artykuŁy fauna nietoperzy (chiroptera) rojących się przy...

128

Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (2): 128–136, 2011

ARTYKUŁY

Wstęp

Latem i wczesną jesienią na półkuli pół-nocnej w strefie klimatu umiarkowanego przyotworach jaskiń i innych schronień podziem-nych pojawia się ogromna liczba nietoperzy często znacznie przewyższająca liczebnością i bogactwem gatunkowym tą notowaną w okre-sie zimowym (Furmankiewicz, Górniak 2002; Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004; Mysłajek i in. 2008; Piksa 2008). Zjawisko to ze względu na swój masowy charakter zostało nazwane ro-jeniem (swarming) (Davis 1964). W trakcie tej aktywności nietoperze (głównie samce) przyla-tują z sąsiednich obszarów, wlatują do obiektów i przebywają w nich przez pewien czas, po czym zdecydowana większość opuszcza schronienia. Jako kwatery dzienne miejsca rojenia wykorzy-

Fauna nietoperzy (Chiroptera) rojących się przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (Babiogórski Park Narodowy)

Bat fauna (Chiroptera) swarming before the entrance of the Dymiąca Piwnica Cave (Babia Góra Na�onal Park)

KRZYSZTOF PIKSA1, WOJCIECH J. GUBAŁA2

1 Instytut BiologiiUniwersytet Pedagogiczny31–054 Kraków, ul. Podbrzezie 3e-mail: [email protected]

2 Centrum Informacji ChiropterologicznejInstytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN31–016 Kraków, ul. Sławkowska 17

Słowa kluczowe: Karpaty, Myo�s bechsteinii, M. emarginatus, M. mystacinus complex, rojenie.

W artykule opisano rojenie się nietoperzy przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (1337 m n.p.m.). W latach 2008–2010 odłowiono 290 nietoperzy należących do ośmiu gatunków w tym czterech nowych dla Babiogórskiego Parku Narodowego. Przedyskutowano status nowych gatunków nie-toperzy dla tego obszaru oraz przedstawiono strukturę dominacyjną rojących się nietoperzy. Wyniki przedstawiono na tle rezultatów badań nietoperzy z innych regionów polskich Karpat.

stywane są tylko przez znikomą część wykazują-cych tą aktywność nietoperzy. Rojenie jest zja-wiskiem złożonym, a przyczyny i funkcja tej ak-tywności nie są do końca wyjaśnione. Większość badaczy skłania się ku hipotezie, że jest to zwią-zane z rozrodem (Fenton 1969; Parsons i in. 2003), według innych – z pokazywaniem przez dorosłe matki młodym osobnikom potencjal-nych miejsc zimowania i rojenia (Fenton 1969; Piksa 2008) oraz, że obiekty te wykorzystywane są jako miejsca odpoczynku w trakcie migracji (Whitaker 1998). Wiele prac opisuje w różnych aspektach tą aktywność w Europie (Parsons i in. 2003) i w Polsce (Furmankiewicz, Górniak 2002; Gottfried 2009), w tym także w Karpatach (Węgiel i in. 2004; Stanik, Gubała 2005; Bator i in. 2008; Mysłajek i in. 2008; Piksa 2008). Brak natomiast informacji na temat rojenia nietoperzy

129

K. Piksa i W.J. Gubała Rojenie nietoperzy na Babiej Górze

w Masywie Babiej Góry. Celem niniejszej pracy było więc uzupełnienie tej wiedzy, a w szczegól-ności poznanie bogactwa gatunkowego i okre-ślenie statusu nietoperzy z grupy Myotis mysta-cinus sensu lato, tj. nocka Brandta M. brandtii, nocka wąsatka M. mystacinus i nowo stwierdzo-nego dla Polski, obecnego w Karpatach, nocka Alkatoe M. alcathoe (Niermann i in. 2007).

Materiał i metody

Babia Góra leży we wschodniej części Be-skidu Żywieckiego, jest najwyższym masywem w Beskidach i jednocześnie najwyższym wznie-sieniem w obrębie tzw. Karpat fliszowych. Jejszczyt wznosi się na wysokość 1725 m n.p.m. i wyrasta o 200–500 m ponad otaczające ją obszary. Masyw ten zbudowany jest głównie z piaskowcowo-łupkowych utworów fliszo-wych (Szwagrzyk 2003).

