analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w

ANALIZAWYKONANIA BUDETU PASTWAI ZAOE POLITYKI PIENINEJ

W 2013 ROKU

Nr ewid. 138/2014/KBFNr ewid. 139/2014/KBF

Zatwierdzona przezKOLEGIUM NAJWYSZEJ IZBY KONTROLIw dniu 10 czerwca 2014 roku

SPIS TRECI

I. WPROWADZENIE ..................................................................................................................................... 5

II. SYNTEZA ...................................................................................................................................................11

III. SYTUAcJA SPOEcZNO-GOSPODARcZA ...................................................................................231. Sytuacja gospodarcza w wiecie ............................................................................................232. Sytuacja spoeczno-gospodarcza w Polsce .........................................................................263. Zaoenia makroekonomiczne ................................................................................................344. Realizacja wybranych celw strategicznych .......................................................................39

IV. PLANOWANIE I UchWALANIE BUDETU PASTWA ..............................................................491. Opracowanie ustawy budetowej na rok 2013 .................................................................492. Nowelizacja ustawy budetowej ............................................................................................513. Wieloletni Plan Finansowy Pastwa oraz planowanie dochodw,

wydatkw budetu pastwa i deficytu w latach 20102013 .......................................54

V. RZDOWE SPRAWOZDANIE Z WYKONANIA USTAWY BUDETOWEJ .............................571. Podstawy prawne i poprawno sporzdzenia .................................................................572. Powiadczenie rzetelnoci sprawozda i ksig rachunkowych ...................................57 2.1. Sprawozdanie Rady Ministrw ........................................................................................57 2.2. Sprawozdawczo budetowa.........................................................................................58 2.3. Ksigi rachunkowe ...............................................................................................................59

VI. WYKONANIE BUDETU PASTWA I BUDETU RODKW EUROPEJSKIch ORAZ INNYch PLANW FINANSOWYch....................................................................................631. Realizacja budetu pastwa i budetu rodkw europejskich ....................................63 1.1. Dochody, wydatki i wynik budetu pastwa

i budetu rodkw europejskich .....................................................................................63 1.2. Zarzdzanie realizacj budetu pastwa

i budetu rodkw europejskich .....................................................................................68 1.3. Wykonanie zada przez Narodowy Bank Polski

i Bank Gospodarstwa Krajowego ....................................................................................742. Wykonanie budetu pastwa i budetu rodkw europejskich .................................76 2.1. Dochody budetu pastwa i budetu rodkw europejskich .............................76 2.2. Wydatki budetu pastwa i budetu rodkw europejskich ............................ 1023. Wynik budetu pastwa i budetu rodkw europejskich ........................................ 142 3.1. Potrzeby poyczkowe ...................................................................................................... 143 3.2. Finansowanie potrzeb poyczkowych ....................................................................... 146 3.3. Wykonanie planu przychodw i rozchodw ........................................................... 148 3.4. Efekty konsolidacji zotowej i walutowej .................................................................. 1514. Inne plany finansowe zawarte w ustawie ......................................................................... 153 4.1. Pastwowe fundusze celowe ........................................................................................ 154 4.2. Pastwowe osoby prawne ............................................................................................. 166 4.3. Agencje wykonawcze ...................................................................................................... 171 4.4. Instytucje gospodarki budetowej ............................................................................. 176

VII. ROZLIcZENIA POLSKI Z UNI EUROPEJSK ........................................................................... 1811. rodki z budetu Unii Europejskiej na rachunkach programowych ....................... 1832. Wydatki na realizacj programw operacyjnych i programw WPR ...................... 184

VIII. WYKONANIE ZADA PODSEKTORA RZDOWEGO ............................................................. 1951. Wykonanie budetu zadaniowego ..................................................................................... 1952. Wykonanie wskanikw planw dziaalnoci kluczowych resortw ...................... 2013. Wykonanie wskanikw Wieloletniego Planu Finansowego Pastwa ................... 202

IX. SEKTOR FINANSW PUBLIcZNYch ............................................................................................. 2051. Dochody, wydatki i deficyt sektora finansw publicznych ........................................ 2062. Przepywy rodkw wewntrz sektora finansw publicznych ................................. 2133. Wydatki publiczne w ukadzie dziaowym ....................................................................... 224

X. DUG PUBLIcZNY .............................................................................................................................. 2991. Pastwowy dug publiczny oraz dug sektora instytucji rzdowych i

samorzdowych ......................................................................................................................... 2992. Dug Skarbu Pastwa ............................................................................................................... 3053. Zarzdzanie dugiem Skarbu Pastwa............................................................................... 3094. Porczenia i nalenoci Skarbu Pastwa ........................................................................... 3115. Wykonanie dziaa objtych programem konwergencji ............................................ 314

XI. WYKONANIE ZAOE POLITYKI PIENINEJ ...................................................................... 317

XII. ANEKSY .................................................................................................................................................. 327Aneks 1. Zestawienie informacji z kontroli

u dysponentw czci budetu pastwa ................................................................ 327Aneks 2. Zestawienie kontrolowanych czci/agencji wykonawczych/funduszy

oraz ocen wykonania budetu pastwa w 2013 r. w porwnaniu do ocen z 2012 r. . ............................................................................................................. 332

Aneks 3. Wykaz jednostek objtych kontrol wykonania budetu pastwa w 2013 r. .......................................................................................... 340

Aneks 4. Wykaz kontroli, ktrych wyniki zostay wykorzystane w informacjach i analizie wykonania budetu pastwa w 2013 r. ................................................ 346

Aneks 5. Kryteria oceny wykonania budetu pastwa ........................................................ 348Aneks 6. Przychody i wydatki pastwowych

funduszy celowych w latach 20102013 ................................................................. 354Aneks 7. Wykonanie planw finansowych pastwowych osb prawnych

w latach 20102013 ........................................................................................................ 357Aneks 8. Wykonanie planw finansowych agencji wykonawczych

w latach 20102013 ........................................................................................................ 360Aneks 9. Wykonanie planw finansowych instytucji gospodarki budetowej

w latach 20112013 ........................................................................................................ 363Aneks 10. Metodologia sporzdzenia zestawienia dochodw i wydatkw sektora

finansw publicznych za lata 20102013 .............................................................. 366

I . W P R O W A D Z E N I E

5

Podstawowym zadaniem Najwyszej Izby Kontroli jest dostarczanie obiektywnej wiedzy ostanie pastwa ijego funkcjonowaniu, wtym oprawidowoci gromadzenia iwydatkowania rodkw publicznych. Kluczowym dokumentem, sucym realizacji tego celu, jest sporzdzana corocznie przez NIK analiza wykonania budetu pastwa izaoe polityki pieninej. Dokument ten zawiera ocen wykonania budetu pastwa, budetu rodkw europejskich oraz planw finansowych jedno-stek sektora finansw publicznych ujtych wustawie budetowej narok 2013 z25stycznia 2013r.1 Ponadto przedstawia sytuacj sektora finansw publicznych iocen skutecznoci dziaa Narodo-wego Banku Polskiego narzecz utrzymania stabilnoci cen iwartoci waluty krajowej.

Podstawa prawna

Obowizek przedoenia Sejmowi RP analizy wykonania budetu pastwa izaoe polityki pieni-nej oraz opinii wprzedmiocie absolutorium dla Rady Ministrw wynika zart.204 ust.1 pkt1 i2 Kon-stytucji Rzeczypospolitej Polskiej iart.7 ust.1 pkt1 i2 ustawy zdnia 23grudnia 1994 r. oNajwy-szej Izbie Kontroli2.

Zakres rzeczowy ipodmiotowy kontroli

Kontrola wykonania budetu pastwa zostaa przeprowadzona wokresie odstycznia domaja 2014r. Jej celem byo dokonanie oceny wykonania ustawy budetowej narok 2013 oraz wydanie opinii oprawidowoci rozliczenia finansowego budetu pastwa.

Rzeczowy zakres kontroli obejmowa wszczeglnoci: planowanie budetowe; wykonanie dochodw, wydatkw ideficytu budetu pastwa oraz rda jego finansowania; wykonanie dochodw, wydatkw inadwyki budetu rodkw europejskich; przychody irozchody budetu pastwa; nalenoci izobowizania, wtym zobowizania ztytuu zaciganych kredytw ipoyczek oraz

emitowanych papierw skarbowych; wykonanie planw finansowych wybranych jednostek sektora finansw publicznych.

Badana bya wszczeglnoci zgodno realizacji dochodw iwydatkw zustaw budetow narok 2013, przepisami ustawy zdnia 27sierpnia 2009 r.3 ofinansach publicznych oraz wydanymi naich podstawie przepisami wykonawczymi, prawidowo stosowania przepisw ustawy zdnia 29stycz-nia 2004 r. Prawo zamwie publicznych4, ustawy zdnia 29wrzenia 1994 r. orachunkowoci5 oraz innych ustaw regulujcych zasady itryb udzielania dotacji budetowych.

1 Dz.U. z2013 r. poz.169 zezm.2 Dz.U. z2012 r. poz.82 zezm.3 Dz.U. z2013 r. poz.885 zezm.4 Dz.U. z2013 r. poz.907 zezm.5 Dz.U. z2013 r. poz.330 zezm.

W P R O W A D Z E N I E

6

W trakcie prowadzonych czynnoci kontrolnych szczegln uwag zwracano nanieprawidowoci wskazujce nanaruszenie dyscypliny finansw publicznych6, wystpowanie mechanizmw sprzy-jajcych korupcji oraz nainne nieprawidowoci istotne zpunktu widzenia kryteriw okrelonych wart.5 ustawy oNIK, tj.legalnoci, gospodarnoci, celowoci irzetelnoci.

Kontrola zostaa przeprowadzona w111 ze153 czciach budetu pastwa7, wtym ubeneficjen-tw rodkw zbudetu UE. Kontrol wykonania budetu pastwa w2013 r. objto 13 spord 49 samorzdowych kolegiw odwoawczych, cztery spord 11 sdw apelacyjnych oraz podlege im wybrane sdy okrgowe irejonowe. Kontrola wykonania budetu wojewodw zostaa przepro-wadzona wurzdzie obsugujcym danego wojewod oraz wwytypowanych jednostkach samo-rzdu terytorialnego wzakresie wykorzystania wybranych dotacji zbudetu pastwa ujtych wdzia-ach Transport iczno, Pomoc spoeczna, Ochrona zdrowia oraz Rolnictwo iowiectwo.

W pastwowych funduszach celowych, wybranych agencjach wykonawczych, jak rwnie winnych wybranych pastwowych osobach prawnych skontrolowano prawidowo wykonania planw finansowych ujtych wzacznikach doustawy budetowej narok 2013.

W trakcie kontroli ocenie podlegaa take obsuga budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich przez Narodowy Bank Polski iBank Gospodarstwa Krajowego.

Wykres 1. Liczba jednostek objtych kontrol wykonania budetu pastwa w2013 r.

76

50

16

22

75

13

21Urzdy centralne

Urzdy miast, gmin,miast na prawach powiatu

Urzdy wojewdzkie

Sdy, prokuratura

Urzdy marszalkowskie

Regionalne izby obrachunkowe

Samorzdowe kolegia odwoawcze

rdo: opracowanie wasne NIK.

Metodyka kontroli budetowej

Kontrola budetowa zostaa przeprowadzona zgodnie zustaw oNajwyszej Izbie Kontroli, zzasto-sowaniem metod itechnik kontrolnych zalecanych przez midzynarodowe standardy rewizji finan-

6 Zakres izasady odpowiedzialnoci zanaruszenie dyscypliny finansw publicznych okrelaj przepisy ustawy zdnia 17grudnia 2004 r. oodpowiedzialnoci zanaruszenie dyscypliny finansw publicznych (Dz.U. z2013 r. poz.168).

7 Okrelona liczba samorzdowych kolegiw odwoawczych isdw apelacyjnych kontrolowana jest cyklicznie cotrzy lata.


7

sowej8 oraz woparciu ostandardy kontroli NIK izaoenia metodyczne dokontroli wykonania budetu9.

Zakres iszczegowo kontroli prowadzonych wposzczeglnych czciach byy uzalenione odwielkoci kwoty planowanych dochodw iwydatkw oraz prawdopodobiestwa wystpienia nieprawidowoci, atake odoceny skutecznoci systemu kontroli wewntrznej. Wcelu ogranicze-nia zakresu bada kontrolnych zastosowane zostao podejcie wsparte systemowo10.

W kontroli przyjto zaoenie, e wczciach budetu pastwa, wktrych planowane narok 2013 wydatki budetu pastwa byy nisze ni 100mln z lub ktre wostatnich trzech latach otrzy-may pozytywn ocen wykonania budetu pastwa ipozytywn opini oewidencji finansowo-ksigowej, zostaa przeprowadzona kontrola uproszczona, tj.kontrola oograniczonym zakresie imniejszej szczegowoci. Wczciach tych nie oceniano rzetelnoci ksig rachunkowych. Ponadto planowanie irealizacja dochodw budetowych sprawdzane byy tylko wtych czciach, wktrych na2013 r. zostay zaplanowane dochody wkwocie wyszej ni 200mln z. Wpozostaych czciach odstpiono odoceny dochodw. Dokonano jedynie analizy porwnawczej danych owykonaniu dochodw budetowych inalenoci zdanymi zlat ubiegych.

