กองนโยบายและแผนการใชทดน เอกสารวชาการฉบบท 60/04/2559 กรมพฒนาทดน กนยายน 2559 กระทรวงเกษตรและสหกรณ

   

                    

 

หองสมดกรมพฒนาทดน

หองสมดกรมพฒนาทดน

ผลงานเรองท 3  

ผลงานฉบบเตม

เรอง

คมอแนวทางการบรหารจดการเขตเหมาะสมของทดน สาหรบพชเศรษฐกจ

ของนายกตตนนท วรอนวฒนกล ตาแหนงนกวเคราะหนโยบายและแผนชานาญการพเศษ

ตาแหนงเลขท 6 กรมพฒนาทดน

เสนอ

ขอประเมนเพอแตงตงใหดารงตาแหนงผเชยวชาญดานวางแผนการใชทดน (นกวเคราะหนโยบายและแผนเชยวชาญ)

ตาแหนงเลขท 6 กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ 

หองสมดกรมพฒนาทดน

สารบญ หนา สารบญ I สารบญตาราง III สารบญรป III บทท 1 บทนา 1-1 1.1 ภาพรวมการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจ 1-1 บทท 2 ความหมายและความสาคญ 2-1 2.1 ความหมาย 2-1 2.2 ความสาคญ 2-2 บทท 3 ความรดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 3-1 3.1 ทรพยากรดน 3-1 3.2 สภาพการใชประโยชนทดน 3-10 3.3 ภมอากาศ 3-10 3.4 ทรพยากรนา 3-11 บทท 4 การประเมนคณภาพทดน 4-1 4.1 การประเมนคณภาพทดน 4-1 บทท 5 เศรษฐกจและสงคม 5-1 5.1 การสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคม 5-1 5.2 วเคราะหสภาพการผลตและการตลาด รวมทงความคมคาทางดานเศรษฐกจ 5-3 บทท 6 ความรดานกฎหมาย นโยบาย ยทธศาสตรทเกยวของ 6-1 6.1 กฎหมาย 6-1 6.2 นโยบายและยทธศาสตร 6-3 บทท 7 ความรดานเทคโนโลยสารสนเทศ 7-1 7.1 เทคโนโลยภมสารสนเทศ 7-1 7.2 ขอมลเชงพนท 7-3 7.3 การจดทาแผนทพนทปลกพชเศรษฐกจรายพช 7-4

หองสมดกรมพฒนาทดน

II

สารบญ หนา บทท 8 กระบวนการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 8-1 8.1 ปจจย เงอนไขการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 8-1 8.2 ผลการวเคราะหการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 8-4 บทท 9 การขบเคลอนเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบต 9-1 9.1 สถานการณทมผลกระทบตอการพฒนาการเกษตร 9-1 9.2 การขบเคลอนเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบต 9-3 บรรณานกรม บ-1

หองสมดกรมพฒนาทดน

III

สารบญตาราง หนา ตารางท 4-1 การจบคของปจจยดานพชและคณภาพทดนโดยทวไป 4-3

สารบญรป หนา รปท 4-1 ผลจากการจบคคณภาพทดนและความตองการปจจยของพช เปนความเหมาะสม

ของแตละคณสมบตทดน 4-4 รปท 8-1 กระบวนการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 8-2 รปท 8-2 การประเมนความเหมาะสมทางกายภาพของทดน 8-3 รปท 8-3 ขนตอนการจดทาบญชแนบทาย เรองเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 8-3

หองสมดกรมพฒนาทดน

  

บทท 1 บทนา

1.1 ภาพรวมการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจ ทรพยากรดนเปนปจจยหลกในการทาเกษตรกรรม ซงมอยางจากด การใชทดนทไมเหมาะสมกบศกยภาพจะกอใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรดน ซงตองใชตนทนสงในการทาเกษตรกรรม ดงนน การใชทดนใหเหมาะสมกบศกยภาพของพนทจงเปนแนวทางหนงทจะชวยลดปญหาการเสอมโทรมทรพยากรดนทนบวนจะทวความรนแรงมากขนซงสงผลกระทบตอสงแวดลอม เศรษฐกจและสงคมของประเทศ การกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจเปนรปแบบการใชประโยชนทดนใหเหมาะสมกบศกยภาพของทรพยากรดนเพอใหมการใชทรพยากรธรรมชาตไดอยางย งยนและลดผลกระทบกบสงแวดลอมโดยหลกการกาหนดเขตการใชทดนเพอการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมมเปาหมายทสาคญ คอ การปรบสมดลของอปสงค และอปทาน ของสนคาเกษตรในแตละพนท โดยการอาศยขอมลวชาการ ดานกายภาพ และศกยภาพของพนท เปนขอมลพนทฐานเบองตนประกอบกบการรวบรวมขอมลดาน พช ปศสตว และประมง ตลอดจนเกษตรผสมผสาน ทงนรวมทง การวเคราะหรวมกบแนวโนมความตองการของสนคาเกษตรในตลาด เพอหาความเหมาะสมในการทาการเกษตรแตละชนดประเภทในการพนทนนๆ ทาใหเกดประสทธภาพการผลตในเขตเหมาะสม และการปรบเปลยนในพนทเหมาะสมนอย หรอไมเหมาะสม ซงจะทาใหเกษตรกรมผลประโยชนในรปแบบกาไร หรอรายไดเพมขนกวา การทาการเกษตรในพนทไมเหมาะสมโดยภาครฐใหขอมลวชาการ แนะนาสนบสนน และจงใจใหแกเกษตรกร โดยอยบนพนฐานเงอนไขเปนไปตามความสมครใจ และความพงพอใจของเกษตรกรเองเปนหลก แตอยางไรกตาม การขบเคลอนนโยบายการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมเปนงานทพบปญหาอปสรรคในการดาเนนงานตลอดเวลาทกขนตอน จาเปนตองใชเวลาในการทาความเขาใจ และเปนปญหาทเกดขนทงในสวนกลาง และภมภาค ทงระดบนโยบาย และระดบปฏบต โดยเฉพาะความรความเขาใจในหลกการ และกระบวนการขบเคลอน ดงนนคมอแนวทางการขบเคลอนเขตความเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจจงเปนแนวทางเพอใหนกวางแผน นกวชาการและเจาหนาททเกยวของนาไปใชในการปฏบตงานบรหารจดการพนทเกษตรกรรมและเสรมสรางพฒนาสมรรถนะเพอปฏบตงานตามยทธศาสตรการดาเนนงานใหบรรลตามเปาหมายทกาหนดไวอยางมประสทธภาพ ตามนโยบายการเพมประสทธภาพ การบรหารจดการพนทเกษตรกรรมของประเทศตอไป  

หองสมดกรมพฒนาทดน

บทท 2 ความหมายและความสาคญ

2.1 ความหมาย การกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ เปนการประเมนหาศกยภาพหรอความเหมาะสมของทดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ททารายไดเขาสประเทศและสามารถแขงขนกบตางประเทศได เปนขอมลเบองตนในการสนบสนนการดาเนนงานของกระทรวงเกษตรและสหกรณ โดยกาหนดพนทเปาหมายในการผลตพชเศรษฐกจไดอยางถกตองและเหมาะสม สรางสมดลระหวางอปทานและอปสงค แกปญหาราคาสนเกษตรตกตา เพมประสทธภาพการผลต และลดตนทนการผลตของเกษตรกรไดอยางย งยน การกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ มระบบฐานขอมล ประกอบดวยทรพยากรทดน สภาพการใชทดนในปจจบน ลกษณะทางอตนยมวทยา ทรพยากรน า ทรพยากรปาไม โครงการชลประทาน และขอบเขตการปกครอง ซงจะนามาวเคราะหรวมกน เพอกาหนดเขต เหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจตอไป 2.1.1 ความหมายพชเศรษฐกจ พชเศรษฐกจ หมายถง พชทมความสาคญตอการดารงชวต สามารถนาไปใชในการอปโภคบรโภค เปนแหลงอาหารและพลงงานของมนษยและสตว มลกษณะเดนทางการคาท งภายในประเทศและตางประเทศ สามารถปลกเปนอาชพ สรางรายไดใหกบเกษตรกร และประเทศได 2.1.2 ความหมายเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ เขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ หมายถง พนทเกษตรกรรมทมความเหมาะสมทางกายภาพปานกลางถงสงในการปลกพชเศรษฐกจซงปลกอยในปจจบน สาหรบพนทอนทมความเหมาะสมเลกนอยและไมเหมาะสม จะพจารณาปรบเปลยนในการปลกพชทเหมาะสมกวา และอยนอกเขตปาไมตามกฎหมาย 2.1.3 ความหมายกลมชดดน กลมชดดน หมายถง หนวยของแผนทดนทกรมพฒนาทดนจดทาขน โดยการรวมชดดนทมลกษณะ สมบต และศกยภาพในการเพาะปลก รวมถงการจดการดนทคลายคลงกน มาไวเปนกลมเดยวกน เพอประโยชนในการใหคาแนะนา การตรวจสอบลกษณะดน การใชทดน และการจดการดนทเหมาะสมใหแกเกษตรกร

หองสมดกรมพฒนาทดน

2-2  

2.1.4 ความหมายหนวยทดน หนวยทดน เปนหนวยแผนททไดจากการศกษาและวเคราะหคณลกษณะของดนใหครอบคลมในดานการจดการและการอนรกษ เพอจดเปนหนวยทดนทมสมบตเฉพาะตวของแตละหนวยทดนนนๆ 2.1.5 ความหมายสภาพการใชทดน สภาพการใชทดน หมายถง การใชทดนเพอสนองความตองการของมนษยในดานตางๆ เชน การทาเกษตรกรรม อตสาหกรรม พาณชยกรรม และทอยอาศย เปนตน โดยระบวา บนทดนนนๆ ถกใชประโยชน/ทากจกรรม ปกคลมดวยสงทเกดขนตามธรรมชาต ตลอดจนการกระทาของมนษย เชน ปาไม ทหนโผล ชายหาด และ เหมองแร เปนตน 2.1.6 ความหมายคณภาพทดน คณภาพทดน หมายถง คณสมบตของทดนทมอทธพลตอการเจรญเตบโตและผลผลตของพช คณภาพทดนอาจประกอบดวยสมบตดนตวเดยวหรอหลายตวกได คณภาพทดนทนามาประเมนความเหมาะสมทางกายภาพสาหรบการปลกพชเศรษฐกจในระบบของ FAO Framework (1983) มทงหมด 25 ชนด สาหรบประเทศไทย พบวาคณภาพทดนทควรนามาใชประเมนความเหมาะสมทางกายภาพ ม 13 ชนด 2.1.7 ความหมายการประเมนคณภาพทดน การประเมนคณภาพทดน เปนการพจารณาศกยภาพของทรพยากรทดนตอการใชประโยชนทดนประเภทตาง ๆในระดบการจดการทแตกตางกน ซงในปจจบนกรมพฒนาทดน โดยกองนโยบายและแผนการใชทดนไดใชวธการประเมนคณภาพทดนของ FAO Framework (1983) มาประเมนความเหมาะสมทางกายภาพสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 2.1.8 ความหมายการประเมนคณภาพทดนดานกายภาพ การประเมนคณภาพทดนทางดานกายภาพ เปนการประเมนเชงกายภาพวาทดนนน มความเหมาะสมมากหรอนอยเพยงใดตอการปลกพชเศรษฐกจแตละชนด

2.2 ความสาคญ 2.2.1 ความสาคญของพชเศรษฐกจ 1) ความมนคงทางอาหารของโลกมแนวโนมจะเปนปญหาสาคญ ความตองการพชอาหารมแนวโนมเพมขนจากการเพมขนของประชากรโลก แตการผลตพชอาหารประสบปญหาดวยขอจากดดานพนท เทคโนโลยทมอย ทาใหไมสามารถเพมประสทธภาพการผลต และลดตนทนการผลตพชอาหารได บางครงผลตเกนความตองการของตลาด ทาใหราคาสนคาเกษตรตกตา

หองสมดกรมพฒนาทดน

2-3  

2) ความมนคงดานพลงงาน ประเทศไทยยงขาดความมนคงดานพลงงาน เนองจากตองนาเขาน ามนเชอเพลงปละไมตากวา 1 ลานลานบาท ประเทศไทยตองกาหนดนโยบายพลงงานทดแทนจากพช เศรษฐกจ โดยใชออย (กากน าตาล) และมนสาปะหลงในการผลตเอทานอลเพอนามาผลตนามนแกสโซฮอล และปาลมนามนเพอผลตไบโอดเซล 3) มลคาการสงออก ราคาผลผลต พชเศรษฐกจเปนสนคาสงออกทมมลคาสง รวมทงเกยวของกบเกษตรกรเปนจานวนมาก พชเศรษฐกจ 6 ชนด คอ ขาว ยางพารา มนสาปะหลง ปาลมนามน ออยโรงงาน และขาวโพดเลยงสตว มมลคาการสงออกรวมทงสน 842,490 ลานบาท และจานวนเกษตรกรผผลตสนคาทง 6 ชนดขางตนเปนสวนใหญของครวเรอนเกษตรกรทงหมด ประกอบกบเปนสนคาทมปญหาความไมสอดคลองระหวางอปสงคและอปทาน ทาใหมปญหาราคาผนผวนใหตองแกไขอยางตอเนอง 2.2.2 ความสาคญของเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ การปลกพชเศรษฐกจหลายชนดของประเทศไทย ยงไมมประสทธภาพเทาทควร เนองจากเกษตรกรสวนหนงนาพนททมความเหมาะสมนอย หรอไมเหมาะสมมาใชปลกพช สงผลใหประสทธภาพการผลตโดยเฉลยอยในเกณฑตา ตนทนการผลตสง และหลายชนดมปรมาณเกนความตองการของตลาด จงตองมการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมอยางเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจ การบรหารจดการพนทเกษตรกรรมเปนแนวคดทดาเนนการภายใตนโยบายของรฐบาล ในการจดการและใชทดนของประเทศเพอเกดประโยชนสงสด จงตองคานงถงศกยภาพหรอความเหมาะสมของทรพยากรทดนในการปลกพชเศรษฐกจ เขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจเปนกลไกหนงในการขบเคลอนใหการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมเกดประโยชนสงสด โดยนาเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปดาเนนการ ดงน 1) เพมประสทธภาพการผลต ในเขตเหมาะสมสง และปานกลาง 2) ปรบเปลยนรปแบบการผลตในเขตเหมาะสมนอย และเขตไมเหมาะสม  

หองสมดกรมพฒนาทดน

บทท 3 ความรดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

3.1 ทรพยากรดน 3.1.1 กลมชดดน 1) ความเปนมา กรมพฒนาทดนไดจดทาแผนทความเหมาะสมของดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจระดบจงหวด มาตราสวน 1:50,000 ขนในป 2530-2534 โดยใชลกษณะและสมบตดนทมผลตอการใชประโยชนทดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจและทางดานปฐพกลศาสตรบางกจกรรม ไดแก ชนดและปรมาณวสดทเปนองคประกอบดน ชนดของวตถตนกาเนดดน ความลาดชนของพนท สภาพพนททเกดดน ระยะเวลาและการพฒนาการของดน สภาพความชนของดน สภาพการแชขงนาหรอการอมตวดวยน าของดน การระบายน าของดน ชนขนาดอนภาคดน ความลกของดน ชนดวสดตนกาเนดดนหรอชนดของชนสวนเนอหยาบ ความเปนกรดเปนดางของดน ความเคมของดน ความอดมสมบรณของดน ลกษณะและสมบตอนๆ ทมผลตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของพชทปลก ตอมาในป 2545 ไดมการปรบฐานขอมลกลมชดดนใหมบนแผนทภมประเทศ กรมแผนททหาร และบนภาพถายออรโธส มาตราสวน 1:25,000 กระทรวงเกษตรและสหกรณ ทกรมพฒนาทดนรบผดชอบ ขอมลกลมชดดนระดบนไดใชเปนขอมลสาหรบกาหนดเขตความเหมาะสมของดนสาหรบปลกพชเศรษฐกจ กลมชดดนจาแนกได 62 กลมชดดน สามารถจดกลมชดดนตามสภาพพนทและเขตความชนดนได 4 กลมใหญๆ ไดแก 1.1) กลมชดดนทพบในพนทลมเขตความชนดนแบบทดนมน าขงหรอดนอมตวดวยนา ดนมการระบายน าเลวมาก เลวหรอคอนขางเลว ประกอบดวย 28 กลมชดดน ไดแก กลมชดดนท 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 57, 58 และ 59 พบไดในทกภาคของประเทศ 1.2) กลมชดดนทพบในพนทดอนเขตความชนดนแบบทดนแหงตดตอกนนาน ดนมการระบายนาดปานกลาง ด คอนขางมากหรอมากเกนไป ประกอบดวย 22 กลมชดดน ไดแก กลมชดดนท 28, 29, 30, 31, 33, 35, 36, 37, 38, 40, 41, 44, 46, 47, 48, 49, 52, 54, 55, 56, 60 และ 61 พบในพนทดอนของภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลางและภาคตะวนออกบางพนท

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-2  

1.3) กลมชดดนทพบในพนทดอนเขตความชนดนแบบทดนชนนาน ดนมการระบายนาดปานกลาง ด คอนขางมากหรอมากเกนไป ประกอบดวย 11 กลมชดดน ไดแก กลมชดดนท 26, 27, 32, 34, 39, 42, 43, 45, 50, 51 และ 53 พบในพนทดอนของภาคใตและพนทชายฝงทะเลภาคตะวนออก 1.4) กลมชดดนทพบในพนทลาดชนสงหรอพนทภเขา มความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต ประกอบดวย 1 กลมชดดน ไดแก กลมชดดนท 62 พบไดในทกภาคของประเทศ กลมชดดนแตละกลมจะมลกษณะและสมบตเดนประจาแตละกลมชดดนแตกตางกนไปตามศกยภาพในการใชประโยชนทดน 3.1.2 การจดทาหนวยทดน 1) ความหมายหนวยทดน หนวยทดน คอ หนวยลกษณะและสมบตดนและทดน ทไดจากการศกษาวเคราะหลกษณะและสมบตดนและทดนรวมกนกบลกษณะการใชทดนและการจดการดน และปจจยอนๆ ทเกยวของ สาหรบนาไปประเมนคณภาพ เชน ขอมลดน สภาพการใชทดน เขตชลประทานหรอแหลงนา เขตการจดรปทดน เปนตน การจดทาหนวยทดนเปนการวเคราะหลกษณะและสมบตของดนใหครอบคลมคณภาพทดนทใชในการประเมนความเหมาะสมทดนกบการปลกพชเศรษฐกจแตละชนดขอมลทใชในการวเคราะหและจดทาหนวยทดน ประกอบดวย 1.1) ขอมลดนและทดน ไดแก เนอดนและชนขนาดอนภาคดน ความลกของดน ความอดมสมบรณดน ความเปนกรดเปนดางของดน ความเคมของดน อนตรายจากการถกน าทวม ความลาดชนของพนท ปรมาณน าฝน การตกแพรกระจายและเสนชนน าฝน เสนชนความสงและอณหภมดน เปนตน 1.2) ขอมลสภาพการใชทดน เชน ชนดของพชพรรณ การจดการดนและพช การใชประโยชนอน ๆนอกภาคการเกษตร 1.3) ขอมลดานการจดการดน เชน การยกรอง การทาคนนากกเกบน า การชลประทานและแหลงนา 1.4) ขอมลอนๆ เชน เขตการจดรปทดน และพระราชบญญต อนๆทเกยวของกบทดน