Największą jaskinią masywu Babiej Góry jest Dymiąca Piwnica. Jest ona niewielkim obiektem posiadającym jeden otwór położony na wysokości 1337 m n.p.m. Jeszcze do nie-dawna jej długość wynosiła 55 m, głębokość 10,5 m (Pukowski, Szura 2005), obecnie jej długość wynosi 86,5 m (C. Szura npbl.). Jest to pseudokrasowa jaskinia osuwiskowa typu szczelinowego (crevice type), pustkę stanowi większa sala o wymiarach 7 × 2,5 m i wyso-kości do 2,5 m, oraz odchodzące od niej wą-skie korytarze. Najbliższe otoczenie obiektu porasta naturalna świerczyna – karpacki bór górnoreglowy Plagiothecio-Piceetum tatricum. Pomiędzy sklepieniem utworzonym ze zwar-tych koron świerków a runem leśnym tworzy się wolna przestrzeń będąca dogodnym miej-scem żerowania nietoperzy.

Prace terenowe prowadzone były w latach 2008–2010 w okresie od lipca do września. Polegały one na całonocnych odłowach nie-toperzy w sieci chiropterologiczne rozpięte przed otworem jaskini i przy nim. Schwytane w sieci nietoperze identyfikowano do gatun-ku, mierzono, ważono, określano ich płeć. Dodatkowo w trakcie prac zbierano ektopa-sożyty. Nietoperze po wykonaniu podstawo-

wych czynności były natychmiast wypuszcza-ne w miejscu złowienia. Odłowy prowadzono za zgodą Ministerstwa Środowiska i Dyrekcji Babiogórskiego Parku Narodowego.

Wyniki

Łącznie w trakcie pięciu nocy odłowiono 290 nietoperzy z 8 gatunków (tab. 1): noc-ka dużego Myotis myotis, nocka Bechsteina M. bechsteinii (ryc. 1), nocka Brandta, nocka wąsatka, nocka orzęsionego M. emarginatus (ryc. 2), nocka Natterera M. nattereri, nocka rudego M. daubentonii i gacka brunatnego Plecotus auritus. Nie stwierdzono obecności nocka Alkatoe. Najliczniej odławianymi nieto-perzami były nocek Brandta i gacek brunatny (odpowiednio 27,2 i 26,6%). Stosunkowo licz-nie reprezentowane były również nocki – wąsa-tek (13,8%), orzęsiony (11,7%) i duży (11,4%). Udziały pozostałych gatunków nie przekracza-ły kilku procent. U wszystkich gatunków nie-toperzy przeważały samce (tab. 1). Najwyższą wartością proporcji płci charakteryzowały się nocki orzęsiony i rudy (u których nie odłowio-no samic) oraz gacek brunatny (0,86), najniż-szą zaś nocek wąsatek (0,60).

W okresie zimowym w jaskini obserwuje się hibernujące nietoperze z grupy nocka wąsatka M. mystacinus sensu lato (1–3 osobników).

Dyskusja

Wyniki badań wykazały, że mimo niewiel-kich rozmiarów i położenia stosunkowo wy-soko nad poziomem morza jaskinia Dymiąca Piwnica jest bardzo ważnym miejscem roje-nia nietoperzy – uczestniczy w tej aktywności wielokrotnie więcej nietoperzy niż obserwu-je się tu zimą. W trakcie badań stwierdzono obecność 8 gatunków nietoperzy spośród 25 występujących w Polsce. Bogactwo gatunkowe rojących się tu nietoperzy nie jest tak duże jak w okresie rojenia w innych rejonach Karpat polskich. W polskiej części Tatr w trakcie roje-nia stwierdzono obecność 16 gatunków nieto-perzy (Piksa 2008; Piksa i in. 2011), w Beskidzie

