YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL B İLİMLER ENSTİTÜSÜ

DERGiSi SA YI: 2 YIL: 200 I

ARAP DİLBİLİMİNDE 'MÜSELLES' KA VRAMI . .

Yrd. Doç. Dr. Yakup CIVELEK

Giriş

Arap dili Sami diller içinde günümüzde de yaygın biçimde kullanılan bir dildir . . Arapça kendine has bir takım özellikleri sebebiyle gerek Sami diller arasında gerekse diğer dil gruplarından üstün bir dil olarak kabul edilir. Diğer Sami dillerin pek çoğunda cümleleri yan yana getirmek gerektiği halde, Arapça'da edatlar kullanarak yan cümleleri ana cümleye bağlamak mümkündür. Geniş kelime varlığıyla da diğer dünya dilleri arasında üstün bir konuma sahiptir. Müselles olgusu, Arapça'ya has ve dilin söz varlığının zenginliğini gösteren en önemli unsurlardan biri kabul edilmektedir. Konu üzerinde ülkemizde sadece tek bir çalışma1 yapıldığı göz önüne alındığında, Müselles olgusunu farklı bir açıdan ele almanın gereği ortadadır. Bu makalede Müselles kavramının sözlük ve terim anlamı, ortaya çıkışı ele alınacak, bu konudaki çalışmalardan bahsedilecek ve

. Müselles kelimelerle ilgili örnekler verilecektir.

• YYÜ., İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Bel§ğatı Ana Bilim Dalı. ı Bu konuda Mustafa Kılıçlı, Arapçada Müselles Lügatler ve Müellifleri, (Atatük

Ünv. Fen-Edbiyat Fak. Yay., Erzurum 1998), adıyla bir çalışma hazırlamıştır. Kılıçlı çalışmasının girişinde konuyu birkaç sayfada ele almıştır. Adından da anlaşılacağı üzere, yazar eserinde Kutrub ile diğer müselles yazarları ve eserlerine ağırlık vermiştir.

4761 Y. CİVELEK

1- Müselles'in Sözlük ve Terim Anlamlan

Müselles ~ kavramı ~ kökünden türetilmiş üçlenmiş/üçlü anlamında bir ism-i mefuldur. Sözlük anlamı, üçlü olan, üçü gösteren bu kelimeyi bütün temel sözlükler aynı anlarnlar için kullanmıştır. Örneğin el-Ezheri, milsellesi "eşyanın üç büklümü, üç kıvrımı olanı" diye açıklarken, İbn Man.zUr, üç rakarnından hareketle bu kelime üzerine uzun açıklamalar yapar ve üçte biri kalıncaya ka~ar pişirilmiş içecek, üş yavrusu olan deveye Müselles kavramını kullandığım

aktarır.2 şeklinde ifadeler kullanmaktadır. Bu kavram ve sülüs, sülas, salis, sülasi, sülasa, salfıs, gibi türevleri, çeşitli bilim daliarına göre farklı anlamlarda kullanılmıştır. Örneğin matematikte, üçgen anlamında kullanılırken, bu kavramdan türetilen teslis, Hıristiyan tanrı inancını betimlemede, Allah-Hz. İsa ve Ruhu'l-Kuds anlamında, üçlemeli "teslis akidesi"ni belirtınede kullanılmıştır.3 Bu kavramın dilbilimdeki anlamı ise ,hayli farklıdır. Çoğul u ~ olan bu kavram, aynı sarf kahbındaki bir lıifzın, birinci ve ikinci harflerinin, üstün, ötre ve esre gibi üç farkli şekilde harekelenerek oluşturulan üç kelimeye verilen bir isimdir. Harekelerin değişmesiyle anlam bazen değişir, bazen da değişmeyebilir. Başka bir ifadeyle, harekelerin bir veya ikisinin değişmesiyle anlarnca değişebilen, ancak kök harfleri aynı olan söz birimlerine/kelinielere .·Müselles denmektedir. Gerek Müselles'in öncülerinden Kutrub ve gerekse bu konuda önemli bir eseri olan İbnu's-Sirl el-Batalyevsi Milsellesi yazılışı bir okunuşu üç şekilde olan kelime, Jau'l-fiil ya da aynu'l-fiilinin harekesi değişen, vaye içinde iki fetha, iki kesra, iki damme bulunan kelime" diye açıklamışlardır.4 O · halde Müselles, harekeleri farklı, aynı kök harflerini taşıyan üçlü kelime grupları için kullanılan bir dilbilim kavramıdır. Müselles kavramı karşılığında tahrif kelimesini kullanarı

2 ~ maddesi için bkz. el-Ezheri, Ebii Mansiir Muhammed. Tehzibu '1-Luga, (tah. Abdusselam M. Harun ve diğ.) K3ııire 1964-67. İbn Manzur, CemalOddin Ebu'l­Fadl Muhammed, Lisô.nu'I-Aiab, Daru 'l-İhyai't-Turas, Beyrut 1993, II, 120

3 MUselles ve türevlerinin hukuk, mühendislik, astronomi ve benzeri diğer alanlardaki anlamlan kullamını için bkz. et-Tahanevi, Muhammed Ali, Keşşô.fu Istılahô.ti'/-Funün, Kalkuta 1862, (ofset baskı) İstanbul 1984, Il, 173-174, İslam Ansiklopedisi, MEB.İstanbul 1984·, VIII, 819-820.

4 Kutriib, Ebu Ali Muhammed b. El-Müstenir, Müsel/esô.tu Kutrub, (tah. Rıza es­SUveysi) Libya 1978, s. 12; İbou's-Sid el-Batalyevsi, Ebu Muhammed b. Abdullah. Müsel/es (tah. Salah Mehdi el-Fertılsi) Bağdat 1981, I, 298.

Arap Dilbiliminde 'MUselles' Kavramı 1477

bazı araştırmacılarda bulunmaktadJr.5 Genellikle aynı sarf kökünden gelmesine rağmen, kalıpları a_ynı olmayan Müselles kelimeler de bulunmaktadır. Müselleste esas olan, kelimenin kök harflerinin sıralanınasının değişmemesidir. Ayrıca konumuz için önemli olan ve c!ı.ll kökünden türetilen ~ kavramı da mastardır kavramı da mastardır ve bir kelimenin harflerinin üçlü olarak harekelenmesi anlamın~ gelmektedir.