Doboru jednostek (dysponentw niszego stopnia) wczciach Obrona narodowa, Sprawiedliwo, Sprawy wewntrzne iPowszechne jednostki organizacyjne prokuratury dokonano zwykorzystaniem bazy danych zinformatycznego sytemu obsugi budetu pastwa Trezor (plan wydatkw budetu pastwa na2013 r.), powyeliminowaniu jednostek objtych kontrol wokresie ostatnich trzech lat.

Realizacja programw finansowanych zerodkw Unii Europejskiej iinnych rde niepodlegaj-cych zwrotowi skontrolowana zostaa winstytucjach zarzdzajcych iu dysponentw wykorzystu-jcych terodki.

Oceny poprawnoci ikompletnoci ksig rachunkowych dokonano zgodnie zwytycznymi stan-dardw midzynarodowych, napodstawie badania systemu rachunkowoci imechanizmw kon-troli zarzdczej, badania zgodnoci, przegldu analitycznego ksig oraz badania wiarygodnoci naprbie transakcji. Badanie zgodnoci iwiarygodnoci ksig rachunkowych zostao przeprowa-dzone naprbie dowodw izapisw ksigowych wybranych metodami statystycznymi, zzastoso-waniem jednej zdwch metod: metody monetarnej (MUS11) jeli zapisy ksigowe dostpne byy wwersji elektronicznej, lub metody losowania prostego dowodw ksigowych wpozostaych przy-padkach. Liczebno prby uzaleniona bya odwynikw analizy ryzyka.

Podstaw dowydania opinii olegalnoci irzetelnoci jednostkowych sprawozda budetowych (dysponentw trzeciego stopnia) byy wyniki badania zgodnoci sprawozda rocznych zewiden-cj ksigow oraz wiarygodnoci ksig rachunkowych wzakresie majcym wpyw nasprawozda-nia biece iroczne.

Do oceny wykonania budetu pastwa wposzczeglnych czciach oraz planw finansowych pa-stwowych funduszy celowych ipastwowych osb prawnych zastosowano trzystopniow skal ocen, przedstawion wAneksie 5.

8 Midzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej (MSRF), Europejskie wytyczne stosowania standardw kontroli INTOSAI. 9 http://www.nik.gov.pl/plik/id,5805.pdf10 Podejcie dokontroli stosowane przy wykorzystaniu statystycznego doboru prby, wktrym pozytywna ocena

funkcjonowania systemu kontroli zarzdczej umoliwia ograniczenie liczby bezporednich bada kontrolnych.

11 Ang. Monetary Unit Sampling.


8

Ukad tekstu irda informacji

Tegoroczna Analiza wykonania budetu pastwa izaoe polityki pieninej skada si zjedenastu rozdziaw, prezentujcych uwarunkowania, przebieg, wyniki oraz skutki realizacji polityki bude-towej ipolityki pieninej w2013 r.

Rozdzia pierwszy przedstawia zaoenia przeprowadzonej kontroli budetowej, przyjte wcelu zapewnienia odpowiedniej jakoci, porwnywalnoci iwiarygodnoci jej wynikw. Omwiono wnim metodyk kontroli, zakadajc zrnicowanie bada kontrolnych wzalenoci odskali dochodw iwydatkw poszczeglnych jednostek oraz wynikw analizy ryzyka wystpienia nieprawidowoci.

W rozdziale drugim wsposb syntetyczny zostay przedstawione najwaniejsze ustalenia, oceny iwnioski, wynikajce zanalizy sposobu planowania iwykonania ustawy budetowej oraz zaoe polityki pieninej narok 2013. Sformuowano tam rwnie wnioski o charakterze systemowym.

W rozdziale trzecim omwione zostay uwarunkowania spoeczno-gospodarcze wykonania budetu pastwa izaoe polityki pieninej. Ich wpyw naskuteczno realizacji zada zosta uwzgldniony wformuowanych ocenach.

Rozdzia czwarty powicono omwieniu procesu planowania iprzebiegu procedury uchwale-nia ustawy budetowej. cz tajest otyle istotna, e w2013 r. wystpia konieczno nowelizacji ustawy budetowej12.

W rozdziale pitym NIK ocenia rzetelno Sprawozdania Rady Ministrw zwykonania budetu pa-stwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r. Jak ju wspomniano, dokument ten, wraz zniniej-sz Analiz oraz opini Kolegium NIK wprzedmiocie absolutorium dla Rady Ministrw, stanowi dla Sejmu podstaw oceny dziaa rzdu wminionym roku budetowym.

Szczegowa analiza wykonania budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich zostaa przed-stawiona wrozdziale szstym. Zawiera on wszczeglnoci omwienie przebiegu realizacji budetu, przyczyn niszego wykonania dochodw iwydatkw, dodatkowych dziaa podejmowanych wcelu zmniejszenia deficytu oraz sposobw iefektw finansowania potrzeb poyczkowych.

W rozdziale tym przedstawiono take wykonanie planw finansowych pastwowych funduszy celowych, wybranych agencji wykonawczych, pastwowych osb prawnych i instytucji gospodarki budetowej (Aneks 6, 7, 8 i 9).

Ponadto zamieszczone zostay opracowane przez NIK tabele wraz z opisem metodologicznym przed-stawiajcym zestawienie dochodw i wydatkw sektora finansw publicznych w latach 20102013 w ukadzie dziaw klasyfikacji budetowej oraz grup wydatkw (Aneks 10).

W rozdziale sidmym przedstawiono wykorzystanie rodkw unijnych narealizacj zada wspfi-nansowanych zerodkw budetowych.

Rozdzia smy przedstawia sposb wykonania zada finansowanych zerodkw publicznych. Dooceny wykorzystano dostpne wskaniki budetu zadaniowego, wykonania planw dziaalno-ci kluczowych resortw oraz wykonania Wieloletniego Planu Finansowego Pastwa.

W rozdziale dziewitym omwiony zosta wpyw wykonania budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich nasytuacj sektora finansw publicznych. Dointeresujcych wnioskw prowadzi ana-liza przepyww midzy jego podsektorami oraz stopnia samowystarczalnoci poszczeglnych pod-

12 Ustawa zdnia 27wrzenia 2013 r. ozmianie ustawy budetowej narok 2013 (Dz.U. z2013 r. poz.2012).


9

sektorw. Wrozdziale tym poraz pierwszy podjta zostaa przez NIK prba szerszego przedstawienia efektw wydatkowania rodkw publicznych wobszarach, wktrych realizowane szadania oistot-nym znaczeniu dla oceny sytuacji spoecznej ijakoci ycia obywateli.

W rozdziale dziesitym przedstawiona zostaa analiza ksztatowania si dugu publicznego iposzcze-glnych jego skadowych. Omwione zostay take przyczyny powikszania si rnicy midzy du-giem liczonym wedug metodologii krajowej iunijnej.

Ostatni rozdzia przedstawia ocen dziaa Narodowego Banku Polskiego podejmowanych narzecz osignicia celu inflacyjnego w2013 r. oraz przyczyny ich nieskutecznoci.

Do Analizy doczono zestawienie informacji owynikach kontroli udysponentw czci budetu pastwa (Aneks 1), ocen wykonania budetu pastwa wposzczeglnych czciach, planw finan-sowych pastwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych ipastwowych osb prawnych (Aneks 2), atake wykaz skontrolowanych jednostek (Aneks 3) iwykaz kontroli, ktrych wyniki zostay wykorzystane winformacjach ianalizie wykonania budetu pastwa (Aneks 4).

Podstaw sporzdzenia Analizy byy wyniki kontroli wykonania budetu pastwa przeprowadzo-nej przez NIK w210 jednostkach, oraz kontroli wykonania zaoe polityki pieninej wNarodo-wym Banku Polskim. Przy opracowaniu Analizy korzystano take zpublicznie dostpnych materia-w sprawozdawczych, statystycznych ianalitycznych, wtym:

sprawozdania Rady Ministrw zwykonania budetu pastwa zaokres od1stycznia do31grud-nia 2013 r.;

sprawozda miesicznych (operatywnych) Ministerstwa Finansw zwykonania budetu pa-stwa w2013 r.;

opracowa Gwnego Urzdu Statystycznego, wtym informacji o wielkoci produktu krajo-wego brutto, inflacji, produkcji sprzedanej przemysu, sprzeday detalicznej, handlu zagranicz-nego, wskanikw cen ikursw walut oraz zatrudnienia, wynagrodze iwiadcze spoecznych;

raportw ipublikacji Narodowego Banku Polskiego, wtym wzakresie bilansu patniczego ipoli-tyki pieninej;

opracowa wasnych NIK sporzdzonych napodstawie wynikw innych kontroli; raportw iprognoz organizacji midzynarodowych.

W zwizku ztym, e cz wskanikw obrazujcych efekty wydatkowania rodkw publicznych jest publikowana wdrugiej poowie roku, wniektrych przypadkach podstaw ustale byy dane wstpne lub prognozy.

I I . S Y N T E Z A

11

W 2013 r. budet pastwa ibudet rodkw europejskich realizowane byy wwarunkach utrzymu-jcej si stagnacji gospodarczej wUnii Europejskiej ipogorszenia sytuacji wgospodarce wiatowej. Rok 2013 by drugim rokiem, gdy tempo wzrostu gospodarczego wPolsce ulego spowolnieniu, ktrego skala okazaa si wiksza, ni zakadano. Nasiliy si negatywne tendencje demograficzne zmalaa liczba ludnoci Polski. Ponadto w2013 r. nastpio zaamanie si wpyww podatkowych. Wzrost PKB oraz konsumpcji, przy zwikszonych obcieniach podatkowych, nie spowodowa zna-czcego zwikszenia wpyww dobudetu pastwa. Wzwizku zpowyszym konieczna bya nowe-lizacja ustawy budetowej narok 2013. Pogbia si take nierwnowaga budetu pastwa isektora finansw publicznych. Polska nie osigna zaoe okrelonych przez Komisj Europejsk wzakre-sie redukcji nadmiernego deficytu, aich realizacj przesunito do2015 r. Niemniej Komisja dostrze-ga postp w ograniczaniu skali nierwnowagi budetowej i w dniu 2 czerwca 2014 r. rekomendo-waa zawieszenie procedury nadmiernego deficytu wobec Polski. Budet pastwa ibudet rodkw europejskich zostay wykonane zgodnie zustaw budetow pozmianach. Sprawozdanie Rady Mini-strw zwykonania budetu pastwa zaokres od1stycznia do31grudnia 2013r. przekazuje rzetelny obraz wykonania budetu pastwa. Podobnie jak wlatach poprzednich skala iwaga nieprawidowo-ci stwierdzonych wkontroli wykonania budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich w2013 r. bya niewielka. Zwrcenia uwagi wymaga niska skuteczno dziaa prowadzonych wcelu poprawy jakoci planowania budetowego oraz wcelu uproszczenia iuodpornienia naoszustwa podatkowe systemu podatkowego. Narodowy Bank Polski nie zrealizowa ustalonego celu polityki pieninej, jakim byo utrzymanie inflacji napoziomie 2,5% zdopuszczalnym przedziaem odchyle 1 punkt procentowy. Przez 11 miesicy wskanik wzrostu cen towarw iusug konsumpcyjnych ksztatowa si poniej dolnej granicy przedziau odchyle.

Oglna ocena wykonania ustawy budetowej

1. Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie wykonanie ustawy budetowej narok 2013. Pozytyw-nie lub pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidowoci ocenione zostao wykonanie budetu pastwa wposzczeglnych czciach budetu pastwa. Jednoczenie Najwysza Izba Kontroli zwraca uwag nanisk skuteczno dziaa prowadzonych wcelu poprawy jakoci prognozo-wania parametrw makroekonomicznych oraz planowania dochodw iwydatkw budetu pa-stwa. Wefekcie konieczna bya nowelizacja ustawy budetowej.

2. Budet pastwa zosta wykonany zgodnie zustaw budetow pozmianach. Dochody budetu pastwa (279,2 mld z) byy o1,2% wysze ni zaplanowano. Wydatki (321,3 mld z) byy nisze o1,8% odlimitu ustawowego. Wrezultacie deficyt planowany na51,6 mld z wynis 42,2 mld z. Uzyskane dochody pozwoliy nasfinansowanie 86,9% wydatkw budetu pastwa. Wpoprzed-nim roku relacja tawynosia 90,4%.

S Y N T E Z A

12

Wykres 2. Dochody, wydatki ideficyt budetu pastwa w2013 r.

Deficyt42,213,1%

Dochody279,286,9%

[mld z]

Wydatki 321,3100%

rdo: opracowanie wasne NIK napodstawie wynikw kontroli wMinisterstwie Finansw.

Prognozowane dochody budetu rodkw europejskich wykonano w86,1% (70,1 mld z), awydatki w97,8% (63,9 mld z). Nadwyka dochodw nad wydatkami wyniosa 6,2 mld z ibya wysza odzakadanej wustawie budetowej o1,5%. Dochody byy wysze odwydatkw o9,8%. Wpoprzednim roku wykonanie budetu rodkw europejskich zamkno si deficytem (3,7 mld z).

Wykres 3. Dochody, wydatki inadwyka budetu rodkw europejskich w2013 r.