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-3  

2) ขนตอนการวเคราะหและจดทาหนวยทดน นาขอมลทรพยากรดน สภาพการใชทดน การจดการดน และขอมลอนๆ ทรวบรวมมาได ทาการซอนทบโดยใชโปรแกรมระบบสารสนเทศภมศาสตร กจะไดหนวยทดนสาหรบนาไปประเมนความเหมาะสมของดน และทดนตามคมอการประเมนคณภาพทดนสาหรบพชเศรษฐกจ (กองวางแผนการใชทดน, 2542) 3) หนวยทดนและอธบายหนวยทดน ขอมลชลประทานใชสญลกษณ I เปนตวแทน ในกรณของการใชประโยชนทดนสาหรบปลกไมผลหรอไมยนตนในพนททเปนดนในทลมจะใชสญลกษณ M เปนตวแทน 3.1.3 คณภาพทดน 1) การประเมนคณภาพทดน การประเมนคณภาพทดนมหลายวธ ในอดตทผานมากรมพฒนาทดนยดหลกการในการประเมนคณภาพทดนของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ประเทศสหรฐอเมรกา (USDA) ซงสามารถตอบวตถประสงคไดในระดบกวางๆ เทานน ในป 2527 กรมพฒนาทดนไดเรมนาเอาวธการประเมนคณภาพทดนของ FAO, 1983 มาใช เนองจากสามารถตอบวตถประสงคไดครอบคลมในทกระดบของการสารวจ การประเมนคณภาพทดนตามหลกการของ FAO สามารถทาได 2 รปแบบ คอ การประเมนทางดานคณภาพหรอดานกายภาพวาทดนนนๆ เหมาะสมมากหรอนอยตอการใชประโยชนทดนประเภทตางๆ และการประเมนทางดานปรมาณหรอดานเศรษฐกจในรปของตวเงนของการลงทนและผลตอบแทนทไดรบ คมอแนวทางฉบบนมเนอหาเฉพาะการประเมนทางดานคณภาพหรอดานกายภาพเทานน ปจจยทนามาใชในการประเมน ไดแก สภาพการใชทดนและความตองการปจจยในการใชทดน คณภาพทดน คอ คณสมบตของทดนทมอทธพลตอการเจรญเตบโตและผลผลตของพช คณลกษณะทดนอาจประกอบดวยคณลกษณะทดนตวเดยวหรอหลายตวกได ซงมอทธพลตอการเจรญโตของพชไมเทากน มทงหมด 25 ชนด สาหรบประเทศไทยไดพจารณาแลววาคณภาพทดนทสมควรนามาใชประเมนม 13 ชนด ไดแก 1.1) ความเขมของแสงอาทตย (radiation regime : u) ไดแก ความยาวของชวงแสง 1.2) ระบอบอณหภม (temperature : t) ไดแก คาอณหภมเฉลยในฤดปลก 1.3) ความชมชนทเปนประโยชนตอพช (moisture availability : m) ไดแก ปรมาณนาฝนเฉลยในรอบปหรอความตองการนาในชวงการเจรญเตบโต โดยพจารณารวมกบการแพรกระจายของฝนและลกษณะของเนอดน

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-4  

1.4) ความเปนประโยชนของออกซเจนตอรากพช (oxygen availability : o) ไดแก สภาพการระบายนาของดน 1.5) ความเปนประโยชนของธาตอาหาร (nutrient availability : s) ไดแก ปรมาณธาตอาหารในดน โดยพจารณารวมกบความเปนกรดเปนดางของดนหรอระดบความอดมสมบรณของดน 1.6) ความจในการดดยดธาตอาหาร (nutrient retention : n) ไดแก ความจแลกเปลยนแคตไอออน (CEC) และอตรารอยละความอมตวเบส (% BS) 1.7) สภาวะการหยงลกของราก (rooting conditions : r) ไดแก ความลกของดน ความลกของระดบน าใตดนและชนการหยงลกของราก ประกอบดวยปรมาณกอนกรวดหรอเศษหน ลกษณะของเนอดน โครงสรางดนและการเกาะตวของดน 1.8) ความเสยหายจากนาทวม (flooding hazard : f) ไดแก จานวนครงทนาทวมในรอบปทกาหนดไว 1.9) การมเกลอมากเกนไป (excess of salt : x) ไดแก ปรมาณเกลออสระทสะสมมากเกนพอจนเปนอนตรายตอการเจรญเตบโตของพช 1.10) สารพษ คณลกษณะของดน (soil toxicity : z) ไดแก ระดบความลกของจาโรไซต และปฏกรยาดนททาใหเหลกและอะลมเนยมละลายออกมามาก 1.11) สภาวะการเขตกรรม (soil workability : k) ไดแก ชนความยากงายในการเขตกรรม 1.12) ศกยภาพในการใชเครองจกรกล (potential formechanization : w) ไดแก ความลาดชนของพนท ปรมาณหนโผลหรอกอนหนโผล 1.13) ความเสยหายจากการกรอน (erosion hazard : e) ไดแก ความลาดชนของพนทและปรมาณดนทสญเสย 2) วธการวดและประเมนคณภาพทดนหรอประเมนความเหมาะสมของทดน การประเมนคณภาพทดนใชลกษณะและสมบตของทดนประจาหนวยทดนมาเปนตวแทนในการคาดคะเนรวมกน โดยพจารณาลกษณะและสมบตของทดนทเปนขอจากดรนแรงทสดตอการเจรญเตบโตของพช กจะไดระดบความเหมาะสมของคณภาพทดน 3.1.4 ดนทมปญหาตอการเกษตรและปญหาของทรพยากรดน 1) ดนปญหา ดนปญหา หมายถง ดนทมสมบตบางประการไมเหมาะสมหรอมความเหมาะสมนอยสาหรบการปลกพช ซงอาจเกดขนจากธรรมชาตหรอจากการใชทดนอยางไมระมดระวง ทาใหดนเสอมโทรมลงจนเปนอปสรรคตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของพชไดตามปกต

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-5  

ดนทมปญหาตอการเกษตรกรรม มดงน คอ 1.1) ดนเคม (Saline Soil) หมายถง ดนทมปรมาณเกลอละลายน าไดอยในสารละลายดนมากจนมผลตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของพช มคาการนาไฟฟาของสารละลายดนทสกดไดจากดนทอมตวดวยน ามากกวา 2 เดซซเมนตตอเมตร โดยปกตจะพบชนดนดานแนนทบทมเกลอสะสมมากภายในความลก 200 เซนตเมตรจากผวดน และมคราบเกลอกระจดกระจายอยบรเวณผวดนมาก สาหรบปญหาดนเคม ไดแก (1) จากดชนดพชทปลกเนองจากพชไดรบผลกระทบจากความเคมของดน เมอดนมคาความนาไฟฟาของสารละลายในดน มคามากกวา 4 เดซซเมนตตอเมตร (2) ดนและนาเคมทาใหไมเหมาะสมสาหรบใชทาการเกษตรกรรมและใชอปโภคบรโภค (3) ดนมโครงสรางแนนทบทาใหเปนอปสรรคตอการไถพรวนและการชอนไชของรากพช (4) ความอดมสมบรณของดนตา (5) เกดความไมสมดลของธาตอาหารทาใหพชขาดธาตอาหารหรอมมากจนเปนพษตอพช เชน ขาดธาตไนโตรเจน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม เหลก แมงกานส ทองแดง สงกะสและโคบอลต ทาใหมธาตโบรอนและโซเดยมมากจนเปนพษ (6) พนทดนเคมชายทะเลมน าทะเลขนถงประจาวน มเนอดนเปนดนเลนเคมและนาทะเลทวมเปนประจาทกวน จงไมเหมาะสมตอการปลกพช (7) ขาดแคลนแหลงนาจดและระบบการชลประทาน 1.2) ดนเปรยวจด (Acid Sulfate Soil) หมายถง ดนทเปนกรดรนแรงมากหรอเปนกรดรนแรงมากทสด อนเนองมาจากตะกอนนาทะเลทมสารประกอบกามะถนมาก [ไพไรต (pyrite) : Fe2S] ชนดนนเมอแหงจะเกดจดประสเหลองฟางขาว [จาโรไซต (jarosite) : KFe3(SO4)2(OH)6] หรอดนมคาความเปนกรดเปนดางเทากบหรอนอยกวา 4.0 ภายในความลก 150 เซนตเมตรจากผวดนสาหรบปญหาดนเปรยวจด ไดแก (1) จากดชนดพชทปลก เนองจากมปฏกรยาดนเปนกรดรนแรงมากถงเปนกรดรนแรงมากทสด (2) ดนมโครงสรางเปนกอนเหลยมแนนทบ เมอดนแหงจะแขง แตกระแหงกวางและลก เกดรอยไถลในหนาตดดน ดนเปยกแฉะจะเหนยวตดเครองมอการเกษตร ทาใหเปนอปสรรคตอการไถพรวนและรากพชฉกขาด

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-6  

(3) น าเปนกรดรนแรงมากถงเปนกรดจดมาก ทาใหไมเหมาะสมตอการเกษตรกรรมและใชอปโภคบรโภค (4) เกดความไมสมดลของธาตอาหาร เชน ฟอสฟอรส แมกนเซยม สงกะส โมลบดนมและทองแดง เปนตน (5) มสารประกอบหรอธาตบางชนดละลายออกมามากจนเปนพษตอพชทปลก เชน สารประกอบของเหลก แมงกานส อะลมเนยม และกาซไฮโดรเจนซลไฟด โดยไปยบย งการเจรญเตบของรากพชและทาใหรากพชทแตกใหมเนาตาย (6) ยบย งกจกรรมของจลนทรยทชวยยอยอนทรยวตถ (7) สงกอสรางตางๆ และอปกรณการเกษตร เกดการกดกรอน ชารดเสยหายและมอายการใชงานสนลง 1.3) ดนอนทรย (Organic Soil) หมายถง ดนทมวสดอนทรยหรอเศษซากพชจากใบไม รากไมและกงไมสะสมกนมากเปนชนหนาเทากบหรอมากกวา 40 เซนตเมตร ภายในความลก 80 เซนตเมตรจากผวดน รองรบดวยชนดนทเปนดนเลนเละของตะกอนนาทะเลทมศกยภาพกอใหเกดเปนดนกรดกามะถนหรอดนเปรยวจด พบมากในพนทลมน าขงนานเกอบตลอดปหรอพนทพรตามชายฝงทะเล สาหรบปญหาดนอนทรย ไดแก (1) จากดชนดพชทปลก เนองจากวสดอนทรยเกาะตวกนอยางหลวมในสภาพนาแชขงนานเกอบตลอดป (2) มเศษกงไม ตอไมและรากไมอยใตดนมาก ทาใหเปนอปสรรคตอการใชทดนเพอปลกพช (3) การเตรยมพนทเพาะปลกทาไดยากลาบาก ไมสามารถใชเครองจกรกลหรอเครองทนแรงได ตองใชแรงงานจากคนเทานน (4) วสดอนทรยเมอแหงจะยบตวมาก ทาใหรากพชโผลมาอยบนผวดน พชทปลกจะเอยงและลมงาย (5) วสดอนทรยเมอแหงจะตดไฟงายและดบยาก สญเสยความสามารถในการอมน าและดดซบธาตอาหารพช (6) ดนและนาเปนกรดรนแรงมากถงเปนกรดจดมากทาใหไมเหมาะสมสาหรบใชทาการเกษตรกรรมและใชอปโภคบรโภค (7) เกดความไมสมดลของธาตอาหาร ทาใหพชแสดงอาการขาดธาตไนโตรเจน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม แคลเซยม สงกะส ทองแดง โบรอน โมลบดนม แมกนเซยมและแมงกานส (8) เกดความเปนพษของเหลกและอะลมเนยม

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-7  

(9) เสยงตอการถกนาทวมในฤดฝน ทาความเสยหายใหกบพชทปลก (10) ขาดแคลนแหลงนาจดและไมมระบบการชลประทาน (11) เสยคาใชจายในการจดการดนสง ถงแมวาจะมการปรบปรงแลวผลผลตกยงต าและมอายการเกบเกยวผลผลตสน 1.4) ดนทราย (Sandy Soil) หมายถง ดนทมเนอดนเปนดนทรายหรอดนทรายปนดนรวนหนาเทากบหรอมากกวา 100 เซนตเมตรจากผวดน และรวมถงบางพนทมชนดนทรายหรอดนทรายปนดนรวนหนา 50-100 เซนตเมตรจากผวดน ปญหาดนทราย ไดแก (1) ดนมความสามารถในการอมน าและดดซบธาตอาหารตา (2) ความอดมสมบรณของดนตา (3) ในบรเวณทดอนและพนทลาดชน ดนงายตอการถกชะลางพงทลายสญเสยหนาดนและสญเสยสงทเปนประโยชนตอพช เกดเปนรองกวางและลก (4) ขาดแคลนนาและแหลงนาชลประทานโดยเฉพาะในบรเวณทดอน 1.5) ดนตน (Shallow Soil) หมายถง ดนทมชนสวนเนอหยาบ เชน ลกรง กอนกรวดหรอเศษหนปรมาณเทากบหรอมากกวารอยละ 35 โดยปรมาตร หรอพบชนมารล ชนหนพน ชนดานแขงหรอชนเชอมแขงภายในความลก 50 เซนตเมตรจากผวดน สาหรบปญหาดนตน ไดแก (1) มชนลกรงหรอกอนกรวดปรมาณมากในระดบตนถงตนมาก และอาจพบกระจดกระจายอยบนผวดนมาก ทาใหเปนอปสรรคตอการไถพรวนและการชอนไชของรากพชลงไปหาธาตอาหารและนา (2) มสวนประกอบของชนสวนเนอหยาบมาก ทาใหมเนอดนนอย ความสามารถในการอมนาและดดซบธาตอาหารตา ดนขาดน าเรว สญเสยธาตอาหารหรอสญเสยสงทเปนประโยชนตอพชไดงาย (3) ความอดมสมบรณของดนตา (4) ขาดแคลนนาและแหลงนาชลประทาน (5) จากดชนดพชทจะนามาปลก (6) พนทลาดชน ดนงายตอการถกชะลางพงทลายสญเสยหนาดนและสญเสยสงทเปนประโยชนตอพชไดงายเกดเปนรองกวางและลก (7) ขาดแคลนนาและแหลงนาชลประทาน

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-8  

1.6) ดนกรด (Acid Soil) หมายถง ดนทมคาความเปนกรดเปนดางของดนนอยกวา 7.0 แตปญหาดนกรดทมผลตอความเปนประโยชนของธาตอาหารพชเพอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตตามปกต มคานอยกวา 5.5 ปญหาดนกรด ไดแก (1) ดนเปนกรดจดมากถงเปนกรดจด (2) ความอดมสมบรณของดนตา (3) เกดความไมสมดลของธาตอาหารหรอทาใหพชขาดธาตอาหารได 1.7) ดนทมความอดมสมบรณของดนตา (Low Soil Fertility)หมายถง ดนทมอนทรยวตถ อตรารอยละความอมตวเบส ความจแลกเปลยนแคตไอออน ความเปนประโยชนของธาตฟอสฟอรสและโพแทสเซยมอยในระดบตาหรอมคาเฉลยอยในระดบตาไมเพยงพอตอความตองการของพช ทาใหเจรญเตบโตไมดและใหผลผลตตา สาหรบปญหาดนทมความอดมสมบรณตา ไดแก (1) ดนมอนทรยวตถตา (2) มธาตอาหารทเปนประโยชนตอพชตา (3) ความสามารถในการดดซบและปลดปลอยธาตอาหารตา (4) ปฏกรยาดนเปนกรด เนองจากผานการสญเสยธาตทเปนดางและธาตอาหารพชออกไปจากดน 1.8) การชะลางพงทลายของดน การชะลางพงทลายของดน หมายถง การทหนาดนถกกรอนเปนรองกวางและลก โดยกระบวนการททาใหหนาดนเกดการแตกและฟงกระจายโดยแรงกระแทกของเมดฝน แรงลมหรอจากการกระทาของมนษยแลวเกดการพดพาโดยน า ลมและตวการอนๆ จากทหนงไปตกทบถมในทอน ทาใหพชทปลกเสยหาย เกดการสญเสยสงทเปนประโยชนตอพช ดนมความอดมสมบรณตา ซงเปนปญหาและอปสรรคตอการเกษตรกรรม (1) ปญหาการชะลางพงทลายของดน สญเสยหนาดนและสงทเปนประโยชนตอพช เชน อนทรยวตถ ธาตอาหารพชและสงทมชวตในดน เมอเกดการชะลางพงทลายอยางตอเนองเปนเวลานาน จะทาใหเกดเปนรองกวางและลก ทาความเสยหายใหกบพนทและพชพรรณทปลก ตองเสยคาใชจายสงในการฟนฟปรบปรงดน 1.9) การใชทดนอยางไมเหมาะสมตามศกยภาพของทดน การใชทดนอยางไมเหมาะสมตามศกยภาพของทดน หมายถง การดดแปลงพนทไปใชประโยชนอยางถาวรตามศกยภาพของทดน เชน การยกรองปลกไมผล ไมยนตน พชไรหรอพชผก ในพนทลมทมนาขงหรอมระดบนาใตดนตน ซงเปนพนทเหมาะสมสาหรบการปลกขาว หรอการปรบ

