-๗.

๕๔ ข.จ.(ไทย)๓๐/๖/๖๑.

๗๙

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในขอน เปนการถามถงวธการดาเนนชวต ความประพฤต ขอปฏบต ธรรมทเปน

หลกในการดาเนนชวตของพระอรยบคคลทเปนพระอรหนตและพระเสขะ ผ ย งตองศกษา ไดแก

พระอรยบคคลทย งไมบรรลอรหตตผล คอ ผ ต งอยในโสดาปตตมรรคโสดาปตตผล สกทาคามมรรค

สกทาคามผล อนาคามมรรค อนาคามผลและอรหตตมรรค หรอผ ทไดระดบพระโสดาบน พระ

สกทาคามและพระอนาคามเปนการถามถงมรรค หนทางหรอการปฏบตของคนเหลาน น

พระพทธเจาตรสตอบอยางชดแจงวา ภกษไมพงปรารถนาในกาม มใจไมขนมว ฉลาดในธรรมท ง

ปวง มสต อธบายวา ภกษไมพงตดใจในกเลสกามและวตถกาม มใจทเปนมโนสจรต ไมมความ

อยากได ไมพยาบาท ไมผกใจเจบ ไมมความเหนผด เปนผ รอบรในธรรมะท งทเปนท งโลกยะและ

โลกตรธรรม ภกษควรมสตดวยเหต ๔ ประการ๕๕ เพอนามาสาหรบใชพจารณาใหรเทาทนตามความ

เปนจรง ไดแกมสตพจารณากาย พจารณาเวทนา พจารณาจตและพจารณาธรรม มสตทกเมอ ทก

อรยาบถ โดยใหมสตอยก บตวเสมอ ไมวาเวลาจะทา จะพด จะคด และทาจตใหไมหว นไหวกบกเลส

ทกชนด เมอปฏบตเชนน ไดกนาไปสพระนพพาน

๔.๒.๒ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของตสสเมตเตยยมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของตสสเมตเตยยมาณพคอ “ใครชอวาเปนผ สนโดษในโลกน

ความหว นไหวท งหลายยอมไมมแกใคร ใครรชดสวนสดท ง ๒ ดานแลวไมยดตดในทามกลางดวย

มนตา พระองคตรสเรยกใครวา เปนมหาบรษ ใครลวงพนเครองรอยรดในโลกน ได” พระพทธเจา

ตรสตอบวา “ภกษเปนผ มพรหมจรรย เพราะเหนโทษในกามท งหลาย ชอวาเปนผ สนโดษ ผ คลาย

ตณหาแลว มสตทกเมอ รธรรมท งหลายแลวดบกเลสได ภกษน นชอวาไมมความหว นไหว ภกษน น

ชอวารชดสวนสดท ง ๒ ดานแลว ไมยดตดในทามกลางดวยมนตา เราเรยกภกษน นวาเปนมหา

บรษ ภกษน นชอวาลวงพนเครองรอยรดในโลกน ได”

วเคราะหปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

ค าวา สนโดษ๕๖ มความหมายวา ความยนดหรอพอใจเทาทตนมอยหรอเปนอย เชน

เขาถอสนโดษ หรอภาษาปากหมายความวา มกนอย เชน เขาเปนคนสนโดษ สวนคาวาสนโดษใน

พจนานกรมพทธศาสนฉบบประมวลศพท๕๗ ไดใหความหมายวา ความยนด ความพอใจ ยนดดวย

๕๕ ข.จ.(ไทย)๓๐/๘/๗๐.

๕๖ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๒, หนา ๑๑๖๖.

๕๗ พระพรหมคณาภรณ(ประยทธ ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพคร งท

๑๗, (กรงเทพมหานคร:โรงพมพพระพทธศาสนาของธรรมสภา, ๒๕๕๔) , หนา ๔๒๙ -๔๓๐.

๘๐

ปจจย ๔ คอ ผ านงผ าหม อาหาร ทนอนทน ง ยา ตามมตามได ,ยนดในของของตน ,การมความสข

ความพอใจดวยเครองเล ยงชพทหามาดวยความเพยรพยายามอนชอบธรรมของตน ไมโลภ ไมรษยา

ใคร

สนโดษ ม ๓ คอ (๑) ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได คอไดสงใดมาดวยความเพยร

ของตน กพอใจดวยสงน น ไมเดอดรอนเพราะของทไมได ไมเพงเลงอยากไดของคนอนไมรษยาเขา

(๒) ยถาพลสนโดษ ยนดตามกาลงเพยงแคพอแกกาลงรางกายสขภาพและขอบเขตการใชสอยของ

ตน ของทเกนกาลงกไมหวงแหนเสยดายไมเกบไวใหเสยเปลา หรอฝนใชใหเปนโทษแกตน (๓)

ยถาสารปปสนโดษ คอ พอใจตามทสมควรแกภาวะ ฐานะ แนวทางชวต และจดหมายแหงการ

บาเพญกจของตน๕๘

ความหว นไหวคอ ส นสะเทอน ,โอนเอน เชนจตหว นไหวไปตามอารมณ ความ

หว นไหวในคมภรขททกนกาย จฬนเทสอธบายวา ความหว นไหวเพราะตณหา ความหว นไหว

เพราะทฏฐ ความหว นไหวเพราะมานะ ความหว นไหวเพราะกเลสและความหว นไหวเพราะกาม

ความหว นไหวทกลาวมาท งหลายน ไมเกดข นแกใคร ใครทเปนผ สงบระงบความหว นไหวได๕๙

สรรพสงทกอยางในโลกน ลวนม ๒ ดาน เหรยญกมสองดาน มความดกมความไม

ดควบคกบไป มท งขาวกบดา บวกกบลบ มดกบสวาง กศลกบอกศล อดตกบอนาคตฯลฯ ทกอยาง

ตองประกอบดวยสองดานเสมอ ในทน คอ มจฉาทฏฐมสวนทาใหเกดการประพฤตปฏบตผดทางซง

เปนทางสดโตง ๒ ขาง เรยกวา อนตา คอ ขอปฏบตหรอการดาเนนชวตทเอยงสด ผดพลาดไปจาก

ทางทถกตอง ไดแก (๑)กามสขลลกานโยค คอ การหมกมนอยดวยกามสข (๒) อตตกลมถานโยค

คอการประกอบความลาบากเดอดรอนแกตนเอง การบบค นทรมานตนใหเดอดรอน๖๐

ผ ทปฏบตกามสขลลกานโยค โดยเขาใจวา ชวตความเปนไปของคนเราน ถามสง

หนงสงใดมาเปนอปสรรคขดขวางตอการแสวงหาความสขความเพลดเพลนตางๆตามทตนพอใจ

แลว ยอมจะทาใหเกดความเศราหมองในจตใจ ไมพนจากความทกขไปได ฉะน นจงตองพยายามหา

วธตางๆทจะนาความสนกสนานเพลดเพลนมาใหแกตน เพอมใหเกดความโทมนสเศราหมอง เมอ

จตใจสบายแลวในชาตน กพนจากความทกขกายทกขใจ ชาตหนากจะไดไปรบความสขใน

มนษยโลกหรอเทวโลกตอไปอก เมอมความเขาใจเชนน กพยายามแสวงหาวตถตาง มๆาบาเรอแก

ตนตามความพอใจ การปฏบตเชนน บางคนไดรบความสาเรจ คอ มความเพลดเพลนอยในกามคณ

อารมณตางๆตลอดชาตน ไมมสงหน งสงใดมาเปนอปสรรคขดขวางได แตบางคนกทาไปไมได

๕๘ ม.ม.อ.(บาล) ๒/๒๕๒/๔๘-๕๐.

๕๙ ข.จ.(ไทย)๓๐/๙/๗๓.

๖๐ ว.ม.(ไทย) ๔/๑๓/๑๘, ส.ม.(ไทย) ๑๙/๑๖๖๔/๕๒๘.

๘๑

ตลอดเพราะมผ อนมาขดขวาง เพราะทรพยสนเงนทอง หรอเพราะโรคภยมาเบยดเบยน เหลาน ทาให

จตใจของผ น นกลบมความเดอดรอนข นอก ผลสดทายเมอหาหนทางแกไขไมได กอาจถงทาลาย

ชวตของตนหรอผ ทมาขดขวางน นเสยได

ผ ทปฏบตอตตกลมถานโยค โดยหวงวา เมอชาระกเลสใหหมดสนไปแลวในชาต

หนาตองไดรบความสขเสวยทพยสมบตในเทวโลก พนจากความทกขตางๆ ทคนไดประสบอย๖๑

สวนสด ๒ อยางน พระพทธเจาทรงปฏเสธเพราะไมอาจทาใหพนทกขได ทรงประกาศทสด ๒

อยางน ในธมมจกกปปวตตนสตร ซงท งสองทางน เปนทางสดโตงทไมประกอบดวยประโยชน

พระพทธองคกลาวถงใครวาเปนมหาบรษ คอบรษผ ประเสรฐ บรษผ เลศ บรษ

ผ วเศษ บรษผ ยอดเยยม

เครองรอยรดในคาถามน คอ ตณหา ตณหาคอ ความปรารถนา ความทะยานอยาก

เปนเครองประกอบอยในโลก เปนเครองรอยรดใหตดพนอยในโลกน ในคาถามน อธบายความวา

ใครสามารถกาวลวงพนเครองรอยรดในโลกน ได

สรปความของคาถามน อธบายวา เมอมตณหาความดนรนทะยานอยาก กจะมความ

หว นไหวในสงตางๆ อนปรากฏเปนความทะยานอยากด นรนไปเพราะเหตของโลกธรรม ด นรน

ขวนขวายไมมเวลาปฏบตเขาถงความสงบแหงจต จงเทากบเปนผ ทไมมปญญา ไมรเบองปลายท ง

สองกคอไมรอนาคตไมรอดตและไมรทามกลางคอปจจบน เมอเปนดงน จงคดถงแตอดต หวง

อนาคต ตดอยในปจจบน ลกษณะดงน เปนลกษณะทขาดปญญารแจงเหนจรงท งอดตท งอนาคตท ง

ปจจบน จงไดชอวาเปนผ ทมกเลสอนเปนเครองรอยรดคอตณหา หรอโลภโกรธ หลง อปาทานความ

ยดถอตางๆซงท งหมดน จดเปนการถามถงสมทย เหตใหเกดทกข

วเคราะหคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ค าตอบทพระพทธเจาตรสตอบคอ ภกษเปนผ มพรหมจรรยเพราะเหนโทษในกาม

ท งหลาย ชอวาเปนผ สนโดษ ผ คลายตณหาแลว มสตทกเมอ รธรรมท งหลายแลวดบกเลสได ภกษ

น นชอวาไมมความหว นไหว ภกษน นชอวารชดสวนสดท ง ๒ ดานแลว ไมยดตดในทามกลางดวย

มนตา เราเรยกภกษน นวาเปนมหาบรษ ภกษน นชอวาลวงพนเครองรอยรดในโลกน ได

ในคาตอบน พระพทธเจาตรสยกคาวาภกษข นมา ภกษ คอผ ปฏบตดบกเลสโดย

ประพฤตพรหมจรรย สารวมในกามท งหลาย ไมใหตดอยในกามเว นจากกามท งหลาย โดยปฏบต

ตามภมช นของตน เชน ประพฤตปฏบตตามหลก ศล ๕เปนเบองตน และสาหรบผ ปฏบตสงข นไป

๖๑ พระมหาสรเพชร วชรญาโณ (เมองสวรรณ) , “การศกษาเปรยบเทยบมโนทศนเรองอวชชาใน

ปรชญาของโสกราตสและอวชชาในพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต (บณฑตวทยาลย:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗), หนา ๔๙-๕๐.

๘๒

กวาน กปฏบตตามข นตอนทสงข นไป จนถงปฏบตในมรรคมองค ๘ คอ ศล สมาธ ปญญา กเปนการ

ปฏบตใหสารวมในกามท งหลายไปโดยลาดบจนถงละกามท งหลายไดหมด วธปฏบตคอทาสตอย

ทกขณะไดแกทาสตในสตปฏฐาน ๔ จงจะไดปญญาทรแจงเหนจรงในอรยสจท ง ๔โดยลาดบ ร

ทกข รเหตเกดทกข รความดบทกข รทางปฏบตใหถงความดบทกข จงจะชอวารอดตรอนาคตร

ปจจบนและไมตดอยในกาลท ง ๓ สงทเปนอดตน นกเปนสงทเกดดบไปแลว สงทเปนอนาคตกย งมา

ไมถง แตปจจบนกเปนสงทมาต งอยและกจะตองดบไป เปนการปฏบตในมรรค เพอนาไปสการดบ

ทกข๖๒

๔.๒.๓ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของปณณกมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของปณณกมาณพคอ “ผ ไมมตณหาเหตใหหว นไหว ผ มปกตเหน

มล ฤาษ มนชะ กษตรย และพราหมณจานวนมากในโลกน อาศยอะไร จงพากนบชาย ญแกเทวดา

ท งหลาย” พระพทธเจาตรสตอบวา “ฤาษ มนชะ กษตรย และพราหมณจานวนมากในโลกน พากน

บชาย ญแกเทวดาท งหลาย ชนเหลาน นหวงความเปนอยางน อาศยชราจงพากนบชาย ญ”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

การบชาย ญ จดเปนพธกรรมทมรปแบบอนหลากหลายซงรจกกนดในระบบ

ศาสนา ศาสนาทนบถอหรอเชอเรองเทพเจาเทวนยม (เชนศาสนาพราหมณ ศาสนาครสต ศาสนา

อสลาม) โดยเฉพาะศาสนาพราหมณน น ถอกนวาการบชาย ญเปนพธกรรมทมความสาคญมาก

การบชาย ญ หมายถง การบชาสงศกด สทธ หรอสงทตนเคารพนบถอ เชนเทพเจา

หรอผตางๆ โดยการเซนสรวง บวงสรวง ออนวอน เพอหวงพงพาอานาจสงศกด สทธ หรอสงทตน

เคารพนบถอน นใหมาบนดาลผลทตนตองการ๖๓ การบชาย ญเปนการบชาทมมาแตโบราณกาล และ

เปนเรองทมรายละเอยดและซบซอนมาก การบชาย ญในสวนของศาสนาพราหมณ จดวาม

ความสาคญโดยเชอกนวาการบชาย ญจะทาใหชวตพบกบความสขสวสดท งในโลกน และโลกหนา

ได

ชาวอนเดยต งแตกอนพทธกาลจนถงคร งพทธกาลและหลงพทธกาลมคตความเชอ

สบทอดกนมาวา การบชาย ญเปนกรณยกจทสาคญและจาเปนในชวต เพราะย ญเปนของขลงของ

๖๒ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา , (กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๓๐), หนา ๖๓.

๖๓ พระมหาเสนาะ กณหทต ,“การศกษาวเคราะหแนวคดและแนวปฏบตเรองการบชาย ญตามท

ปรากฏในพระไตรปฎก” , วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (คณะศลปศาสตร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

๒๕๔๔), หนา ๑.

๘๓

ศกด สทธ ถาทาถกตองตามหลกการจะสามารถบงคบเทพเจาใหอ านวยผลทปรารถนาแกผ บชาได

ในสมยน นจงมการบชาย ญมากข น การบชาย ญมสวนประกอบ ๓ อยางคอ (๑) ผ เปนเจาของย ญท

เรยกวาผ บชา (๒) ผ ประกอบพธใหเรยกวาผ ท าพธ (๓) เครองบชาในการบชาย ญ๖๔

ย ญในคมภรขททกนกาย จฬนทเทส๖๕ ไดขยายความวา ไทยธรรมไดแก จวร

บณฑบาต เสนาสนะ ศลานเภสช ขาว น า ผ า ยานพาหนะ ดอกไม ของหอม เครองลบไล ทนอน ท

พก ประทป ในคาถามน ถามถงวาฤาษ มนษย กษตรย พราหมณในโลกน ตองการอะไรจงทาการ

บชาย ญแกเทวดาท งหลาย

ในคาถามคาตอบน ถาจดเขาอรยสจ ๔ จดอยในสมทย เหตใหเกดทกข สาเหตท

มนษยหาทพงทมงหวงเพราะมนษยมความทกข ทกขทเกดมาจน ทกขทย งตกงาน หางานไมได ฯลฯ

มนษยจงเกดตณหา มความอยาก อยากไดสงน นสงน ตองการลาภ ตองการรวย อยากมยศ อยากม

งานทา กมกจะบนบานศาลกลาว ขอออนวอนตอสงศกด สทธ ใหชวย โดยสงทนามาบนบานน นคอ

ย ญทกลาวถงในทน ซงจะเปนหวหม หรอเครองไทยธรรมตาง ๆถาตนเองน นไดสงทปรารถนาแลว

กจะมาแกบนดวยสงเหลาน น ซงสงเหลาน นเปน สงทมชรา คอมความชารดทรดโทรมตางๆ ซง

รวมเขาในคาวา มงหวงความเปนอยางน ความเปนอยางทปรารถนา ท งหมดลวนเปนสงท

ประกอบดวยทกข มนษยท งหลายในโลกน ททาการบชาบวงสรวงตางๆ ลวนมความปรารถนาในสง

ทตองมชรา ในปญหาและคาพยากรณจงจดเขาอรยสจ ๔ ขอสมทย

๒. ปญหาขอท ๒ ของปณณกมาณพคอ “ฤาษ มนชะ กษตรย และพราหมณ

จานวนมากในโลกน พากนบชาย ญแกเทวดาท งหลาย ชนเหลาน นเปนผ ไมประมาทแลวในการบชา

ย ญไดขามพนชาตและชราบางไหม” พระพทธเจาตรสวา “ชนเหลาน นหวง ชนชม มงหวง จงพากน

บชาย ญ เพราะอาศยลาภจงมงหวงกาม เรากลาววา ชนเหลาน นผ ประกอบการบชาย ญ เปนผ ก าหนด

ยนดในภพ ขามพนชาตและชราไปไมได”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : ทกข

ลาภไดแกรปและเสยง เปนตน อาศยการไดรปแลวยอมชอบกามท งหลาย อาศย

การไดอตภาพในเทวดาผ นบเนองในหมพรหมแลว ยอมชอบคอยนดปรารถนากามท งหลาย

เพราะฉะน น จงชอวา อาศยลาภแลวยอมชอบกามท งหลาย คอ บชาย ญดวยภวราคะ หมายถงความ

ยนดในภพ

๖๔ สมชย ศรนอก,ผศ., “ศกษาวเคราะหการบชาย ญในกฏทนตสตร” , บณฑตศกษาปรทรรศน , ปท

๓ ฉบบท ๔ (ตลาคม-ธนวาคม ๒๕๕๐), หนา ๑๐๔-๑๐๕.

๖๕ ข.จ.(ไทย)๓๐/๑๒/๘๗.

๘๔

ในขอน จดอยในอรยสจ คอทกข เพราะการบชาย ญของคนท งหลาย กย งปรารถนา

ลาภผลตางๆ ย งมความกาหนดตดอยในภพ ย งขามภพไมได กตองเกด ตองแก ตองประสบความ

ทกขตางๆ การขามชาตภพน น เปนสงทอยเหนอความปรารถนาลาภผลตางๆ คอเหนอกามภพ รป

ภพและอรปภพ แตวาการบชาย ญน นมงลาภผลตางๆกลาวคอมงชาตภพ อยากเปนน นเปนน เมอ

บชาย ญดวยความมงหวงปรารถนาดงน ดวยเหตน จงขามชาตภพไมได

๓. ปญหาขอท ๓ ของปณณกมาณพคอ “ถาชนเหลาน นผ ประกอบการบชาย ญ

ขามพนชาตและชราไปไมไดดวยย ญท งหลาย เมอเปนเชนน ใครเลาในเทวโลกและมนษยโลกขาม

ชาตและชราได” พระพทธเจาตรสวา “เรากลาววา บคคลใดไมมความหว นไหวในโลกไหน ๆ

เพราะทราบชดฝงน และฝงโนนในโลก บคคลน นเปนผ สงบ ปราศจากควน ไมมทกข ไมมความหวง

ชอวา ขามชาตและชราไดแลว”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธและ

มรรค

ในขอน จดอยในอรยสจขอท ๓ นโรธและอรยสจขอท ๔ มรรค เพราะปญหาท

กราบทลน นมใชถามสาหรบผ ทตองการตดอยในโลกแตเพอตองการทจะพนจากชาต ชรา มรณะ

เขาสภมทไมเกดไมตายทเรยกวานพพาน เปนการทลถามถงการดบทกขและพระพทธเจาทรงแนะ

วถทางแหงการดบทกข

ค าตอบทพระพทธเจาตรสตอบน คมภรขททกนกาย จฬนทเทสไดอธบายวา บคคล

ใดตดขาดจากความหว นไหวเพราะตณหา หว นไหวเพราะทฏฐ หว นไหวเพราะกเลสท งภายในและ

ภายนอกไดแลว เปนผ สงบจากกเลสท งหลายทกชนด ปราศจากควนคอ ไมประพฤตทจรต ๓ ไดแก

กายทจรต วจทจรต มโนทจรต พระอรหนตผ ทสงบระงบจากสงเหลาน ไดเปนผ ไมหว นไหว

สามารถทจะขามชาตชรามงสพระนพพานได ซ งคาวาฝ งน และฝงโนนคออตภาพของตนและ

อตภาพของผ อน๖๖ และควนหมายถง ความประพฤตช วทางกาย วาจาและใจ๖๗ สภาพจตทพนจาก

กเลสคอพนจากความเกด พนจากความแก พนจากความตาย เปนสภาพจตทเปนโลกตตระไดชอวา

บรรลอมตธรรม คอนพพานธาต ประกอบไปดวยปญญาเปนวชชา คอความรในสจจะ เมออวชชา

ดบ ตณหา ทฏฐ กเลส มานะ กรรมกดบไปหมด จตกพนกเลส เรยกวาจตบรสทธ บรรลวสงขาร คอ

นพพาน

๖๖ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๗/๑๐๔.

๖๗ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๗/๑๐๕.

๘๕

๔.๒.๔ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของเมตตคมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของเมตตคมาณพคอ “ทกขหลายรปแบบอะไรกตามในโลกทกข

เหลาน เกดมาจากทไหนหนอ” พระพทธเจาตรสตอบวา “ทกขหลายรปแบบอะไรกตามในโลกน

ลวนเกดมาแตอปธเปนตนเหต ผ ใดแลไมมปญหากออปธ ผ น นจดวาเปนคนเขลา ยอมเขาถงทกข

บอยๆ เพราะฉะน นบคคลรชดอย เปนผ มปกต พจารณาเหนทกขวามชาตเปนแดนเกด ไมควรกอ

อปธ”

วเคราะหปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : ทกข

ค าถามทเมตตคมาณพทลถามน นจดเขาอยในขออรยสจ ๔ คอ ทกข

ความทกขในอรยสจเปนความทกขของสงทมใจครอง มตณหาเปนตนเหต และม

อปาทานเปนเหตใกล เพราะความรกจงอยากได เพราะความเกลยดชงจงอยากหนาย ไมวาอยากได

หรออยากหนายเปนตวกออปาทาน คอความยดถอม นพอ ๆกนเพราะความมอปาทานมาก เมอไมได

สงทอยากไดจงเปนทกข และเพราะความอยากหนาย เมอหนไมพนกเปนทกข ท งอยากไดและอยาก

หนายจงมจดสดทายอยททกขเหมอนกน๖๘ในมหาสตปฏฐานสตร มความทกขปรากฏถง ๑๒ อยาง

คอ (๑) ชาต คอ ความเกด (๒) ชรา คอ ความเสอมความแกชรา (๓) มรณะคอความตาย (๔) โศกะ

ความโศกเศรา (๕) ปรเทวะ คอความร าไรราพน (๖) ทกข ความไมสบาย ความเจบปวยทางกาย (๗)

โทมนส คอความเสยใจ (๘) อปายาส คอ ความคบแคนใจ (๙) อปปยสมปโยค คอ ความประสบสง

ไมปรารถนา (๑๐) ปยวปปโยค คอ ความพรากจากสงทรก (๑๑) อจฉตาลาภะ คอ ความปรารถนา

สงใดไมได (๑๒) ปญจปปาทานขนธ คอ ทกขรวบยอด คอ ความยดม นในขนธ ๕๖๙

ทกข เปนสงททกคนไดประสบ ความทตองรบทกขเปนทกขเวทนา เสวยทกขซงม

ประการตางๆ บางอยางเปนทกขทจะไมไดและไมคอยรจกวาเปนทกข ดงชาตทกข ทกขคอความ

เกด เมอความเกดเปนทกข พอรเดยงสากพบทกขทเปนทกขเวทนา เสวยทกขทเปนทกขเวทนา ดงท

เปนความแก ความเจบ ถงความตาย ความตายกเปนทกขเพราะกลวตาย มากกวาทจะเปนทกขเพราะ

ตวความตายเอง ในขณะเมอจะตายจรงๆกยอมจะหมดความรสกวาเปนความทกขทเปนทกขเวทนา

เมอย งรสกวาเปนทกข เปนทกขเวทนากย งมความรสก รสกวาความเจบเปนทกข และเมอกลวตาย

ความกลวตายกเปนทกข นอกจากน ย งมทกขอนๆเปนรายละเอยดเกยวกบชาตภพ เชนทกขในนรก

๖๘พระมหาเกษม ส ญโต (ลกษณะวลาศ), “การศกษาเชงวเคราะหเรองทกขในพระพทธศาสนา”,

วทยานพนธปรญญาศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย , ๒๕๓๔),

หนา ๓๐.

๖๙ ท.ม.(ไทย) ๑๐/๓๘๗/๓๒๔.