Nadwyka 6,28,9%

Wydatki 63,991,1%

[mld z]

Dochody 70,1100%

rdo: opracowanie wasne NIK napodstawie wynikw kontroli wMinisterstwie Finansw.

czne dochody budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich wyniosy 349,3 mld z ibyy nisze oddochodw osignitych w2012 r. o0,8%. Wydatki budetu pastwa ibudetu rod-kw europejskich wyniosy 385,2 mld z ibyy nisze odwydatkw poniesionych w2012 r. o0,3%. czny wynik budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich wynis minus 35,9 mld z iby wyszy oddeficytu osignitego w2012 r. o1,9 mld z, tj.o5,5%.

S Y N T E Z A

13

3. Pogbia si nierwnowaga finansw publicznych. Relacja deficytu sektora instytucji rzdowych isamorzdowych doPKB w2013 r. wyniosa 4,3% iwzrosa wstosunku doroku poprzedniego o0,4 punktu procentowego13. Deficyt budetu pastwa nakoniec 2013 r. stanowi 59,7% deficytu sektora instytucji rzdowych isamorzdowych. Gwn przyczyn zwikszenia deficytu sektora bya znacznie sabsza ni pierwotnie zakadano realizacja dochodw podatkowych.

W 2013 r. nastpio zaamanie si wpyww podatkowych. Wzrost PKB oraz konsumpcji, przy zwikszonych obcieniach podatkowych, nie spowodowa znaczcego zwikszenia wpyww dobudetu pastwa, wtym zwaszcza wpyww ztytuu podatku odtowarw iusug.

Opinia osprawozdaniach budetowych

4. Najwysza Izba Kontroli stwierdza, e sprawozdanie zwykonania budetu pastwa zaokres od1stycznia do31grudnia 2013 r. sporzdzone przez Rad Ministrw przedstawia rzetelnie, wewszystkich istotnych aspektach, informacje idane owysokoci dochodw, wydatkw, nale-noci, zobowiza oraz wyniku budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich.

Na podstawie dowodw rdowych uzyskanych wtrakcie bada kontrolnych, NIK wyraa rw-nie pozytywn opini orzetelnoci izgodnoci zprzepisami prawa, sporzdzonych przez dys-ponentw czci, sprawozda budetowych oraz sprawozda wzakresie operacji finansowych. Sprawozdania terzetelnie przedstawiaj dane iinformacje dotyczce rozlicze finansowych budetu pastwa. NIK zaplanowaa iprzeprowadzia badanie powyszych sprawozda wtaki sposb, aby uzyska racjonaln pewno pozwalajc nawyraenie onich opinii. Najwysza Izba Kontroli zaopiniowaa pozytywnie roczne sprawozdania budetowe kontrolowanych dysponen-tw czci budetowych, stwierdzajc, e przekazuj one prawdziwy obraz dochodw iwydat-kw budetu pastwa w2013 r. Pozytywnie zaopiniowano rwnie sprawozdania budetowe 93,2% objtych kontrol dysponentw III stopnia.

Stwierdzone wtrakcie kontroli nieprawidowoci zostay skorygowane lub nie miay istotnego wpywu narzetelno informacji idanych wykazanych wwyej wymienionych sprawozda-niach oraz sprawozdaniu Rady Ministrw zwykonania budetu pastwa zaokres od1stycznia do31grudnia 2013 r.

Sytuacja spoeczno-gospodarcza

5. W 2013 r. budet pastwa ibudet rodkw europejskich realizowany by wwarunkach spowol-nienia wzrostu gospodarczego wPolsce, stagnacji gospodarczej wUnii Europejskiej ipogorsze-nia sytuacji wgospodarce wiatowej.

Dynamika wzrostu gospodarczego wskali globalnej bya nisza odoczekiwa. Tempo wzrostu produktu krajowego brutto gospodarki wiatowej obniyo si zpoziomu 3,2% w2012 r. do3,0% w2013 r. Tempo wzrostu gospodarczego wUnii Europejskiej wynioso 0,1% iw porwnaniu

13 Termin sektor instytucji rzdowych isamorzdowych wedug Europejskiego Systemu Rachunkw Narodowych (ESA 95) oznacza zbiorowo instytucji podlegych wadzy publicznej iwykonujcych zadania publiczne nazasadach niekomercyjnych. Zakres podmiotowy sektora instytucji rzdowych isamorzdowych rni si odzakresu podmiotowego pojcia sektor finansw publicznych wpolskim prawie finansowym. Inne ste zasady obliczania wielkoci dochodw, wydatkw, deficytu idugu obu sektorw. Obowizujce Polsk kryteria konwergencji Unii Europejskiej, takie jak np.relacja deficytu idugu publicznego doPKB, odnosz si dowielkoci obliczonych wedug metodologii ESA 95.

S Y N T E Z A

14

do2012 r. byo wysze o0,4 punktu procentowego. Wstrefie euro kolejny rok utrzymywao si ujemne tempo wzrostu PKB, ktre wynioso minus 0,4%.

W Polsce rok 2013 by drugim zkolei, wktrym tempo wzrostu gospodarczego ulego spowolnie-niu. Produkt krajowy brutto wPolsce zwikszy si realnie o1,6% wobec wzrostu o2,0% w2012 r. i4,5% w2011 r. Pobardzo trudnym pocztku roku wdrugiej poowie zaobserwowano popraw koniunktury, atempo wzrostu PKB przypieszyo. Podobnie jak wroku poprzednim gwnym czynnikiem wspierajcym wzrost gospodarczy by eksport netto. Wzrost cen by duo sabszy ni w2012 r. Przecitne zatrudnienie wgospodarce narodowej byo o1,1% nisze ni wpoprzed-nim roku. Wkocugrudnia 2013 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych wurzdach pracy bya wiksza o1,0% ni przed rokiem. W2013 r. wzrosy obroty towarowe handlu zagranicznego, lecz dynamika tych obrotw bya mniejsza ni w2012 r. Wwyniku wyszej dynamiki eksportu ni importu poprawio si saldo wymiany. Rok 2013 by drugim zkolei, wktrym liczba ludnoci Polski zmalaa. Nasiliy si negatywne skutki spadku liczby urodze idzietnoci kobiet.

Zaoenia makroekonomiczne

6. W drugiej poowie 2012 r. prognozy parametrw makroekonomicznych szacowane dla Polski przez zewntrzne rda prognostyczne ulegay systematycznemu pogorszeniu. Wprojekcie ustawy budetowej tendencje teuwzgldniono czciowo. Skorygowano midzy innymi pro-gnoz tempa wzrostu gospodarczego z2,9% przyjtych wzaoeniach projektu budetu pa-stwa zczerwca 2012 r. do2,2%. Rzd nie uzna zazasadne dokonanie w2012 r. gbszej autoko-rekty prognoz makroekonomicznych ibudetowych oraz zmiany projektu ustawy wtrakcie prac parlamentarnych. Oczekiwano nakorzystniejszy, ni faktycznie mia miejsce wdrugiej poowie 2013r., rozwj sytuacji wEuropie.

Skala spowolnienia wzrostu gospodarczego Polski okazaa si wiksza ni zakadano, coprze-oyo si napogorszenie sytuacji narynku pracy iw konsekwencji zahamowanie popytu wewntrznego. Realne tempo wzrostu PKB w2013 r. byo o0,6 punktu procentowego nisze ni zakadano wuzasadnieniu doustawy budetowej oraz o0,1 punktu procentowego wysze ni zakadano wnowelizacji ustawy budetowej zwrzenia 2013 r. Najwiksze rozbienoci midzy prognozami awykonaniem odnotowano weksporcie oraz popycie krajowym. Nisze odprzyj-tych w zaoeniach byo przecitne zatrudnienie wgospodarce narodowej iw sektorze przed-sibiorstw. Dua rozbieno midzy planem afaktycznym wykonaniem dotyczya dynamiki cen towarw iusug konsumpcyjnych. Pierwotnie planowano wzrost cen o2,7%, anastpnie obni-ono do1,6%. Faktycznie ceny wzrosy o0,9%. Zdaniem NIK wobec nietrafionej prognozy makro-ekonomicznej wodniesieniu dobudetu pastwa narok 2013, trudno uzna zaw peni sku-teczne podjte dziaania usprawniajce mechanizm iproces decyzyjny prognozowania parame-trw makroekonomicznych.

Planowanie budetu pastwa

7. Na ksztat budetu wpyw miay zobowizania wynikajce zczonkostwa wUnii Europejskiej, wtym fakt objcia Polski procedur nadmiernego deficytu. W2013 r. wdraano zmiany systemowe, kt-rych celem byo ograniczenie wzrostu dugu publicznego ideficytu sektora finansw publicznych. Przy opracowaniu ustawy budetowej narok 2013 zastosowano tzw. tymczasow regu wydat-kow, dopuszczajc wzrost wydatkw o1,0% powyej szacowanej inflacji. Realny wzrost wydat-kw elastycznych oszacowano wwysokoci 0,2 punktu procentowego ponad inflacj.

S Y N T E Z A

15

Oprcz ogranicze wynikajcych zwprowadzenia tymczasowej reguy dyscyplinujcej nawyso-ko wydatkw budetu pastwa wpyw miay rozwizania ograniczajce tempo wzrostu wyna-grodze. W2013 r. weszy take wycie przepisy determinujce dochody publiczne. Wprowa-dzone tymi przepisami zmiany obejmoway midzy innymi:

ograniczenie o50% kosztw uzyskania przychodw ztytuu praw autorskich ipraw pokrew-nych;

wprowadzenie solidarnej odpowiedzialnoci wVAT nabywcy zazobowizania podatkowe sprzedawcy wyrobw stalowych oraz paliw (do ktrych nie ma zastosowania mechanizm odwrotnego obcienia) izota nieobrobionego, atake dla sprzedawcw tych towarw;

zwikszenie stawki podatku VAT nausugi pocztowe niepowszechne wiadczone przez ope-ratora publicznego dopoziomu 23%;

objcie podatkiem akcyzowym suszu tytoniowego, ktry by nielegalnie wykorzystywany jako produkt tytoniowy nieobjty podatkiem akcyzowym;

objcie akcyz gazu ziemnego docelw opaowych, zwyjtkiem gazu wykorzystywanego przez gospodarstwa domowe.

8. Dochody iwydatki zostay zaplanowane wustawie budetowej zdnia 25stycznia 2013 r. wkwo-tach znaczco wyszych odwykonania dochodw iwydatkw wlatach 2011 i2012. Prognozy okazay si nierealne ikonieczna bya nowelizacja ustawy budetowej.

Zoone uwarunkowania gospodarcze wEuropie wdrugiej poowie 2012 r. mogy utrudnia for-muowanie prognoz makroekonomicznych ibudetowych dla Polski w2013 r., niemniej zper-spektywy czasu bezspornie wynika, e naleao dokona korekty wasnych prognoz. Spowodo-wao tokonieczno przeprowadzenia pracochonnego procesu nowelizacji ustawy budetowej narok 2013. Nie suyo tostabilizacji gospodarki budetowej ipozytywnej weryfikacji jakoci planowania budetowego wPolsce. Zdaniem NIK istnieje potrzeba dokonania wMinisterstwie Finansw pogbionej analizy narzdzi imetod prognostycznych. Kwoty dochodw iwydatkw budetowych powinny by prognozowane wieloaspektowo, zuwzgldnieniem zarwno parame-trw izaoe makroekonomicznych, jak iposzczeglnych pozycji skadajcych si nadochody iwydatki wraz zczynnikami jewarunkujcymi wujciu historycznym iperspektywicznym.

9. Minister Finansw, przygotowujc projekt nowelizacji ustawy budetowej narok 2013, ustali dla poszczeglnych dysponentw kwoty redukcji planu wydatkw. Dysponentom wyznaczono zaledwie kilka dni naustosunkowanie si dotej propozycji iskorygowanie planu wydatkw. Zda-niem NIK opracowanie projektu nowelizacji ustawy budetowej narok 2013 przebiegao pod presj czasu, ato nie suyo systemowemu porzdkowaniu wydatkw budetowych ipoprawie ich efektywnoci. Korekta wydatkw budetowych nie zostaa przeprowadzona wsposb wpeni rzetelny inastawiony nacele prorozwojowe pastwa. Miaa charakter dorany, krtkookresowy, anie perspektywiczny, dugookresowy.

Dochody budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich

10. Plan dochodw budetu pastwa okrelony wznowelizowanej ustawie budetowej zosta wykonany. Zrealizowane dochody wyniosy 279,2 mld z, tj.101,2% planu pozmianach. Decydu-jcy wpyw naich wielko miay dochody podatkowe, ktre stanowiy 86,6% dochodw budetu pastwa.

Znacznie zawyona okazaa si prognoza dochodw podatkowych przyjta wustawie bude-towej narok 2013 zdnia 25stycznia 2013 r. Wokresie prac planistycznych zawyono przewi-

S Y N T E Z A

16

dywane wykonanie dochodw podatkowych za2012 r., przyjtych jako podstawa doich pla-nowania na2013 r. Nietrafne byy zaoenia dotyczce rozwoju sytuacji makroekonomicznej. Zwikszyo si ryzyko oszustw podatkowych stanowicych powane zagroenie dla dochodw budetu pastwa.