Daha çok Arap diline has bir olgu kabul edilen Müselles kavramı, günümüz dilbilimde. ses yönüyle görevsel sesbilim (fon9Ioji) dalında incelenmektedir. İnsan dilinin seslerini çeşitli fiziksel nitelikleriyle değil, yalnızca dil denilen dizge içerisinde yüklendikleri görevler açısından ele alan alana görevsel sesbilim denir. Dolayısıyla görevsel sesbilim, seslerin görev ve sıralanışlarıyla ilgilenir. Görevsel sesbilim, Trubettzkoy'a göre dil yapısında yalnızca belli bir görev yapan sesle ilgilenir. Sesbirim (Fhoneme) terimi Prag Okulunca "anlam ayıncı öge" olarak benimsenir.6 Batı dillerinde Müselles ve yan anlamları için sernantic (semiotic) triangle, triad number, vowel triangle7

, triple homograpphs8 gibi terimler kullanılmaktadır.

Arapça'daki hareketeri tam olarak karşılayan bir unsura diğer dillerde rastlanmamasına karşın Arap dilcileri Arapça'daki hareke ve med harflerini diğer dillerdeki ünlü sesiere benzetmişlerdir. Fasih Arapça'da ünlü sesler (A.s~ ı.::ıl~~l) nahivciler tarafından üstün, ötre ve esre diye bilinen harekeler olarak adlandırılmaktadır. Yine J\l (!dile) deki elif, ~J.;ı (yed'fi)'daki vav ve ~wı (el-kadi)'deki ya gibi med ve lin harfleri de ünlü sesler arasında kabul edilir.9 İngiliz

5 Anastase Marie ei-Kinneli, Nuşuu 'l-Lugati '1-Arabiyyeti ve Numuvvuhii ve İktimiiluha (De la Formatian de la Langue Arabe de son Developpement et de sa

. Fixation), Cairo trs, s. 29. 6 Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara 1990, Il, 63. 7 M. H. Bakalla ve EI-Kasimi, A Dictionary Modern Linguistics Terms, Lübnan,

1983, s. 88; Muhammed Ali el-Hfıli, A Dictionary of Thearical Liriguistics, Lübnan 1991, s. 291-292. ·

8 Kamil el-Muhendis ve Mecdi Vehbe, A Dictionary of Arabic Literary and Linguistic Terms, Lübnan 1984, s. 333.

9 Arapça'daki bu sesler ve fonksiyonlan hakkında bkz: Ramazan Abduttevvab, el­Medhal ila ll mi 'l-Luga ve Menfihicu '/-Bahsi 'J-Lugavf, Kahire I 982, s. 42, 91-92; Kemal Bişr. et-Tejkiru'I-Lugavi beyne'I-Kadim ve'l-Hadis, Kahire 1989, s. 214-218; Abdulhalim Muhammed Abdulhalim, Şezeriit min Fıkhi'J-Lugati ve '1-Esviit,

478/Y. CİVELEK

dilbilimcilerinden Jakopson-Fan ve Halle, İngilizce'deki ünlü sesbirimlerine la/ pat, /e/ pet, lo! pot, lu! put örneklerini vermektedirler.10 Türkçe'ınizde Aiap dilindeki hareke ve bunları

karşılayan dil öğeleri olmamasına karşın, onları dilimizdeki a 1 e 1 i 1 u gibi ünlü sesbirimlerine benzetilebilir. Türkçe'de de bu ünlüterin değişmesiyle kelimelerin anlamı da değişmektedir. Bu yönüyle Müselles kelimeleri Türkçe'deki bu tür kelimelerle mukayese etmek mümkündür". Sesbirimlerin çöZÜmlenmesinde, bunların görevsel sesbilim açısından önemli öğelerine "ayıncı özellikler" adı verilir. fal, le!, !il, laf gibi ünlü sesbirimlerde olduğu gibi !bl, ls!, Iyi gibi ünsüzlerde de ayıncı özellikler kavramı kullanılır. Arapça'daki hareketeri mukayese ettiğimiz ünlüler için ayıncı özelliklerin kullamldığı tam olarak söylenmese de, ince, kalın, açık-kapalı, düz yuvarlak, uzunluk-kısalık gibi ayıncı özellikler, bu dildeki 1 ıJ /, Ja t J /, f' 1 e 1 ve benzeri ünsüz harflerin tamamı için kullanılmaktadır. Türkçe'deki ayırıcı' ~ellikler taşıyan ünlü sesbirimler için Doğan Aksan, diz-daz, .-iç-aç, pis-pas, girmek-germek, tuz-toz, yal-yıJ, kakmak-kokmak, seknıek-sökmek, kış-kuş gibi birtakım örnekler vermektedir. 11 Bu örneklerdeki i ve a, i ve e, u ve o. a ve ı ünlülerinin değişmesiyle, kelimelerdeki incelik-kalınlık, açıklık-kapalılık, düz yuvarlak, uzunluk-kısalık . şeklindeki ayıncı özellikleri etkilediği gibi anlamı da etkilemektedir .. Yine, solma k, salmak, silmek gibi fiillerde o, a ve i ünlüleriiıin değişmesiyle de anlam değişmektedir. Kaz, köz, koz, kız, gibi isimlerde de, a, ö, o, ve ı ünlülerinin değişmesi kelimenin anlamıİlı değiştirmiştir. Bu örneklerden hareketle, her ne kadar yapısal açıdan Arapça ile Türkçe birbirinden farklı olsa da, Türkçe'deki ünlp değişmeleriyle oluşan kelimeleri Arapça'daki Müselles lafızlaıılı. benzetrnek mümkündür.

2- MüseUes Kavramının Ortaya Çıkışı

Pek çok kaynakta ·Müselles kavramını ilk kullanan ve bu konuda ilk eseri yazan Arap dilcisinin Kutrub lakaplı Muhammed ibnu' 1-Müsten!r (206/~2 1-22)12 olduğu belirtilmektedir. 13 Kutrub14

,

Kalüre 1987, s. 151-155. 10 Aksan, Dilbilim., II, 66. 11 Aksan, Dilbilim, II, 64-67. 12 Kutrub hakkında bkz: İbn Hallikfuı, Ahmed b. Muhammed, Vefeyiitu 'l-A yiin,(tah.

