artur kołakowski , poza schematami 2016-03-08 ... · artur kołakowski , poza schematami -...
TRANSCRIPT
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 1
Jak pracować z uczniem wykazującym
zaburzenia zachowania i emocji
Dr n. med. Artur Kołakowski
www.poza-schematami.pl
Czy każde zachowanie dziecka, które nam się nie
podoba jest już przejawem zaburzeń zachowania i
emocji?
Czy dorosły może oczekiwać, że dziecko lub
nastolatek zawsze będzie zachowywał się tak jak
on tego oczekuje, na przykład w czasie lekcji lub
szkolnej przerwy?Czy „złe zachowania uczniów
mają jedną przyczynę?
Pod pojęciem zaburzeń zachowania i
emocji będzie się kryło bardzo wiele
problemów i rozpoznań.
"Gdyby dzieci były bronią, Jason byłby zakazany
przez międzynarodowe konwencje. Miał czułych
rodziców i okres skupienia uwagi rzędu minus kilku
sekund, chyba że chodziło o pomysłowe
okrucieństwo wobec małych, futrzanych zwierzątek,
kiedy to potrafił wykazać się sporą cierpliwością.
Jason kopał, bił, gryzł i pluł. Jego obrazki śmiertelnie
przerażały pannę Smith, która zwykle o każdym
dziecku potrafiła powiedzieć coś miłego. Stanowczo
należał do chłopców o szczególnych wymaganiach.
W opinii pokoju nauczycielskiego wymagał
egzorcyzmu.
Terry Pratchett
Diagnoza
ADHD
Zaburzenia lękowe
ODD
Specyficzne trudności szkolne
Przewlekła
choroba somatyczna
Trudności w nauce / niski
II
Upośledzenie
Agresja
depresja
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 2
W skali od 0 do 10 jak łatwo pracuje się z trudnymi,
niepożądanymi zachowaniami
Brak zasadAgresja
impulsywnaCD
Celowe
przekraczanie
normODD
Agresja
zsocjalizowana
Konflikt z
prawem
ODD = zachowania opozycyjno – buntownicze
CD = poważne zaburzenia zachowania
Skuteczność działań terapeutycznych maleje wraz z rodzajem zachowań
Same zaburzenia zachowania stanowią niejednorodną
grupę zaburzeń
CDODD
ODD = zachowania opozycyjno – buntownicze
CD = poważne zaburzenia zachowania
•Przewlekłe irytowanie innych
•Kłótliwość w relacjach z
dorosłymi
•Próby przekraczania granic
•Kradzieże
•Wyrządzanie krzywdy fizycznej
innym osobom
•Ucieczki z domu
•Celowe niszczenie przedmiotów
Trzy podstawowe grupy objawów
ADHD
Zaburzenia uwagi
Nadmierna impulsywność
Nadruchliwość
•Barkley: ADHD podjąć wyzwanie; Zysk i s-ka; Poznań 2009•Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Washington; American Psychiatric Association 1994, s. 78-85•Kołakowski, Wolańczyk, Pisula, Skotnicka, Bryńska: „ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej” – Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,2006.•Practice Parameter of the Assesment and Treatment of Children and Adolescents with ADHD. J. Am. Child. Adolesc. Psychiatry 2007, 46(7)
Mobbing w szkole
Objawy depresji – relacje rodzica i
dziecka
Problemy wychowawcze
Drażliwość
Unikanie wysiłku
Trudności w rannym wstawaniu
Utrata zainteresowań
Pogorszenie wyników w nauce
Smutek
Myśli samobójcze
Obniżona samoocena
Problemy ze snem
Całościowe zaburzenia rozwojowe
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 3
Trudna sytuacja w szkole
„Pojawiła się nawet sugestia, czy Pan doktor, jako
specjalista i lekarz prowadzący mojego syna, nie
mógłby napisać szczegółowych zaleceń do pracy z
Kaziem? Dlatego pytam Panie doktorze, czy mógłby
Pan napisać takie szczegółowe zalecenia jak
nauczyciel (indywidualny wspomagający, oraz
przedmiotowy) ma pracować z synem? Przypomnę,
że do tej pory praca (która się sprawdzała)
polegała na motywacji i wzmacnianiu pozytywnych
zachowań (uwagi i kary skutkowały buntem i
niechęcią do współpracy).”