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-9  

พนทและทาคนดนกกเกบน าสาหรบปลกขาว ซงพนทดงกลาวตามศกยภาพเปนพนทเหมาะสมสาหรบปลกไมผล ไมยนตน พชไรหรอพชผก เปนตน (1) ปญหาการใชทดนอยางไมเหมาะสมตามศกยภาพของทดนในพนทลม พนทลมเปนพนทมน าขงหรอมน าใตดนตน การยกรองปลกพชอยางถาวรสาหรบปลกไมผล ไมยนตน พชไรและพชผก อาจเสยงตอการถกน าไหลบาทาความเสยหายใหกบพชทปลก หรอมระดบนาใตดนตน ทาใหพชทปลกประสบปญหารากเนา ทาความเสยหายกบพชทปลกได (2) ปญหาการใชทดนอยางไมเหมาะสมตามศกยภาพของทดนในพนทดอน พนทดอนเหมาะสมสาหรบการปลกพชทไมชอบใหมนาขง การดดแปลงพนทอยางถาวร โดยการทาคนนากกเกบนาสาหรบปลกขาวอาจประสบปญหาขาดแคลนนา (3) ปญหาการใชทดนอยางไมเหมาะสมตามศกยภาพของทดนในพนทลาดชนสง การเกษตรกรรมในพนทลาดชนสงยากตอการจดการดแลรกษา ทาใหหนาดนงายตอการถกชะลางพงทลายหรอเกดดนถลม ทาความเสยหายใหกบพนทเพาะปลกและพชทปลก ทาลายระบบนเวศและทรพยากรธรรมชาตในพนทและพนทใกลเคยง (4) ปญหาการใชทดนอยางไมเหมาะสมตามศกยภาพของทดนในกจกรรมอนๆ เชน การกอสรางทอยอาศยและพฒนาเปนเมองอตสาหกรรมในพนทดนมความอดมสมบรณสงและมโครงสรางพนฐานสมบรณดานการเกษตรกรรม การขดทราย บอดนหรอบอลกรงในพนทเหมาะสมดสาหรบการเกษตรกรรม เปนตน 1.10) พนทลาดชนเชงซอน (Slope Complex) หมายถง พนทภเขาหรอเทอกเขาทมความลาดชนมากกวา 35 เปอรเซนต การทาการเกษตรในพนทบรเวณนจะยากตอการจดการดนและการดแลรกษา เนองจากหนาดนเกดการกรอนอยางรนแรง อาจสงผลกระทบตอระบบนเวศวทยาในพนทใกลเคยงและพนทตอนลาง สาหรบปญหาพนทลาดชนเชงซอน ไดแก สภาพพนทมความลาดชนสง ทาใหเปนอปสรรคตอการเกษตรกรรมยากตอการจดการดแลรกษา เสยงตอการชะลางพงทลายสญเสยหนาดนอยางรนแรงและทาลายระบบนเวศวทยาของสงแวดลอมและปาไม ดงนน จงควรมการศกษาสภาพพนท และศกยภาพของดนกอน และถาจาเปนควรทาการเกษตรแบบวนเกษตร เพอรกษาระบบนเวศของปาไมไมใหเสอมโทรม

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-10  

3.2 สภาพการใชประโยชนทดน การใชประโยชนทดนเปนขอมลสาคญในการวเคราะหเขตเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจ หากมการเพาะปลกพชเศรษฐกจดงกลาวกจะอนมานไดวาเกษตรกรในพนทดงกลาวมทศนคตในเชงบวกกบพชดงกลาว และยงจะทราบเนอทเพาะปลกพชเศรษฐกจจากขอมลการใชประโยชนทดน ทาใหทราบวาบรเวณจงหวดไหนเปนแหลงผลตทสาคญ นอกจากนแลวการใชประโยชนทดนในชวงระยะเวลาทตางกนยงแสดงถงการเปลยนแปลงการใชทดนซงหมายถงแนวโนมการผลตทางการเกษตร ทงนหากวเคราะหการใชประโยชนทดนรวมกบความเหมาะสมในการปลกพชเศรษฐกจแลว ทาใหทราบวามการปลกพชดงกลาวในพนททเหมาะสมและไมเหมาะสมมากนอยอยางไร สภาพการใชประโยชนทดนในรปแบบ Shapefile ทวประเทศนนไดทาการวเคราะหโดยสวนวเคราะหสภาพการใชทดน กองนโยบายและแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน โดยการแปลภาพถายทางอากาศส (Color Orthophoto) และภาพถายดาวเทยม SPOT-5 และ THEOS รวมกบการสารวจภาคสนาม สาหรบการนาขอมลสภาพการใชประโยชนทดนในรปแบบ shapefile มาวเคราะหในการกาหนดเขตเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจน เลอกเฉพาะสภาพการใชประโยชนทดนเฉพาะพชเศรษฐกจทสนใจและมาวเคราะหเทานน ซงการใชประโยชนทดนดงกลาวนนอาจจะอยในและนอกเขตปาไมตามกฎหมาย ดงนนจะตองนาไปวเคราะหรวมกบขอบเขตปาไมตามกฎหมายเพอกาหนดเขตเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจในพนทนอกเขตปาไมตามกฎหมายเทานน ในการกาหนดเขตเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจ ขอบเขตปาไมตามกฎหมายจะมความสาคญในการวเคราะห เนองจากจะไมนาพนทในเขตปาไมตามกฎหมายมาพจารณา การใชประโยชนสาหรบพชเศรษฐกจ เนองจากไมมนโยบายสงเสรมเกษตรกรรมในพนทปาไมตามกฎหมาย

3.3 ภมอากาศ ภมอากาศเปนปจจยหลกเกษตรกรรม เนองจากภมอากาศเปนปจจยสาคญในการเจรญเตบโตของพชแตละชนด พชบางชนดเจรญเตบโตไดในพนททมภมอากาศหนาวเยน บางชนดเจรญเตบโตไดดในพนททมความชนสง เปนตน ดงนนขอมลภมอากาศจงเปนขอมลทสาคญในการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจ ขอมลภมอากาศทสาคญสาหรบการกาหนดเขตดงกลาว ไดแก ปรมาณฝนรายป (Annual rainfall)ปรมาณน าฝนใชการ (Effective rainfall) และคาอณหภมเฉลยในฤดปลก (Mean temperature in growing period) มรายละเอยดดงน 1) ปรมาณน าฝนเฉลยรายป (Annual rainfall) หมายถง ปรมาณฝนรวมรายปเฉลยในชวงเวลาหนง ในการกาหนดเขตการใชทดนพชเศรษฐกจนน ปรมาณน าฝนเฉลยรายป เปนคณลกษณะทดนทเปนตวแทนของความชมชนทเปนประโยชนตอพช โดยปรมาณน าฝนเฉลยรายปจะนามาวเคราะห

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-11  

ในกรณการเพาะปลกทมอายยาวกวาหนงป ตองใชน าตลอดปในการเจรญเตบโต เชน ไมผลตางๆ ชา กาแฟ มนสาปะหลง ออย และมะพราว เปนตน 2) ปรมาณฝนใชการ (Effective rainfall) หมายถง ปรมาณนาฝนทตกลงบนพนทเพาะปลกและเปนประโยชนตอการเพาะปลก พชสามารถนาไปใชประโยชนได หรอสามารถทดแทนนาชลประทานทตองจดหามาใหแกพชทแปลงเพาะปลกได การคานวณหาคาปรมาณฝนใชการสามารถทาไดหลายวธ ซงคาปรมาณนาฝนทนามาใชใน การคานวณเปนคาปรมาณนาฝนรายเดอน (กรมชลประทาน, 2554) ในชวงเวลาทสนใจ เชน คาบ 10 ป เปนตน ปรมาณฝนใชการเปนคณลกษณะทดนทเปนตวแทนของความชมชนทเปนประโยชนตอพช โดยปรมาณฝนใชการจะนามาวเคราะหในกรณการเพาะปลกพชอายสนกวาหนงป เชน ขาวโพด ขาว และพรก เปนตน 3) อณหภมมอทธพลตอการงอกของเมลดพช ตอการออกดอกของพชบางชนด และสมพนธกบขบวนการสงเคราะหแสงซงจะสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพช คณลกษณะทดนทเปนตวแทนของระบอบอณหภม (Temperature regime) โดยคมอการประเมนคณภาพทดนของกรมพฒนาทดน (กรมพฒนาทดน, 2542) นนแนะนาใหใช คาอณหภมเฉลยในฤดปลก (Mean temperature in growing period) ซงหมายถง อณหภมเฉลยในชวงระยะเวลาทมการเพาะปลกพชนนๆ ในการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจโดยทวไปนน จะใชขอมลน าฝนเฉลยรายป หรอขอมลปรมาณน าฝนในชวงทพชใชในการเจรญเตบโต สอดคลองตามประเภทของพช สาหรบขอมลภมอากาศอนๆนนสามารถเลอกใชตามความพรอมของขอมลและประเภทของพช

3.4 ทรพยากรนา ทรพยากรน าเปนปจจยสาคญในการเกษตร เชนเดยวกบทรพยากรดนและทรพยากรอนๆ ปจจบนปญหาดานทรพยากรนาในปจจบนเกดขนบอยครง ทงดานการขาดแคลนนาในฤดแลงหรอภาวะน าทวมในฤดฝน เกดความเสยหายใหกบพนทเกษตรกรรม และผลผลตทางการเกษตร ดงนนรฐบาลหรอเกษตรกรจงมกระบวนการในการบรหารจดการแหลงน า เพอใหมน าสาหรบการเพาะปลกอยางเพยงพอ ในการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจนน ขอมลแหลงน าทสาคญไดแก แหลงน าตามธรรมชาตและแหลงนาทมนษยสรางขนซงจะนามาใชในการชลประทานสาหรบเกษตรกรรม โดยขอมลแหลงนาทสาคญไดแก

หองสมดกรมพฒนาทดน

3-12  

1) แหลงน าตามธรรมชาต ประกอบดวย แหลงน าตามธรรมชาตในภาคตางๆ ของประเทศไทย เชน แมน า ลาธาร อางเกบน าตามธรรมชาต เปนตน โดยสามารถหาขอมลไดจาก กรมชลประทาน หรอกรมทรพยากรนา เปนตน 2) โครงการชลประทาน เปนโครงการทสนบสนนนาจากระบบสงนา และเกษตรกรสามารถนาน าไปใชเปนประโยชน เพอการเพาะปลกได ประเภทของโครงการชลประทาน (กรมชลประทาน, 2556) ทเปนขอมลประกอบในการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบพชเศรษฐกจมดงน (1) โครงการชลประทานขนาดใหญ คอ งานชลประทานอเนกประสงคทสามารถกอใหเกดประโยชนทางดานการเกษตร การอปโภคบรโภค การบรรเทาอทกภย การอตสาหกรรม การผลตกระแสไฟฟาจากพลงน า การคมนาคม แหลงเพาะพนธประมงนาจด แหลงทองเทยวพกผอนหยอนใจ และอน ๆในแตละโครงการมงานกอสรางหลายประเภท เชน เขอนเกบกกนา เขอนหรอฝายทดนา การสบน า ระบบสงน า ระบบระบายนา ระบบชลประทานในแปลงนา ถาเปนการกอสรางประเภทเขอนเกบกกนา สามารถเกบกกนาไดมากกวา 100 ลานลกบาศกเมตร หรอมพนทอางเกบนาตงแต 15 ตารางกโลเมตร หรอมพนทชลประทานมากกวา 80,000 ไร เชน เขอนเจาพระยา จงหวดชยนาท เขอนขนดานปราการชล จงหวดนครนายก เปนตน (2) โครงการชลประทานขนาดกลาง หมายถง โครงการชลประทานทมปรมาตรเกบกกน านอยกวา 100 ลานลกบาศกเมตร มพนทเกบกกนานอยกวา 15 ตารางกโลเมตร หรอมพนทชลประทานนอยกวา 80,000 ไรโดยตองเปนโครงการทมการจดทารายงานความเหมาะสมแลว ซงจะเปนงานกอสรางอาคารชลประทานประเภทตาง ๆ อาท เขอนเกบกก เขอนทดน า ฝาย โรงสบน า ระบบสงน าและระบายนา ฯลฯ รวมทงงานกอสรางทางลาเลยงผลผลตและงานแปรสภาพลานา (3) โครงการชลประทานขนาดเลก หมายถง งานพฒนาแหลงน าขนาดเลก ทกรมชลประทาน ไดเรมกอสรางมาตงแต พ.ศ.2520 เพอแกปญหาหรอบรรเทาความเดอดรอนเกยวกบเรองน าสาหรบการอปโภคบรโภค และการเกษตร ซงเปนความจาเปนขนพนฐานของราษฎรในชนบท หรอพนททหางไกล รวมทงการแกไขบรรเทาความเดอดรอนจากอทกภยและน าเคมทขนถงพนทเพาะปลก โดยการกอสรางอาคารชลประทานขนาดเลกประเภทตาง ๆ ใหสอดคลองกบสภาพภมประเทศและปญหาทเกดขนตามความตองการของราษฎร ขอมลพนทชลประทานจะมความสาคญสาหรบการเพราะปลกพชในฤดแลง เนองจากพนทดงกลาวจะเปนพนททสามารถทาเกษตรไดในฤดแลง เชน ขาวนาปรง ถวเหลองฤดแลง ขาวโพดฤดแลง และหอมแดงฤดแลง เปนตน

หองสมดกรมพฒนาทดน

 

 

บทท 4 การประเมนคณภาพทดน

4.1 การประเมนคณภาพทดน การกาหนดเขตเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจของกรมพฒนาทดนนน ไดประเมนคณภาพทดนสอดคลองกบวธการทพฒนาโดย FAO (1983) ซงการประเมนคณภาพทดนดานกายภาพหรอดานคณภาพ (Qualitative land evaluation) เปนการประเมนศกยภาพของทดนวาทดนนนๆเหมาะสมมากหรอนอยเพยงใดสาหรบการใชทดนประเภทตางๆ หรอการปลกพชตางๆ โดยพจารณาจากคณลกษณะทดนทไดจาแนกไวในแตละหนวยทดน (Land unit, LU) สภาพแวดลอมทมผลตอการเจรญเตบโตของพช และระดบการจดการในการใชประโยชนทดนสาหรบแตละประเภทการใชประโยชนทดน (Land Use Requirement, LUR) (บณฑต ตนศร และคารณ ไทรฟก, 2542) ตามหลกการของ FAO ไดจาแนกอนดบความเหมาะสมของทดนสอดคลองกบระดบความตองการปจจยคณภาพทดนของแตละประเภทการใชประโยชนทดน และจดอนดบความเหมาะสมของทดนเปน 2 อนดบ (Order) คอ อนดบทเหมาะสม (Suitability order, S) และอนดบทไมเหมาะสม (Not suitable order, N) เมอจาแนกอนดบความเหมาะสมแลว ยงสามารถแบงชนระดบความเหมาะสมในการปลกพชเศรษฐกจได เปน 3 ชน (Class) ไดแก ชนทมความเหมาะสมสง (Highly suitable, S1) ชนทมความเหมาะสมปานกลาง (Moderately suitable, S2) และชนทมความเหมาะสมเลกนอย (Marginally suitable, S3) ซงในแตละชนความเหมาะสมยงสามารถแบงออกเปนชนยอย (Subclass) โดยชนยอยนสะทอนขอจากดสงสดของคณภาพทดนทมอทธพลตอการเจรญเตบโตและใหผลผลตของพชอกดวย แสดงตวอยางอนดบชนและชนยอยความเหมาะสมของทดนโดยรวม ขนตอนในการประเมนความเหมาะสมของทดนโดยสรปม 4 ขนตอน ดงน 1) กาหนดประเภทการใชประโยชนทดน (Land Use Type, LUT) ทตองการวางแผน ซงในทนคอ การเพาะปลกพชเศรษฐกจทสนใจ และจะไดเลอก ความตองการดานพช (Crop requirement) ทสอดคลองกบความตองการดานพชของพชเศรษฐกจทตองการกาหนดเขตเหมาะสมในการปลกและกาหนดพนททตองการศกษา 2) กาหนดหนวยทดน (Land Unit, LU) ครอบคลมพนทศกษาสาหรบการประเมนคณภาพทดน จากนนพจารณาเลอกคณสมบตดน (Land characteristic) หรอคณสมบตทดน (Land Quality, LQ) ดงทกลาวไว แลวนาไปวเคราะหรวมกบความตองการในการเพาะปลกพช (Crop requirement) ซงขอมลหนวยทดนนนจะอยในรป Shapefile และ Excel

หองสมดกรมพฒนาทดน

4-2  

 

3) จากความตองการดานพช ผประเมนจะเลอกปจจยความตองการดานพช ทจะนาไปพจารณารวมกบคณสมบตทดนทสอดคลองกน 4) ประเมนความเหมาะสมระหวางความตองการของประเภทการใชทดนกบคณภาพทดนโดยใชวธการจบค (Matching) ระหวางความตองการปจจยในการเพาะปลกพชแตละชนด (Crop requirement) กบคณภาพทดน (Land Quality, LQ) แตละคณลกษณะ ผลจากการจบคคณภาพทดนและความตองการปจจยของพช เปนความเหมาะสมของแตละคณสมบตทดน 5) ผประเมนเปรยบเทยบผลจากการจบคของแตละคณสมบตทดน โดยใชวธการพจารณาคณภาพทดนหรอคณลกษณะทดนทมขอจากดทรนแรงทสดทมอทธพลตอการเจรญเตบโตของพชเปนตวแทนความเหมาะสมของทดนรวมทงหมด ในการประเมนความเหมาะสมของทดน ขอมลสาหรบการประเมนคณภาพทดนทสาคญประกอบดวย 1) คณภาพทดน (Land quality, LQ) ในทนจะใชหนวยทดน (Land Unit, LU) ซงสอดคลองกบขอมลดน 2) ความตองการในการใชประโยชนทดนของพช (Land Use Requirement, LUR) สามารถหาขอมลไดจาก หนงสอ การประเมนคณภาพทดน ซงสอดคลองตาม FAO Framework (1983) หรอจากการศกษาของแตละพช 3) ปรมาณน าฝนเฉลยรายปในรปแผนทเสนชนน าฝน (Isohyet map) ในรปแบบ (Shapefile) ครอบคลมทงประเทศ หรอปรมาณฝนใชการของแตละพชในรปแผนทเสนชนนาฝน สามารถหาขอมลไดจาก กรมอตนยมวทยา 4) อณหภมเฉลย ในรปแบบ Shapefile ครอบคลมทงประเทศ สามารถหาขอมลไดจาก กรมอตนยมวทยา (ถาหากตองการใช) 5) หลกเกณฑในการประเมนคณภาพทดนสอดคลองตาม FAO Framework (1983) การกาหนดประเภทการใชประโยชนทดน (Land Use Type, LUT) สาหรบการกาหนดเขตเหมาะสมของทดน สาหรบพชเศรษฐกจน หมายถง การปลกพชเศรษฐกจทสนใจ ความตองการในการเพาะปลกพชจงเปนความตองการของประเภทการใชประโยชนทดน เนองจากพชทปลกในพนทตางๆ มความตองการปจจยและสงแวดลอมทแตกตางกน (Land Use Requirement, LUR) นอกจากความตองการดานพช (Crop requirements) แลว เกษตรกรยงมการใชเครองมอ เครองจกร สารเคม แรงงาน เทคโนโลยหรอเงนทนทแตกตางกน และยงมการปรบพนทเพอใหพชสามารถเจรญเตบโตได ดงนนปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตของพช แบงเปน 3 กลม ไดแก 1) ความตองการดานพช (Crop requirements) เปนความตองการปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของพช ซงประกอบดวยปจจยคณภาพทดนดงน คอ อณหภม (t) ความชมชนทเปนประโยชนตอพช (m) ความเปนประโยชนของออกซเจนตอรากพช (o) ความจในการดดยดซบธาตอาหาร (n)

หองสมดกรมพฒนาทดน

4-3  

 