M. Muhyiddin Abdulhamid), Kahire 1947, IV, 312; el-Bağdadi, Hatib, Tiirihu Bağdtid, Daru'l-Kutubi'l-Arabi, Beyrut trs. ID, 398-399; İbnu 'n-Nedim,

Arap Dilbiliminde 'Müselles' Kavramı 1479

Müsellesat adlı eserinin girişinde Müselles kavramının 1 ~ 1 ~ .;-Y.ll (tufan, sel, acemi, toy, tehlike) ve ~ IJ-!IS' ;.;..ı:, (ibadet etti, yerleşti, uzun ömürlü olmak, bayındır oldu, imar etti, kapladı, doldurdu)'5 örneklerinde olduğu ğihi ilk harfi meftfi.h, ikincisi meksfır, üçüncüsü madmOm olan kelimeler için kullanıldığını belirtmektedir. O halde Müselles harfleri ayni üç hareketi kelimeler için kullanılan bir kavramdır. Bu yönüyle kavram geometrideki Müselles/üçgen kavramına benzetilmiştir. Müselles ayrıca, ~L..ıy 1 ~ 1 ~~ gibi ya harfinde fetha; ~ 1 ~ 1 ~ ( kılıçla vurdu, isyan etti, karşı çıktı, sopaylald.eğnekle vurdu, bir gruba iyilik ya da kötülük için bir araya geldi)16 sülasi fıillerdeki gibi olabilir. Bu örneklerde anlamlar, ya ilkinde olduğu gibi birbiiinin aynı, ya da ikincideki gibi birbirine yakındır. Bu örneklerin ilkinde, ikinci harfte (aynu'l-fıil), ikincide de ise üçüncü harfte (lamu'l-fıil) teslis (üçleme) bulunmaktadır. Klasik dönem dilcilerinden ve Müselles konusunda eseri bulunan el-Halili ~ (kılıçla/sopayla/değnekle vurdu) kelimesinin kullanımına şu beyitleri şahid göstermektedir17

•

Muhammed b. İshak, el-Fihrist, Merwı Ofset Tahran trs, s. 55; İbn el-Kadi Şuhbe, Tabdkôtu 'n-Nahviyyin ve '1-Lugaviyyin, (tah:. Muhsin Gayyad), Bağdat ı 974, s. 359; ez-Zebtdi, Tabakôtu'n-Nahviyyin, (M. Ebu'l-Fadl tbrahim) Daru'l-Mafuif Kahire trs. 99- ı 00; İbn u '1-Esir, el-Kamil ji 't-Ttirih, V, 204; el-Kifti, Cemalüddin Ali b. Yusut: İnbôhu'r-Ruvtit ala Enbtii'r-Ruvtit, (tah. Muhammed Ebu'l-Fadl), Kahice 138ı, III, 3 19-320; İbnü'l-Enbarl Ebu'I-Berekat, Nüzhetü'l-Elibbd · fi Tabakôti'l-Udebti, (tah:. Muhammed Ebu'l-Fadl) Daru'n-Nahdati Mısr, Kahire trs. 91-92. Karl Brocelmann, Ttirihu 'i-Edebi 'l-Arabi, (Arap terc. Abdulhalirn en­Neccar), Daru'l-Maarif5. Bas., Kahire trs, II 139-140; GAL, I, 103; GAL Suppl. I.l6ı; GAS, Vill, 6ı-67; Muharrem Çelebi, Kutrub, Hayatı-Eserleri ve Kıtab al­Azmina, Erzurum ı981, s. 35-92.

13 Katip Çele!)i/Hacı Halife, Keşfu 'z-Zunün an Estimi'l-Kutub ve 'l-Funün, (tas. Ş, Yaltkaya ve R. Bilge), MEB. Yayınlan, İstanbul ı971, II, 1586; Kutrub, Müslellestiiü Kutrub, (tah:. Rıza es-Suveysi), ed-Daru'I-Arabiyye li'I-IGtab, Tunus 1978, s. 72 naklen Abdulkerim Muhammed ei-Es'ad, "ei-MUsellesatü'l­Lugaviyye Maz! Ta'rifu Anha" el-Mecelletü '1-Arabiyye, sayı: 86, yıl: 8 Aralık, ı984, s. 63. Ancak günümüz bazı araştırmacılan Ferra'nın bu kavramı ilk defa kullanmış olabileceğini belirtilmektedirler. Bkz. Es' ad, a.g.m., s. 63.

ı4 Hayatı için bkz. İbn Hallikan, a.g.e., IV, 312; el-Kıfti, a .. g.e., ID, 2ı9-220; lbnu'l­Enb§ri, a.g.e., 91-92.

15 Kutrub, Müsellestit., 41, Ayrıca bkz. İbn MaJik, Muhammed b. Abdullah, lkmtilu '1-İ'ltim bi Tes/isi 'l-Ke/tim, (tuh. Sa'd b. Hamdan el-Gamidi), Mekke ı984, II, 450.

16 lbn MaJik, lkmal., n, 780. ı 1 Hasan Kuveydir el-Halili, Neylü 'l-lrebfi Müsellestiti'l-Arab, Mısır 1301, s. 97

480 1 Y. CİVELEK

~~ı ~lo:'~ -~ fı..-.14 l.ı.ı.J i:.:ılJ • • • • L..ı:ı..tJL. • • .ı • • • ı. .• ı ı ~ ..>+-! • lo:'~ - ~..,. o~ c-: r-eS

Müselles kelimenin harflerinin üç olması şart değildir; zira Kutrub'un eserinde fı.-ıı- tSJl.PJl- '-'"1!)1 örneklerinde görüldüğü üzere18

dört harfli Müselles de bulunmaktadır. Burada sadece farklı anlamlı Müselles kelimeleı:in örnek olarak verilmesi, bazı dilcilerin, Müsellesin üç değişik harekeli ve anlamları farklı lafızlar olduğu

şeklinde, hatalı bir tanım yapmalarına yol açmıştır. 1 9 Yine Kutrub'un kitabındaki örneklerden· hareketle bazı dilciler de yanlış olarak, Müselles lafızlardaki hareke değişikliğin sadece birinci ve ikinci harflerde (fau'l ·veya aynu'l-kelime) olacağı kMaatine sahip olmuşlardır.20 Halbuki aşağıdaki örneklerde işaret edildiği gibi, aynı anlamlı Müsellesler olduğu kadar, hareke değişikliği üçüncü harflerde ya da dördüncü harflerde gerçekleşen Müselles örnekleri de vardır.

Müsellesler, Arapça'nın sarf dalıyla ilgili olduğu kadar, dilbilim içerisinde değerlendirilmesi gereken bir kavramdır. Hangi alan içinde değedendirilse değerlendirilsin Müsellesten, hareketerin değişmeyle kalıplarda olan faklılıkları da göz önünde tutarak anlarnların belirlenınesi ve açıklanması arnaçlanmaktadır. Bu nedenle, konunun boyutları bakırnından aralarında _farklılık olsa bile, delillendirme ve yorumlamada dilbilim ve sarf aynı doğrultuda hareket etmektedir. Prensip olarak söz1üğün geniş olması doğaldır. Aksi takdirde bu ismi alması mümkün olmazdı.