130

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 2, 2011

Niskim i Sądeckim – 13 gatunków (Węgiel i in. 2004), w Ciężkowicko-Rożnowskim Parku Krajobrazowym –12 (Bator i in. 2008). Mniejsza, w porównaniu z innymi regionami Karpat, licz-ba odnotowanych gatunków wynika zapewne z kilku czynników: stosunkowo surowego kli-matu, jaki towarzyszy usytuowaniu obiektu; niewielkich rozmiarów jaskini, a – co za tym idzie – mniejszej atrakcyjności dla nietoperzy jako potencjalnego zimowiska lub miejsca ro-jenia; mniejszej niż w innych regionach czę-stości i regularności prowadzonych badań. Nie stwierdzono np. ciepłolubnego podkowca ma-łego Rhinolophus hipposideros (regularnie odła-wianego na niższych położeniach Karpat pol-skich), nietoperzy z rodzaju mroczek Eptesicus, mroczka posrebrzanego Vespetilio murinus czy gatunków typowo leśnych.

Z danych faunistycznych na uwagę zasłu-guje odnotowanie czterech nowych dla Babiej Góry gatunków nocków: dużego, Bechsteina, Brandta i orzęsionego (por. Wołoszyn, Postawa 2003). Fauna nietoperzy Babiogórskiego Parku Narodowego liczy więc obecnie 12 gatunków. Dla porównania, fauna nietoperzy blisko po-łożonych górskich parków narodowych, o sto-sunkowo dobrzej poznanej chiropterofaunie

jest bogatsza. Liczy ona w Tatrzańskim Parku Narodowym – 19 gatunków (Danko, Piksa 2010), a w Pienińskim Parku Narodowym – 20 (Sitowski 1948; Paszkiewicz i in. 1995; 1998; Piksa i in. npbl.). Znacznie mniejsza liczba stwierdzonych gatunków nietoperzy w BPN związana jest zapewne z brakiem komplekso-wych, regularnych badań poświęconych tej gru-pie ssaków, mniejszą heterogennością siedlisk oraz słabym poznaniem jaskiń tego obszaru.

Spośród nowych gatunków na szczególną uwagę zasługuje obecność nocka Bechsteina i nocka orzęsionego. Wprawdzie o wystąpie-niu tego ostatniego w jaskini Dymiąca Piwnica wspominają Pukowski i Szura (2005), to jednak w rzeczywistości informację tę zamieszczono omyłkowo – obserwowany nietoperz należał do Myotis mystacinus sensu lato (C. Szura, W.J. Gubała – inf. ustna).

Nocek Bechsteina jest gatunkiem typo-wo leśnym preferującym drzewostany li-ściaste zwłaszcza dojrzałe (Baagøe 2001; Ciechanowski, Piksa 2004). Biorąc pod uwagę charakter najbliższego otoczenia jaskini (bór świerkowy), jego stwierdzenie w tym miejscu może wydawać się zaskoczeniem. Należy jed-nak pamiętać, że jego obecność związana jest

Tab. 1. Charakterystyka fauny nietoperzy odłowionych przy otworze jaskini Dymiąca PiwnicaTab. 1. Characteris�cs of the bat fauna caught at the opening of the Dymiąca Piwnica Cave

GatunekSpecies

♀ ♂ Proporcje płci Sex ra�o

SumaTotal

DominacjaDominance (%)

Nocek duży Myo�s myo�s (Borkhausen 1797) 9 24 0,73* 33 11,4

Nocek Bechsteina Myo�s bechsteinii (Kuhl 1817) 1 5 0,83 6 2,1

Nocek Na�erera Myo�s na�ereri (Kuhl 1817) 3 12 0,80* 15 5,2

Nocek orzęsiony Myo�s emarginatus (Geoffroy 1806) – 34 1,00 34 11,7

Nocek Brandta Myo�s brand�i (Eversmann 1845) 16 63 0,80* 79 27,2

Nocek wąsatek Myo�s mystacinus (Kuhl 1817) 16 24 0,60NS 40 13,8

Nocek rudy Myo�s daubentonii (Kuhl 1817) – 6 1,00 6 2,1

Gacek brunatny Plecotus auritus (Linnaeus 1758) 11 66 0,86* 77 26,6

Suma/ Total 56 234 290

* Stosunek liczbowy płci różny od jedności (P ≤ 0,05)/ Males to females sex ra�o significantly different from unity(P ≤ 0.05).