Dochody podatkowe byy nisze odpierwotnego planu o9,5%. Mimo nominalnego wzrostu produktu krajowego brutto o2,5% ipopytu krajowego o0,3%, dochody podatkowe byy nisze wporwnaniu dowykonania w2012 r. o2,7%. Wykonanie dochodw podatkowych (narastajco) w2013 r. przebiegao poniej kwot okrelonych wharmonogramie przyjtym przez Ministerstwo Finansw napocztkukwietnia 2013 r. Doczasu nowelizacji ustawy budetowej wewrzeniu 2013 r., rozbieno pomidzy harmonogramem dochodw podatkowych afaktyczn ich reali-zacj wyniosa 13,3 mld z. Naniskie wykonanie dochodw podatkowych wokresie odstycznia dosierpnia wpyw miaa przede wszystkim niska realizacja dochodw ztytuu podatku odtowa-rw iusug oraz zpodatku dochodowego odosb prawnych.

11. Zmalaa skonno przedsibiorcw dowywizywania si zzobowiza podatkowych. Urzdy kontroli skarbowej w2013 r. ujawniy wicej fikcyjnych transakcji gospodarczych ni wpoprzed-nim roku. W2013 r., podobnie jak w2012 r., nie zosta osignity zakadany poziom relacji wpy-ww ztytuu nalenoci stanowicych dochd budetu pastwa donalenoci budetowych.

Drugi rok zrzdu nastpi znaczny wzrost zalegoci podatkowych. Zalegoci podatkowe nakoniec 2013 r. zwikszyy si o22,2% iwyniosy 33,1 mld z. Skuteczno egzekucji, mierzona relacj kwoty wyegzekwowanych zalegoci podatkowych dokwoty zalegoci objtych tytuami wykonawczymi, ulega obnieniu. Zalegoci podatkowe majce ponad pi lat, ktrych praw-dopodobiestwo odzyskania jest niskie, ewidencjonowane wurzdach skarbowych, wyniosy nakoniec 2013 r. ponad 8 mld z. Zalegoci podatkowe odpisane zpowodu przedawnienia, bez-powrotnie stracone, wyniosy 1,7 mld z.

12. W 2013 r. dochody budetu rodkw europejskich wyniosy 70,1 mld z, tj.86,1% planu iw porw-naniu dowykonania 2012 r. byy wysze o8,5%. Wlatach 20102013 dochody budetu rodkw europejskich nie byy tosame zwpywami zbudetu Unii Europejskiej iinnych rde zagranicz-nych. Wynikao toz tego, e Minister Finansw nie wypracowa propozycji ustawowych okrela-jcych tryb iterminy przekazywania rodkw zrachunkw programowych nadochody budetu rodkw europejskich. Od25wrzenia 2013 r. Minister Finansw wprowadzi nowe rozwizania wzarzdzaniu rodkami zgromadzonymi narachunkach programowych. Wwyniku konsolidacji rodkw walutowych bdcych wdyspozycji Ministra Finansw, rodki zrachunkw programo-wych przekazywane byy narachunek walutowy doobsugi zaduenia zagranicznego. Zasilanie rachunku dochodw budetu rodkw europejskich nastpowao nawniosek Ministra Finansw zrachunku przychodw irozchodw (finansowanie zagraniczne). Mimo wprowadzenia nowego rozwizania Minister Finansw nadal nabieco podejmowa decyzje, kiedy ijaka cz rodkw zostanie przewalutowana iprzekazana nadochody. Wefekcie arbitralnie ustala wynik budetu rodkw europejskich. Nakoniec 2013 r. pozostay dorozliczenia rodki europejskie wkwocie 4,4 mld euro.

Wydatki budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich

13. W 2013 r. wydatki budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich wyniosy 385,2 mld z. Wporwnaniu do2012 r. wydatki byy nisze o0,3%. Najwyszy stopie wykonania planu wydatkw wystpi wgrupie rodki wasne Unii Europejskiej (99,7%), Obsuga dugu publicznego

S Y N T E Z A

17

(99,4%), wiadczenia narzecz osb fizycznych (99,2%). Wrelacji dowydatkw z2012 r. najwicej wzrosy rodki wasne Unii Europejskiej (o 13,7%) iwiadczenia narzecz osb fizycznych (o 4,2%). W2013r., poraz pierwszy odwielu lat, zmniejszya si kwota wydatkw majtkowych finanso-wanych zapomoc rodkw budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich.

14. Wydatki nawynagrodzenia wpastwowych jednostkach budetowych, ujte wzaczniku nr10 doustawy budetowej narok 201314, wyniosy 26,9 mld z, costanowio 99,6% planu pozmia-nach. Wporwnaniu do2012 r. byy one wysze o3,1%. Przecitne miesiczne wynagrodzenie wynioso 4.443 z ibyo wysze o2,6% ni w2012 r.

Przecitne zatrudnienie wpastwowych jednostkach budetowych, ujtych wzaczniku nr10 doustawy budetowej, wynioso 503.880 osb iw porwnaniu do2012 r. byo wysze o0,3%. Przecitne zatrudnienie osb objtych mnonikowymi systemami wynagrodze zwikszyo si wporwnaniu do2012 r. o2.432 osoby, tj.o0,6%. Najwikszy wzrost zatrudnienia wrd osb objtych mnonikowymi systemami wynagrodze wporwnaniu do2012 r. wystpi wrd o-nierzy ifunkcjonariuszy (o 2.699 osb, tj.o1,1%). Wostatnich czterech latach przecitne mie-siczne wynagrodzenie wpastwowych jednostkach budetowych wzroso z4.305 z do4.622z. Tendencja tanie wystpia wodniesieniu doprzecitnego zatrudnienia wtym okresie. Jest towynik midzy innymi zniesienia odstycznia 2010 r. wymogu okrelania wustawie budeto-wej limitw zatrudnienia osb objtych mnonikowymi systemami wynagrodze.

15. Wydatki majtkowe budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich w2013 r. wyniosy 42,9mld z iw porwnaniu do2012 r. zmniejszyy si o11,3 mld z, tj.o20,8%. Zmniejszy si ich udzia wwydatkach ogem z14,0% w2012 r. do11,1% w2013 r. Wydatki majtkowe budetu rodkw europejskich zmniejszyy si o26,0%, awydatki majtkowe budetu pastwa o8,5%15. Stwierdzone nieprawidowoci wskazuj wdalszym cigu nakonieczno wzmoenia nadzoru nad przygotowaniem iprzebiegiem realizacji zada finansowanych zwydatkw majtkowych, wtym pochodzcych zbudetu rodkw europejskich.

16. Wydatki budetu rodkw europejskich zrealizowano w2013 r. wkwocie 63,9 mld z istanowiy one 84,9% limitu okrelonego wustawie budetowej oraz 97,8% planu pozmianach. Byy one wysze odwykonania 2012 r. o6,5%. Wydatki narealizacj programw wramach Narodowej Strategii Spjnoci stanowiy 63,9% wydatkw budetu rodkw europejskich ogem. Wydatki tebyy nisze ni w2012 r. o16,3%. Realizacja poszczeglnych krajowych programw opera-cyjnych ksztatowaa si od94,3% planu pozmianach (PO Innowacyjna Gospodarka) do99,3% (PO Rozwj Polski Wschodniej) ibya nisza ni wykonanie w2012 r. o16,6%. Narealizacj zada wramach Wsplnej Polityki Rolnej przeznaczono 34,8% wydatkw budetu rodkw europej-skich ogem. Wporwnaniu dowykonania 2012 r. wydatki naWspln Polityk Roln byy wysze o18,5%.

14 Wzaczniku nr10 doustawy budetowej ujmowane swynagrodzenia pracownikw pastwowych jednostek budetowych objtych ustaw z dnia 23 grudnia 1999 r. o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej oraz ozmianie niektrych ustaw (Dz.U. z2011 r. Nr79, poz.431 zezm.). Nie sujmowane wynagrodzenia pracownikw zatrudnionych wurzdach organw wadzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sdach itrybunaach, ktrych dochody iwydatki swczane doprojektu ustawy budetowej.

15 Zmniejszenie wydatkw majtkowych wprzypadku budetu rodkw europejskich wynikao zkocowego etapu realizacji programw Narodowej Strategii Spjnoci, aw przypadku budetu pastwa byo konsekwencj nowelizacji ustawy budetowej.

S Y N T E Z A

18

Deficyt budetu pastwa iinne potrzeby poyczkowe oraz nadwyka rodkw europejskich

17. Deficyt budetu pastwa w2013 r. wynis 42,2 mld z iby o11,8 mld z wyszy ni wroku 2012. Wodrnieniu odlat poprzednich budet rodkw europejskich zamkn si nadwyk wwyso-koci 6,2 mld z. Wefekcie czny deficyt wynis 35,9 mld z iby o1,9 mld z wyszy ni w2012r. Stanowi on 2,2% PKB, tojest o0,1 punktu procentowego wicej ni wroku poprzednim.

W ustawie budetowej ponowelizacji potrzeby poyczkowe netto zostay zaplanowane wkwocie 66,8 mld z. Rzeczywiste potrzeby poyczkowe netto wyniosy 57,4 mld z. Najwikszy udzia (73,5%) wtej kwocie mia deficyt budetu pastwa. Istotn pozycj potrzeb poyczkowych sta-nowiy udzielone przez Skarb Pastwa poyczki nazasilenie Funduszu Ubezpiecze Spoecz-nych wcznej wysokoci 12,0 mld z. By topity z kolei rok, wktrym Skarb Pastwa udziela FUS takiego wsparcia. Zwikszajca si wielko zobowiza ztego tytuu wskazuje, e udzie-lane poyczki zapewniaj systemowe finansowanie Funduszu. Przekazane poyczki nie sewi-dencjonowane jako wydatki, aze wzgldu nabrak zdolnoci FUS doich spaty najprawdopo-dobniej zostan umorzone, tak jak miao tomiejsce 2003 r. Potrzeby poyczkowe nieujmowane wwydatkach wizay si take zprzekazaniem FUS 9,1 mld z pochodzcych zemisji skarbo-wych papierw wartociowych napokrycie ubytku skadek przekazanych dootwartych fundu-szy emerytalnych. Zaliczenie powyszych operacji dowydatkw spowodowaoby wzrost defi-cytu o21,1mldz oraz relacji deficytu budetu pastwa doPKB do3,9%.

18. rodki nafinansowanie potrzeb poyczkowych pozyskiwane byy gwnie poprzez emisj skar-bowych papierw wartociowych. Wfinansowaniu potrzeb poyczkowych wzrosa rola rynku krajowego. Pozyskano std rodki wkwocie 133,6 mld z, ktre byy wysze odprzewidywanych wustawie budetowej o15,5 mld z. Nisze odplanu byo finansowanie narynku zagranicznym, gdzie pozyskano rwnowarto 22,6 mld z, tojest oprawie 6 mld z mniej ni zaoono wustawie budetowej. Ograniczenie finansowania zagranicznego byo moliwe wzwizku zpozyskaniem rodkw wwyniku konsolidacji rachunkw walutowych Ministra Finansw. Wysze o2,1 mld z odplanu byo wykorzystanie kredytw ipoyczek zaciganych wmidzynarodowych instytu-cjach finansowych. Koszt tych rodkw by o0,87 punktu procentowego niszy odkosztw obli-gacji emitowanych narynku euro.

Do finansowania potrzeb poyczkowych Minister Finansw wykorzysta rwnie rodki zotowe iwalutowe zgromadzone narachunkach wNarodowym Banku Polskim iBanku Gospodarstwa Krajowego. Wykorzystanie przez Ministra Finansw rodkw zotowych przyjtych w zarzdza-nie lub depozyt od niektrych jednostek sektora finansw publicznych wpyno nazmniejsze-nie potrzeb poyczkowych o15,2 mld z (w latach 20112013). rodki walutowe zbudetu Unii Europejskiej pozwoliy nasfinansowanie potrzeb poyczkowych wwysokoci 6,1 mld z.

Rozliczenia zUni Europejsk

19. W 2013 r. zbudetu Unii Europejskiej doPolski wpyny rodki wwysokoci 15,6 mld euro. Polska wpacia dobudetu Unii Europejskiej ztytuu skadki idokonanych zwrotw 4,4 mld euro. Saldo biecych rozlicze Polski zUni Europejsk byo dodatnie iwynioso 11,2 mld euro, tj.o5,9% mniej ni w2012 r. Najwiksze pozycje wpyww stanowiy rodki ztytuu refundacji wydat-kw naprogramy operacyjne Narodowej Strategii Spjnoci 20072013 oraz Program Opera-cyjny Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa iNadbrzenych Obszarw Rybackich cz-

S Y N T E Z A

19

nie 10,6mld euro, costanowio 67,7% wszystkich transferw w2013 r., atake transfery doty-czce Wsplnej Polityki Rolnej 4,9 mld euro (31,2%).

Saldo rozlicze finansowych pomidzy Polsk aUni Europejsk odmomentu przystpienia Polski doUnii Europejskiej, tj.od1maja 2004 r. do31grudnia 2013 r., byo korzystne iwynio-so 61,4 mld euro. Wtym czasie Polska otrzymaa rodki finansowe zbudetu UE wwysoko-ci 92,4mld euro, natomiast dobudetu UE przekazano skadki czonkowskie wkwocie 30,9mldeuro oraz dokonano zwrotw nakwot 0,1mld euro. Polska bya najwikszym benefi-cjentem rodkw wramach polityki spjnoci iProgramu Rozwoju Obszarw Wiejskich. Wrd nowych krajw czonkowskich UE Polska pozostaa gwnym odbiorc rodkw ztytuu dopat bezporednich wramach Wsplnej Polityki Rolnej.