Doğuşu hakkında açık bir bilgiye sahip almadığımız Müselles olgusunun sonradan oluştuğu belirtilmektedir.21 Müselles lafızların

ortaya çıkışmda ~apça'nın harekesiz bir dil olmasının rolü olduğu ileri sürülmekteyse de bu pek sağlıklı bir görüş değildir. Zira harekesizlik Müsellese yol açmış olsaydı, bu durumun hemen hemen dilin bütün kelimelerinde görülmesi gerekecekti. Ancak böyle bir

18 Kutrub, a.g .. e., 40, 50-51 .den naklen Es' ad, ag.m., s. 63. Abdulkerim Muhammed ei-Es'ad, Tunus Üniversitesinde Profesör olan Sudeysi'nin tahkikinin çok hatalı olduğunu belirtmekte ve eserden yararlanacakları dikkatli olmaları konusunda uyannaktadır. Bkz. Es' ad, ag.m., s. 63.

19 Muhammed Hüseyin AJ Yasin, el-Ezdôdji'l-Luga, Bağdat trs., s. 88; İbn Malik, a.g.e, s. 28.

20 İbn Malik, lkmal, s. 45. 21 HUseyin KUçUkkalay, Kuran Dili Arapça, Konya 1969, s. 241.

Arap Dilbiliminde 'Müselles' Kavramı 1481

durum söz konusu değildir. Diğer yandan, Arap dili nakil yoluyla nes~lden nesle aktarıldığından, Müselles kelime farklı okuyuşlanyla, olduğu gibi aktarılınıştır. Kelgrienin farklı okunuşlarının, ayrı

kabileler olarak yaşayan Arapların farklı nakillerine dayandığı söylenebilir. Müsellesleri Arap dilinin problemlerinden kabul eden bazı eleştirnıenlerin, bu lafızların Arapça'da bulunmasının dilin aniaşılmasını zorlaştırdığını ileri sünneteri ve aynı harflerden oluşan kelimenin çeşitli anlamlar taşımasını, dilin eksikliği olarak görrneleri, kabul edilir bir anlayış değildir. Zira kelime her ne kadar aynı harfiere sahip ise de omın ne tür okunacağı ve hangi anlama geldiğini ortaya koyacak diğer unsurlar, karineler bulunmaktadır. Örneğin çeşitli anlamlara gelen J .. ~ı f-~:,.A ifadesindeki .) .. i;.:ıll kelimesini, başındaki ~'~Jk. işaret ismi nedeniyle üstünlü ve ötreli okumak ve buna uygun biçimde anlamlandırmak mümkündür. Zira işaret ismi çoğuldur ve ardından gelen "küçükler, çocuklar, anlamındaki .;~ kelimesi" de buna uygun olarak esr~ olacaktır. Bu örnekle dilin kendi bünyesi içinde ve bir bütün olarak değerlendirildiğinde Müselleslerin, cümlenin anlaşılmasında problem olmayacağı görülmektedir.

Müselles lafızlar hicri üçüncü asırdan itibaren genellikle mensur ifadelerde görülınekteyken, daha sonraki dönemlerde bunlar manzuın ifadelerde de yer almıştır. Gerçekte Müsellesler, ilk dönemlerde küçük nesir parçaları gibi dar bir alanda kullanılmaktaydı Paha sonraki dönemlerde bu alan hayli genişledi ve sonraki dilciler peş peşe beyit kümeleri halindeki manzum ifadelerinde Müselles kelimelere kullandılar. Her küme Müselles bir kelimeyi içeren iki beyitten oluşmaktaydı. Bu yöntem daha çok öğretim ve ezberlemeyi kolaylaş­tırmak gibi amaçlarla kullanılmıştır. Mensur Müselles yazarları, günümüz sözlüklerinde görüldüğü gibi Müselles kelimeleri zorunlu olarak alfabetik sıralamaya koyma ihtiyacı hissetmemişlerdir. Kutrub'un yaptığı gibi bazı klasik dönem dilcileri, seçtikleri Müselles kelimeleri alfabetik sıralamaya dikkat etmeden mensur olarak kaydetmişlerdir. Ancak Varrak (685/1286) gibi Müsellesleri manzuın şekilde sıralayan bazı dilciler de alfabetik tertibe dikkat etı:iıişlerdir. İki beyitten oluşan her manzume kümesinin ilk beytinde Müselles kelimeyi alfabetik olarak sıralamışlardır. İbn Malik (67211273) gibi bazı manzum Müselles yazarlan Müsellesleri, anlamlan bir veya ayrı, ilk harfi üçlü, ikinci harfi üçlü, ilk ve üçüncüsü üçlü gibi çeşitli

482 1 Y. CİVELEK

bölümlere ayımuş ve her bölümü kendi içinde alfabetik olarak düzenlemiştir. Ebu'I-İrfan Muhammed b. Ali es-Sabban (1206/1791), Hasan Kuveydir el-Halill (1262/1846) gibi sonraki dilcilerin bir kısmı İbn Malik'in bu tertibine uymuşlar. Ancak onlar sadece kelimenin ilk harfınde değil ikinci , ve üçüncü harflerirıde de alfabetik sırlamaya dikkat etmişlerdir. Böylece aranan Müselles kelimeye ve onun anlamına kolayca ulaşabilmek mümkün olmuştur.

3- İlk TelifEdilen Müselles Kitabı

Bazı kaynaıd~ :Mtisellese dair ilk ve mevcut en eski kaynağın Kutrub'un kitabı olduğunu belirtmektedir.22 Pek çok kütüphanede yazmaları bulunan23 Kutrub'un Müsellesiif4 isimli küçük hacimli eseri, mensurdur ve anlamları farklı, otuz iki Müselles kelimeyi ihtiva etmektedir. Bunların otuzu ilk harfinde (:ffiu'l-kelime) testis olan isim, ikisi ise fıil grubiuıdaki Müselles kelimedir. Fiili olan Müsellesler mazidir ve ikinci harfıqde (aynu'l-kelime) teslls olan ~ -J..s. ._;.;. 1 ~-~-~ keHmele!idir.ıs

Müsellese dair ilk eserin Kutrub'a ait olduğu konusunda ikna edici deliller sunulmadığı için bazı araştırmacılar, Kutrub'dan önce Müsellese dair başka eserler yazılmış olabileceği ihtimali üzerinde durmaktadırlar. Bunlardan biri olan Abdulkerim Muhammed el-Es'ad, Kfıfe ekolü ön~ülerinden olan Ferra'nın (207/822) Müselles konusunda eser telif ettiğine dair bir takım bilgiler bulunduğunu belirtmektedir. Örneğin Firfızabadi bir eseri hakkında şöyle demektedir: "Bu kitap, Kutrub, Ferra, Batalyevsi, İbn Malik, Ebu Abdullah el-Hanbeli, İbrahim b. Zübeyr el-Basri, İbn Arabi ve Bahl'nin telif ettikleri Müsellese dair mütalaa ettiğim kitaplardan

r

22 Katip Çelebi, Keşf, D, 1586, Suveys1, a.g.e., 73. 23 AVrupa'daki yazma ve şerhleri için bkz. Brocelmann, Tarih, II, 140-141.

istanbul'daki bir yazması için 'bkz. Kutrub, Müsellesôtu '1-Kutrub, Laleli Ktp. Nr. 465744-122303, tasnif49'İ.5, 67-74 vr.