NS Stosunek liczbowy płci nie jest różny od jedności (P > 0,05) (do analiz wykorzystano test chi-kwadrat lub dokładny test Fischera)/ Males to females sex ra�o not significantly different from unity (P > 0.05) (chi-square test or Fisher’s exact tests were used to analysis).

131


tu przede wszystkim z aktywnością zwaną ro-jeniem. Nietoperz ten w tym okresie może być spotykany poza obrębem siedlisk kojarzonych z tym gatunkiem, a nawet w miejscach, któ-rych unika. Na przykład w Tatrach w okresie rojenia stwierdzono go w jednej z jaskiń piętra alpejskiego – Wielkiej Litworowej (1907 m n.p.m.), której najbliższe otoczenie pozba-wione jest całkowicie zadrzewień i zakrze-wień (Piksa 2008). Nocek Bechsteina jest ga-tunkiem osiadłym niewykonującym dalekich przelotów (maksymalny przelot to 35 km), jako dzienne kwatery wykorzystuje przede wszystkim dziuple drzew, a preferowanymi żerowiskami są dojrzałe lasy liściaste (Baagøe 2001; Ciechanowski, Piksa 2004). Biorąc pod uwagę obecność w masywie Babiej Góry do-rosłej samicy z dobrze widocznymi łysinkami wokółsutkowymi, preferowanych żerowisk

(zespół buczyny karpackiej i kwaśnej bu-czyny), dojrzałych drzewostanów z licznymi dziuplami – potencjalnymi schronieniami dla tego nietoperza, można stwierdzić, że gatunek ten rozmnaża się na tym obszarze.

Dużym zaskoczeniem, jak na tę wysokość, jest obecność ciepłolubnego nocka orzęsione-go. Występowanie tego gatunku przy otworze jaskini Dymiącej Piwnicy i oddalonej o około 13 km jaskini Oblica może sugerować obecność kolonii rozrodczej tego gatunku w sąsiedztwie Babiej Góry. Nocek orzęsiony jest gatunkiem zasiedlającym przede wszystkim strychy bu-dynków (Gaisler 1971; Furmankiewicz, Postawa 2004; Dietz i in. 2009). W obrębie parku naro-dowego raczej brak tego typu schronień. Na brak kolonii rozrodczych tego gatunku w ob-rębie masywu Babiej Góry może wskazywać nienotowanie obecności samic w odłowach.

Ryc. 1. Nocek Bechsteina odłowiony przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (20.08.2009 r., fot. K. Piksa)Fig. 1. Bechstein’s bat caught before entrance on the Dymiąca Piwnica Cave (20 August 2009, photo by K. Piksa)

132


Odłowione samce na Babiej Górze jako schro-nienia dzienne wykorzystują prawdopodobnie szczeliny skalne i jaskinie. Świadczy o tym fakt, że większość odłowionych nietoperzy (24 na 34 odłowionych) na futrze i błonach lotnych po-siadała ślady jaskiniowego błota.

Kolejnym nowym dla Babiej Góry gatun-kiem jest nocek duży. Jest pospolity w polskich Karpatach i licznie notowany w jaskiniach za-równo zimą, jak i w okresie rojenia (Węgiel i in. 2004). Jego obecność tutaj nie jest więc zaskoczeniem. Odnotowanie w odłowach do-rosłych samic (z łysinkami wokółsutkowymi) i młodych osobników (tj. urodzonych w da-nym roku) świadczy, że w sąsiedztwie Babiej Góry znajduje się kolonia rozrodcza tego ga-tunku. Jako kwatery dzienne nocek duży wy-korzystuje przede wszystkim obszerne strychy budynków, np. kościołów (Dietz i in. 2009). Kolonie rozrodcze tego nietoperza mogą być więc usytuowane w budynkach na obrzeżach parku narodowego lub w jego sąsiedztwie.

Z trzech gatunków nocków z grupy mysta-cinus występujących w Polsce na Babiej Górze odnotowano nocka Brandta i nocka wąsatka, nie stwierdzono obecności nocka Alkatoe.