สภาพการหยงลกของรากพช (r) ความเปนประโยชนของธาตอาหาร (n) การมเกลอมากเกนไป (x) และสารพษในดน (z) 2) ความตองการดานการจดการ (Management requirements) เปนความตองการทเกษตรกรตองการดานเครองจกร เครองกล ทตองใชในการเตรยมดน การเขตกรรม ซงประกอบดวยปจจยคณภาพทดนดงน คอ สภาวะการเขตกรรม (k) ศกยภาพการใชเครองจกรกล (w) 3) ความตองการดานการอนรกษ (Conservation requirements) เปนความตองการเพอใหสามารถใชประโยชนทดนไดอยางย งยน โดยไมทาใหคณภาพของดนหรอสงแวดลอมอนๆเปลยนแปลงไปมากนก อนเนองมาจากประเภทการใชประโยชนทดน ความตองการดานนจาเปนตองมมาตรการอนรกษดนและน าใหเหมาะกบพนทนนๆ ความตองการดานนประกอบดวยปจจยคณภาพทดนเพอปจจยเดยวคอ ความเสยหายจากการกดกรอน (e) จากขนตอนในการประเมนความเหมาะสมของทดนใน นน การประเมนความเหมาะสมระหวางความตองการของประเภทการใชทดนกบคณภาพทดนโดยใชวธการจบค (Matching) ระหวางความตองการปจจยในการเพาะปลกพชแตละชนด (Crop requirement) กบคณภาพทดน (Land Quality, LQ) แตละคณลกษณะแสดงการจบคของปจจยดานพชและคณภาพทดนโดยทวไป

ตารางท 4-1 การจบคของปจจยดานพชและคณภาพทดนโดยทวไป

ความตองการดานพช คณภาพทดน

อณหภม (t) อณหภมเฉลยในระยะเวลาเพาะปลก ความชมชนทเปนประโยชนตอพช (m) ปรมาณฝนเฉลยรายป หรอปรมาณฝนเฉลยในระยะเวลา เพาะปลก ความเปนประโยชนของออกซเจนตอรากพช (o) สภาพการระบายนาของดน ความจในการดดยดธาตอาหาร (n) ความจในการแลกเปลยนประจบวก หรอ/และความอมตว ดวยคาดาง สภาพการหยงลกของรากพช (r) ความลกของดน ความเปนประโยชนของธาตอาหาร (n) ปรมาณธาตอาหารพชในดน การมเกลอมากเกนไป (x) ปรมาณเกลออสระทสะสมในดน สารพษในดน (z) คา pH ของดน ศกยภาพการใชเครองจกรกล (w) ความลาดชนของพนทหรอ/และปรมาณหนโผล ความเสยหายจากการกดกรอน (e) ความลาดชนของพนท

หองสมดกรมพฒนาทดน

4-4  

 

รปท 4-1 ผลจากการจบคคณภาพทดนและความตองการปจจยของพช เปนความเหมาะสม ของแตละคณสมบตทดน

จากการประเมนคณภาพทดนทางกายภาพขางตน สามารถแสดงในรปแผนทของความเหมาะสมในการปลกพชเศรษฐกจในระดบประเทศ ระดบภาคและระดบจงหวด พรอมขอบเขต และเนอทความเหมาะสมแตละชนดวย

หองสมดกรมพฒนาทดน

บทท 5 เศรษฐกจและสงคม

5.1 การสารวจภาวะเศรษฐกจและสงคม 5.1.1 การเกบขอมลภาวะเศรษฐกจและสงคม เปนวธการเกบขอมลปฐมภมเพอใหไดขอมล 1) สภาพเศรษฐกจและสงคมทวไปของครวเรอนเกษตรกรผปลกพชเศรษฐกจแตละชนด 2) สภาพการผลตพช ตนทนและผลตอบแทนจากการผลตพชชนดตางๆ เปนขอมลทจาแนกตามชนดพชและตามกลมชดดนหรอตามระดบความเหมาะสมของดน ไดแบงความเหมาะสมของดนสาหรบการปลกพชแตละชนดไว 3 ระดบ คอ ความเหมาะสมสง (S1) ความเหมาะสมปานกลาง (S2) และความเหมาะสมนอย (S3) 5.1.2 ลกษณะขอมล ประเภทและชนดของขอมล ขอมลทตองการอาจจะแตกตางกนไปในแตละพช ดงนนจะตองมการประชมหารอรวมกนระหวางและผทเกยวของในการวางแผนทกครงกอนเรมการปฏบตงาน แตโดยทวไปแลวขอมลจะประกอบดวย 2 สวนคอ 1) ขอมลดานเศรษฐกจและสงคมของเกษตรกรทตองทาการรวบรวม ไดแก (1) รายละเอยดเกยวกบหวหนาครวเรอน : อาย ระดบการศกษา (2) การถอครองทดน กรรมสทธทดน (3) วธการขาย สถานทขายผลผลต (4) ลกษณะการขนสง (5) ภาวะหนสนและการกยมเงน (6) ทศนคตของเกษตรกรในการพฒนาแกไขปญหาดานการเกษตร ตลอดจนความตองการของชมชน 2) ขอมลดานตนทนและผลตอบแทนในการผลตพช ไดแก (1) สภาพการผลต : เนอทเพาะปลก พนธ ชวงเวลาทปลกถงเกบเกยว ปรมาณผลผลต มลคาผลผลต และการใชประโยชนผลผลต (2) การใชปจจยการผลต : วสดทใชในการผลต แรงงานคน และแรงงานเครองจกร (3) ตนทนในการผลต : ตนทนผนแปร ตนทนคงท ตนทนทเปนเงนสดและตนทนทไมเปนเงนสด

หองสมดกรมพฒนาทดน

5-2  

ขอมลทตองการเหลานจะตองนาไปสรางเปนขอคาถามในขอซกถามตอไป ขอมลแตละเรองอาจใชขอซกถามมากขอ เพอใหไดมาซงขอมลทตองการ โดยคานงถงความถกตองของขอมลทไดดวย 5.1.3 วธการรวบรวมขอมล การรวบรวมขอมลดาเนนการโดยการสมครวเรอนตวอยางจากประชากรเปาหมาย โดยประชากรเปาหมาย คอ ครวเรอนทเพาะปลกพชเศรษฐกจในแตละกลมชดดนหรอในแตละระดบความเหมาะสมของดน 1) เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลคอ แบบสอบถาม (Questionnaires) แบบสอบถามจะแยกออกเปน 2 สวนใหญ สวนแรก คอ คาถามดานเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรและสวนทสอง คอ คาถามดานตนทนและผลตอบแทนจากการผลตพช 2) การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม วธการรวบรวมขอมลทใช คอ การสมภาษณครวเรอนตวอยางตามรายการในแบบสอบถามและเปนการสมภาษณรายบคคล (1) ประชมชแจงผรวมงานรวมทงเจาหนาทสารวจขอมล เพอใหทราบวตถประสงคของการสารวจขอมล รวมทงวธการเกบขอมล อธบายนยามตางๆทใชในแบบสอบถาม ชแจงใหทกคนเขาใจขอคาถามแตละขออยางถกตอง ตลอดจนแนะนาเทคนคการสมภาษณเพอใหไดขอมลทถกตองมากทสด (2) การกาหนดขนาดของตวอยาง จานวนตวอยาง เปนการพจารณาระหวางงบประมาณและระยะเวลาทกาหนด (3) การสมตวอยาง ใชวธสมตวอยางแบบงาย (Simple Random Sampling) ในการรวบรวมขอมลภาคสนามนน หวหนาทมสารวจตองควบคมคณภาพของการสารวจขอมลดวย โดยการตรวจสอบแบบสอบถามในขณะออกงานสนาม หากพบขอผดพลาดหรอขาดตกบกพรองจะทาการแกไขไดงายและพนกงานสมภาษณทมขอบกพรองจะสามารถเรยนรขอมลจากการตรวจสอบนเพอปรบปรงงานของตนเองตอไป 3) การประมวลผลขอมล ขอมลทรวบรวมมาไดจะถกนามาจดระเบยบและประมวลผลในสานกงานโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรสาเรจรป และตรวจสอบความสอดคลองและความถกตองของขอมลอกครง

หองสมดกรมพฒนาทดน

5-3  

5.1.4 การวเคราะหขอมลภาวะเศรษฐกจและสงคม 1) การวเคราะหขอมล ขอมลททาการประมวลผลไวแลวนน จะตองนามาวเคราะหเพอใหไดคาตอบตามวตถประสงคทต งไว เปนการนาเอาขอมลมาผสมกนหรอแปรสภาพทจะใหความหมายไดมากขนกวาเดม วธทางสถตทใชในการวเคราะหขอมลเปนสถตเชงพรรณนา ในกรณนจะวเคราะหขอมลโดยใชตาราง ซงประกอบดวยตารางแจกแจงเดยวและตารางแจกแจงผสม (Cross Tabulation) โดยแสดงผลเปนคารอยละและ/หรอคาเฉลย เมอไดทาการวเคราะหขอมลแลวเสรจ ขอมลเหลานจะถกจดสงใหแกผเกยวของในการกาหนดเขตการใชทดน เพอนาไปใชประโยชนตอไป แบงออกเปน 2 สวน คอ (1) สภาพเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรจะวเคราะหในรปของคาเฉลยตอครวเรอน ซงจะใชเปนขอสรปสภาพเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนเกษตรในพนทเปาหมาย ประกอบดวย รายละเอยดเกยวกบหวหนาครวเรอน การถอครองทดน กรรมสทธทดน สถานทขาย ลกษณะการขนสง ภาวะหนสนและการกยมเงน ปญหาและความตองการความชวยเหลอจากรฐและทศนคตในการผลต (2) การวเคราะหตนทนและผลตอบแทนในการผลตพชจะวเคราะหในรปคาเฉลยตอพนทเพาะปลก 1 ไร ประกอบดวย สภาพการผลต การใชปจจยในการผลตและตนทนและผลตอบแทนในการผลต การวเคราะหขอมลดานตนทนและผลตอบแทนน จะวเคราะหแยกตามชนดพชและตามกลมชดดน/ระดบความเหมาะสมของดน

5.2 วเคราะหสภาพการผลตและการตลาด รวมทงความคมคาทางดานเศรษฐกจ 5.2.1 สภาพการผลตและการตลาดพชเศรษฐกจ การปลกพชเศรษฐกจเปนอาชพสาคญของเกษตรกรในแตละปสามารถทารายไดใหแกผผลตและประเทศเปนจานวนมาก แตการผลตและการตลาดมความไมแนนอน มการเปลยนแปลงตลอดเวลา นอกจากนมการแขงขนกนดานการตลาดและมประเทศคแขง จงจาเปนตองศกษาดานการผลตและการตลาดในอดตจนถงปจจบน รวมทงการคาดการณในอนาคต เพอใหทราบขอมลทเกดขนและวเคราะหความเปนไปไดของการผลต รวมทงแนวโนมและการคาดการณดานการผลตและการตลาด ทงตลาดภายในประเทศและตลาดตางประเทศ เพอใชเปนขอมลในการพจารณาประกอบการกาหนดเขตการใชทดนพชเศรษฐกจ ประกอบดวย 1) สถานการณการผลต (1) วเคราะหการเปลยนแปลงดานปรมาณการผลตและความตองการใชผลผลต โดยใชขอมลสถตรายป รายงานสถานการณการผลตพชเศรษฐกจตามชนดพช ไดแก แหลงปลกรายจงหวด/ภาคตาง ๆ

หองสมดกรมพฒนาทดน

5-4  

ทสาคญ จานวนพนทปลก ผลผลตรวม ผลผลตเฉลย ขอมลทใชเปนขอมลทตยภมจากหนวยงานตางๆ เชน สานกงานเศรษฐกจการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร กรมวชาการเกษตร กระทรวงพาณชย และเอกสารตางๆทเกยวของ รวมถงนโยบายดานการผลต/ราคา ทเกยวของกบพชเศรษฐกจชนดนนๆโดยนาเสนอในรปตาราง รอยละ แผนภาพและคาบรรยาย (2) วเคราะหสถานการณการผลตและการเปลยนแปลงเนองจากสาเหตใดและมปจจยอะไรบางทจะทาใหมผลตอการเปลยนแปลงของปรมาณการผลตและราคาผลผลต โดยตองตดตามขาวสารขอมลตางๆ จากหนวยงานราชการและเอกชนตางๆ รวมถงขอมลจากเกษตรกรผเพาะปลกพชเศรษฐกจชนดนนๆ (3) ศกษาและวเคราะหสถานการณการผลตของโลกวามประเทศใดบางททาการผลตพชเศรษฐกจชนดเดยวกบประเทศไทย เพอใหทราบถงสภาพการผลต การตลาดตลอดจน กฎ ระเบยบและมาตรการตาง ๆของประเทศคแขง รวมทงศกษาสถานการณตางๆ ของประเทศคแขง เพอหาแนวทางการแกปญหาและสงเสรมสนบสนนการผลตและการตลาดของพชเศรษฐกจ 2) สถานการณการตลาด (1) ศกษาวถการตลาดของพชเศรษฐกจตงแตแหลงผลตจนถงผบรโภคภายในประเทศและสงไปขายตางประเทศ (2) ศกษาการแปรรปผลตภณฑของพชเศรษฐกจเพอทราบถงการใชประโยชน และสรางมลคาเพมผลผลต รวมทงการตลาดและการสรางรายไดแกประเทศ (3) วเคราะหขอมลปรมาณความตองการใชภายในประเทศและปรมาณการสงออกนาเขาของประเทศไทยและ ประเทศคคาของประเทศไทย (4) วเคราะหแนวโนมความตองการสนคาจากปรมาณการสงออกและราคา รวมทงสถานการณตางๆ ดานเศรษฐกจโลก รวมทงนโยบาย มาตรการ กฎระเบยบดานการคา-การนาเขาของประเทศผผลตและผนาเขา เพอเสนอแนะแนวทางการผลต การตลาด ตลอดจนการแกไขปญหาดานการผลตและการตลาด ในสวนนทาการรวบรวมขอมลทตยภมจากหนวยงานตางๆ เปนสถตรายป มาวเคราะหและนาเสนอผลการศกษาแบบบรรยายดวยคาเฉลยรอยละประกอบตาราง กราฟ และรปภาพ 5.2.2 วเคราะหความคมคาทางดานเศรษฐกจ 1) การวเคราะหความคมคาทางเศรษฐกจของการผลตพชเศรษฐกจสาหรบการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบปลกพชเศรษฐกจ ไดเอาหลกการวเคราะหตนทนและผลตอบแทนของการจดทาโครงการ มาประยกตใชกบการผลตพช เพอใชเปนหลกเกณฑประกอบการพจารณาตดสนใจและกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบปลกพชเศรษฐกจและวางแผนการผลตใหเหมาะสมสาหรบผเกยวของ โดยมวตถประสงคดงน

หองสมดกรมพฒนาทดน

5-5  

(1) ใชเปนขอมลในการตดสนใจผลตหรอไมผลตและเพม/ลด ปรมาณการผลต (2) ใชเปนขอมลเพอเปนแนวทางในการเพมประสทธภาพในการผลต/การแขงขน (3) ใชเปนขอมลในการสงเสรม/สนบสนนการเพมผลผลตหรอลดตนทนการผลต 2) วธการวเคราะหความคมคาทางดานเศรษฐกจตามประเภทการผลตพช ดงน (1) พชอายสน/เกบเกยวครงเดยว - นาขอมลจากกลมเศรษฐกจทดน มาจาแนกพนทตามระดบความเหมาะสมทปลกพชชนดนนตามการจดระดบความเหมาะสมทางกายภาพของดนทไดจดทาไวแลว โดยแบงพนทเปน 3 ระดบ คอ พนททมความเหมาะสมสง (S1) พนททมความเหมาะสมปานกลาง (S2) และพนททมความเหมาะสมเลกนอย (S3) และดาเนนการจาแนกพนทเปนระดบประเทศและระดบภาค - ดาเนนการวเคราะหดวยวธอตราสวนผลตอบแทนตอตนทน (B/C ratio) (2) พชลมลก พชลมลก เปนพชทปลกแลวเกบเกยวไดหลายครง อาจถง 2-3 ป ไดแก ออยโรงงานและสบปะรดโรงงาน เปนตน - นาขอมลตนทน รายไดและผลตอบแทนของพชทสารวจไดแตละปมาหาคาเฉลยจากจานวนปทเกบเกยวผลผลตเปนคาเฉลยตอป โดยตนทนปท 1 ทจายไปเปนคาเตรยมดน คาปลก และคาพนธ ถกเฉลยไปในทกปทเกบผลผลต ตนทนรวมตอไรคดจากคาใชจายทกประเภท ในแตละปแลวเฉลยดวยจานวนป - ดาเนนการวเคราะหดวยวธอตราสวนผลตอบแทนตอตนทน (B/C ratio) (3) ไมยนตน/ไมผล ไมยนตน/ไมผล เปนพชชนดทปลกครงเดยวแตเกบเกยวไดนานหลายป บางชนดมอายการเกบเกยวได 25-30 ป ดงน - นาขอมล มาวเคราะหขอมลใหเปนหนวยเดยวกน - จาแนกชวงอายของไมผล/ไมยนตน โดยแบงเปนชวงกอนใหผล ชวงใหผล จนถงชวงอายขยของพช - ดาเนนการวเคราะหดวยวธหามลคาปจจบนสทธ (NPV) และอนๆ 5.2.3 สรปผลการวเคราะห นาผลการวเคราะหตนทนและผลตอบแทน ความคมคาจากการลงทนและอตราผลตอบแทนจากการลงทนในการผลตพชเศรษฐกจ โดยแยกเปนระดบประเทศ และระดบภาค แบงพนทการศกษาเปนพนททมความเหมาะสมสง (S1) ปานกลาง (S2) และเลกนอย (S3) วเคราะหเปรยบเทยบในระดบตาง ๆเปนตน นาเสนอในรปตาราง รอยละ ความถ แผนภาพและคาบรรยาย

หองสมดกรมพฒนาทดน

 

 