๘๖

ทกขในกาเนดเดรจฉาน ทกขทเกดมาเปนมนษยต งแตเกด กตองแสวงหาอาหารบรโภค นาเขาไป

ตองถายออกมา พบกบความเบยดเบยนซงกนและกน พบโรคภยไขเจบฯลฯ

วเคราะหคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

ค าพยากรณทพระพทธเจาตรสตอบคอ ทกขหลายรปแบบอะไรกตามในโลกนลวน

เกดมาแตอปธเปนตนเหต ผ ใดแลไมมปญญากออปธ ผ น นจดวาเปนคนเขลา ยอมเขาถงทกขบอยๆ

เพราะฉะน นบคคลรชดอย เปนผ มปกต พจารณาเหนทกขวามชาตเปนแดนเกด ไมควรกออปธ

ในคาพยากรณน จดเขาในอรยสจ ๔ ขอสมทย เหตใหเกดทกข ทกขมอปธเปนเหต

อปธ คอ สงนงนง,เครองทรงจตใจ,สภาวะกล วกเลส สงทย งระคนดวยกเลส (๑) รางกาย (๒) สภาวะ

อนเปนทต งททรงไวแหงทกข ไดแก กาม กเลส เบญจขนธ และอภสงขาร(อภสงขารเปนมาร)เพราะ

เปนตวปรงแตงกรรม นาใหเกดชาตและชรา เปนตน ขดขวางมใหหลดพนไปจากทกขในสงสารวฏ

อปธ ม ๑๐ อยาง ไดแก ตณหา ,ทฎฐ ,กเลส ,กรรม ,ทจรต ,อาหาร ,ปฏฆะ (ความขดใจ แคนเคอง

ความข งเคยด ความกระทบกระท งแหงจต หงดหงดดวยอ านาจโทสะ) อปาทนกธาต ,อายตนะ

ภายใน ๖ - อายตนะภายนอก ๖ ,และวญญาณ ๖ (จกขวญญาณถงมโนวญญาณ )๗๐ อปธเกดมาจาก

อปาทาน ความยดถอ อปาทานกเกดมาจากตณหา ความดนรนทะยานอยาก เมอมความอยาก กยอม

ยดถออยในสงน น สงทยดถอน นกเกดเปนอปธ แปลวา เครองเขาไปทรงอยจตใจ

ผ ทไมมปญญาแจมแจงยอมกออปธท งหลาย เพราะฉะน นบคคลผ รอยวา สงขารท ง

ปวงไมเทยงฯลฯ สงขารท งปวงเปนทกข ฯลฯ ธรรมท งปวงเปนอนตตา ฯลฯ สงใดสงหนงมความ

เกดข นเปนธรรมดา สงน นท งหมดลวนมความดบไปเปนธรรมดา เปนผ มปกตพจารณาเหตเกดแหง

ทกข เหนทกขวามชาตเปนแดนเกด ไมควรกออปธ๗๑

๒. ปญหาขอท ๒ ของเมตตคมาณพ คอ“นกปราชญท งหลายจะขามโอฆะ ชาต

ชรา โสกะ และปรเทวะไดอยางไร” พระพทธเจาตรสตอบวา “บคคลรชดธรรมใดแลว มสต เทยว

ไปอย พงขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได เราจกกลาวธรรมทประจกษดวยตนเอง ในธรรมท

เราเหนแลวแกเธอ”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณกบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธและมรรค

ปญหาทเมตตคมาณพทลถามน นในขอน เปนการถามไปถงวธการทจะขามพนจาก

ทกขเขาสการดบทกขคอนโรธและถามถงหนทางทจะดบทกขคอมรรค คาถามน กลาวถงกระแส

ของธรรมกเกยวเนองกน เมอย งมอปธเปนเครองทรงใจ เปนตนวาตณหา, ทฏฐ, กเลส, กรรมก

ยอมจะตกอยในความทกข ทกขจากความเกด ทกขจากความแก ทกขจากความเจบไข ฯลฯตณหาชอ

๗๐ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๙/๑๒๑.

๗๑ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๙/๑๒๒-๑๒๔.

๘๗

วาวสตตกา มอรรถ ๙ คอ (๑) วสตา เพราะซานไปในอารมณตางๆ (๒) วสาลาเพราะแผไป (๓)

วสฏา เพราะแลนไป (๔) วสกกต เพราะครอบงา (๕) วสหรต เพราะสะทอนไป (๖ )วสวาทกา

เพราะเปนเหตใหพดผด (๗)วสมลา เพราะมรากเปนพษ (๘)วสผลา เพราะมผลเปนพษ (๙)วสปรโภ

คา เปนตวการใหบรโภคสงมพษ๗๒ เหลาน เปนทกข เมอเปนเชนน แลว ผ ทสามารถขามหวงทกข

เหลาน นควรจะทาอยางไร

พระพทธเจาตรสวาผ ทจะขามพนจากตณหา และอปาทาน ทเปนชนวนใหเกดอปธ

การทจะขามพนจากตณหาและอปาทานไดกตองมสต รธรรม กลาวคอใหมสตกบสมปชญญะ ม

ความระลกและความรตวในทกๆสง ท งสงทเปนอดต อนาคต ปจจบน สวนทเปนอดตน นใหปลอย

วางไป สวนทเปนอนาคตทย งมาไมถงกไมตองไปหวงหรอไปนกถง และปจจบนกใหรวาเปน

ปจจบนทเกดข นแลวกจะดบไปเชนเดยวกบสวนทเปนอดต โดยการปฏบตธรรมเพอละความยนด

เพลดเพลน เมอมธรรมเปนเครองประกอบอยอยางน ทาใหมสตไมประมาทและจะละทกขได

๓. ปญหาขอท ๓ ของเมตตคมาณพ คอ “ขาพระองคชอบใจธรรมอนสงสดน นท

บคคลรชดแลว มสต เทยวไปอย พงขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได” พระพทธเจาตรสตอบ

วา “เธอรชดธรรมอยางใดอยางหนง ซงเปนธรรมช นสง ช นต า และช นกลาง เธอจงบรรเทาความ

เพลดเพลน ความถอม นและวญญาณในธรรมเหลาน นเสยไมพงต งอยในภพ ภกษผ มปกตอยอยางน

มสต ไมประมาท รแจง ละความยดถอวาเปนของเราแลวเทยวไปอย พงละชาต ชรา โสกะ และ

ปรเทวะ อนเปนทกขในอตภาพน ไดแนนอน”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในคาถามคาตอบขอน จดอยในอรยสจ ๔คอ มรรค พระพทธเจาตรสสอนใหปฏบต

ทาความรคอ รท วถงในทกๆสงทกๆอยาง รชดธรรมท งทเปนธรรมช นสง ช นต าและช นกลาง

บรรเทาความเพลดเพลนยนดอยในสงท งหลาย มวญญาณคอมจตใจทไมต งอยในภพคอความเปน

น นเปนน จงละความอยากเปนน นเปนนออกไปเสยใหสน

ผทปฏบตเพอทจะพนจากความทกข ตองมธรรมเปนเครองประกอบอยอยางน

กลาวคอมสตไมประมาท ไมมวเมา ประพฤตปฏบตละซงความยดถอวาเปนตวเราเปนของเราใน

ทกๆสงทกประการท งปวง มความรเหนตามความเปนจรง คอรวาทกๆสงท งหลายท งปวงน นเปนสง

ไมเทยง เปนสงทตองเกดดบ เปนทกข ซงดารงอยคงทไมไดตองเปลยนแปลง เปนอนตตา มใช

ตวตนเมอปฏบตไดดงน กสามารถละความทกขได

๔. ปญหาขอท ๔ ของเมตตคมาณพ คอ “ธรรมทปราศจากอปธ พระองคตรสไวด

แลว พระผ มพระภาคทรงละทกขไดแลวเปนแน เพราะธรรมน พระองคทรงรชดแลว พระองคผ เปน

๗๒ ข.ม.(ไทย) ๙/๓/๑๑.

๘๘

พระมนตรสสอนชนเหลาใดไมหยดหยอน แมชนเหลาน นกพงละทกขไดเปนแน เพราะฉะนน ขา

พระองคมาพบพระผ มพระภาคผ นาคะ ขอนมสการพระองค (โดยหวงวา) พระผ มพระภาค พงตรส

สอนขาพระองคไมหยดหยอนบาง” พระพทธเจาตรสตอบวา “บคคลทเธอรจกวาเปนพราหมณผ จบ

เวท ไมมเครองกงวล ไมของในกามภพ ขามโอฆะไดแลวโดยแทและเปนผ ขามถงฝง ไมมกเลสดจ

ตะปตรงใจ หมดความสงสยแลว นรชนใดในทน เปนผ มปญญา จบเวท สลดกเลสเครองของในภพ

นอยภพใหญน ไดแลว นรชนน นเปนผ ปราศจากตณหาแลว ไมมทกข ไมมความหวงเรากลาววา นร

ชนน นขามพนชาตและชราไดแลว”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในขอน เปนการตรสถงมรรค คอหนทางทนาไปสความดบทกข อธบายความวา

ผ ใดเปนพราหมณ ถงทสดจบไตรเพท ไมมกเลสเปนเครองกงวล ไมของแลวในกามภพ บคคลน น

ขามหวงแหงทะเลใหญ คอกเลสและกองทกขท งหลายไดโดยแนแท คร นขามไปถงฝงคอนพพาน

เปนผ ไมมกเลสดจตะปตรงใจ ไมมความสงสย นรชนในโลกน ไดรแลว เปนผ ถงทสดจบไตรเพท

ในพระธรรมวนยน ละกเลสเปนเครองของน ในภพนอยภพใหญ บคคลน นปราศจากตณหาคอความ

ด นรนทะยานอยาก ไมมกเลสเปนเครองกระทบใจ บคคลน นขามชาตและชราได โดยตองม

สตสมปชญญะกบมปญญา รจกพจารณาใหเหนสจจะคอความจรงในสงท งหลาย รวาสงท งหลาย

เปนสงทไมเทยง มเกดและมดบไปเปนธรรมดา เมอรและเขาใจแลวกทาใหบรรเทาซงความทกขได

เมอทาบอยๆกบรรเทาไดมาก ความทกขแมมอยกสามารถพจารณาละไปโดยลาดบ การปฏบตตน

ใหเปนผ มสตสมปชญญะและปญญาจงเปนสงสาคญ ละตณหาคอทกขสมทย เหตใหเกดทกข ดบ

ตณหากดบทกข คอ ทกขนโรธ แสดงทางปฏบตใหถงความดบทกขคอมรรคมองค ๘ โดยยอลงเปน

ศล สมาธ ปญญา คอปฏบตตามหลกของไตรสกขา

๔.๒.๕ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของโธตกมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของโธตกมาณพ คอ“ขาพระองคมงหวงจะรบฟงพระวาจาของ

พระองคอยางยงบคคลฟงพระสรเสยงของพระองคแลวศกษาธรรมเปนเหตดบกเลสเพอตน”

พระพทธเจาทรงวสชนาวา “ถาเชนน น เธอผ มปญญารกษาตน มสต จงทาความเพยรในทน แล

บคคลไดฟงเสยงจากทน แลวพงศกษาธรรมเปนเหตดบกเลสเพอตน”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธและ

มรรค

ในคาถามขอน เปนการถามถงนโรธและมรรค คอตองการทจะเขาถงนพพาน ควร

จะปฏบตตนเชนไร ธรรมทออกจากตณหาเปนเครองรอยรดจตคอนพพาน หมายถงภมธรรมทดบ

๘๙

กเลสและกองทกขท งสน ไมมกเลสทเปนอาสวอนสยท งสนเสยบแทงรงรดจต กเลสท งปวงเปรยบ

เหมอนลกศร (ลกศร ในทน หมายถงกเลส ม ๗ คอ ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏฐ โสกะ

และความสงสย๗๓ เมอปฏบตละกเลสไดสนเชงเปนทกขนโรธกเปนความดบทกขไดสนเชง

พระพทธเจาตรสตอบคาถามวา ใหมปญญารกษาตน ในจตน นตองมสตเขาอาตา

ปะ คอประกอบดวยความเพยรเปนเครองเผากเลส อนไดแกเผาโลภโกรธหลง นคอการศกษา

นพพานในพทธศาสนา

ธรรมทเปนเหตดบกเลสกคอนพพาน นพพานหมายถงการดบกเลสและกองทกข

เปนโลกตตรธรรม และเปนจดหมายสงสดในพระพทธศาสนา๗๔ นพพาน เปนเครองดบกเลส คอทา

ใหราคะ โทสะ โมหะ หมดสนไปแตในปจจบนนยมแปลวา ไมมตณหาเครองรอยรด หรอออกไป

แลวจากตณหาทเปนเครองรอยตดไวกบภพ

ประเภทของนพพาน

นพพานม ๑ คอ สนตลกขณะ หมายถง สงบจากกเลสและขนธ ๕ ท งหลาย

นพพานม ๒ คอ สอปาทเสสนพพานและอนปาทเสสนพพาน

สอปาทเสสนพพาน หมายถง นพพานย งมอปาทเหลอ (อปาท คอ เบญจขนธ) ดบ

กเลสย งมเบญจขนธเหลอ คอนพพานของพระอรหนตผ ย งมชวตอย นพพานในแงทเปนภาวะดบ

กเลสคอ โลภะ โทสะ โมหะ๗๕

อนปาทเสสนพพาน หมายถง นพพานไมมอปาทเหลอ ดบกเลสไมมเบญจขนธ

เหลอ คอสนทงกเลสและชวต หมายถงพระอรหนตสนชวต นพพานในแงทเปนภาวะดบภพ๗๖

นพพานในความหมายทางพทธปรชญา หมายถงการดบไฟ ในทน ทานหมายถง

การดบไฟคอกเลสหรอกเลสดบไป กลาวคอทานอปมาชวตมนษยของแตละคนวา เปรยบไดกบดวง

ไฟทกาลงลกโพลงอยซ งหมายถง การทมเชอเพลงและปจจยตางๆทเกอกลอย ปจจยเหลาน ม

รากเหงามาจากอวชชาเปนสงหลอเล ยงดวงไฟแหงชวตไว การดบไปของดวงไฟธรรมดายอม

หมายถง การหมดเชอ หมดความรอนเปรยบไดกบการดบไป คอ ดวงชวต คอการทอวชชา ตณหา

อปาทาน ดบลงไปดวยอ านาจอรยมรรคญาณอนสงสด จงกลาวไดวาเมอกระบวนการของชวตดบ

ไปเพราะการสนไปแหงอวชชาน นกชอวาเปนการบรรลนพพาน

๗๓ ข.ม.(ไทย)๒๙/๑๗๔/๔๙๒-๔๙๓, ข.ส.อ.(บาล) ๒/๙๔๕/๔๑๑.

๗๔ พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท ,หนา ๑๖๖.

๗๕ เรองเดยวกน, หนา ๔๐๙-๔๑๐.

๗๖ เรองเดยวกน, หนา ๔๙๑.

๙๐

๒. ปญหาขอท ๒ ของโธตกมาณพ คอ “ขอพระองคโปรดปลดเปลองขาพระองค

จากความสงสยท งหลายเถด” พระพทธเจาตรสตอบวา “เราไมสามารถปลดเปลองใคร ๆผ มความ

สงสยในโลกได แตเธอเมอรแจงธรรมอนประเสรฐ กจะขามโอฆะน ไดเองดวยประการฉะน”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

ในขอน เปนอรยสจคอสมทย เพราะโธตกมาณพย งตดของอยในความสงสยจง

ตองการทจะใหปลดเปลองความสงสย ความสงสย๗๗ คอวจกจฉา ,อตตาวจกจฉาคอ ลงเลสงสยใน

ตวตน สงสยในอดตวาเราไดม หรอเราไมมในอดต เราเปนอะไร เราเปนอยางไรในอดต แลวจงมา

เปนอะไรในอดตตอๆกนมา อกท งในอนาคตและปจจบน มตวเรา ไมมตวเรา ความสงสยเพราะเกด

จากมอวชชา คอไมรในอดตอนาคตในปจจบน ไมมญาณหย งรจงตองมสงสย เมอไมรกอยากรจง

ขวนขวายแสวงหาผ รทจะบอกให นอกจากน สงสยในพระศาสดา พระธรรม พระสงฆ สงสยใน

สกขาคอขอปฏบต สงสยใน ปฏจจสมปบาท สงสยในเรองกรรมและผลของกรรม ความสงสยเกด

จากมอวชชา คอไมรในอดตอนาคตในปจจบน เมอมความสงสยเกดข นกทาใหย งไมเกดปญญา

พระพทธเจาตรสวา เราไมอาจเพอทจะเปลองความสงสยอะไรๆกบใครในโลกได

ทานรท วถงธรรมอนประเสรฐสดดวยความรอยางน กจะขามหวงแหงความสงสยหรอหวงทกขได

ในพระดารสตอบน อธบายวาพระองคทรงเปลองความสงสยของใครๆใหไมได

แตบคคลน นจะตองเปลองดวยตนเองดวยการทมาทาความรท วถงธรรมทประเสรฐ ธรรมท

ประเสรฐน พจารณาดตามความกจะมงถงสจจะทเปนความจรงน ตามเหตและผลซงกคอสจธรรม

ธรรมทเปนตวความจรง แตวาธรรมทเปนความจรงกมมาก แมเชนน นเมอรความจรงไดอยางหนง

ในขอใดกยอมขามหวงความสงสยในขอน ได ดงเชนในเรองกรรมดกรรมช ว ใหรสจจะคอความจรง

ในเรองของกรรมดกรรมช ว ในผลของกรรมดกรรมช ว ใหรสจจะคอความจรงในผลของบาป

บญคณโทษ ประโยชนมใชประโยชน จตทบรสทธ เทาน นจงจะรและรบลง จงตองทาจตให

บรสทธ๗๘ โดยต งใจปฏบตในศล สมาธ ปญญา

๓. ปญหาขอท ๓ ของโธตกมาณพ คอ “ขอพระองคทรงพระกรณาตรสสอนวเวก

ธรรมทขาพระองคจะพงรแจงได และโดยวธทขาพระองคไมขดของเหมอนอากาศ ขาพระองคจะ

พงสงบอยในทน แล เปนผ ไมอาศย เทยวไปอย” พระพทธเจาทรงวสชนาวา “บคคลผ รชดความสงบ

ใดแลว มสต เทยวไปอย พงขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได เราจกกลาวความสงบน นทเราร

ประจกษดวยตนเองในธรรมทเราเหนแลวแกเธอ”

๗๗ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๓๒/๑๖๔.

๗๘ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา , (กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๓๐), หนา ๑๑๕.

๙๑

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในขอน เปนอรยสจขอท ๔ คอมรรค หนทางนาไปสความดบทกข อธบายวา

พจารณาดใหรตามเปนจรงวานเปนอวชชา เมอเกดอวชชาจงทาใหสรางอปธข นมา จะหลดพนก

ตอเมอปฏบตเพอละอปธทเปนเครองทรงจตใจแลว จตใจกปลอดโปรงไมตดขด ไมมทกข จงพบกบ

สนตทเปนความสงบและไมตองอาศยอะไรๆในโลกซงเมอรแลวกใหมสตปฏบตด าเนนไปกจะขาม

ความตดอยในโลกได

๔. ปญหาขอท ๔ ของโธตกมาณพคอ “ขาพระองคชอบใจความสงบอนสงสดน น

ทบคคลรชดแลว มสต เทยวไปอย พงขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกได” พระพทธเจาตรสวา

“เธอรชดธรรมอยางใดอยางหนง ซงเปนธรรมช นสง ช นต า และช นกลาง เธอรชดธรรมน นวา เปน

เครองของในโลกแลว อยาไดกอตณหาเพอภพนอยและภพใหญเลย”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในขอน ทรงแสดงถงอรยสจ ๔ขอมรรค วธปฏบตใหถงความดบทกข คอ ใหทาน

พจารณารพรอมอยางใดอยางหนง คอทกๆสงทกๆอยางในโลก ท งในเบองบน ในเบองต าและเบอง

ขวางคอทามกลาง ใหทานรวาสงน เปนเครองททาใหตดอยในโลก เมอรชดแลวกอยาไดทาความ

อยากดนรนไปในภพนอยภพใหญ

ภพนอยภพใหญ หมายถงภพนอยภพใหญในจตใจทเปนปจจบน แตหมายถงตว

ภพคอเปนเราเปนของเราอนบงเกดข นจากความยดถอในปจจบน วธทจะปฏบตเพอขามภพนอยภพ

ใหญ โดยททาสตความระลกไดและทาความรเปนความรทไมยดซงเปนตวปญญา โดยรใหถงสจจะ

คอความจรงวาตวของตดน นเปนสงสาคญเกดจากตณหา๗๙ เพราะฉะน นกดบตณหาคอความอยากใน

ทกสงโดยรอบตว ใหเกดธรรมอนประเสรฐคอสจจะความจรงททาใหพนทกขโดยตองอาศยสตกบ

ปญญา เมอรแจงเหนจรงไดดวยตวเอง กเปนการปฏบตเพอทาสตกบปญญาคอความหย งรเขาถง

สจจะคอความจรงอนจะนาใหขามหวงของภพนอยภพใหญได

๔.๒.๖ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของอปสวมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของอปสวมาณพ คอ“ขาพระองคผ เดยว ไมไดอาศย (ใคร ๆ หรอ

สงใด ๆ) จงไมสามารถขามหวงกเลสอนยงใหญไดขอพระองคโปรดตรสบอกอารมณ ทขาพระองค

ไดอาศยแลว พงขามหวงกเลสน ได” พระพทธเจาทรงตอบวา “เธอจงมสต เพงพจารณาอา

กญจญญายตนสมาบต ยดเอาเปนอารมณวา ไมมอะไร ดงน แลวกจะขามหวงกเลสได เธอจงละกาม

ท งหลาย เปนผ งดเว นจากความสงสยท งหลาย พจารณาดความสนตณหาท งคนท งว น”

๗๙ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๑๒๖.

๙๒

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

ในคาถามคาตอบน แสดงถงอรยสจคอ สมทย เพราะในคาถามน อปสวมาณพ

ตองการธรรมทจะสามารถขามหวงกเลสได ในคาถามน แสดงถงวาอปสวมาณพไดเปนผ ปฏบตใน

สมาธจนบรรลถงอรปฌานท ๓ อรปฌาน หมายถงฌานมอรปธรรมเปนอารมณม ๔ คอ (๑) อา

กาสานญจายตนะ ก าหนดทวางหาทสดมไดเปนอารมณ (๒) วญญาณญจายตนะ ก าหนดวญญาณ

หาทสดมไดเปนอารมณ (๓) อากญจญญายตนะ ก าหนดภาวะทไมมอะไรๆเปนอารมณ (๔) เนว

สญญานาสญญายตนะ ภาวะมสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช๘๐ ซงอปสวมาณพไดปฏบตเขามาถง

อรปฌานท ๓ แลวย งตดอย คอตดอยในหวงของกเลสและความทกขย งไมสามารถกาวลวงไปได

อปสว-มาณพน นเมอทาสมาธ แมก าหนดอารมณวานอยหนงนดหนงกไมม แตวากมกามคอความ

ใครอยตดอยในอารมณน นและย งมตณหาคอความดนรนทะยานอยากอยในอารมณน น ตลอดจนถง

ในฌานสมาบตทได

เพราะฉะน นสมาธหรอฌานสมาบตน นจงมาเปนกามของอปสวมาณพ มาเปน

ความสงสยและเปนตณหา เมอเปนดงน จงกลายเปนทกขสมทย เหตใหเกดทกข สงผลใหดบทกข

ไมได หวงทกขและหวงกเลสกย งคงใหญอยไมลดนอยลงไป แมจะไดสมาธถงข นไหนกตาม เมอ

สมาธทไดน นเปนกามเปนความสงสยเปนตณหาแลวหวงกเลสหวงทกขกไมลดนอยลงเลย และเมอ

มกามมความสงสยมตณหาอยในสมาธในอารมณของสมาธดงกลาว กมตวเรามของเรา เพราะตณหา

คอความดนรนทะยานอยากน นเปนเหตใหยดถอ ยดถอเปนตวเราเปนของเราอยในสงทยดถอน น

แมวาเพงพนจอากาศและวญญาณวาไมมนอยหนงนดหนงกไมม แตอนทจรงน นมตวเรามของเราม

กามมความสงสยมตณหา เมอเปนด งน จงชอวาย งมไมใชไมมคอ มตวเรามของเรามกามมความ

สงสยมตณหา๘๑ เมอเปนดงน ควรจะทาสมาธไปถงข นไหนจงขามหวงแหงกองทกขได

พระพทธเจาไดทรงทราบการปฏบตและผลแหงการปฏบตในทางสมาธของอป

สว-มาณพจงไดตรสบอกทางทจะปฏบตตอไปเพอใหขามหวงกเลสและกองทกขได โดยทอาศยภม

ปฏบตทไดมาเปนพนฐาน ละกามท งหลาย งดเว นจากความสงสยท งหลาย พจารณาดความสน

ตณหาท งคนท งว น ปฏบตในศล สมาธ ปญญา ประกอบกน อาศยซงกนและกน จงจะเปนไปเพอขด

เกลากเลสและกองทกข สามารถขามหวงกเลสและกองทกขได

๒. ปญหาขอท ๒ ของอปสวมาณพ คอ “บคคลใดเปนผ ปราศจากราคะในกามทง

ปวงละสมาบตอนอาศยอากญจญญายตนสมาบต นอมใจไปในสญญาวโมกขช นสง บคคลน นไม

หว นไหว ดารงอย ในพรหมโลกช นอากญจญญายตนะน นไดหรอ” พระพทธเจาตรสวา “บคคลใด

๘๐ พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๑๘ -๕๑๙.