Podobnie jak przy innych jaskiniach Karpat fliszowych, w okresie tzw. rojenia (Węgiel i in.2004; Bator i in. 2008) z tej grupy najliczniej-szy był nocek Brandta. Obecność dorosłych samic z dobrze widocznymi łysinkami wokół-sutkowymi i osobników młodych świadczy, że gatunek ten rozmnaża się na Babiej Górze. Schronieniami dziennymi tego gatunku mogą być szczeliny drewnianych budynków poło-żonych w lasach i na ich obrzeżach, dziuple i szczeliny pod korą drzew czy też skrzynki lęgowe dla ptaków i nietoperzy itp. (Dietz i in. 2009). Babia Góra zapewnia więc preferowane schronienia dzienne dla tego gatunku.

Biorąc pod uwagę strukturę dominacyjną rojących się nietoperzy, wyniki uzyskane w ni-niejszych badaniach nieznacznie różnią się od uzyskanych w innych regionach Karpat fliszo-wych natomiast zasadniczo odbiegają od uzy-skanych w Tatrach. Wspólną cechą wszystkich jaskiń Beskidów jest liczna obecność w okresie rojenia gacka brunatnego. Jest on najliczniej odławianym gatunkiem w Beskidzie Sądeckim i Beskidzie Niskim, gdzie stanowił prawie po-łowę odłowionych nietoperzy (46,4%) (Węgiel i in. 2004) oraz w Beskidzie Wyspowym

Ryc. 2. Nocek orzęsiony odłowiony przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (2.08.2008 r., fot. K. Piksa)Fig. 2. Geoffroy’s bat caught before entrance on the Dymiąca Piwnica Cave (2 August 2008, photo by K. Piksa)

133


(25,6%) (Piksa i in. 2011). Licznie (choć drugi pod względem liczebności) był także odławiany przy otworze jaskini Oblica (30,8%) w Beskidzie Żywieckim (Stanik, Gubała 2008) i Beskidzie Śląskim (22,6%) (Mysłajek i in. 2008). Najmniej licznie obserwowano go przy otworach ja-skiń Pogórza Rożnowskiego i Ciężkowickiego (18%) (Bator i in. 2008). W Tatrach jego udział w okresie rojenia sięga kilku procent (Piksa 2008). Najliczniej odławianym nietoperzem w okresie rojenia w niniejszych badaniach był nocek Brandta. W pozostałej części Karpat polskich jego liczebność w tym okresie nie jest tak wysoka, jego udział w odłowach przy otworach jaskiń waha się od 2,8% – jaskinia Oblica (Stanik, Gubała 2008) do 11,9% – jaski-nie Beskidu Sądeckiego i Niskiego (Węgiel i in. 2004).

Biorąc pod uwagę położenie nad poziomem morza jaskini Dymiąca Piwnica, zaskakująco częsta jest obecność ciepłolubnego nocka orzę-sionego. Jego liczebność w okresie rojenia jest tu nawet wyższa niż przy innych niżej położonych jaskiniach Beskidów. Dla porównania udział nocka orzęsionego w odłowach przy otworach jaskiń Beskidu Niskiego i Sądeckiego sięgał 10,3% (Węgiel i in. 2004), Beskidu Wyspowego – 12,1% (Piksa i in. 2011). Liczniej w polskiej części Karpat nocek orzęsiony odławiany był tylko przy otworze jaskini Oblica w Beskidzie Żywieckim (45,8%) (Stanik, Gubała 2005).

Przedstawione powyżej różnice pomiędzy jaskiniami w strukturze dominacyjnej rojących się nietoperzy wynikają nie tyle z uwarunko-wań lokalnych i specyfiki danego rejonu, ilew dużej mierze także z nieregularnego prowa-dzenia badań i różnego ich nasilenia w różnych okresach rojenia.

W trakcie rojenia wiele gatunków nietope-rzy różni się między sobą (czasami znacznie) czasem pojawu i sezonową dynamiką liczeb-ności (Furmankiewicz, Górniak 2002; Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004; Piksa 2008; Piksa i in. 2011). Są gatunki, które pojawiają się na początku rojenia i licznie obserwowane są w lip-cu oraz w pierwszej połowie sierpnia (np. no-cek Brandta), a następnie ich liczebność znacz-