บทท 6 ความรดานกฎหมาย นโยบาย ยทธศาสตรทเกยวของ

6.1 กฎหมาย 6.1.1 กฎหมายดานปาไมทสงวน และคมครองพนทอนรกษ ปาไมเปนทรพยากรธรรมชาตทมความสาคญอยางยงตอสงมชวต เปนทมาของปจจย 4 ของมนษย ไดแก อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค มบทบาทสาคญอยางยงในการรกษาสมดลของระบบนเวศของโลก เปนแหลงกกเกบกาซคารบอนไดออกไซด ซงเปนสาเหตทาใหเกดสภาวะเรอนกระจก เกดภาวะโลกรอน สงผลใหสภาพภมอากาศแปรปรวน กอใหเกดภยพบตทางธรรมชาตบอยครงและทวความรนแรง สรางความเสยหายแกผลผลตทางการเกษตร การกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจเปนการกาหนดเขตในพนทเกษตรกรรม ซงอยนอกเขตปาไมตามกฎหมาย เปนการชวยอนรกษ และปองกนทรพยากรปาไมทางหนง เนองจากปาไมเปนทรพยากรธรรมชาตทสาคญยงของชาต ถกบกรกและทาลายไปเปนจานวนมาก อาจเปนเหตใหเกดภยพบต เชน ภยแลง อทกภย ดนถลม ซงสงผลเสยหายตอพนทเกษตรกรรมและเศรษฐกจของประเทศ รฐบาลจงตราพระราชบญญตเพอสงวน คมครองทรพยากรปาไม ดงน คอ 1) พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 มาตรา14 ในเขตปาสงวนแหงชาต หามมใหบคคลใดยดถอครอบครองทาประโยชนหรออยอาศยในทดน กอสราง แผวถาง เผาปา ทาไม เกบหาของปา หรอกระทาดวยประการใด ๆ อนเปนการเสอมเสยแกสภาพปาสงวนแหงชาต 2) พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 มาตรา 16 ภายในเขตอทยานแหงชาตหามมให บคคลใด (1) ยดถอหรอครอบครองทดน รวมตลอดถงสราง แผวถาง หรอเผาปา (4) ทาดวยประการใด ๆ ใหเปนอนตรายหรอทาใหเสอมสภาพแกดน หน กรวด หรอทราย 3) พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 มาตรา 38 ในเขตรกษาพนธสตวปา หามมใหผใดยดถอหรอครอบครองทดน หรอปลก หรอกอสรางสงหนงสงใด หรอตด โคน แผวถาง เผา หรอทาลายตนไมหรอพฤกษชาตอน หรอขดหาแร ดน หน หรอเลยงสตว ปลอยสตว ลาสตวปา ในกรณเขตหามลาสตวปา มาตรา 42 เมอมการประกาศกาหนดเขตหามลาสตวแลว หามมใหผใดกระทาการดงตอไปน (3) ยดถอครอบครองทดน หรอตด โคน แผวถาง เผา ทาลายตนไมหรอพฤกษชาตอน หรอขดหาแร ดน หน หรอเลยงสตว ปลอยสตว ลาสตวปา

หองสมดกรมพฒนาทดน

6-2  

 

6.1.2 กฎหมายเกยวกบการจดทดนทากนและกระจายการถอครองทดนใหเกษตรกร ภาครฐใหความสาคญอยางยงในการจดทดนทากนและกระจายทดนใหเกษตรกร โดยใชอานาจจากกฎหมายหลายฉบบทบงคบใชอยในปจจบน จากการทบทวนเอกสาร พบวามกฎหมายจดทดนทากนและกระจายการถอครองทดน ซงเกยวของกบการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 2 ฉบบ คอ พระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ.2518 และพระราชบญญตจดทดน เพอการครองชพ พ.ศ. 2511 1) พระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ.2518 มาตรา 26 เกยวของกบการนาทดนประเภทตาง ๆ มาปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม โดยเมอมพระราชกฤษฎกากาหนดเขตปฏรปทดนแลว (1) ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน เมอมการจดทดนแปลงอนใหพลเมองใชรวมกนแทน ใหพระราชกฤษฎกากาหนดเขตปฏรปทดนนนมผลเปนการถอนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบทดนดงกลาว และให ส.ป.ก. มอานาจนาทดนนนมาใชในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมได (2) ในเขตปฏรปทดน ถามทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบใชประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ หรอทดนทไดสงวนหรอหวงหามไวตามความตองการของทางราชการ เมอกระทรวงการคลงใหความยนยอมแลว ใหพระราชกฤษฎกากาหนดเขตปฏรปทดนนนมผลเปนการถอนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบทดนดงกลาว และให ส.ป.ก. มอานาจนาทดนนนมาใชในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมได (3) ถาในเขตปฏรปทดนนนมทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนซงเปนทดนรกรางวางเปลา หรอทดนซงมผเวนคนหรอทอดทง หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดนและทดนนนอยนอกเขตปาไมถาวรตามมตคณะรฐมนตร ให ส.ป.ก. มอานาจนาทดนนนมาใชในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมได (4) ถาเปนทดนในเขตปาสงวนแหงชาต เมอคณะรฐมนตรมมตใหดาเนนการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมในทดนเขตปาสงวนแหงชาตสวนใดแลว เมอ ส.ป.ก. จะนาทดนแปลงใดในสวนนนไปดาเนนการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ใหพระราชกฤษฎกากาหนดเขตปฏรปทดนมผลเปนการเพกถอนปาสงวนแหงชาตในทดนแปลงนน และให ส.ป.ก. มอานาจนาทดนนนมาใชในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมไดโดยไมตองดาเนนการเพกถอนตามกฎหมายปาสงวนแหงชาต 2) พระราชบญญตจดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511 กรมสงเสรมสหกรณ มหนาทจดทดนใหแกราษฎรตามพระราชบญญตจดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511 ครอบครวละไมเกน50 ไร 3 รปแบบตามการไดมาของทดน

หองสมดกรมพฒนาทดน

6-3  

 

(1) รปสหกรณการเชาทดน เปนการจดสรรทดนในพนทปาสงวนแหงชาต ตามพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 ทเสอมโทรมทราษฎรบกรกเขาทากนจนรฐไมสามารถฟนฟใหคนสภาพเปนปาดงเดมได (2) รปสหกรณการเชาซอทดน เปนการจดทดนในพนททรฐจดสรรงบประมาณใหกรมสงเสรมสหกรณนามาดาเนนการจดซอทดนและจดสรรใหกบเกษตรกร เมอเกษตรกรผเชาซอทดนไดดาเนนการชาระคาทดนครบถวนแลว ราชการจะโอนกรรมสทธทดนใหกบเกษตรกรผเชาซอทดน (3) รปนคมสหกรณ เปนการจดทดนในทดนซงรฐจดสรรใหกบราษฎรเพอทาการเกษตรตามระเบยบทอธบดกาหนด ถาจะทาการอยางอนดวยตองไดรบอนญาตจากอธบดทงน อธบดจะอนญาตใหเขาทาประโยชนในทดน ตามหลกเกณฑ วธการ เมอมคณสมบต ถกตองครบถวน จะไดรบหนงสออนญาตใหเขาทาประโยชน (กสน.3) และเมอไดปฏบตครบถวนตาม ระเบยบและเงอนไขตาง ๆ ตามทกฎหมายกาหนดแลว จะไดรบหนงสอแสดงการทาประโยชน (กสน.5) สามารถนาไปเปนหลกฐานในการขอออกเอกสารสทธทดนตามประมวลกฎหมายทดนได

6.2 นโยบายและยทธศาสตร 6.2.1 นโยบายทเกยวของกบการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 1) แนวนโยบายพนฐานแหงรฐตามรฐธรรมนญ พทธศกราช 2550 มาตรา 84(8) รฐตองคมครอง และรกษาผลประโยชนของเกษตรกรในการผลตและการตลาด สงเสรมใหสนคาเกษตรไดรบผลตอบแทนสงสด 2) นโยบายรฐบาล การปรบโครงสรางเศรษฐกจเกษตร เสรมสรางฐานรากของครวเรอนเกษตรกรใหเขมแขง โดยการเพมประสทธภาพการเพาะปลก ลดตนทนการผลต พฒนาระบบการผลตทเปนขนตอน โดยมการวางแผนการผลต และจาหนายลวงหนาทแมนยา และประสานโครงสรางพนฐานของทางราชการและเอกชนใหเกดประโยชนสงสด 3) นโยบายกระทรวงเกษตรและสหกรณ (1) ปรบโครงสรางเขตเกษตรเศรษฐกจ ยทธศาสตรท 2 การพฒนาการผลต โดยเพมประสทธภาพการผลต เพอเพมผลตอบแทนดานการเกษตร ลดตนทนการผลต โดยสงเสรมการผลตพชเศรษฐกจสาคญใหเหมาะสมกบพนท จดทายทธศาสตรการพฒนาสนคาเกษตรรายสนคาในระยะยาวโดยเนนการเพมผลตภาพ (Productivity) เนนลดตนทนการผลต สงเสรม พฒนาการผลตพชพลงงานทดแทน โดยการวางแผนการผลตในภาพรวมใหมความสมดลระหวางพชอาหาร และพชพลงงานทดแทน (2) โครงการบรหารเขตเกษตรเศรษฐกจสาหรบสนคาเกษตรทสาคญ เปนนโยบายสาคญของกระทรวงเกษตรและสหกรณ (Flagship Project) ทสอดคลองกบยทธศาสตรประเทศ ดานการสรางความสามารถ

หองสมดกรมพฒนาทดน

6-4  

 

ในการแขงขนของประเทศ ประเดน1.1 การจดการใชทดนประเทศ (Zoning) มหนวยงานรบผดชอบ คอกรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร กรมสงเสรมสหกรณ กรมการขาว กรมพฒนาทดน กรมชลประทาน กรมประมง สานกงานการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม กรมปศสตวและสานกงานเศรษฐกจเพอการเกษตร 4) ยทธศาสตรประเทศ ดานการสรางความสามารถในการแขงขนของประเทศ ประเดนการจดการใชทดนประเทศ (Zoning) โดยการกาหนดเขตการใชทดนเพอการเกษตร อตสาหกรรม ทองเทยว เมอง และพนทปาไม กรมพฒนาทดน โดยกองนโยบายและแผนการใชทดนเปนหนวยงานหลกในการศกษาศกยภาพ และความเหมาะสมทางกายภาพของทรพยากรทดน เพอนาไปกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ซงกระทรวงเกษตรและสหกรณไดประกาศเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปแลว เมอมการประกาศเขตเหมาะสมไปแลว วาถอพนทนนเปนพนทเปาหมาย หรอพนทยทธศาสตรในการพฒนาการผลต สวนราชการดงกลาวขางตนตองพจารณาวาจะใชพนททมความเหมาะสมเปนยทธศาสตรการผลตสนคาเกษตร โดยวางระบบการจดการทงหมดเขาไปในพนท การสนบสนนจะมการปรบเปลยนใหเหมาะสมทงในพนททอยในเขตและนอกเขตประกาศตอไป 

หองสมดกรมพฒนาทดน

หองสมดกรมพฒนาทดน

7-2  

ขอมล GIS ทจะอางองกบขอมลบนพนโลกไดโดยทางออมไดแก ขอมลของบาน (รวมถงบานเลขท ซอย เขต แขวง จงหวด และรหสไปรษณย) โดยจากขอมลทอยเราสามารถทราบไดวา บานหลงนมตาแหนงอย ณ ทใดบนพนโลก เนองจากบานทกหลงจะมทอยไมซ ากน 7.1.2 การรบรระยะไกล หรอ รโมตเซนซง (REMOTE SENSING : RS) การรบรระยะไกล หรอ รโมตเซนซง (REMOTE SENSING : RS) คอ การใชความรและเทคนคทางวทยาศาสตรชนสงมาประยกตใชในการสงเกต การคนหาและการวเคราะหขอมลของวตถหรอเปาหมายทสนใจ เพอใหรบรวาสงนนหรอเปาหมายคออะไร โดยทเราไมตองเขาไปสมผสหรอมสวนรวมโดยตรง เปาหมายในทนอาจจะหมายถง พนททใชในการสารวจ หาขอมลกได หรอบรเวณทสนใจ ขอมลทใชไดแก ขอมลจากดาวเทยม การถายภาพทางอากาศ กลองถายรปมมสง เชนจากบอลลน เครองรอน เปนตน การประยกตใชขอมล RS มมากมาย เชน 1) การประยกตใชในงานปาไม เชน หาพนทปาไม ตดตามการเปลยนแปลง ตดตามการปลกพนทสวนปา 2) การประยกตใชในงานธรณวทยา เชน หาพนทแหลงแร แหลงนา แหลงพลงงาน 3) การประยกตใชในดานสมทรศาสตรและชายฝง เชน หาพนทแหลงแร แหลงพลงงาน การไหลเวยนของนาทะเล การแพรกระจายของตะกอน การจดการพนทเพาะเลยงชายฝง 4) การประยกตใชในดานภยพบต เชน วางแผน ปองกน บรรเทาภยจากอทกภย 5) การประยกตใชในดานเกษตร เชน ประเมนผลผลตการเกษตร วางแผนการใชทดนใหเหมาะสมกบลกษณะพนท 7.1.3 ระบบกาหนดตาแหนงบนโลก (Global Positioning System) หรอ GPS ระบบกาหนดตาแหนงบนโลก (Global Positioning System) หรอ GPS ชอเตมของระบบน คอ NAVSTAR Global Positioning System คาวา "NAVSTAR" เปนอกษรยอมาจาก Navigation Satellite Timing and Ranging ภาคของคาวา ดาวเทยมสาหรบนารอง คอ ระบบทระบตาแหนง ทกแหงบนโลกเปนระบบบอกตาแหนงบนพนผวโลก โดยอาศยการคานวณพกดจากดาวเทยมระบตาแหนง จานวน 24 ดวง ทโคจรอยรอบโลกในระดบสงประมาณ 20,000 กโลเมตร ทาใหสามารถชบอกตาแหนงไดทกแหงบนโลกตลอดเวลา 24 ชวโมง ปจจบนนไดมการใชงาน GPS ในรปแบบตางๆ มากมาย เชน 1) ใชเพอกาหนดพกดของสถานทตางๆ การทาแผนท งานสารวจ 2) ใชนาทางไดรบความนยมอยางกวางขวางมหลากหลายแบบและขนาด สามารถนาทางไดทงภาพและเสยง ใชไดหลายภาษา บางแบบมภาพเสมอนจรง ภาพสามมต และประสทธภาพอนๆเพมเตม เชน multimedia Bluetooth handfree เปนตน

หองสมดกรมพฒนาทดน

7-3  

3) ใชเพอวางแผนการใชประโยชนทดน โครงขายหมดดาวเทยม GPS ของกรมทดน 4) ใชกาหนดจดเพอบรรเทาสาธารณะภย เชน เรอทมเครองสงสญญาณจพเอส 5) การวางผงสาหรบการจดสงสนคา 6) นาไปใชประโยชนในกระบวนการยตธรรม เชน การตดตามรถยนต การตดตามการคายาเสพตด 7) นาไปใชประโยชนทางทหาร 8) ดานการกฬา เชน ใชในการฝกฝนเพอวดความเรว ระยะทาง แคลอรทเผาผลาญ 9) ดานการนนทนาการ เชน กาหนดจดตกปลา หาระยะเวลาทเหมาะสมในการตกปลา การวดความเรว ระยะทาง บนทกเสนทาง เครองบน/รถบงคบวทย 10) ใชในระบบการควบคมหรอตดตามยานพาหนะ การตดตามบคคลเพอใหทราบวายานพาหนะอยทใด 11) เพอนาขอมล GPS มาประกอบกบภาพถายเพอการทองเทยว การทารายงานกจกรรม เปนตน

7.2 ขอมลเชงพนท ขอมลเชงพนท (Spatial data) เปนขอมลทแสดงตาแหนงทต งทางภมศาสตร (Geo-reference data) ของรปลกษณของพนท (Graphic feature) หรอขอมลสภาพเชอมโยงกบ ขอมลอรรถธบาย (Attribute data) สามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ ขอมลแบบเวคเตอร (Vector format) ขอมลแบบราสเตอร (Rastor format) ดงน ขอมลทศทางหรอขอมลเวคเตอร(Vector data) ม 3 ลกษณะดวยกน คอ จด (Points) ใชอางองถงตาแหนงทตงของสงตางๆ ในแผนท มทตงเฉพาะเจาะจงหรอมเพยงตาแหนงเดยว เชน ทตงหมบาน โรงเรยน องคการบรหารสวนตาบล ประตควบคมนา หลกหมด บอนา เสาไฟ อาคาร ตก และสงกอสราง เปนตน เสน (Arc or Lines) เปนชดของจดทเรยงตอกน โดยใชแทนลกษณะทเปนเสน เชน ถนน แมนา คลองชลประทาน แนวสายสงไฟฟาและเสนชนความสง เปนตน เสนรอบปด (Area or Polygons) เปนเสนรอบรปปดใชแทนลกษณะทเปนขอบเขตหรอพนท มาตราสวนแผนทจะเปนตวกาหนดวา จะแทนปรากฏการณบนโลกดวยพนทหรอไม ตวอยางรปแบบพนท ไดแก ขอบเขตการปกครอง (Political boundary) การใชประโยชนทดน (Land use) ชดดน (Soil series) ขอบเขตลมนา (Basin boundary) ขอบเขตพนทจดรปทดน/กรรมสทธทดน เปนตน

หองสมดกรมพฒนาทดน

7-4  

7.3 การจดทาแผนทพนทปลกพชเศรษฐกจรายพช กาหนดชนดพชเศรษฐกจทจะตองดาเนนการ 1) กรณทเปนพชเศรษฐกจหลก คอ หมายถง พชเศรษฐกจทเกษตรกรเพาะปลกอยในระหวางวนท 1 พฤษภาคม ถง 31 ตลาคม ของป โดยไมคานงถงวาจะทาการเกบเกยวเมอใดกตาม หรอกรณทเปนไมยนตนอายเกน 1 ป ยกเวนพนทนาขาวในพนทน าทวมซ าซาก บรเวณทลมลาน ายม จงหวดสโขทย จงหวดพษณโลก จงหวดพจตร จงหวดแพร และ จงหวดพะเยา ซงมขอมลสามารถดงขอมลไดจากแผนทการใชทดนเชงเลขรายจงหวดโดยตรง 2) กรณทเปนพชเศรษฐกจรอง คอ หมายถง พชเศรษฐกจทเกษตรกรเพาะปลกตอจากพชเศรษฐกจหลก โดยไมคานงถงวาจะทาการเกบเกยวเมอใดกตาม ซงจะตองมการตรวจสอบขอมลปฏทนการปลกพชชนดนนๆ เพอกาหนดระยะเวลาในการสารวจภาคสนาม และชวงเวลาการบนทกขอมลของดาวเทยมทจะตองนามาวเคราะหขอมล เนองจากไมสามารถดงขอมลไดจากแผนทการใชทดนเชงเลขรายจงหวดโดยตรง จดเตรยมเอกสารและขอมล ซงประกอบดวยขอมลตาง ๆจากหนวยงานทงภายในและภายนอก ดงน 1) แผนทภมประเทศมาตราสวน 1: 50,000 จากกรมแผนททหาร กระทรวงกลาโหม 2) ขอมลสภาพการใชทดนเชงเลข ปใหมลาสด มาตราสวน 1:25,000 3) ปฏทนการเพาะปลกพชแตละชนดในแตละพนท 4) ขอมลภาพดาวเทยม ไดแก ดาวเทยมไทยโชต SPOT-5TM หรอดาวเทยม LANDSAT5-TM ระบบหลายชวงคลน Multispectral mode ซงควรจะมอปกรณรบคลนอนฟราเรดใกล (Near infrared) และ/หรอ อนฟราเรดคลนสน (Short wave infrared) ในบรเวณทมการเพาะปลกพชเศรษฐกจชนดนนๆ และในชวงเวลาทมพชเศรษฐกจชนดนนๆ มการเจรญเตบโตมากทสด 5) แผนทขอบเขตการปกครองระดบตาบล จาก กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย /เขตชลประทาน จากกรมชลประทาน วเคราะหสภาพการใชทดน นาขอมลภาพดาวเทยมทไดทาการแกไขความคลาดเคลอนทางเรขาคณตแลว มาวเคราะหขอมลเพอจาแนกประเภทการใชทดน ดวยสายตาโดยพจารณาจากองคประกอบของขอมล คอ ความเขมของสและส (Tone/color) ขนาด (Size) รปราง (Shape) เนอภาพ (Texture) ตาแหนง (Location) การเรยงตวของขอมล (Pattern) ความสงและเงา (Height and Shadow) ความเกยวพน (Association) และการเปลยนแปลงตามฤดกาล (Temporal change) จากนนจงลงขอบเขตพนทปลกพชเศรษฐกจ เพอจดทาแผนทพนทปลกพชเศรษฐกจเบองตน สาหรบใชในการตรวจสอบขอมลในพนท