24 Pek çok ldltüphanede yazması olan Kutrub'un bu eseri ~itli defalar neşredilmiştir. Müsteşrik Vilmer'in 1855-57'de neşrinden sonra pek çok Arap araştınnacı bu eseri açıklamalar ekleyerek yayınlam.ıştır. Bu eser çeşitli şekillerde Abdurrahman es-Senhilri (Beyrut 1908), Rıda es-Suveysi (Libya -Tunus 1978) yayınlanmış son olarak da Mecelle tü '1-Mecmai '1-İ/miyyi '1-Arabi (Şam 1992) Il Cilt 2. say.ısırun 34-46. sayfalannda esas metin olarak yeniden neşredilmiştir.

25 Es'ad, ag.m., 63.

Arap Dilbiliminde 'Müselles' Kavramı 1483

edindiklerimi bir araya getirdiği~'!! bir eserdir.m6 FirfizB.badi'nin işaret ettiği Ferra'ya ait eserin KU}iiıb'un eserinden önce olması muhtemeldir. Zira Basra ekolü öncülerinden biri ve muasırı olmasına karşın ilmi açıdan Ferra'nın, Kutrub'dan üstün olduğu bilinmektedir. Ancak Kutrub'un eseri ulaştığı halde, F'ı.rfizabadi'nin Ferra'nın ait olduğunu belirttiği eser ve diğer alimierin eserleri günümüze ulaşmamıştı.r. Bu nedenle Kutrub'u bu konuda ilk eser yazan müellif kabul etmek yerine, onu bu alanda en eski eser yazan dilcilerden bir olarak tanımlamak daha doğru olacaktır.

Müselles konusunda eser telif etmeye yöneiten sebeplerio başında öğretim amacı gelmektedir. Bu kitaplarm hazırlanmasındaki temel faktör, öğrencilere dili hatasız ve kolayca öğretmek olmuştur. Zira bu konuda öncü olan Ferra ve Kutrub öğretmenlik yapmaktaydılar. Dile dair eser telif eden bu alimler, Müselles konusunda yazacakları eserlerle, öğrencilerinin dili kullanırken hataya düşmelerini önlerneyi hedefledikleri söylenebilir. Ayrıca bazıları manzuın olarak kaleme alınan bu eserlerle öğrencilerin kelimeleri kolayca ezbe.rlemeleri ve kelime dağarcığının artırmaları da hedeflenmiş olabilir. Bunun da dil öğretimini kolaylaştuacağı açıktır.

Müselles, bir taraftan kelime kalıpları ve anlamın

zenginleşmesine yardımcı olurken, diğer taraftan konuşana rahatlık serbestlik sağlamaktadır. Arap dilinin söz varlığının zenginleşmesinin önemli hususlarından kabul edilen Müselles kelimelerin benzerinin diğer dillerde bulunduğunu söylemek zordur. Farsçada 10-15 kelimeyi geçmeyen ~J.S. - :ıJ$.--.JJS. gibi bazı kelimeler vardır. Ancak sayı bakımından bunların Arapça ile mukayesesİ imkansızdır.27

4- Müselles Konusundaki Diğer Eserler

Müseıies konusunda müstakil eserlerin bir kısmının adlarını vermeden önce, bu tür kelimelerin Muhammed b. Hasan el-Ezdi İbn ,Dü.reyd'nin(321/933) Cemheretu'l-Luga, Ebu İbrahim İshak b. İbrahim el-Farabi'nin (350/961) Divanu'l-Edeb, İsmail b. Hammad el­Cevheri'nin(39311 002) Tacu '1-Arüs ve Sıhahu '1-Arabiyye, Muham-

26 F"ııüzabadi'nin bu ifadelerinin Kamus'unun Mısır Milli Kütüphanesindelci (nr., 18357 v. 457) yazma müellif olishasının kenannda kaydedildi~i belirtilmektedir. Suveysi, a.g.e., s. 12, dipnottan naklen Es'ad, ag.m., 63.

27 Kılıçlı, Arapçada MÜSelles, 19.

484 1 Y. CİVELEK

med b. Muhammed el-Herevi'nin (401/1010) e/-Garibeyn (Garibu'l­Kur 'an ve '/-Hadis) gibi daha önceki müfredat konusunda önemli sözlükler ve eserlerde yer aldığını hatıriatmakta yarar vardır. Zaten bu konuda müstakil eser yazanlar da, bu tür klasik eserlerden büyük oranda yararlanmışlardır. Ayrıca bu sahada yazılan eseriere pek çok şerh yapılmıştır. ·

Müselles konusundaki eserlerin birkaçının tahkik edilip yayınlamasına karşın, önemli bir kısmı yazma halindedir. 28 Öncelikle İbnu'n-Nedim'in . el-Fihrist'inden yararlanılarak belirlediğimiz, aşağıda adları verilen bazı kitapların bir kısmı İstanbul'da bulunmaktadır. Diğerlerinin günümüzde mevcut olup olmadığını

tespit etmek mümkün olmamıştır. Ancak gerek ülkemizdeki ve gerekse dünyanın diğer ülkelerindeki kütüphanelerde Müsellese dair pek çok yazma bulunduğu bilinmektedir.

1- Muhamriied ibnu'l-Müstenir Kutrub (206/821-22), Müsel/e­satu '1-Kutrub, Laleli Ktp., Nr. 465744-122303, tasnif 491.5, 67-74 vr. Bu eserin yazmaları gerek kelimeler, gerek istişhat edilen beyitler gerekse şerhler açısından hayli kannaşık görülmektedir. Ayrıca eserin ilk defa manzum mu mensur mu kaleme alındığı tartışmalıdır.29

2- Ebu Muhammed Abdull_ah b. Muliam.med ibnu's-Seyyid/Sid el-Batalyevsi (52111127), el-Müselles, Feyzullah Ef. Ktp., nr. 455741-18944 tasnif 592.7.3 100-198 vr. (Bu kitapta 680 farklı anlamlı, 125 tane aynı anlamlı Müselles bulunmaktadır. Bu kelimeler önce anlam­larına göre iki bÖlüme ayrılmış, sonra da bu bölümlerde kelimeler alfabetik olarak sıralanmıştır.) Bu eser Salalı Mehdi el-FertOsi tarafından tahkik ~dilerek Daru'r-Reşid yayınevi tarafından Bağdat'ta 1981 de iki cilt olarak yayınlanmıştır.