nie maleje lub są nieobecne; są też takie, które w lipcu i na początku sierpnia są nieobecne lub ich obecność jest znikoma, a ich szczyt ak-tywności przypada na wrzesień i październik, np. gacek brunatny, nocek Natterera (Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004; Piksa 2008; Piksa i in. 2011). Stąd, w zależności od okresu pro-wadzenia odłowów lub ich częstotliwości i re-gularności, uzyskane wyniki dotyczące udzia-łów poszczególnych gatunków mogą się niekie-dy znacznie różnić między sobą. Warunkiem koniecznym do uzyskania właściwej liczebno-ści, odzwierciedlającej rzeczywiste proporcje poszczególnych gatunków nietoperzy w trak-cie rojenia, jest regularność prowadzonych badań, tj. w regularnych odstępach czasu (np. co dwa tygodnie) w ciągu całego okresu roje-nia (Piksa 2008). W przeciwnym razie, można uzyskać wyniki nieodzwierciedlające rzeczy-wistej proporcji między gatunkami. Ponieważ odłowy nietoperzy na Babiej Górze i w innych regionach Karpat Zewnętrznych (Węgiel i in. 2004; Bator i in. 2008) prowadzone były niere-gularnie, do ocen liczebności poszczególnych gatunków nietoperzy i ich udziałów w zespo-łach rojących się osobników należy podchodzić z ostrożnością.

Jedną z charakterystycznych cech, wręcz wpisanych w naturę rojenia, jest wyraźna prze-waga samców nad samicami (Furmankiewicz, Górniak 2002; Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004). W niniejszych badaniach obserwowano podobną tendencję. Niemal u wszystkich ga-tunków nietoperzy znacząco przeważały samce, a u niektórych samice były nieobecne. Jedynie u nocka wąsatka przewaga samców nie była tak wyraźna. Co ciekawe, podobne wartości proporcji płci lub nawet wyraźna przewaga liczebna samic u tego gatunku obserwowane były także w Beskidzie Wyspowym (Piksa i in. 2011), w pewnym okresie także w Tatrach (Piksa 2008). O tym, że proporcje płci u tego gatunku w trakcie rojenia są prawie wyrówna-ne, pisze także Dietz i inni (2009).

Warto wspomnieć o statusie ochronnym gatunków nowych dla Babiej Góry. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt nocek orzęsiony za-

134


kwalifikowany został do kategorii EN – gatunekbardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożony wy-ginięciem (Wołoszyn 2002b), nocek Bechsteina do NT – gatunek niższego ryzyka, bliski zagro-żenia (Wołoszyn 2002a), nocek duży i nocek Brandta to gatunki niezagrożone (Głowaciński 1992, 2001). W polskiej części Karpat nocek orzęsiony ma status EN, pozostałe VU (gatu-nek wysokiego ryzyka, narażony na wyginię-cie) (Witkowski i in. 2003). Włączone są także do Czerwonej listy IUCN nocek Bechsteina do kategorii NT (Hutson i in. 2008c), nocek duży, nocek orzęsiony i nocek Brandta do LC (gatu-nek najmniejszej troski) (Hutson i in. 2008a, b; IUCN 2010). Ponadto chronione są także na postawie kilku uregulowań międzynarodo-wych: Konwencji Berneńskiej (Załącznik II), Konwencji Bońskiej (Załącznik II), Dyrektywy Siedliskowej (Załącznik IV) i Porozumienia o ochronie nietoperzy w Europie (EUROBATS) (Załącznik I). Ponadto nocek duży, Bechsteina i orzęsiony wymienia się w załączniku II Dy-rektywy Siedliskowej, jako gatunki wymagają-ce tworzenia Specjalnych Obszarów Ochrony Natura 2000.

W przypadku nocka Bechsteina i nocka Brandta utrzymanie obecnego stanu populacji w obrębie parku narodowego nie powinno na-stręczać większych problemów, biorąc pod uwa-gę reżim ochronny parku narodowego. Nocek duży i nocek orzęsiony znajdują tu prawdopo-dobnie optymalne i suboptymalne żerowiska, kolonie rozrodcze zaś zlokalizowane są zapew-ne poza obrębem parku. Podstawowym więc zadaniem dla utrzymania stanu populacji tych gatunków w Babiogóskim Parku Narodowym będzie zlokalizowanie tych kolonii i objęcie ich ochroną.