Model Ekologiczny – czyli czasami
praca z samym dzieckiem nie wystarcza
W pracy z problemową młodzieżą coraz większe
znaczenie ma model ekologiczny. Podejście
ekologiczne wymaga wzięcia pod uwagę wszystkich
znaczących czynników zarówno indywidualnych,
jak i środowiskowych.
Jest to zjawisko „przyczynowości kołowej”,
gdzie zdarzenia powiązane ze sobą, tworzą
powtarzające się cykle i determinują się wzajemnie.
Robert Opora
Ekosytemy funkcjonowania dziecka
mikrosystem
(ja jako osoba)
mezosystem
(rodzina, przyjaciele, osoby znaczące)
egzosystem
(środowisko - np. szkoła, osiedle)
makrosystem
(mity społeczne, kultura)
Co możemy zrobić?
Szkolny system bezpieczeństwa
Inne oddziaływania terapeutyczne
nauczycieli
Promowanie zachowań
prospołecznych
Terapia dziecka (TZA, CBT,
umiejętności społeczne)
Diagnoza i Terapia poza Szkołą
Zalecenia terapeutyczne dla
szkoły
Poziomy prawidłowej więzi
Bezpieczne granice
• Istnieją jasne i dobrze określone zasady. Dorośli o nich pamiętają i przypominają w razie potrzeby.
• Jeśli okaże się to konieczne, w sposób przyjazny, spokojny i stanowczy wyciągane są z góry zapowiedziane.
Akceptacjaemocji
• Dziecko ma prawo powiedzieć, że coś mu się niepodoba, jest dla niego głupie, chciałoby w tym czasie robić coś innego.
• Dziecko ma prawo do wyrażania emocji - smutku, rozżalenia, frustracji czy złości.
• Dorosli wierzą, że to co czuje dziecko jest prawdziwe. Nie bagatelizują tego.
Bezpieczeństwo
• Dziecko ma pewność, że dorosły nie będzie go krzywdził - fizycznie, emocjonalnie (wyśmiewał, nadmiernie krytykował, odrzucał) oraz seksualnie.
• Dziecko wie, że jest bezpieczne. Nikt nie będzie go odrzucał czy mówił mu że jest niepotrzebne
Praca w Szkole
Czy więcej wysiłku wkładamy w uleczenie
czy w pozbycie się problemu?
Aleksandra Karosowska
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 4
Szkoła
Krytyka dziecka
Kontrolowanie
Karanie
Odrzucenie
MOS
Krytyka dziecka
Kary za złe zachowanie
Kontrolowanie Wykluczanie
Okazywanie niechęci
Przekazywanie informacji o złym
zachowaniu dziecka
Nacisk na rodziców, żeby „coś zrobili”
Przekazywanie informacji
o złych zachowaniach
dziecka
Dziecko Przekonania:
nikomu na mnie nie zależy, wszyscy
są przeciwko mnie, chcą się mnie
pozbyć, musze się bronić
Zachowanie: łamanie norm,
atakowanie, ucieczka
Aleksandra Karasowska 2011
Model trzystopniowej interwencji na terenie szkoły.
trzeci poziom interwencji - indywidualne programy
terapeutyczne, dostosowywanie
wymagań, diagnoza poza szkołą.
Interwencja drugiego stopnia obejmująca przede wszystkim
grupowe programy terapeutyczne dla dzieci z problemowymi
zachowaniami - średnia efektywność: 11 - 26 %
Podstawowa interwencja ukierunkowana na wszystkich uczniów, angażująca wszystkich
nauczycieli i personel szkolny - średnia skuteczność: 74 - 89 %
Źródło: opracowanie własne na podstawie: SB., Sugai, G. , Negron, M. Schoolwide Positive Behavior Supports.
Teaching Exceptional Children, July/August 2008 imonsen, s. 32 – 40. w „ADHD w szkole” w druku
Poziom 1 – Szkolny System
Bezpieczeństwa
W dużym uproszczeniu jest to interwencja, przeprowadzana na terenie całej szkoły, której podstawę stanowi praca ze wszystkimi dziećmi w klasach w celu nie dopuszczenia do powstania zachowań problemowych.
Dopiero w przypadku nieskuteczności takich oddziaływań, uczniowie kierowani są na bardziej złożone interwencje, zazwyczaj grupowe – np. trening zastępowania agresji czy zajęcia uczące umiejętności społecznych.