หองสมดกรมพฒนาทดน

7-5  

สารวจและตรวจสอบขอมลภาคสนาม เพอตรวจสอบความถกตองจากการวเคราะหสภาพการใชทดนในพนทโครงการ โดยใชแผนทเบองตน พรอมอปกรณ GPS เพอระบคาพกดทแนนอนของพนทปลกพชเศรษฐกจ และถายทอดคาพกด จากภาคสนามลงบนภาพดาวเทยมเพอปรบขอบเขตการใชทดนใหมความถกตองตรงตามความเปนจรง สรางฐานขอมลเชงพนท (Spatial analysis) และขอมลประเภทการใชทดน (Attribute data) โดยการ Digitizing เปนการนาเขาขอมลในรปแผนทหลงจากการตรวจสอบภาคสนาม และนาขอมลภาคสนามมาปรบแกผลการวเคราะห และแปลงขอมลทไดใหเปน digital โดยการ digitize ดวยโปรแกรมสารสนเทศภมศาสตร หลงจากนาเขาขอมลแผนทพนทปลกพชเศรษฐกจเชงเลขเรยบรอยแลว จงคดเนอทจดทารายงานในรปแบบตาราง Excel เปนรายพช รายจงหวด จดสงแผนทพรอมรายงานใหหนวยงานทเกยวของ เพอดาเนนการตอไป

หองสมดกรมพฒนาทดน

 

 

บทท 8 กระบวนการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ

8.1 ปจจย เงอนไขการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 8.1.1 ปจจย เงอนไขการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ทรพยากรทดน เปนทรพยากรธรรมชาตทสาคญในการดารงชวตของมนษย ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรมทตองใชทดนทาการเกษตร การเพมขนของประชากร ประกอบกบความตองการใชทดนเพอใชในกจการตางๆ เชน การพฒนาเมอง อตสาหกรรม ปญหาทเกดขนในการใชประโยชนทรพยากรทดน คอ การนาพนททมศกยภาพหรอมความเหมาะสมในการทาการเกษตรมาใชในกจการทมใชการเกษตร การใชทดนทไมมศกยภาพหรอไมมความเหมาะสมตอการทาการเกษตร มาใชในการทาการเกษตร การใชทรพยากรทดนทไมถกตองตามหลกวชาการ ทาใหเกษตรกรซงเปนประชากรสวนใหญของประเทศตองลงทนสง แตกลบไดผลผลตตา ทาใหเกษตรกรมรายไดต าและยากจน ทรพยากรปาไม เปนทรพยากรธรรมชาตทสาคญเชนเดยวกบทรพยากรทดน ทรพยากรปาไมเปนทรพยากรทตองสงวน คมครองและอนรกษไวในปรมาณทเพยงพอกบประชาชนรนหลง เพอรกษาความสมดลของระบบนเวศ เพอความหลากหลายทางชวภาพ เปนแหลงทอยอาศยของสตวปา เปนแหลงตนน าลาธารและทาหนาทชะลอการไหลของน า ปองกนการชะลางพงทลายของดน สาเหตสาคญสวนหนงของการสญเสยทรพยากรปาไม คอ การนาพนทปาไมไปทาการเกษตร ทรพยากรนา เปนทรพยากรธรรมชาตทมความจาเปนตอการเจรญเตบของพช โดยเฉพาะปรมาณนาฝนเฉลยรวมตลอดป ปรมาณน าฝนในชวงฤดเพาะปลก ซงจะนามาใชในการประเมนความเหมาะสมทางกายภาพของทดนตอการปลกพชเศรษฐกจในขนตอนตอไป จากความสาคญของทรพยากรธรรมชาตทง 3 ชนด จงกาหนดปจจย และเงอนไขการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไดดงน 1) เปนหนวยทดนทมความเหมาะสมทางกายภาพปานกลางถงสงตอการปลกพชเศรษฐกจชนดนน ๆ 2) มการปลกพชเศรษฐกจชนดนนๆ อยในปจจบน 3) อยนอกเขตปาไมตามกฎหมาย

หองสมดกรมพฒนาทดน

8-2  

  

8.1.2 ขนตอนการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ 1) ใชขอมลสมบตของดน (soil property) จาก แผนทดน (soil map) ไดแก เนอดน การระบายนาของดน ความอดมสมบรณของดน ความจในการแลกเปลยนประจบวก (C.E.C.) ความอมตวดวยประจบวกทเปนดาง (base saturation) ความลกของดน ปฏกรยาของดน (pH) ความลาดชน เปนตน เพอประเมนความเหมาะสมทางกายภาพของทดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ และแบงชนความเหมาะสมทางกายภาพของทดนออกเปน 4 ชน คอ ชนความเหมาะสมสง (S1) ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) ชนความเหมาะสมเลกนอย (S3) และชนไมมความเหมาะสม (N) 2) นาเขาขอมลชนความเหมาะสมทางกายภาพของทดนรวมกบแผนทดน ไดแผนท ชนความเหมาะสมทางกายภาพของทดน 3) ซอนทบ (overlay) แผนทชนความเหมาะสมทางกายภาพขอทดนกบเสนชนน าฝน (isohyte map) เพอประเมนความเหมาะสมของทดนดานความตองการน าทเปนประโยชนตอพช ไดเปนแผนทความเหมาะสมของทดน(Land suite map) 4) ซอนทบ (overlay) แผนทความเหมาะสมของทดน กบแผนทปาไมตามกฎหมาย แผนทสภาพการใชทดนในปจจบน (Present land use map) ไดแผนทความเหมาะสมตามสภาพการใชทดนของพชปจจบนในเขตเกษตรกรรมนอกเขตปาไมตามกฎหมาย 5) ซอนทบแผนทขอบเขตการปกครอง ระดบตาบล คดเลอกพนทเฉพาะทมชนความเหมาะสมสง (S1) ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) และเฉพาะตาบลทมสภาพการใชทดนของพชปจจบน ตงแต 40 ไรขนไป เพอใหกระทรวงเกษตรและสหกรณดาเนนการประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรอง การกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ตอไป

รปท 8-1 กระบวนการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ

หองสมดกรมพฒนาทดน

8-3  

  

รปท 8-2 การประเมนความเหมาะสมทางกายภาพของทดน

รปท 8-3 ขนตอนการจดทาบญชแนบทาย เรองเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ

หองสมดกรมพฒนาทดน

8-4  

  

8.2 ผลการวเคราะหการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ

กรณศกษา การกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ นาปจจย เงอนไขการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ขนตอนการกาหนดเขตเหมาะสม และดาเนนการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ดงน 1) นาเขาขอมลเชงพนท (Spatial data ) เชน แผนทดน แผนทเสนชนน าฝน แผนทปาไมตามกฎหมาย แผนทสภาพการใชทดน แผนทขอบเขตการปกครอง (ระดบตาบล) 2) วเคราะหขอมล (1) ประเมนความเหมาะสมทางกายภาพของทดนสาหรบการปลกพช ดวยระบบของ FAO Framework (1983) ทาการเปรยบเทยบความตองการของพช (Crop requirements) กบคณภาพทดน(Land qualities) และจาแนกชนความเหมาะสมทางกายภาพของทดน สาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ดงน S1 : ชนทมความเหมาะสมสง S2 : ชนทมความเหมาะสมปานกลาง S3 : ชนทมความเหมาะสมนอย N : ชนทไมมความเหมาะสม (2) นาเขาขอมลชนความเหมาะสมทางกายภาพของทดนรวมกบแผนทดน ไดแผนทชนความเหมาะสมทางกายภาพของทดน (3) ซอนทบ (overlay) แผนทชนความเหมาะสมทางกายภาพของทดนกบเสนชนน าฝน (isohyte map) เพอประเมนความเหมาะสมของทดนดานความตองการนาทเปนประโยชนตอพช ไดเปนแผนทความเหมาะสมของทดน(Land suite map) (4) ซอนทบ (overlay) แผนทความเหมาะสมของทดน กบแผนทปาไมตามกฎหมาย แผนทสภาพการใชทดนในปจจบน (Present land use map) ไดแผนทความเหมาะสมตามสภาพการใชทดนของพชปจจบนในเขตเกษตรกรรมนอกเขตปาไมตามกฎหมาย (5) ซอนทบ (overlay) แผนทขอบเขตการปกครอง ระดบตาบล คดเลอกพนทเฉพาะ ทมชนความเหมาะสมสง (S1) ชนความเหมาะสมปานกลาง (S2) และเฉพาะตาบลทมการปลกพชเศรษฐกจ ในปจจบน ตงแต 40 ไรขนไป เพอใหกระทรวงเกษตรและสหกรณดาเนนการประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรอง การกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ ตอไป

หองสมดกรมพฒนาทดน

 

 

บทท 9 การขบเคลอนเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบต

9.1 สถานการณทมผลกระทบตอการพฒนาการเกษตร 9.1.1 สถานการณการเปลยนแปลงระดบโลก 1) ประชากรโลกจะเพมขนเปน 9,300 ลานคนในป 2050 โครงสรางประชากรจะเปลยนไปสโครงสรางทมผสงอายมากขน โดยเฉพาะในทวปเอเชย โครงสรางการผลตทางการเกษตรเปลยนจากการใชแรงงาน ซงทกษะในการผลตสวนใหญยงเปนแบบดงเดม มาเปนการใชองคความรและเทคโนโลย ทาใหตองพฒนาคนควบคไปกบการพฒนาเทคโนโลย 2) การเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศของโลก และความหวงใยในเรองสงแวดลอม จะนาไป สการเปลยนรปแบบการบรโภค ภาคการผลตจาเปนตองปรบตวและพฒนาการผลตใหมประสทธภาพ เพอสนองตอบความตองการของผบรโภค 3) อณหภมโลกทสงขน การเปลยนแปลงของฤดกาล กอใหเกดภยพบตทางธรรมชาตทรนแรงและบอยครงจะสงผลกระทบตอระบบการผลตทางการเกษตร การระบาดของศตรพช ปศสตว และประมง ซงเปนพนฐานสาคญของความมนคงทางอาหาร 4) ความมนคงทางอาหารและพลงงานมแนวโนมเปนปญหาทสาคญ โลกตองผลตอาหารและพลงงานใหเพยงพอกบการเพมขนของประชากร ความตองการอาหาร สนคาเกษตรและพชพลงงาน มแนวโนมเพมขนตามการเพมขนของประชากร และการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ แตการผลตพชอาหารและพชพลงงานลดลงดวยขอจากดทางพนท และผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสภาวะภมอากาศของโลก 9.1.2 สถานการณภายในประเทศ 1) การเตรยมการเขาสประชาคมอาเซยน เปนประเดนสาคญในระดบประเทศ และสงผลตอภาคการเกษตรทงในเชงบวกและเชงลบ จงตองมการเตรยมพรอมทงดานพฒนาบคลากร กระบวนการ และกลไกทางาน รวมทงการพฒนาเกษตรกรใหมความร ความเขาใจ และสามารถปรบตวได 2) โครงสรางและการเตบโตของภาคการเกษตร มลคาผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) ภาคการเกษตรมการเตบโตในอตราทต ากวาภาคอตสาหกรรม และบรการ แตยงมความสาคญตอระบบเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ เนองจากเปนแหลงรายไดหลกของประชากรสวนใหญ และเปนฐานในการสรางมลคาเพมของภาคอตสาหกรรม ปจจบน การใชผลผลตทางการเกษตรเปนวตถดบดานอาหาร พลงงาน มแนวโนมสงขนอยางรวดเรว สวนการคาสนคาเกษตรของประเทศไทย

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-2  

 

ยงตองพงพาตลาดตางประเทศ ซงมความผนผวน ผลตภาพการผลตยงอยในระดบตา ภาคการเกษตรเรมประสบปญหาเชงโครงสราง คอ การขยายพนทเพาะปลกถงจดอมตว แรงงานภาคการเกษตรมอายสงขนและมจานวนลดลง ทกษะในการผลตของเกษตรกรสวนใหญยงเปนแบบดงเดม 3) ถงแมประเทศไทยยงเปนผสงออกสนคาเกษตร แตประสทธภาพของภาคการเกษตรตา ไดรบผลกระทบจากฐานทรพยากรธรรมชาต ซงเปนฐานการผลตเกดความเสอมโทรม ระบบการผลตภาคการเกษตรตองพงปจจยการผลตจากตางประเทศ ทาใหมตนทนสง ขณะทพนทเกษตรกรรมมจากด และถกใชไปเพอกจกรรมอนมากขน พนทชลประทานมสดสวนเพยงรอยละ 22 ของพนทถอครอง ทางการเกษตร และการถกครอบครองพนทเกษตรกรรม สงผลใหการใชประโยชนทดนและแรงงานภาคการเกษตรมแนวโนมลดลง สวนการเชอมโยงผลผลตทางการเกษตรกบภาคอตสาหกรรมเพอเพมมลคายงอยในวงจากดและลาชา 4) ประชากรภาคการเกษตรเปนกลมคนทภาครฐตองใหการดแลอยางใกลชดและตอเนอง เพราะนอกจากจะเปนผผลตอาหารเลยงคนทงประเทศแลว ยงเปนกลมคนทมฐานะความเปนอยดอยกวากลมอนในสงคม ประชากรภาคการเกษตรมแนวโนมลดลง ผทอยในวยแรงงานมการเคลอนยายเขาสภาคอตสาหกรรมและภาคบรการมากขน เนองจากอาชพเกษตรกรเปนการทางานตามชวงฤดกาล รายไดไมแนนอน ขาดสวสดการและการคมครองแรงงานทมนคง 5) ภาคการเกษตรมความสาคญตอสงคมไทย การเกษตรเปนวถชวต เปนภาคการผลตทสอดคลองและเกอหนนธรรมชาต คอใหเกดประโยชนหลายดาน เปนแหลงอาหารหลก สนคาสงออก วตถดบ เปนแหลงรองรบผมปญหาการวางงาน ภาคการเกษตรมสวนสาคญในการลดปญหาความยากจน ชวยสรางงาน และเสรมสรางเศรษฐกจฐานราก 6) ทรพยากรธรรมชาตทเปนฐานการผลตทางการเกษตรมแนวโนมเสอมโทรมรนแรง จากการเปลยนแปลงทงดานกายภาพ การใชประโยชน การเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศของโลก สงผลใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมโทรมลง มการใชทดนทไมเหมาะสมกบศกยภาพ ทรพยากรนาขาดแคลน เกดการแยงชงกนมากขน 7) นโยบายและมาตรการตางๆ ของภาครฐในการใหความชวยเหลอเกษตรกร เชน การรบจานาสนคาเกษตร การชวยเหลอเกษตรกรผประสบภยธรรมชาต การแกไขผลผลตทางการเกษตรลนตลาด การแกไขปญหาหนสนของเกษตรกร สงผลใหเกษตรกรขายผลผลตไดในราคาทสงขน แตในขณะเดยวกนตนทนการผลตทสงขน สงผลใหเกดการบกรกพนทปาไมและพนทสาธารณะเพอขยายพนทเพาะปลก 8) ดานสนคาเกษตร ผบรโภคมความตองการและเรยกรองมากขน สนคาเกษตรถกกาหนดคณภาพและมาตรฐานดานตางๆ มากขน สนคาเกษตรถกตรวจสอบ ควบคม กดกนดวยวธการตางๆ

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-3  

 

การแขงขนของสนคาเกษตรในดานราคาและคณภาพจากประเทศทมศกยภาพ เชน ประเทศจน ประเทศอนเดย และประเทศกมพชา มความรนแรงขน ความสมดลของการผลตพชอาหารและพชพลงงานตองเปนเรองทตองคานงถง สถานการณการเปลยนแปลงขางตน สงผลกระทบตอภาคการเกษตร แนวทางการดาเนนงานเพอลดผลกระทบ จงควรมงเนนในเรองการเพมประสทธภาพการผลต ลดตนทนการผลต ซงตอง มการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมทมประสทธภาพ โดยใชการกาหนดเขตเหมาะสมของทดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจเปนเครองมอหรอกลไกในการขบเคลอน

9.2 การขบเคลอนเขตเหมาะสมของทดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบต 9.2.1 ปจจยสความสาเรจ 1) ตองตอบสนองตอนโยบายรฐบาล ยทธศาสตรของประเทศ หรอวาระแหงชาต ซงเปนการดาเนนงานเชงนโยบาย ยทธศาสตร ทงตามนโยบายสาคญของรฐบาล หรอภารกจเรงดวนของรฐบาล โครงการภายใตแผนบรหารราชการแผนดนทรฐบาลกาหนดใหเปนโครงการสาคญ (Flagship project) 2) ตองเปนการบรณาการเชงพนท เนนการบรณาการงานทเกยวของกนจากทกภาคสวนในทกระดบพนทอยางเปนระบบ ควรเปนการดาเนนงานแบบเบดเสรจในพนทใดพนทหนง ตองระดมสรรพกาลงและทรพยากรดานตางๆ เขามารวมดาเนนการ โดยตองใชความสามารถในการบรหารงานและการประสานงาน รวมท งวางแผนการพฒนาอยางเบดเสรจ โดยคานงถงศกยภาพของพนท สภาพแวดลอม สถานการณ และความตองการของเกษตรกรทแตกตางในแตละพนท 3) การดาเนนงานตองใหความสาคญและคานงถงหลกอปสงคตอสนคาเกษตร หรอตอบสนองตอความตองการของตลาดสนคาเกษตร 4) การขบเคลอนไปสการปฏบตตองมความชดเจนของแผน ระบบการบรหารจดการแผน ขนตอน กลไกหรอเครองมอการดาเนนงานเพอนาไปสการปฏบต ตองมการรบร เขาใจ ตระหนกและใหความสาคญและความรบผดชอบรวมกนของทกภาคสวนหรอทกระดบพนททรวมดาเนนงาน 9.2.2 การขบเคลอนเขตเหมาะสมของทดนสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบต การขบเคลอนเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบตทกระดบพนท ควรใหจงหวดเปนผขบเคลอนดาเนนงาน และมงดาเนนการอยางเปนระบบ ครบวงจร ดงน 1) การสรางความร ความเขาใจใหทกภาคสวนหรอทกระดบพนท ตระหนกถงความสาคญ วตถประสงค เปาหมายการดาเนนการ ขนตอนการดาเนนงาน และพรอมเขารวมในการผลกดนในการขบเคลอนเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบตอยางบรณาการ

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-4  

 

2) เชอมโยงเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ เขากบนโยบาย ยทธศาสตรของรฐบาล แผนบรหารราชการแผนดนตามนโยบายสาคญของรฐบาล หรอภารกจเรงดวนของรฐบาล โครงการภายใตแผนบรหารราชการแผนดนทรฐบาลกาหนดใหเปนโครงการสาคญ (Flagship project) การขบเคลอนเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปสการปฏบต ตองดาเนนการในหลายระดบ ตงแตระดบนโยบาย แผนบรหารราชการแผนดน แผนงานของหนวยงานภาครฐสวนกลาง(กระทรวงเกษตรและสหกรณ) แผนงานสวนภมภาค อยางเปนขนตอน เพอเชอมโยงนโยบาย ยทธศาสตรของรฐบาล แผนบรหารราชการแผนดนตามนโยบายสาคญของรฐบาล หรอภารกจเรงดวนของรฐบาล 3) โครงการบรหารเขตเกษตรเศรษฐกจสาหรบสนคาเกษตรทสาคญ (Zoning) ดาเนนการโดยนาเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชเศรษฐกจไปขบเคลอนหรอดาเนนการ 3 เรองหลก คอ (1) จดทาขอมลสารสนเทศดานการเกษตรรายแปลงบนแผนทภาพถายออรโธส เพอสามารถบรหารจดการสนคาเกษตรระดบครวเรอน โดยบรณาการงานจดทาฐานขอมลทะเบยนเกษตรกร (พช ประมง ปศสตว) ใหเปนขอมลเกษตรกรรายแปลงบนแผนท โดยการจดทาแผนทดงกลาวจะครอบคลมขอมลดานเศรษฐกจ เชน โรงงาน ศนยรวบรวม/กระจายผลผลต เปนตน เพอเปนขอมลสาหรบการพฒนาการเกษตรแกเกษตรกรรายครวเรอนตามภารกจของแตละหนวยงาน รวมถงการดาเนนงานในระดบจงหวด ตลอดจนเพอการบรหารจดการในการชวยเหลอเกษตรกรตามนโยบายรฐบาลในกรณตางๆ ตลอดจนสารวจและวเคราะหขอมลทรพยากรดนในเขตเหมาะสมของทดนเพอผลตสนคาเกษตรรายพชใชเปนฐานขอมลทางดานทรพยากรดนสาหรบการประเมนศกยภาพของดน ในเขตการใชทดนเพอผลตสนคาเกษตรรายพช รวมถงปรบปรงการกาหนดเขตเหมาะสมสาหรบการปลกพชใหเปนปจจบน (2) ปรบรปแบบการผลตพชในเขตเหมาะสมนอยหรอไมเหมาะสม มาเปนการผลต ทไดผลตอบแทนสงสอดคลองกบความตองการของตลาด อาท การปลกพชเศรษฐกจทตลาดมความตองการสง เชน ออย ไมผล พชผก หรอ พชสมนไพร ตลอดจนพชพลงงาน รวมทงการทาปศสตว ไดแก โคเนอ สกร ไกเนอ ไกไข และการเพาะเลยงสตวน า ไดแก ปลานล ปลาน าจด รวมถงการปรบเปลยนการทาการผลตแบบเกษตรผสมผสานเพอลดความเสยงจากภยพบต และลดผลกระทบจากการเปดการคาเสร รวมทงการสรางความมนคงดานอาหาร โดยใหความสาคญเปนพเศษกบพนทแลงซ าซาก และพนทนาทวมซาซาก ทงน ตองเปนความสมครใจของเกษตรกรผผลต (3) เพมประสทธภาพการผลตในเขตเหมาะสม โดยการใหองคความร เชน ขอมลดานการผลตทางการเกษตรและเทคโนโลยทเหมาะสมเพอเพมประสทธภาพการผลต ลดตนทนการผลต การสงเสรมพชพนธด การจดทาเขตปลอดโรค การคนหาผประสบความสาเรจในการทาอาชพการเกษตรแตละดานในมต

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-5  

 

ประสทธภาพ ผลตอบแทน และผลผลตตอไร เพอเปนแปลงตนแบบทใชเปนแหลงเรยนรจากผมประสบการณจรงของเกษตรกรใกลเคยง รวมถงการนาพาเกษตรกรเรยนรจากแปลงตนแบบ การพฒนา การผลตใหไดมาตรฐาน GAP และเกษตรสเขยว (Green Agriculture) ตลอดจนการจดหาแหลงเงนทนและสนเชอดอกเบยตา การทาประกนภยพชผลเกษตร ระบบโลจสตกส การทาธรกจเกษตร เกษตรอตสาหกรรม การบรหารจดการสนคาเกษตร อาท ผลไม และเชอมโยงกบนโยบายรฐบาลทเกยวของ เชน บตรเครดต เกษตรกร รานจาหนายปจจยการผลตทางการเกษตรทมคณภาพ (Q Shop) เปนตน 9.2.3 การขบเคลอนนโยบายกระทรวงเกษตรและสหกรณในปจจบนเรอง การบรหารจดการพนท เกษตรกรรม (Zoning) สาหรบ ระดบนโยบาย วตถประสงคของการบรหารจดการพนทเกษตรกรรม กเพอสงเสรมใหมการผลตสนคาเกษตรตามความเหมาะสมของพนทใหเกดความสมดลระหวางอปสงคและอปทาน ลดตนทนและเพมประสทธภาพการผลต มแนวคดในการปฏบต คอ สงเสรมการผลตสนคาเกษตรในพนททมศกยภาพ (S1 หรอ S2) และปรบเปลยนการผลตสนคาเกษตรในพนทไมเหมาะสม (S3 หรอ N) ในระหวางปงบประมาณ 2559-2560 ดาเนนการนารองทศนยการเรยนรเพอพฒนาการเกษตร 882 ศนย และบรเวณพนทสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ 76 แปลง สาหรบแนวทางการขบเคลอนนโยบายฯ การบรหารจดการเขตเหมาะสมของทดน (Zoning) มประเดนหลกๆทผดาเนนการควรทาความเขาใจ ประกอบดวย การเตรยมการเพอการขบเคลอน การกาหนดแนวโนมความตองการสนคาเกษตร การกาหนดเขตพนทเหมาะสมการผลตสนคาเกษตร การขบเคลอนและสงเสรมในระดบพนท และการตดตามและประเมนผล เปนตน มรายละเอยดดงน คอ 1) การเตรยมการเพอการขบเคลอน (1) การกาหนดโครงสรางการทางาน ในปจจบนกระทรวงเกษตรและสหกรณไดใหความสาคญกบนโยบายกระทรวงเกษตรและสหกรณแบบเบดเสรจ (Single Command) สาหรบการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมน หนวยงานทเกยวของหลก คอ เกษตรจงหวด พฒนาทดนจงหวด ประมงจงหวด ปศสตวจงหวด เกษตร และสหกรณจงหวด เปนตน ในจงหวดอาจกาหนดเปนคณะทางานยอย เพอขบเคลอนเฉพาะเรองนกได โดยใหพฒนาทดนจงหวดเปนเลขานการคณะทางานยอย (2) การบรหารจดการขอมลดานการเกษตรของจงหวด - ขอมลทจาเปนในการขบเคลอนนโยบาย เขตเหมาะสมของทดน (Zoning) ม 3 ดาน คอ พนท สนคา และเกษตรกร โดยขอมลแตละดานสามารถจาแนกได 2 ลกษณะ ตามการเคลอนไหวของขอมลคอ - ขอมลพนฐานทมกไมเคลอนไหวในระยะเวลาอนสน เชน ดานกายภาพ ดานขอบเขตการปกครอง ดานโครงสรางพนฐานตางๆ

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-6  

 

- ขอมลทมความผนผวนเคลอนไหวอยเสมอ เชน ปรมาณผลผลต ราคาขายผลผลต ราคาตลาด และจดรบซอ เปนตน เนองจากขอมลมความจาเปนในการตดสนใจ ดงนน คณะกรรมการระดบจงหวดควรรวบรวมและตรวจสอบปรบปรงขอมลใหมความถกตองและทนสมย (3) การประสานเครอขายการดาเนนงานในพนท คณะทางานเขตเหมาะสมของทดน (Zoning) ของจงหวด จะตองประสานกบคณะทางานศนยเรยนรเพอการพฒนาการเกษตร และคณะทางานสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ และเครอขายเกษตรกรในพนทโดยเฉพาะในตาบลทมศนยเรยนรฯและมพนทสงเสรมการเกษตรแปลงใหญตงอย ประกอบดวย แปลงใหญพช แปลงใหญประมง และแปลงใหญปศสตว (4) การเตรยมการเกยวกบชองทางการสอสาร การสอสารใหผปฎบตเขาใจ รบทราบขอมล และแนวทางปฏบต เปนสงสาคญคณะทางานเขตเหมาะสมของทดน Zoning ควรเตรยมการเรองชองทางการสอสารสรางความเขาใจในทางหลากหลายและเขาถงไดงาย เชน จดประชมชแจงแนวทางการปฏบตงานใหกบหนวยงานในพนท การจดทาคลปวดโออธบายวธปฏบตในพนทใหสามารถดซ าไดหลายครง เพอใหเกดความเขาใจไดงาย รวมทงสอสารทาความเขาใจเกยวกบผลประโยชนทเกษตรกรจะไดรบ ในเบองตน ตองใหเจาหนาทมความเขาใจทตรงกนและเหนเปาหมายรวมกนในการพฒนา สาหรบชองทางการสอสารถงเกษตรกรทสามารถหาไดในทองถน ประกอบดวย ชองทางการสอสารผานบคคล เชน เกษตรตาบล กานน ผใหญบาน อาสาสมครเกษตร หมอดนอาสา ผรวบรวมสนคาเกษตร และ นกเรยน เปนตน ชองทางการสอสารผานองคกร เชน หนวยงานของรฐททาการกานน ผใหญบาน สหกรณการเกษตร สถานศกษา แหลงกระจายสนคา รานคาชมชน เปนตน และอปกรณการสอสารตางๆ เชน หอกระจายขาว วทยชมชน รวมทงสอสารผานสงคมออนไลน เปนตน 2) แนวทางการกาหนดปรมาณการผลต การกาหนดปรมาณการผลตสนคาเกษตร ซงในระยะแรกนจะเนนทพชเศรษฐกจ 6 ชนด คอ ออยโรงงาน มนสาปะหลง ขาวโพดเลยงสตว ปาลมน ามน ขาว และยางพารา ในการกาหนดปรมาณการผลตในระดบประเทศนน จดทาโดยหนวยงานจากสวนกลาง ซงมสานกงานเศรษฐกจการเกษตร เปนหนวยงานหลก ซงจากขอมลความตองการสนคาเกษตรในระดบประเทศน จะถกแปลงออกมาเปน ปรมาณพนททควรสงเสรมการผลต โดยยดหลกใหเลอกเขตพนททมความเหมาะสม และทเกษตรกรทาการผลตอยแลวในปจจบน และไมอยในเขตปาไมตามกฎหมาย และจดทาเปนแผนทออกมาสงใหคณะทางานระดบจงหวดนาไปใชเปนแนวทางในการดาเนนการตอไป สาหรบความตองการสนคาเกษตรในระดบจงหวดนน ใหหนวยงานทเกยวของหาขอมลเพมเตม และหากจงหวดใดมพชพเศษประจาถนทเกษตรกรผลตและจาหนายไดดอยแลว กควรคงพนทเหลานนไว

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-7  

 

3) การนาขอมลแผนทเขตเหมาะสมของทดนสาหรบการผลตพชเศรษฐกจไปสการปฏบตนน คณะทางานฯ ของกระทรวงฯจะไดเตรยมไวใหเปนแผนทระดบอาเภอ ซงจะสอดคลองกบศนยเรยนร ทมอยอาเภอละ 1 ศนย และโดยทว ๆ ไปในแตละอาเภอจะมพชเศรษฐกจทสาคญอยอาเภอละ 3-4 ชนด โดยหนงชนดพชกจะม 1 แผนท เชน แผนทเขตความเหมาะสมของทดนสาหรบการปลกมนสาปะหลง อาเภอ A จงหวด B ในแผนทนจะมหนวยแผนท 4 หนวย คอ (1) บรเวณทมความเหมาะสมสง (2) บรเวณทมความเหมาะสมปานกลาง (3) บรเวณทมความเหมาะสมเลกนอย และ (4) บรเวณทไมมความเหมาะสม การพจารณารปแบบทเพอจะสงเสรมพฒนาการผลตพช แตละชนดนน มดงน 1) กรณมการผลตสนคาชนดนนๆอยในเขตเหมาะสมอยแลว ใหสงเสรมการเพมประสทธภาพการผลต โดยการใหองคความร ขอมลดานการผลตทางการเกษตรและเทคโนโลยทเหมาะสมเพอเพมประสทธภาพการผลต ลดตนทนการผลต การดาเนนงานเรองพนธด การจดทาเขตปลอดโรค การคนหาผประสบความสาเรจในการทาอาชพการเกษตรแตละดานในมตประสทธภาพ การผลต ผลตอบแทน และผลผลตตอไร เพอเปนแปลงตนแบบทใชเปนแหลงเรยนรจากผมประสบการณจรงของเกษตรกรใกลเคยง รวมถงการถายทอดเทคโนโลยใหแกเกษตรกรเรยนรจากแปลงตนแบบ เพอพฒนาการผลตใหไดมาตรฐาน GPA เปนตน 2) กรณมการผลตสนคาชนดอนๆ อยในเขตเหมาะสมนอยหรอไมเหมาะสม ใหปรบเปลยนมาผลตสนคาเกษตรทใหผลตอบแทนสงกวา โดยจงใจใหเกษตรกรปรบเปลยนชนดสนคาดวยความสมครใจ โดยสงเสรมแนะนาขอมลวชาการทไดวเคราะหมาแลว และเสนอเปนทางเลอกการผลตสนคาทแสดงโอกาสทเกษตรกรไดรบรายไดทเพมขน และความเปนไปไดในการปรบเปลยนมาเปนการผลตทไดผลตอบแทนสงกวาและสอดคลองกบความตองการของตลาด อาท การปลกพชเศรษฐกจทตลาดมความตองการสง เชน ออย ไมผล พชผก หรอพชสมนไพร ตลอดจนพชพลงงาน รวมทงการทาปศสตว ไดแก โคเนอ สกร ไกเนอ ไกไข และการเพาะเลยงสตวน า ไดแก ปลานล และปลาน าจด รวมถงการปรบเปลยนการทาการผลตแบบเกษตรผสมผสานเพอลดความเสยงจากภยพบต และลดผลกระทบจากการเปดการคาเสร รวมทงการสรางความมนคงทางดานอาหาร เนองจากการขบเคลอนเขตเหมาะสมของทดน (Zoning) ภาคเกษตรใหครอบคลมพนทการเกษตรทงหมดนน ไมอาจจะกระทาไดในระยะสน แตอยางไรกตามในระยะแรกน กระทรวงเกษตรและสหกรณมความประสงคจะใหนาขอมลเขตเหมาะสมของทดน (Zoning) น ไปปฏบตใหไดผลจรงในตาบล ทมศนยเรยนรเพอพฒนาการเกษตรกอน แลวคอยขยายผลไปสตาบลอนๆ ในระยะตอไป ดงนนคณะทางานเขตเหมาะสมของทดน (Zoning) ของจงหวด

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-8  

 

จะตองนาแผนทเขตความเหมาะสมของทดนฯ เปนแผนทนาทางใหเกษตรกรในตาบลทมศนยเรยนรฯไดเขาใจและยนดสมครใจพรอมทจะเขารวมโครงการปฏบตตามคาแนะนาสงเสรม 4) การขบเคลอนและสงเสรมในระดบพนท การขบเคลอนสงเสรมในระดบพนทนน ใหพจารณาวาบรเวณใดทเกษตรกรปลกพชในพนททดนมความเหมาะสมอยแลว กสงเสรมใหเกษตรกรปลกพชนนไดตอไป โดยใหปฏบตในพนทจรงผานทางคณะทางานศนยการเรยนรเพอพฒนาการเกษตรของจงหวด คณะทางาน Zoning ของจงหวด เปนเพยงผใหขอมลเทานน อยางไรกตาม บคลากรผทางานในจงหวด อาจเปนบคลากรกลมเดยวกนกได ในกรณทเกษตรกรปลกพชอยในพนททไมเหมาะสม ควรพจารณาถงการปรบเปลยนโครงสรางการผลตเปนทางเลอกดวย หากเกษตรกรประสงคจะปรบเปลยนโครงสรางการผลตตามความสมครใจ แลวในระยะแรกนใหเนนเฉพาะพนททปลกขาวในพนทไมเหมาะสมกอนเปนลาดบแรก ทงนเนองจากเปนพชทสาคญ และปลกกนมาก มความผนผวนดานราคามาตลอด หรอหากในอาเภอนนมพชชนดอนทเกษตรกรปลกแลวไมคมทน และประสงคจะปรบเปลยนกใหพจารณาสนบสนนดวย ใหคณะทางานเขตเหมาะสมของทดน (Zoning) ของจงหวด ใหขอมลทางเลอกเกษตรกร โดยอาจเปลยนจากขาวไปเปนออยโรงงาน หรอขาวเปนพชไรตระกลถว หรอไปเปนพชบารงดนสาหรบขายเมลดพนธ ทงนแลวแตความเปนไปไดในทองทนนๆ หรออาจจะเปลยนเปนการผลตแบบเกษตรผสมผสาน สวนเกษตรกรทสมครใจเขารวมโครงการปรบเปลยน คณะทางานควรใหการสนบสนนปจจยการผลต เชน สระน าในไรนา เมลดพนธด เมลดพชปยสดเพอการปรบปรงดน ปนสาหรบการปรบสภาพปฏกรยาดน ตามความเหมาะสม หรอเปนกลมเปาหมายทจะดาเนนการสนบสนนตามปงบประมาณตอไป และประสานสนบสนนใหเขาถงแหลงทน ในกรณพเศษ ตอไป 5) การตดตามประเมนผล การตดตามประเมนผลนนโดยการประสานการดาเนนงานรวมกนระหวาง สานกงานเศรษฐกจการเกษตรกบหนวยงานเจาภาพหลก และคณะทางานระดบจงหวดในการสรปการตดตามประเมนผลตอไป 9.2.4 การดาเนนงานการบรหารจดการพนทเกษตรกรรรม (Zoning) ลงสการปฏบต สาหรบเจาหนาทในระดบจงหวด เปนการประสานการดาเนนงาน ตอเนองจากระดบนโยบาย ประกอบดวย 1) เปาประสงค เพอสงเสรมใหมการผลตสนคาเกษตรตามความเหมาะสมของพนท ใหเกดความสมดลระหวางอปสงคและอปทาน ลดตนทนและเพมประสทธภาพการผลตเชนเดยวกนกบระดบนโยบาย