Jak wykazały obecne badania, stan pozna-nia fauny Babiej Góry jest jeszcze niedostatecz-ny. Biorąc pod uwagę postępującą eksplorację jaskiń w masywie Babiej Góry i charakter sie-dlisk, można spodziewać się obecności jesz-cze kilku gatunków nietoperzy, m.in. nocka Alkatoe, karlika malutkiego Pipistrellus pipi-strellus, karlika drobnego P. pygmaeus i mopka Barbastella barbastellus.

PIŚMIENNICTWO

Baagøe H.J. 2001. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1818) – – Bechsteinfledermaus. W: Niethammer J.,Krapp F. (red.). Handbuch der Säugetiere Euro-pas, Aula-Verlag 4 (I), Wiebelsheim: 443–471.

Bator A., Szkudlarek R., Węgiel A. 2008. Skład gatunkowy i struktura populacji nietoperzy odławianych na terenie Ciężkowicko-Rożnow-skiego Parku Krajobrazowego. Nietoperze 9: 193–202.

Ciechanowski M., Piksa K. 2004. Nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii). W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Porad-nik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa: 357–363.

Danko Š., Piksa K. 2010. Nietopiere Tatier. W: Kout-na A. (red.). Tatry. Příroda, historie, život. Tom 1. Baset, Praha: 258–273.

Davis W.H. 1964. Fall swarming at bats at Dixon cave, Kentucky. Bull. Nat. Speleol. Soc. 26: 82–83.

Dietz C., von Helversen O., Nill D. 2009. Nietoperze Europy i Afryki Północnej. Multico, Warszawa.

Fenton M.B. 1969. Summer activity of Myotis lucifugus (Chiroptera: Vespertilionidae) at hibernacula in Ontario and Quebec. Can. J. Zool. 47: 597–602.

Furmankiewicz J., Górniak J. 2002. Seasonal changes in number and diversity of bats species (Chirop-tera) in the Stolec mine (SW Poland). Przyr. Su-detów Zach. 2: 49–70.

Furmankiewicz J., Postawa T. 2004. Nocek orzęsiony (Myotis emarginatus). W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Porad-nik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa: 374–380.

Gaisler J. 1971. Zur Ökologie von Myotis emarginatus in Mitteleuropa. Decheniana-Beihefte 18: 71–82.

Głowaciński Z. (red.) 1992. Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa.

Głowaciński Z. (red.) 2001. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa.

Gottfried I. 2009. Use of underground hibernacula by the barbastelle (Barbastella barbastellus) out-

135


side the hibernation season. Acta Chiropterol. 11: 363–373.

Hutson A.M., Spitzenberger F., Aulagnier S., Coroiu I., Karataş A., Juste J., Paunovic M., Palmeirim J., Ben-da P. 2008a. Myotis myotis. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4[www.iucnredlist.org], dostęp: 15.11.2010 r.

Hutson A.M., Spitzenberger F., Aulagnier S., Nagy Z. 2008b. Myotis emarginatus. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4[www.iucnredlist.org], dostęp: 20.11.2010 r.

Hutson A.M., Spitzenberger F., Tsytsulina K., Aulagni-er S., Juste J., Karataş A., Palmeirim J., Paunović M. 2008c. Myotis bechsteinii. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4 [www.iucnredlist.org], dostęp: 20.11.2010 r.

Mysłajek R.W., Nowak S., Kurek K. 2008. Nietope-rze Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Poradnik ochrony. Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”, Twardorzeczka.

Niermann I., Biedermann M., Bogdanowicz W., Brinkmann R., Bris Y. L., Ciechanowski M., Dietz C., Dietz I., Estók P., von Helversen O., Houédec A.L., Paksuz P., Petrov B. P., Özkan B., Piksa K., Rachwald A., Roue S. Y., Sachano-wicz K., Schorcht W., Tereba A., Mayer F. 2007. Biogeography of the recently described Myotis alcathoe von Helversen and Heller 2001. Acta Chiropterol. 9: 361–378.

Parsons K. N., Jones G., Davidson-Watts I., Green-away F. 2003. Swarming of bats at underground sites in Britain – implications for conservation. Biol. Conserv. 111: 63–70.

Paszkiewicz R., Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Węgiel W. 1995. Materiały do chiropterofauny Pienin. Zimowe stanowiska nietoperzy. Pieniny – Przyroda i Człowiek 3: 43–49.