๘๑ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๑๓๒.

๙๓

เปนผ ปราศจากราคะในกามท งปวง ละสมาบตอน อาศยอากญจญญายตนสมาบต นอมใจไปใน

สญญาวโมกขช นสง บคคลน นไมหว นไหวดารงอยในพรหมโลกช นอากญจญญายตนะน นได”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

ในขอน จดอยในอรยสจขอนโรธ เพราะเปนการถามถงผ ทปฏบตเขาไปถงอรป

ฌานท ๓ แลวจะสามารถดารงอยอยางน นโดยตลอดไมมเสอมบางหรอ หมายถงวา เมอดบกเลส

บรรลนพพานดบ กเลสย งดารงขนธอย กต งอยย งยนในภมน นคอในภมแหงอากญจญญายตนะน น

ไมเสอมและเมอดบขนธ คอบรรลนพพานดบขนธ ถาปกตสาหรบผ ทย งไมบรรลนพพาน คอดบ

กเลสเมอดบขนธวญญาณกตองเคลอนออกเรยกวาจตคอเคลอนไปถอปฏสนธ อนเรยกวาอบต เกด

ในภพชาตน นๆเปนไปตามกรรม แตวาทานทดบกเลสไดหมดสนแลว ถอเปนพระอรหนตสนอาสว

กเลสท งหมด ทานดารงชวตอยตลอดเวลาทขนธย งด ารงอย จนถงในทสดกบรรลนพพานคอดบขนธ

เมอเปนด งน วญญาณของทานทเปนพระอรหนตน นจะเปนเชนใด การถามน เปนการถามถงชวตหลง

ความตายของพระอรหนต เมอนพพานแลววญญาณจะมอยหรอไม

พระพทธเจาตรสวา ต งอยไมเสอมกเพราะวาเมอไดนอมจตทเปนสมาธอนกาหนด

อารมณวาไมมน นมาเปนทางปญญา ทากาม ทาความสงสย ทาตณหาใหสนไปคอใหกามไมม ความ

สงสยไมม ตณหาไมม ดวยมรรคปญญา กต งอยไมเสอมต งอยแนนอน

๓. ปญหาขอท ๓ ของอปสวมาณพคอ “ถาบคคลน นไมหว นไหว ดารงอยใน

พรหมโลกน นนานนบปไมไดไซร บคคลนนเปนผ หลดพนแลว มความสงบเยนอยในพรหมโลกน น

น นแลหรอ หรอวาวญญาณของบคคลน นจะพงจตอก” พระพทธเจาทรงวสชนาวา “เปลวไฟถก

กาลงลมพดไป ยอมดบ ก าหนดไมได ฉนใด มนพนแลวจากนามกาย ยอมดบไป ก าหนดไมได ฉน

น น”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

ในขอน จดอยในอรยสจ ๔ ขอนโรธ เปนการถามถงความดบคอวา ถาผ ทด ารงอย

ในอรปฌานท๓ เมอสนชวตจะไปอยทไหน ภพไหนซงเปนการถามวาจะหาทอยของผ ทนพพาน

แลว ถามถงเรองสถานทของผ ทนพพาน พระพทธเจาตรสยกอปมาเรองนพพาน เปรยบเหมอนเปลว

ไฟวาเมอดบ กไมรวาทศของไฟทดบน นไปอยทไหน แตวาไฟน นกย งอยเมอจะจดข นมาใหมกตด

แตพอดบไปกไมรวาดบไปทศใด เทยบกบผ ทพนจากนามรปแลวคอพนจากความยดถอปลอยวางใน

นามรปสนแลว เพราะวาสนอาสวกเลสอนเปนเหตใหยดถอท งหมดแลว ดบขนธไปกไมถงความ

นบวาวญญาณเปนฉนใดหรอวาไปไหน ชวตหลงตายของพระอรหนตบรรยายไมไดเหมอนเปลว

ไฟทดบเพราะหมดเชอไมอาจกลาวไดวาไปทางทศใด

๙๔

๔. ปญหาขอท ๔ ของอปสวมาณพ คอ “มนน นถงความสลายไป หรอวาไมม

หรอวาไมแตกทาลาย เพราะมความแนแท พระองคผ เปนพระมน ขอโปรดตรสตอบปญหาน น แก

ขาพระองคใหแจมแจงดวยเถด เพราะธรรมน นพระองคทรงรชดแลว” พระพทธเจาตรสตอบวา “มน

ผ ถงความสลายไปยอมไมม (อะไร) เปนประมาณ ชนท งหลายพงวากลาวมนน นดวยกเลสใด กเลส

น นยอมไมมแกมนน น (เพราะ) เมอมนน นถอนธรรมท งปวงไดเดดขาดแลว แมครรลองแหงวาทะ

ท งปวงทานกถอนไดเดดขาดแลว”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

ในขอน กตอจากขอทแลวจดอยในอรยสจ ๔ ขอนโรธ เปนการถามถงความดบ

ทกข ค าถามในขอน อปสวมาณพย งมทฏฐอย จงตองการจะถามวาเมอนพพานแลวจะเปนอยางไรจะ

สญหรอไมสญ พระพทธเจากไดตรสปฏเสธในขอวาเกดคอ ไมเกดแตกไมสญ ไมสญแตกไมเกด

ตรสวาผ ทดบไปน นไมมประมาณ และเมอถอนธรรมท งปวงหมดแลว ถอนอวชชา ตณหา อปาทาน

ถอนกเลสท งปวง ถอนรปกาย นามกายหมดเพราะวาดบขนธ ถอนวญญาณหมดกเมอถอนธรรมท ง

ปวงไดหมดสนไมมเหลออะไร จงไมมทางแหงถอยคาทจะกลาวถง จงเปนอนยตถอยคาทจะ

กลาวถงวาตายสญหรอตายเกด

พระพทธเจาทรงแสดงธรรมตามหลกอรยสจ ๔ แสดงไปตามเหตและผล เมอมเหต

กตองมผล เมอดบเหตกดบผล เมอแสดงความอธบายในอรยสจ ๔ จงยกเอาตณหาเปนตวทกขสมทย

เมอมตณหากมชาตคอความเกดอนเปนชาตทกข และทกขอนๆประกอบกนไป ฉะน นปญหาเรองวา

ตายเกดหรอตายสญ จงตอบตามหลกพทธศาสนาวา เมอมตณหากย งมเกด เรยกวาชาต แตวาเมอดบ

ตณหาเสยไดคอดบทกขสมทยเสยไดกดบชาตคอความเกดได และดบทกขอนๆทเนองกบชาตคอ

ความเกด แตหากจะมปญหาวา เมอดบตณหาอนเปนทกขสมทย ดบชาตคอความเกดได อน

หมายความวาไมเกดอก คอพระพทธเจา พระอรหนตสาวกท งหลายดบตณหาไดสนเชง จงดบชาต

คอความเกดได คอไมเกดอกและเมอไมเกดอก เมอดบขนธ เรยกวาดบขนธปรนพพาน

๔.๒.๗ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของนนทมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของนนทมาณพ คอ “ชนท งหลายกลาววา มนท งหลายมอยใน

โลก คากลาวน น นเปนอยางไร ชนท งหลายยอมเรยกบคคลผ เปนไปดวยญาณหรอวายอมเรยกบคคล

ผ เปนไปดวยความเปนอยวา เปนมน” พระพทธเจาตรสตอบวา “ชนท งหลายผ ฉลาดในโลกน ไม

เรยกบคคลวาเปนมน เพราะไดเหนเพราะไดฟงและเพราะไดรเราเรยกเหลาชนผก าจดเสนามารได

แลว ผ ไมมความทกข ไมมความหวง เทยวจารกอยวา เปนมน”

๙๕

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ขอน จดในอรยสจคอมรรค เปนการกลาวถงผ ปฏบต แตเรองททลถามเปนการถาม

ถงมน มน คอ นกปราชญ ,ผ สละเรอนและทรพยสมบตแลว มจตใจต งม นเปนอสระไมเกาะเกยวตด

พนในสงท งหลาย สงบเยน ไมทะเยอทะยานฝนใฝ ไมแสพลานหว นไหว มปญญาเปนกาลงและม

สตรกษาตน, พระสงฆหรอนกบวชทเขาถงธรรมและดาเนนชวตอนบรสทธ๘๒

มนน นแปลวา ผ รหรอผ นง ผ รคอ รสงทพเศษยงข นไปกวาระดบความรสามญ

ท วไป ทแปลวาผ นงน นกคอเปนผ ทสารวมหรอสงบ คาวามนจงเปนคาทแสดงความยกยอง นกบวช

ในลทธตางๆมกแสดงตนวาเปนมน เปนผ ร ผ วเศษอยมากมายหลายลทธ๘๓

บคคลผ เ ปนไปดวยญาณคอญาณในสมาบต ๘ ไดแก รปฌาน ๔มดงน คอ

ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน และอรปฌาน ๔มดงน คอ อากาสานญจายตนะ วญญาณญ

จายตนะ อากญจญญายตนะและเนวสญญานาสญญายตนะ หรอญาณในอภญญา ๕๘๔ ไดแก อทธวธ

คอแสดงฤทธ ได ทพยโสต คอหทพย เจโตปรยญาณ คอญาณททายใจคนอน ปพเพนวาสานสตญาณ

คอญาณททาใหระลกชาตได ทพพจกข คอ ตาทพย บคคลผ เปนไปดวยความเปนอยคอ ประกอบ

ไปดวยความเพยรของบคคลผด าเนนชวตเศราหมอง หรอ ผ ท ากจททาไดยากยงหลายอยาง

มนในฝายลทธขางนอกคอผ ทถอวาไดฌานมตาทพย ผ ฉลาดกย งไมรบรองวาเปน

มน การไดยนกเหมอนกนโดยปกตกหมายถงท งการศกษาเชนใชหฟง มความรวชาการตางๆมากแม

จะไดหทพยกตาม ผ ฉลาดกไมเรยกวาเปนมน หรอแมวาจะมญาณ คอความหย งรทเปนโลกย

อภญญา คอญาณทแสดงฤทธ ไดหรอวาก าหนดใจของผ อนได ระลกชาตหนหลงได ผ ฉลาดกย งไม

เรยกวาเปนมน

ในคาตอบน พระพทธเจาตรสเรยกผ ททาตนใหปราศจากเสนามารคอกองทพกเลส

ทมอยในจตใจไดแก (๑)กเลสกาม (๒)ความไมยนด (๓) ความหวกระหาย (๔) ตณหา (๕) ถนมทธะ

(๖)ความกลว (๗) วจกจฉา (๘ )มกขะ (ลบหลคณทาน ลบหลความดของผ อน) และถมภะ(หวดอ)

(๙) ลาภ สรรเสรญ สกการะ ยศทไดมาผดๆ (๑๐) การยกตนและขมผ อน๘๕ กลาวคอ ไมมกเลสเปน

เครองกระทบใจใหเดอดรอน ไมมความอยากทะเยอทะยานน นวาเปนมนทเปนฝายพทธศาสนา

ไดแกผ ทปฏบตตามมรรคมองค ๘ปฏบตอยในศล สมาธ ปญญา(ไตรสกขา) คอยระงบความเตบโต

๘๒ พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๒๒.

๘๓ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๑๕๓.

๘๔ ม.ม.อ.(บาล)๒/๓๑๐/๑๓๙.

๘๕ ข.จ.(ไทย)๓๐/๔๗/๑๙๗.

๙๖

ของกองทพกเลสคอมสตควบคมกเลสในทกเมอทกเลสเกดไมตกเปนทาสของกเลส มกองทพ

ธรรมเขาตอสเพอแยงจตใจ เมอปฏบตไดตอเนองเชนน กเขาสมรรคและนพพาน

๒. ปญหาขอท ๒ ของนนทมาณพ คอ “สมณพราหมณบางพวกยอมกลาวความ

หมดจด เพราะรปทเหนบาง เพราะเสยงทไดยนบาง เพราะศลและวตรบาง เพราะพธหลากหลายบาง

สมณพราหมณพวกน นผ ประพฤตตนเครงครดในหลกการของตนน น ขามชาตและชราไดบาง

หรอไม” พระพทธเจาทรงวสชนาวา “สมณพราหมณบางพวกกลาวความหมดจดเพราะรปทเหนบาง

เพราะเสยงทไดยนบาง ยอมกลาวความหมดจดเพราะศลและวตรบาง ยอมกลาวความหมดจดเพราะ

พธหลากหลายบาง สมณพราหมณพวกน นประพฤตตนเครงครดในหลกการของตนน นกจรง แตเรา

กลาววา พวกเขาย งขามชาตและชราไปไมได”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : ทกข

ในคาถามคาตอบขอน จดอยในอรยสจคอทกข ค าวาความบรสทธ ความหมดจด

เรยกวาสทธ ซงบางพวกกกลาววา ความบรสทธ จะมไดดวยการเหนและการไดรบฟง จงจะบรรล

ถงสทธ พวกทนบถอพรหมกกลาววาจะตองเหนพรหมไดยนเสยงของพระพรหมจงจะไดสทธ หรอ

บางพวกจะตองปฏบตในศลในวตรในขอทปฏบตอยางน นจงจะไดความบรสทธ ดงทแสดงกนอย

ในลทธนอกพทธศาสนาเปนอนมาก นนทมาณพจงทลถามวาสมณพราหมณเหลาน นหากได

ประพฤตปฏบตในวถทางเหลาน นตามทไดส งสอนกนมาจะบงเกดความหมดจด ไดขามชาตและ

ชรากนมาแลวบางหรอไม

ซงตามคาตอบททรงตรสตอบน เปนอนไดทรงปฏเสธวธปฏบตตามทไดกลาวกน

มาส งสอนกนมาเพราะพระองคแสวงหามาแลวดวยพระองคเอง จนถงไดทรงพบทางทเปน

มชฌมาปฏปทา กเปนอนวาสาหรบทพดกนมา ส งสอนกนมาเหนกนมาน น ไมเปนทางทจะพนชาต

ชราได แมในทางพระพทธศาสนาเองในเมอปฏบตไมถกตองกคงขามชาตชราไมไดเชนกน ตอเมอ

ปฏบตถกตองจงจะขามชาตขามชราได

๓. ปญหาขอท ๓ ของนนทมาณพ คอ “หากพระองคผ เปนพระมนตรสวาสมณ

พราหมณพวกน นย งขามหวงกเลสไมได เมอเปนเชนน น ใครเลาในเทวโลกและมนษยโลก ชอวา

ขามชาตและชราไปได” พระพทธเจาตรสตอบวา “เรายอมไมกลาววา สมณพราหมณท งหมด ถก

ชาตและชราโอบลอม นรชนเหลาใดในโลกน ละรปทเหน เสยงทไดยน อารมณทไดรบร หรอศล

และวตรไดท งหมด ท งละพธหลากหลายท งปวง ก าหนดรตณหาไดแลว เปนผ หมดอาสวะ เรากลาว

วา นรชนเหลาน นแลชอวา ขามหวงกเลสไดแลว”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธและ

มรรค

๙๗

ขอน จดอยในอรยสจ ๔ขอนโรธกบมรรค คอเมอพระพทธเจาตรสวาทรงปฏเสธวธ

ปฏบตตามทไดกลาวกนมาส งสอนกนมากไมเปนทางทจะพนชาตชราได และใครจะขามชาตชราได

ในคาตอบน พระพทธเจาจงไดทรงส งสอนวา ถงแมจะปฏบตในขอว ตรทถอปฏบต

กนมาอยางไรกตาม กไมออกไปจากสงสารวฏ ย งตดอยกบกเลสเปนซงเหตใหทากรรม กรรมกให

วบากคอผล วบากคอผลทเปนตวของกเลส จงเรยกวาขามหวงไมได พระองคจงตรสวา เมอย ง

ปฏบตประกอบดวยความยดถออยกย งขามไมได และทย งยดถออย กเพราะย งไมมปญญาทกาหนดร

ซงเรยกวา ปรญญา จงตองปฏบตทาปญญาทกาหนดรเรยกวาปรญญา ๓ คอ ญาตปรญญา ความ

กาหนดรดวยความร ตรณปรญญา ความกาหนดรดวยความพจารณา ปหานปรญญา ความกาหนดร

ดวยความละหรอการละ

โดยตรสยกเอาตณหาข นมาเพยงขอเดยวจะตองปฏบตทาปญญากาหนดรตณหา

คอความดนรนทะยานอยากทบงเกดข นในจตใจใหเปนญาตปรญญา ความกาหนดรดวยความรคอ

ดวยความรวาตณหาน นวาหนาตาของตณหาเปนอยางน เกดข นในจตใจอยางน และตณหาทบงเกด

ข นในจตใจน นเปนตวสมทย เหตใหเกดทกขจรง และกาหนดรดวยความพจารณาคอพจารณาวา

ตณหาเกดจากอะไรมโทษอยางไรและจะละไดอยางไร ในขอทวาจะละอยางไรน น โดยทพจารณา

ในบรรดาสงทยดถอท งหลาย ไมวาจะเปนอารมณทไดเหน อารมณทไดยน อารมณทไดทราบ

อารมณทไดรหรอจะเปนศลเปนวตรทยดถอปฏบต แมแตวธปฏบตตางๆอเนกประการ ใหพจารณา

วาเปนอนจจะคอไมเทยง ตองมเกดมดบ เปนทกขะ ต งอยคงทไมได ตองแปรปรวนเปลยนแปลง

เปนอนตตา บงคบใหเปนไปตามปรารถนาไมได จงไมใชเปนเราเปนของเราดงน เปนตรณปรญญา

ก าหนดรดวยความพจารณา เมอเปนดงน กจะไดปหานปรญญา ก าหนดรดวยการละคอละตณหาเสย

ได เมอเปนดงน จงจะทาตนใหปราศจากกองกเลสทกอยางตลอดจนถงอาสวะปราศจากอาสวะ

ท งหมดไดแก กามาสวะ ภวาสวะ ทฏฐาสวะ อวชชาสวะ ปราศจากอาสวะท งหมดน

สรปวาละอารมณทรเหนทฟงททราบละศลและวตร ละวธปฏบตตางๆเปนอเนก

ประการไดท งหมด ไมมตณหา ไมมความยดถออยในวธท งปวงละไดหมดสน ปฏบตทาปรญญาให

บงเกดข นดงน จงจะขามหวงออกจากวฏฏะ ความเวยนวายตายเกดได

๔.๒.๘ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของเหมกมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของเหมกมาณพ คอ “กอนแตศาสนาของพระโคดม อาจารยเจา

ลทธเหลาใดเคยตอบแกขาพระองควา เหตน ไดเปนมาแลวอยางน จกเปนอยางน ค าตอบท งหมดเปน

คาทเชอสบตอกนมา ค าตอบท งหมดน นมแตจะทาใหตรกไปตาง ๆ ขาพระองคจงไมยนดในคาตอบ

น น ขาแตพระมน บคคลรชดธรรมใดแลว มสต เทยวไปอย พงขามตณหาทชอวาวสตตกาในโลกได

๙๘

ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรม (น น) ทเปนเครองกาจดตณหา แกขาพระองคดวยเถด” พระพทธ

องคทรงตรสวา “นพพานบทอนไมแปรผน เครองบรรเทาฉนทราคะ ในปยรปท งหลายทเหน ทได

ยน และทไดรบรในโลกน ชนเหลาใดมสต รนพพานน นแลว เหนธรรม ดบกเลสไดแลว ชน

เหลาน นเปนผ สงบทกเมอ เปนผ ขามตณหาทชอวา วสตตกา ในโลกไดแลว”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในคาถามคาตอบขอน จดอยในอรยสจ ขอมรรค อธบายวา ผ ทรจกนพพานบท ทาง

บรรลนพพาน อนเปนเหตบรรเทาฉนทราคะหรอบรรเทาละฉนทราคะ ในอารมณอนเปนทรก

ท งหลายทเขามาทางทวารท ง ๖คอตา ห จมก ลน กาย ใจ เมอเหน เมอไดยนฯลฯ หากจะเกดความพง

ใจตดใจข นมากบรรเทาละเสย การปฏบตดงน เรยกวาเปนนพพานบท ทางบรรลนพพาน อนเปนสง

ไมเคลอนไมเปลยนแปลง โดยทใชสตใชปญญาปฏบต จะมองเหนธรรมทเปนสจจะคอความจรง

เมอตณหาเกดข นกเปนทกข ดบตณหากไดดบทกข เมอเหนความจรงกดบกเลสคอดบตณหาได

ความทมสตตามดตามรทาใหไดวปสสนาปญญา ปญญาทรแจงเหนจรงในทกขสจจะ ทกขสมทยสจ

ทกขนโรธสจและทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจกจะเขาสนพพาน

๔.๒.๙ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของโตเทยยมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของโตเทยยมาณพ คอ “กามท งหลายไมอยในบคคลใด ตณหาไม

มแกบคคลใด และบคคลใดขามพนจากความสงสยไดแลว วโมกขของบคคลน นเปนเชนไร”

พระพทธเจาทรงวสชนาวา “กามท งหลายไมอยในบคคลใด ตณหาไมมแกบคคลใด และบคคลใด

ขามพนจากความสงสยไดแลว วโมกขอนของบคคลน นไมม”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

ในคาถามคาตอบน จดเขาในอรยสจ ๔ ขอนโรธ อธบายวา กามท งหลายยอมไมอย

ในบคคลใดตณหาไมมคอหาไมไดแกบคคลใดไดแกตณหาอนผ ใดละไดแลว ผ ใดขามพนความ

สงสยไดแลววโมกขของเขาเปนเชนไร พระพทธเจาตรสวา กามไดแก กาม ๒ อยาง แบงตาม

หมวด คอ (๑) ว ตถกาม (๒) กเลสกาม ฯลฯ ไมอยในบคคลใด ตณหาไดแก รปตณหา สททตณหา

คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา ตณหาไมมแกบคคลใด วจกจฉา เรยกวาความ

สงสย ไดแก ความสงสยในทกข ฯลฯ ความหวาดหว นแหงจต ความตดขดในใจ และบคคลใดขาม

ความสงสยไดแลว บคคลผ หลดพนแลวน น พงหลดพนดวยวโมกขใด วโมกขอนจากน นของบคคล

น นยอมไมม(เพราะ)บคคลน นไดทากจทควรทาดวยวโมกขเสรจแลว๘๖

๘๖ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๕๗/๒๒๖-๒๒๘.

๙๙

อธบายความวาวโมกขของบคคลผ ไมมกเลสดงกลาวยอมไมเปนอยางอน เปน

ความพนโดยเดดขาดจรง ซงความพนน นเปนอรยมรรค อรยผล ความพนน นกไมเปนอยางอนคอไม

เปลยนแปลงเปนความพนตลอดไป กเลสทพนไปน นไมกลบมาบงเกดไดอก

๒. ปญหาขอท ๒ ของโตเทยยมาณพ คอ “บคคลน นเปนผ ไมมความหวง หรอวา

ย งหวงอย บคคลน นเปนผ มปญญาหรอวาย งมความดารดวยปญญา ขาพระองคจะพงรจกพระมนได

อยางไร” พระพทธเจาตรสตอบวา “บคคลน นเปนผ ไมมความหวงท งไมหวง บคคลน นเปนผ ม

ปญญา แตไมดารดวยปญญา บคคลจงรจกบคคลผ ไมมกเลสเครองกงวล ผ ไมของในกามและภพวา

เปนมนอยางน”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในขอน เปนการถามถงมรรค คอ จะรจกมนผ ทถงวโมกขไดอยางไร พระพทธเจา

ตรสตอบวา ผ ทประสบวโมกขคอความพนไมเปนอยางอน ผ น นไมมความหวงจะย งมความหวงอย

หามได ผ น นมปญญาแท จะมปญญาทคดเอากหามได ทานจงรจกมนวา เปนผ ไมมกเลสเปนเครอง

กงวล ไมของอยในกามและภพอยางน เถด

ค าถามคาตอบจะเปนไปในฝายธรรมปฏบตคอละกเลสท งหมด กเพราะวาทกคน

น นเมอย งเปนผ ไมสนกเลส กจะตองมกามท งหลายอาศยอยในจตใจ มตณหา คอความดนรนทะยาน

อยาก ย งมความสงสยตางๆอยและ ย งเปนผ มความหวงอะไรๆอย เปนตน เชนหวงจะไดรป รส

กลน เสยง โผฏฐพพะ หวงลาภ ยศ สรรเสรญ สข และปญญา ซงปญญาทหวงน ย งไมเปนปญญาแท

แตเปนปญญาทคดเอา กเพราะวาปญญา (ความร )ทมอยน นย งเจอดวยกเลส เจอดวยกาม เจอดวย

ตณหาและเจอดวยทฏฐคอความเหนผดตางๆเมอเปนดงน จงย งไมเปนความรจรงเหนจรง อาจจะม

ความรจรงเหนจรงในข นสามญสจจะ คอความจรงทเปนสามญท วไป แตวาย งไมไดความรจรงเหน

จรงในข นทเปนอรยสจ ซงไดแก เหนทกข เหตใหเกดทกข ความดบทกข ทางปฏบตใหถงความดบ

ทกข

แมวาจะไดศกษาใหรจกพระพทธศาสนาทพระพทธเจาทรงแสดงอรยสจ ๔ กจ าได

กเขาใจวาทรงแสดงทกขอยางน สมทยอยางน นโรธอยางน มรรคอยางน แตน นเปนปญญาของ

พระพทธเจา ผ ตรสรพระธรรม ย งไมเปนปญญาของตน และขอทรขอทเขาใจกเปนความรในข น

สญญา ข นสงขาร ความคดปรงคดอนเปนตรรกะ คอ ความคดเอาตรกเอาตางๆย งไมเปนตว

ญาณทสสนะ ความรความเหนของตนเองในอรยสจจงย งตดกเลสไมได ตดกามตดตณหาตดความ

สงสยตดความหวงอะไรตางๆไมได แมวาจะปฏบตทางสมาธไดอปปนาสมาธ สมาธทแนบแนน

จนถงฌานตางๆ จนถงสามารถไดอภญญา ๘๗ ความรย ง ตางๆ )ตาทพย ห ทพย (แตทาง

๘๗ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๑๘๘.