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-9  

 

2) แนวคดในการปฏบต (1) สงเสรมการผลตสนคาเกษตรในพนททมศกยภาพ ( S1 หรอ S2 ) (2) และปรบเปลยนการผลตสนคาเกษตรในพนทไมเหมาะสม ( S3 หรอ N ) 3) เปาหมาย ในระหวางปงบประมาณ 2559-2560 น ใหมผลสาเรจเบองตนเกดขนทศนยการเรยนรการเพมประสทธภาพการผลตสนคา 882 ศนย และบรเวณพนทสงเสรมการเกษตรแบบแปลงใหญ 76 แปลงมเปาหมายสอดคลองกบระดบนโยบาย 4) แนวทางการขบเคลอน แนวทางการขบเคลอนการบรหารจดการพนทเกษตรกรรมม 5 มาตรการ เชน เดยวกบระดบนโยบาย แตมความแตกตางในรายละเอยดเพมมากขน ประกอบดวย (1) มาตรการ การเตรยมความพรอมและประชาสมพนธ สรางการรบร เปนการเตรยมความพรอมทางดานขอมล ซงไดแก ขอมลดน ขอมลภมอากาศ การใชทดนสาหรบปลกพชชนดตาง ๆ อยในปจจบน ขอมลการแหลงรบซอเปนตน เตรยมความพรอมของเจาหนาทท งสวนกลางและสวนภมภาค ใหเขาใจในหลกการแนะแนวทางปฏบตใหตรงกน ประชาสมพนธหรอสรางการรบรใหเกษตรกรในพนทเปาหมายไดรบทราบ และเหนประโยชนหากไดปฏบตตาม (2) มาตรการ การกาหนดแนวโนมความตองการสนคาเกษตร เปนการกาหนดปรมาณการผลตสนคาเกษตร โดยวเคราะหจากขอมล การใชในประเทศ การสงออก การสารองไวทาพนธ ในระยะแรกนเนนทพชเศรษฐกจ 6 ชนด คอ ออยโรงงาน มนสาปะหลง ขาวโพดเลยงสตว ปาลมน ามน ขาว ยางพารา ซงการกาหนดปรมาณการผลตในระดบประเทศนน จะถกแปลงออกมาเปน จานวนเปาหมายพนททควรกาหนด (3) มาตรการ การกาหนดพนทเหมาะสมการผลตสนคาเกษตร เปนการกาหนดพนทปลกใหไดปรมาณตามความตองการของตลาด โดยยดหลกใหเลอกเขตพนททมความเหมาะสม ไมอยในเขตปาไมตามกฎหมาย และเปนสนคาเกษตรทเกษตรกรทาการผลตอยในปจจบน เปนหลกคดสาคญ โดยคณะทางานฯของกระทรวงฯ จะไดเตรยมขอมลไวใหเปนแผนทระดบอาเภอ ซงจะสอดคลองกบศนยเรยนร ทมอยอาเภอละ 1 ศนยเพอนาไปใชดาเนนการสการปฏบตตอไป (4) มาตรการ การขบเคลอนและสงเสรมในระดบพนท การขบเคลอนและสงเสรมในระดบพนทนน โดยพจารณาแยกเปน 2 กรณดงน - กรณมการผลตสนคาชนดนนๆ อยในเขตเหมาะสมอยแลว ใหสงเสรม การเพมประสทธภาพการผลต โดยการใหองคความร ขอมลดานการผลตทางการเกษตรและเทคโนโลยทเหมาะสมเพอเพมประสทธภาพ ลดตนทนการผลต

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-10  

 

- กรณมการผลตสนคาเกษตร อยในเขตเหมาะสมนอยหรอไมเหมาะสม ใหปรบเปลยนมาผลตสนคาเกษตรทใหผลตอบแทนสงกวา โดยจงใจใหเกษตรกรปรบเปลยนชนดสนคาดวยความสมครใจ โดยสงเสรมแนะนาขอมลทไดวเคราะหมาแลว และเสนอเปนทางเลอกการผลตทแสดงโอกาสทเกษตรกรจะไดรบรายไดทเพมขน และความเปนไปไดในการปรบเปลยนมาเปนการผลตทไดผลผลตตอบแทนสงกวาและสอดคลองกบความตองการของตลาด (5) มาตรการ การตดตามประเมนผล จะดาเนนการตดตามประเมนผลวามความสาเรจตามเปาประสงคหรอไม มปญหาอปสรรค ระหวางการดาเนนงานมประเดนใดบาง 5) แนวทางการปฏบตงานของเจาหนาทในระดบจงหวด เจาหนาทในระดบพนทหมายถง เจาหนาทของกระทรวงเกษตรและสหกรณทปฏบตงานภายใตนโยบายแบบเบดเสรจ(Single Command) ไดแก เจาหนาทจากสถานพฒนาทดนจงหวด เจาหนาทเกษตรตาบล เกษตรอาเภอ จากกรมสงเสรมการเกษตร เจาหนาทจากประมงจงหวด เจาหนาทจากปศสตวจงหวด เจาหนาทจากกรมวชาการเกษตรในจงหวด เจาหนาทจากกรมสงเสรมสหกรณในจงหวด เปนตน ซงเปนเจาหนาททจะนาขอมลการบรหารพนทเกษตรกรรมไปสเกษตรกร ใหเกษตรกร ไดรบร เขาใจหลกการ เหนประโยชน และยนดจะปฏบตดวยความสมครใจ แนวทางการปฏบตมดงน (1) ศกษาทาความเขาใจ ในภาพรวมของมาตรการทง 5 มาตรการ คอ - การเตรยมความพรอมและประชาสมพนธ สรางการรบร - การกาหนดแนวโนมความตองการสนคาเกษตร - การกาหนดเขตพนทเหมาะสมการผลตสนคาเกษตร - การขบเคลอนและสงเสรมในระดบพนท - การตดตามและประเมนผล จากมาตรการทง 5 นน มาตรการทมความสาคญ และทเกยวของกบเจาหนาทในระดบพนท คอ มาตรการท 4 การขบเคลอนและสงเสรมในระดบพนท (2) เมอไดรบมอบหมายใหไปทาการประชม ชแจงหรออบรมเกษตรกร ในศนยเรยนรใด ใหปฏบตดงน - ศกษาสภาพพนททวไป ในตาบลนน วามสภาพพนทเปนอยางไร สวนใหญเปนทลมหรอทดอน หรอทลมสลบกบทดอน เกษตรกรปลกพชอะไรเปนพชหลก ปญหาทางการเกษตรทเคยพบในพนทตาบลนมอะไรบาง

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-11  

 

- เตรยมแผนทเขตความเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจทพบในตาบลนน 3-4 ชนดพช ประกอบดวยแผนทขนาดเลก สาหรบประชมในกลมยอยและแผนทขนาดใหญ สาหรบประชมในกลมใหญ - ศกษาแผนทเขตความเหมาะสมของทดนในแตละชนดพช วาความเหมาะสมสง และเหมาะสมปานกลาง การกระจายตวอยในบรเวณใดหรอหมบานใด มพนทโดยทวไปจานวนกไร และในทางตรงกนขามศกษาวาทดนมความเหมาะสมเลกนอย หรอไมเหมาะสม กระจายตวอยในบรเวณใดหรอหมบานใด มพนทรวมมากนอยเพยงใด อนงระดบความเหมาะสมของทดนสาหรบพชชนดใดนน ไดจาแนกออกเปน 4 ระดบดวยกน คอ S1 ความเหมาะสมสง ไมมขอจากด S2 ความเหมาะสมปานกลาง มขอจากดเลกนอย แกไขได S3 ความเหมาะสมเลกนอย มขอจากดทแกไขไดยาก ตองลงทนสง N ไมเหมาะสม มขอจากดทแกไขไมได ตองลงทนสงมาก ยกตวอยาง การปลกขาวนาป ณ ศนยเรยนรการเพมประสทธภาพการผลตทางการเกษตร ตาบลA อาเภอB จงหวดC เมอเจาหนาทดแผนท เขตความเหมาะสมของทดนสาหรบการปลกขาว จะพบวามบรเวณทเหมาะสมสง และเหมาะสมปานกลาง สาหรบการปลกขาวและปจจบนเกษตรกรไดปลกขาวทางตอนกลางของตาบล โดยมเหมาะสมสง 4,520 ไร มชนความเหมาะสมปานกลาง 15,150 ไร มชนความเหมาะสมเลกนอย 670 ไร และมชนไมเหมาะสม 1,120 ไร เปนตน ตวอยางการใหคาแนะนา เมอศกษาขอมลทไดจากแผนทแลว แสดงวาเกษตรกรในพนทตาบลA ปลกขาวอยในเขตพนททเหมาะสมแลว (S1+S2) ถงรอยละ 92 และปลกในพนทเหมาะสมเลกนอยหรอไมเหมาะสม (S3+N) รอยละ 8 โดยประมาณ ดงนน คาแนะนาสาหรบการปลกขาว คอ การลดตนทน ในพนทเหมาะสมสง โดยการวเคราะหดนกอนใสปยเพอลดอตราการใสปย เปนตน สวนบรเวณพนทเหมาะสมปานกลาง คาแนะนาสาหรบการปลกขาว คอ การเพมประสทธภาพการผลต เชน การปลกพชปยสดแลวไถกลบกอนปลกขาวเพอเพมปยอนทรยลงดน เปนตน หรอใหดจากขอมลดนเพมเตมวาขอจากดดานทดน มาจากปจจยใด กแกไขขอจากดนนกได สาหรบบรเวณทมความเหมาะสมนอยหรอไมเหมาะสมนน ใหสอสารหรอถามเกษตรกรดวาใครทาการปลกขาวแลวผลผลตไมด ไมคมทน หรอผลผลตเสยหายรนแรงบาง หากมใหถามเกษตรกรตอไปวายงพอใจจะปลกขาวตอไป หรอตองการเปลยนแปลงไปปลกพชชนดอน หรอทาการเกษตรแบบผสมผสาน หากเกษตรกรสนใจจะปรบเปลยน กใหเปนบคคลเปาหมายทจะดาเนนการสนบสนน

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-12  

 

ภายใตการทางานของคณะทางานนโยบายของจงหวดแบบเบดเสรจ Single Command ในระยะตอไป ทงนขนอยกบความสมครใจของเกษตรกรเอง โดยเฉพาะการปลกขาวเพอการบรโภคภายในครวเรอน แนวทางการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ หากเกษตรกรประสงคจะปรบเปลยนกจกรรมไปเปนเกษตรแบบผสมผสาน เชน กรมพฒนาทดนสนบสนนบอน าประจาไรนา เมลดพนธพชปยสด ปนสาหรบปรบปฏกรยาดน กรมวชาการเกษตรสนบสนน เมลดพนธด ตนไมพนธด วธการผลตในระบบ GPA ตลอดจนการปองกนโรคแมลง กรมสงเสรมสหกรณสนบสนนการรวมกลมผลต รวมกลมการจาหนาย กรมสงเสรมการเกษตร สนบสนนการขนทะเบยนเกษตรกรทไดรบการสนบสนนใหเขาถงแหลงทน เชน ธกส. กรมชลประทานสนบสนนระบบประทานในรปแบบทเหมาะสมในอนาคต เปนตน (3) ศกษาความรเสรมสาหรบการปลกพช เลยงสตว เลยงปลา หรอทาเกษตรผสมผสาน คณะทางานบรหารจดการพนทเกษตรกรรม ของกระทรวงเกษตรและสหกรณไดจดเตรยมเอกสาร ความรเบองตน สาหรบการปลกพชเศรษฐกจทสาคญ ทปลกอยท วไปในปจจบน ประกอบดวยการเลยงสตวเศรษฐกจ 6 ชนด (กระบอ โคเนอ โคนม สกร ไกเนอ และไกไข) การเลยงปลานล และวธการทาเกษตรผสมผสาน สาหรบเจาหนาทของกรมพฒนาทดน การศกษาคมอการพฒนาทดนสาหรบหมอดนอาสาและเกษตรกรใหเขาใจอยางถองแทและสามารถนาขอมลหรอหลกการเหลานนไปพดคยสรางความเขาใจกบเกษตรกร กจะเกดประโยชนยงในทางปฏบตตอไป (4) การเตรยมขอมลการบรหารจดการพนทเกษตรกรรม เพอการประชมคณะทางาน - ขอมลสาหรบการประชมในระดบจงหวด (ผแทนหนวยงานทเกยวของ) ควรเตรยมแผนทเขตความเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจ ทใหเหนภาพรวมของจงหวด เพอสรางความเขาใจวาพชชนดนนๆ มเขตความเหมาะสมกระจายตวอยทางสวนใดของจงหวด เขตใดไมเหมาะสม พรอมกบ ตวอยางแผนทเขตความเหมาะสมฯ ระดบอาเภอ และระดบตาบล ทมศนยเรยนรฯ ศพก.ตงอยไปดวยเพอใหเหนวาในศนยเรยนรฯนนจะแสดงขอมลอะไรบาง การนาเสนอขอมลควรเตรยมในรปสไลดไวดวย - ขอมลสาหรบการประชมในศนยการเรยนรการเพมประสทธภาพการผลตสนคาเกษตร ควรเตรยมแผนทเขตความเหมาะสมของทดนสาหรบพชทปลกมากในตาบลนน 3-4 ชนด พมพในมาตราสวน 1/50,000 หรอ 1/25,000 ทสามารถอานชอหมบาน วด โรงเรยน ได เพอการอางองไปสพนททาการเกษตรไดงายขน นอกจากแผนทแลวควรเตรยมคมอ หรอเอกสาร หรอแผนพบ ทจดทาแบบงายๆ สาหรบเกษตรกร ไปประกอบการอธบายดวย สถานพฒนาทดนใดทมตวอยางหนาตดดนจาลอง ของดนในตาบลนนไปประกอบดวย กจะชวยใหการสรางความเขาใจใหเกษตรกรไดงายขน

หองสมดกรมพฒนาทดน

9-13  

 

6) ปญหาทอาจพบ และอปสรรคในการทางาน (1) บางพชอาจไมมขอมลเขตความเหมาะสมของทดน ในกรณทบางพนทเกษตรกรสามารถปลกพชบางชนดไดด ไมมปญหาเรองตลาด แตไมมขอมลเขตความเหมาะสมของทดน ท งนอาจเปนเพราะ บรเวณน นมลกษณะพเศษของภมอากาศ หรอทดน หรอพนธพช ทมความลงตวเฉพาะถน ขอมลตามหลกวชาการทสวนกลาง มไมครอบคลม ใหนกวชาการ ประยกตขอมลขางเคยง หรอเทยบเคยงกบพชชนดอนใกลเคยงกน หรอสงเกตวาดนบรเวณนนมลกษณะอยางไร มอะไรเปนลกษณะพเศษททาใหพชไดผลด แลวใหคาแนะนาโดยใชขอมลดนเปนฐานเชงพนทอธบายกได (2) ขอมลเขตความเหมาะสมของทดนบอกวาไมคอยเหมาะสม (S3) แตเกษตรกรปลกไดผลผลตดในประเดนนสวนใหญเกดจาก เกษตรกรไดทาการแกไขขอจากดทเคยมอยเดม ออกไปแลว เปนการจดการเฉพาะแปลง แตขอมลสภาพการใชทดนทดนยงไมละเอยดถงรายแปลง จงยงบอกถงขอจากดเดม จงจาแนกเปน (S3) ในกรณเชนน ใหเจาหนาทในพนท สามารถปรบปรงระดบความเหมาะสมของทดนเฉพาะทนนใหขนมาอยในระดบดขนกวาเดมได ใหสอดคลองกบความเปนจรงในพนทนน (3) พนทปลกพชไรขนาดใหญ ปจจบนมการปลกพชเหมอนกน เชน ปลกออยโรงงาน แตพนทสวนหนง ไมมขอมลเขตความเหมาะสมสาหรบการปลกออยโรงงานตรงบรเวณนน กรณนอาจเปนเพราะมการเปลยนแปลงพชชนดอน มาเปนออยโรงงาน ในระยะหลง หรอขณะการสารวจจดทาแผนทสภาพการใชทดนเปนพชชนดอน ใหเจาหนาทในพนทสงเกตสภาพพนท ลกษณะดน หากเหมอนกนหรอใกลเคยงกนกประยกตใชขอมลขางเคยงไดเลย แตหากแตกตางกนมาก กใหนาหลกทางวชาการมาพจารณาจดความเหมาะสมใหมตรงจดนน แลวรายงานใหทราบเพอประโยชนของการพฒนาฐานขอมลของเขตเหมาะสมของทดนสาหรบพชเศรษฐกจ ตอไป

หองสมดกรมพฒนาทดน

บรรณานกรม

กรมพฒนาทดน. 2542. คมอการประเมนคณภาพทดนสาหรบพชเศรษฐกจ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ กรมพฒนาทดน.2556. ยทธศาสตรกรมพฒนาทดนในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555 - 2559) กระทรวงเกษตรและสหกรณ กรมพฒนาทดน. 2559. ยทธศาสตรกรมพฒนาทดนใน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท12 (พ.ศ. 2560 - 2564) กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2557. คมอการบรหารจดการการผลตสนคาเกษตรตามแนวทางการบรหารจดการ พนทเกษตรกรรม (Zoning) กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2559. คมอการใชแผนทเกษตรกรเพอการบรหารจดการเชงรก กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2559. คมอการดาเนนงานการบรหาร จดการพนทเกษตรกรรม (Zoning) กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2559. แผนการขบเคลอนกจกรรมการปรบเปลยนการผลตในพนทไมเหมาะสม ตามแผนท Agri - map คณะอนกรรมาธการปฏรปการเกษตร. 2558. ทศทางการปฏรปภาคเกษตรประเทศไทย. สภาปฏรปแหงชาต บณฑต ตนศร และคารณ ไทรฟก. 2542. คมอการประเมนคณภาพทดนสาหรบพชเศรษฐกจ. กองวางแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ประสาร บญเสรม (ดร,). 2554. การวเคราะหและประเมนโครงการ. เอกสารประกอบการบรรยาย EC 655 คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง. พบล ทปะปาล. 2551. การจดการเชงกลยทธ. กรงเทพฯ : อมรการพมพ. ศนยสารสนเทศการเกษตร สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2550. คานยามขอมลสถตการเกษตร. เอกสารวชาการเลขท 304 กระทรวงเกษตรและสหกรณ สรภ องคากล. 2548. การวเคราะหขอมลระยะไกล,267 น

หองสมดกรมพฒนาทดน

หองสมดกรมพฒนาทดน

หองสมดกรมพฒนาทดน