Paszkiewicz R., Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Węgiel W. 1998. Materiały do chiropterofauny Pienin – letnie stanowiska nietoperzy. Pieniny – Przyroda i Człowiek 6: 31–46.

Piksa K. 2008. Swarming of Myotis mystacinus and other bat species at high elevation in the Tatra

Mountains, southern Poland. Acta Chiropterol. 10: 69–79.

Piksa K., Bogdanowicz W., Tereba A. (2011). Swarming of bats at different elevations in theCarpathian Mountains. Acta Chiropterol. 13: 113–122.

Pukowski J., Szura C. 2005. Jaskinie Babiogórskiego Parku Narodowego. Zacisk 25.

Sitowski L. 1948. Przyczynek do znajomości fauny Parku Narodowego w Pieninach. Ochr. Przyr. 18: 133–142.

Stanik K., Gubała W.J. 2008. Nietoperze Jaskini Ob-lica. Materiały konferencyjne „Wpływ środowi-skowych warunków na wybór hibernakulum przez nietoperze”, Bytom 28–30 września 2008 r.: 147–149.

Szwagrzyk J. 2003. Środowiska i szata roślinna masywu Babiej Góry. W: Wołoszyn B.W., Wo-łoszyn D. Celary W. (red.). Monografia faunyBabiej Góry. Kom. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 11–26.

Węgiel A., Szkudlarek R., Gottfried T. 2004. Skład gatunkowy, aktywność i struktura populacji nie-toperzy odławianych latem przy otworach jaskiń w Beskidach. Nietoperze 5: 95–105.

Whitaker J. 1998. Life history and roost switching in six summer colonies of eastern pipistrelles in buildings. J. Mammal. 79: 651–659.

Witkowski Z.J., Król W., Solorz W. (red.). 2003. Car-pathian list of endangered species. WWF, IOP PAN, Vienna–Kraków.

Wołoszyn B.W. 2002a. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817). W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwo-na księga zwierząt. PWRiL, Warszawa: 4–51.

Wołoszyn B.W. 2002b. Nocek orzęsiony. W: Głowa-ciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 53–54.

Wołoszyn B.W., Postawa T. 2003. Drobne ssaki: owadożerne, nietoperze i gryzonie (Insectivora, Chiroptera, Rodentia) masywu Babiej Góry. W: Wołoszyn B.W., Wołoszyn D., Celary W. (red.). Monografia fauny Babiej Góry. Kom. Ochr.Przyr. PAN, Kraków: 441–463.

136


SUMMARY

Piksa W., Gubała W.J. Bat fauna (Chiroptera) swarming before the entrance of the Dymiąca Piwnica Cave (Babia Góra Na�onal Park)

Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (2): 128–136, 2011

Research was carried out during swarming season between 2008 and 2010 in Babia Góra Mountain (southern Poland). Near the entrance of the Dymiąca Piwnica Cave (alt. 1337 m) 290 bats from eight species were caught: greater mouse-eared bat Myotis myotis, Bechstein’s bat Myotis bechsteinii, Brandt’s bat Myotis brandtii, Geoffroy’sbat Myotis emarginatus, Natterer’s bat M. nattereri, whiskered bat M. mystacinus sensu stricte, Daubenton’s bat M. daubentonii and brown long-eared bat Plecotus auritus. Four of these – greater mouse-eared bat, Bechstein’s bat, Brand’s bat and Geoffroy’s bat – are new species for Babia Góra Mountain. The most numerous species wereM. brandtii and P. auritus comprising respectively 27.2% and 26.6% of the captured bats. Relatively numerous were also M. mystacinus (13.8%), M. emarginatus (11.7%) and M. myotis (11.4%). Remaining species were found in small numbers. Sex ratio was male-biased in all species. Status of new bat species is discussed in the light of the findings. Occurrence of suitable feeding areas, summer shelters, adult postlactating females andjuveniles suggest that M. bechsteinii and M. brandtii can form maternity colonies in this area. M. myotis and M. emarginatus probably form breeding colonies outside of the Babia Góra National Park.

artykuŁy fauna nietoperzy (chiroptera) rojących się przy...

Documents