๑๐๐

พระพทธศาสนาน นย งไมถอวาเปนความรในอรยสจ เปนโลกยอภญญากย งไมนบวาเปนปญญาแท

จนถงเมอไดญาณทสสนะ ความรความเหนในอรยสจ ตดกเลสไดจงเปนตวปญญาแท ปญญาท

สมบรณในพทธศาสนา

โดยใหมปญญาเปนดวงประทปสองใหเหนทางปฏบตอนถกตอง แมในทางโลกยะ

กทาใหทองเทยวในโลกอยางมความสขท งในปจจบนและภายหนา ทาใหเลอนภมช นของปญญา

ของตนใหสงข นโดยลาดบจนถงข นเปนปญญาในอรยสจตดกเลสไดในทสด กเปนอนวาไดประสบ

วโมกข คอความพนทไมเปนอยางอน ซงไมตองหวงอะไรอก ผ มปญญาแทเปนผ ตดกเลส ตดกาม

ตดตณหา ตดความสงสยได ไมหวงอะไร จงเปนผ ไมมกเลสเปนเครองกงวล ไมของอยในกามภพ ผ

เชนน แหละคอมนผ ร ปญญาแทคอปญญาในอรยสจ อนเปนเหตตดกเลส

๔.๒.๑๐ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของกปปมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของกปปมาณพ คอ “ขอพระองคโปรดตรสทพ งของสตว

ท งหลาย ผ อยทามกลางสาคร ผ ถกชราและมรณะครอบงา ในขณะเกดหวงน าอนเปนมหนตภย ขอ

พระองคโปรดตรสบอกทพง โดยวธททกขน จะไมพงมแกขาพระองคอก” พระพทธองคตรสตอบ

วา “เราจะบอกทพ งของสตวท งหลาย ผ ด ารงอยทามกลางสระ ผ ถกชราและมจจราชครอบงา

ในขณะเกดหวงน าอนเปนมหนตภยเราจะบอกทพงแกเธออก เราเรยกนพพานซงไมมกเลสเครอง

กงวล ไมมเครองยดม นนน นวา เปนทพงอนไมมทพงอนยงกวา(เพราะ) นพพานเปนทสนไปแหง

ชราและมจจราช ชนเหลาใดมสต รนพพานน นแลว เหนธรรม ดบกเลสไดแลว ชนเหลาน นกไมไป

ตามอานาจของมาร ไมไปบารงมาร”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธและ

มรรค

ขอน เปนจดอยในอรยสจคอ มรรคและนโรธ ซงนพพานเปนเปาหมายสงสดของ

พระพทธศาสนา สวนมรรคคอวธปฏบตเพอทจะใหเขาถงนพพาน ในคาถามน ผ ถามตองการทจะ

หลดพนจากอานาจของกเลสตณหา มารน นคอกเลส กเลสมารหมายถงกเลสททาใหตองหวงกงวล

ไดแก ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏฐ กเลส ทจรตตางๆ กบเครองททาใหยดถอ คอตณหา ความด น

รนทะยานอยากตางๆ เมอย งมกเลส มราคะ มโทสะ มโมหะ มานะ (ถอตว ) ทฏฐ (เหนผด)มกเลส

เครองเศราหมองตางๆทนอกเหนอไปจากน ตลอดจนถงความประพฤตทางกาย วาจา ใจทเปนทจรต

ตางๆ เมอมตณหากตกอยในอานาจกเลสกตองแกและตองตาย

กเลสตณหาเปรยบเสมอนคลนในมหาสมทรทถาโถมเขามาสมนษย ไมวาจะเปน

บคคลชนช นวรรณะไหน ทกคนเมอย งดาเนนชวตกตองมมรสมของชวตใหประสบพบเจอซง

๑๐๑

เหลาน นลวนเกดจากกเลสตณหาทเกดข นในใจของมนษย วธทจะหลดพนคอหาทพงทดทสดให

หลดพนจากอานาจมารหรออานาจของกเลสทซดเขามา ในทน คอนพพาน วธทจะเขาถงนพพานคอ

ตองปฏบตในมรรค โดยการทปฏบตตนมสตทกเมอกบท งมปญญารแจงเหนจรงในอรยสจ ๔คอร

ทกข รในเหตแหงทกข รการดบทกขและรวธทจะปฏบตไปสหนทางแหงการดบทกข ไดเหนธรรม

และดบกเลสไดในทสด

เพราะฉะน น ตามทตรสตอบน จงตรสตอบแสดงหลกของนพพานในพทธศาสนา

อนเปนทสนความเกด ความแก ความตาย สนทกขไดท งหมด โดยทตองปฏบตใหเปนผ มสต ม

ปญญาเหนธรรมคอเหนอรยสจท ง ๔

๔.๒.๑๑ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของชตกณณมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของชตกณณมาณพ คอ “ขอพระองคโปรดตรสบอกสนตบท ขอ

พระองคโปรดตรสบอกธรรมอนแทจรงน นแกขาพระองคดวยเถด เพราะวา พระผ มพระภาคเจาทรง

ครอบงากามท งหลายดวยพระเดช ทรงเคลอนไหวอยเหมอนดวงอาทตยมแสงสวางสองปกคลมท ว

ปฐพ พระองคผ มพระปญญาอนไพบลย ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมเปนเครองละชาตและชรา

ในโลกน เพอขาพระองคผ มปญญานอยจะพงรแจงได” พระพทธเจาทรงวสชนาวา “เธอจงกาจด

ความตดใจในกามท งหลายเสยเหนเนกขมมะโดยความเปนธรรมเกษมแลว ควรสลดกเลสเครอง

กงวลทยดถอหรอวากเลสเครองกงวลอยาไดมแกเธอ เธอจงทากเลสทปรารภสงขารในสวนเบองตน

ใหเหอดแหงไป กเลสเครองกงวลทปรารภสงขารในสวนภายหลงอยาไดมแกเธอ ถาเธอจกไมถอ

สงขารในสวนทามกลางไว กจกเปนผ เขาไปสงบเทยวไป พราหมณ อาสวะท งหลายอนเปนเหตให

ถงอ านาจแหงมจจ ไมมแกบคคลน น ผ คลายความตดใจในนามรปโดยประการท งปวง”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในขอน จดอยในอรยสจ ๔คอ มรรค ไดแกหนทางทจะละชาตชรา กคอละทกขเพอ

เขาสนโรธ ซงคาถามคาตอบน แสดงถงธรรมอนดาเนนถงความสดยอดคอ นพพาน แตตามพทธ

พยากรณน นแมจะใชถอยคาตามทผ ถามได แตกมพระพทธาธบายนอมเขามาสกระแสธรรมในพทธ

ศาสนาโดยตรง มาณพผถามกมค าถามอนแสดงถงภมความเขาใจและความมงหมายทจะพนทกข ซง

ทกขทประสงคจะพนน นกมเคาเดยวกบทกขทพระพทธเจาไดทรงแสดงในพทธศาสนาซงพระองค

ไดทรงคนพบความพนทกขน แลว ต งแตสภาวทกขดงทไดตรสแสดงไวในทกขสจจะ สภาวะท

แทจรงคอทกขในอรยสจท ง ๔วาความเกดเปนทกข ความแกเปนทกข ความตายเปนทกข น เปน

สภาวทกข ทกขตามสภาพ และทรงแสดงทกขเบดเตลดซงเกดทางใจวาความโศก ความพไรราพน

ความไมสบายกายไมสบายใจ ความคบแคนใจเปนทกข

๑๐๒

วธปฏบตใหพนจากทกข คอนาความกาหนดตดใจในกามท งหลายออกไป ให

มองดเนกขมมะออกจากกาม ออกจากกงวลท งหลายโดยเปนธรรมอนเกษม๘๘ และบรรดาสง

ท งหลายทจตใจยดถออยต งแตนามรป กายใจ ตลอดจนถงสงท งหลาย บคคลท งหลาย ไมวาจะเปน

ลาภยศสขสรรเสรญ หรออะไรท งสนทย งครอบครองอย หรอวาสงเหลาน นทเสอมสญสนไป

หมดแลว แตวาใจย งนกถงอยเปนอปธเครองทรงใจของเราอย กอยาใหสงเหลาน มามเปนเครอง

กงวลในจตใจ

เมอตองการพนจากทกขกตองดทใจของเรา ถาพบความกาหนดตดใจในสงไหนก

ปฏบตเพอไมใหยดถอในสงเหลาน น ไมใหยดตดในจตใจใหมความกงวลท งในอดต ในปจจบน

และในอนาคต ปฏบตละรปและนาม รปคอกาย นามคอเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ในกาม

ท งหลาย สงทใจย งตดพน ความกงวลอดตอนาคตปจจบนกรวมอยในนามรป ใหละในสงทยดถอ

ต งอย ในสงมอย ใหหมดสนไป แมวาการปฏบตน นไมใชเปนสงทจะพงไดพงถงทนท แตวาผ

ปฏบตมงพนทกขเมอปฏบตบายหนามาสความพนทกขคอนพพาน เมอปฏบตไปโดยลาดบกใกล เขา

สนพพาน

๔.๒.๑๒ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของภทราวธมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของภทราวธมาณพ คอ “ขาพระองคขอทลอาราธนาพระองคผ

ทรงละอาลย ตดตณหาได ไมมตณหาเหตใหหว นไหว ทรงละความเพลดเพลนได ขามหวงกเลสได

หลดพนแลว ละธรรมเครองดาร มปญญาด ขาพระองคผ มความเพยร ชนในชนบทตางๆ มาชมนม

กนประสงคจะฟงพระดารสหวงกนวา ไดฟงแลวจะกลบไป ขอพระองคจงตรสตอบปญหาแกชน

เหลาน นใหสาเรจประโยชนเถด เพราะธรรมน พระองคทรงรชดแจงแลว” พระพทธเจาตรสตอบวา

“นรชนควรทาลายเครองยดม นท งปวง ท งช นสง ช นต า และช นกลาง เพราะวาสตวท งหลายเขาไป

ยดถอขนธใด ๆ ในโลก มารยอมตดตามสตว เพราะสงทยดถอน นน นแล เพราะเหตน น ภกษเมอร

ชด เพงพจารณาหมสตวน ผ ตดอยในบวงแหงมจจราชวาเปนผ ของอยในเครองยดม น ควรเปนผ มสต

ไมเขาไปยดถอเครองกงวลในโลกท งปวง”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในคาถามคาตอบน เปนอรยสจในขอมรรค คาถามน เปนการถามถงวธการละทกข

ของหมชนทมาเฝาพระพทธเจาวาพระองคทรงมวธอะไรเพอทจะใหชนเหลาน นพนจากความทกข

ซงกเปนความตองการของผ ถาม เพราะผ ถามน น แมจะมไดระบใหทรงแสดงธรรมขอไหน เพอ

๘๘ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๒๐๐.

๑๐๓

อะไรแตกทรงทราบถงพนและความตองการของผ ถามกบท งอปนสยทไดปฏบตมาจงไดตรสช ตรง

เขาไปถงทางทย งหาไมพบและไมไดพนจากความทกข

ซงกคอตรสใหก าจดตณหา ไดแกความดนรนทะยานอยากอนเปนเหตใหยดถอ จง

ดบตณหาน นใหหมดสนไปท งทมใน เบองบน เบองต า ทามกลาง หรอท งอดต ปจจบนและอนาคต

ตรสสอนใหก าจดซงตณหา ทเปนเหตใหยดถอท งหมด อยายดถอในสงทลวงไปแลว อยายดถอใน

สงทย งมาไมถง และในสงทเปนปจจบน เพยงแตวาใหร ใหรในสงทเปนอดต รในสงทเปนอนาคต

และรในสงทเปนปจจบน เมอรแลวกปลอยวางท งหมด๘๙ หากย งมความยดสงใดๆอย มารกยอม

ตดตามผ ทยดน น มารคอกเลส ไดแก อวชชา ตณหา อปาทาน ทฏฐ ราคะ โทสะ โมหะฯลฯ เหลาน

เปนกเลสมาร มารน นจะตดตามผ ทมความยดสงใดๆไว ผ ทยดถอในกเลสมาร กตองเปนทกข ไม

อาจพนจากทกขน ไปได

สวนสงทยดไวต งแตขนธ อนเปนทยดถอ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ

ยอลงคอนามรปเหลานเปนขนธมาร กรรมกคออภสงขารมาร กทาใหไปยดถอเอาทกขของขนธมา

เปนทกขของตน ทกขของขนธกเปนมารข นมาดวยท งความแก เจบ ตาย ยกความตายกเปนมจจมาร

จงไดตรสช ใหเหนโทษของความยดวา เมอยดสงใดไว สงทยดไวกนามารเขามาใหตดตามครอบงา

บคคลผ ยดครอบงาจตใจใหอยในอานาจ จตใจทอยในอานาจของมารจงเปนจตใจทไมรสจจะทเปน

ความจรง เปนจตใจทประกอบดวยราคะ โทสะโมหะ ท งหลาย บรรดากเลสท งหลายเหลาน นกยด

เกาะในใจของเรา

จงทรงไดตรสยกเอาภกษซงเปนผ ทออกบวช เพอมงสความพนกเลสและกองทกข

เปนตวอยาง วาใหพงมสต มความร ไมยดถอกงวลในโลกท งสน พจารณาใหเหนหมสตวทย งของ

ตดอยในบวงของมจจคอความตายย งไมพนทกขวาเปนผตดอยกเพราะความยดถอ และกใหปลอย

วางความยดน น

๔.๒.๑๓ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของอทยมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของอทยมาณพ คอ “ขาพระองคมปญหาทจะทลถาม จงมาเฝา

พระองคผ ทรงมฌาน ปราศจากธล ประทบน งอย ผ ทรงทากจสาเรจแลว ไมมอาสวะ ทรงถงฝงแหง

ธรรมท งปวง ขอพระองคโปรดตรสบอกอญญาวโมกขอนเปนเครองทาลายอวชชาดวยเถด”

พระพทธเจาตรสตอบวา “เราจะบอกอญญาวโมกข อนเปนเครองละความพอใจในกาม และโทมนส

ท ง ๒ อยาง เปนเครองบรรเทาความยอทอและเปนเครองก นความคะนอง เราจะบอกอญญาวโมกข

ทบรสทธ เพราะมอเบกขาและสต ทมธรรมตรรกะเปนเบองตน เปนเครองทาลายอวชชา”

๘๙ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๒๐๕.

๑๐๔

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

ในคาถามน จดเขาในอรยสจขอนโรธ ไดแกนพพานในทน ใชค าวาวโมกข วโมกข

หรออญญาวโมกขเปนคาไวพจนของนพพาน อวชชาคอความไมร เปนสวนหนงของทกข ทกขม

ท งทกขเพราะความเกด (ชาต) จนถงทกขเพราะความตาย(มรณะ)รวมถงอวชชา ตณหา อปาทาน

ทฏฐ ฯลฯ เหลาน เปนทกข เพราะฉะน นจงตองปฏบตทาอญญาวโมกข ความรท วถงอนเปนวชชาให

บงเกดจงจะละอวชชาได ซงทกขท งหลายน ท งหมดน อยในจตใจของเรา จตน เปนทอาศยของอวชชา

เมออวชชา )ความไมร (บงเกดข น กเปนปจจยใหบงเกดสงอนๆข น ต งแตกเลส กรรม และทกข

ท งหลายททกคนประสบอย ดงทไดตรสแสดงในปฏจจสมปบาท ธรรมทอาศยกนบงเกดข น

เพราะฉะน นอวชชา จงเปนตนเหตของกเลสและกองทกขท งหลาย

มนษยสามญชนท วๆไป มจตอนประกอบดวยอวชชา และกเลสรวมถงกองทกข

ท งหลาย และกตองมวชชาหรอกศลท งหลายกเกดในจตใจดวย คอมนษยทกคนน นในจตใจมท งฝาย

ดและฝายไมด หรอฝายกศลกบอกศล ถามนษยน นเกดดวยอ านาจของกศล มปญญามความสามารถ

ทจะรจกธรรมอนเปนสจจะคอความจรงได สามารถสรางสงตางๆท งฝายเกอกล ฝายใหโทษบงเกด

ข นได สามารถรจกบาปบญคณโทษ ประโยชนมใชประโยชน อนเปนตวปญญา สามารถทจะร

อรยสจ

ดงทพระพทธเจากทรงเปนผ ทเกดมาเปนมนษย ทรงปฏบตจนตรสรพระอนตตร

สมมาสมโพธญาณ รอรยสจ ทาจตใหพบกบความพนทพงรท วถงโดยตรงคอพนอวชชา พนกเลส

และกองทกขท งปวงดวยอ านาจแหงวชชาหรออญญาคอความรท วถง ตรสรอรยสจท งน ดวยสจจ

ญาณคอความรในสจจะคอความจรง กจญาณ คอความรในกจทจะพงทาเกยวแกสจจะ คอความจรง

น น กบ กตญาณ คอความรวาไดกระทากจทจะพงกระทา อนเกยวดวยสจจะน นเสรจแลว เปนความ

ตรสรของพระพทธเจา เปนอญญา ความรท วถงทสมบรณเตมท เรยกวา วชชา ไดวมตต หรอวโมกข

คอความพน พนอวชชา พนกเลสและกองทกขดวยประการท งปวง

โดยการปฏบตเพอทาอเบกขาและสตอนบรสทธ ใหบงเกด กตองอาศยการปฏบต

ทาสมาธ จตทเปนสมาธน ยอมประกอบดวยอเบกขา และประกอบดวยสตอนบรสทธ ตามข นของ

สมาธต งแตเบองตน เมอจตเปนสมาธแลวจะตองเรมมอเบกขาต งแตข นตนและจะตองมสตประกอบ

อยทเปนตวความร สตทเปนตวความรอนประกอบอยน เปนความรทตนอย คอสมาธในพทธศาสนา

ประกอบดวยอเบกขามสตอนบรสทธ เมอไดสมาธ กนอมจตทเปนสมาธน ไปตรกพจารณาธรรม

ปฏบตทางวปสสนา เพอความรท วถงทเปนตวอญญา เพราะฉะน นอเบกขา สตทบรสทธ เปนสมาธ

ตรกในธรรมเปนเบองหนา เปนวปสสนา ปฏบตไปในทางน จงจะไดอญญาวโมกข ความพนทพงร

ท วถง ต งแตตนไปโดยลาดบจนถงอญญาความรท วถง จนถงวมตตความหลดพน

๑๐๕

๒. ปญหาขอท ๒ ของอทยมาณพ คอ “สตวโลกมอะไรเปนเครองประกอบไว

อะไรเลาเปนเหตเทยวไปของสตวโลกน น เพราะละอะไรไดเลา พระองคจงตรสวา นพพาน”

พระพทธเจาตรสตอบวา “สตวโลกมความเพลดเพลนเปนเครองประกอบไว ความตรกเปนเหตเทยว

ไปของสตวโลกน นเพราะละตณหาได เราจงเรยกวา นพพาน”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : สมทย

ค าถามและคาตอบน เปนการถามถงสมทย ในคาถามทถามวาสตวโลกมอะไรเปน

เครองประกอบไว อะไรเลาเปนเหตเทยวไปของสตวโลกน น จดเปนสมทยเหตใหเกดทกข ค าตอบ

น นเปนการอธบายวาสตวโลกมความเพลดเพลนเปนเครองประกอบไว ความตรกเปนเหตเทยวไป

ของสตวโลกน น ค าตอบน กจดอยในสมทย

คนทกคนเปนโลกคอ โลกทเดนยนน งนอนได มจตทรบอารมณตางๆ พรอมท ง

กเลสทตดมากบจต คอปฏสนธจต กมอาสวกเลสท งหลายตดมาดวย เมอเปนดงน มนษยคอสตวโลก

หมายถงภาวะของจตทย งมความของตด จตไมหลดพนเพราะย งมกเลสอยในจตใจ เมอมกเลสกตอง

มกรรม เมอประกอบกรรมกตองรบวบาก คอผลของกรรม เมอจตน เคลอนเปนจตจตคอเมอสนชวต

กไปปฏสนธจตใหม กจะถอภพถอชาต สบตอกนไปใหมเปนสนตต คอ สตวโลก ทกคนจงม ขนธ

โลก โลกน นมนนทคอความเพลดหรอตณหาผกพนไว อนนบไดวาเปนสงขารโลก และเมอสตว

โลกมจตทย งมกเลสตดอยตองเวยนวายตายเกด เปนจต ปฏสนธเปนวฏฏะ กจะเวยนกนไปตลอดไม

อาจหลดพนจากกเลส กรรม วบากได

นนท คอ ความยนด ความตดใจเพลดเพลน เปนเครองประกอบของโลก ความตรก

๙ อยาง คอ (๑) กามวตก ตรกถงกาม (๒) พยาบาทวตก ตรกถงความพยาบาท ขดเคอง (๓) วหงสา

วตก ตรกถงความเบยดเบยน (๔) ญาตวตกตรกถงญาต (๕) ชนบทวตก ตรกถงชนบท (๖) อมราวตก

ตรกถงเทพเจา (๗) ปรานทยตาปฏสงยตตวตก ตรกถงผ อนดวยความเอนด (๘) ลาภสกการสโลก

ปฏสงยตตวตก ตรกถงลาภสกการะและความสรรเสรญ (๙) อนวญญตตปฏสงยตตวตก ตรกถงดวย

ความไมอยากใหผ อนดหมนตน๙๐ ท งหมดน เปนเหตเทยวไปของสตวโลก

โลกมนนทผกพนไว อนนบไดวาเปนสงขารโลก และสตวโลกมจตทย งมกเลสตด

อยตองเวยนวายตายเกด เปนจต ปฏสนธเปนวฏฏะ นนทคอความเพลนเปนเครองผกพนไวไมให

หลดพน จตน เปนสตวโลก ตณหา คอ ความดนรน ทะยานอยาก จ าแนกวา กามตณหา ดนรนทะยาน

อยากไปในกาม คอ อารมณทนาใครนาปรารถนาพอใจท งหลาย ภวตณหา ดนรนทะยานอยากไปใน

ภพ ความเปนน นเปนน วภวตณหา คอความดนรนทะยานอยากไปในวภพ คอความไมเปนน นเปนน

๙๐ ข.ม.(ไทย) ๒๙/๙๗๓/๖๑๘, ข.จ.(ไทย) ๓๐/๗๘/๒๗๘.