3-Ebu Hafs ümer b. Muhammed b. Addis el-Kudru (570/1174), el-Müse/lesat, On bölümde'! oluşmaktadır. 30

4- Muhyiddin İbn u '1-;Afabi( 63811240-41 ), el-Müsel/esatu '1-Va-

! . 28 Burada müsellese dair birkaç eser ve müellifuden bahsettik Genişçe bilgi için

Mustafa Kılıçlı'nın yukarda adı geçen eserine bakılmalıdır. Kılıçlı'nın eseri bu konuda gayet geniş ve doyurucu bilgiler vennektedir.

29 Bu eser 23 nolu dipnotta belitildi~i gibi birkaç kez yayınlanmıştır. Ayrıca bkz. Kılıçlı, Arapça da Müselles, 27-31. Diger yazmalar için bkz. GAS. Vlll. 61-62.

3° Katip Çelebi, Keşf, 11, 1587 ..

Arap Dilbiliminde 'Müselles' Kavramı 1485

ride_tu fi'l-Kur'an, İbnu'l-Arabi'nin· . eserinin adı el-Müsellesatu'I­Varidetufi'l-Kur'an'dır. Bu eserğ§ müellif ı.><=ı).! Y, ı:,;ı~ fo. y_, 31 gibi Kur' an' da geçen bir takım Müsellesleri incelemiştir.32

5- İbn Malik(672/1273), ei-Müsellesat ve '1-Muhammes, Feyzul­lah Ef. Ktp., Nr. 465739-18945, tasnif892.7-l, 86-90 vr.

6- İlln Malik, ei-Müsellesatu'I-Musemmat ei-Manzfım, Feyzul­lah Ef. Ktp., Nr. 465745-18946, tasnif892.7-l, 21-86 vr.

7- Sa'deddin el-Verrak (685/1286), Müsellesu'l-Kutub, nr. 465738-68290, tasnif892.7, 108-111 vr.

8- Alıdülazizi ed-Durfinl (694/1294), el-Müselles, Veliyyüddin Ef. Ktp., Nr. 465742-12899, 199a-200b.

9- Mecdüddin Muhammed b. Ya'kı1b el-Firuzabadi (817/1414), el-Gureru 'l-Müsellese ve 'd-Dureru '1-Mubessese. Katip Çelebi Firuza­badi alfabetik olarak sıraladığı eserinin beş ciltlik büyük ve beş bölümlük küçük hacimli iki farklı nüshasmdan söz etmektedir.33 Bu eser Süleyman b. Muhammed el-Ayid tarafından Mekke Ummu'l­Kura' üniversitesinde yüksek lisans tezi olarak 1987 yılında hazırlan-mış ve yayınlanmıştır. ·

10- Ebu Tayyib Muhammed İbn İshak el-Arabl el-Veşşa'/el­Vişa(325/937) el-Müselles.34

ll- Ebu'I-Hasan Ali b. Muhammed el-Adevi eş-Şumeyşatileş­Şimşati(394/1 004), Kitabu 'l-Müsellesi 's-Sahfh. Ziriki i bu eserin alfabetik olduğunu belirtir.35

12- İzzuddin Muhammed b. Ebi Bekr İbn Cemıla (819/1416), el-Müselles. ·36

·31

" ••• ne yaşlı ne de körpe ikisi arasında. .. " Bakara. 2/68 32 Bağdatlı İsmai 1 Paşa, İziihu 'l-Meknun fi Zeyli ala Keşji 'z-Zunün, (tashih. Rıfat

Bilge) İstanbul 1972, II, 427. 33 Katip Çelebi, Keşf, II, 1587. 34 İbnu'n-Nedim bu kişinin diğer kitaplarından bahsetmektedir. İbnu'n-Nedim,

Fihrist, 93. Kılıçlı eserin kayıp olduğunu belirtir. Kılıçlı, 174. 35 İbnu'n-Nedim. Fihrist, 172; Kılıçlı, 175-1 76; ez-Zirikli, el-A 'lam, V, 143. 36 Katip Çelebi, Keşf, II, 1587; Celaluddin es-Suyı1tt, Buğyetu '1-Vuiit, (tah.

(M.Ebu'l-Fazl İbrahim), Kahire 1979, I, 65; ez-Zirikli, ef-A 'lam, V, 143; Kılıçlı, 192.

486 1 Y. CİVELEK

5- M üselles Lafazia nn incelenmesi

Müselles kelimeler; isim, fıil ve harf olmak üzere üç grupta incelenmektedir. Burada verdiğimiz örnekler İbn Malik'in İlemal'in­den aktarılacak ve anlamları birlikte verilecektir.

5. 1. İsim Olan Müsellesler:

Bu gruba giren Müselles kelime üç şeklide isi~dir. Bunlar aynı

anlamda olabileceği gibi farklı anlamlar da taşıyabilir. İsim olan Müsellesler, ~~ı 1 ~'!' 1 ~~' şeklinde u4 fii linin masdan olan ve hakaret edilen, ayıplanan kişi, kötü, adil7 anlarnındaki örnekteki gibi, kelimenin ilk harfmin fetha, damme ve kesra olması şeklindedir. Bu konuda bazı örnekler şöyledir: _,y..ıı 1 _,j.:.Jı 1 _,_r.:Jı (en ik, köpek yavrusu), L>""y..ıı /L)""J..;J.ı IL>""..>iJı (mızrağın ucu, küpe, küçük mızrak), ı.::ı...:...,lll /~/~1 (hırsız), o_H.i.JI/o.,H.:i.JI 1 o__ı::Ü.JI (mezarlık), ;,:,?..1 /~ ~'(suyun tadının acılaşması, içilememesi) ~/..$:!/.l:-!l:!(yalnızlaşmak, vahşileşmek), ~lı./-;~t (~\ r~ı (doğumdan önce sağılan koyun), ı.S..Hll lı.S..Hi' lı.S~ı (yaratılış, toprak, devenin bumuna takı lan halka).l8

5. 2. Flil Olan Müseller:

5. 2. ı. Mazi Fiil Müsellesler: Sülasi kelimenin orta harfmin (aynu'l-fiil) .H t.H · /~ . (deride küçük sivileelerin oldu), ı.ijl;.fı./jl;.!y._>&. (uzaklaşmak, zor anlaşılmak, yabancı olmak) I;!J IAJ ~J (çoğalmak; iutmak)19 örneklerindeki gibi fetha, damme ve kesra olması şeklinde4ir.