Pozabudetowe jednostki sektora finansw publicznych

20. Plany finansowe pastwowych funduszy celowych, wwikszoci przypadkw, wykonane zostay prawidowo. Stwierdzone nieprawidowoci nie wpyny wzasadniczy sposb nagospodarowa-nie rodkami publicznymi. Nakoniec 2013 r. funkcjonowao 28 pastwowych funduszy celowych, ktrych przychody wyniosy 228,3 mld z ibyy o5,7% wysze ni zaplanowano wustawie bude-towej. Wydatki wyniosy 242,1 mld z iw 71,5% zostay pokryte dochodami wasnymi funduszy. Pozosta cz stanowiy dotacje zbudetu pastwa, ktre wyniosy 55,2 mld z, wtym doFun-duszu Ubezpiecze Spoecznych 37,1 mld z. Przychody FUS stanowiy 83,9% przychodw fun-duszy, awydatki 84,4% wydatkw tych funduszy. Stan funduszy nakoniec 2013 r. wynis minus 11,3 mld z iby o13,8 mld niszy odstanu nakoniec 2012 r. (o 14,5 mld z niszy ni w2011 r. io 17,6 mld niszy ni w2010 r.). Wynikao toz pogarszajcej si kondycji finansowej FUS, kt-rego stan nakoniec 2013 r. wynis minus 31,9 mld z iby o12,9 mld z niszy ni rok wczeniej. Nastpio dalsze obnienie stanu rodkw FUS pomimo zacignicia kredytw iuzyskania nie-oprocentowanej poyczki zbudetu pastwa. Pogbiajca si nierwnowaga midzy przycho-dami iwydatkami Funduszu powikszajca deficyt finansw publicznych stanowi zagroenie dla finansw budetu pastwa.

21. Agencje wykonawcze wwikszoci przypadkw prawidowo zrealizoway plany finansowe. Dwie agencje, tj.Agencja Restrukturyzacji iModernizacji Rolnictwa oraz Agencja Rynku Rolnego pe-niy funkcj agencji patniczych dysponujcych rodkami narealizacj programw wspfinan-sowanych zbudetu Unii Europejskiej, ktre nie byy ujte wich planach finansowych. W2013r. Agencja Restrukturyzacji iModernizacji Rolnictwa wydatkowaa ztych rodkw 27,4 mld z, aAgencja Rynku Rolnego 0,5 mld z. Spord 10 funkcjonujcych w2013 r. agencji wykonaw-czych cztery agencje16 osigny ujemny wynik finansowy netto, jedna17 korzystajca zdotacji uzyskaa nadwyk przychodw wasnych nad kosztami dziaalnoci, aw trzech18 przychody pochodzce gwnie zdotacji budetowych byy rwne kosztom. Nadwyka przychodw nad kosztami wystpia rwnie wprzypadku Zasobu Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa, ktrym dys-ponuje Agencja Nieruchomoci Rolnych.

22. Przychody pastwowych osb prawnych pochodziy gwnie zprzedsiwzi realizowanych wramach prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Dotacje zbudetu pastwa przekazane

16 Agencja Restrukturyzacji iModernizacji Rolnictwa, Narodowe centrum Nauki, Agencja Rezerw Materiaowych, Agencja Nieruchomoci Rolnych.

17 Agencja Mienia Wojskowego.18 Agencja Rynku Rolnego, Narodowe centrum Bada iRozwoju oraz Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci.

S Y N T E Z A

20

33 pastwowym osobom prawnym (spord 38 ujtych wzaczniku doustawy budetowej) sta-nowiy 3,4% przychodw zrealizowanych w2013 r. Udzia dotacji wprzychodach tych podmio-tw wykazuje tendencj wzrostow (w 2010 r. 1,3%, 2011 r. 1,5%, 2012 r. 2,6%). Nadwyki przychodw wasnych nad kosztami dziaalnoci osigna Polska Agencja eglugi Powietrz-nej. W2013 r. pastwowe osoby prawne osigny ujemny wynik finansowy (minus 385mln z). Gwnym powodem byo zmniejszenie przychodw Narodowego Funduszu Ochrony rodowi-ska iGospodarki Wodnej midzy innymi naskutek zmiany przepisw dotyczcych wnoszenia opat ikar zakorzystanie zerodowiska19.

23. Funkcjonujce od2011 r. instytucje gospodarki budetowej miay przyczyni si dopoprawy efektywnoci dziaania izwikszy przejrzysto finansw publicznych. Ich czne przychody w2013 r. wyniosy 811,0mln z ibyy nisze zarwno wporwnaniu doplanu pozmianach (o 2,6%), jak iwykonania wroku poprzednim (o 8,8%). Koszty dziaalnoci wyniosy 819,7mlnz ibyy nisze odplanowanych o7,6% iwysze ni w2012 r. o3,5%. Wpyno tona znaczne pogorszenie si wynikw finansowych tych instytucji, zktrych poowa w2013 r. poniosa strat. (w 2012 r. dotyczyo to35,5% instytucji gospodarki budetowej). Rok 2013 by pierwszym rokiem, wktrym czny wynik finansowy tych instytucji osign warto ujemn, tj.minus 15,9mlnz. Wyniki przeprowadzonej przez NIK w2013 r. kontroli w11 instytucjach wskazay, e utworzenie tej formy organizacyjno-prawnej nie przyczynio si dopoprawy przejrzystoci finansw publicz-nych.

Sytuacja finansw publicznych

24. Na koniec 2013 r. pastwowy dug publiczny (PDP) wynis 882,3 mld z iby wyszy odstanu nakoniec 2012 r. o41,8 mld z. Przyrost PDP by przede wszystkim konsekwencj wzrostu zadu-enia Skarbu Pastwa o42,7 mld z oraz jednostek samorzdu terytorialnego iich zwizkw o1,2 mld z. Zmniejszyo si natomiast zaduenie wikszoci pozostaych grup jednostek sek-tora finansw publicznych, wtym gwnie FUS o1,9 mld z20. Nie udao si utrzyma rozpocztej w2011 r. tendencji zmniejszania si wkolejnych latach wielkoci przyrostu dugu publicznego. Gwnym tego powodem bya konieczno sfinansowania wikszych ni planowano potrzeb poyczkowych.

Relacja PDP doPKB wzrosa wcigu roku o1,3 punktu procentowego do53,9%. By toczwarty rok zrzdu, kiedy relacja PDP doPKB przekroczya 50%, tj.pierwszy prg ostronociowy, wyni-kajcy zart.86 ust.1 pkt1 ustawy ofinansach publicznych. Zuwagi nazawieszenie wlipcu 2013r. obowizywania tego przepisu moliwe byo dokonanie nowelizacji ustawy budetowej narok 2013, wktrej relacja deficytu budetu pastwa dodochodw budetu pastwa zostaa zwikszona z11,9% do18,7%, tj.powyej wielkoci wynikajcej zzawieszonych ogranicze.

W 2013 r. wzrost zaduenia Skarbu Pastwa by nieznacznie niszy odredniego wzrostu dugu Skarbu Pastwa zostatnich 11 lat. Dug nakoniec 2013 r. wynis 838,0 mld z iwzrs wcigu roku o44,2 mld z, tj.o5,6%. Wzrost poziomu dugu by gwnie wynikiem finansowania potrzeb poyczkowych netto, wtym deficytu budetu pastwa. Wdugu Skarbu Pastwa zaduenie

19 Wzwizku zwejciem wycie zdniem 1stycznia 2013 r. ustawy zdnia 16listopada 2012 r. oredukcji niektrych obcie administracyjnych wgospodarce (Dz.U. z2012 r. poz.1342).

20 Warto zaduenia FUS wykazywana wPDP nie obejmuje caego zaduenia, gdy obliczana jest zuwzgldnieniem konsolidacji zobowiza wsektorze finansw publicznych. Eliminuje ona zPDP dug FUS wobec Skarbu Pastwa ztytuu poyczek, ktrych czna warto nakoniec 2013 r. wyniosa 30,9 mld z

S Y N T E Z A

21

krajowe izagraniczne, wedug miejsca emisji, stanowiy 69,7% i30,3%. Nakoniec 2013 r. udzia inwestorw zagranicznych wdugu Skarbu Pastwa wynis 434,7 mld z, tj.51,9%, wobec 54,5% w2012 r. Dug Skarbu Pastwa mgby by niszy o2 mld z, gdyby Minister Finansw wlipcu 2013 r. nie zdecydowa oprzedwczesnym wstosunku dopotrzeb nieodpatnym przekazaniu Ban-kowi Gospodarstwa Krajowego obligacji Skarbu Pastwa wcelu podwyszenia funduszy wa-snych Banku.

25. W 2013 r. zakadano, e przyrost dugu sektora instytucji rzdowych isamorzdowych bdzie niszy ni w2012 r. oraz dalszemu zmniejszeniu ulegnie jego relacja doPKB. W2013 r. zaduenie towzroso dokwoty 934,6 mld z, arelacja doPKB wzrosa do57,1% ibya o2,9 punktu procento-wego nisza ni wielko referencyjna 60%, okrelona wTraktacie ofunkcjonowaniu Unii Europej-skiej oraz wProtokole wsprawie kryteriw konwergencji. Osignicie nakoniec 2013 r. relacji zadu-enia sektora instytucji rzdowych isamorzdowych doPKB napoziomie 57,1% stawia Polsk na12 miejscu wrd krajw Unii Europejskiej, tj.ojedno miejsce wyej ni w2012 r. Wysze rela-cje zaduenia doPKB ma wikszo krajw Europy Zachodniej, wtym Niemcy, Wielka Brytania iFrancja.

26. Od 2009 r. Polska objta jest procedur nadmiernego deficytu instytucji rzdowych isamorzdo-wych. Deficyt powinien by skorygowany dopoziomu poniej 3% najpniej w2015 r. Wedug danych GUS deficyt sektora instytucji rzdowych isamorzdowych wrelacji doPKB zwikszy si z3,9% w2012 r. do4,3% w2013 r. iby wyszy odzakadanego o 0,8 punktu procentowego. Byo togwnie efektem sabego popytu krajowego, niekorzystnej dla finansw publicznych struktury wzrostu gospodarczego (zwikszenia wkadu eksportu netto), niskiej inflacji oraz procykliczno-ci dochodw podatkowych. Negatywny wpyw nadochody sektora miao te nieprzestrzega-nie przepisw prawa podatkowego w kolejnych latach. Wprowadzenie doporzdku prawnego w2013 r. stabilizujcej reguy wydatkowej powinno sprzyja redukcji deficytu, osigniciu defi-cytu strukturalnego21 napoziomie 1% PKB oraz utrzymaniu dugu sektora instytucji rzdowych isamorzdowych poniej wartoci referencyjnej 60% PKB.

Nieprawidowoci

27. Podobnie jak wlatach poprzednich skala iwaga nieprawidowoci stwierdzonych wkontroli wykonania budetu pastwa ibudetu rodkw europejskich w2013 r. bya niewielka. Podkre-lenia natomiast wymaga fakt, e wduym zakresie stwierdzone nieprawidowoci powtarzaj si odkilku lat. Moe towiadczy otym, e dysponenci rodkw budetowych wniewystarcza-jcym stopniu realizuj wnioski pokontrolne NIK imao skutecznie sprawuj nadzr ikontrol nad wykonaniem budetu. Nieprawidowoci najczciej polegay na:

nierzetelnym planowaniu dochodw iwydatkw, dokonywaniu wydatkw bez zmiany planu finansowego, przekraczaniu upowanie dodokonywania wydatkw, niedochodzeniu nalenoci budetowych (w tym ztytuu odsetek odnalenoci, ktrych ter-

min patnoci upyn oraz roszcze oddunikw alimentacyjnych), prowadzeniu ksig rachunkowych wsposb niezgodny zprzepisami ustawy orachunko-

woci,

21 Deficyt budetowy skorygowany ocykliczne rokowania koniunktury.

S Y N T E Z A

22

bdach wewidencji ksigowej, wtym polegajcych nazaliczaniu dowodw ksigowych doniewaciwego okresu sprawozdawczego, bdnej kwalifikacji transakcji wramach klasy-fikacji budetowej ibdach formalnych zapisw ksigowych,

bdach wsprawozdaniach budetowych, naruszaniu trybu przekazywania dotacji celowych, nieterminowym rozliczaniu dotacji oraz

nieegzekwowaniu zwrotu niewykorzystanych dotacji, nieprzestrzeganiu przepisw ustawy Prawo zamwie publicznych oraz procedur

wewntrznych wpostpowaniach oudzielanie zamwie publicznych, niepenej realizacji zada okrelonych wbudecie zadaniowym, braku skutecznego nadzoru nad wykonywaniem zamwie wzakresie zakupw inwestycyj-

nych sprztu wojskowego.W wietle wynikw kontroli istotne jest kontynuowanie dziaa ocharakterze systemowym obej-mujcych:

y popraw jakoci prognozowania parametrw makroekonomicznych oraz dochodw iwydat-kw budetowych,

y reform systemu podatkowego wcelu jego uproszczenia iuodpornienia naoszustwa podat-kowe,

y wzmocnienie systemu kontroli zarzdczej, zwaszcza mechanizmw kontroli oraz monito-rowania ioceniania.