๑๐๖

หมายถงวา อยากใหสงทไมชอบไมตองการสนไปหมดไป เหลาน เปนทกขสมทย เหตใหเกดทกข

ย งแสดงลกษณะของตณหาไวอกวา ไปกบนนท คอความเพลน ราคะความตดใจยนด

วเคราะหคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

ในคาตอบขอสดทายจดอยในอรยสจ ขอนโรธ ทพระพทธเจาตรสวาเพราะละ

ตณหาได เราจงเรยกวา นพพาน

ตณหา คอ ความดนรน ทะยานอยาก จ าแนกวา กามตณหา ด นรนทะยานอยากไป

ในกาม คอ อารมณทนาใครนาปรารถนาพอใจท งหลาย ภวตณหา ด นรนทะยานอยากไปในภพ

ความเปนน นเปนน วภวตณหา คอความดนรนทะยานอยากไปในวภพ คอความไมเปนน นเปนน

ฉะน น จงจะตองดบตณหาจงจะเปนนพพาน คอดบกเลสและกองทกข ดบความ

เพลน อนเปนเหตใหยดตด ดบความคดของจตททองเทยวสญจรไปในกาม เมอดบตณหา ละตณหา

เหลาน นได ภาวะของจตกพนจากความเปนสตวโลก เปนผ ทพนโลก ไมตดอยในโลก เมอย งมนนท

คอความเพลนผกตดอย กเปนโลกยะคอพนโลกไมได เพราะผกตดอยกบโลก วตกคอความคดกดง

จต ผกดงใหคดไปในกาม เปนตน เมอเปนดงน กไมเปนนพพาน แตเปนตวสมทย กอทกขกอไฟแผด

เผาอยตลอดเวลา ในเมอดบตณหาได กดบความเพลนหรอนนทได จตกไมตดไมผกพน และดบ

ความคดไปในกาม เปนตน กเปนนพพาน ความดบ ดบกเลสและกองทกข

๓. ปญหาขอท ๓ ของอทยมาณพ คอ “สตวโลกมสตเทยวไปอยอยางไร วญญาณ

จงดบสนท” พระพทธเจาทรงวสชนาวา “สตวโลกไมยนดเวทนาภายในและภายนอก มสตเทยวไป

อยอยางน วญญาณจงดบสนท”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : นโรธ

ค าถามคาตอบน จดในอรยสจ ๔ ขอนโรธ ความเพลนคอนนทกบความด นรน

ทะยานอยากคอตณหาน นไปดวยกน เพราะเมอย งมท งนนทและตณหาผกพนดงจตใหทองเทยว

สญจรไปในโลก วญญาณกไมดบ วญญาณกไปเกดในทตางๆหรอถาย งมชวตอย เมอมนนทและ

ตณหา กมใจทคดไปในทตางๆดวยอ านาจความผกพน เปนใจทไมดบ วญญาณกไมดบกเพราะย งอย

ในเวทนา คอความรเปนสขเปนทกขหรอเปนกลางๆ ไมทกขไมสข เหลาน เปนเวทนาภายใน เวทนา

ภายนอก เมอปฏบตเขามาในสตปฏฐาน ๔ ซงเปนวธปฏบตเพอเขาสความดบทกขโดยการปฏบตก

คอใหพจารณาเวทนาซงเปนการพจารณาตวทกขตวสขหรอตวไมทกขไมสขทกายและจตไดรบ

เสวยอยจากอารมณท งหลาย พจารณาเวทนา จบใหเหนสขเหนทกขเหนเปนกลางๆไมทกขไมสขท

จตใจและกายไดรบอย แลวคอยปฏบตหามจตใจไมใหยนดเพลดเพลน ไมใหเกดตณหาไปในเวทนา

เพราะเวทนาน ทาใหเกดตณหาดงทเรยกวา ตณหาไปในรปบาง ในเสยงบาง ในกลนบาง ในรสบาง

๑๐๗

ในโผฏฐพพะ ในเรองราวท งหลายบาง ตณหาไปในท งอายตนะภายในและภายนอก เหลาน มเวทนา

เปนตวนาไปเกด คอเมอไดสขในรปอนใดกเกดตณหาในรปอนน น ด งน เปนตนไปทกๆขอ๙๑

โดยการต งสตก าหนดพจารณาดเวทนา ใหเหนตวเวทนาอนเปนตวนาตณหาให

เหนเกดเหนดบของเวทนา ท งภายในท งภายนอกเปนการปฏบตใหเหนตนทางของตณหาของความ

เพลนโดยไมใหเวทนาเปนทต งของตณหาของความเพลนเมอปฏบตดงน ไดแลว ตณหาของความ

เพลนตางๆกดบ จดน เปนนพพาน ซงกคอความดบวญญาณ

๔.๒.๑๔ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของโปสาลมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของโปสาลมาณพ คอ “ขาพระองคขอทลถามถงญาณ ของ

บคคลผ ไมมรปสญญา ผ ละรปกายไดท งหมด ผ พจารณาท งภายในและภายนอกเหนวาไมมอะไร

บคคลผ เปนเชนน น ควรแนะนาอยางไร” พระพทธเจาตรสวา “ตถาคตรยงซงวญญาณฏฐตท งหมด

รจกบคคลน นผ ด ารงอย ผ นอมไปแลว ผ มอากญจญญายตนสมาบตน นเปนทมงหมาย บคคลน นรกม

มาภสงขารวา เปนเหตเกดแหงอากญจญญายตนสมาบต รอรปราคะวา มความเพลดเพลนเปนเครอง

ผกไว คร นรกรรมอยางน แลว ออกจากสมาบตน น เหนแจงธรรมทเกดในสมาบตน น ญาณน ของ

พราหมณผ อยจบพรหมจรรย เปนญาณอนแทจรง”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในคาถามคาตอบน จดอยในอรยสจ ๔ ขอมรรค เปนการตรสแบบใหหลกธรรม

เพอประโยชนในทางปฏบต แนะนาการปฏบตมงสพระนพพาน นาสวปสสนาปญญา พจารณานาม

รป ปฏบตทางสมาธและปญญาโดยมศลเปนภาคพน ซงพระตถาคตทรงรวญญาณฐต ภมเปนทต ง

แหงวญญาณท งหมด จงรวาบคคลเชนน นย งต งอยในโลก มอธยาศยทนอมไปในอากญจญญายตนะ

มอากญจญญายตนะเปนทไปในเบองหนา กคอจะตองไปเกดในอากญจญญายตนภพ หมายความวา

ญาณคอความรกย งไมถองแท เพราะย งตองมภพมชาต แมจะเหนวานอยหน งนดหน งกไมม ท ง

ภายในภายนอก แตกย งไมเปนวปสสนาย งเปนความเหนในข นของสมาธ เปนอารมณของสมาธท

ไมมรปเทาน น

ฉะนนจงไดทรงแนะนาตอไปใหทาความรวา ย งมภพคอความเกดหรอกรรมทเปน

เหตใหเกดในอากญจญญายตนะ เพราะย งมนนทคอความเพลนเปนเครองผกอย จงใหปฏบตทาง

วปสสนาปญญา พจารณาไตรลกษณในอากญจญญายตนฌานพรอมท งสหชาตธรรม คอธรรมท

บงเกดข นในอากญจญญายตนฌานน นวาท งหมดกลวนไมเทยง ตองเกดดบ ต งอยคงทไมได ตอง

แปรปรวนเปลยนแปลงไปและไมใชตวตน คอไตรลกษณ เพอใหเกดนพพทาคอความหนาย จะได

๙๑ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๒๓๐.

๑๐๘

ไมมนนทคอความเพลนในอารมณน น เมอไดนพพทาคอความหนายกยอมจะไดวราคะ คอความสน

ตดสนยนด แมในฌาน พรอมกบอารมณของฌานน น อนเปนเหตละตณหา ละนนท เปนเหตใหหลด

พนไปไดไมตด ญาณคอความรน นจงจบถองแท

สาหรบพราหมณคอผ ปฏบตซงอยจบพรหมจรรยแลวคอไดปฏบตทาปญญาทเปน

วปสสนาน ใหบงเกดข น จนละนนทคอความเพลนไดแลวจงจะอยจบพรหมจรรย ถาละนนทคอ

ความเพลนอนเปนสงโยชนใหหมดไปไมได จะปฏบตไปถงสมาธช นไหนกตามกย งไมสนชาตสน

ภพ เมอละนนทอนเปนตณหาได จงจะสนสงโยชนคอเครองผกพน จงจะหลดพนไปได

๔.๒.๑๕ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของโมฆราชมาณพ

๑. ปญหาขอท ๑ ของโมฆราชมาณพ คอ “ขาพระองคไดทลถามพระองคผ ศากยะ

๒ คร งแลว พระผ มพระภาคเจาผ มพระจกษมไดตรสตอบแกขาพระองค ขาพระองคไดยนมาวา พระ

ผ มพระภาคเจาผ เปนเทพฤาษ ถามผ ใดถามปญหาถง ๓ คร งกจะตรสตอบ โลกน โลกอน พรหมโลก

อกท งเทวโลก ยอมไมทราบชดความเหนของพระองคผ โคตมโคตร ผ มพระยศ ขาพระองคมปญหา

ทจะทลถามจงมาเฝาพระองค ผ ทรงมปกตเหนธรรมอนงามอยางน บคคลพจารณาเหนโลกอยางไร

มจจราชจงจะมองไมเหน” พระพทธเจาตรสวา “โมฆราช เธอจงพจารณาเหนโลกโดยความวาง

เปลา มสตทกเมอ พงถอนอตตานทฏฐเสยเปนผ ขามมจจราชเสยได ดวยอาการอยางน บคคล

พจารณาเหนโลกอยางน มจจราชจงไมเหน”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ค าถามคาตอบน จดอยในอรยสจคอมรรค จากพระดารสน เปนพระดารสตอบน

พระผ มพระภาคทรงตรสรสงทไมใชของใคร จงละสงน นเสย สงน นทละเสยแลว จกมเพอ

ประโยชน เพอสขตลอดกาลนาน กสงใดไมใชของใครน นคอ รปไมใชของใคร จงละรปเสย รปน น

ทละเสยแลว จกมเพอประโยชน เพอสขตลอดกาลนาน

ความจรงแลวหากมองดวยเหตผล การเขาใจกายทเกดข น แตไมยดม นถอม นใน

กายน น เพราะมองเหนทกสงดวยสตระลกร จงนามาพจารณาเพอถอนอตตานทฏฐดวยกระบวน

สภาวธรรมทตดกระแสทกข ความทกขยอมไมม

ขยายความวา พระพทธเจาจงทรงแกปญหาน โดยตรสสอนใหมสตพจารณาดโลก

มองโลก โดยเปนของสญคอวางเปลา ถอนอตตานทฏฐ ความตามเหนวา อตตาตวตนเราเสยทกเมอ

จงจะขามพนความตายได จงควรพจารณาทาความเขาใจวา ทตรสสอนใหมสต มองโลกโดยเปน

ของสญ คอใหมองโลกทตวตนของบคคลทตางกเปนโลก วาเปนสงทไมอยในอานาจแหงความ

๑๐๙

ปรารถนาและเปนของเปลา โลกน กอยทตวตนของแตละบคคล ไมไดหมายถง พนแผนดนอนเปนท

อาศย

โลกคอขนธ ๕ อายตนโลก โลกคออายตนะภายในภายนอก ธาตโลก โลกคอธาต

ตางๆทมาประกอบกนเปนขนธ ๕ เปนนามรป เปนอายตนะ ในการพจารณาน กพจารณาดทอายตนะ

ภายในภายนอกทประกอบคกนอย คอ กายกบรป หกบเสยง จมกกบกลน ลนกบรส กายกบสงทกาย

ถกตอง ใจกบธรรม เมออายตนะภายในภายนอกประจวบกนกบงเกด นามธรรมเปนวญญาณคอ

เปนการเหน ไดยน ไดทราบ ไดรหรอคด บงเกดเปนสมผ ส เปนเวทนา สข ทกขหรอกลางๆ ไมสข

ไมทกขบงเกดอย บงเกดเปนสญญาความจาไดหมายร เชนจารป จ าเสยง จ ากลน จ ารส จ าโผฏฐพพะ

จ าธรรมคอ เรองราวทคดรตางๆบงเกดเปนสงขาร ความคดปรงคดดบาง ไมดบาง เหลาน ชอวาโลก

โลกทมอยของทกคน บคคลซงเปนสามญชนยอมมความยดถอขนธ ๕ อายตนะ ๑๒วาเปนตวเรา

เปนของเรา

ดงน นจงไดตรสสอนใหพจารณาเปนขอแรกวาโลกคอขนธ ,อายตนะ ,ธาตแตละ

บคคล ไมเปนไปตามอานาจปรารถนา จะปรารถนาไมใหแกกปรารถนาไมได ไมใหตายกไมได

เปนสงทตองเปนไปตามธรรมชาต เมอมสงน กตองมสงน ข น เมอมสงน เกดสงน นกเกด เมอไมมสง

น กจะไมมสงน เมอสงน ดบสงน นกดบ ไปตามเหตปจจยเปนธรรมชาต พจารณาอยางน กเรมจะเหน

สญญตาคอ ความวาง หมายถง วางจากอตตา วางจากทต งของอตตา ความวางจากความเทยง วาง

จากความสข วางจากอตตากเพราะบงคบใหเปนไปตามปรารถนาไมได จงเปนสงไมเทยง ไมต งอย

ไมเปนความสขอนแทจรง ไมมตวตนกจะไมพบตวเราของเรา เมอพจารณาไปโดยลาดบ อนตต

สญญา ความกาหนดหมายวาเปนอนตตา ไมใชตวตนกบงเกด เปนสญญากอนแลวกจะเปนปญญา

เหนชดข น เปนความวาง วางจากอตตาทขนธ อายตนะ ทธาต ขนธอายตนะธาตตองเปนไปตาม

ธรรมชาต เรยกวาตองแกเจบตาย กจะไมรสกยดถอวาตวเราตองแกตองเจบตองตาย แตจะม

ความรสกวาเปนธรรมชาตของขนธอายตนะธาต ซงเปนโลก อนเปนสงชารดทรดโทรม เรยกวาด

โลกโดยเปนของสญคอวางเปลา เมอเปนเชนน กจะถอนความเหนวา อตตาตวของเราได๙๒

ทตรสวาเปนวธทจะทาใหมจจราชมองไมเหนกเพราะวา ไมมความยดถอ กไมรสก

วาตวเราของเราตองแกตองเจบตองตาย แตจะมความรสกวาเปนธรรมชาตของขนธอายตนะธาต ซง

เปนโลก โลกกจะตองเปนแบบน ตองชารดทรดโทรม เมอมเหตปจจยใหเกดกเกด เมอสนเหตปจจย

กดบ ซงเหตปจจยน นคออวชชา ตณหา อปาทาน กรรม ซงเปนตวกอใหเกดภพ เพราะฉะน นการท

จะทาใหมจจราชมองไมเหนกตองปฏบตดบอวชชา ตณหา อปาทาน กรรม การทจะดบได เกดจาก

การปฏบตไปโดยลาดบกจะดบไปตามข นตอน

๙๒ สมเดจพระญาณสงวร, โสฬสปญหา, หนา ๒๕๓.

๑๑๐

วธปฏบตใหถงหลดพนคอ ต งสตพจารณากาย พจารณาเวทนา พจารณาจต

พจารณาธรรม และสตทพจารณาธรรมจนถงอรยสจ คอเปนการปฏบตทาสตพจารณาโลกโดยเปน

ของสญ คอวางเปลา เพราะวา โลกน นดเขามาภายใน กคอ กาย เวทนา จต ธรรมน กายเวทนาจต

ธรรมจงเปนสงทเกดดบ ฉะน น เมอต งสตก าหนดกายเวทนาจตธรรม ใหรจกวานกาย เวทนา จต

ธรรม อาการของกายเวทนาจตธรรมทเกดข นกจะปรากฏ เปนทกขสจจะ สภาพทจรงคอทกข เมอไป

ยดทกขเขาน นกเปนตวสมทย เหตใหเกดทกข ซงเปนความเศราโศกทกขระทมตางๆ ซงทกๆคนได

ประสบ เพราะมความยดถอดวยอ านาจของตณหา ความด นรนทะยานอยากในกายเวทนาจตธรรม

วาเปนตวเราของเรา และเมอสงทอยากยดไวตองเกดตองดบไปจงกระสบกระสายเดอดรอน

ฉะน นเมอพจารณาใหเหนสจจะคอความจรงในกายเวทนาจตธรรมทยดถอวาเกด

ดบและปลอยวางกเปนทกขนโรธ ความดบทกข ฉะน น ความทมสตก าหนดพจารณากบท งปญญาท

เปนตวความรในสจจะคอ ความจรงทเกดข นสบเนองกน จงเปนมรรคสจจะ สภาพทจรงคอมรรค

เมอไดความหย งรลงไปกนบวาเปนวชชา ปลอยวางไดกเปนวมตต คอความหลดพน ปลอยวางได

เทาใดทกขกหลดไปเทาน น เมอเปนดงน กเปนการปฏบตทจะทาใหมจจราชหลงทาง ตามไมถก มอง

ไมเหน

๔.๒.๑๖ วเคราะหความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของปงคยมาณพ

๑ . ปญหาขอท ๑ ของปงคยมาณพ คอ “ขาพระองคเปนคนแก มก าลงนอย

ผวพรรณเศราหมอง นยนตาท งสองไมแจมใส หกฟงไมสะดวก ขอขาพระองคอยาไดเปนคนหลง

เสยหายในระหวางนเลย ขอพระองคจงตรสบอกธรรมทเปนเครองละชาตและชราในโลกน ซงขา

พระองคจะพงรแจงไดเถด” พระพทธเจาตรสวา “ชนท งหลายเหนชนอน ๆเดอดรอนอยเพราะรป

ท งหลายแลว ย งประมาทเจบปวดเพราะรปท งหลาย เพราะฉะน น เธอจงเปนผ ไมประมาท ละรปเสย

ใหได เพอจะไมเกดอกตอไป”

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ค าถามคาตอบน เปนการกลาวถงอรยสจ ๔คอมรรค ปญหาน ปงคยมาณพ ปรารภ

ความแกของตนเมอแกลงรปกายกทรดโทรมเรยกวา ชรา และปรารถนาทจะไมใหเปนผ หลงฉบหาย

เสยในระหวางกคอไมใหหลงจนแก ถงไมใหและจนตาย จงไดกราบทลพระบรมศาสดาไดตรสบอก

ธรรมอนเปนเครองละชาตชราในอตภาพน เสย กเพราะวาเมอรปกายอนน ตองแกชราลงไป กตอง

เปนเชนดงทไดกราบทล เพราะฉะน นจงไมปรารถนาชราหรอไมปรารถนารปกายทชรา กบท งไม

ปรารถนาความเกดซงเรยกวาชาต กเพราะไดตระหนกอยวา เพราะมชาตคอความเกดกจะพบกบ

ความแกความเจบความตาย เมอมอายยนกตองพบชราคอความแกไปโดยลาดบ

๑๑๑

เพราะฉะน นพระบรมศาสดาตรสตอบ “ดคนท งหลายทพากนเดอดรอนอยใน

เพราะรปกายอนน วา เพราะคนทงหลายท งปวงน นย งเปนผ ประมาทคอเปนผ ทย งเมาตดอยในรป จง

ย งตองเดอดรอนยอยย บไปเพราะรปท งหลาย เพราะฉะน น จงใหปงคยมาณพอยาเปนผ ประมาทมว

เมาเลนเลอเผลอเพลน ใหเปนผ มสตพจารณาละรปเสยเพอทจะไมตองเกดอก เพราะความไมตอง

เกดอกน นกคอเปนการละชาต คอความเกด แตวาจะละชาตคอความเกดตอไปไดน น กจะตองละรป

กายอนน หมายความวาตองอยาตดอาลยรกใครพวพนยดถออยในรป เมอเปนดงน จงชอวาละรปอน

เปนทต งของความแกเสยได” เพราะวาการทจะละความแกน น ตองละทต งของความแก ความแก

ต งอยทรปกายน เกดข นทรปกาย ฉะน นเมอจะละความแกกตองละทตวของความแกคอรปกายน แต

การละไมใชวาใหทาลายรปกายแตใหดบใจ ดบใจทมตณหามอปาทานอยในรป เรยกวา ดบใจทตด

อยในรปน นเสย ปลอยใหรปน นเปนไปตามธรรมดาของรปทตองแก ตองทรดโทรม ดบใจทไปยด

ดงน เรยกวาละรป เพราะฉะน นเรองความดบใจจงเปนเรองสาคญ โวหารธรรมเรยกวาดบวญญาณ

โยงธรรมเปนปฏจจสมปบาท ผ ปฏบตตองปฏบตดบใจของตน ดบใจไดจงจะดบกเลส ดบทกขได

เพราะกเลสและทกขน นอยทใจไมใชทอน ดบโลภะ ดบโทสะ ดบโมหะ ดบความยดตด ดบ

อปาทาน ดบตณหา

โดยใหพจารณาดมนษยท งหลายทมความทกขเพราะรปกาย เดอดรอนเพราะรป

กายมโรคภยไขเจบเพราะรปกายเปนทต งของโรคตางๆ เมอมรปสวยงามหรอหลอเหลา บางคนกยด

ตดอยกบสงน นไมอยากมความแก ไมอยากมใบหนาหรอรางกายทเหยวยน อยากจะอยแบบน เปน

หนมสาวแบบน ไปตลอด กตองหาอะไรมาบารงรปกายท งเครองประทนผว อาหารบารง ฯลฯและ

ย งตองแกตองเจบกอใหเกดทกขเวทนาตางๆแตกย งยดกนและกนอย กใหพจารณาดวาคนท งหลาย

พากนเดอดรอนกนอยเพราะรปกายท งหลายอยางน เพราะย งมความประมาทมใจทมวเมาทหลงตด

อยไมมสตพจารณาใหรจกตามความเปนจรงจงพากนเดอดรอนกนไปเพราะรปท งหลาย จงให

พจารณาดรปใหไดสตปญญา เปนผ ไมประมาทละรปน เสยเพอไมใหเกดอก

๒. ปญหาขอท ๒ ของปงคยมาณพ คอ “ทศใหญ ๔ ทศนอย ๔ ทศเบองบน ๑

เบองต า ๑ เหลาน รวมเปน ๑๐ สงใดๆในโลกทพระองคไมทรงเหน ไมทรงไดยน ไมทรงทราบ

หรอไมทรงรแจง มไดมเลย ขอพระองคจงตรสบอกธรรมทเปนเครองละชาตและชราในโลกน ซง

ขาพระองคจะพงรแจงไดเถด” พระพทธเจาตรสวา “เธอจงเพงพจารณาหมมนษยผ ถกตณหา

ครอบงาจต เกดความเรารอน ถกชราครอบงาแลว เพราะฉะน น เธอจงเปนผ ไมประมาท ละตณหา

เสยใหได เพอจะไมเกดอกตอไป”

๑๑๒

วเคราะหปญหาและคาพยากรณปญหากบความสมพนธของอรยสจ ๔ : มรรค

ในคาถามคาตอบน เปนการกลาวถงอรยสจ ๔ กคอมรรค เปนหนทางทละชาตชรา

คอความเกดความแกอนเปนตวทกข อนแสดงใหเหนวาปงคยมาณพน นย งไมมความเขาใจแจมแจง

ย งไมเหนธรรมทเปนสจจะคอความจรงคอย งไมเกดดวงตาเหนธรรม จงไดกราบทลถามซ าข นอก

ในคร งแรกน นพระพทธองคตรสสอนใหดคนท งหลายทพากนเดอดรอนเพราะรปกาย จงตรสสอน

ใหละรปเสย แตมาในคาถามสองน ไดตรสสอนเปลยนมาใหเพงดวาเดอดรอนเพราะถกตณหา

ครอบงา ดเขามาทจตใจไมตรสถงรป แลวกตรสสอนใหละตณหา

เปนการทไดเตอนปงคยมาณพใหดเขามาทจตใจ จตใจทย งมตณหาความด นรน

ทะยานอยากย งเดอดรอนอยเพราะตณหา ทางทจะพงพจารณากตองพจารณาวา อนทจรงทตรสเตอน

ใหดคนท งหลายพากนเดอดรอนอยเพราะรปเปนเหต เปนการตรสเตอนใหดภายนอก อนเหน

ประจกษอยดวยตา เรยกวารไดทางอายตนะ ทางตาหจมกลนกายตลอดจนถงใจ ซงจะทราบไดวาพา

กนเดอดรอนกเพราะรปกายท งหลายจรงๆจงตรสสอนใหละรปเสย ซงคาตรสสอนใหละรปน น ซง

อนทจรงกมงหมายถงละตณหาอปาทานในรปคอละความตดความอยากความเพลนความยนดความ

ยดถออยในรป เมอรปอนเปนวบากขนธ ย งด ารงอยกปฏบตเล ยงดรปน และใชประโยชนในการ

ปฏบตกจทควรกระทาตางๆแตวาไมเพลดเพลนไมยด คอวาไมหลงยดถอวาเปนเราเปนของเราสก

แตวาเปนรป ทจะตองแปรปรวนเปลยนแปลงไปจนถงแตกสลายในทสด

บคคลผ ย งเปนสตวโลกคอมจตทย งของเกยวตดอย คอย งมอวชชาตณหาอปาทาน

กรรมอยกย งไมดบวญญาณ ย งมวญญาณ เพราะฉะน นเมอกายน แตกทาลาย มจจราชจงไดวญญาณ

ไป และกไปตามกรรม เมอทากรรมดไวกไปสทด เปนสคตตางๆ เมอทากรรมช วไวกไปสทช ว เปน

ทคตตางๆ สวนทานผ สนอาสวกเลสแลว เปนผ ทดบใจไดแลว อนหมายถงวาดบใจทมกเลส ใจทม

อวชชาตณหาอปาทานกรรม ใจทมราคะโทสะโมหะ ดบใจน ไดแลว ซ งเรยกตามโวหารธรรม

โดยตรงวาดบวญญาณ

เมอจบเขามาสปญหาและคาทตรสตอบ กกลาวไดวาเพราะทานดบวญญาณคอดบ

ใจไดแลวจงไมมใจทจะไปเกดอก มจจราชกไมไดวญญาณของทานไป บคคลสามญท วไปซงเปน

สตวโลกอย เมอประกอบกรรมดเปนบญกศล ถงแมไดวญญาณไปกไปสสคตทด ภมของวญญาณ

อนเรยกวา วญญาณฐต ทต งของวญญาณเปนทต งของวญญาณทสงข นไปโดยลาดบ กเรยกวา แม

เปนสตวโลก เมอประกอบกรรมดตลอดจนถงปฏบตในอรยมรรค ตามทพระพทธเจาทรงส งสอน

ภมของวญญาณกสงข นๆเปนสคต เมอเปนพระอรยบคคลเปนพระโสดาบน พระ

สกทาคาม พระอนาคาม ภมวญญาณกสงข นๆเพราะย งไมไดดบวญญาณ หรอดบใจท งหมด จนถง

ดบใจไดท งหมดคอดบวญญาณ มารจงจะคนหาไมพบ กเปนอนวาเปนผ พ นจากชาตชรามรณะ

๑๑๓

ท งหมด การปฏบตเพอจะใหวญญาณไปสสคตทด เปนวญญาณฐตทสงข นไปโดยลาดบ ตองปฏบต

ในทานศลภาวนา ในมรรคมองค ๘ไปโดยลาดบ และภมปฏบตน กจะสงข นไปโดยลาดบ

๔.๒.๑๗ สรปความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

ปญหาของมาณพ ๑๖ มความสมพนธกบหลกอรยสจ ๔ ท งหมดทกปญหา เพราะความร

ทมาณพท ง ๑๖ ไดนามาถามเปนหลกปฏบตใหถงความหลดพน หรอเปนการถามถงทางทจะเขาส

นพพานในพระพทธศาสนา ปญหาทมาณพท ง ๑๖ คนมาทลถามน น ผ ทผกปญหาคอพราหมณพาวร

ซงทานเองกตองการหลกปฏบตเพอทจะหาทางหลดพน โดยทใหกลมมาณพทเปนศษยน นมาทล

ถามปญหากบพระพทธเจา ซงคาถามลวนเปนแนวเดยวกนคอ ทาอยางไรจะใหหลดพนจากทกขน

แตลกษณะของคาถามจะแตกตางกนไปในแตละคน ทเกยวเนองกนคอ ทกคนตองการสงเดยวกน

ซงไดแกธรรมทใชในการปฏบตเพอทจะขามพนชาต ชรา หรอขามภพชาต โดยทแตละทานม

การศกษาปฏบตแตกตางกนออกไป บางคนเคยปฏบตในข นสมาธแตย งเปนระดบฌานย งไมถง

วปสสนา เชนอปสวมาณพ บางคนย งมทฏฐอยจงตองการธรรม เชนโมฆราชมาณพ เปนตน แตทก

คาถามทถามเกยวเนองกบทกข จงตองการธรรมเพอทจะละทกขน น พระพทธเจาจงตรสตอบดวย

หลกธรรมทพระองคทรงคนพบซงไดแกอรยสจ ๔ และปฏจจสมปบาท เปนการตรสใหเหนถงวา

ใหปฏบตโดยมสตระลกรวา นคอทกข นคอสมทย นคอนโรธและนคอมรรค โดยการมสตระลก

รตวอยเสมอ ทาสมาธจงเขาสปญญา การปฏบตจงใชหลกไตรสกขา มศลเปนพนฐาน ปฏบตตามภม

ช นของแตละคนทจะพงถง และปฏบตตอเนองกนไปไมขาดระยะ เมอเปนดงน แลว จงจะสามารถ

ไปสฝงโนนคอนพพานได หลกธรรมทกขอทกบททกลาวถงในทน เปนการกลาวถงธรรมเปนเหต

ใหถงฝง ค าวา "ฝง" ในทน หมายถงอมตนพพาน ซงเปนทสนสดแหงชราและมรณะ ตรงกนขามกบ

คาวา "ทมใชฝง" หมายถงกเลสขนธและอภสงขาร๙๓

๔.๓ วธการตอบปญหา

วธการตอบปญหาของพระพทธเจาม ๔ แบบ๙๔ คอ

๑. เอกงสพยากรณยปญหา การตอบแงเดยว

๒. วภชชพยากรณยปญหา การแยกแยะตอบ

๓. ปฏปจฉาพยากรณยปญหา การตอบโดยย อนถาม

๔. ฐปนยปญหา การย งหรอหยด พบปญหาเสย ไมตอบ

๙๓ ข.ส.(ไทย) ๒๕/๘๙ (บทนา).