5. 2. 2. Muzari Fiil Müsellesler : Sülasi kelimenin orta harfmin (aynu'l-fiil)~\; ·;yj\; lı..iJ\; (edepli olmak, yemeğe davet etmek, yüksek edepli olmak),~/~ /.~:+.ı (yeni olmak, çalışmak, ciddi olmak), /~ ..>i-:! /~ (saygın olmak, az bulunmak, acı vermek)40örneklerindeki gibi fetha, damme ve kesra olması şeklindedir.

5. 3. Harf Olan Müsellesler:

Bu tür Müsellesler ·nadirdir ve Firüzabadi'nin kitabı dışındaki eserlerde bulunmamak'tadır. Bu gruptaki Müselles lafzın biri harf iken

37 İbn Mdlik, lkmôl., I, 34. 38 İbn Ma.tik, İkmôl., I, 34, ll, 15, 21, 25, 29, 39 İbn Ma.tik, lkmôl, J, 21; ll, 463, 756. 40 İbn Mdlik, lkmôl, ll, 760, 764, 780ç

Arap Dilbiliminde 'Müselles' Kavramı 1 487

diğer ikisi fiil olur. F'ırfu:ab~di bu türe ~ tt.);. / (>f- örneğini vermektedir. ~ kelimesi fetba il,e"harf-i cerdir. ().f-/~ full;, şeklinde ()\..&. fiilinin emir kipinde esre; '~/~ ws-· kahbındaki gibi ()\..&.

fiilinin emir kipinde ötre ile harekelenir.

ı:;.. td,. 16!> gibi Müselles lafızları da hem harf hem de fiil olan Müselleslerdendir. Bu Müselles, edat ı:;.. kalıbında söylendiğinde hem şart, hem soru edatı, hem de ismu'l- mevsul olarak değerlendirilir. 6!> şeklinde esreli olarak harfi cer; d,. şeklinde ötre ile ;).. /(J.jAJ 1 ul.ofiilinin emir kipi olmaktadır.

6- Müselles Kelimelerin Teslisi

Daha çok sülasi kelimenin ilk harfinin harekesinde teslls (üç hareke ile harekelenmesi) yapılır. Bundan başka kelimenin, ikinci, üçüncü, dördüncü harfi teslls olur. Ayrıca Müsellesler, kelimenin sadece bir değil, ilk ve ikinci, ilk ve üçüncü harflerinde olduğu gibi, iki harfinin harekesinde de teslls yapılabilir. Müselles kelimelerin terkibinde önce ötre, sonra fetha ve en sonra esre ile harekeli lafızlar belirtilir.41 Şimdi bu gruplara örnekler verelim:

6.1-Kelimenin iık Harfinin Teslisi: Bu tür Müselleslerde kelimenin ilk harfınde(raul-kelime) teslis yapılır. Bu kelimeler, isim, fiil kalıplarında olabileceği gibi, aynı veya farklı anlamlar da taşıyabilirler. Bu tür kelimelere birkaç örnek verelim:

c~'iı tc~'Jı tc~~ı (örtmek, gizlemek), ~ t..J:Jı /~ (haram, ~asak, kucak, kısrak) Jf.ı!! !.>!.ıl! !~ (yazmak ve okumak, bir şeyi sağlam yapmak, kitap, .;1~~ kelimesinin çoğulu olarak kitaplar)42

örneklerinde gibi kelimenin ilk harfinin harekesi fetha, damme ve kesra olmuştur.

6 • . 2-İkinci Harfin Testisi: İkinci barfınde (aynu'l-kelime) üç bareke bulunur.Jl,ıl J,Jj,ıl !J;i,ıl (tırmanmak), 1~ 1 1~1 IY. (iyileşmek), J+.i.ı l~l~ (anırmak)43

6. 3-Üçüncü Harfin Testisi: Bu gruptaki Müselleslerde üçüncü harf(lamu'l-kelime) teslls yapılır . .ı:a:a......... 1.ıı..a........ı 1 ~ (enfiye kutusu), .;l....o..ll /~ /~1 (sonuç, gelişme, oluşmuş, dönüş yeri,

41 İbn Malik. !tamil. I, 50. 42 İbn Malik, lkmtil,, I, 9, ll, 226-227. 43 tbn Malik, İkmtil., I, 20, 21,27.

488 1 Y. CİVELEK

bağırsak), ~~ fJ~ !ıS~ (yolunu izlemek, boyunca uzamak, ayağına geçirmek)44

6. 4-Dördüncü Bartin Teslisi: üjW tr:lJ~ /üJ~ Bu türde sadece İbn Malik'in fkmtil'inde bir örnek vardır.

6.5- Birinci ve İkinci. Bartin Testisi: Pek az olan ·bu tür Müsellesleı:in hem. birinci hem de ikinci harfinde(f~u'l- ve aynu'l­kelime) farklı harekeler vardır. ~~~~~~ /~'il (zaman, yabanileşmek: kızmak, oturmak; çok: kızmak ), Ajn /ÜJn ;Jiı,jn (vazgeçmek, değersiz, alçak, zevklerden uzaklaşmak, önemsiz), /~ /~ ~ (öldüririek, toz haline getirmek, yok etmek, yırtık elbise,

uzaklık)45

6.6- Birin~i ve Üçüncü Bartin Teslisi: Bu tür Müselles kelimelerde nadir~ bulunur. İlk ve üçüncü harfte(aynu'l ve faul kelime) teslis yapılır. ~ı / ~ ··'!'# 1 ~ \'i~ı (hurma yaprağından yapılan şapka), t.....,>+a-ll f •. t....~ 1 t....~ (develerin elli tanesi ), 1 ~'il .. ~ı 1 " ~ı ( ak) 46 ~ ~ parm

7- Anlam Bakımından Müsellesler

İbn Malik ve Betalyevsi gibi bazı dilcilerin Müselles hakkındaki kitaplarının tertibi, ·.anlamlara göre yapılm•ştır. Bu tür eserierde önce aynı anlamlı Müselles kelimeler alfabetik olarak sıralanmış, sonraki bölümde de ayrı anlamlı Müselles kelimelere yer verilmiştir. Müselles kelime ayrı anlamlı Müselleslerin harfleri aynı olmakla beraber kalıpları farklı olabilir. Hareke değişikliği anlamda bir değiŞiklik yapguyorsa buna aynı anlamlı Müselles (ı;U ~~ .!.ıt...lı ) kelimeler denfi.. Bu kısma dair örnekleri aşağıda ele alacağız. Hareketerin değişmesiyle lafızlarıo anlamları da değişiyorsa buna farklı anlamlı Milseli es (ı;~ı ~~·~ı ) kelimeler denir.