Realizacja zaoe polityki pieninej

28. Narodowy Bank Polski nie zrealizowa celu polityki pieninej, ustalonego wZaoeniach poli-tyki pieninej narok 2013, jakim byo utrzymanie inflacji napoziomie 2,5% zdopuszczalnym przedziaem odchyle 1 punkt procentowy. Przez 11 miesicy wskanik wzrostu cen towarw iusug konsumpcyjnych ksztatowa si napoziomie od0,2% do1,3%, tj.poniej dolnej granicy przedziau odchyle. Jedynie wstyczniu inflacja wyniosa 1,7% imiecia si wdopuszczalnych granicach waha. Brak skutecznoci wosiganiu celu inflacyjnego by przede wszystkim wyni-kiem nieprzewidzianego, silnego spadku cen nonikw energii, paliw oraz niskiego wzrostu cen ywnoci przetworzonej, tj.czynnikw pozostajcych poza sfer oddziaywania polityki pieni-nej. Przyczyniy si dotego take decyzje Rady Polityki Pieninej ksztatujce stopy procentowe w2012 r. ipno rozpoczte serie obniek.

W 2013 r. Rada Polityki Pieninej dokonaa szeciu obniek stp procentowych. Jednocze-nie Zarzd NBP, zgodnie zZaoeniami, stabilizowa pynno sektora bankowego, efektywnie wykorzystujc dotego operacje otwartego rynku, operacje depozytowo-kredytowe oraz system rezerwy obowizkowej. Dziki temu zapewni w2013 r. kontrol rynkowych stp procentowych napoziomie ustalonym przez RPP. Rynkowa krtkoterminowa stawka POLONIA ksztatowaa si wpobliu stopy referencyjnej NBP. Jednak zuwagi naopnienia wmechanizmie transmisji impulsw polityki pieninej podjte dziaania nie przeoyy si wsposb istotny naksztato-wanie si inflacji w2013 r.

I I I . S Y T U A C j A S P O E C Z N O - g O S P O D A R C Z A

23

W 2013 r. budet pastwa ibudet rodkw europejskich realizowane byy wwarun-kach spowolnienia wzrostu gospodarczego wPolsce, utrzymujcej si stagnacji gospo-darczej wUnii Europejskiej ipogorszenia sytuacji wgospodarce wiatowej.

Tempo wzrostu gospodarczego wPolsce drugi rok zrzdu ulego spowolnieniu. Byo jednak znacznie wysze ni wwikszoci krajw Unii Europejskiej.

Duo sabszy ni wpoprzednim roku by wzrost cen towarw iusug konsumpcyjnych.

Trudna sytuacja utrzymywaa si narynku pracy.

Skala spowolnienia wzrostu gospodarczego Polski okazaa si wiksza ni zakadano przy konstrukcji budetu w2012 r.

Mae jest prawdopodobiestwo, e Polska osignie zakadane cele strategiczne.

1. Sytuacja gospodarcza nawiecie

W latach 20122013 sytuacja gospodarcza pogorszya si wskali globalnej. Dynamika wzrostu gospodarczego wgwnych gospodarkach wiata bya nisza odoczekiwa. Wedug danych Mi-dzynarodowego Funduszu Walutowego tempo wzrostu produktu krajowego brutto gospodarki wiatowej szacowane napodstawie parytetu siy nabywczej obniyo si zpoziomu 3,2% w2012 r. do3,0% w2013 r.22

Wedug danych Komisji Europejskiej tempo wzrostu gospodarczego wUnii Europejskiej wynioso 0,1% iw porwnaniu do2012 r. byo wysze o0,4 punktu procentowego. Wstrefie euro kolejny rok utrzymywao si ujemne tempo wzrostu PKB iwynioso minus 0,4%. Wzrost gospodarczy obniy si womiu krajach Unii, wtym najbardziej nacyprze, wGrecji iwe Woszech. Najwysze tempo wzro-stu PKB odnotoway otwa, Litwa oraz Rumunia. WNiemczech PKB wzrs o0,4%, tj.o0,5 punktu procentowego mniej ni w2012 r.

W Stanach Zjednoczonych dynamika PKB wyniosa 1,9% iw porwnaniu do2012 r. bya nisza o0,9 punktu procentowego. Wrd pozaunijnych krajw OEcD23 najwiksz dynamik PKB odnoto-wano wchile, anajnisz wNorwegii. Wgrupie krajw BRIcS24 najszybciej rozwijay si chiny. Naj-wolniejsze tempo wzrostu PKB wtej grupie krajw wystpio wRosji. Szybciej ni w2012 r. rozwi-jay si Indie oraz Brazylia.

W gospodarce wiatowej wcigu 2013 r. nastpowao stopniowe oywienie dynamiki produktu kra-jowego brutto. WStanach Zjednoczonych IV kwarta by czwartym kolejnym kwartaem, wktrym dynamika PKB wzrosa. Wrd pozaunijnych krajw OEcD wIV kwartale najszybciej rozwijaa si Turcja. Popiciu latach bardzo niewielkiego lub ujemnego wzrostu Unia Europejska odnotowaa

22 IMF World Economic Outlook, kwiecie 2014.23 Kraje OEcD:

nalece do Unii Europejskiej: Austria, Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, hiszpania, Irlandia, Luksemburg, holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Republika czeska, Sowacja, Sowenia, Szwecja, Wgry, Wielka Brytania, Wochy;

pozostae kraje czonkowskie: Australia, chile, Kanada, Islandia, Izrael, Japonia, Meksyk, Norwegia, Nowa Zelandia, Republika Korei, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Turcja.

24 Brazylia, Rosja, Indie, chiny oraz Republika Poudniowej Afryki.

S Y T U A c J A S P O E c Z N O - G O S P O D A R c Z A

24

wyranie dodatnie stopy wzrostu. WIV kwartale, wUE ogem realny wzrost PKB wynis 1,0%, wobec wzrostu 0,2% wIII kwartale. Wstrefie euro PKB wIV kwartale wzrs o0,5% wujciu rocz-nym, aw Niemczech PKB wIV kwartale wzrs o1,4%.25. Dodatnia dynamika PKB wystpia wstre-fie euro poraz pierwszy od2011 r.

Prognozy instytucji midzynarodowych wskazuj, e wzrost gospodarczy nawiecie stopniowo przy-spieszy do3,6% w2014 r. i3,9% w2015 r.

Tabela 1. Szacunki i prognozy wzrostu PKB w wybranych krajach

Kraj/instytucja prognozujca2012 2013 2014 2015

r/r, %wiat

MFW 3,2 3,0 3,6 3,9OECD 3,1 2,7 3,6 3,9

Bank wiatowy 2,9 2,9 3,7 3,9Komisja Europejska 3,2 2,9 3,5 3,8

ONZ 3,0 2,9 3,6 4,0Chiny

MFW 7,7 7,7 7,5 7,3OECD 7,7 7,7 8,2 7,5


ONZ 7,7 7,7 7,5 7,3Stany Zjednoczone

MFW 2,8 1,9 2,8 3,0OECD 2,8 1,7 2,9 3,4


ONZ 2,8 1,6 2,5 3,2Rosja

MFW 3,4 1,3 0,2 2,3ONZ 3,4 1,5 2,9 3,6

Unia EuropejskaMFW - 0,3 0,2 1,6 1,8

Komisja Europejska -0,4 0,1 1,5 2,0ONZ -0,4 -0,1 1,4 1,9

Strefa euroMFW - 0,7 - 0,5 1,2 1,5OECD -0,6 -0,4 1,0 1,6

Bank wiatowy -0,6 -0,4 1,1 1,4Komisja Europejska -0,7 -0,4 1,2 1,7

ONZ -0,7 -0,5 1,1 1,6Niemcy

MFW 0,9 0,5 1,7 1,6Komisja Europejska 0,7 0,4 1,8 2,0

PolskaMFW 1,9 1,6 3,1 3,3

Komisja Europejska 2,0 1,6 3,2 3,4

rdo: IMF World Economic Outlook, kwiecie 2014, OECD Economic Outlook Nr 94, The World Bank Global Economic Prospects, stycze 2014, EC European economy Nr 3/2014, United Nations UN/DESA World Economic Situation and Prospects 2014.

25 Informacja osytuacji spoeczno-gospodarczej kraju Ikwarta 2014, GUS, Warszawa, kwiecie 2014 r.


25

W Unii Europejskiej MFW szacowa wzrost PKB w2014 r. napoziomie 1,6%, aw strefie euro 1,2%. MFW przewiduje wzrost PKB wwikszoci pastw czonkowskich Unii, najwyszy naotwie, Litwie oraz wPolsce. Relatywnie wysoki wzrost zakadany jest wWielkiej Brytanii iw Niemczech. Nieko-rzystne sprognozy dla cypru, chorwacji oraz Grecji.

Wedug prognoz Komisji Europejskiej produkt krajowy brutto Unii Europejskiej zwikszy si w2014r. o1,6%. WPolsce Komisja prognozuje wzrost PKB napoziomie 3,2%, wNiemczech 1,8%, weFrancji 1,0%, whiszpanii 1,1%, wWielkiej Brytanii 2,7%, awe Woszech iw Grecji po0,6%.

Wedug MFW gospodarka Stanw Zjednoczonych w2014 r. wzronie relatywnie wysoko o2,8%. Wrd pastw zaliczanych doBRIcS popraw dynamiki gospodarczej prognozuje si wIndiach iw RPA, natomiast wchinach oraz wBrazylii przewidywane jest niewielkie osabienie tempa wzro-stu. WRosji tempo wzrostu PKB w2014 r. wyniesie 0,2%26. Prognoz dla Rosji obniono zewzgldu nasytuacj naUkrainie.

Zharmonizowana stopa bezrobocia w2013 r. wporwnaniu doroku 2012 nieznacznie wzrosa wkra-jach Unii Europejskiej, obniya si wUSA, wJaponii oraz wBrazylii. Wchinach iRosji nie zmienia si. Wstrefie euro nastpi wzrost stopy bezrobocia z11,4% do11,8%, wtym weWoszech z10,7% do12,6%, whiszpanii z25,1% do25,6%. Wcigu roku stopa bezrobocia wkrajach Unii Europejskiej ustabilizowaa si napoziomie 10,6% (11,8% wstrefie euro), tzn. napoziomie najwyszym odczasu utworzenia unii gospodarczej iwalutowej. Dla Polski wskanik ten wynosi 10,3%.

Inflacja w2013 r. obniya si wgwnych gospodarkach wiata. Wporwnaniu do2012 r. spadek inflacji odnotowano wUSA, wchinach, wstrefie euro, wtym wNiemczech, weFrancji, weWoszech. WGrecji wystpia deflacja 0,9%. Wzrost inflacji nastpi wBrazylii iw Rosji. Stopy procentowe bankw centralnych USA, strefy euro, Japonii, Szwajcarii oraz czech utrzymywane byy napoziomie 00,25%. Istnieje ryzyko, e zbyt niska inflacja (poniej 1%) doprowadzi nadusz met dodeflacji izahamowania oywienia gospodarczego wUnii Europejskiej.

W 2013 r. wUnii Europejskiej nastpia poprawa relacji deficytu sektora instytucji rzdowych isamo-rzdowych27 doproduktu krajowego brutto zminus 3,9% w2012 r. dominus 3,3%. Pogorszya si natomiast relacja dugu sektora instytucji rzdowych isamorzdowych doPKB, ktra wyniosa 87,1% ibya o1,9 pktproc. wysza ni przed rokiem. Prg 60% dla relacji dugu doPKB przekroczyo 16 pastw UE. Wnajtrudniejszej sytuacji bya Grecja, gdzie dug ten wynis 175,1% PKB izwikszy si wstosunku donotowanego przed rokiem o17,9 punktu procentowego. Wysoki poziom dugu obserwowano take weWoszech 132,6% PKB, wPortugalii 129,0% PKB iIrlandii 123,7% PKB.

Stopniowemu oywieniu gospodarki Unii Europejskiej towarzyszy ograniczony popyt wkrajach roz-wijajcych si, fragmentacja systemu finansowego oraz wysoki poziom bezrobocia, cozagraa per-spektywom naprzyszo istanowi przeszkod dla wzrostu. Istotnym czynnikiem wspierania wzrostu gospodarczego wlatach 20142020 bdzie moliwo zainwestowania sumy ponad 400 mldeuro zaporednictwem europejskich funduszy strukturalnych iinwestycyjnych28.

26 IMF concluding Statement for the 2014 Article IV consultation Mission Russian Federation, 30kwietnia 2014 r. 27 Wedug notyfikacji fiskalnej opublikowanej przez Eurostat 23kwietnia 2014 r.28 Makroekonomiczne uwarunkowania polityki pieninej, Instytut Ekonomiczny NBP, luty 2014 r. Europejski Komitet

Ekonomiczno-Spoeczny, Opinia wsprawie Rocznej analizy wzrostu gospodarczego na2014 r. Komunikat Komisji Europejskiej, luty 2014 r.


26

Polska gospodarka nie jest odizolowana odszeregu problemw dotykajcych gospodarki wiatowej, wtym szczeglnie pastw strefy euro. Zjawiska kryzysowe wotoczeniu zewntrznym mog wpy-wa nasytuacj gospodarcz wPolsce takimi kanaami, jak:

wymiana handlowa zzagranic zuwagi namoliwo kurczenia si rynkw zbytu polskich towa-rw;

inwestycje zagraniczne, gdy wzrasta ryzyko inwestowania narynkach wschodzcych, dokt-rych zaliczana jest Polska;

sektor bankowy, gdy wikszo bankw dziaajcych wPolsce jest wasnoci kapitau zagra-nicznego;

kursy walutowe, zewzgldu nazaduenie gospodarstw domowych, gospodarki iSkarbu Pa-stwa wwalutach obcych.