๙๔ ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๙๑, อง.จตกก.(ไทย) ๒๑/๔๒/๗๐.

๑๑๔

ในวทยานพนธฉบบน พระพทธองคทรงใชหลกการตอบปญหาอย ๒ แบบ คอ เอกงสพ

ยากรณยปญหาและวภชชพยากรณยปญหา ซงผ วจยพอจะสรปไดดงน

มาณพ ๑๖ คนและจานวนคาถาม มดงน

๑. อชตมาณพ ๔ ขอ ๙. โตเทยยมาณพ ๒ ขอ

๒. ตสสเมตยยมาณพ ๑ ขอ ๑๐. กปปมาณพ ๑ ขอ

๓. ปณณมาณพ ๓ ขอ ๑๑. ชตกณณมาณพ ๑ ขอ

๔. เมตตคมาณพ ๔ ขอ ๑๒. ภทราวธมาณพ ๑ ขอ

๕. โธตกมาณพ ๔ ขอ ๑๓. อทยมาณพ ๓ ขอ

๖. อปสวมาณพ ๔ ขอ ๑๔. โปสาลมาณพ ๑ ขอ

๗. นนทมาณพ ๓ ขอ ๑๕. โมฆราชมาณพ ๑ ขอ

๘. เหมกมาณพ ๑ ขอ ๑๖. ปงคยมาณพ ๒ ขอ

ในการตอบปญหาแบบเอกงสพยากรณน น มการตอบคาถามแกมาณพ ๑๒ คนและ

วภชชพยากรณมการตอบปญหาแกมาณพ ๑๐ คน ในจานวนมาณพท ง ๑๖ คนน น มค าถามอย ๓๖

คาถาม ซงในคาถามเหลาน น ในมาณพ ๑ คนจะมท งการตอบแบบเอกงสพยากรณและวภชช

พยากรณดวย ตวอยางเชน อชตมาณพ ทลถามปญหาแกพระพทธเจาอย ๔ ขอ ในขอแรกและขอ

สองเปนการตอบแบเอกงสพยากรณ สวนขอสามและสน นเปนการตอบแบบวภชชพยากรณ เปนตน

สวนการตอบปญหาแบบปฏปจฉา คอการย อนถามแลวตอบ กบฐปนยปญหา คอไมตอบ นน ใน

ปญหาทมาณพท ง ๑๖ คนทลถาม จะไมมการใชวธตอบปญหาท งสองแบบน

วธการตอบปญหาของพระพทธเจาทตรสตอบแกมาณพท ง ๑๖ คนน น พระสารบตร

นามาขยายความในพระไตรปฎกเลมท ๓๐ ใหมความเขาใจในคาถามคาตอบของพระพทธเจาและ

มาณพ ท ง ๑๖ ใหชดเจนยงข น ซงผ วจยพอจะแยกวธการตอบของพระพทธเจาและวธการขยาย

ความของพระสารบตร ดงน

๔.๓. ๑ วธการตอบแบบเอกงสพยากรณ วธน พระพทธเจาทรงใชตอบปญหาของมาณพ

ดงน คอ อชตมาณพ ตสสเมตเตยยมาณพ ปณณกมาณพ โธตกมาณพ อปสวมาณพ เหมกมาณพ โต

เทยยมาณพ กปปมาณพ ภทราวธมาณพ อทยมาณพ โมฆราชมาณพและปงคยมาณพ

๔.๓.๒ วธการตอบแบบวภชชพยากรณ วธน พระพทธเจาทรงใชตอบปญหาของมาณพ

ดงน คอ อชตมาณพ ปณณกมาณพ เมตตคมาณพ โธตกมาณพ อปสวมาณพ นนทมาณพ ชตกณณ

มาณพ อทยมาณพ โปสาลมาณพและปงคยมาณพ

๑๑๕

พระสารบตรไดนาค าถามคาตอบน นมาอธบายขยายความตามวธการตอบแบบวภชช

พยากรณ เพราะเปนการขยายความคาถามคาตอบใหชดเจนยงข นกจะมการแยกแยะ อธบายขยาย

ความคาถามคาตอบน น ตวอยางเชน อวชชา พระสารบตรขยายความวาความไมรในทกข ความไมร

ในทกขสมทย ความไมรในทกขนโรธ ความไมรในทกขนโรธคามนปฏปทา ความไมรในสวนอดต

ความไมรในสวนอนาคต ความไมรในสวนอดตและอนาคต ความไมรในปฏจจสมปบาท ดงน เปน

ตน น เปนตวอยางทยกมาอธบาย

ตาราง ๑ สรปคาถามคาตอบแบบเอกงสพยากรณ

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบ

เอกงสพยากรณ

๑.อชตะ ๑. โลกถกอะไรหมหอไว โลกไมแจม

แจงเพราะอะไร พระองคตรสวาอะไร

เปนเครองฉาบทาโลกน ไว และอะไร

เปนภยใหญของโลกน น

๒. กระแสท งหลายยอมไหลไปในทท ง

ปวง อะไรเปนเครองก นกระแส

ท งหลาย ขอพระองคโปรดตรสบอก

ธรรมเปนเครองปองกนกระแสท งหลาย

อะไรปดก นกระแสท งหลายได

๑.โลกถกอวชชาหมหอไว โลกไม

แจมแจงเพราะความตระหนและ

ความประมาท เรากลาววาตณหาเปน

เครองฉาบทาโลกน ไว ทกขเปนภย

ใหญของโลกน น

๒. กระแสเหลาใดทมอย สตเปน

เครองก นกระแสเหลาน นได กระแส

เหลาน นอนบณฑตยอมปดก นไดดวย

ปญญา

๒. ตสสเมต

เตยยะ

๑. ใครชอวาเปนผ สนโดษในโลกน

ความหว นไหวท งหลายยอมไมมแกใคร

ใครรชดสวนสดท ง ๒ ดานแลวไมยด

ตดในทามกลางดวยมนตา

พระองคตรสเรยกใครวาเปนมหาบรษ

ใครลวงพนเครองรอยรดในโลกน ได

๑. ภกษเหนโทษในกามท งหลายแลว

ประพฤตพรหมจรรย ชอวาเปนผ

สนโดษ

ภกษมตณหาปราศจากไปแลว มสต

ทกเมอ รธรรมท งหลายแลวดบกเลส

ได ภกษน นชอวาผ ไมหว นไหว

ภกษน นชอวา รชดสวนสดสองดาน

แลว ไมยดตดในทามกลางดวยมนตา

เราเรยกภกษน นวาเปนมหาบรษ

ภกษน นชอวา ลวงพนเครองรอยรด

ในโลกน ได

๑๑๖

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบ

เอกงสพยากรณ

๓. ปณณกะ ๑. ขาพระองคมความตองการทลถาม

ปญหา กสตวท งหลายผ เกดเปนมนษย

ในโลกน คอไมวาจะเปนฤาษ มนชชะ

กษตรย และพราหมณจานวนมาก อาศย

อะไรจงพากนบชาย ญแกเทวดาท งหลาย

๑. ฤาษ มนชชะ กษตรย และพราหมณ

จานวนมากในโลกน พากนบชาย ญ

แกเทวดาท งหลายเพราะปรารถนา

ความเปนอยางน ชนเหลาน นอาศย

ของมความชรา จงพากนบชาย ญ

๔. โธตกะ ๑. ขาพระองคมงหวงจะรบฟงพระวาจา

ของพระองคอยางยง บคคลฟงพระส

รเสยงของพระองคแลว จะพงศกษา

ธรรม อนเปนเหตดบกเลสเพอตนเถด

๒. ขาแตพระองคผ ศากยะ ขอพระองค

โปรดปลดเปลองขาพระองคจากความ

สงสยท งหลายเถด

๑. ถาเชนน น ทานพงมปญญารกษา

ตน มสต กระทาความเพยรในศาสนา

น เถด บคคลไดฟงเสยงจากทน แลว

พงศกษาธรรมเปนเหตดบกเลสเพอ

ตน

๒. เราไมสามารถปลดเปลองใครๆผ ม

ความสงสยในโลกได แตเมอทานร

แจงธรรมอนประเสรฐ กจะขามโอฆะ

น ไดเอง

๕. อปสวะ ๓. ถาบคคลน นไมหว นไหว ดารงอยใน

พรหมโลกน นนานนบปไมไดไซร ผ

น นเปนผ หลดพนแลวจากทกขตางๆ ใน

อากญจญญายตนพรหมโลกน นแหละ

เปนผ สงบเยนหรอวาวญญาณของผ น น

จะพงถอปฏสนธอก

๔. มนน นถงความสลายไป หรอวาไมม

หรอวาไมแตกทาลาย เพราะมความแน

แท

๓. มนพนแลวจากนามกายยอมถง

การต งอยไมได ก าหนดนบไมได ฉน

ใด เปลวไฟถกกาลงลมพดดบไปแลว

กยอมถงการต งอยไมได ไมถงการ

กาหนดนบฉะน น

๔. มนผ ถงความสลายไปยอมไมม

อะไรเปนประมาณ กชนท งหลายจะ

พงกลาวมนน นดวยกเลสใด กกเลส

น นยอมไมมแกมนน น เพราะเมอมน

น นถอนธรรม ท งปวงไดเดดขาดแลว

แมทางแหงวาทะท งปวง ทานกถอน

ไดเดดขาดดวย

๖. เหมกะ ๑. กอนแตศาสนาของพระโคดม ๑. นพพานบทอนไมแปรผน เครอง

๑๑๗

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบ

เอกงสพยากรณ

อาจารยเจาลทธเหลาใดเคยตอบแกขา

พระองควา เหตน ไดเปนมาแลวอยาง

น ๆ จกเปนอยางน ๆ ค าตอบท งหมดเปน

คาทเชอสบตอกนมา ค าตอบท งหมดน น

มแตจะทาใหตรกไปตางๆ ขาพระองค

จงไมยนดในคาตอบน น ขาแตพระมน

บคคลรชดธรรมใดแลว มสตเทยวไปอย

พงขามตณหาทชอวาวสตตกาในโลกได

ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมทเปน

เครองกาจดตณหาแกขาพระองคดวย

เถด

บรรเทาฉนทราคะในปยรปท งหลายท

เหน ทไดยน และทไดรบรในโลกน

ชนเหลาใดมสต รนพพานน นแลว

เหนธรรม ดบกเลสไดแลว ชน

เหลาน นเปนผ สงบทกเมอ มสตขาม

ตณหาอนซานไปในอารมณตางๆใน

โลกไดแลว

๗. โตเทยยะ ๑. ผ ใดไมมกามท งหลาย ไมมตณหา

และขามความสงสยไดแลว วโมกขของ

ผ น นเปนอยางไร

๒. ผ น นไมมความปรารถนาหรอย ง

ปรารถนาอย ผ น นเปนผ มปญญาหรอวา

ย งเปนผ มปกตก าหนดดวยปญญาอย ขา

พระองคจะพงรแจงมนไดอยางไร

๑. ผ ใดไมมกามท งหลาย ไมมตณหา

และขามความสงสยไดแลว ความพน

วเศษอยางอนของผ น นไมม

๒. ผ น นไมมความปรารถนาและไม

เปนผ ปรารถนาอยด วย ผ น นเปนคนม

ปญญา มใชเปนผ มปกตก าหนดดวย

ปญญา ทานจงรจกผ ไมมกเลสเครอง

กงวล ผ ไมของในกามและภพวาเปน

มน

๘. กปปะ ๑. ขอพระองคโปรดตรสบอกทพงของ

สตวท งหลาย ผ อยทามกลางสาคร ผ ถก

ชราและมรณะครอบงา ในขณะเกดหวง

น าอนเปนมหนตภย ขอพระองคโปรด

ตรสบอกทพง โดยวธททกขน จะไมพง

มแกขาพระองคอก

๑. เราจะบอกทพงของสตวท งหลาย ผ

ด ารงอยทามกลางสาคร ผ ถกชราและ

มรณะครอบงา ในขณะเกดหวงน าอน

เปนภย เราเรยกนพพานซงไมมกเลส

เครองกงวล ไมมความยดม นน น นวา

เปนทพงอนไมมทพงอนยงกวา

เพราะนพพานเปนทสนไปแหงชรา

และมรณะ ชนเหลาใด มสต ร

๑๑๘

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบ

เอกงสพยากรณ

นพพานแลว เหนธรรม ดบกเลสได

แลว ชนเหลาน นกไมไปตามอานาจ

ของมาร ไมไปบารงมาร

๙. ภทราวธ ๑. ขาแตพระองคผ มความเพยร ชนใน

ชนบทตางๆมาชมนมกนประสงคจะฟง

พระดารสหวงกนวา ไดฟงแลวกลบไป

ขอพระองคจงตรสตอบปญหาแกชน

เหลาน นใหสาเรจประโยชนเถด เพราะ

ธรรมน พระองครชดแจงแลว

๑. หมชนควรทาลายเครองยดม นท ง

ปวง ท งช นสง ช นต าและช นกลาง

เพราะวาเมอสตวท งหลายเขาไปยดถอ

สงใดๆในโลก มารจงตดตามสตวได

เพราะสงน นแหละ เพราะเหตน น

ภกษเมอรชด เพงพจารณาหมสตวน ผ

ตดอยในบวงแหงมจจราชวาเปนผ

ของอยในความยดม น ควรเปนผ มสต

ไมเขาไปถอม นเครองกงวลในโลกท ง

ปวง

๑๐. อทยะ ๒. สตวโลกมอะไรเปนเครองประกอบ

ไว

ไรเลาเปนเหตเทยวไปของสตวโลกน น

เพราะละธรรมอะไรไดเลา พระองคจง

ตรสวานพพาน

๒. สตวโลกมความเพลดเพลนเปน

เครองประกอบไว ความตรกเปนเหต

เทยวไปของสตวโลกน น เพราะละ

ตณหาได เราจงเรยกวานพพาน

๑๑. โมฆราช ๑.โลกน โลกอน พรหมโลก พรอมทง

เทวโลก ยอมไมทราบชดความเหนของ

พระองค บคคลพจารณาเหนโลก

อยางไรมจจราชจงจะมองไมเหน

๑. ทานจงพจารณาเหนโลกโดยความ

วางเปลา มสตทกเมอ พงถอนอตตา

นทฏฐเสย เปนผ ขามมจจราชเสยได

ดวยอาการอยางน บคคลผ พจารณา

เหนโลกอยอยางน มจจราชจงจะไม

เหน

๑๒. ปงคยะ ๑. ขาพระองคเปนคนแก มก าลงนอย

ผวพรรณเศราหมอง นยนตาท งสองไม

แจมใส หกฟงไมสะดวก ขอขาพระองค

อยาไดเปนคนหลงเสยหายในระหวางน

๑. ชนท งหลายไดเหนเหลาสตวผ

เดอดรอนอยเพราะรปท งหลายแลว

ย งเปนผ ประมาท กยอมย บอยเพราะ

รปท งหลายเพราะเหตน น ทานจงเปน

๑๑๙

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบ

เอกงสพยากรณ

เลยขอพระองคจงตรสบอกธรรมทขา

พระองคควรร อนเปนเครองละชาตและ

ชราในทน เถด

คนไมประมาท ละรปเสย เพอความ

ไมเกดอกตอไป

ตาราง ๒ สรปคาถามคาตอบแบบวภชชพยากรณ

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบวภชช

พยากรณ

๑.อชตะ ๓. ขาแตพระองคผ นรทกข ปญญา สต

และนามรป ธรรมท งหมดน ยอมดบไปท

ไหน

๔. พระอรหนตขณาสพเหลาใด ผ มธรรม

ทพจารณาแลว และพระเสขะเหลาใดทม

อยเปนอนมากในทน ขอพระองคโปรด

ตรสบอกการดาเนนชวตของพระอรหนต

ขณาสพและพระเสขะเหลาน นดวยเถด

๓. เราจะตอบปญหาททานถามแลว ก

นามและรปยอมดบไปไมมสวนเหลอ

ณ ทใด สตและปญญาน ยอมดบไป ณ

ทน น เพราะความดบแหงวญญาณ

๔. ภกษไมพงก าหนดยนดในกาม

ท งหลาย พงเปนผ มใจไมขนมว ฉลาด

ในธรรมท งปวง มสตดารงอย

๒. ปณณกะ ๒. ถาชนเหลาน นไมประมาทในการบชา

ย ญ จะขามพนจากชาตและชราไดไหม

๓. ถาชนผประกอบการบชาย ญเหลาน น

ไมอาจขามพนชาตและชราได แลวใคร

เลาในเทวโลกและมนษยโลกจะขามพน

ชาตและชราได

๒. ชนเหลาน นหวง ชนชม มงหวง จง

พากนบชาย ญ เพราะอาศยลาภจง

มงหวงกาม เรากลาววา ชน

ผ ประกอบการบชาย ญเหลาน น ย ง

เปนผ ก าหนดยนดในภพ ขามพนชาต

และชราไปไมได

๓. ผ ใดไมมความหว นไหวในโลก

ไหนๆ เพราะทราบชดฝงน และฝง

โนนในโลก บคคลน นเปนผ สงบ

ปราศจากควนไมมทกข ไมม

ความหวง เรากลาววาผน นขามพน

ชาตและชราไดแลว

๑๒๐

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบวภชช

พยากรณ

๓. เมตตค ๑. ความทกขเหลาใดเหลาหนงในโลกน

ทกขเหลาน เกดมาจากทไหนหนอ

๒. นกปราชญท งหลายจะขามโอฆะ ชาต

ชรา โสกะและปรเทวะไดอยางไรหนอ

๓. ขาพระองคชอบใจธรรมอนสงสดน น

ทบคคลรชดแลว มสตเทยวไปอย พงขาม

ตณหาทชอวาวสตตกาในโลกได

๔. พระองคผ เปนมน ตรสสอนชนเหลา

ใดไมหยดหยอน ชนเหลาน นกจะพงละ

ทกขไดเปนแน เพราะฉะน น ขาพระองค

ขอนมสการพระองค เพอใหพระองคตรส

๑. ทานไดถามถงแดนเกดความทกข

เราจะบอกเหตน นแกทาน ความทกข

เหลาใดเหลาหนงในโลกเปนอนมาก

ลวนเกดมาจากอปธเปนตนเหต ผ ใด

ไมมปญญากยอมกออปธ ผ น นจดวา

เปนคนเขลา ยอมเขาถงทกขบอยๆ

เพราะฉะน นเมอบคคลรชดอย เปนผ

มปกตพจารณาเหนทกขวา มชาตเปน

แดนเกด กไมควรกออปธ

๒. บคคลรชดธรรมไดแลว มสตเทยว

ไปอย พงขามตณหาทชอวา วสตตกา

ในโลกได เราจะกลาวธรรมท

ประจกษดวยตนเองในธรรมทเราเหน

แลวแกเธอ

๓. เธอรชดธรรมอยางใดอยางหนง

ซงเปนธรรมช นสง ช นต า และช น

กลาง เธอจงบรรเทาความเพลดเพลน

ความถอม น และวญญาณในธรรม

เหลาน นเสย ไมพงต งอยในภพ ภกษผ

มปกตอยอยางน มสต ไมประมาท ร

แจง ละความยดถอวาเปนของเรา แลว

เทยวไปอย จะพงละชาต ชรา โสกะ

และปรเทวะ อนเปนทกขในอตภาพน

ไดแนนอน

๔. เธอพงรวา ผใดเปนพราหมณผ จบ

เวท ไมมเครองกงวล ไมของใน

กามภพ ขามโอฆะไดแลวโดยแทและ

เปนผ ขามถงฝงไมมกเลสดจตะปตรง

๑๒๑

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบวภชช

พยากรณ

สอนขาพระองคอยางไมหยดหยอนบาง

ใจ หมดความสงสยแลว นรชนใดใน

ทน เปนผ มปญญา จบเวท สลดกเลส

เครองของในภพนอยภพใหญน ได

แลว นรชนน นเปนผ ปราศจากตณหา

แลว ไมมความทกข ไมมความหวง

เรากลาววานรชนน น ขามพนชาตและ

ชราไดแลว

๔. โธตกะ ๓. ขอพระองคทรงพระกรณา ตรสสอน

วเวกธรรม ทขาพระองคจะพงรแจงได

และโดยวธทขาพระองคจะไมขดของ

เหมอนอากาศ ขาพระองคจะพงสงบอย

ในทน เปนผ ไมอาศย เทยวไปอย

๔. ขาพระองคชอบใจในความสงบอน

สงสดน น ทบคคลรชดแลว มสตเทยวไป

อย พงขามตณหาอนซาไปในอารมณ

ตางๆในโลกเสยได

๓. เราจกแสดงธรรมเครองระงบ

กเลสแกทาน ในธรรมทเราไดเหน

แลว เปนธรรมประจกษแกตน ท

บคคลไดรแจงแลวเปนผ มสต พงขาม

ตณหาทชอวาวสตตกา

๔. ทานรชดธรรมอยางใดอยางหนง

ซงเปนธรรมช นสง ช นต า และช น

กลาง ทานรชดธรรมน นวาเปนเครอง

ของในโลกแลว อยาไดกอตณหาเพอ

ภพนอยและภพใหญเลย

๕. อปสวะ ๑. ขาพระองคผ เดยวไมไดอาศยธรรม

หรอบคคลใดแลว จงไมสามารถขามหวง

น าใหญคอกเลสได ขอพระองคโปรดตรส

บอกอารมณทเมอขาพระองคไดอาศยแลว

จะพงขามหวงน าคอกเลสน ได

๒. บคคลใดเปนผ ปราศจากราคะในกาม

ท งปวง ละสมบตอน อาศยอา

กญจญญายตนสมาบต นอมใจไปใน

สญญาวโมกขช นสง บคคลน นไม

๑. เธอจงมสต เพงพจารณาอา

กญจญญายตนสมาบตยดเอาเปน

อารมณวา ไมมอะไร ดงน แลว กจะ

ขามหวงน าได เธอจงละกามท งหลาย

เปนผ งดเว นจากความสงสยท งหลาย

พจารณาเหนธรรมเปนทสนไปแหง

ตณหาท งกลางวนและกลางคนเถด

๒. ผ ใดปราศจากราคะในกามท งปวง

ละสมาบตอนอาศยอา

กญจญญายตนสมบตนอมใจไปใน

สญญาวโมกขช นสง ผ น นไม

๑๒๒

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบวภชช

พยากรณ

หว นไหว ดารงอยในพรหมโลกช นอา

กญจญญายตนะน นไดหรอ

หว นไหว ยอมดารงอยในพรหมโลก

ช นอากญจญญายตนะน นได

๖. นนทะ ๑. ชนท งหลายกลาววา มนท งหลายทมอย

ในโลก ทพวกเขาเรยกวามนน นเปน

อยางไร พวกเขาเรยกบคคลผ เปนไปดวย

ญาณวาเปนมน หรอวา เรยกบคคลผ

เปนไปดวยความเปนอยวาเปนมน

๒. สมณพราหมณบางพวกกลาวความ

หมดจดเพราะรปทเหนบาง เพราะเสยงท

ไดยนบาง เพราะศลและวตรบาง เพราะ

พธหลากหลายบาง สมณพราหมณพวก

น นประพฤตตนเครงครดในหลกของตน

แลว มทขามพนชาตและชราไดบาง

หรอไม

๓. สมณพราหมณบางพวกยอมกลาว

ความหมดจด เพราะรปทเหนบาง เพราะ

เสยงทยนบาง พระองคผ เปนมนตรสวา

สมณพราหมณพวกน นย งขามหวงกเลส

ไมได เมอเปนเชนน น ใครเลาในเทวโลก

และมนษยโลก จะชอวาขามชาตและชรา

ไปได

๑. ผ ฉลาดในโลกน ไมเรยกบคคลผ

เปนมน เพยงเพราะไดเหน ไดฟงและ

ไดร แตเรยกเหลาชนผก าจดเสนามาร

ไดแลว ผ ไมมความทกข ไมม

ความหวง เทยวจารกอยวาเปนมน

๒. สมณพราหมณบางพวกกลาว

ความหมดจดเพราะรปทเหนบาง

เพราะเสยงทไดยนบาง เพราะศลและ

วตรบาง เพราะพธหลากหลายบาง

สมณพราหมณพวกน นประพฤตตน

เครงครดในหลกการของตนน นกจรง

แตเรากลาววา พวกเขาย งขามชาตและ

ชราไปไมได

๓. เราไมกลาววาจะไมมสมณ

พราหมณทขามพนชาตและชราได

กนรชนเหลาใดในโลกน ละรปทเหน

เสยงทไดยน อารมณทไดรบร หรอละ

ศลและวตรไดท งหมด ท งละพธ