Jedynie kilka procent dzieci będzie wymagało podjęcia bardziej skomplikowanych procedur i diagnozy poza szkołą.
Uniwersalność Metod
behawioralnych
Metody te mogą być stosowane w rożnych sytuacjach:
czasami jako stałe klasowe umowy,
czasami jako działania awaryjne w przypadku pojawienia się trudnego zachowania.
Mogą okazać się pomocne dla większości dzieci – ale nie wszystkich i nie zawsze
Wybór metody pracy w zależności od
zakwalifikowania trudnego zachowania
DGN
• Leczenie podstawowego rozpoznania
• Budowanie pozytywnej atmosfery / reparenting
• Chwalenie
ODD
• Zasady i konsekwencje
• Pochwały, nagrody
Agresja
• Strategie radzenia sobie z agresją impulsywną
• Trening zastępowania agresji
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 5
Zaczynamy pracę od metod
najmniej awersyjnych Chwalenie
SYSTEM P Z K
Pakiet przywilejów
ZasadyKonsekwencje
„utrata przywilejów”
dorośli tworzą
(przy współpracy
z dzieckiem) pakiet przywilejów
dorośli tworzą
(przy współpracy
z dzieckiem) listę domowych zasad
do konkretnej
zasady jest
przypisany
konkretny
przywilej. Dziecko
traci przywilej za złamanie zasady.
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 6
Przywilej Zasada Konsekwencja
Udział w imprezach klasowych, szkolnych wyjściach.
Zawsze zachowujemy się kulturalnie. O tym, czy coś jest kulturalne, rozstrzyga nauczyciel.
Odebranie możliwości uczestniczenia w dyskotece szkolnej.
Możliwość reprezentowania szkoły na zewnątrz.
Do innych odnosimy się z szacunkiem.
Brak możliwości reprezentowania szkoły na zewnątrz.
Zwolnienie z obowiązku wykonania dodatkowej pracy na rzecz klasy/szkoły.
Konflikty rozwiązujemy za pomocą słów.
Dodatkowa praca na rzecz klasy/szkoły.
Czas spędzony z ważnym dla dziecka dorosłym.
Pamiętamy o stosowaniu się do Klasowych Kodeksów Złości.
Czas spędzam zgodnie z instrukcją wychowawcy.
SYSTEM P Z K
Ignorowanie Szkolny system konsekwencji na zachowania
agresywne
1. Agresja słowna (słowny atak na inną osobę) – time out (opuszczenie klasy, sali),
przeproszenie, w inny dzień rozmowa z psychologiem na dużej przerwie jak w
inny sposób można poradzić sobie z negatywnymi emocjami.
2. Popchnięcie, uderzenie w klasie – odesłanie do ławki spokojnej pracy,
przeproszenie. Jeśli się powtarza przesadzenie ucznia.
3. Popchnięcie, uderzenie na WF – odesłanie na ławkę kar (jak w hokeju),
przeproszenie Jeśli się powtarza wykluczenie z zajęć grupowych na miesiąc.
4. Popchnięcie, uderzenie na przerwie – popadniecie w niewolę (chodzę koło
nauczyciela dyżurnego lub ławka kar przed gabinetem pani dyrektor,
przeproszenie. jeśli się powtarza utrata swobodnego spędzania przerw przez
miesiąc
5. Agresja słowna przekroczyła liczbę 4 epizodów w miesiącu –
skierowanie na trening zastępowania agresji.
6. Agresja fizyczna impulsywna (przekroczenie granic w bardzo silnym
wzburzeniu) przy pierwszym epizodzie skierowanie na trening
zastępowania agresji, nagana.
7. Brak poprawy po TZA lub TUS – wezwanie rodziców, przeniesienie do
równoległej klasy. Napisanie indywidualnego programu interwencji,
konsultacja i diagnoza poza szkołą
Dlaczego zdecydowałam się na udział w warsztatach na
temat zastosowania technik behawioralnych w szkole? Trochę
z bezsilności.
Zazwyczaj do gabinetu psychologa szkolnego odsyłane są
dzieci z przeróżnymi problemami. Począwszy od tego, że
„stuka długopisem w ławkę i przeszkadza prowadzić lekcje”,
przez „nie chce wyjąć zeszytu bo mówi, że na zastępstwie
na plastyce nie będzie robił matematyki” do „pobił się na
oczach nauczyciela z Konradem”.