2. Sytuacja spoeczno-gospodarcza wPolsce

Rok 2013 by drugim zkolei rokiem, wktrym tempo wzrostu gospodarczego wPolsce ulego spo-wolnieniu. Mimo niekorzystnych uwarunkowa zewntrznych, sytuacja gospodarcza zkwartau nakwarta jednak poprawiaa si. Duo sabszy ni wpoprzednim roku by wzrost cen towarw iusug konsumpcyjnych. Trudna sytuacja utrzymywaa si narynku pracy. Obniyo si przecitne zatrudnienie wsektorze przedsibiorstw. Wzrost produkcji sprzedanej przemysu isprzeday deta-licznej by nieznacznie wikszy ni w2012 r. Wwyniku wzrostu eksportu izahamowania importu poprawio si ujemne saldo whandlu zagranicznym. Nasiliy si niekorzystne zmiany demograficzne, wwyniku ktrych jeszcze bardziej pogorszya si trudna sytuacja ludnociowa Polski.

Sytuacja gospodarcza

W 2013 r. produkt krajowy brutto wPolsce zwikszy si realnie o1,6% wobec wzrostu o2,0% w2012r. i4,5% w2011 r. Pobardzo trudnym pocztku roku wdrugiej poowie zaobserwowano popraw koniunktury, atempo wzrostu PKB przyspieszyo z0,4% wujciu rocznym wI kwartale do2,7% wIV kwartale. Zkrajw Unii Europejskiej wyszy wzrost gospodarczy osigny w2013 r. tylko otwa, Rumunia, Litwa, Luksemburg, Malta iWielka Brytania. Wcaej Unii Europejskiej wzrost PKB by minimalny (0,1%)29.

Podobnie jak wroku poprzednim gwnym czynnikiem wspierajcym wzrost gospodarczy w2013 r. by eksport netto, ktrego wpyw natempo wzrostu PKB by jednak mniejszy ni wpoprzednim roku iwynis 1,6 punktu procentowego. Wpyw popytu krajowego natempo wzrostu gospodarczego by neutralny. Wynikao toz ujemnego wpywu akumulacji natempo wzrostu PKB, ktre wynioso minus 1,0 punkt procentowy irwnowayo dodatni wpyw spoycia ogem.

Warto dodana brutto wgospodarce narodowej zwikszya si wskali roku o1,5%, wobec 2,0% w2012 r. Najbardziej wzrosa warto dodana brutto wtransporcie igospodarce magazynowej (o 4,5%), informacji ikomunikacji (o 3,6%) oraz wprzemyle (o 3,0%). Zmniejszya si warto dodana brutto wbudownictwie (o 9,0%), aw dziaalnoci finansowej iubezpieczeniowej zwikszya si tylko o0,2%.

Wzrost gospodarczy wPolsce ulega spowolnieniu przez cay 2012 r. ado Ikwartau 2013 r. W2013r. sytuacja bya cakowicie odwrotna.

29 Informacje osytuacji spoeczno-gospodarczej kraju. GUS, Warszawa.


27

Tabela 2. Wzrost PKB w poszczeglnych kwartaach 2012 i 2013 r.

Lata

Kwartay

I II III IV

Analogiczny okres roku poprzedniego = 100

2012 103,7 102,5 101,4 100,7

2013 100,4 100,8 102,0 102,7

rdo: Informacja w sprawie zaktualizowanego szacunku PKB za lata 20112012. GUS, Warszawa, 22 kwietnia 2013 r.

W 2012 r. wskanik wielkoci PKB namieszkaca Polski wedug parytetu siy nabywczej stanowi 67% redniej unijnej iod 2004 r. zwikszy si o16 punktw procentowych. Mona szacowa, ew2013r. wskanik ten dla Polski wyniesie 69%. Przy utrzymaniu tempa wzrostu gospodarczego zostatnich 10 lat wPolsce iUnii Europejskiej, Polska bdzie potrzebowaa okoo 20 lat naosignicie redniego unijnego poziomu PKB namieszkaca. Ponadto rozwj gospodarczy Polski coraz bardziej uzale-niony jest odsytuacji gospodarczej wUnii Europejskiej. Wobec nie najlepszych perspektyw dla wzro-stu gospodarczego wkrajach Unii Europejskiej, zbyt due uzalenienie odtych krajw hamuje wzrost gospodarczy wPolsce.

Wykres 4. Dynamika PKB wPolsce iUnii Europejskiej wlatach 20042013 (rok poprzedni = 100)

105,3

103,6

106,2 106,8

105,1

101,6

103,9104,5

102,0101,6

102,6 102,2103,4 103,2

100,4

95,5

102,0

101,7

99,6 100,1

94

96

98

100

102

104

106

108

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Polska UE

[%]

rdo: dane GUS.

rednioroczny wzrost cen towarw iusug konsumpcyjnych w2013 r. wynis 0,9%. Wzrost cen by duo sabszy ni w2012 r. Najwikszy wpyw napoziom wskanika cen konsumpcyjnych w2013 r. miay wzrosty cen ywnoci inapojw bezalkoholowych oraz towarw iusug zwizanych zmiesz-kaniem. Naobnienie wskanika cen wpyn spadek cen towarw iusug zwizanych zcznoci itransportem oraz spadek cen odziey iobuwia.


28

Tabela 3. Inflacja w latach 20122013

Lata

Kwartay

I II III IV

Analogiczny okres roku poprzedniego = 100

2012 104,1 104,0 103,9 102,9

2013 101,3 100,5 101,1 100,7

rdo: dane GUS.

ceny produkcji sprzedanej przemysu byy nisze ni przed rokiem. Najwikszy spadek cen wyst-pi wgrnictwie iwydobyciu. Utrzyma si spadek cen produkcji budowlano-montaowej zapoczt-kowany w2012 r.

Przecitne zatrudnienie wgospodarce narodowej w2013 r. byo nisze ni wpoprzednim roku, wtym wsektorze przedsibiorstw obniyo si o1,0%. Najbardziej obniyo si zatrudnienie wbudownictwie (o 8,7%), wwytwarzaniu izaopatrywaniu wenergi elektryczn, gaz, par wodn igorc wod (o 5,9%) oraz obsudze rynku nieruchomoci (o 3,1%). Zwikszyo si natomiast zatrud-nienie midzy innymi wadministrowaniu idziaalnoci wspierajcej (o 4,4%), dostawie wody, gospo-darowaniu ciekami iodpadami oraz rekultywacji (o 2,7%).

Spowolnieniu wzrostu gospodarczego towarzyszyy niewielki wzrost produkcji sprzedanej przemy-su, sprzeday detalicznej idalszy spadek produkcji budowlano-montaowej.

Produkcja sprzedana przemysu ogem (w cenach staych) w2013 r. bya o2,1% wysza ni wroku poprzednim (w 2012 r. wzrost o0,5%). Wprzedsibiorstwach oliczbie pracujcych powyej 9 osb produkcja sprzedana bya o2,2% wysza ni przed rokiem. Najwyszy wzrost produkcji wystpi w II proczu 2013 r. Zwikszenie produkcji w2013 r. wystpio wprzetwrstwie przemysowym (o 2,3%), wdostawie wody, gospodarowaniu ciekami iodpadami oraz rekultywacji (o 4,3%), wgr-nictwie iwydobywaniu (o 3,7%). Spadek produkcji odnotowano wwytwarzaniu izaopatrywaniu wenergi elektryczn, gaz, par wodn igorc wod (o 0,6%).

Wykres 5. Tempo wzrostu produkcji sprzedanej przemysu wposzczeglnych kwartaach lat 20122013 (analogiczny okres poprzedniego roku = 100)

-4-3-2-10123456

I kw 2012 II kw III kw IV kw I kw 2013 II kw III kw IV kw

[%]

rdo: dane GUS.


29

Wydajno pracy wprzemyle bya o3,2% wysza ni przed rokiem, przy mniejszym o1,0% zatrud-nieniu iwzrocie przecitnego miesicznego wynagrodzenia brutto o3,2%.

Produkcja budowlano-montaowa (w cenach staych) zrealizowana naterenie kraju przez przed-sibiorstwa oliczbie pracujcych powyej dziewiciu osb w2013 r. bya o12,0% nisza ni przed rokiem, przy spadku o1,1% wroku poprzednim. Wpyn nato znaczny spadek sprzeday wI iII kwartale 2013 r. Produkcja budowlano-montaowa bya nisza ni przed rokiem wewszyst-kich dziaach budownictwa. Spadek dynamiki produkcji wynis od6,2% wjednostkach zajmuj-cych si gwnie robotami budowlanymi specjalistycznymi do15,3% wpodmiotach specjalizuj-cych si winynierii ldowej iwodnej. Wgrudniu 2013 r., poraz pierwszy odmaja 2012 r., odnoto-wano wzrost produkcji budowlano-montaowej, naco wpyw miay dobre warunki meteorologiczne.

W 2013 r. sprzeda detaliczna ogem (w cenach staych) bya o1,6% wysza ni wroku poprzed-nim. W2012 r. wystpi wzrost sprzeday detalicznej o0,5%. Wprzedsibiorstwach oliczbie pracu-jcych powyej 9 osb sprzeda detaliczna wzrosa o2,5% wobec 2,3% w2012 r. Wkolejnych kwar-taach 2013 r. dynamika sprzeday poprawiaa si. Wgrudniu nastpio dalsze przyspieszenie tempa wzrostu sprzeday detalicznej do5,9%. Najwyszy wzrost sprzeday wskali roku wystpi wgrupie wkno, odzie, obuwie (o 12,9%), wjednostkach zajmujcych si handlem pojazdami samocho-dowymi, motocyklami iczciami (o 10,9%) iw przedsibiorstwach prowadzcych sprzeda wnie-wyspecjalizowanych sklepach (o 10,6%). Spada sprzeda wjednostkach handlujcych paliwami sta-ymi, ciekymi igazowymi (o 5,5%).

Wykres 6. Tempo sprzeday detalicznej wposzczeglnych kwartaach 20122013 (analogiczny okres poprzedniego roku = 100)

-4

-2

0

2

4

6

8

10

I kw 2012 II kw III kw IV kw I kw 2013 II kw III kw IV kw

[%]

rdo: dane GUS.

W 2013 r. wzrosy obroty towarowe handlu zagranicznego zewszystkimi grupami krajw, zwyjt-kiem importu zkrajw Europy rodkowo-Wschodniej, lecz dynamika tych obrotw bya mniej-sza ni w2012 r. Wwyniku wyszej dynamiki eksportu ni importu znacznie poprawio si ujemne saldo wymiany.


30

Eksport wcenach biecych liczony wzotych by wyszy o5,8% ni wroku poprzednim iwynis 638,6 mld z, za import pozosta naniezmienionym poziomie iwynis 648,2 mld z. Wymiana zamkna si ujemnym saldem wwysokoci 9,6 mld z wobec minus 44,7 mld z rok wczeniej.

W strukturze geograficznej eksportu obniy si wskali roku udzia krajw rozwinitych, wtym krajw UE, przy wzrocie znaczenia krajw rozwijajcych si. Nie zmieni si natomiast udzia krajw Europy rodkowo-Wschodniej. Najwikszy wzrost eksportu zanotowano whandlu zkrajami rozwija-jcymi si (o 14,8%) ikrajami Europy rodkowo-Wschodniej o7,4%. Whandlu zkrajami rozwinitymi wystpi wzrost eksportu o4,8%, wtym zkrajami Unii Europejskiej o3,8%. Najwikszym odbiorc polskich produktw w2013 r. bya podobnie jak wlatach poprzednich Unia Europejska. Eksport dokrajw Unii stanowi 74,8% wartoci eksportu ogem, aimport ztych krajw 58,1% wartoci importu ogem (w 2012 r. odpowiednio 76,1% i57,5%). Najwyszy udzia wobrotach handlu zagra-nicznego miay Niemcy, ktrych udzia weksporcie ogem wynis 25,0%, aw imporcie ogem 21,5%. Pozosta on napodobnym poziomie jak w2012 r. Wrd najwaniejszych partnerw Polski kolejne miejsca poNiemczech weksporcie zajmoway Wielka Brytania (6,5%), czechy (6,2%), Fran-cja (5,6%), Rosja (5,3%), Wochy (4,3%), aw imporcie Rosja (21,5%), chiny (9,4%), Wochy (5,2%), holandia (3,9%) iFrancja (3,8%).

Sytuacja demograficzna iwarunki ycia

W drugim zkolei roku liczba ludnoci Polski zmalaa. Wedug szacunkw GUS liczba ludnoci wynio-sa 38.496tys. , tj.ookoo 37tys. mniej ni wkocu 2012 r.

W 2013 r. wystpi ubytek naturalny ludnoci, toznaczy liczba urodze bya mniejsza odliczby zgonw oponad 17tys. Urodze ywych byo 370tys. , azmaro 387tys. osb. Odponad 20 lat niska liczba urodze nie gwarantuje prostej zastpowalnoci pokole, gdy wspczynnik dzietnoci ksztatuje si poniej 2. W2012 r. wspczynnik dzietnoci wynis 1,3, cooznacza, e na100 kobiet wwieku rozrodczym (1549 lat) przypadao okoo 130 urodzonych dzieci. Wielko optymalna tego wspczynnika, korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego, to2,12,15, tj.gdy na100 kobiet wwieku 15-49 lat przypada rednio 210215 urodzonych dzieci.