หลากหลายท งปวง ก าหนดรตณหาได

แลว เปนผ หมดอาสวะ เรากลาววานร

ชนเหลาน น ชอวาขามหวงกเลสได

แลว

๗.ชตกณณ ๑. ขอพระองคโปรดตรสบอกสนตบท ขอ

พระองคโปรดตรสบอกธรรมเปนเครอง

ละชาตและชราในโลกน เพอขาพระองคผ

มปญญานอยจะพงรแจงได

๑. ทานจงกาจดความตดใจในกาม

ท งหลายเสย เหนเนกขมมะโดยความ

เปนธรรมเกษมแลว ควรสลดกเลส

เครองกงวลททานยดถอ หรอวา

๑๒๓

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบวภชช

พยากรณ

เครองกงวลอยาไดมแกเธอ ทานจงทา

กเลสทปรารภสงขารในสวนเบองตน

ใหเหอดแหงไป กเลสเครองกงวลท

ปรารภสงขารในสวนภายหลงอยาได

มแกทาน ถาทานจะไมถอสงขารใน

สวนทามกลางไว กจกเปนผ เขาไป

สงบเทยวไป ดกอนพราหมณอาสวะ

ท งหลายอนเปนเหตใหถงอ านาจแหง

มจจราช ไมมแกบคคลน น ผ

ปราศจากความกาหนดในนามและรป

แลวโดยประการท งปวง

๘. อทยะ ๑. ขอพระองคโปรดตรสบอกอญญา

วโมกข สาหรบทาลายอวชชาเถด

๓. สตวโลกมสตเทยวไปอยอยางไร

วญญาณจงดบสนท

๑. เราจะบอกธรรมเปนเครองละความ

พอใจในกาม และโทมนสท งสอง

อยางเปนเครองบรรเทาความทอถอย

และเปนเครองก นความราคาญ

บรสทธ ดเพราะอเบกขาและสต ม

ความตรกถงธรรมเปนไปในเบอง

หนาวาเปนอญญาวโมกข สาหรบ

ทาลายอวชชา

๓. สตวโลกไมยนดเวทนาท งภายใน

และภายนอก มสตเทยวไปอยอยางน

วญญาณจงดบสนท

๙. โปสาละ ๑. ขาพระองคขอทลถามถงญาณของ

บคคลผไมมรปสญญา ผ ละรปกายได

ท งหมด ผ พจารณาเหนท งภายในและ

ภายนอกวาไมมอะไร บคคลเชนน นควร

แนะนาอยางไร

๑. ตถาคตรยงซงวญญาณฏฐตท งหมด

ทรงทราบบคคลน นผ ด ารงอย ผ นอม

ไปแลวในอากญจญญายตนสมาบต

น น ทรงรวาผ ทเกดในอา

กญจญญายตนภพมความเพลดเพลน

เปนเครองประกอบ แตน น ยอมเหน

๑๒๔

ชอมาณพ คาถาม พระพทธเจาตรสตอบแบบวภชช

พยากรณ

แจงในอากญจญญายตนสมาบตน น

ญาณน ของพราหมณผ อยจบ

พรหมจรรยเปนญาณอนแทจรง

๑๐. ปงคยะ ๒. ทศใหญ ๔ ทศนอย ๔ ทศเบองบน ๑

ทศเบองลาง ๑ เหลาน รวมเปน ๑๐ สงใดๆ

ในโลกทพระองคไมทรงเหน ไมทรงได

ยน ไมทรงทราบ หรอไมทรงรแจง มไดม

เลย ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมทขา

พระองคควรร อนเปนเครองละชาตและ

ชราในอตภาพน เถด

๒. เมอทานเหนหมมนษยผ ถกตณหา

ครอบงาจตแลว เกดความเรารอน

(เพราะทกขและกเลส) ถกชรา

ครอบงาแลว เพราะฉะน นทานจงเปน

ผ ไมประมาท ละตณหาเสยใหได เพอ

ความไมเกดอก

๔.๔ ผลของการตอบปญหาของพระพทธเจา

๔.๔.๑ ผลของการตอบปญหาโดยตรง

ผลของการตอบปญหาในทน คอ อชตมาณพและศษยทเปนบรวารท ง ๑ ,๐๐๐ คน ไดฟง

พระวาจาตรสตอบกเขาใจ รแจงเหนจรงในอรยสจ ๔กาหนดรทกข รเหตแหงทกข รการดบทกข

และรวธปฏบตไปสหนทางแหงการดบทกขวา ทกขควรร สมทยควรละ นโรธควรทาใหแจงและ

มรรคคอสงทควรเจรญ ขออปสมบท และบรรลพระอรหนต เปนผ ปราศจากกเลสและกองทกขโดย

สนเชง

ตสสเมตเตยยมาณพและศษยทเปนบรวารเมอไดรบฟงพระดารสแลวกคดตามจนรแจง

เหนจรงในอรยสจ ๔เขาสนสสรณนโรธ ดบกเลสดวยสลดออกได เขาถงนพพาน ทลขออปสมบท

พระพทธเจาบรรลพระอรหนต

หลงจากทปณณกมาณพและศษยบรวารอก ๑ ,๐๐๐ ไดฟงพระดารสตอบของ

พระพทธเจาจนคลายขอสงสยท งหมดแลว เขาใจอรยสจโดยถองแท มปญญารเทาทนความเปนจรง

ปฏบตตนตามแนวทางของมรรค จงทลขออปสมบท บรรลพระอรหนต

เมอเมตตคมาณพและศษยทเปนบรวารไดรบฟงพระดารสตอบจนเขาใจแจมแจงกเลอมใสศรทธา ม

ความเขาใจในหลกธรรมทพระพทธเจาทรงส งสอนแนะนา เขาใจในหลกอรยสจ ๔ทพระพทธองค

ทรงตรสร จงทลขออปสมบท จากน นท งหมดกบรรลเปนพระอรหนต

๑๒๕

โธตกมาณพและเหลาศษยทเปนบรวารท ง ๑,๐๐๐ คน เมอไดฟงพระดารสของพระพทธ

องคแลวสามารถเขาใจในอรยสจอยางแทจรง รและปฏบตในแนวทางทพระพทธเจาทรงส งสอน

จงทลขออปสมบท แลวท งหมดกบรรลพระอรหนต

หลงจากทอปสวมาณพและเหลาศษยบรวารท ง ๑ ,๐๐๐ รบฟงพระดารสของ

พระพทธเจาแลวเขาถงนโรธ การดบทกข เขาสนพพาน เปนสอปาทเสสนพพาน นพพานทดบกเลส

แตย งไมไดดบขนธ ปฏบตในแนวทางของมรรคมองค ๘ จงทลขออปสมบท จากน นท งหมดบรรล

พระอรหนต

หลงจากทนนทมาณพและศษย๑,๐๐๐ คนไดฟงพระดารสตอบแลวเขาใจในหลกอรยสจ

๔ มปญญารแจงเหนจรงในอรยสจ ทลขออปสมบท ให ท งหมดจงบรรลพระอรหนต

เหมกมาณพและศษย๑,๐๐๐คน ฟงพระดารสตอบแลว เขาใจในธรรมทพระพทธเจาทรง

ตรสร ซงกคออรยสจ ปฏบตตนตามแนวทางทพระพทธองคทรงส งสอน จงทลขออปสมบท และ

บรรลพระอรหนต

หลงจากทโตเทยยมาณพและศษย๑ ,๐๐๐ คนฟงพระดารสตอบมความรความเขาใจใน

หลกอรยสจ เขาสนโรธหรอนพพาน ปราศจากกองทกขท งมวล จงทลขออปสมบท และบรรลพระ

อรหนต

กปปมาณพและศษยท ง ๑,๐๐๐ คน ฟงพระดารสแลวรแจงเหนจรงในอรยสจ ๔กาหนด

รทกข รเหตแหงทกข รการดบทกขและรวธปฏบตไปสหนทางแหงการดบทกขวา ทกขควรร สมทย

ควรละ นโรธควรทาใหแจงและมรรคคอสงทควรเจรญ จงทลขออปสมบทในพระพทธศาสนาและ

บรรลพระอรหนต

ชตกณณมาณพและเหลาศษยท ง ๑,๐๐๐ คน หลงจากฟงพระดารสตอบรแจงเหนจรงใน

อรยสจ ๔กาหนดรทกข รเหตแหงทกข รการดบทกขและรวธปฏบตไปสหนทางแหงการดบทกขวา

ทกขควรร สมทยควรละ นโรธควรทาใหแจงและมรรคคอสงทควรเจรญ จงทลขออปสมบทเปน

พระสาวกในพระพทธศาสนา

หลงจากทภทราวธและศษย ๑ ,๐๐๐ คน ฟงพระดารสตอบศรทธา มความเขาใจใน

หลกธรรมทพระพทธเจาทรงส งสอนแนะนา เขาใจในหลกอรยสจ ๔ทพระพทธองคทรงตรสรทล

ขออปสมบท เปนพระสาวกในพระพทธศาสนา

อทยมาณพและศษย ๑ ,๐๐๐ คน ฟงพระดารสจบศรทธา มความเขาใจในหลกธรรมท

พระพทธเจาทรงส งสอนแนะนา เขาใจในหลกอรยสจ ๔และปฏจจสมปบาททพระพทธองคทรง

ตรสร จงทลขออปสมบทและบรรลพระอรหนต

๑๒๖

หลงจากทโปสาลมาณพและศษยท ง ๑ ,๐๐๐ คนฟงพระดารสจบแลว เขาใจในธรรมท

พระพทธเจาทรงตรสร ซงกคออรยสจ ปฏบตตนตามแนวทางทพระพทธองคทรงส งสอน จงทลขอ

อปสมบทและบรรลพระอรหนต

โมฆราชมาณพและศษย ๑ ,๐๐๐ คน ฟงพระดารสตอบจบลง แลว เขาใจในธรรมท

พระพทธเจาทรงตรสร ซงกคออรยสจ ปฏบตตนตามแนวทางทพระพทธองคทรงส งสอน เขาส

นพพาน จงทลขออปสมบท และบรรลพระอรหนต

หลงจบพระดารสตอบปงคยมาณพเขาใจในธรรมของพระพทธองค คออรยสจ ๔ แตย ง

ไมสามารถละความกงวลได เพราะย งมความหวงในลง คดวาลงนาจะไดฟงธรรมทลกซ งเชนน

ปงคยมาณพจงไดธรรมจกษ บรรลธรรมช นอนาคามมรรค ย งไมเปนพระอรหนต จงทลขอ

อปสมบท

ทานพระโมฆราช เมอไดอปสมบทแลว ทานยนดในการครองจวรเศราหมอง ดวยเหตน

จงไดรบยกยองจากพระบรมศาสดาวา เปนผ เลศกวาภกษท งหลายผทรงจวรเศราหมอง๙๕ ทานดารง

ชนมายสงขารอยโดยสมควรแกกาลแลว กดบขนธปรนพพาน สวนทานพระปงคยะไดอปสมบท

แลว จงทลลาพระบรมศาสดา กลบไปแจงขาวแกพราหมณพาวรผ เปนอาจารยแลว แสดงธรรม

เทศนาแกปญหาสบหกขอน นใหพราหมณพาวรผ เปนท งลงและเปนอาจารยไดรบฟง เปนเหตให

พระพทธองคทรงปรากฏพระวรกายมาส งสอนท งพระปงคยะและพราหมณพาวร เมอพระพทธองค

ทรงแสดงโอวาทธรรมดงพระคาถาวา “ว กกล ภทราวธ และอาฬวโคดมเปนผ มศรทธาอนนอมไป

แลว ฉนใด แมเธอกจงเปดเผยศรทธา ฉนน นเหมอนกน ปงคยะ เธอจกถงฝงโนน(ฝงตรงขาม)แหง

บวงมจจราช”๙๖ เมอพระปงคยะไดสดบพระโอวาททพระบรมศาสดาตรสส งสอนดงน แลว จงได

บรรลพระอรหตตผล เปนพระอรหนตในพระธรรมวนย สวนพราหมณพาวรผ เปนอาจารย ไดบรรล

ธรรมาภสมย เพยงช นเสขภม (อนาคามผล)ทานพระปงคยดารงชนมายสงขารอยโดยสมควรแกกาล

แลว กดบขนธปรนพพาน

พระอชตเถระ, พระตสสเมเตยยเถระ, พระปณณกเถระ, พระเมตตคเถระ, พระโธตก

เถระ, พระอปสวเถระ, พระนนทเถระ, พระเหมกเถระ, พระโตเทยยเถระ, พระกปปเถระ, พระช

ตกณณเถระ, พระภทราวธเถระ, พระอทยเถระ, พระโปสาลเถระ, พระโมฆราชเถระและพระปงคย

เถระ พรอมท งศษยทเปนบรวารท งหมด เมอบรรลพระอรหนตเปนพระสาวกในพระพทธศาสนา

ชวยเปนกาลงสาคญในการเผยแผพระพทธศาสนาอยางมาก

๙๕ อง.เอกก.(ไทย) ๒๐/๒๓๔/๒๐.

๙๖ ข.จ.(ไทย) ๓๐/๑๗๑/๔๑.

๑๒๗

๔.๔.๒ ผลของการตอบปญหาโดยออม

๑) ผลตอสงคม

ท งหมมนษย และเทวดาทไดฟงพระดารสจบลง ลวนมธรรมจกษ ปราศจากธล ม

ฉนทะรวมกน มความเพยรรวมกน มความประสงครวมกน มการอบรมวาสนารวมกน ในทกขอ

ธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงแกพระมาณพท ง ๑๖ พรอมท งศษยทเปนบรวาร ทาใหสงคมและ

ชมชนในแวนแควนน น มความสงบ รมเยน อมเอบในพระธรรมคาส งสอนขององคพระสมมาสม

พทธเจา ปฏบตในมรรคมองค ๘ คอ มความรจกพงตนเอง มความรบผดชอบตอการกระทาของตน

มความเหนถกตอง เหนตามสงท งหลายเปนจรง ประพฤตถกตอง มสตสมปชญญะ คดระทาการ

ตางๆดวยปญญา มความปรารถนาด ความเขาใจดตอกน มเมตตา ดารดวยเมตตา มความรบผดชอบ

ตอตนเองในการทจะไมใหมความคดทจะกระทาช วดวยการเบยดเบยนหรอลวงละเมดตอผ อน

ขวนขวายทาความด บาเพญประโยชนสขตอสงคม ประพฤตดงามสจรตท งทางกาย ทางวาจาและ

ประกอบการงานทสจรต ประกอบดวยความเพยร มความระมดระวง ตนตวตอหนาทของตน มสต

ไมใหหลงเพลนไปในความช ว ไมประมาท และรจกทาใจใหสงบ ดาเนนชวตอยางมสตรทนตาม

ความเปนจรงของชวต

๒) ผลตอพระพทธศาสนา

พระอรหนตสาวกท งหลายทเปนบรวารของพระมาณพจานวนมาก เมอกลบไปส

แวนแควนแลว นาหลกธรรมคาส งสอนของพระพทธองคมาประกาศใหหมชนไดรบรในพระธรรม

ทพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาทรงตรสร ทาใหพระพทธศาสนาแผขยายอาณาเขตไดอยาง

กวางขวาง เพราะท งพระมาณพรวมท งศษยน นมจ านวนมาก พระพทธศาสนาจงแผขยายไดอยาง

รวดเรว ทาใหพระพทธศาสนาประดษฐานม นคง

บทท ๕

สรป และขอเสนอแนะ

๕.๑ สรป

การศกษาวจยเรอง “การศกษาวเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน”น

ผ วจยไดต งว ตถประสงคไว ๓ ขอ คอ (๑) เพอศกษาวธการถามตอบปญหาในพระพทธศาสนาเถร

วาท (๒) เพอศกษาปญหาและวธการถาม-ตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน (๓) เพอศกษาวเคราะห

พทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน ตามกรอบอรยสจ ท ง นไดต ง ป ญหาทตอง การทราบ คอ (๑) หลก การ ถามและต อบปญหาใน

พระพทธศาสนาเปนอยางไร (๒) ปญหาของมาณพ ๑๖ คน เปนปญหาแบบใด มเนอหาสาระ

อยางไร และพระพทธองคทรงใชแนวการตอบปญหาในระดบใด สามารถนาปญหาและการตอบ

ปญหาน นมาประยกตกบเหตการณปจจบนไดอยางไร (๓) พทธวธการตอบปญหาสมพนธกบ

อรยสจ ๔ อยางไร

๕.๑.๑ วธการตอบปญหาในพระพทธศาสนาเถรวาท

๑. หลกการ รปแบบ ข นตอน ลกษณะเดนในการถาม-ตอบปญหาของพระพทธเจา

หลกการ รปแบบ ข นตอนและลกษณะเดนในการถามตอบปญหาของพระพทธเจา

วธการถามตอบปญหา ๔ อยาง การถามตอบปญหาของบคคลตางๆ เนอหาของคาถามและคาตอบ

และการตอบปญหาใหตรงจรต จากการศกษาปญหาท งปวงทชนอนเดยสมยพทธกาลไดมาเขาเฝา

เพอทลถามปญหากบพระพทธเจาน นมลกษณะของคาถามทหลากหลาย ค าถามเหลาน นสามารถ

จดแบงได ๔ ลกษณะ คอ

๑. ลกษณะคาถามทตรงไปตรงมา

๒. ลกษณะคาถามทผ ตอบตองย อนถาม

๓. ลกษณะคาถามทซบซอนมเงอนไขหลายแงมม

๔. ลกษณะคาถามทไมไดรบคาตอบแตเนนตอบใหรในเรองอน

พระพทธเจาตรสตอบปญหาของบคคลเหลาน น เพอปรบความคดและการปฏบตของ

ชนเหลาน นทย งมความคดและการปฏบตทย งหางไกลและย งหาความจรงไมพบ โดยตรสแนะนาให

เขากบหลกของความจรง และทาใหการปฏบตน นดาเนนไปสเปาหมายอนสงสดไดเชนเดยวกบ

๑๒๙

พระองคททรงดาเนนไปสเปาหมายสงสดแลว ดวยกาลงสตปญญาของผ ถามปญหาเอง ดวยพทธ

วธการตอบปญหาของพระองค โดยพระองคทรงกระทาอยางมหลก ๓ ประการ ไดแก

๑. หลกปญญา คอ หลกเปาหมายของพระองค

๒. หลกเมตตา คอ หลกทาทหรอปฏสมพนธของพระองค

๓. หลกอปายโกศล คอ หลกศลปะหรอวธการของพระองค

ท ง ๓ หลกการน น พระองคทรงถอปฏบตสมพนธกนอยางกลมกลน พระองคทรง

กระทาดวยปญญา ทรงปฏบตตอคนเหลาน นดวยเมตตา และทรงมอบายหรอศลปะนาผ ถามเขาส

หลกเปาหมายคอใหเกดปญญา มความรและเขาถงสภาวะของความเปนจรงในสงท งหลายท งปวง

หลกปญญาคอหลกเปาหมาย โดยการตรสตอบปญหาทกคร งพระองคมงเพอใหเกดปญญาความร

แจงในสงทเขาทลถามน น หลกการตอบปญหาของพระพทธองคท ง ๓ หลกน น จะมความสมพนธ

กบรปแบบและข นตอน การตรสตอบปญหาของพระพทธองค พบวา พระพทธองคจะทรงใช

รปแบบในการตรสตอบปญหา ๔ รปแบบ คอ

๑. ตอบแบบส นไมซบซอน

๒. ตอบแบบย อนถามกลบ

๓. ตอบแบบแยกแยะประเดนตางๆ

๔. แบบนง หาม หรอไมตอบ

แตละรปแบบมข นตอนปฏบตไมเหมอนกน และท ง ๔ รปแบบน อาจใชกบบคคลคน

เดยวกนท ง ๔ รปแบบกได พระพทธองคทรงมรปแบบการตรสตอบปญหาถง ๔ รปแบบน น กเพอ

ประโยชนแกการเลอกใชใหเหมาะสมกบอปนสย สภาพการณแวดลอม และลกษณะของปญหา

ตางๆของผ ทลถามน น

ลกษณะเดนในการตรสตอบปญหา พบวามลกษณะเดนทสามารถมองเหนไดชดใน ๔

ลกษณะ ไดแก

๑. สงเสรมกระบวนการเรยนร

๒. ตอบแบบสายกลาง

๓. มงการนาสหลกปฏบต

๔. ไมมงเอาแพเอาชนะทางทฤษฎ

ข นตอนของการตอบปญหา แบงเปน ๔ ข นตอนคอ

๑. ข นตอนตอบส นไมซบซอน

๒. ข นตอนตอบย อนถามกลบ

๓. ข นตอนตอบแบบแยกแยะประเดน

๑๓๐

๔. ขนตอนนงไมตรสตอบ

๒. วธการตอบปญหา ๔ อยางของพระพทธเจา

วธการตอบปญหา ๔ อยางไดแก

๑. เอกงสพยากรณยปญหา ปญหาทควรตอบนยเดยว

๒. ปฏปจฉาพยากรณยปญหา ปญหาทควรตอบโดยย อนถาม

๓. วภชชพยากรณยปญหา ปญหาทควรแยกตอบ

๔. ฐปนยปญหา ปญหาทควรงดตอบ

๓. การถาม-ตอบปญหาของบคคลตาง ๆ

สวนการตรสตอบปญหาแกบคคลตางๆทมาเขาเฝาเพอทลถามปญหากเปนการตรสตอบ

ปญหาแกพระราชา นกบวช รวมถงพราหมณและปรพาชก ตอบปญหาชาวบาน ตอบปญหาเทวดา

๔. เนอหาคาถามและคาตอบ

เนอหาของคาถามคาตอบจะมอย ๔แบบคอคาถามคาตอบแบบตรงไปตรงมา ค าถามคาตอบ

แบบย อนกลบ ค าถามคาตอบแบบซบซอนหลายแงมมและคาถามคาตอบแบบไมตอบ

๕. การตอบปญหาใหตรงจรต

การตรสตอบปญหาใหตรงจรต ผ ทมาเขาเฝาเพอทลถามปญหามจรตตางๆท งโทสะ

โมหะ พระพทธเจาทรงตรสตอบโดยตอบตรงกบจรตของผ ถาม เพอใหผ ถามเขาใจปญหาตางๆได

โดยงาย

๕.๑.๒ ปญหาและวธการถาม-ตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

๑. ประวตของพราหมณพาวรและมาณพ ๑๖ คน

พราหมณพาวรเปนปโรหตในแควนโกศลเมออายมากข นจงออกมาต งสานกอยรม

ฝงแมน าโคธาวร พรอมกบมาณพท ง ๑๖ คน มาณพท ง ๑๖คนเปนบตรของพราหมณในเมองสาวตถ

แควนโกศล มาศการ าเรยนวชากบพราหมณพาวร

๒. สาเหตทมาณพทลถามพระพทธเจา

เหตทมาณพท ง ๑๖ คนพรอมท งบรวาร เดนทางจากแควนโกศลมาย งปาสาณก

เจดย แควนมคธ เพราะพราหมณพาวรผ เปนอาจารยถกพราหมณทมาจากตางเมองทาพธสาปแชงวา

ในวนท ๗ ศรษะของทานแตกเปน ๗ เสยง เหตทถกสาปแชงเพราะไมมทรพยจะบรจาคทานให

พราหมณผน น ทาใหพราหมณพาวรกลวความตายจนไมปฏบตกจของพราหมณ ทาใหเทวดา

แนะนาใหมาพบพระพทธเจา เพอถามเรองศรษะธรรมททาใหศรษะตกไป ทานจงสงศษยเดนทางมา

ทลถามซงธรรมน น เมอมาณพท ง ๑๖ ไดเขาเฝาเพอทลถามธรรมเพอแกความตายของพราหมณพาว

ร

๑๓๑

๓. เนอหาปญหาของมาณพ ๑๖ คน

พระพทธองคจงทรงใหมาณพท ง ๑๖คนทลถามปญหากบพระองค ตามลาดบ พระ

พทธองคทรงตรสตอบธรรมเพอแกขอสงสยของมาณพท ง ๑๖ ธรรมทพระพทธเจาทรงช แนะ ลวน

เปนธรรมทพระพทธองคทรงตรสรแลวดวยพระองคเอง ซงพระสารบตรไดนามานทเทส ขยาย

ความใหเขาใจอยางกระจางชด ธรรมททรงตรสทกขอ มจดประสงคคอทาใหผ ปฏบตเขาถงนพพาน

ซงเปนจดมงหมายสงสดของพระพทธศาสนา ธรรมในทน พระพทธองคตรสวาเปนเหตใหถงฝง

คอ ปารายนะ ไดแกนพพาน ทางดาเนนไปสพระนพพาน ผลจากการทมาณพฟงธรรมจบ มาณพ

ท งหลายไดธรรมจกษ ทลขอบวชเปนพระสาวกในพระพทธศาสนาและบรรลพระอรหนต

๕.๑.๓ วเคราะหพทธวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คนตามกรอบอรยสจ ๔