Mam poczucie, że rozmowa psychologa z uczniem, nie jest
tym wszystkim, co powinniśmy zrobić. Wydaje mi się też, że
wielu powyższych problemów nie da się rozwiązać w moim
gabinecie.Trzeba to zrobić w klasie.
Doskwiera mi też bycie straszakiem, do którego uczeń
zostaje zesłany po karę za zachowanie…
Poziom 2 – zajęcia grupowe dla dzieci, które
mają określone deficyty rozwojowe
Trening zastępowania agresji
Trening radzenia sobie z gniewem
Montrealski program zapobiegania przestępczości
Trening umiejętności społecznych
ITD.
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 7
Poziom 3 – Interwencje indywidualne
Diagnoza
Leczenie
Indywidualny plan
„Zalecenia do pracy z uczniem w
szkole” są integralną częścią
planu terapeutycznego.
W przypadku ucznia z objawami
masywnych zaburzeń koncentracji, bez
wprowadzenia dodatkowych oddziaływań,
nakierowanych na pracę z zaburzeniami
uwagi, nie uda nam się uzyskać poprawy w
jego szkolnym funkcjonowaniu.
Zalecenia dla szkoły w związku z
rozpoznaniem ADHD u 9 letniego chłopca.
Posadzenie chłopca w pierwszej ławce.
Skrócenie długich i monotonnych zadań o około 30 %.
Wprowadzenie zasady, że w domu Kazik nie nadrabia zaległości z lekcji, jeśli ich przyczyną były kłopoty z koncentracją i wolne tempo pracy.
Nauczycielka przywołuje uwagę chłopca, gdy ten się rozproszy.
Indywidualne powtarzanie poleceń.
Wprowadzenie złotego standardu wyjścia dziecka z klasy
„Zalecenia do pracy z uczniem
w szkole” są integralną częścią
planu terapeutycznego.
Jeśli nastolatkowi wracającemu do
szkoły - po ciężkim epizodzie depresji -
nie obniżymy wymagań i nie rozłożymy
w czasie możliwości nadrabiania
zaległości, to może on nie poradzić
sobie z tak dużym obciążeniem, co grozi
nawrotem choroby.
Zalecenia dla szkoły w związku z rozpoznaniem
ADHD u 15-letniego chłopaka, dotyczące pracy
z objawami depresji
W pierwszych tygodniach leczenia objawy depresji były u Artura na tyle silne, że wymagał on zwolnienia z obowiązków szkolnych (zwolnienie lekarskie). W tym czasie jednym z elementów leczenia (psychoterapii) była aktywizacja chłopca oraz wzmacnianie jego relacji z rówieśnikami. Wychodzenie z domu i spotkania z rówieśnikami to typowy element terapii depresji.
Artur Kołakowski , Poza Schematami -www.poza-schematami.pl
2016-03-08
Warszawa, 14 marca 2016 roku 8
Zalecenia dla szkoły w związku z rozpoznaniem
ADHD u 15-letniego chłopaka, dotyczące pracy
z objawami depresji
W chwili obecnej Artur może spróbować powrotu do szkoły, ale jego obecny stan psychiczny nie pozwoli mu na poradzenie sobie ze wszystkimi obowiązkami szkolnymi. Dlatego bardzo prosimy o: ◦ Dostosowywanie wymagań do możliwości i stanu
psychicznego Artura
◦ W chwili obecnej uczeń raczej nie da rady jednocześnie nadrabiać zaległości, jak i uczyć się nowego materiału. Oznaczało by to obciążenie większe niż u zdrowych uczniów.
Mogą pojawić się dni, w których z powodu niepełnej remisji objawów pozostanie na wszystkich lekcjach może okazać się za trudne.
Dziękuję za uwagę
Madame Frout pochyliła się, by podsłuchiwać przez dziurkę od klucza. Usłyszała pierwszy dzienny napad szału Jasona, a potem ciszę. Nie zrozumiała, co powiedziała panna Susan.
Kiedy pół godziny później znalazła pretekst, by zajrzeć do sali, Jason pomagał dwóm małym dziewczynkom wycinać królika z tektury.
Terry Pratchett