Rezultatem zmian demograficznych jest midzy innymi sukcesywne zmniejszanie si liczby dzieci imodziey oraz wzrost liczby iodsetka osb wwieku poprodukcyjnym. W2013 r. nakade 100 osb wwieku produkcyjnym przypadao prawie 29 osb zarwno wwieku przedprodukcyjnym, jak iw wieku poprodukcyjnym. Jeszcze w2000 r. liczby tewynosiy odpowiednio 40 i24. Napocztku lat 90. XX wieku nakade 100 osb wwieku produkcyjnym przypadao 50 osb wwieku przedpro-dukcyjnym i22 osoby wwieku poprodukcyjnym.

Niski poziom dzietnoci przy jednoczesnym wyduaniu si trwania ycia bdzie powodowa zmniej-szenie poday pracy oraz coraz szybsze starzenie si spoeczestwa. Zjawiska tes bardzo powa-nym zagroeniem dla dalszego rozwoju kraju. chocia oddziaywanie ich nagospodark ifinanse publiczne jest odoone wczasie, toniezwocznie naleaoby podj zdecydowane dziaania wcelu odwrcenia tych niekorzystnych procesw.

W 2012 r. przecitny miesiczny dochd rozporzdzalny na1 osob wgospodarstwie domowym wynosi 1.270 z. By todrugi zkolei rok realnego spadku dochodw gospodarstw domowych. Prze-citny dochd zmniejszy si o0,2%, aw 2011 r. o1,4%. W2012 r., podobnie jak wroku poprzed-nim, przecitny miesiczny dochd rozporzdzalny, jak iprzecitne miesiczne wydatki naosob byy najwysze wgospodarstwach osb pracujcych nawasny rachunek poza gospodarstwem rolnym. Najniszy przecitny dochd naosob zanotowano wgospodarstwach rencistw, anajni-


31

sze wydatki wgospodarstwach rolnikw. Wrd przecitnych wydatkw wgospodarstwie domo-wym w2012 r. (1.045 z) dominoway wydatki naywno inapoje bezalkoholowe (25,1% wydat-kw), uytkowanie mieszkania inoniki energii (20,3%) oraz transport (9,8%) inie ulegy one zna-czcym zmianom wporwnaniu dowydatkw w2011 r. czynnikiem rnicujcym poziom idyna-mik dochodw iwydatkw gospodarstw domowych jest miejsce zamieszkania iregion zamiesz-kania. Przecitne miesiczne dochody wynosiy od75,5% redniej krajowej wwojewdztwie pod-karpackim do133,5% wwojewdztwie mazowieckim, awydatki wtych wojewdztwach od80,7% redniej krajowej do128,7%. W2012 r. odsetek badanych gospodarstw domowych oceniajcych wasn sytuacj materialn gospodarstwa jako przecitn wynis 55,1% wmiastach (w 2011 r. 53,9%) i59,8% nawsi (w 2011 r. 59,6%). Wocenie 24,6% badanych wmiecie sytuacja materialna bya dobra ibardzo dobra (w 2011 r. 25,5%), ana wsi odpowiednio: 17,8% i18,5%. Jako z iraczej z swoj sytuacj oceniao 20,3% gospodarstw wmiecie ( w2011 r. 20,6%) oraz 22,4% gospo-darstw nawsi (w 2011 r. 21,9%).

Pod wzgldem nierwnoci dochodw ludnoci mierzonej wspczynnikiem Giniego30 Polska pla-suje si nieco powyej redniej wkrajach Unii Europejskiej. W2012 r. wspczynnik ten wynis wPolsce 30,9% iby zbliony doredniej wartoci unijnej rwnej 30,6%. Mniejsze zrnicowanie dochodw ni wPolsce wystpuje midzy innymi wtakich krajach jak Sowenia (23,7%), Szwecja (24,8%), czechy (24,9%) iNiemcy (28,3%). Najwiksze nierwnoci dochodw wystpuj naotwie, whiszpanii, Portugalii iGrecji (35,7%-34,3%). Odwielu lat nierwnoci dochodowe wPolsce stop-niowo obniaj si. Wlatach 20052012 warto wspczynnika Giniego obniya si wnaszym kraju z35,6% do30,9%.

W kocugrudnia 2013 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych wurzdach pracy wyniosa 2.157,9tys. ibya wiksza o1,0%, tj.o21,1tys. ni przed rokiem. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosa 13,4% iuksztatowaa si napoziomie sprzed roku. Stopa bezrobocia wwojewdztwach wynosia wgranicach od9,6% wwielkopolskim do21,7% wwarmisko-mazurskim.

30 Wspczynnik Giniego wskanik koncentracji dochodw, przyjmuje warto pomidzy 0 a100 %. Im wysza warto wspczynnika, tym wiksze nierwnoci osiganych dochodw. Wskanik ten osignby warto zero, gdyby wszystkie osoby miay taki sam dochd, natomiast warto 100%, gdyby wszystkie osoby poza jedn miay dochd zerowy.


32

Wykres 7. Stopa bezrobocia (do aktywnych zawodowo) w% w2013 r.

rdo: dane GUS.

W strukturze bezrobotnych najbardziej zwikszy si wskali roku udzia osb bez prawa dozasiku (do 86,2%), natomiast nieznacznie zmniejszy si udzia kobiet iabsolwentw. Wyszy ni przed rokiem by udzia dugotrwale bezrobotnych, ktry zwikszy si do53,7%, oraz odsetek osb bez-robotnych powyej 50 roku ycia do24,3%.


33

Wykres 8. Stopa bezrobocia rejestrowanego wlatach 20042013

Wyszczeglnienie

2002 2004 2005 2006 2007 2008 2009

2010

Stopa bezrobocia 18,0 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 11,9 12,4

Wykres 5. Stopa bezrobocia w latach 2003-2012

19,017,6

14,8

11,29,5

11,9 12,4 12,5

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

rdo: dane GUS.

Znaczca poprawa sytuacji narynku pracy wkrtkiej perspektywie czasowej moe nastpi tylko wprzypadku przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Biorc pod uwag dowiadczenia zostat-nich dziesiciu lat, atake uwzgldniajc postpujcy wzrost wydajnoci pracy, mona stwierdzi, ewyrany spadek liczby bezrobotnych moe nastpi przy tempie wzrostu gospodarczego znacz-nie przekraczajcym obecny poziom. Wduszej perspektywie czasowej sytuacja narynku pracy poprawi si, gdy jak wynika zprognoz demograficznych radykalnie spadnie liczba osb wwieku produkcyjnym.

czynnikiem wpywajcym narynek pracy bya take emigracja zarobkowa Polakw. Wyniki spisu ludnoci potwierdziy obserwowany wostatnich latach wzrost liczby Polakw przebywajcych zagranic31. Wmomencie spisu powszechnego ponad 2mln osb przebywao powyej trzech mie-sicy poza krajem. Najczciej Polacy wyjedali zagranic zzamiarem podjcia pracy. Wtym celu wyjechao prawie 73% emigrantw. Przyczyn wyjazdu byy trudnoci wznalezieniu pracy wkraju lub gorsze ni zagranic warunki pracy lub pacy. Zjednej strony emigracje tezmniejszay popyt naprac wPolsce ibezrobocie, zdrugiej jednak strony wyjechali modzi przedsibiorczy ludzie, ktrzy pracujc zagranic, przyczyniali si dorozwoju gospodarczego innych krajw, anie gospo-darki Polski itworzenia miejsc pracy napolskim rynku.

*

* *

Przebieg kryzysu wPolsce by agodniejszy wporwnaniu zinnymi krajami UE iOEcD. Wcelu osi-gnicia dugoterminowego izrwnowaonego rozwoju konieczne jest jednak przeprowadzenie wPolsce dalszych reform. Nakonieczno reform igwne ich kierunki wskazuj midzynarodowe organizacje gospodarcze ifinansowe32. Wymaga topodjcia dziaa, ktre powinny spowodowa:

popraw krtkoterminowych idugoterminowych perspektyw gospodarczych,

31 Narodowy Spis Powszechny Ludnoci iMieszka 2011. GUS. Warszawa padziernik 2013.32 Np.OEcD wraporcie Economic Surveys Poland iraporcie Society at aGlance 2014 zmarca 2014 r.


34

tworzenie nowych miejsc pracy izmniejszenie bezrobocia, wzmocnienie konkurencyjnoci przedsibiorstw, zapobieenie nieprzychylnym trendom demograficznym.

W raportach tych wskazuje si rwnie, e Polsk natle innych krajw UE iOcDE wyrnia:

bardzo niski wskanik dzietnoci, mniejsze ni winnych krajach wydatki naochron zdrowia, polityk prorodzinn oraz nazwal-

czanie bezrobocia, nisza rednio otrzy lata przecitna dugo trwania ycia, jeden znajniszych wskanikw zatrudnienia osb wwieku produkcyjnym, ujemny bilans migracji, ocena, e miejsce zamieszkania jest dobrym miejscem doycia tylko poowy pytanych Polakw.

Wieloletni Plan Finansowy Pastwa nalata 20142017 zakada, e wraz zespodziewan, wyran popraw kondycji ekonomicznej gwnego partnera handlowego Polski, jakim jest Unia Europej-ska, rwnie wnaszym kraju mona oczekiwa korzystnych perspektyw wzrostu gospodarczego. Szacuje si, e wzrost PKB wPolsce w2014 r. wyniesie 3,3%. W2015 r. realne tempo wzrostu PKB wyniesie 3,8%, anastpnie ustabilizuje si napoziomie 4,3%.

Podstawowym czynnikiem odpowiedzialnym zaszybsze tempo wzrostu PKB bdzie przyspieszenie popytu krajowego, wtym wzrostu spoycia prywatnego oraz utrzymanie wysokiej dynamiki inwesty-cji prywatnych. Wkad eksportu netto wewzrost PKB w2014 r. powinien by jeszcze dodatni, jednak wyranie niszy ni w2013 r. Wkolejnym roku zmniejszy si on dozera, aby wlatach 201617 osi-gn warto ujemn.

Wraz zpopraw koniunktury gospodarczej oczekiwane jest systematyczne zmniejszanie si stopy bezrobocia pookresie jej wzrostu wlatach 20092013. Szacuje si, e w2014 r. zharmonizowana stopa bezrobocia spadnie do9,8%, w2015 r. wyniesie 9,3%, aby wokresie do2017 r. zmniejszy si do7,9%.

3. Zaoenia makroekonomiczne

W uzasadnieniu doprojektu ustawy budetowej narok 2013 zaoono, e tempo wzrostu wiato-wego PKB w2012 r. uksztatuje si naniszym poziomie ni rok wczeniej. Przyjto, e nastpi nie-wielka recesja gospodarki strefy euro przy stagnacji PKB wUnii Europejskiej. Oczekiwano obnienia dynamiki importu UE, ktry ma istotne znaczenie dla gospodarki Polski. Szacowano, e pogorszenie koniunktury poza Polsk przeoy si naspowolnienie wzrostu krajowego, wwyniku czego tempo wzrostu PKB w2012 r. wPolsce spadnie.

Rzd nie wyklucza nowelizacji ustawy budetowej narok 2013 wtrakcie roku. Wdrugiej poowie 2012 r. prognozy parametrw makroekonomicznych szacowane dla Polski przez zewntrzne rda prognostyczne (Komisj Europejsk, Midzynarodowy Fundusz Walutowy, OEcD, analitykw ban-kowych itp.) ulegay systematycznemu pogorszeniu. Przyczyn bya narastajca niepewno codo sposobu rozwizania kryzysu wstrefie euro isiy negatywnych sprze zwrotnych midzy sytuacj makroekonomiczn, stanem finansw publicznych isytuacj sektora bankowego wperyferyjnych gospodarkach strefy euro. Tendencje teuwzgldniono czciowo. Wprojekcie ustawy budetowej narok 2013 skorygowano midzy innymi prognoz tempa wzrostu gospodarczego do2,2% z2,9% przyjtych wczerwcu 2012 r. wzaoeniach projektu budetu pastwa. Pomimo e sytuacja woto-


35

czeniu gospodarczym Polski nie ulega poprawie, aNBP33, liczni ekonomici iparlamentarzyci wska-zywali nazawyon prognoz PKB dla Polski narok 2013 iprzeszacowanie prognozowanych docho-dw budetowych, nie uznano zazasadne dokonania w2012 r. autokorekty prognoz makroekono-micznych izmiany projektu ustawy wtrakcie prac parlamentarnych. Oczekiwano nakorzystniejszy, ni faktycznie mia miejsce wdrugiej poowie 2013 r., rozwj sytuacji wEuropie.

Skala spowolnienia wzrostu gospodarczego Polski okazaa si wiksza ni zakadano, coprzy ogra-niczeniu popytu publicznego, przeoyo si napogorszenie sytuacji narynku pracy iw konsekwen-cji ograniczenie popytu wewntrznego.

W uzasadnieniu doprojektu nowelizacji ustawy budetowej stwierdzono, e zbyt optymistycznie oszacowano dynamik popytu zewntrznego. Oczekiwania dotyczce ksztatowania si skadowych PKB spowodoway, e szacunek tempa wzrostu gospodarczego skorygow

analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w

Documents