๑. ความสมพนธของอรยสจ ๔ กบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

ซงผลการวจยพบวา มาณพ ๑๖ คนทเปนศษยของพราหมณพาวรน น ค าถามท

มาณพท ง ๑๖ คน อาจารยคอพราหมณพาวรเปนผ ผกใหมา เพอเปนการทดสอบพระปญญาการตรส

รของพระพทธเจาและเมอไดพจารณาในคาถามท งหลายแมทไดแสดงมาต งแตปญหาแรก กจะเหน

ไดวาพราหมณพาวรน นไดมภมทางจตใจทสง ไดมความคนควาแสวงหาความตรสรเขาแนวอรยสจ

๔ในพระพทธศาสนา คลายคลงกบทพระพทธเจาเขาถงเมอเปนพระโพธสตว กอนทจะเสดจออก

ผนวช กไดทรงมความรเขาแนวอรยสจทไดตรสรในภายหลง ทาใหเขาใจถงพราหมณพาวรวาได

เหนทกขสจจะ สภาพทจรงคอทกข ดงปญหาทถามวา ผ มปญญาทาอยางไรจงจะขามหวงทกข หวง

โอฆะ หวงน าใหญทไหลมาทวม หวงทกข หวงชาต หวงชรา เปนอนวาพราหมณพาวรไดเหนชาต

ทกขเหมอนกนคอมความเหนลกซ งกวาความเหนของบรรดาคณาจารยเจาลทธท งหลายในสมยน น

เหนเชนเดยวกบพระโพธสตวไดทรงเหน ดงทชดข นเมอพระองคเขาศกษาทสานกอาฬารดาบสและ

อทกดาบส และพระองคกออกมาจากท งสองสานกน น ฉะนน แมพราหมณพาวรไดเหนทกขจนถง

ชาตทกข กนบวาเปนผ ทรงปญญา แตวาทานย งไมพบมรรคคอทางปฏบตใหถงความดบทกข จงย ง

ไมสามารถดบทกขได ดงทเหนจากการททานเปนทกขเรองทพราหมณฟนเขลอะสาปแชงเรอง

ศรษะ ในวนท ๗ ใหศรษะของทานแตกเปนเจดเสยง พราหมณพาวรกเปนทกขในคาสาปแชงน น

จนกนไมไดนอนไมหลบ ดวยเหตน เองทานจงผกปญหาใหมาณพ ๑๖ มาทลถามพระพทธเจา

เปนอนวาทานเหนทกข แตวาย งไมพบทางทจะปฏบตใหถงความดบทกขซ งเปนทกขนโรธ ก

เปนอนวาไดเรมปฏบตจนถงไดออกไปอยปา นบวาเปนบรรพชตคอผ บวชชนดทออกปาสละกงวล

ในทางโลกท งสน โดยททานไดเปนปโรหตของพระเจาแผนดนกรงสาวตถ ต งแตพระเจามหา

ปเสนทโกศลมาถงพระเจาปเสนทโกศล ทานกรบราชการอยระยะหนงแลวกลาออกไปบาเพญพรต

เพราะทานเหนทกข จงแสวงหาทางทจะดบทกขคอโมกธรรม โดยคาถามท งหลายทผกมาเพอทล

๑๓๒

ถามปญหาจงเปนปญหาทต งข นวาจะปฏบตอยางไรจงจะพนจากทกข จงลวนเปนปญหาทพงเขาส

ประเดนเดยวท งหมดทกปญหา วาความทกขคออยางน ๆ กตรงกนกบทกขในพระพทธศาสนาทพระ

สมมาสมพทธเจาไดตรสร ซงไดทรงเรมพบมาต งแตเปนพระโพธสตว และปฏบตอยางไรจงจะพน

ทกข วธปฏบตใหพระถงนพพาน ใชหลกอรยสจ ๔ โดยปฏบตตามหลกสตปฏฐาน ๔ เปนหนทาง

ช นาเพอไปสฝงคอพระนพพาน

๒. วธการตอบปญหา

วธการตอบปญหาม ๔ แบบ แตในปญหาของมาณพน นมการตรสตอบ ๒ แบบคอ

การตรสตอบแบบเอกงสพยากรณและวภชชพยากรณ

๓. ผลของการตอบปญหา

มาณพท ง ๑๕ พรอมศษยบรวารทตดตาม บรรลพระอรหนต ทลขออปสมบทเปน

สาวกในพระพทธศาสนา ตอนทพระพทธเจาตรสตอบปญหาของปงคยมาณพจบลง ปงคยมาณพย ง

มความหวงอาลยในพราหมณพาวรผ เปนอาจารยจงทาใหย งไมบรรลพระอรหนต ตอมาเดนทาง

กลบมากลาวถงธรรมทพระพทธเจาตรสท งหมด ใหกบพราหมณพาวรจนกระท งพระพทธเจาทรง

ปรากฏพระวรกายมาส งสอนท งพระปงคยะและพราหมณพาวรทาใหพระปงคยะบรรลอรหตผล

และพราหมณพาวรบรรลอนาคามผล

๕.๒ ขอเสนอแนะ

ในงานวจยน มจดมงหมายเพอศกษาการวเคราะหวธการตอบปญหาของมาณพ ๑๖ คน

เทาน น สาหรบการวจยในโอกาสตอไป จงขอเสนอแนะดงน

๕.๒.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

๑) ควรมการศกษาถงหลกการตอบปญหาธรรมของพระสาวกทานอนๆ เชน พระสาร

บตร พระอานนท พระกมารกสสปะ

๒) ควรมการศกษาเกยวกบพทธวธการตอบปญหาธรรมในเรองอนๆ เชน เรองนพพาน

เรองขนธ ๕

๓) คว รศ กษ า พท ธว ธก าร ต อบ ปญ หา ขอ งก ล มเ จา ลท ธ แ ละ นก บว ชน อ ก

พระพทธศาสนาวามรปแบบและวธการเหมอนหรอตางกนอยางไรกบพระสาวก

๑๓๓

๕.๒.๒ ขอเสนอแนะเพอการวจย

๑) นาหลกการตอบปญหาของพระพทธเจามาประยกตเขากบการศกษาของไทย หรอ

เขากบหลกชวตประจาว น

๒) การตอบปญหาของพระพทธเจาสามารถนาไปใชปฏบตไดโดยตรง เพราะเปนการ

แสดงแนวทางไปสพระนพพานแกไวไนยสตวทกหมเหลา

บรรณานกรม

๑. ภาษาบาล-ไทย :

ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล. ฉบบมหาจฬาเตปฏก, ๒๕๐๐.

กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

_________. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหามกฎราชวทยาลย. พระไตรปฎกและอรรถกถาแปล ชด ๙๑ เลม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. อรรถกถาภาษาบาล. ฉบบมหาจฬาอฏ ฐกถา, ๒๕๓๒-๒๕๓๙.

กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๒-

๒๕๓๙.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ :

กรต บญเจอ. จรยศาสตรวชาชพ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยอสสมชญ, ๒๕๓๕.

จ าเนยร ทรงฤกษ. ชวประวตพทธสาวก เลม ๓. กรงเทพมหานคร: มลนธพอนวล แมพว ทรงฤกษ,

๒๕๕๐.

บรรจบ บรรณรจ. อสตมหาสาวก. กรงเทพมหานคร : มลนธธรรมสภา,๒๕๓๖.

บญชา เนตนนท,พล.ต.อ. พระสตตนตปฎก ฉบบยอ. กรงเทพมหานคร : เคลดไทยจากด. ม.ป.ป

ปน มทกนต,พ.อ. บทบาทพระบรมคร. พระนคร, ๒๕๐๖.

พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต). การศกษา : พฒนาหรอบรณาการ. กรงเทพมหานคร :มลนธ

พทธธรรม, ๒๕๔๒.

__________. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลง

กรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

__________. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. พมพคร งท ๘ กรงเทพมหานคร :โรง

พมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘.

__________. พทธธรรม. ฉบบปรบปรงและขยายความ. พมพคร งท ๘. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

๑๓๕

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒.

_______. พทธวธในการสอน. กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕.

_______. ลกษณะแหงพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : ครสภา, ๒๕๒๙.

พระพรหมคณาภรณ(ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพคร งท ๑๗.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพพระพทธศาสนาของธรรมสภา, ๒๕๕๔.

พระอปตสสะ. วมตตมรรค. พระเทพโสภณ(ประยร ธมมจตโต). บรรณาธการ แปล. พมพเนองใน

การบาเพญกศลออกเมรพระราชทานเพลงศพ พระพทธวรญาณ(มงคล วโรจโน) เจา

อาวาสวดประยรวงศาวาสวรวหาร ๗ มถนายน ๒๕๔๘. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

พทธทาสภกข. พทธประวตจากพระโอษฐ. กรงเทพมหานคร : สขภาพใจ,๒๕๔๖.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร: บรษทนาน

มบคสพบลเคช นส จ ากด, ๒๕๔๖

วศน อนทสระ. พทธวธในการสอน. กรงเทพมหานคร: สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๒๕.

____________. พทธปฏภาณ. กรงเทพมหานคร : สานกพมพบรรณกจ, ๒๕๔๓.

____________. หลกคาสอนในพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : สภาการศกษามหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๒๑.

สมเดจพระสงฆราช (ปสสเทว), สวดมนตฉบบหลวง(ฉบบบาล). กรงเทพมหานคร: มหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๒๒.

สมเดจพระญาณสงวร.โสฬสปญหา. พระราชทานถวายเฉลมพระเกยรตในมหาอดมมงคลวโรกาส

เฉลมพระชมพรรษา ๕ รอบพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชมหาราช

๕ ธนวาคม พทธศกราช ๒๕๓๐.กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๓๐.

สมทธพล เนตรนมตร. มตสงคมในพระสตตนตปฎก.กรงเทพมหานคร : สานกพมพชวาภว ฒน

,๒๕๕๐.

สชพ ปญญานภาพ. คณลกษณะพเศษแหงพระพทธศาสนา.กรงเทพมหานคร:มหามกฏราชวทยาลย

๒๕๔๑.

เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร : สรางสรรคบคส, ๒๕๔๔.

เสฐยรพงษ วรรณปก. คาบรรยายพระไตรปฎก พมพคร งท ๓.กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา,

๑๓๖

๒๕๔๓

____________. พทธวธสอนจากพระไตรปฎก. กรงเทพมหานคร: หจก.อรณการพมพ, ๒๕๕๒.

แสง จนทรงาม. พทธศาสนาจากพระโอษฐ ฉบบสมบรณ(รวมภาค ๑-๒).พมพคร งท ๓.

กรงเทพมหานคร : สรางสรรคบคส จ ากด , ๒๕๔๔.

____________.วธสอนของพระพทธเจา. กรงเทพมหานคร : มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

พระมหาเสรมชย ชยมงคโล. อรยสจ ๔. กรงเทพมหานคร : บรษทเอช ท พ เพรส จ ากด, ๒๕๓๘.

อาทร จนทวมล. ประวตของแผนดนไทย. กรงเทพมหานคร:โรงพมพองคการคาและพสดภณฑ,

๒๕๔๖.

อนสร จนทพนธ,ดร. และ บญชย โกศลธนากล,ดร. จรต ๖ : ศาสตรในการอานใจคน. กรงเทพ-

มหานคร : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๔๖.

(๒) บทความ

สมชย ศรนอก,ผศ. “ศกษาวเคราะหการบชาย ญในกฏทนตสตร”, บณฑตศกษาปรทรรศน, ปท ๓

ฉบบท ๔ (ตลาคม-ธนวาคม ๒๕๕๐).

(๓) วทยานพนธ :

พระมหากจการ โชตป โญ(ยตพนธ). “การศกษาพทธวธการใหการปรกษาทปรากฏในพระ

สตตนตปฎก”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๗.

พระมหาเกษม ส ญโต(ลกษณะวลาศ). “การศกษาเชงวเคราะหเรองทกขในพระพทธศาสนา”.

วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: สภาการศกษามหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๔.

พระฉลวย อตตโม(กาแพงนล). “วเคราะหวธตอบปญหาของพระพทธเจา.” วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณมหาวทยาลย,

๒๕๔๗.

ฐานสรา ประธานราษฎรนกร. “การศกษาเชงวเคราะหเรองอพยากตปญหา(ปญหาทพระพทธเจาไม

ทรงพยากรณ)”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาพทธศาสนศกษา. คณะ

ศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๘.

๑๓๗

พระมหาประพนธ รกเรยน. “จรตกบการบรรลธรรมในคมภรพทธศาสนาเถรวาท”. วทยานพนธ

อกษรศาสตรมหาบณฑต. จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๑.

พระมหาประพนธ ศภษร. “ความสาคญของบคลกภาพของพระพทธเจาตอความสาเรจในการเผยแผ

พทธศาสนา”. วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต. คณะศลปศาสตร :

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔.

พระมหาพสฐ วสฏ ฐป โญ(สบนสย). “การศกษาวเคราะหหลกธรรมทปรากฏในเทวตาสงยต”.

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๕๑.

พระมหาวสษฐ ป ญาวฑฒโน(กฤษว). “การศกษาวเคราะหเรอง อปมากถาในมลนทปญหา”.

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๔๕.

พระมหาสรเพชร วชรญาโณ (เมองสวรรณ). “การศกษาเปรยบเทยบมโนทศนเรองอวชชาใน

ปรชญาของโสกราตสและอวชชาในพทธศาสนาเถรวาท”. วทยานพนธพทธศาสตร

มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๔๗.

พระมหาเสนาะ กณหทต. “การศกษาวเคราะหแนวคดและแนวปฏบตเรองการบชาย ญตามทปรากฏ

ในพระไตรปฎก”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. คณะศลปศาสตร :

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๔.

ภาคผนวก

๑๓๙

ประวตของพราหมณพาวรและมาณพ ๑๖ คนในอดตชาต

ในศาสนาของพระพทธเจากสสปะ ในชาตน ฤาษพาวรเกดเปนพระเจากฏฐวาหนะ ดงม

เรองเลาวาในเมองพาราณส มชางไมทมความสามารถมากอยคนหนง ชางไมคนน มศษยเอกอย ๑๖

คน และศษยเอกแตละคนตางมศษยอกคนละ ๑,๐๐๐ คน เมอรวมท งอาจารย ศษยเอกและศษย

บรวารแลวชางไมคณะน กมถง ๑๖,๐๑๗ คน ชางไมคณะน ทามาหากนรวมกนดวยการข นไปนาไม

จากภเขามาสรางเปนบานหรอปราสาทแลวขายใหแกเศรษฐหรอพระราชาซงรายไดจากการขาย

บานหรอปราสาทแตละหลงน นเพยงพอทจะแบงปนกนเล ยงชวต

ว นหนง ชางไมผ เปนอาจารยพจารณาเหนวา อาชพชางไมแมจะมรายไดดในตอนน แต

ถาแกตวไปแลวจะลาบาก เพราะรายไดข นอยกบการทางาน ถาทางานไมไดกไมมรายไดและเมอแก

ตวไปแลวคงทางานน ไมไหว

คร นคดไดอยางน แลวชางไมจงออกปากชวนบรรดาศษยใหออกไปหาเมองครองสก

เมองหนง ศษยเหลาน นเหนดวยจงพรอมกนตกลงใจทจะไปอย ณ บรเวณใกลปาหมพานต เมอตก

ลงใจกนไดอยางน ท งหมดกชวยกนสรางพาหนะทจะพาพวกเขาเลดลอดออกไปจากเมองพาราณส

ไดโดยไมมใครจบได พาหนะทสรางข นน นคอ นกใหญทาดวยไมแลวใสเครองยนตไว ขางใน ซง

เมอตดเครองยนต นกไมน นกจะเหรข นสทองฟาแลวพาไปย งทหมาย ชางไมเหลาน นเมอสรางนก

ใหญเสรจแลวกขนย ายครอบครวใหเขาไปอยในนกน นพรอมท งพวกตน เมอทกอยางเรยบรอยกตด

เครองยนตทนท จากน นไมนานนกไมกพาทกชวตเหรฟาไปลงทปาหมพานต

ทปาหมพานตน พวกเขาไดครองเมองหนง โดยอภเษกชางไมผ เปนอาจารยใหเปนพระ

เจาแผนดนทรงพระนามวา “กฏฐวาหนะ” (พระเจาแผนดนผ มพาหนะทาดวยไม) และเมองน นกม

ชอวา “กฏฐวาหนะ” ตามพระนามของพระเจาแผนดน สวนศษยเอก ๑๖ คนเปนอามาตย

พระเจากฏฐวาหนะ ทรงเปนชาวเมองพาราณสมาแตก าเนดดงกลาวมาแลว ดงน นเมอมา

ประทบอยหางจากบานเกดเมองนอนกย งคงผกสมพนธกบพระเจาพาราณส พอคาเมองพาราณส

เดนทางข นไปคาขายย งเมองกฏฐวาหนะอยบอยๆ ในขณะเดยวกนพอคาจากเมองกฏฐวาหนะก

เดนทางลงมาคาขายย งเมองพาราณสดวยเชนกน พระเจากฏฐวาหนะทรงตอนรบพอคาจากเมอง

พาราณสเปนอยางด ทรงประกาศใหยกเว นการเกบภาษจากพอคาเหลาน น และเมอพอคาเหลาน น

ทลลาเดนทางกลบกทรงสงบรรณาการมากบพอคาเหลาน นเพอถวายแดพระเจาพาราณส พระเจา

พาราณสกเชนกน ทรงตอนรบพอคาจากเมองกฏฐวาหนะเปนอยางดและทรงสงพระราชสาสนไป

ถวายพระเจากฏฐวาหนะโดยทรงระบวา

๑๔๐

“ถาในบานเมองของพระองคเกดมสงอศจรรยทสมควรดหรอสมควรไดยน ขอทรงพระ

กรณาใหหมอมฉนไดดหรอไดยนดวย”

พระเจากฏฐวาหนะกทลตอบพระราชสาสนไปในลกษณะเดยวกน

อยมาคราวหน ง พระเจากฏฐวาหนะทรงไดผ ากมพลมาผนหนง ผ ากมพลผนน เนอ

ละเอยดสสวยสดคลายแสงอาทตยแรกอทย พระองคทรงเหนวาเปนของมคาจงทรงสงมาถวายพระ

เจาพาราณสเพอใหไดทอดพระเนตรตามทตกลงกนไว ฝายพระเจาพาราณสทรงดพระทยมากและ

ทรงคดถงบรรณาการทจะสงไปถวายพระเจากฏฐวาหนะเปนการตอบแทน ขณะททรงพจารณาอย

น นทรงเหนวาขณะน พระรตนตรยอบตข นแลวในโลก สงใดจะมคามากไปกวาพระรตนตรยยอมไม

ม ดงน นจงทรงสงพระราชสาสนไปวา

พระพทธเจาเสดจอบตข นแลวในโลกเพอเกอกลสรรพสตว

พระธรรมเกดข นแลวในโลกเพอความสขของสรรพสตว

พระสงฆอบตข นแลวในโลกเปนเนอนาบญอนยอดเยยม

พระเจากฏฐวาหนะทรงดพระทยมากทไดรบพระราชสาสนบบน ทรงบชาดวยเครอง

สกการะราคาแพง พระองครบส งใหบรรดาอามาตยและพสกนกรมาชมนมกนทพระลานหลวงแลว

ทรงประกาศใหทราบถงเนอหาของพระราชสาสนจากพระเจาพาราณส

“สงมคา คอ พระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ อบตข นในโลกแลว พวกเราจะทา

อยางไรกนด” พระเจากฏฐวาหนะตรสปรกษา

“ขอเดชะ พระอาญาไมพนเกลา” อ ามาตยคนหนงกราบทล “ขอใหพระองคประทบอย

ทน สวนพวกขาพระพทธเจาจะสบดใหรแนแลวจะกลบมาถวายรายงานใหทรงทราบ”

พระเจากฏฐวาหนะทรงเหนดวยจงทรงอนญาตใหอ ามาตย ๑๖ คนพรอมดวยบรวาร

เดนทางไปเมองพาราณส แตขณะทอ ามาตยเหลาน นกาลงอยระหวางเดนทาง พระพทธเจากสสปะ

ไดเสดจดบขนธปรนพพานไปกอน ดงน นเมองไปถงเมองพาราณสจงมไดพบพระพทธเจา คงได

พบแตพระสงฆสาวกและเมอไดทราบวาพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลวกเสยใจเปนกาลง

แตกย งมสตขมความเสยใจลงได จากน นไดขอใหพระสงฆสาวกน นแสดงพระธรรมทพระพทธเจา

ประทานไวใหฟง ซงทานไดแสดงวา

“พระพทธเจาประทานพระโอวาทไววา บคคลควรถงพระรตนตรยเปนทพง ควรรกษา

ศล ๕ ควรสมาทานอโบสถมองค ๘ ควรใหทาน และควรออกบวช”

อ ามาตยท งหมดน น คร นไดฟงพระพทธโอวาทแลวเกดความเลอมใสจงตางขอบวชเปน

พระในพระพทธศาสนา เหลออยกแตอ ามาตยผ เปนพระราชนดดาของพระเจากฏฐวาหนะเทาน นท

มไดขอบวช เนองจากทลรบปฏญญาจากพระเจากฏฐวาหนะวาจะกลบมาทลขาวคราวเรอง

๑๔๑

พระพทธเจา พระธรรมและพระสงฆใหทรงทราบ อ ามาตยน นไดเดนทางกลบไปย งแควนกฏฐ

วาหนะโดยไดนากระบอกกรองน าของพระพทธเจาไปดวยพรอมท งไดนมนตพระสงฆ ๒ รปคอ

พระวนยธร และพระธรรมธรไปดวยกบตน เมอไปถงแควนกฏฐวาหนะและไดเขาเฝาพระเจา

แผนดนแลวกราบทลวา

“ขอเดชะพระอาญาไมพนเกลา พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ อบตข นในโลก

จรง แตวาบดน พระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานไปแลว คงเหลออยกแตพระธรรมและ

พระสงฆเทาน น”

พระเจากฏฐวาหนะทรงเกดปตโสมนสยงนกทไดทราบวาพระพทธเจา พระธรรม และ

พระสงฆอบตข นในโลกจรง แตกทรงรสกเสยดายทไมทนไดเขาเฝาพระพทธเจา อยางไรกตาม

พระองคกย งทรงอนพระทยวาไดเกดทนพระพทธศาสนา และหลงจากทไดฟงธรรมจากพระวนยธร

และพระธรรมธรแลวกประกาศพระองคนบถอพระรตนตรย สมาทานศล ๕ คร นถงว นอโบสถก

ทรงรกษาศล ๘ พรอมท งทรงถวายทานตลอดพระชนมาย

พระเจากฏฐวาหนะ อ ามาตยเอก ๑๖ คนพรอมดวยบรวาร ๑๖,๐๐๐ คน ไดเกดรวมกน

และทาบญรวมกนในศาสนาของพระพทธเจากสสปะ ผลบญในชาตน นสงใหทานเหลาน นไปเกด

ในเทวโลก จนกระท งถงพทธปบาทกาลของพระพทธเจาสมณโคดมท งหมดน นมาเกดเปนมนษย

พระเจากฏฐวาหนะมาเกดเปนบตรพราหมณปโรหตของพระเจามหาปเสนทโกศล ม

ชอวาพาวร สวนอามาตยเอก ๑๖ คน พรอมดวยบรวาร ๑๖,๐๐๐ คน ไดมาเกดเปนบตรพราหมณใน

เมองสาวตถ๑ ดงจะกลาวตอไป

๑ บรรจบ บรรณรจ.อสตมหาสาวก. (กรงเทพมหานคร : มลนธธรรมสภา, ๒๕๓๖), หนา ๒๔๕-

๒๔๘

๑๔๒

ประวตผ วจย

ชอ : นางสาวภญญดา จรศร

เกด : ว นองคารท ๑๘ เดอนมกราคม พ.ศ. ๒๕๒๐

ภมลาเนา : ๔๖ บานไผหนอง หมท ๗ ตาบลทาชาง อ าเภอนครหลวง

จงหวดพระนครศรอยธยา

การศกษา : พ.ศ. ๒๕๔๐ ธรรมศกษาช นเอก สานกเรยนวดมหาธาต กรงเทพมหานคร

: พ.ศ. ๒๕๔๒ ประกาศนยบตรช นสงพเศษ ๓ โรงเรยนพทธศาสนา

ว นอาทตย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

: พ.ศ. ๒๕๓๕ มธยมศกษาตอนตน โรงเรยนปากเกรด จงหวดนนทบร

: พ.ศ. ๒๕๓๘ มธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนปากเกรด จงหวดนนทบร

: พ.ศ. ๒๕๔๘ ปรญญาพทธศาสตรบณฑต สาขาวชาพระอภธรรม

คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

(รนท ๕๐)

: พ.ศ. ๒๕๕๕ ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

(รนท ๒๒)

ปทเขาศกษา : พ.ศ. ๒๕๔๙

ทอย ปจจบน : หอง ๒๑๐ อาคารวษานนทอพาตเมนต ต าบลปากเกรด

อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร ๑๑๑๒๐