7.1. Aynı Anlamlı Müsellesler

Aynı anlamlı Müseıleslerin yapıları, kalıpları farklı olabilir. Örneğin yukarıda verdi~imiz "parmak" anlamındaki &-'-"'~ı kelimenin

44 İbn Malik. lkma/., II, 632, 644, 766. 45 İbn Malik. ikmal., I, 34, 284, 296. 46 İbn Malik. lkmal., I, 29.

Arap Dilbiliminqe 'Müselles' Kavramı 1489

pek çok ok:unuşu olmasına -ka.ı:şın anlamı değişmemektedir.47

Aynı anlamlı Müsellesler İbn> Malik'in İlemal'inde olduğu gibi alfabetik dizilişle birlikte ilk, ikinci, üçüncü, ilk ve üçüncü harflerindeki teslise göre de kendi arasında bir ayınma tabi tutulmuş~.

7 .2. Farklı Anlamlı Müsellesler

Farklı anlamlı Müselleslerin yapılan, kalıplan farklı olabilir. _;\i....:JI - ~~ı örneklerinde olduğu gibi, kelimenin biri masdar iken diğerleri müfret veya çoğul isim olabilir. Örneklerdeki ~~ kelimesi üstün ile .:..;; fiilinin masdan olarak (yerleşmek, gerçekleşmek, doğru çıkmak, sabit ve istikrarlı olmak) anlamında, ~ı..;.ıı esre ile .:1{. - ~ kelimelerinin çoğulu olarak (vakarlı cesur, yiğit, aklı başında adam, bir tür bağ) anlamında, ~I.,Wll şeklinde ötre ile u;. kelimesinin çoğulu olarak (havuzun ortası, topluluk ve bir tür hastalık) anlamında kullanılmıştır.48 _;ı.a:.....JI kelimesi ise üstün ile (her türlü hakarete nza göstermek, .zelillik), esre ile _;\i,....Jl kelimesinin çoğulu olarak (küçükler), ötre ile (küçük şey) anlamlannda kullanılınıştır.49

Buna bir başka örnek de u-G-Jı dır. Bu kelime ıP fiilinin masdan olarak ele alındığında ~ şeklinde üstün ile masdardır ve (övmek, sım gizlemek), esre ile, (ipin ucu, vadinin kesiştiğj. yer, iki yavru doğran deve), ötre ile, ~ kelimesinin çoğul u olmaktadır. 50

Farklı anlamlar taşıyan Müselleslere bazı örnekler vermek konunun daha iyi kavrarunasına yardınıcı olacaktır. Üstün, esre ve ötreli hareke sırasına göre, bu örnekleri anlamlarını verelim:

lA günah, suç, içki; ~ bir işi bir kimse hakkında suç ve günah saymak; ~1 çok güİıahkar kimseler.51 .HJl /_ı,ıı\ /..HJI doğru kimse; iyilik ilisan ve itaat, buğday ; ~t;ill /~tH\1 /~t;.ll sabit ve istikrarlı olmak; bir tür bağ; bir tür tehlikeli hastalık; -411 /~1 /~1 dede, nasip; çalışıp çabalamak, nehir tarafı, yeryüzü, _;i:.llf Y.JJif ~ı alim kişi, mürekkep,

47 İbn Malik, 1kmtil., I, 27. 48 İbn Malik, 1kmtil, I, 87; Küçükkalay, Kur 'an Dili., s. 242. 49 İbn Malik, lkmtil, II, 363; Küçükkalay, Kur'an Dili, s. 243. 50 İbn Malik, lkmtil, I, 93. 51 İbn Malik, lkmtil, I, 37; Küçükkalay, Kur'an Dili, s. 243.

490 1 Y. CİVELEK

yeni elbiseler; ~ı 1 ~ 1 ~ı içki, kalabalık, kadınlara mahsus bir başörtüsü; .;~ı /.;4,lll 1 .;'-All yok olmak, düşmanlık; çarşamba günü; y~l /y.;!JI /y.PJI içenler; su, su başı, içmek; Jjbll /Jj-bll /JJ..bll vurmak, kuvvet, yol1ar; Y.JI /.;:;JI 1 _».alı rüya yorumlamak, nehir kıyı sı, her şeyin çoğu; Jıj.ili/U"_j}I/U"Jillöldürmek, bir bitki adı, İranlılar; t.J,:tillf~lfJ:j:ill öld~ek, düşman, çok cinayet işleyenler; ~ı/~ t~ı söz, yaralar, bir yer adı.

SONUÇ ,

Müselles, aynı harfli, farklı hareketeri olan, bazen aynı anlam, bazen de farklı anlamlar taşıyan kelimelerdir. Bunlar Arap dilinin zenginliğine ve genişliğine işaret eden unsurlardır. Bu nedenle Müsellesin varlığı Arap dili için eksiklik kabul etmek doğru olmayan bir anlayıştır. İlk dönemlerde bu tür bir ayrışma olmamasına karşın günümüz Arap dil}?iliminde teslis konusu, sesbilim kapsamında ele alınmaktadır. Arap d~lindeki harekeler ve uzatma harflerinin diğer dillerdeki ünlü ~arfleri karşılamaktadır. Bu seslerdeki değişme ve farklılaşma Müselles lafızları doğurmuştur. Bu tür kelimelerin ilk defa nasıl ve kimikimler tarafından kuUanıldığına dair açık bilgilere sahip değiliz. Bu konuda, kabilelerio lehçe farklılığının ya da Arap yazı dilinde hareke kul1amlmamasının bu lafızlarıo doğuşuna yol açtığı şeklinde düşünceler bulunmaktadır.

Müselles konusunda ilk eseri kimin telif ettiği kesin olarak belirlenememekle' birlikte, Kutrub'un eserinin zamanımıza ulaşması, bu sahada ilk eşeri onun yazdığı kanaatine yol açmıştır, ancak bu görüşün de başka1 araştırmalarla tahkik edilmesi gerekmektedir. Zira Kamus müellifi )firuzabadi, Ferra'nın da Müselles konusunda eseri olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle Kutrub'u Müselles konusunda ilk eser yazan dilcilerden kabul etıriek daha doğrudur. Öte yandan, iki manzum iki de mensur eseriyle İbn Malik Müselles konusunda ünlenmiş bir dilc1dir.

Teslis birinci, ~n.ci, üçüncü ve nadiren de dördüncü harfte olabilir. Müselles kelimelerin bir kısmının anlamları aynı olmasına karşın, çoğunun anlamları farklıdır. Ayrıca Müselles isim, fıil ve harfte olmaktadır. Anlam karışıklığına yol açacağı zannedilmesine rağmen, kelimenin cümledeki anlamı diğer karineler ve cümlenin bağlaını göz önüne alındığında kolayca anlaşılacaktır.